1
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
ความหลากหลายของสมนไพรและการใชประโยชนในพนทเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
สรชาต สนวรณ* และณฐบด วรยาวฒนคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต
Surachat Sinworn* and Nuttabodee ViriyawattanaFaculty of Science and Technology, Suan Dusit Rajabhat University
บทคดยอ
การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายของพนธพชสมนไพรในจงหวดสพรรณบร
โดยทำการสำรวจและเกบรวบรวมขอมลตวอยางพนธพชสมนไพร ดำเนนการศกษาโดยการวางแปลง
ชวคราวเพอศกษาสงคมพช นอกจากนยงใชแบบสมภาษณแบบมโครงสรางและแบบสมภาษณเชงลกเพอ
ศกษาภมปญญาทองถนในการใชประโยชนพชสมนไพร โดยการสมตวอยางแบบชนภม (stratified random
sampling) จำนวน 200 ราย วเคราะหขอมลพนธพชสมนไพรโดยการนำมาคำนวณหาคาความหลากหลาย
(diversity index) ความเดนสมพทธ (relative dominant) ความหนาแนนสมพทธ (relative density)
ความถสมพทธ (relative frequency) และดรรชนความสำคญ (dominant index) โดยใชโปรแกรม SPSS
for Window สถตทใช ไดแก คารอยละ คาเฉลย นำผลการศกษาทไดมาวเคราะหหาแนวทางจดการพช
สมนไพรในปาในพนทอำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร
จากการสำรวจพรรณไมในแปลงขนาด 4x4 เมตร จำนวน ทงสน 30 แปลง ในพนททงสน 25 ไร
พบพชสมนไพรทงสน 20 ชนด 13 วงศ 18 สกล โดยพบวงศ Zingiberaceae มากทสด จำนวน 7 ชนด
รองลงมาคอ วงศ Araceae จำนวน 3 ชนด และ วงศ Asteraceae จำนวน 2 ชนด ตามลำดบ พชทม
ดรรชนความสำคญมากทสดคอ พะยอม (รอยละ 61.7) สวนไมหนมทมความเดนมากทสด คอ มะหา มคา
ดรรชนความสำคญเทากบรอยละ 54.3 สวนไมลางพบวา หญา มความหนาแนนสมพทธมากทสด คอ
12 ตนตอตารางเมตร ไมทมความถสมพทธมากทสดคอ เหมอดจ (รอยละ 44) คาดรรชนความหลากหลาย
ของไมยนตนเทากบ 1.080 สำหรบภมปญญาทองถนดานการใชสมนไพร พบวามการใชประโยชนพชสมนไพร
* ผประสานงานหลก (Corresponding Author) e-mail: [email protected]
2
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
28 ตำรบ สวนของพชทนำมาใชในการปรงยามากทสด คอ ลำตน และแนวทางการจดการพชสมนไพร
ในปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวช ไดแก การรกษาพนทปาไม การวจยและพฒนา การใชองคความร
ภมปญญาทองถน ดานการใชพชสมนไพร และการสงเสรมและสนบสนนใหใชพชสมนไพร
คำสำคญ : ความหลากหลาย พนธกรรมพชสมนไพร ภมปญญาทองถน จงหวดสพรรณบร
Abstract
The objectives of this research were to study the medicinal plants diversity and
utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat district, Suphanburi province. Plant specimens
were collected from temporary sample plot for plant community study. Utilization of
medicinal plants was studied by indepth interview and structured interview of 200 people
in Doembangnangbuat district. Diversity index, relative dominant, relative density, relative
frequency and dominant index were analyzed by using SPSS Program. The statistics of this
study are average and percentage.
From 30 sample plot study (size 4 x 4 m) in 25 rai in Khoa Phra, Doembangnangbuat
district. Twenty species of medicinal plants were found. They were divided in to 13 families,
18 genera. The highest species of family in this area are Zingiberaceae (7 species), Araceae
(3 species) and Asteraceae (2 spcecies), respectively. The most dominant tree is Shorea
roxburghii G. Don (IVI = 61.7). The most dominant sampling is Eugenia albiflora Duthie ex
Kurz (IVI = 54.3). Eragrostis sp. has the most density for undergrowth plant (12 plants per
square meter). The most frequency is Memecylon scutellatum (Lour.) Hook. & Arn. (has of
44%). Plant species diversity using shannon’s index was determined at 1.080. From
the study of Khoa Phra, Doembangnangbuat district, 20 species of medicinal plants were
utilized as 28 medicinal formulas. Most part of medicinal plants were received from trunks.
The appropriate method for herbal and medicinal plants management in Khoa Phra,
Doembangnangbuat district are forest area protection and development, promotion or
support of medicinal plants using.
Keywords : Diversity, Medicinal plants, Local wisdom, Suphanburi province
3
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
บทนำ
ประเทศไทยมพชสมนไพรอยเปนจำนวนมากมายหลากหลายชนด ซงในอดตทผานมามนษยไดใช
ประโยชนจากสวนตางๆ ของพชมาเปนยารกษาโรคและบำบดโรคตางๆ กน (Tousuphap, 1998) ซงใน
ปจจบนไดมการศกษาและคนควาเพอตอยอดองคความรในเรองสมนไพรมาโดยตลอด แตการศกษาขอมล
ความหลากหลายของพชสมนไพรในแตละทองถนยงมนอยมากหากเปรยบเทยบกบพชทขนอยในพนทของ
ประเทศไทยและโดยเฉพาะขอมลพชสมนไพรททราบกนอยกเพยงแครกนในทองถนของตนเอง ซงอาจจะม
ชอเรยกกนแตกตางกนออกไปในแตละทองถน (Tongbounkuea, 2008) ทำใหเกดความเขาใจผดเกยวกบ
พชสมนไพรชนดนนๆ ได การรวบรวมและรกษาองคความรในเรองสมนไพรในแตละทองถนจงมความสำคญ
เพอเปนฐานขอมลในการนำไปใชประโยชนในภาพรวมของประเทศ
การศกษาความหลากหลายของพนธพชสมนไพรและภมปญญาทองถนในการใชประโยชนสมนไพร
ในแตละทองถนจงถกหยบยกขนมาใหความสำคญเพอหวงใหเกดการศกษาคนควาและวจยในวงกวาง
อาทเชน โครงการอนรกษพนธกรรมพช อนเนองมาจากพระราชดำร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ
สยามบรมราชกมาร เพอมงหวงในการสรางความรใหแกประชาชนเขาใจ เหนความสำคญของพนธกรรมพช
ในทองถนตนเอง โดยเฉพาะพนทอำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร เปนเขตความรบผดชอบของ
มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต เนองจากเปนพนททมศนยการศกษานอกทตงอย จงเปนหนาทสำคญของ
มหาวทยาลยในการศกษาและวจยตามโครงการพระราชดำรดงกลาวเพออนรกษพนธกรรมพชในทองถน เชน
การศกษาความหลากหลายของผกพนบานและภมปญญาดานการบรโภคผกพนบานของชาวไทยทรงดำ
