56
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot56
57Oι συmicroφορές του ολέmicroου
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot57
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Ο συmicroφορές του πολέmicroου απασχόλησαν πάντοτε τη λογοτεχνία όχι microόνο από την πλευρά του νι-
κητή ή του νικηmicroένου αλλά και από την πλευρά εκείνων που χωρίς να πολεmicroούν υποφέρουν από τις
καταστροφές του
Ένας από τους πιο πολυσυζητηmicroένους πολέmicroους της ιστορίας υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος όπου οι
Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν για δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να πά-
ρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέmicroνονα
και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας και ο
Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν ατε-
νίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους βιώ-
microατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες microε τους άλλους λαούς
H microοίρα των παιδιών σrsquo αυτόν τον πόλεmicroο απασχόλησε τους ποιητές ήδη από την αρχαιότητα Ο
Όmicroηρος ο Ευριπίδης ο Σεφέρης ασχολούνται ο καθένας microε τους όρους της δικής του τέχνης microε το
παιδί την οικογένεια γενικότερα microε ένα κύκλο αξιών και σταθερότητας που καταστρέφονται ανεπα-
νόρθωτα microε τον πόλεmicroο Η αναφορά στο δράmicroα των ανθρώπων γίνεται άλλοτε microε τη ρεαλιστική πε-
ριγραφή του επικού στίχου άλλοτε παίρνει τη microορφή του θρήνου για τον θάνατο ενός αγαπηmicroένου
προσώπου microέσα στο πλαίσιο της τραγωδίας κι άλλοτε microε τον τρόπο του Γιώργου Σεφέρη ο λόγος
κινείται από το ειδικό στο γενικό έτσι ώστε η τραγωδία αυτή να microας αφορά όλους
H συνάντηση του Έκτορα microε την Aνδροmicroάχη Mικρογραφία από τον Amicroβροσιανό Kώδικα 5ος6ος αι microX58
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot58
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας microε τους γονείς του στην Iλιάδα
Ο ΄Εκτορας σrsquo ένα διάλειmicromicroα της ολιορκίας της Τροίας έρχεται να συναντήσει την Ανδροmicroά-
χη Αλλά εκείνη έχει ήδη βγει τρέχοντας αό το αλάτι για να τον υοδεχθεί microαζί της έχει τον
microικρό Αστυάνακτα Αυτές είναι και οι τελευταίες τους οικογενειακές στιγmicroές Ο Έκτορας γεmicroά-
τος κατανόηση και τρυφερότητα δέχεται τα αράονα της γυναίκας του ου microαντεύει να λη-
σιάζει το τέλος του και microαζί η δική της σκλαβιά και του γιου της το αβέβαιο microέλλον
Στάθηκε αντίκρυ του λοιπόν κι η βάγια από κοντά της
τrsquo αθώο microωρό παιδί τους στην αγκαλιά κρατώντας 400
του ΄Εκτορα ακριβό γιο τον όmicroοιο microrsquo αστέρι
Σκαmicroάντριο ο Έκτορας Αστυάνακτα οι άλλοι
τον έλεγαν γιατί έσωζε ο Έκτορας την Τροία
Σιωπηλά αχνογέλασε βλέποντας το παιδί του
Η Ανδροmicroάχη στάθηκε από κοντά του δακρυσmicroένη 405
το χέρι του έσφιξε του microίλησε και είπε
laquoΗ ορmicroή σου το θάνατο άmicroοιρε θα φέρει
το microωρό σου δε συmicroπονάς την άmicroοιρη εmicroένα
που χήρα γοργά θα microείνω όλοι γοργά ορmicroώντας
πάνω σου θα σε σκοτώσουν αν στερηθώ εσένα 410
νrsquo ανοίξει η γη και να χωθώ καλύτερα για microένα
∆εν έχω άλλη ζεστασιά αν τώρα εσύ πεθάνεις
microα βάσανα και δε microου ζουν πατέρας και microητέρα
[]
Για microένα είσαι Έκτορα και microάνα και πατέρας 429
και αδερφός και δυνατός της κλίνης σύντροφός microου
Έλα τώρα σπλαχνίσου microας και microείνε εδώ στον πύργο
το γιο microην κάνεις ορφανό και χήρα τη γυναίκα 432
[]
Ο λοφοσείστης Έκτορας της microίλησε έτσι τότε 440
laquoΓια όλα τούτα νοιάζοmicroαι γυναίκα microα τους Τρώες
τις microακρόπεπλες ντρέποmicroαι της χώρας microας γυναίκες
microακριά από τον πόλεmicroο σαν το δειλό να φύγω
και δεν το θέλει η καρδιά γιατί έmicroαθα να είmicroαι
αντρείος και να πολεmicroώ ανάmicroεσα στους πρώτους 445
τη φήmicroη του πατέρα microου κρατώντας τη δική microου
59
Προτοmicroή του Omicroήρου ρωmicroαϊκό αντίγραφο έργουτου E΄ αιώνα πX Mόναχο Γλυπτοθήκη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot59
Μες στην ψυχή και microες στο νου αυτό το καλοξέρω
Θα έρθει η microοίρα να χαθεί η ιερή microας Τροία
κι ο Πρίαmicroος ο δυνατός και όλος ο λαός του
Κι όmicroως τόσο δε νοιάζοmicroαι για τον καηmicroό των Τρώων 450
για της Εκάβης τον καηmicroό του Πρίαmicroου του ρήγα
ούτε των αδερφών microου καν που και πολλοί κι αντρείοι
από τα χέρια των εχθρών θα κυλιστούν στη σκόνη
όσο για σένα σαν κάποιος χαλκοαρmicroατωmicroένος
σκλαβώνοντάς σε πίσω του σε σέρνει δακρυσmicroένη 455
στο Άργος όντας σrsquo αργαλειό microιας ξένης θα υφαίνεις
άθελα απrsquo την Υπέρεια ή απrsquo τη Μεσσηίδα
νερό θα φέρνεις δυνατή θα σε βαραίνει ανάγκη
[]
Είπε κι αmicroέσως άνοιξε τα χέρια στο παιδί του 466
στης βάγιας της καλόζωστης τον κόρφο εκείνο όmicroως
ξανάγειρε microε κλάmicroατα τρόmicroαξε απrsquo του πατέρα
τα χάλκινα τα όπλα του την αλογίσια φούντα
σαν είδε πως του σάλευε κατάκορφα στο κράνος 470
Με την καρδιά τους γέλασαν πατέρας και microητέρα
τότε ο λαmicroπρός ο ΄Εκτορας έβγαλε από το κεφάλι
το κράνος και ολόλαmicroπρο το άφησε στο χώmicroα
Το γιο του πήρε φίλησε τον έπαιξε στα χέρια
κι έτσι τότε στους θεούς στο ∆ία προσευχόταν 475
laquo∆ία κι οι υπόλοιποι θεοί δώστε να γίνει ο γιος microου
όπως κι εγώ ξεχωριστός ανάmicroεσα στους Τρώες
άντρας τρανός και δυνατά στην Τροία νrsquo αρχηγέψει
και κάποτε κάποιος να πει - Πιο καλός είναι τούτος
απrsquo το γονιό του - σαν τον δει να γυρνά απrsquo τη microάχη 480
microε κούρσα σκοτωmicroένου εχθρού και να χαρεί η microάναraquo
Έδωσε στη γυναίκα το παιδί τους
στο microυρωδάτο κόρφο της το δέχτηκε εκείνη
δακρυογελώντας πόνεσε καθώς την είδε εκείνος
microε το χέρι τη χάιδεψε της microίλησε και είπε 485
laquoΆmicroοιρη microην πικραίνεσαι microες στην ψυχή σου τόσο
κανείς πέρα απrsquo τη microοίρα του κανείς microας δεν ξεφεύγει
ούτε καλός ούτε κακός σαν γεννηθεί στον κόσmicroο
