A: Aanloop
1400 1464 1548 (1568-1648)1579/1585/1588
PolitiekEconomisch
Sociaal10p
Politiek• Streven van de Hertogen: • Muntstelsels, tolbarrières = …….• Stadsrechten• Tekort aan financiën …… • Eenheid van geloof.• Centralisatie- rol adel- • Welke tegenstellingen?Noem er twee …….. Waarom oorlog?
10p
1400 1464 1548 (1568-1648)hertogen B Staten Generaal onderdeel Habsburgse rijk 80 jarige oorlog
Bourgondische Kreits 1579 Unie van Utr1585 val v Antwerpen1588: Staten Generaal
Politiek• Eenheid particularisme• Groei steden rechten standen(o.a stadsrechten)• Streven hertogen• Vanaf 1400- Hertogen van Bourgondië versterken hun gezag in de
Nederlanden en worden vanaf 1548 onderdeel Habsburgse rijk zij willen centralisatie/ eenheid van geloof/ geld van rijke Nederlandse gewesten (Vlaanderen en Brabant en de Hanze steden): accijnzen. Tegenover hen particularisme ( eigen munt,tolbarrières, in en uitvoerrechten)van de gewesten en oprichting Staten Generaal(1464) tachtig jarige oorlog: 1568-1648 met ontstaan van republiek der 7 Ver. Nederlanden.
Aanloop
Economisch
• Problemen Holland? ……..• Voordelen Holland (3) …….• Landbouw Oosten …….• Factoren voor groei ………• Malthus en commercialisering ?......• Rol van de oorlog: twee concrete voorbeelden• Handelskapitalisme? ………
12p
Economisch• Holland achtergebleven: kleine steden, weinig graanverbouw. Maar tussen 1550-1650: • Groei: binnenl. Vraag (1)/profiteren van Brugge,Gent, Antwerpen
– gunstige geografische ligging: handel in twee richtingen– Stapelmarkt– Scheepsbouw: verbetering: minder manschappen,groter laadvermogen
– Manufacturen, trafieken specialisatie (2)– Visserij: haringkaken:zoute haring– Landbouw gunstig: waterschappen/ geen feodale tradities– urbanisatie komt opgang
Moedernegotie : Oostzeegebied na handelsoorlogen met Hanze verbond. • Vanaf die tijd maar vooral na 1585 (val van Antwerpen)-commercialisering(3)/
urbanisatie/ vrachtvaarders: stapelmarkt/ verbouw handelsgewassen/kapitaalintensief/ komst trafieken/waterschappen/ investeren in dijken en inpoldering: begin 17e eeuw/samen investeren in schepen/hoge arbeidsproduktiviteit handelskapitalisme
• In het Oosten en Zuiden bleef landbouw traditioneel (4)
• Welke demografische ontwikkelingen? ……• Rol van de waterschappen voor de economie?…….• Redenen 80 jarige oorlog……..6p
Rest
• Eenheidsmakend: • groep van kooplieden regenten:die een band
brachten tussen verschillende steden.• Overlegcultuur: waterschappen• Demografie: komst migranten; (Plancius:
kaartenmaker)• Opstand: kwestie van
geloof/centralisatie/belastingdruk (10e penning): prot. visie, liberaal,annales ? ……
Begrippen:
• Moedernegotie ……• Gilden …..• Landvoogd ……• Parma …….• Trafieken ……• Partenrederij ……6p
B: Gouden Eeuw
1588 1595 1602 1609-1621 1618-1648
1650-1672 1651 1652-4 1665-67 1672
Vragen
• Jaartallen (11)• Invulling politiek: welke organen/ welke bevoegdheden/ welke
banen /rol van de regenten. Statenbond. (12)• Rol van de overheid in de economie (13)• Rol van de internationale situatie?(14)• Wanneer hoogtepunt handel? Waarom daarna daling? Hoe die te
compenseren? (14)• Welke factoren leiden tot groei economie (15)• Welke rol speelt de landbouw en de visserij? (16)• Hoe zag de nijverheid eruit (17)• En hoe was de sociale situatie?: lagen en mobiliteit/
demografie/positie vrouw: waarom veelal vrije partnerkeuze /cultuur/ verschil westen met het oosten .(19)
B: Gouden Eeuw• 1588 1595 1602 1609-1621
rep 7 ver N. Indie bereikt/ VOC 12jarigbestandfluitschip spaanse en
Vlaamse kaapvaart stopgezet
Spaans Handelsembargo opgeheven
1621; WIC
• 1618- 1648 1650-1672• 30joorlog: vrede vanMunster 1e stadh loze tijdperk• vrachtvaart bulkgoederen officiële erkenning rep. 1651: acte van navigatie• Lakenindustrie 1652-54; 1e Engelse oorlog• Immigranten 1665-67; 2e Engelse oorlog
•
Politiek