ในจงหวดสพรรณบร (Yuyen, 2012) ดงนน การศกษาความหลากหลายและการใชประโยชนพช
สมนไพรในพนทเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช จงเปนประโยชนในการทจะทำใหไดทราบขอมลพรรณพช
และภมปญญาทองถนในการนำพชสมนไพรมาใชประโยชนในพนทอำเภอเดมบางนางบวช และเปนฐานขอมล
สำคญในการวางแผนการอนรกษ จดการ และขยายพนธพชตอไปในอนาคตอยางเหมาะสม นอกจากนน
ยงสามารถสงเสรมใหราษฎรมความตระหนกถงคณคาของพชสมนไพรทมอยในทองถนของตน โดยอาจจะ
นำพชสมนไพรมาปรงยาเพอใชบำบดรกษาอาการตางๆ หรอใชบรรเทา และปองกนความเจบปวย ตลอดจน
ขยายพนธพชสมนไพรเพอจำหนายสรางรายไดใหกบครอบครวและชมชน ซงจะนำไปสการมสวนรวม
ในการอนรกษ และจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถนอยางยงยนตลอดไป (Nitipon, 2011;
Vutijurepang, 2000)
วตถประสงค
1. เพอศกษาความหลากหลายของพชสมนไพรในบรเวณเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช
2. เพอศกษาภมปญญาทองถนในการใชประโยชนพชสมนไพรในบรเวณเขาพระ อำเภอ
เดมบางนางบวช
4
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
อปกรณและวธการทดลอง
1. อปกรณ
1.1 แผนทภมประเทศ มาตราสวน 1 : 50,000 ของกรมแผนททหาร
1.2 ภาพถายดาวเทยม มาตราสวน 1 : 4,000 และขอมลสารสนเทศภมศาสตร (GIS)
1.3 เครองมอกำหนดพกดตำแหนงบนพนโลก (Global Position System : GPS)
1.4 อปกรณสนาม ไดแก เทปรงวด สายวด เชอกฟาง สมดจดบนทกภาคสนาม (field note)
1.5 กลองถายรป
1.6 แผนกระดาษพรอมดวย Flip chart
1.7 ปากกาเคมหลายส สำหรบเขยนแผนกระดาษใน Flip chart
1.8 เครองคอมพวเตอรสำหรบรวบรวมขอมล ประมวลผล และทำรายงาน
1.9 เครองพมพ
2. วธการทดลอง
การศกษาทางดานนเวศวทยาของพชสมนไพร ในบรเวณเขตอำเภอเดมบางนางบวช จงหวด
สพรรณบร ซงเปนพนททศนยการศกษานอกทตงของมหาวทยาลยราชภฏสวนดสตตงอย
2.1 วางแปลงตวอยางเพอศกษาขอมลดานนเวศวทยาของพชสมนไพร ในพนทเขาพระ อำเภอ
เดมบางนางบวช
2.2 เกบรวบรวมตวอยางพชสมนไพร และตรวจสอบชอวทยาศาสตร
2.3 สำรวจพชสมนไพรโดยใชวธการสำรวจทเรยกวาการประเมนแบบรวดเรว (Rapid
Assessment) เพอวเคราะหสงคมพชสมนไพร
2.3.1 การกำหนดจดเกบตวอยาง
ในการกำหนดจดเกบตวอยางจะกำหนดไปตามชนดปาทปรากฏในพนทททำ
การศกษา ซงในแตละชนดปาจะทำการเกบตวอยาง จำนวน 3 จดตวอยาง (3 replicates) มระยะหางใน
แตละจด 500 เมตร โดยครอบคลมตามความแตกตางของลกษณะภมประเทศพนทศกษา
2.3.2 การวางแปลงตวอยาง
การวางแปลงตวอยางจะเปนแบบชวคราว (temporary sample plot) โดย
ดำเนนการวางแปลงตวอยางขนาด 20 x 50 เมตร ซงจดแบงเปนแปลงตวอยาง ขนาด 10 x 10 เมตร จำนวน
10 แปลง แตละแปลงจะบรรจแปลงตวอยางขนาด 4 x 4 เมตร และขนาด 1 x 1 เมตร ไวดวยดงภาพท 1
5
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
ภาพท 1 การวางแปลงตวอยาง
2.3.3 การบนทกและจดเกบขอมล โดยใชแบบบนทกขอมล ซงมรายละเอยดดงน
1) แบบบนทกแปลงตวอยางขนาด 10 x 10 เมตร
1. ชอจดสำรวจ
2. ตำบล
3. อำเภอ
4. จงหวด
5. พกด UTM Zone
2) แบบบนทกขอมลแปลงตวอยางขนาด 4 x 4 เมตร
บนทกเฉพาะชอชนด (Species) เสนผาศนยกลาง ความสงทงหมด ในแตละชนด
ของไมหนมทปรากฎในแปลงตวอยาง (sampling)
3) แบบบนทกขอมลแปลงตวอยาง ขนาด 1 x 1 เมตร
บนทกเฉพาะชนดและจำนวนของชนด (No. of Individual) ของกลาไม
(seeding) ทปรากฎในแปลงตวอยาง
2.3.4 การวเคราะหขอมลลกษณะของสงคมพช
สำรวจและบนทกขอมลพนธไมในแปลงสำรวจแลวจากนน นำขอมลมาวเคราะห
โดยหลกการวเคราะหคณลกษณะของสงคมพช (Plant community characteristics) ซงประกอบดวย
1) การจดทำบญชรายชอชนดพชสมนไพร (Species List) เชน ชอสามญ
(Common Name) ชอวทยาศาสตร (Scientific Name) ไดแก ชนด (Species) สกล (Genus) และวงศ
(Family) เพอประเมนความหลากหลายของสมนไพรทปรากฎในพนทศกษา
6
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
2) การประเมนคาความหลากหลายของชนดพนธ (Species Diversity)
โดยใชดชนของ Shannon – Weiner
2.4 สำรวจการใชประโยชนสมนไพร โดยชมชนในเขตพนทศกษา โดยแบบประเมนแบบเรงดวน
และการสมภาษณเชงลก และนำไปตรวจชอวทยาศาสตร (Identified) ในหองปฏบตการมหาวทยาลย
เกษตรศาสตร และเปรยบเทยบตวอยางทเกบรกษาไวพพธภณฑพชตางๆ เชน หอพรรณไม พพธภณฑพช
กรงเทพฯ อาคารสรนธร กรมวชาการเกษตร
2.5 จดทำฐานขอมลพชสมนไพร รวมถงการใชประโยชนของทองถน
ผลการวจย
การศกษาความหลากหลายของพชสมนไพรและการใชประโยชนในพนทอำเภอเดมบางนางบวช
จงหวดสพรรณบร ตงแตวนท 1 ธนวาคม 2556 – 30 เมษายน 2556 โดยการวางแปลงชวคราวศกษา
สงคมพชสมนไพร การสมภาษณเชงลกหมอยาทองถน และสมภาษณการใชประโยชนพชสมนไพรจาก
ประชาชนทวไป พบพชสมนไพรในพนท จำนวน 20 ชนด (species) จำแนกเปน 13 วงศ (families)
18 สกล (genera) โดยมรายละเอยดดงน
1. สงคมพชสมนไพรในปาอำเภอเดมบางนางบวช
จากการวางแปลงศกษาชวคราวเพอศกษาชนด คาดรรชนความสำคญของพนธไม และดรรชน
ความหลากหลายของพนธไม ปรากฏผลการศกษาดงน
1.1 สภาพปา
ปาในอำเภอเดมบางนางบวช เปนพนททอยในตำบลเขาพระ มเนอทประมาณ 25 ไร
อยตดลำนำทาจน ทำใหสภาพปาเปนปาดบแลง (Dry Evergreen Forest) มไผปาขนกระจายทวพนทวาง
(Gap) โดยเฉพาะ บรเวณนมไมยนตนหลายชนดขนอย เชน พะยอม (Shorea roxburghii G. Don) ยางเหยง
(Dipterocarpus obtusifolius Teijsm. ex Miq.) มะคาแต (Sindora siamensis Teijsm & Miq.) แสมสาร
(Cassia garrettiana Craib) เปนตน
7
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
ภาพท 2 สภาพปาไมในบรเวณเขาพระ
ภาพท 3 พกดตำแหนง ความสงและมมของพรรณไม
8
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
1.2 คาดรรชนความสำคญของพนธไม
คาดรรชนความสำคญของพนธไม เปนคาการแสดงออกของไมแตละชนดในสวนทสมพนธ
กบไมอนๆ ในสงคมนน พนธไมทมคาดรรชนความสำคญสง ยอมแสดงวามการแสดงออกในสงคมนนไดด
จากการวเคราะหขอมลทเกบรวบรวมมาโดยการหาคาความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ และ
ความเดนสมพทธ เพอนำมาหาคาดรรชนความสำคญของพนธไมประเภทไมยนตนทสำรวจในแปลงขนาด
10 x 10 เมตร พบวา พะยอม (Shorea roxburghii G. Don) เปนพนธไมเดนทสด มคาดรรชนความสำคญ
รอยละ 61.738 พนธไมเดนรองลงมามจำนวน 6 ชนด ไดแก หมเหมน (Litsea glutinosa (Lour.) C. B.