Πάνε τώρα στο σπίτι microας κοίταξε τις δουλειές σου raquo 490
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας φοβάται τον πατέρα του Έκτορακαι κρύβεται στον κόρφο της βάγιας Πίνακας τουJW Tischbein Oldenburg Eθνικό Mουσείο 1812
60
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot60
O A σ τ υ ά ν α κ τ α ς micro ε τ ο υ ς γ ο ν ε ί ς τ ο υ σ τ η ν I λ ι ά δ α
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ
1 Αφού διαβάσετε τα αποσπάσmicroατα από την Ιλιάδα βρείτε πού microιλάει ο ΄Εκτορας πού η Ανδροmicroάχη και πούο ποιητής στη συνέχεια microοιράστε τους ρόλους σε τρεις συmicromicroαθητές σας και microε βάση το κείmicroενο δώστετους οδηγίες πώς θα παίξουν τη σκηνή
2 Βρείτε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στον ΄Εκτορα της Ιλιάδας και τον ΄Εκτορα του Σεφέρη 3 Σε ποιους στίχους της Ιλιάδας νοmicroίζετε πως στηρίχτηκε ο Σεφέρης για να φτιάξει το ποίηmicroα laquoΑστυάναξraquo4 Πώς εκφράζεται η στοργή του ΄Εκτορα για το γιο του σrsquo αυτά τα δυο κείmicroενα5 Ποιοι στίχοι της τραγωδίας microας βοηθούν να καταλάβουmicroε καλύτερα την laquoπλούσια τάξηraquo για την οποία
κάνει λόγο ο Έκτορας στον laquoΑστυάνακταraquo του Σεφέρη
Nτε Kίρικο Έκτορας και Aνδροmicroάχη
61
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot61
E Y P I Π I ∆ H Σ
Ανάmicroεσα στη ζωή και στο θάνατοΟι Έλληνες ήραν την Τροία ακολουθώντας το σχέδιο του Οδυσσέα Ο ερισσότερος στρατός
έφυγε αό την εδιάδα της Τροίας -τάχα microου ως τέλειωσε η ολιορκία- και κρύφτηκε στο κο-
ντινό νησί την Τένεδο Κάτω αό τα τείχη της όλης άφησαν δώρο στην Αθηνά για το καλό τους
ταξίδι τον ∆ούρειο Ίο το ελώριο ξύλινο άλογο όου όmicroως κρύβονταν microερικοί Αχαιοί ο-
λεmicroιστές Οι Τρώες το ανέβασαν στον ναό της Αθηνάς αφού έριξαν ένα κοmicromicroάτι αό το τείχος
για να το εράσουν Το βράδυ κοιmicroήθηκαν ήσυχοι ια ύστερα αό τόσα χρόνια ολέmicroου Τότε
βγαίνουν αό τον ∆ούρειο Ίο ο Οδυσσέας ο Νεοτόλεmicroος ο Αίας ο Λοκρός και άλλοι καλά
ολισmicroένοι ΄Ελληνες η σφαγή αρχίζει Αό το αέναντι νησί ξεκινά άλι ο στρατός ου εύκολα
ια microαίνει στην Τροία Ο Νεοτόλεmicroος σκοτώνει τον Πρίαmicroο ο microικρός Αστυάνακτας γκρεmicroίζε-
ται αό τα τείχη η Ανδροmicroάχη σέρνεται σκλάβα στα λοία των Αχαιών και η Εκάβη τραγική φι-
γούρα της Τροίας γριά ια και αδύναmicroη microοιρολογά τον νεκρό εγγονό της άνω του είχε στηρί-
ξει όως είδαmicroε όλη η οικογένεια τις ελίδες της
Το microοιρολόι της γιαγιάς Εκάβης
[]
Σκληρός σε βρήκε θάνατος γλυκό microου
Για την πατρίδα αν έπεφτες στη microάχη
αφού τα νιάτα πρώτα θα χαιρόσουν
το γάmicroο την ισόθεη βασιλεία 1405
θα σε καλοτυχίζανε αν υπάρχει
σrsquo αυτά καλοτυχιά Τώρα όλα τούτα
τα rsquoχες microα δεν τα χάρηκες παιδί microου
Ω τα προγονικά σου κάστρα το έργο 1410
του Φοίβου πώς σου κάmicroαν το κεφάλι
Με τα φιλιά τα σκέπαζε η microανούλα
και τα microαλλάκια σου rsquoσιαχνε και τώρα
ο φόνος ndash πώς να πω τη φριχτή λέξη
Πώς microοιάζετε microε του ΄Εχτορα εσείς χέρια
τώρα νεκρά παράλυτα microπροστά microου
Γλυκό microου στόmicroα εσύ που rsquoξερες τόσα
περήφανα λογάκια εχάθης κι ήταν
ψέmicroατrsquo αυτά που microου rsquoλεγες στο στρώmicroα 1420
όταν κοντά microου ερχόσουνα laquoΚυρούλαraquo
φώναζες laquoσαν πεθάνεις για τιmicroή σου
Pωmicroαϊκό αντίγραφο προτοmicroής του Eυριπίδη
62
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot62
T ρ ω ά δ ε ς
θα κόψω τα microαλλιά microου στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους microου microε λόγια
θα σrsquo αποχαιρετήσω πονεmicroέναraquo 1425
Κι αντίς εγώ σε θάβω γιε microου
έρmicroη κι από παιδιά κι από πατρίδα
∆ε θα κοιmicroάσαι πια στην αγκαλιά microου
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες microου για σένα 1430
[]
Κληρονοmicroιά απrsquo τον κύρη σου δεν πήρες
τη χάλκινή του ασπίδα microόνο θα rsquoχεις 1435
που microέσα θα σε θάψουνε ndash Ω ασπίδα
που φύλαες τrsquo άξιο microπράτσο του Έχτορά microου
τον αντρειωmicroένο σου έχασες αφέντη
[]
Τρέξτε κι απrsquo τα στολίδια που microας microένουν
φέρτε για το νεκρό 1445
η περίστασή microας
για πράγmicroατα microεγάλα πια δεν είναι
φτωχό microου θα σου δώσω εκείνα που έχω
Όποιος την ευτυχία του καmicroαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο είνrsquo ανόητος 1450
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη
ιδιότροπη πηδά απrsquo τη microια στην άλλη
δε microένει πάντα σε έναν η ευτυχία
[]
Eυριπίδης Tρωάδες
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ1 Πότε θα είχε νόηmicroα κατά τη γνώmicroη της Εκάβης ο θάνατος του Αστυάνακτα2 Ποια τύχη συνδέει τον Αστυάνακτα microε το τρωικό κάστρο και ποια microε την ασπίδα του πατέρα του Ποιος
είναι ο ρόλος του κάστρου σε microια αρχαία πόλη και ποιος ο ρόλος της ασπίδας για τον αρχαίο πολεmicroιστή
Παράσταση παιδιού που κυλάει τη ρόδα του
63
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
57Oι συmicroφορές του ολέmicroου
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot57
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Ο συmicroφορές του πολέmicroου απασχόλησαν πάντοτε τη λογοτεχνία όχι microόνο από την πλευρά του νι-
κητή ή του νικηmicroένου αλλά και από την πλευρά εκείνων που χωρίς να πολεmicroούν υποφέρουν από τις
καταστροφές του
Ένας από τους πιο πολυσυζητηmicroένους πολέmicroους της ιστορίας υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος όπου οι
Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν για δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να πά-
ρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέmicroνονα
και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας και ο
Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν ατε-
νίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους βιώ-
microατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες microε τους άλλους λαούς
H microοίρα των παιδιών σrsquo αυτόν τον πόλεmicroο απασχόλησε τους ποιητές ήδη από την αρχαιότητα Ο