Staten GeneraalAfgevaardigden van de gewestenBuitenlandse politiek, verdediging
Bestuur generaliteitslanden
Raadspensionarissecretaris
Bestuur van het gewestAfgevaardigden van
Adel en steden
Stadhouderlegeraanvoerder
Plattelandsbestuur stadsbestuurPlattelandsbestuur stadsbestuur
Zeven gewesten macht naar rato belastingen
• Statenbond/generaliteitslanden/twee stadhouders(Holland en Friesland- legeraanvoerder)/raadpensionaris
• Regenten komen voor econ. belangen gewest op. Overheid grootste klant en schuldenaar
• Overheid: overzeese handel als hoeksteen van economie• Havens, konvooi en licentiegelden (in-uitvoer): opbrengst voor oorlogsschepen• Monopolies verlenen aan VOC en WIC• Kaping van vloten vijand (Piet Hein)• Geld lenen van rijke burgers tegen rente: overheid grootste schuldenaar• Leveren van goederen• Bij conflicten altijd de kant kiezen van regenten• Zuidelijk gebied ( lees Vlaanderen) kleinhouden: Schelde sluiten/uitvoerrechten op
wol
Internationale situatie
economieeconomie
• Leg een link tussen verbanden economie en politiek!• Algemene factoren die tot groei leidden:
- bevolkingsgroei+welvaart→ nijverheid profiteert van vraag - voldoende (goedkoop) kapitaal aanwezig- Stapelmarkt Amsterdam→ grondstoffen aanwezig- ,, ,, → exportmogelijkheden- visserij + handel → bloei trafieken (bv. zout, zeep)- komst geschoolde arbeidskrachten uit Zuid. Ned. → kennis- door waterwegen nauwe relaties tussen bedrijfstakken- goedkope energiebronnen: turf en windkracht
Landbouw en visserijLandbouw en visserij
Landbouw• Investeren en specialiseren door goedkope aanvoer graan• Door de boeren
• vetweiderij, handels en tuinbouwgewassen turfwinning: trekvaarten infrastructuur
landaanwinning, technische vernieuwingen (1)• Na 1650 daling prijzen landbouw• Hoe op te lossen? (2)
Visserij: haring (Grote visserij) kabeljauw (kleine visserij)Walvisvaart Noordse compagnie
nijverheidnijverheid
• Bloeiend: scheepsvaart fluitschip,standaardisatie/ wol Lakenstoffen in Leiden,linnen in Haarlem zeilmakers en touwslagers/wapenindustrie (overheid en particulieren afnemers.
• Verschil met de overige gewesten: amper bevolkingsgroei/achterblijven urbanisatie/geen goede verbindingen/weinig investeringen. Hier en daar verplaatsing nijverheid ivm loonkosten
• Nieuwe bedrijven: los van de gilden trafieken =: Manufacturen =
• (Sociaal gevolg: Wel arbeidsconflicten en kinderarbeid)Financieel
Antwerpen uitgeschakeldGoede organisatie: wisselbank, beurs, bank van lening
SociaalSociaal
Sociaal en cultureelSociaal • overwicht steden/mobiele samenleving in Holland• kerngezinnen• vrouwen hebben mogelijkheid van scheiden- hun positie ook belangrijk op
arbeidsmarkt gezin als productie-eenheid. • Demografisch: migratie: vooral economisch (waar en wanneer en waarom? )(1)vele
ongehuwden/hoge huwelijksleeftijd (2))/ hoge urbanisatiegraad(waarbinnen hoog sterftecijfer) gezin productie-eenheid
• Vorming nieuwe elite/nieuwe middenklasse in de steden. Sociale mobiliteit. Kooplieden aan de macht! /armenzorg (3)
Cultureel: • bloei na 1590: • methodisch onderzoek:• nieuwe uitvindingen: Huygens (4)• schilderen als kunstvorm en bouw: bedrijfstak: uitingen van de burgerlijk karakter en
welvaart. Rembrandt• Hugo de Groot :Mare Liberum introductie volken recht
C. Zilveren eeuwC. Zilveren eeuw
1672-1713 1702-1747 1713- 1780 1780-1813.
- groeiende problemen1780-4 - 2e stadhouderl -Stagnatie -1799 particularisme -
ondergang- Frans mercantilisme -einde Voc: -de-urbanisatie
-1744 -Dood in 1702 -4e Engelse oorlog-Spaanse succesieoorlog -pachteroproer -1748 -einde WIC, -1792 –verstarring
belangenverstrengeling• Willem sinds 1688 Kon v Engl -veepest -1702-
1713
1672-1713 1702-1747 1713- 1780 1780-1813
groeiende problemen 2e stadhouderl Stagnatie
Groeiende problemenhoezo
2e stadhouderl tijdperk
stagnatie Ondergang.