Rob.) รอยละ 54.539 ยางเหยง (Dipterocarpus obtusifolius Teijsm. ex Miq.) รอยละ 54.477 มะดน
(Garcinia schomburg Pierre) รอยละ 32.352 กระเบา (Hydnocarpus wrayi King) รอยละ 13.681
สวนพนธไมทมความเดนนอยทสด มคาดรรชนความสำคญรอยละ 0.044 มอย 1 ชนด คอ มะพอก (Parinari
anamense Hance)
สำหรบไมหนม (Sapling) และไมพม (Shrub) ทมความสงเกนกวา 1.30 เมตร แตม
เสนผาศนยกลางระดบอกนอยกวา 4.5 เซนตเมตร จากศกษาโดยการวางแปลงขนาด 4 x 4 เมตร และ
วเคราะหรอยละความถสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความเดนสมพทธ เชนเดยวกบไมยนตนพบวา มะหา
(Syzygium jambos (L.) Alston) เปนพนธไมเดนทสด มคาดรรชนความสำคญ รอยละ 54.308
พนธไมเดนรองลงมา คอ เสยว (Phyllanthus collinsae Craib.) มคาดรรชนความสำคญ รอยละ 44.689
สวนพนธไมทมคาดรรชนความสำคญรอยละ 35 ขนไป มอย 3 ชนด คอ พะยอม (Shorea roxburghii
G. Don) หวา (Eugenia cumini (L.) Druce) และฝายนำ (Mallotus thorelii Gagnep.) ซงมดรรชน
ความสำคญเทากบ 35.097, 35.077 และ 35.070 ตามลำดบ สวนพนธไมทมคาดรรชนความสำคญ
นอยทสด คอลำดวน (Melodorum fruticosum Lour.) มคาดรรชนความสำคญเทากบ รอยละ 3.150
สวนการศกษาไมพนลาง (Undergrowth) และลกไม (Seedling) จากการวางแปลง
ศกษาชวคราวขนาด 1 x 1 เมตร วเคราะหคาความหนาแนน และความถ พบวา หญา (Eragrostis sp.)
มความหนาแนนมากทสดคอ 12 ตนตอตารางเมตร รองลงมา คอ เหมอดจ (Memecylon scutellatum
Naud.) มความหนาแนน 3.280 ตนตอตารางเมตร พนธไมทมความหนาแนนนอยทสด พบวา มความ
หนาแนนเพยง 0.04 ตนตอตารางเมตร มจำนวน 3 ชนด คอ กระทอมหม (Mitragyna speciosa (Roxb.)
Korth.) กนเกรา (Fagraea fragrans Roxb.) และบะดองตก (Diplospora viridiflora DC.) สำหรบ
ความถของพนธไม พบวา เหมอดจ (Memecylon scutellatum Naud.) มคาความถมากทสด คอ
รอยละ 44 รองลงมาคอ หลง (Hymenocardia punctata Wall. ex Lindl.) โปรงกว (Dasymaschalon
lomentaceum Finet & Gangnep.) และโพงพาง (Capparis sp.) พบรอยละ 20 สำหรบพนธไมทม
การกระจายนอยทสด คอ รอยละ 4 มจำนวน 7 ชนด ไดแก บะดองตก (Diplospora viridiflora DC.)
กระทอมหม (Mitragyna speciosa (Roxb.) Korth.) กนเกรา (Fagraea fragrans Roxb.) หญา
9
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
(Eragrostis sp.) ยอเนย (Morinda Talmyi Pierre ex Pit.) พะยอม (Shorea roxburghii G. Don)
และตะไหล (Prismatomenris tetrandra (Roxb.) K. schum)
1.3 คาดรรชนความหลากหลายของพนธพช
การศกษาและวเคราะหขอมลความหลากหลายของไมยนตนใชสมการของ Shanon-
Weiner พบวา ปาในบรเวณเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช ประกอบดวยไมยนตน จำนวน 28 ชนด
มคาดชนความหลากหลายของพนธพชเทากบ 1.080 ซงเปนคาทคอนขางนอย แสดงใหเหนวาในอำเภอ
เดมบางนางบวช มจำนวนพนธพชไมมาก มความแปรผนในเรองของพนธพชในเกณฑตำ
1.4 การสำรวจพชสมนไพรในบรเวณปา อำเภอเดมบางนางบวช
จากการสำรวจพชสมนไพรในปา บรเวณอำเภอเดมบางนางบวช พบวา มพชสมนไพร
จำนวน 13 วงศ (Family) 20 ชนด (Species) ทชมชนเกบมาใชประโยชนเปนยาบำบดโรค และบำรงรางกาย
ใหแขงแรง ซงสามารถขยายพนธไดงาย และมศกยภาพทจะพฒนาเพอเปนพชเศรษฐกจในระดบชมชน
ดงตารางท 1
10
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
ลำ
ดบท
ชอสา
มญ
ชอวท
ยาศา
สตร
วงศ
การใ
ชประ
โยชน
1
บก
Amor
phop
hallu
s riv
ieri
AR
ACEA
E หว
กนลด
ความ
อวน
ควบค
มระด
บนำต
าลใน
ผปวย
Du
rieu
ex R
iviè
re
โร
คเบา
หวาน
2
ผกหน
าม
Lasia
spi
nosa
(L.)