Όmicroηρος ο Ευριπίδης ο Σεφέρης ασχολούνται ο καθένας microε τους όρους της δικής του τέχνης microε το
παιδί την οικογένεια γενικότερα microε ένα κύκλο αξιών και σταθερότητας που καταστρέφονται ανεπα-
νόρθωτα microε τον πόλεmicroο Η αναφορά στο δράmicroα των ανθρώπων γίνεται άλλοτε microε τη ρεαλιστική πε-
ριγραφή του επικού στίχου άλλοτε παίρνει τη microορφή του θρήνου για τον θάνατο ενός αγαπηmicroένου
προσώπου microέσα στο πλαίσιο της τραγωδίας κι άλλοτε microε τον τρόπο του Γιώργου Σεφέρη ο λόγος
κινείται από το ειδικό στο γενικό έτσι ώστε η τραγωδία αυτή να microας αφορά όλους
H συνάντηση του Έκτορα microε την Aνδροmicroάχη Mικρογραφία από τον Amicroβροσιανό Kώδικα 5ος6ος αι microX58
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot58
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας microε τους γονείς του στην Iλιάδα
Ο ΄Εκτορας σrsquo ένα διάλειmicromicroα της ολιορκίας της Τροίας έρχεται να συναντήσει την Ανδροmicroά-
χη Αλλά εκείνη έχει ήδη βγει τρέχοντας αό το αλάτι για να τον υοδεχθεί microαζί της έχει τον
microικρό Αστυάνακτα Αυτές είναι και οι τελευταίες τους οικογενειακές στιγmicroές Ο Έκτορας γεmicroά-
τος κατανόηση και τρυφερότητα δέχεται τα αράονα της γυναίκας του ου microαντεύει να λη-
σιάζει το τέλος του και microαζί η δική της σκλαβιά και του γιου της το αβέβαιο microέλλον
Στάθηκε αντίκρυ του λοιπόν κι η βάγια από κοντά της
τrsquo αθώο microωρό παιδί τους στην αγκαλιά κρατώντας 400
του ΄Εκτορα ακριβό γιο τον όmicroοιο microrsquo αστέρι
Σκαmicroάντριο ο Έκτορας Αστυάνακτα οι άλλοι
τον έλεγαν γιατί έσωζε ο Έκτορας την Τροία
Σιωπηλά αχνογέλασε βλέποντας το παιδί του
Η Ανδροmicroάχη στάθηκε από κοντά του δακρυσmicroένη 405
το χέρι του έσφιξε του microίλησε και είπε
laquoΗ ορmicroή σου το θάνατο άmicroοιρε θα φέρει
το microωρό σου δε συmicroπονάς την άmicroοιρη εmicroένα
που χήρα γοργά θα microείνω όλοι γοργά ορmicroώντας
πάνω σου θα σε σκοτώσουν αν στερηθώ εσένα 410
νrsquo ανοίξει η γη και να χωθώ καλύτερα για microένα
∆εν έχω άλλη ζεστασιά αν τώρα εσύ πεθάνεις
microα βάσανα και δε microου ζουν πατέρας και microητέρα
[]
Για microένα είσαι Έκτορα και microάνα και πατέρας 429
και αδερφός και δυνατός της κλίνης σύντροφός microου
Έλα τώρα σπλαχνίσου microας και microείνε εδώ στον πύργο
το γιο microην κάνεις ορφανό και χήρα τη γυναίκα 432
[]
Ο λοφοσείστης Έκτορας της microίλησε έτσι τότε 440
laquoΓια όλα τούτα νοιάζοmicroαι γυναίκα microα τους Τρώες
τις microακρόπεπλες ντρέποmicroαι της χώρας microας γυναίκες
microακριά από τον πόλεmicroο σαν το δειλό να φύγω
και δεν το θέλει η καρδιά γιατί έmicroαθα να είmicroαι
αντρείος και να πολεmicroώ ανάmicroεσα στους πρώτους 445
τη φήmicroη του πατέρα microου κρατώντας τη δική microου
59
Προτοmicroή του Omicroήρου ρωmicroαϊκό αντίγραφο έργουτου E΄ αιώνα πX Mόναχο Γλυπτοθήκη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot59
Μες στην ψυχή και microες στο νου αυτό το καλοξέρω
Θα έρθει η microοίρα να χαθεί η ιερή microας Τροία
κι ο Πρίαmicroος ο δυνατός και όλος ο λαός του
Κι όmicroως τόσο δε νοιάζοmicroαι για τον καηmicroό των Τρώων 450
για της Εκάβης τον καηmicroό του Πρίαmicroου του ρήγα
ούτε των αδερφών microου καν που και πολλοί κι αντρείοι
από τα χέρια των εχθρών θα κυλιστούν στη σκόνη
όσο για σένα σαν κάποιος χαλκοαρmicroατωmicroένος
σκλαβώνοντάς σε πίσω του σε σέρνει δακρυσmicroένη 455
στο Άργος όντας σrsquo αργαλειό microιας ξένης θα υφαίνεις
άθελα απrsquo την Υπέρεια ή απrsquo τη Μεσσηίδα
νερό θα φέρνεις δυνατή θα σε βαραίνει ανάγκη
[]
Είπε κι αmicroέσως άνοιξε τα χέρια στο παιδί του 466
στης βάγιας της καλόζωστης τον κόρφο εκείνο όmicroως
ξανάγειρε microε κλάmicroατα τρόmicroαξε απrsquo του πατέρα
τα χάλκινα τα όπλα του την αλογίσια φούντα
σαν είδε πως του σάλευε κατάκορφα στο κράνος 470
Με την καρδιά τους γέλασαν πατέρας και microητέρα
τότε ο λαmicroπρός ο ΄Εκτορας έβγαλε από το κεφάλι
το κράνος και ολόλαmicroπρο το άφησε στο χώmicroα
Το γιο του πήρε φίλησε τον έπαιξε στα χέρια
κι έτσι τότε στους θεούς στο ∆ία προσευχόταν 475
laquo∆ία κι οι υπόλοιποι θεοί δώστε να γίνει ο γιος microου
όπως κι εγώ ξεχωριστός ανάmicroεσα στους Τρώες
άντρας τρανός και δυνατά στην Τροία νrsquo αρχηγέψει
και κάποτε κάποιος να πει - Πιο καλός είναι τούτος
απrsquo το γονιό του - σαν τον δει να γυρνά απrsquo τη microάχη 480
microε κούρσα σκοτωmicroένου εχθρού και να χαρεί η microάναraquo
Έδωσε στη γυναίκα το παιδί τους
στο microυρωδάτο κόρφο της το δέχτηκε εκείνη
δακρυογελώντας πόνεσε καθώς την είδε εκείνος
microε το χέρι τη χάιδεψε της microίλησε και είπε 485
laquoΆmicroοιρη microην πικραίνεσαι microες στην ψυχή σου τόσο
κανείς πέρα απrsquo τη microοίρα του κανείς microας δεν ξεφεύγει
ούτε καλός ούτε κακός σαν γεννηθεί στον κόσmicroο
Πάνε τώρα στο σπίτι microας κοίταξε τις δουλειές σου raquo 490
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας φοβάται τον πατέρα του Έκτορακαι κρύβεται στον κόρφο της βάγιας Πίνακας τουJW Tischbein Oldenburg Eθνικό Mουσείο 1812
60
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot60
O A σ τ υ ά ν α κ τ α ς micro ε τ ο υ ς γ ο ν ε ί ς τ ο υ σ τ η ν I λ ι ά δ α
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ
1 Αφού διαβάσετε τα αποσπάσmicroατα από την Ιλιάδα βρείτε πού microιλάει ο ΄Εκτορας πού η Ανδροmicroάχη και πούο ποιητής στη συνέχεια microοιράστε τους ρόλους σε τρεις συmicromicroαθητές σας και microε βάση το κείmicroενο δώστετους οδηγίες πώς θα παίξουν τη σκηνή
2 Βρείτε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στον ΄Εκτορα της Ιλιάδας και τον ΄Εκτορα του Σεφέρη 3 Σε ποιους στίχους της Ιλιάδας νοmicroίζετε πως στηρίχτηκε ο Σεφέρης για να φτιάξει το ποίηmicroα laquoΑστυάναξraquo4 Πώς εκφράζεται η στοργή του ΄Εκτορα για το γιο του σrsquo αυτά τα δυο κείmicroενα5 Ποιοι στίχοι της τραγωδίας microας βοηθούν να καταλάβουmicroε καλύτερα την laquoπλούσια τάξηraquo για την οποία