Waarom?
Frans mercantilisme veepest 1744 4e Engelse oorlog 1780-4
Spaanse succesieoorlog 1702-1713
pachteroproer 1748
einde WIC 1792 Voc: 17991787 Pruisische inval1795 Bataafse rep1806: Koninkrijk Holland
Willem sinds 1688 Kon v Engl -1702
.De-urbanisatie
.Belastingdruk
.Verstarring door belangen verstrengeling.Schuldenlast overheid. particularisme
AGRARISCHE MARKT1670-1740-1780
• Holland: boeren kampen met: afzetproblemen, concurrentie Eng, lonen relatief hoog, belastingdruk, bestrijdingskosten paalworm, veepest.
• - na 1740 bloeit landbouw op door stijgende vraag• Oosten: gemengd bedrijf minder vatbaar voor
depressie-(want?)• Hier ook- plattelandsnijverheid + handelsgewassen →
vatbaarheid voor conjuncturele schommelingen; tabak• - v.a. 1730 aardappelteelt voor de markt. Drager van
de economie. Productiviteit bleef hoog!•
Nijverheid
• - achteruitgang nijverheid, visserij, stapelmarkt door:• - hoog loonpeil • - afnemende arbeidsproductiviteit• - concurrentie en protectie ENG en FR• - voorbijlandvaart• - verplaatsing naar lage-lonengebieden- Brabant en Twente• - VOC blijft grote werkgever (minder winst: corruptie, meer geld
voor verdediging; concurrentie• - scheepsbouw Zaanstreek• • - bloei van: jeneverstokerijen; papierfabricage, boekdrukkerijen;
suikerraffinaderijen; steenbakkerijen Waarom?
Handel scheepvaart, visserij
• - bank- en effectwezen: Amsterdamse kapitaalmarkt• - geld- en commissiehandel, verzekeringswezen, kredietverlening• - investeringen vooral in buitenl. bedrijven• - Staten-Generaal doen beroep op kapitaalmarkt• - financiering VOC, WIC, plantages Suriname levert rente op• - brede maar ongelijke spreiding renteniers inkomsten• - koopvaardij werkgever: verliest terrein aan Londen, Hamburg• - verzanding vaarwegen• - Amsterdam prominent: commissiehandel, voorbijlandvaart;• - koloniale warenhandel stijgt, m.n. inter-Aziatische handel VOC• - driehoekshandel WIC succesvol m.n. door slavenhandel• - druk op handelswinsten door concurrentie ENG en FR• - afnemende rol haringvisserij; walvisvaart is ±1770 op retour
overige gewesten
• - bloei in oostelijke gewesten• - Friesland profiteert van handel op Oostzee• - Tilburg, Twente: textielnijverheid• - Veluwe, Zaanstreek: papierindustrie• - rivierengebied: steenbakkerijen.
OVERHEID
• - besluitvorming gericht op voordeel eigen stad of gewest
• - debat over gebrek aan samenhangend economisch beleid
• - gewest Holland welvarend met Amsterdam fin. centrum Europa
• - schuldenlast na Spaanse Successieoorlog• - discussie over herziening belastingstelsel • - stijgende druk (factor 2,5) o.a. door belastingpacht• - 1747-48 Pachtersoproeren en acties Doelisten• - geen structurele verbeteringen .
internationale situatie:
• - Willem III: coalitiepolitiek tegen FR nadelig voor handel
• - Willem III laat als koning van ENG: Acte v.Navigatie bestaan
• - na 1713 voert Republiek neutrale koers • - investeren in leger of in vloot?→ groeiende
tegenstelling tussen land- en zeegewesten• - door neutraliteit verwaarlozing leger en vloot• - ± 1750 pamflettenoorlog: pro-Frans of pro-Engels
optreden?• - 1780 Vierde Engelse Oorlog
SOCIALE VERHOUDINGEN
• - regentenoligarchie: ambten, contracten van correspondentie• - regenten beleggen in aandelen VOC + obligaties + buitenlandse
ondernemingen• - landgewesten: adel blijft rijk door pachtinkomsten, hoge functies en
beleggingen • - kleine burgerij lijdt onder dalende nijverheidsactiviteit en hoge
accijnzen• - in pamfletten: beeld van stagnatie en leegloop steden• - groeiende verpaupering, maar armenzorg blijft op peil• - kritiek van Patriotten op armenzorg• - vrouwen: minder alfabetisering, meer nadruk op rol moeder• - vrouwenoverschot in Amsterdam• - stijging huwelijksleeftijd, daling kindertal•