Thw
aite
s AR
ACEA
E ลำ
ตนแก
ไอ ข
บเสม
หะ ต
มนำอ
าบแก
คนทเ
กดจา
กโรค
ผวหน
ง
เห
อด ห
ดและ
ไขออ
กผน
ใบแ
กปวด
ทอง
ใบแล
ะกาน
สด
มส
ารไฮ
โดรเ
จนไซ
ยาไน
ดซงเ
ปนพษ
ควร
ตมหร
อดอง
กอนใ
ช
เป
นอาห
าร
3
หวใจ
จกจน
Ho
ya K
errii
Cra
ib
ASCL
EPIA
DACE
AE
แกรด
สดวง
ลำไส
4
สาบเ
สอ
Elep
hant
opus
sca
ber L
. LA
BIAT
AE
ใบใช
หามเ
ลอดแ
ละเป
นยาฆ
าแมล
ง
5
โดไม
รลม
Elep
hant
opus
sca
ber L
. CO
MPO
SITA
E ใบ
ตมนำ
กนเป
นยาข
บพยา
ธไสเ
ดอน
ขบปส
สาวะ
กระต
นกำห
นด
ใบ
และร
ากเป
นยาค
มกำเ
นดแล
ะยาบ
ำรงส
ำหรบ
หญงห
ลงคล
อด
แก
ไอ
6
เออง
หมาย
นา
Cost
us s
peci
osus
CO
STAC
EAE
ใชเห
งาแห
ง 3-
6 กร
ม ตม
นำกน
หรอต
นกบ
เนอส
ตวกน
(J.
Koe
nig)
Sm
.
ใชสำ
หรบภ
ายนอ
ก ตม
เอาแ
ตนำช
ะลาง
หรอ
ตำพอ
ก เห
งา
มร
สฉน
เยนจ
ด แต
มพษ
ใชเป
นยาข
บปสส
าวะ
รกษา
อากา
ร
บว
มนำ
สตรต
กขาว
และโ
รคตด
เชอ
ในทา
งเดน
ปสส
าวะ
แผ
ลอกเ
สบบว
มมหน
อง ฆ
าพยา
ธและ
ทำให
แทง
7
ฟกขา
ว M
omor
dica
coc
hinc
hine
nsis
CUCU
RBIT
ACEA
E รา
กแกไ
ข ฆา
เหา แ
กผมร
วง เม
ลดบำ
รงปอ
ด แก
รดสด
วงทว
าร
Sp
reng
.
แกไอ
รกษ
าวณ
โรค
ใบสด
ตำพอ
กฝ เข
ายาเ
ขยว
8
แหวห
ม Fi
mbr
istyl
is th
omso
nii B
oeck
.
CYPE
RACE
AE
หวใต
ดนใ
ชเปน
ยาบำ
รงหว
ใจ ข
บเห
งอแล
ะขบ
ปสสา
วะ
กา
รทดล
องใน
สตวพ
บสา
รทม
ฤทธข
บป
สสาว
ะ ลด
ไข
ลด
ความ
ดนโล
หตแล
ะลดก
ารอก
เสบ
ซงเช
อวา
เกด
จาก
2-
cype
rone
นอก
จากน
พบฤท
ธยบย
งการ
เจรญ
เตบโ
ตของ
เช
อมาล
าเรย
ชนดฟ
ลซพา
รมใน
หลอด
ทดลอ
งดวย
ตารา
งท 1
รา
ยชอแ
ละกา
รใชป
ระโย
ชนพช
สมนไ
พรใน
บรเว
ณปา
อำเ
ภอเด
มบาง
นางบ
วช จ
งหวด
สพรร
ณบร
11
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
ลำ
ดบท
ชอสา
มญ
ชอวท
ยาศา
สตร
วงศ
การใ
ชประ
โยชน
9
กลอย
Di
osco
rea
hisp
ida
Denn
st.
DIO
SCO
REAC
EAE
หวใต
ดนแก
เถาด
าน (อ
าการ
แขงเ
ปนลำ
ในทอ
ง) ห
งเปน
นำมน
ใส
แผลก
ดฝา
กดหน
อง ห
วใตด
นมสา
รพษห
ลายช
นดทท
ำให
เก
ดอาก
ารเม
า เชน
dio
scor
ine
ผปวย
จะมอ
าการ
ใจสน
วงเว
ยน
คน
คออา
เจยน
เหง
อออก
ตาพ
รา เ
ปนลม
ปฐม
พยาบ
าลโด
ย
รบ
ทำให
อาเจ
ยนนำ
สงโร
งพยา
บาลโ
ดยเร
ว
10
ลก
ใตใบ
Ph
ylla
nthu
s am
arus
EU
PHO
RBIA
CEAE
ใช
ทงตน
แกไข
รกษ
ารดส
ดวงท
วาร
กามโ
รค ป
วดทอ
ง ดซ
าน
Sc
hum
. & T
honn
.
ทองเ
สยแล
ะบด
ใบออ
นแกไ
อสำห
รบเด
ก กา
รทดล
องใน
สตว
พบ
วามฤ
ทธลด
ไข ข
บปสส
าวะแ
ละลด
ความ
ดนโล
หตได
เลกน
อย
กา
รวจย
ในปร
ะเทศ
อนเด
ยพบว
า สาม
ารถร
กษาโ
รคตบ
อกเส
บ
ชน
ดบได
แตกา
รวจย
กบผป
วยใน
ไทยใ
หผลร
กษาเ
พยงร
อยละ
5-
6 เท
านน
11
นำ
นมรา
ชสห
Euph
orbi
a hi
rta L
. EU
PHO
RBIA
CEAE
ทง
ตนใช
แกไข
จบสน
ทอง
รวง
บด ท
าแกอ
กเสบ
ผน
คน
รด
สดวง
ทวาร
หนำห
นวก
ยางใ
ชทาก
นหด
12
ยา
นาง
Tilia
cora
tria
ndra
Die
ls.
MEN
ISPE
RMAC
EAE
ใชรา
กตมก
บนำ
ดมเป
นยาแ
กไขท
กชนด
13
หญ
าตดห
มา
Pae
deria
pilo
sa C
raib
RU
BIAC
EAE
รากผ
สมเห
งาไพ
ล ตม
นำดม
แกทอ
งอด
14
รา
งจด
Thun
berg
ia la
urifo
lia L
indl
. AC
ANTH
ACEA
E นำ
คนใบ
สดแก
ไข ถ
อนพษ
15
กร
ะชาย
ปา
Boes
enbe
rgia
pan
dura
ta
ZING
IBER
ACEA
E รา
กมกล
นหอม
ฉน ร
สชาต
เผดร
อนใช
ประก
อบอา
หาร
(R
oxb.
) Sch
ltr.
16
กร
ะเจย
ว Cu
rcum
a Pa
rvifl
ora
Wal
l. ZI
NGIB
ERAC
EAE
ดอกอ
อนรบ
ประท
านเป
นผก
ลวกจ
มนำพ
รก
17
ขม
นออย
Cu
rcum
a ze
doar
ia
ZING
IBER
ACEA
E เห
งาแก
ทองร
วง อ
าเจย
น แก
ไข ผ
สมใน
ยาระ
บายเ
พอให
มฤทธ
(C
hrist
m.)