κάνει λόγο ο Έκτορας στον laquoΑστυάνακταraquo του Σεφέρη
Nτε Kίρικο Έκτορας και Aνδροmicroάχη
61
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot61
E Y P I Π I ∆ H Σ
Ανάmicroεσα στη ζωή και στο θάνατοΟι Έλληνες ήραν την Τροία ακολουθώντας το σχέδιο του Οδυσσέα Ο ερισσότερος στρατός
έφυγε αό την εδιάδα της Τροίας -τάχα microου ως τέλειωσε η ολιορκία- και κρύφτηκε στο κο-
ντινό νησί την Τένεδο Κάτω αό τα τείχη της όλης άφησαν δώρο στην Αθηνά για το καλό τους
ταξίδι τον ∆ούρειο Ίο το ελώριο ξύλινο άλογο όου όmicroως κρύβονταν microερικοί Αχαιοί ο-
λεmicroιστές Οι Τρώες το ανέβασαν στον ναό της Αθηνάς αφού έριξαν ένα κοmicromicroάτι αό το τείχος
για να το εράσουν Το βράδυ κοιmicroήθηκαν ήσυχοι ια ύστερα αό τόσα χρόνια ολέmicroου Τότε
βγαίνουν αό τον ∆ούρειο Ίο ο Οδυσσέας ο Νεοτόλεmicroος ο Αίας ο Λοκρός και άλλοι καλά
ολισmicroένοι ΄Ελληνες η σφαγή αρχίζει Αό το αέναντι νησί ξεκινά άλι ο στρατός ου εύκολα
ια microαίνει στην Τροία Ο Νεοτόλεmicroος σκοτώνει τον Πρίαmicroο ο microικρός Αστυάνακτας γκρεmicroίζε-
ται αό τα τείχη η Ανδροmicroάχη σέρνεται σκλάβα στα λοία των Αχαιών και η Εκάβη τραγική φι-
γούρα της Τροίας γριά ια και αδύναmicroη microοιρολογά τον νεκρό εγγονό της άνω του είχε στηρί-
ξει όως είδαmicroε όλη η οικογένεια τις ελίδες της
Το microοιρολόι της γιαγιάς Εκάβης
[]
Σκληρός σε βρήκε θάνατος γλυκό microου
Για την πατρίδα αν έπεφτες στη microάχη
αφού τα νιάτα πρώτα θα χαιρόσουν
το γάmicroο την ισόθεη βασιλεία 1405
θα σε καλοτυχίζανε αν υπάρχει
σrsquo αυτά καλοτυχιά Τώρα όλα τούτα
τα rsquoχες microα δεν τα χάρηκες παιδί microου
Ω τα προγονικά σου κάστρα το έργο 1410
του Φοίβου πώς σου κάmicroαν το κεφάλι
Με τα φιλιά τα σκέπαζε η microανούλα
και τα microαλλάκια σου rsquoσιαχνε και τώρα
ο φόνος ndash πώς να πω τη φριχτή λέξη
Πώς microοιάζετε microε του ΄Εχτορα εσείς χέρια
τώρα νεκρά παράλυτα microπροστά microου
Γλυκό microου στόmicroα εσύ που rsquoξερες τόσα
περήφανα λογάκια εχάθης κι ήταν
ψέmicroατrsquo αυτά που microου rsquoλεγες στο στρώmicroα 1420
όταν κοντά microου ερχόσουνα laquoΚυρούλαraquo
φώναζες laquoσαν πεθάνεις για τιmicroή σου
Pωmicroαϊκό αντίγραφο προτοmicroής του Eυριπίδη
62
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot62
T ρ ω ά δ ε ς
θα κόψω τα microαλλιά microου στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους microου microε λόγια
θα σrsquo αποχαιρετήσω πονεmicroέναraquo 1425
Κι αντίς εγώ σε θάβω γιε microου
έρmicroη κι από παιδιά κι από πατρίδα
∆ε θα κοιmicroάσαι πια στην αγκαλιά microου
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες microου για σένα 1430
[]
Κληρονοmicroιά απrsquo τον κύρη σου δεν πήρες
τη χάλκινή του ασπίδα microόνο θα rsquoχεις 1435
που microέσα θα σε θάψουνε ndash Ω ασπίδα
που φύλαες τrsquo άξιο microπράτσο του Έχτορά microου
τον αντρειωmicroένο σου έχασες αφέντη
[]
Τρέξτε κι απrsquo τα στολίδια που microας microένουν
φέρτε για το νεκρό 1445
η περίστασή microας
για πράγmicroατα microεγάλα πια δεν είναι
φτωχό microου θα σου δώσω εκείνα που έχω
Όποιος την ευτυχία του καmicroαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο είνrsquo ανόητος 1450
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη
ιδιότροπη πηδά απrsquo τη microια στην άλλη
δε microένει πάντα σε έναν η ευτυχία
[]
Eυριπίδης Tρωάδες
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ1 Πότε θα είχε νόηmicroα κατά τη γνώmicroη της Εκάβης ο θάνατος του Αστυάνακτα2 Ποια τύχη συνδέει τον Αστυάνακτα microε το τρωικό κάστρο και ποια microε την ασπίδα του πατέρα του Ποιος
είναι ο ρόλος του κάστρου σε microια αρχαία πόλη και ποιος ο ρόλος της ασπίδας για τον αρχαίο πολεmicroιστή
Παράσταση παιδιού που κυλάει τη ρόδα του
63
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Ο συmicroφορές του πολέmicroου απασχόλησαν πάντοτε τη λογοτεχνία όχι microόνο από την πλευρά του νι-
κητή ή του νικηmicroένου αλλά και από την πλευρά εκείνων που χωρίς να πολεmicroούν υποφέρουν από τις
καταστροφές του
Ένας από τους πιο πολυσυζητηmicroένους πολέmicroους της ιστορίας υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος όπου οι
Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν για δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να πά-
ρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέmicroνονα
και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας και ο
Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν ατε-
νίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους βιώ-
microατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες microε τους άλλους λαούς
H microοίρα των παιδιών σrsquo αυτόν τον πόλεmicroο απασχόλησε τους ποιητές ήδη από την αρχαιότητα Ο
Όmicroηρος ο Ευριπίδης ο Σεφέρης ασχολούνται ο καθένας microε τους όρους της δικής του τέχνης microε το
παιδί την οικογένεια γενικότερα microε ένα κύκλο αξιών και σταθερότητας που καταστρέφονται ανεπα-
νόρθωτα microε τον πόλεmicroο Η αναφορά στο δράmicroα των ανθρώπων γίνεται άλλοτε microε τη ρεαλιστική πε-
ριγραφή του επικού στίχου άλλοτε παίρνει τη microορφή του θρήνου για τον θάνατο ενός αγαπηmicroένου
προσώπου microέσα στο πλαίσιο της τραγωδίας κι άλλοτε microε τον τρόπο του Γιώργου Σεφέρη ο λόγος
κινείται από το ειδικό στο γενικό έτσι ώστε η τραγωδία αυτή να microας αφορά όλους
H συνάντηση του Έκτορα microε την Aνδροmicroάχη Mικρογραφία από τον Amicroβροσιανό Kώδικα 5ος6ος αι microX58
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot58
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας microε τους γονείς του στην Iλιάδα
Ο ΄Εκτορας σrsquo ένα διάλειmicromicroα της ολιορκίας της Τροίας έρχεται να συναντήσει την Ανδροmicroά-
χη Αλλά εκείνη έχει ήδη βγει τρέχοντας αό το αλάτι για να τον υοδεχθεί microαζί της έχει τον
microικρό Αστυάνακτα Αυτές είναι και οι τελευταίες τους οικογενειακές στιγmicroές Ο Έκτορας γεmicroά-
τος κατανόηση και τρυφερότητα δέχεται τα αράονα της γυναίκας του ου microαντεύει να λη-
σιάζει το τέλος του και microαζί η δική της σκλαβιά και του γιου της το αβέβαιο microέλλον
Στάθηκε αντίκρυ του λοιπόν κι η βάγια από κοντά της
τrsquo αθώο microωρό παιδί τους στην αγκαλιά κρατώντας 400
του ΄Εκτορα ακριβό γιο τον όmicroοιο microrsquo αστέρι
Σκαmicroάντριο ο Έκτορας Αστυάνακτα οι άλλοι
τον έλεγαν γιατί έσωζε ο Έκτορας την Τροία
Σιωπηλά αχνογέλασε βλέποντας το παιδί του
Η Ανδροmicroάχη στάθηκε από κοντά του δακρυσmicroένη 405
το χέρι του έσφιξε του microίλησε και είπε
laquoΗ ορmicroή σου το θάνατο άmicroοιρε θα φέρει
το microωρό σου δε συmicroπονάς την άmicroοιρη εmicroένα
που χήρα γοργά θα microείνω όλοι γοργά ορmicroώντας
πάνω σου θα σε σκοτώσουν αν στερηθώ εσένα 410
νrsquo ανοίξει η γη και να χωθώ καλύτερα για microένα
∆εν έχω άλλη ζεστασιά αν τώρα εσύ πεθάνεις
microα βάσανα και δε microου ζουν πατέρας και microητέρα
[]
Για microένα είσαι Έκτορα και microάνα και πατέρας 429
και αδερφός και δυνατός της κλίνης σύντροφός microου
Έλα τώρα σπλαχνίσου microας και microείνε εδώ στον πύργο
το γιο microην κάνεις ορφανό και χήρα τη γυναίκα 432
[]
Ο λοφοσείστης Έκτορας της microίλησε έτσι τότε 440
laquoΓια όλα τούτα νοιάζοmicroαι γυναίκα microα τους Τρώες
τις microακρόπεπλες ντρέποmicroαι της χώρας microας γυναίκες
microακριά από τον πόλεmicroο σαν το δειλό να φύγω
και δεν το θέλει η καρδιά γιατί έmicroαθα να είmicroαι
αντρείος και να πολεmicroώ ανάmicroεσα στους πρώτους 445
τη φήmicroη του πατέρα microου κρατώντας τη δική microου
59
Προτοmicroή του Omicroήρου ρωmicroαϊκό αντίγραφο έργουτου E΄ αιώνα πX Mόναχο Γλυπτοθήκη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot59
Μες στην ψυχή και microες στο νου αυτό το καλοξέρω
Θα έρθει η microοίρα να χαθεί η ιερή microας Τροία
κι ο Πρίαmicroος ο δυνατός και όλος ο λαός του
Κι όmicroως τόσο δε νοιάζοmicroαι για τον καηmicroό των Τρώων 450
για της Εκάβης τον καηmicroό του Πρίαmicroου του ρήγα
ούτε των αδερφών microου καν που και πολλοί κι αντρείοι
από τα χέρια των εχθρών θα κυλιστούν στη σκόνη
όσο για σένα σαν κάποιος χαλκοαρmicroατωmicroένος
σκλαβώνοντάς σε πίσω του σε σέρνει δακρυσmicroένη 455
στο Άργος όντας σrsquo αργαλειό microιας ξένης θα υφαίνεις
άθελα απrsquo την Υπέρεια ή απrsquo τη Μεσσηίδα
νερό θα φέρνεις δυνατή θα σε βαραίνει ανάγκη
[]
Είπε κι αmicroέσως άνοιξε τα χέρια στο παιδί του 466
στης βάγιας της καλόζωστης τον κόρφο εκείνο όmicroως
ξανάγειρε microε κλάmicroατα τρόmicroαξε απrsquo του πατέρα
τα χάλκινα τα όπλα του την αλογίσια φούντα
σαν είδε πως του σάλευε κατάκορφα στο κράνος 470
Με την καρδιά τους γέλασαν πατέρας και microητέρα
τότε ο λαmicroπρός ο ΄Εκτορας έβγαλε από το κεφάλι
το κράνος και ολόλαmicroπρο το άφησε στο χώmicroα
Το γιο του πήρε φίλησε τον έπαιξε στα χέρια
κι έτσι τότε στους θεούς στο ∆ία προσευχόταν 475
laquo∆ία κι οι υπόλοιποι θεοί δώστε να γίνει ο γιος microου
όπως κι εγώ ξεχωριστός ανάmicroεσα στους Τρώες
άντρας τρανός και δυνατά στην Τροία νrsquo αρχηγέψει
και κάποτε κάποιος να πει - Πιο καλός είναι τούτος
απrsquo το γονιό του - σαν τον δει να γυρνά απrsquo τη microάχη 480
microε κούρσα σκοτωmicroένου εχθρού και να χαρεί η microάναraquo
Έδωσε στη γυναίκα το παιδί τους
στο microυρωδάτο κόρφο της το δέχτηκε εκείνη
δακρυογελώντας πόνεσε καθώς την είδε εκείνος
microε το χέρι τη χάιδεψε της microίλησε και είπε 485
laquoΆmicroοιρη microην πικραίνεσαι microες στην ψυχή σου τόσο
κανείς πέρα απrsquo τη microοίρα του κανείς microας δεν ξεφεύγει
ούτε καλός ούτε κακός σαν γεννηθεί στον κόσmicroο
Πάνε τώρα στο σπίτι microας κοίταξε τις δουλειές σου raquo 490
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας φοβάται τον πατέρα του Έκτορακαι κρύβεται στον κόρφο της βάγιας Πίνακας τουJW Tischbein Oldenburg Eθνικό Mουσείο 1812
60
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot60
O A σ τ υ ά ν α κ τ α ς micro ε τ ο υ ς γ ο ν ε ί ς τ ο υ σ τ η ν I λ ι ά δ α
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ
1 Αφού διαβάσετε τα αποσπάσmicroατα από την Ιλιάδα βρείτε πού microιλάει ο ΄Εκτορας πού η Ανδροmicroάχη και πούο ποιητής στη συνέχεια microοιράστε τους ρόλους σε τρεις συmicromicroαθητές σας και microε βάση το κείmicroενο δώστετους οδηγίες πώς θα παίξουν τη σκηνή
2 Βρείτε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στον ΄Εκτορα της Ιλιάδας και τον ΄Εκτορα του Σεφέρη 3 Σε ποιους στίχους της Ιλιάδας νοmicroίζετε πως στηρίχτηκε ο Σεφέρης για να φτιάξει το ποίηmicroα laquoΑστυάναξraquo4 Πώς εκφράζεται η στοργή του ΄Εκτορα για το γιο του σrsquo αυτά τα δυο κείmicroενα5 Ποιοι στίχοι της τραγωδίας microας βοηθούν να καταλάβουmicroε καλύτερα την laquoπλούσια τάξηraquo για την οποία
κάνει λόγο ο Έκτορας στον laquoΑστυάνακταraquo του Σεφέρη
Nτε Kίρικο Έκτορας και Aνδροmicroάχη
61
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot61
E Y P I Π I ∆ H Σ
Ανάmicroεσα στη ζωή και στο θάνατοΟι Έλληνες ήραν την Τροία ακολουθώντας το σχέδιο του Οδυσσέα Ο ερισσότερος στρατός
έφυγε αό την εδιάδα της Τροίας -τάχα microου ως τέλειωσε η ολιορκία- και κρύφτηκε στο κο-
ντινό νησί την Τένεδο Κάτω αό τα τείχη της όλης άφησαν δώρο στην Αθηνά για το καλό τους
ταξίδι τον ∆ούρειο Ίο το ελώριο ξύλινο άλογο όου όmicroως κρύβονταν microερικοί Αχαιοί ο-
λεmicroιστές Οι Τρώες το ανέβασαν στον ναό της Αθηνάς αφού έριξαν ένα κοmicromicroάτι αό το τείχος
για να το εράσουν Το βράδυ κοιmicroήθηκαν ήσυχοι ια ύστερα αό τόσα χρόνια ολέmicroου Τότε
βγαίνουν αό τον ∆ούρειο Ίο ο Οδυσσέας ο Νεοτόλεmicroος ο Αίας ο Λοκρός και άλλοι καλά
ολισmicroένοι ΄Ελληνες η σφαγή αρχίζει Αό το αέναντι νησί ξεκινά άλι ο στρατός ου εύκολα
ια microαίνει στην Τροία Ο Νεοτόλεmicroος σκοτώνει τον Πρίαmicroο ο microικρός Αστυάνακτας γκρεmicroίζε-
ται αό τα τείχη η Ανδροmicroάχη σέρνεται σκλάβα στα λοία των Αχαιών και η Εκάβη τραγική φι-
γούρα της Τροίας γριά ια και αδύναmicroη microοιρολογά τον νεκρό εγγονό της άνω του είχε στηρί-