Rosc
oe
ระ
บายน
อยลง
สมา
นแผล
18
เร
ว Am
omum
xan
thio
ides
Wal
l. ZI
NGIB
ERAC
EAE
กาบใ
บรบป
ระทา
นสด
หรอต
มจมน
ำพรก
ตารา
งท 1
รา
ยชอแ
ละกา
รใชป
ระโย
ชนพช
สมนไ
พรใน
บรเว
ณปา
อำเ
ภอเด
มบาง
นางบ
วช จ
งหวด
สพรร
ณบร
(ตอ)
12
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
ลำ
ดบท
ชอสา
มญ
ชอวท
ยาศา
สตร
วงศ
การใ
ชประ
โยชน
19
ไพ
ล Zi
ngib
er c
assu
mun
ar R
oxb.
ZI
NGIB
ERAC
EAE
ใชเห
งาเป
นยา
ขบปร
ะจำเ
ดอน
มฤทธ
ระบา
ยออน
ๆ แก
บด
สม
านลำ
ไสยา
ภายน
อก ใ
ชเหล
าสดฝ
นทาแ
กเคล
ด ขด
ยอก
ฟก
บวม
เสนต
ง เม
อยขบ
เหนบ
ชา ส
มานแ
ผล
20
กร
ะทอ
Zing
iber
zer
umbe
t (L.
) ZI
NGIB
ERAC
EAE
ลำตน
แกเบ
ออาห
าร ด
อกแก
ไอเร
อรง ใ
บเปน
ยาใช
ขบเล
อดเน
า
Ro
scoe
ex
Sm.
ใน
เรอน
ไฟ น
ำมาต
มเอา
นำดม
กนเห
งาเป
นยาข
บลม
แกทอ
งอด
ทอ
งเฟอ จ
กเสย
ดปวด
ทอง บ
ำรงธ
าต ขบ
ปสสา
วะ เส
มหะเ
ปนพษ
แล
ะบำร
งนำน
ม โด
ยการ
นำหว
หรอเ
หงาส
ดประ
มาณ
2 ห
ว
ปง
ไฟแล
วนำม
าฝนผ
สมกบ
นำปน
ใสปร
ะมาณ
ครงแ
กวแล
วใช
นำ
ดม
ตารา
งท 1
รา
ยชอแ
ละกา
รใชป
ระโย
ชนพช
สมนไ
พรใน
บรเว
ณปา
อำเ
ภอเด
มบาง
นางบ
วช จ
งหวด
สพรร
ณบร
(ตอ)
13
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
2. ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร
ในอดตการสาธารณสขของประเทศยงไมเจรญเทาทควร เมอชาวบานมอาการเจบปวยจงใช
พชสมนไพรในการรกษา โดยการเขาไปหาหมอยาทองถนใหชวยรกษาให หมอยาในอดตจงมความสำคญ
ในชมชนมาก ไดรบการยกยองนบถอจากคนในชมชน จากการสมภาษณเชงลกหมอยาทองถน จำนวน
15 คนเปนผใหขอมลหลก (Key Informants) มรายละเอยดของผลการศกษาดงตอไปน
2.1 การศกษาดานการใชพชสมนไพร
การศกษาของหมอยานนไดรบการถายทอดจากครอบครว โดยพอเปนหมอยาผมความร
เรองพชสมนไพรจะเปนผถายทอดความรใหตงแตเมอครงเปนเดก อายประมาณ 7-10 ป โดยเรยนร
จากการปฏบต เมอเขาไปในปาพบตนพชสมนไพร พรอมทงอธบายสรรพคณของพชสมนไพร
2.2 การเกบพชสมนไพร
แหลงเกบพชสมนไพรทสำคญของชมชน คอปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวช เนองจาก
เปนปาทอยใกลหมบานและเปนแหลงพชสมนไพร แตบางครงตองไปเกบจากทอนบาง การเกบพชสมนไพร
เมอเจอตนพชสมนไพรทตองการ กทำการขด หรอตด ไปใชไดทนท การเกบพชสมนไพรชนดใดนน
ขนอยกบวาจะนำไปรกษาโรคใด หมอยาจะไปหาพชสมนไพรเมอมคนเจบปวยไปหาและใหชวยรกษาอาการ
เจบปวยให พชสมนไพรทใชสวนมากเปนสวนลำตน แกน และรากเมอเกบพชสมนไพรมาแลว หมอยาจะ
ทำการผาเอาเปลอกออกแลวตากแดดใหแหง ยกเวนยาบางตำรบทตองใชสด ๆ กจะนำไปใชเลย
2.3 การใชพชสมนไพรในการรกษาโรค หรอบำรงรางกาย
เมอมผปวยไปหาหมอยาลำดบแรกคอการวนจฉยโรค โดยหมอยาจะใชประสบการณ
ทเคยเหนมา สำหรบวธการรกษามอย 4 วธดวยกนคอ การทาหรอพอก การนำพชสมนไพรไปตมดม
การอบไอนำททำไดงาย โดยการนำพชสมนไพรใสในหมอตมใหเดอด แลวเอาผาขาวชบนำคลมผปวย
และหมอยาเพอใหผปวยไดสดไอระเหยจากหมอตมยา และการเปารกษาอาการปวย ควบคกบการใช
พชสมนไพร
3. การใชพชสมนไพรของประชาชน
การรวบรวมขอมลจากตวอยาง คอ ประชาชน อำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร
โดยวธการสมภาษณชมชน จำนวน 200 ราย พบวา ขอมลของกลมตวอยางเปนดงน
3.1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง
พบวา สวนใหญเปนเพศหญง จำนวน 138 ราย คดเปนรอยละ 69 รองลงมาเปนเพศชาย
จำนวน 62 ราย คดเปนรอยละ 31 มอายในชวงตำกวา 20 ป จำนวน 20 คน คดเปนรอยละ 10 ชวงอาย
20-35 ป จำนวน 50 คน คดเปนรอยละ 25 ชวงอาย 36 – 50 ป จำนวน 110 คน คดเปนรอยละ 55 มากกวา
50 ป จำนวน 20 คน คดเปนรอยละ วฒการศกษาสวนใหญ ชนมธยมศกษาตอนตน จำนวน 136 ราย
คดเปนรอยละ 68 รองลงมา คอ ชนมธยมศกษาตอนปลาย จำนวน 26 ราย คดเปนรอยละ 13 ประถม-
ศกษาและอนปรญญาตรหรอปวส. จำนวน 12 คน คดเปนรอยละ 6ปรญญาตรและสงกวาปรญญาตร จำนวน
14
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
2 คน คดเปนรอยละ 1 ตวอยางประกอบอาชพ สวนใหญคาขาย จำนวน 90 ราย คด เปนรอยละ 45
รองลงมาประกอบอาชพรบจางทวไป จำนวน 43 ราย คดเปนรอยละ 21.5 รบราชการ จำนวน 32 ราย
คดเปนรอยละ 16 ทำนา จำนวน 21 ราย คดเปนรอยละ 10.5 และอาชพอน ๆ ไดแก ขบรถรบจาง
ลกจางของรฐ ซอมจกรยาน ครสอนพเศษ และนกเรยน จำนวน 14 ราย คดเปนรอยละ 7
3.2 การใชประโยชนจากปา
พบวา กลมตวอยางสวนใหญไมเคยเขาไปเกบหาของปา จำนวน 138 ราย คดเปน
รอยละ 69 และเคยเขาไปเกบหาของปา จำนวน 62 ราย คดเปนรอยละ 31 ในการเขาไปเกบหาของปานน
ไดเกบพชสมนไพรมาใช จำนวน 136 ราย คดเปนรอยละ 68 ไมไดเกบพชสมนไพร 64 ราย คดเปนรอยละ
32 พชสมนไพรทกลมตวอยางเกบมาใชบอยคอ กระเบา กระทมบก ลำดวน เปนตน ความถในการเขาปา