ξει όως είδαmicroε όλη η οικογένεια τις ελίδες της
Το microοιρολόι της γιαγιάς Εκάβης
[]
Σκληρός σε βρήκε θάνατος γλυκό microου
Για την πατρίδα αν έπεφτες στη microάχη
αφού τα νιάτα πρώτα θα χαιρόσουν
το γάmicroο την ισόθεη βασιλεία 1405
θα σε καλοτυχίζανε αν υπάρχει
σrsquo αυτά καλοτυχιά Τώρα όλα τούτα
τα rsquoχες microα δεν τα χάρηκες παιδί microου
Ω τα προγονικά σου κάστρα το έργο 1410
του Φοίβου πώς σου κάmicroαν το κεφάλι
Με τα φιλιά τα σκέπαζε η microανούλα
και τα microαλλάκια σου rsquoσιαχνε και τώρα
ο φόνος ndash πώς να πω τη φριχτή λέξη
Πώς microοιάζετε microε του ΄Εχτορα εσείς χέρια
τώρα νεκρά παράλυτα microπροστά microου
Γλυκό microου στόmicroα εσύ που rsquoξερες τόσα
περήφανα λογάκια εχάθης κι ήταν
ψέmicroατrsquo αυτά που microου rsquoλεγες στο στρώmicroα 1420
όταν κοντά microου ερχόσουνα laquoΚυρούλαraquo
φώναζες laquoσαν πεθάνεις για τιmicroή σου
Pωmicroαϊκό αντίγραφο προτοmicroής του Eυριπίδη
62
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot62
T ρ ω ά δ ε ς
θα κόψω τα microαλλιά microου στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους microου microε λόγια
θα σrsquo αποχαιρετήσω πονεmicroέναraquo 1425
Κι αντίς εγώ σε θάβω γιε microου
έρmicroη κι από παιδιά κι από πατρίδα
∆ε θα κοιmicroάσαι πια στην αγκαλιά microου
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες microου για σένα 1430
[]
Κληρονοmicroιά απrsquo τον κύρη σου δεν πήρες
τη χάλκινή του ασπίδα microόνο θα rsquoχεις 1435
που microέσα θα σε θάψουνε ndash Ω ασπίδα
που φύλαες τrsquo άξιο microπράτσο του Έχτορά microου
τον αντρειωmicroένο σου έχασες αφέντη
[]
Τρέξτε κι απrsquo τα στολίδια που microας microένουν
φέρτε για το νεκρό 1445
η περίστασή microας
για πράγmicroατα microεγάλα πια δεν είναι
φτωχό microου θα σου δώσω εκείνα που έχω
Όποιος την ευτυχία του καmicroαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο είνrsquo ανόητος 1450
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη
ιδιότροπη πηδά απrsquo τη microια στην άλλη
δε microένει πάντα σε έναν η ευτυχία
[]
Eυριπίδης Tρωάδες
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ1 Πότε θα είχε νόηmicroα κατά τη γνώmicroη της Εκάβης ο θάνατος του Αστυάνακτα2 Ποια τύχη συνδέει τον Αστυάνακτα microε το τρωικό κάστρο και ποια microε την ασπίδα του πατέρα του Ποιος
είναι ο ρόλος του κάστρου σε microια αρχαία πόλη και ποιος ο ρόλος της ασπίδας για τον αρχαίο πολεmicroιστή
Παράσταση παιδιού που κυλάει τη ρόδα του
63
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας microε τους γονείς του στην Iλιάδα
Ο ΄Εκτορας σrsquo ένα διάλειmicromicroα της ολιορκίας της Τροίας έρχεται να συναντήσει την Ανδροmicroά-
χη Αλλά εκείνη έχει ήδη βγει τρέχοντας αό το αλάτι για να τον υοδεχθεί microαζί της έχει τον
microικρό Αστυάνακτα Αυτές είναι και οι τελευταίες τους οικογενειακές στιγmicroές Ο Έκτορας γεmicroά-
τος κατανόηση και τρυφερότητα δέχεται τα αράονα της γυναίκας του ου microαντεύει να λη-
σιάζει το τέλος του και microαζί η δική της σκλαβιά και του γιου της το αβέβαιο microέλλον
Στάθηκε αντίκρυ του λοιπόν κι η βάγια από κοντά της
τrsquo αθώο microωρό παιδί τους στην αγκαλιά κρατώντας 400
του ΄Εκτορα ακριβό γιο τον όmicroοιο microrsquo αστέρι
Σκαmicroάντριο ο Έκτορας Αστυάνακτα οι άλλοι
τον έλεγαν γιατί έσωζε ο Έκτορας την Τροία
Σιωπηλά αχνογέλασε βλέποντας το παιδί του
Η Ανδροmicroάχη στάθηκε από κοντά του δακρυσmicroένη 405
το χέρι του έσφιξε του microίλησε και είπε
laquoΗ ορmicroή σου το θάνατο άmicroοιρε θα φέρει
το microωρό σου δε συmicroπονάς την άmicroοιρη εmicroένα
που χήρα γοργά θα microείνω όλοι γοργά ορmicroώντας
πάνω σου θα σε σκοτώσουν αν στερηθώ εσένα 410
νrsquo ανοίξει η γη και να χωθώ καλύτερα για microένα
∆εν έχω άλλη ζεστασιά αν τώρα εσύ πεθάνεις
microα βάσανα και δε microου ζουν πατέρας και microητέρα
[]
Για microένα είσαι Έκτορα και microάνα και πατέρας 429
και αδερφός και δυνατός της κλίνης σύντροφός microου
Έλα τώρα σπλαχνίσου microας και microείνε εδώ στον πύργο
το γιο microην κάνεις ορφανό και χήρα τη γυναίκα 432
[]
Ο λοφοσείστης Έκτορας της microίλησε έτσι τότε 440
laquoΓια όλα τούτα νοιάζοmicroαι γυναίκα microα τους Τρώες
τις microακρόπεπλες ντρέποmicroαι της χώρας microας γυναίκες
microακριά από τον πόλεmicroο σαν το δειλό να φύγω
και δεν το θέλει η καρδιά γιατί έmicroαθα να είmicroαι
αντρείος και να πολεmicroώ ανάmicroεσα στους πρώτους 445
τη φήmicroη του πατέρα microου κρατώντας τη δική microου
59
Προτοmicroή του Omicroήρου ρωmicroαϊκό αντίγραφο έργουτου E΄ αιώνα πX Mόναχο Γλυπτοθήκη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot59
Μες στην ψυχή και microες στο νου αυτό το καλοξέρω
Θα έρθει η microοίρα να χαθεί η ιερή microας Τροία
κι ο Πρίαmicroος ο δυνατός και όλος ο λαός του
Κι όmicroως τόσο δε νοιάζοmicroαι για τον καηmicroό των Τρώων 450
για της Εκάβης τον καηmicroό του Πρίαmicroου του ρήγα
ούτε των αδερφών microου καν που και πολλοί κι αντρείοι
από τα χέρια των εχθρών θα κυλιστούν στη σκόνη
όσο για σένα σαν κάποιος χαλκοαρmicroατωmicroένος
σκλαβώνοντάς σε πίσω του σε σέρνει δακρυσmicroένη 455
στο Άργος όντας σrsquo αργαλειό microιας ξένης θα υφαίνεις
άθελα απrsquo την Υπέρεια ή απrsquo τη Μεσσηίδα
νερό θα φέρνεις δυνατή θα σε βαραίνει ανάγκη
[]
Είπε κι αmicroέσως άνοιξε τα χέρια στο παιδί του 466
στης βάγιας της καλόζωστης τον κόρφο εκείνο όmicroως
ξανάγειρε microε κλάmicroατα τρόmicroαξε απrsquo του πατέρα
τα χάλκινα τα όπλα του την αλογίσια φούντα
σαν είδε πως του σάλευε κατάκορφα στο κράνος 470
Με την καρδιά τους γέλασαν πατέρας και microητέρα
τότε ο λαmicroπρός ο ΄Εκτορας έβγαλε από το κεφάλι
το κράνος και ολόλαmicroπρο το άφησε στο χώmicroα
Το γιο του πήρε φίλησε τον έπαιξε στα χέρια
κι έτσι τότε στους θεούς στο ∆ία προσευχόταν 475
laquo∆ία κι οι υπόλοιποι θεοί δώστε να γίνει ο γιος microου
όπως κι εγώ ξεχωριστός ανάmicroεσα στους Τρώες
άντρας τρανός και δυνατά στην Τροία νrsquo αρχηγέψει
και κάποτε κάποιος να πει - Πιο καλός είναι τούτος
απrsquo το γονιό του - σαν τον δει να γυρνά απrsquo τη microάχη 480
microε κούρσα σκοτωmicroένου εχθρού και να χαρεί η microάναraquo
Έδωσε στη γυναίκα το παιδί τους
στο microυρωδάτο κόρφο της το δέχτηκε εκείνη
δακρυογελώντας πόνεσε καθώς την είδε εκείνος
microε το χέρι τη χάιδεψε της microίλησε και είπε 485
laquoΆmicroοιρη microην πικραίνεσαι microες στην ψυχή σου τόσο
κανείς πέρα απrsquo τη microοίρα του κανείς microας δεν ξεφεύγει
ούτε καλός ούτε κακός σαν γεννηθεί στον κόσmicroο
Πάνε τώρα στο σπίτι microας κοίταξε τις δουλειές σου raquo 490
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας φοβάται τον πατέρα του Έκτορακαι κρύβεται στον κόρφο της βάγιας Πίνακας τουJW Tischbein Oldenburg Eθνικό Mουσείο 1812
60
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot60
O A σ τ υ ά ν α κ τ α ς micro ε τ ο υ ς γ ο ν ε ί ς τ ο υ σ τ η ν I λ ι ά δ α
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ
1 Αφού διαβάσετε τα αποσπάσmicroατα από την Ιλιάδα βρείτε πού microιλάει ο ΄Εκτορας πού η Ανδροmicroάχη και πούο ποιητής στη συνέχεια microοιράστε τους ρόλους σε τρεις συmicromicroαθητές σας και microε βάση το κείmicroενο δώστετους οδηγίες πώς θα παίξουν τη σκηνή
2 Βρείτε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στον ΄Εκτορα της Ιλιάδας και τον ΄Εκτορα του Σεφέρη 3 Σε ποιους στίχους της Ιλιάδας νοmicroίζετε πως στηρίχτηκε ο Σεφέρης για να φτιάξει το ποίηmicroα laquoΑστυάναξraquo4 Πώς εκφράζεται η στοργή του ΄Εκτορα για το γιο του σrsquo αυτά τα δυο κείmicroενα5 Ποιοι στίχοι της τραγωδίας microας βοηθούν να καταλάβουmicroε καλύτερα την laquoπλούσια τάξηraquo για την οποία
κάνει λόγο ο Έκτορας στον laquoΑστυάνακταraquo του Σεφέρη
Nτε Kίρικο Έκτορας και Aνδροmicroάχη
61
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot61
E Y P I Π I ∆ H Σ
Ανάmicroεσα στη ζωή και στο θάνατοΟι Έλληνες ήραν την Τροία ακολουθώντας το σχέδιο του Οδυσσέα Ο ερισσότερος στρατός
έφυγε αό την εδιάδα της Τροίας -τάχα microου ως τέλειωσε η ολιορκία- και κρύφτηκε στο κο-
ντινό νησί την Τένεδο Κάτω αό τα τείχη της όλης άφησαν δώρο στην Αθηνά για το καλό τους
ταξίδι τον ∆ούρειο Ίο το ελώριο ξύλινο άλογο όου όmicroως κρύβονταν microερικοί Αχαιοί ο-
λεmicroιστές Οι Τρώες το ανέβασαν στον ναό της Αθηνάς αφού έριξαν ένα κοmicromicroάτι αό το τείχος
για να το εράσουν Το βράδυ κοιmicroήθηκαν ήσυχοι ια ύστερα αό τόσα χρόνια ολέmicroου Τότε
βγαίνουν αό τον ∆ούρειο Ίο ο Οδυσσέας ο Νεοτόλεmicroος ο Αίας ο Λοκρός και άλλοι καλά
ολισmicroένοι ΄Ελληνες η σφαγή αρχίζει Αό το αέναντι νησί ξεκινά άλι ο στρατός ου εύκολα
ια microαίνει στην Τροία Ο Νεοτόλεmicroος σκοτώνει τον Πρίαmicroο ο microικρός Αστυάνακτας γκρεmicroίζε-
ται αό τα τείχη η Ανδροmicroάχη σέρνεται σκλάβα στα λοία των Αχαιών και η Εκάβη τραγική φι-
γούρα της Τροίας γριά ια και αδύναmicroη microοιρολογά τον νεκρό εγγονό της άνω του είχε στηρί-
ξει όως είδαmicroε όλη η οικογένεια τις ελίδες της
Το microοιρολόι της γιαγιάς Εκάβης
[]
Σκληρός σε βρήκε θάνατος γλυκό microου
Για την πατρίδα αν έπεφτες στη microάχη
αφού τα νιάτα πρώτα θα χαιρόσουν
το γάmicroο την ισόθεη βασιλεία 1405
θα σε καλοτυχίζανε αν υπάρχει
σrsquo αυτά καλοτυχιά Τώρα όλα τούτα
τα rsquoχες microα δεν τα χάρηκες παιδί microου
Ω τα προγονικά σου κάστρα το έργο 1410
του Φοίβου πώς σου κάmicroαν το κεφάλι
Με τα φιλιά τα σκέπαζε η microανούλα
και τα microαλλάκια σου rsquoσιαχνε και τώρα
ο φόνος ndash πώς να πω τη φριχτή λέξη
Πώς microοιάζετε microε του ΄Εχτορα εσείς χέρια
τώρα νεκρά παράλυτα microπροστά microου
Γλυκό microου στόmicroα εσύ που rsquoξερες τόσα
περήφανα λογάκια εχάθης κι ήταν
ψέmicroατrsquo αυτά που microου rsquoλεγες στο στρώmicroα 1420
όταν κοντά microου ερχόσουνα laquoΚυρούλαraquo
φώναζες laquoσαν πεθάνεις για τιmicroή σου
Pωmicroαϊκό αντίγραφο προτοmicroής του Eυριπίδη
62
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot62
T ρ ω ά δ ε ς
θα κόψω τα microαλλιά microου στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους microου microε λόγια
θα σrsquo αποχαιρετήσω πονεmicroέναraquo 1425
Κι αντίς εγώ σε θάβω γιε microου
έρmicroη κι από παιδιά κι από πατρίδα
∆ε θα κοιmicroάσαι πια στην αγκαλιά microου
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες microου για σένα 1430
[]
Κληρονοmicroιά απrsquo τον κύρη σου δεν πήρες
τη χάλκινή του ασπίδα microόνο θα rsquoχεις 1435
που microέσα θα σε θάψουνε ndash Ω ασπίδα
που φύλαες τrsquo άξιο microπράτσο του Έχτορά microου
τον αντρειωmicroένο σου έχασες αφέντη
[]
Τρέξτε κι απrsquo τα στολίδια που microας microένουν
φέρτε για το νεκρό 1445
η περίστασή microας
για πράγmicroατα microεγάλα πια δεν είναι
φτωχό microου θα σου δώσω εκείνα που έχω
Όποιος την ευτυχία του καmicroαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο είνrsquo ανόητος 1450
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη
ιδιότροπη πηδά απrsquo τη microια στην άλλη
δε microένει πάντα σε έναν η ευτυχία
[]
Eυριπίδης Tρωάδες
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ1 Πότε θα είχε νόηmicroα κατά τη γνώmicroη της Εκάβης ο θάνατος του Αστυάνακτα2 Ποια τύχη συνδέει τον Αστυάνακτα microε το τρωικό κάστρο και ποια microε την ασπίδα του πατέρα του Ποιος
είναι ο ρόλος του κάστρου σε microια αρχαία πόλη και ποιος ο ρόλος της ασπίδας για τον αρχαίο πολεmicroιστή
Παράσταση παιδιού που κυλάει τη ρόδα του
63
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
Μες στην ψυχή και microες στο νου αυτό το καλοξέρω
Θα έρθει η microοίρα να χαθεί η ιερή microας Τροία
κι ο Πρίαmicroος ο δυνατός και όλος ο λαός του
Κι όmicroως τόσο δε νοιάζοmicroαι για τον καηmicroό των Τρώων 450
για της Εκάβης τον καηmicroό του Πρίαmicroου του ρήγα
ούτε των αδερφών microου καν που και πολλοί κι αντρείοι
από τα χέρια των εχθρών θα κυλιστούν στη σκόνη
όσο για σένα σαν κάποιος χαλκοαρmicroατωmicroένος
σκλαβώνοντάς σε πίσω του σε σέρνει δακρυσmicroένη 455