สวนใหญเขา 1 ครงตอสปดาห จำนวน 116 ราย คดเปนรอยละ 58 รองลงมาเขา 1 ครงตอเดอน จำนวน
68 ราย คดเปนรอยละ 34 เขาปา 1 ครงตอ 3 เดอน จำนวน 12 ราย คดเปนรอยละ 6 เขาปา 1 ครงตอ
6 เดอน จำนวน 4 ราย คดเปนรอยละ 2 ราย คดเปนรอยละ 1
3.3 ความเชอในทองถนเกยวกบความเจบปวยและพชสมนไพร
แบงระดบความเชอในทองถนเกยวกบความเจบปวยและพชสมนไพร เปน 3 ระดบ คอ
ระดบนอย (0-3 คะแนน) ระดบปานกลาง (4-6 คะแนน) และระดบมาก (7-9 คะแนน) ปรากฏวา
กลมตวอยางสวนใหญ มความเชอระดบปานกลาง จำนวน 86 ราย คดเปนรอยละ 43 รองลงมาเชอระดบมาก
จำนวน 82 ราย คดเปนรอยละ 41 และเชอระดบนอย จำนวน 32 ราย คดเปนรอยละ 16
3.4 การเลอกใชพชสมนไพร
กลมตวอยางสวนใหญเลอกใชพชสมนไพรเมอเจบปวยเลกนอย จำนวน 104 ราย
คดเปนรอยละ 52 รองลงมาไมใชพชสมนไพร จำนวน 54 ราย คดเปนรอยละ 27 ใชเมอเหตการณอน ๆ
ไดแก อยไฟ และบำรงรางกาย จำนวน 30 ราย คดเปนรอยละ 15 ใชพชสมนไพรทกครงทเจบปวย จำนวน
10 ราย คดเปนรอยละ 5 ใชพชสมนไพรเมอปวยหนกรกษาทโรงพยาบาลไมหาย จำนวน 2 ราย คดเปน
รอยละ 1 แหลงทมาของพชสมนไพร พบวา สวนใหญ กลมตวอยางไดจากหมอยาทองถน จำนวน 16 ราย
คดเปนรอยละ 8 จากปา จำนวน 142 ราย คดเปนรอยละ 71 จากทปลกบรเวณบานจำนวน 18 ราย
คดเปนรอยละ 9 จากตลาด 24 ราย คดเปนรอยละ 12 จากทอน ไดแก ปาแหงอน มคนตางถนนำมาขาย
ตำแหนงของพชสมนไพรทนำมาใช พบวา กลมตวอยางสวนใหญ ใชสวนราก จำนวน 74 ราย คดเปน
รอยละ 37 รองลงมาใชสวนลำตน จำนวน 55 ราย คดเปนรอยละ 27.5 ใชเปลอก จำนวน 29 ราย
คดเปนรอยละ 14.5 ใชแกน จำนวน 16 ราย คดเปนรอยละ 8 ใชใบ จำนวน 12 ราย คดเปนรอยละ 6
ใชกง จำนวน 3 ราย คดเปนรอยละ 1.5 ใชดอก จำนวน 5 ราย คดเปนรอยละ 2.5 ใชผลจำนวน 3 ราย
คดเปนรอยละ 6
15
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
3.5 ระดบการใชพชสมนไพร
แบงเปน 3 ระดบ คอ ระดบนอย (0-5 คะแนน) ระดบปานกลาง (6-10 คะแนน) และ
ระดบมาก (11-15 คะแนน) ปรากฏวา กลมตวอยางสวนใหญใชพชสมนไพรในระดบปานกลาง จำนวน
126 ราย คดเปนรอยละ 63 รองลงมาใชพชสมนไพรในระดบมาก จำนวน 23 ราย คดเปนรอยละ 23
และใชพชสมนไพรในระดบนอย จำนวน 28 ราย คดเปนรอยละ 17
วจารณผลการทดลอง
ปาบรเวณเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช เปนปาในลกษณะปาดบแลง มคาความหลากหลาย
เทากบ 1.080 ซงแตกตางกนกบคาดรรชนความหลากหลายของปาเตงรงเทากบ 1.926 แตนอยกวา
ปาเบญจพรรณเทากบ 3.466 และปาดบแลงเทากบ 4.833 บรเวณลมนำพรม จงหวดชยภม ท
Handachanon, (1990) ศกษาการเปรยบเทยบลกษณะทางนเวศวทยาปา 3 ชนด บรเวณลมนำพรม
จงหวดชยภม ทงนอาจเกดจากปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวช เปนปาชนรอง (Secondary Forest)
พนทไมมากเมอเทยบกบปาอนรกษ
จากการสมภาษณคนในทองถนพบวา มพชเพยง 20 ชนด ทนำไปใชประโยชนทางยา จะเหนไดวา
ผลการสำรวจคนทถกสมภาษณคลายกน คอมรอยละการนำพชมาใชประโยชนทางยาคอนขางตำ เนองจาก
คนในทองถนทงสองนขาดชวงการถายทอดความรทางดานสมนไพร จงรจกสรรพคณของพชคอนขางนอย
และเมอเปรยบเทยบกบผลการสำรวจของ Prasopnate (2004) ซงทำการสำรวจพชสมนไพร ในอำเภอ
ทองผาภม จงหวดกาญจนบร ซงพบพชทงหมด 190 ชนด และนำมาใชประโยชนเปนยาได 165 ชนด
(86.84%) จะเหนไดวาผลการสำรวจตางกน คอการสำรวจในวดปลกไมลาย มรอยละการนำพชมาใช
ประโยชนทางยาสงกวาทบรเวณปาอำเภอเดมบางนางบวชคอนขางมาก เนองจากพนทบรเวณวดปลกไมลาย
นนเปนปาธรรมชาต ลกษณะเปนปาเบญจพรรณซงมการนำพชสมนไพรจากทอนมาปลกเพมเตมภายหลง
ประกอบกบพระภกษในวดมความสนใจและไดอนรกษปาธรรมชาตแหงนไว มการเผยแพรความรทางสมนไพร
จงทำใหรอยละการนำพชมาใชประโยชนทางยาในบรเวณวดปลกไมลายสงกวาในบรเวณปาอำเภอ
เดมบางนางบวชคอนขางมากและหลงจากทไดทำการสอบถามสรรพคณและวธการใชประโยชนของพช
ทสำรวจไดจากคนในพนทและนำมาตรวจสอบสรรพคณเพมเตมจากเอกสารพบวามพชหลายชนดทม
สรรพคณตรงกนกบในเอกสาร แตมพชบางชนดทมสรรพคณนอกเหนอจากเอกสาร เชน รางจด นำในเถา
สามารถนำมาเปาใสตาแกระคายเคองได ทำใหทราบวาในแตละพนทมการใชประโยชนจากพชเหมอนกน
ในบางพชแตในบางพชอาจมการใชประโยชนแตกตางกนไป ดงนนหากสามารถทำการสำรวจเพมเตม
ในพนท ทยงไมเคยมการสำรวจนาจะทำใหไดวธการใชประโยชนจากพชทแปลกใหมเพมเตมจากเดม
ทมอยได
16
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
นอกจากนจากการศกษาภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร จากการศกษาของ ยทธนา
ทองบญเกอ ในป 2551 ซงจากการสำรวจพชสมนไพรในปาธรรมชาตพบวา มพชสมนไพรทหลายชนด
ทชมชนไดเกบหามาใชประโยชนเปนยาบำบดรกษาโรค และบำรงรางกายใหแขงแรง ซงสามารถขยายพนธ
ไดงายและมศกยภาพทจะพฒนาเพอเปนพชเศรษฐกจในระดบชมชน ไดแก จนทนผา (Dracaena lourreiri
Gagnep.) มสรรพคณคอ แกน แกไขทกชนด บำรงหวใจ แกเหงอตก กระสบกระสาย แกเลอดออกตามไรฟน
แกดพการ และรกษาบาดแผล เถาวลยเปรยง (Derris scandens (Roxb.) Benth.) ราก แกเหนบชา
รากและเถา ใชเบอปลาและฆาแมลง เถา ขบปสสาวะ ลดการอกเสบ แกปวด ขบเสมหะ ขบระด แกบด แกไอ
รางจด (Thunbergia laurifolia Lindl.) ราก แกอกเสบ แกปวดบวม ราก เถาและใบ ใชถอนพษเบอเมา
แกเมาคาง แกประจำเดอนไมปกต แกปวดห แกปวดบวม แกไข ใบ ถอนพษทงปวง สามสบ (Asparagus
racemosus Willd.) ราก บำรงเดกในครรภ บำรงตบ ปอด บำรงกำลง บำรงกำหนด รากหรอทงหา
แกตกเลอดและโรคคอพอก ฮอสะพายควาย (Sphenodesme pentandra Jack) นำทเคยวจากราก
ใชรกษาโรคปวดกระดกและไขขอ เถา ดองเหลาบำรงกำลง บำรงกำหนด ทำใหเลอดลมเดนสะดวก บำรงขอ
ใหแขงแรงสวนแนวทางการจดการเพออนรกษพนธกรรมพชสมนไพรจากการศกษาทำใหทราบวาปาเปน
แหลงทรพยากรทสำคญของ ชมชนโดยเฉพาะเปนแหลงอาหารและสมนไพร สตรยาทรวบรวมมาไดถง
30 สตรบงบอกถงความมภมปญญาดานการใชพชสมนไพร ลวนเปนมรดกทางวฒนธรรมทถายทอดกนมา
ยาวนาน แตสตรยาเหลานจะใชไมไดเลยหากหาวตถดบคอพชสมนไพรมาใชไมได (ยทธนา ทองบญเกอ,
2551)
แนวทางการจดการเพออนรกษพนธกรรมพชสมนไพร มดงน
1. การรกษาพนทปาไม เนองจากปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวชเปนแหลงรวมพนธกรรมของ
สงมชวตมากมายทสำคญของชมชน การรกษาพนทปาไวไดจะเปนการเพมตนทนทางทรพยากรธรรมชาต
และสงแวดลอมใหกบชมชน เปนการเพมพนทปาใหกบประเทศ ซงปจจบนพนทปาไมมอย 33% ของ
พนทประเทศ ทงทระดบสมดลอยท 40% ของพนทประเทศ สามารถใชหลกการอนรกษวทยา 3 หลกการ
(Chankhaw, 1993) คอ 1) การใชตองสมเหตสมผล (Rational use) หรอใชอยางฉลาด (Wise use)
ตองมศลปะในการเลอกเทคโนโลยทเหมาะสม (Appreciate technology) คอ มประสทธภาพสงเหมาะสม
ตอทรพยากรธรรมชาตนน ๆ 2) สงวนของทหายาก 3) การทำนและฟนฟทรพยากรทเสอมโทรมการทให
ทกคนในชมชนเขามามสวนรวมในรกษาปา ชวยกนเปนหเปนตา สอดสอง ไมใหใครมาลกลอบตดไมทำลาย
ปาได ปาจะใชเวลาฟนฟตวเองเปนปาทสมบรณในทสด
2. การวจยและพฒนา การทจะอนรกษพนธกรรมพชสมนไพรใหยงยนนน ตองสงเสรมการวจย
และพฒนา เพราะการอนรกษหมายถงการใชทรพยากรอยางฉลาด หรอใชอยางสมเหตสมผล พชสมนไพร
จดเปนทรพยากรทใชแลวไมหมดไป (Non-exhauting natural resource) สามารถใชใหยงยนได มปญหา
มากมายทยงไมไดรบการศกษาวธแกไข เชน ทำอยางไรใหสามารถนำพชสมนไพรทอยในปา สามารถเจรญ
17
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
เตบโตนอกพนทปาได ยาสมนไพรพนบานประกอบดวยสารเคมอะไรบางจงสามารถรกษาโรคได หากจะ
แปรรปหรอสกดยาจากพชสมนไพรตองทำอยางไร เปนตน จะเหนไดวาการศกษาทำใหไดรบคำตอบ คำตอบ
นำไปสการพฒนาตอไป
3. องคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร ภมปญญาทองถนเปรยบเสมอนคลงปญญา
ทอยในตวบคคลทเปนหมอยาทองถน ควรมการนำความรทมอยในตวหมอยาทองถนมาเขยนบนทกเปน
ลายลกษณอกษร ความรจงจะไมสญหายไป และตดตอประสานงานกบสถานอนามยหรอโรงพยาบาล
เพอปรบปรงนำไปใชจรง เปนทางเลอกหนงใหคนไดเลอกรกษา องคความรภมปญญาทองถนดานการใช
พชสมนไพรกจะไมสญหายไป
4. การสงเสรมและสนบสนนใหใชพชสมนไพร ภมปญญาดานการใชพชสมนไพรของชมชนไดรบ
การถายทอดมาเปนเวลาชานาน นบเปนสมบตทางวฒนธรรมทลำคา ควรไดรบการสบทอดตอไปยงคน
รนหลง โดยการใหเดกและเยาวชนไดเรยนรถงชนดของพชสมนไพรในทองถน การใชพชสมนไพร นอกจากน
การจดอบรม ประชาสมพนธใหชาวบานหนมาใชพชสมนไพรในทองถน ทำใหประหยดคาใชจาย เปนการใช
ชวตตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง อนาคตหากมการจดการทองเทยวเชงนเวศทปา อาจจดสาธตการรกษา
โรคโดยวธพนบานใหนกทองเทยวไดชม เชน การเปา การดมยาตม ซงเปนสงทดงดดนกทองเทยวและเปน
สงทนาสนใจสำหรบคนตางถนสงผลใหความนยมใชพชสมนไพรมมากขน
สรปผลการทดลอง
จากการศกษาปาในบรเวณเขาพระ อำเภอเดมบางนางบวช จงหวดสพรรณบร พบพนธไมทสำรวจ
มทงสน 65 ชนด 30 วงศ พบมากทสดคอวงค Rubiaceae ซงการศกษาไมยนตน พบวา พะยอมเปนพนธไม
เดนทสด มคาดรรชนความสำคญ คดเปนรอยละ 61.738 รองลงมา ไดแก หมเหมน คดเปนรอยละ 54.539
ยางเหยง คดเปนรอยละ 54.477 มะดน คดเปนรอยละ 32.352 กระเบา คดเปนรอยละ 13.681 และนอยทสด
คอ มะพอก คดเปนรอยละ 0.044 การศกษาไมหนม และไมพม พบวา มะหา เปนพนธไมเดนทสด
มคาดชนความสำคญ คดเปนรอยละ 54.308 รองลงมาไดแก เสยว คดเปนรอยละ 44.689 พะยอม
คดเปนรอยละ 35.097 หวา คดเปนรอยละ 35.077 ฝายนำ คดเปนรอยละ 35.070 สวนพนธไมทมดรรชน
ความสำคญนอยทสดคอ ลำดวน คดเปนรอยละ 3.150 ลกไมและไมพนลาง พบวา หญามความหนาแนน
มากทสด 12 ตนตอตารางเมตร รองลงมา คอ เหมอดจ มความหนาแนน 3.280 ตนตอตารางเมตร
สำหรบความถ พบวา เหมอดจ มคาความถมากทสด 44% สวนความถนอยทสด คอ บะดองตก กระทอมหม
กนเกรา หญา ยอเบย พะยอม และตะไหล คดเปนรอยละ 4 สวนพชสมนไพรพบ 20 ชนด 13 วงศ
วงศทพบมากทสดคอ Zingiberaceae
ภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร มการถายทอดกนในครอบครว การเกบพชสมนไพรมาใช
สวนใหญเกบสวนราก และลำตน พบวา มการใชพนธไมจำนวน 20 ชนด จาก 30 สตรยา พนธไมเหลาน
18
The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
ไดจากปาอนและรอบๆ หมบาน วธในการรกษา 4 วธ คอ การทาหรอพอก การตมพชสมนไพร การอบไอนำ
และการเปาควบคกบการใชพชสมนไพร ปจจยททำใหประชาชนในตำบลนาดใชพชสมนไพร คอ ความเชอ
ในทองถน
แนวทางในการจดการพชสมนไพรในระบบนเวศปาคอการรกษาพนทปาไม การวจยและพฒนา
การขยายพนธพช การใชองคความรภมปญญาทองถนดานการใชพชสมนไพร และการสงเสรมและ
สนบสนนใหใชพชสมนไพร
ขอเสนอแนะ
1. การศกษาชนดและการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพในปาบรเวณอำเภอ
เดมบางนางบวช สมควรทำการศกษาอยางตอเนอง เชน เรองของเหด พชทใชเปนผก สตวปา แมลงเปนตน
ซงจะเปนประโยชนสำหรบผทสนใจโดยทวไป และนำขอมลทไดมาใชในการจดการปาตอไป
2. ผลของการศกษาเกยวกบการใชพชสมนไพร ทำใหทราบวาพชชนดใดมการใชประโยชน
มากนอย ควรใชเปนขอมลประกอบการพจารณาคดเลอกพนธไมทเหมาะสมตอการดำเนนกจกรรมปลกปา
ทดแทนทชมชนจดขน และการหาวธการขยายพนธพชสมนไพรทมจำนวนลดนอยลงเพอเปนการอนรกษ
พนธกรรมพชสมนไพรเอาไว
3. ศกษานเวศวทยาของพชสมนไพรในปาบรเวณอำเภอเดมบางนางบวชแตละชนดทจะนำไป
ปลก เพราะตนไมแตละชนดชอบสภาวะแวดลอมทตางกน การจะปลกจงตองรวาพชนนขนอยในสภาวะใด
เชน บางชนดชอบขนในบรเวณทมแสงแดดรำไร เปนตน
4. ควรมการศกษาการแปรรป หรอการสกดสารเคมจากพชสมนไพร เพอใหการใชยาสมนไพร
ใชสะดวกและไดมาตรฐาน
References
Boonyod, T. (1992). Potential of Indigenous Medicine with Primary Health Care : Case
Study Surin Province, Ministry of Public Health. (in Thai)
Chankhaw, K. (1993). Environmental Education. Bangkok : Agsornsiam press. (in Thai)
Handachanon, N. (1990). Comparative Ecological Study on Tree Forest Type at Namprom
Basin Changwat Chaiyaphum. Kasetsart University. (in Thai)
19
SDU Res. J. 7 (1): Jan-April 2014 The Diversity of Medicinal Plants and Utilization in Khoa Phra, Doembangnangbuat District, Suphanburi Province
Korkaew, S. (2008). The Study of Herbal Plant Community and Local Wisdom on the Use
of Herbal Plants in Arlor-Donban Seasonally-Flooded Forest Ecosystem, Tambon
Nadee Muang District Surin Provice. Mahidol University. (in Thai)
Nitipon, S. (2011). Biodiversity of Indigenous Medicine in Collection Data of Survels
Diversity in Ruran 2 nd. Ministry of Natural Research and Enviroment. (in Thai)
Prasopnate, P. (2004). Medicinal Plant Utilization : A Living Case Study Comparision of
Karen People at Tipuye Village and Isan People at Thungnangkruam Village at
Thongphaphum, Kanchanaburi Province. Mahidol University. (in Thai)
Prommi, T. (2012). Biodiversity of Aquatic Insects in Rice Fields. SDU research journal of
science and Technology, 5(2),99-112. (in Thai)
Tongboonkuea, Y. (2008). Diversity and Utilization of Medicinal Plants in Tham Phet-Tham
ThongForest Park Takhlee District, Nakhon Sawan Province. Department of
National Parks, Wildlife and Plant Conservertion. (in Thai)
Toursuphap, S. (1998). The Survey of Medicinal Plants at Khao Nang Ram Wildlife
Research Station Huai Khakhaeng Wildlife Sanctuary Uthaitani Provice. Kasetsart
University. (in Thai)
Vutijurepang, A. (2000). The Study of the Relationship Betwee Folk Herbalist with Herbal
Biodiversity in Kranchanabure. Mahidol University. (in Thai)
Yuttaya, Y. (2012). Indigenous Plants of Thaisongdum in Makluea Subdistrict U Thong
District, Suphanburi Province. SDU research journal of Science and Technology.
5 (2), 99-112. (in thai)
ผเขยน
ผชวยศาสตราจารย ดร.สรชาต สนวรณ
คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต
e-mail : [email protected]
ดร.ณฐบด วรยาวฒน
คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฎสวนดสต
e-mail : [email protected]