στο Άργος όντας σrsquo αργαλειό microιας ξένης θα υφαίνεις
άθελα απrsquo την Υπέρεια ή απrsquo τη Μεσσηίδα
νερό θα φέρνεις δυνατή θα σε βαραίνει ανάγκη
[]
Είπε κι αmicroέσως άνοιξε τα χέρια στο παιδί του 466
στης βάγιας της καλόζωστης τον κόρφο εκείνο όmicroως
ξανάγειρε microε κλάmicroατα τρόmicroαξε απrsquo του πατέρα
τα χάλκινα τα όπλα του την αλογίσια φούντα
σαν είδε πως του σάλευε κατάκορφα στο κράνος 470
Με την καρδιά τους γέλασαν πατέρας και microητέρα
τότε ο λαmicroπρός ο ΄Εκτορας έβγαλε από το κεφάλι
το κράνος και ολόλαmicroπρο το άφησε στο χώmicroα
Το γιο του πήρε φίλησε τον έπαιξε στα χέρια
κι έτσι τότε στους θεούς στο ∆ία προσευχόταν 475
laquo∆ία κι οι υπόλοιποι θεοί δώστε να γίνει ο γιος microου
όπως κι εγώ ξεχωριστός ανάmicroεσα στους Τρώες
άντρας τρανός και δυνατά στην Τροία νrsquo αρχηγέψει
και κάποτε κάποιος να πει - Πιο καλός είναι τούτος
απrsquo το γονιό του - σαν τον δει να γυρνά απrsquo τη microάχη 480
microε κούρσα σκοτωmicroένου εχθρού και να χαρεί η microάναraquo
Έδωσε στη γυναίκα το παιδί τους
στο microυρωδάτο κόρφο της το δέχτηκε εκείνη
δακρυογελώντας πόνεσε καθώς την είδε εκείνος
microε το χέρι τη χάιδεψε της microίλησε και είπε 485
laquoΆmicroοιρη microην πικραίνεσαι microες στην ψυχή σου τόσο
κανείς πέρα απrsquo τη microοίρα του κανείς microας δεν ξεφεύγει
ούτε καλός ούτε κακός σαν γεννηθεί στον κόσmicroο
Πάνε τώρα στο σπίτι microας κοίταξε τις δουλειές σου raquo 490
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
O Aστυάνακτας φοβάται τον πατέρα του Έκτορακαι κρύβεται στον κόρφο της βάγιας Πίνακας τουJW Tischbein Oldenburg Eθνικό Mουσείο 1812
60
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot60
O A σ τ υ ά ν α κ τ α ς micro ε τ ο υ ς γ ο ν ε ί ς τ ο υ σ τ η ν I λ ι ά δ α
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ
1 Αφού διαβάσετε τα αποσπάσmicroατα από την Ιλιάδα βρείτε πού microιλάει ο ΄Εκτορας πού η Ανδροmicroάχη και πούο ποιητής στη συνέχεια microοιράστε τους ρόλους σε τρεις συmicromicroαθητές σας και microε βάση το κείmicroενο δώστετους οδηγίες πώς θα παίξουν τη σκηνή
2 Βρείτε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στον ΄Εκτορα της Ιλιάδας και τον ΄Εκτορα του Σεφέρη 3 Σε ποιους στίχους της Ιλιάδας νοmicroίζετε πως στηρίχτηκε ο Σεφέρης για να φτιάξει το ποίηmicroα laquoΑστυάναξraquo4 Πώς εκφράζεται η στοργή του ΄Εκτορα για το γιο του σrsquo αυτά τα δυο κείmicroενα5 Ποιοι στίχοι της τραγωδίας microας βοηθούν να καταλάβουmicroε καλύτερα την laquoπλούσια τάξηraquo για την οποία
κάνει λόγο ο Έκτορας στον laquoΑστυάνακταraquo του Σεφέρη
Nτε Kίρικο Έκτορας και Aνδροmicroάχη
61
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot61
E Y P I Π I ∆ H Σ
Ανάmicroεσα στη ζωή και στο θάνατοΟι Έλληνες ήραν την Τροία ακολουθώντας το σχέδιο του Οδυσσέα Ο ερισσότερος στρατός
έφυγε αό την εδιάδα της Τροίας -τάχα microου ως τέλειωσε η ολιορκία- και κρύφτηκε στο κο-
ντινό νησί την Τένεδο Κάτω αό τα τείχη της όλης άφησαν δώρο στην Αθηνά για το καλό τους
ταξίδι τον ∆ούρειο Ίο το ελώριο ξύλινο άλογο όου όmicroως κρύβονταν microερικοί Αχαιοί ο-
λεmicroιστές Οι Τρώες το ανέβασαν στον ναό της Αθηνάς αφού έριξαν ένα κοmicromicroάτι αό το τείχος
για να το εράσουν Το βράδυ κοιmicroήθηκαν ήσυχοι ια ύστερα αό τόσα χρόνια ολέmicroου Τότε
βγαίνουν αό τον ∆ούρειο Ίο ο Οδυσσέας ο Νεοτόλεmicroος ο Αίας ο Λοκρός και άλλοι καλά
ολισmicroένοι ΄Ελληνες η σφαγή αρχίζει Αό το αέναντι νησί ξεκινά άλι ο στρατός ου εύκολα
ια microαίνει στην Τροία Ο Νεοτόλεmicroος σκοτώνει τον Πρίαmicroο ο microικρός Αστυάνακτας γκρεmicroίζε-
ται αό τα τείχη η Ανδροmicroάχη σέρνεται σκλάβα στα λοία των Αχαιών και η Εκάβη τραγική φι-
γούρα της Τροίας γριά ια και αδύναmicroη microοιρολογά τον νεκρό εγγονό της άνω του είχε στηρί-
ξει όως είδαmicroε όλη η οικογένεια τις ελίδες της
Το microοιρολόι της γιαγιάς Εκάβης
[]
Σκληρός σε βρήκε θάνατος γλυκό microου
Για την πατρίδα αν έπεφτες στη microάχη
αφού τα νιάτα πρώτα θα χαιρόσουν
το γάmicroο την ισόθεη βασιλεία 1405
θα σε καλοτυχίζανε αν υπάρχει
σrsquo αυτά καλοτυχιά Τώρα όλα τούτα
τα rsquoχες microα δεν τα χάρηκες παιδί microου
Ω τα προγονικά σου κάστρα το έργο 1410
του Φοίβου πώς σου κάmicroαν το κεφάλι
Με τα φιλιά τα σκέπαζε η microανούλα
και τα microαλλάκια σου rsquoσιαχνε και τώρα
ο φόνος ndash πώς να πω τη φριχτή λέξη
Πώς microοιάζετε microε του ΄Εχτορα εσείς χέρια
τώρα νεκρά παράλυτα microπροστά microου
Γλυκό microου στόmicroα εσύ που rsquoξερες τόσα
περήφανα λογάκια εχάθης κι ήταν
ψέmicroατrsquo αυτά που microου rsquoλεγες στο στρώmicroα 1420
όταν κοντά microου ερχόσουνα laquoΚυρούλαraquo
φώναζες laquoσαν πεθάνεις για τιmicroή σου
Pωmicroαϊκό αντίγραφο προτοmicroής του Eυριπίδη
62
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot62
T ρ ω ά δ ε ς
θα κόψω τα microαλλιά microου στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους microου microε λόγια
θα σrsquo αποχαιρετήσω πονεmicroέναraquo 1425
Κι αντίς εγώ σε θάβω γιε microου
έρmicroη κι από παιδιά κι από πατρίδα
∆ε θα κοιmicroάσαι πια στην αγκαλιά microου
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες microου για σένα 1430
[]
Κληρονοmicroιά απrsquo τον κύρη σου δεν πήρες
τη χάλκινή του ασπίδα microόνο θα rsquoχεις 1435
που microέσα θα σε θάψουνε ndash Ω ασπίδα
που φύλαες τrsquo άξιο microπράτσο του Έχτορά microου
τον αντρειωmicroένο σου έχασες αφέντη
[]
Τρέξτε κι απrsquo τα στολίδια που microας microένουν
φέρτε για το νεκρό 1445
η περίστασή microας
για πράγmicroατα microεγάλα πια δεν είναι
φτωχό microου θα σου δώσω εκείνα που έχω
Όποιος την ευτυχία του καmicroαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο είνrsquo ανόητος 1450
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη
ιδιότροπη πηδά απrsquo τη microια στην άλλη
δε microένει πάντα σε έναν η ευτυχία
[]
Eυριπίδης Tρωάδες
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ1 Πότε θα είχε νόηmicroα κατά τη γνώmicroη της Εκάβης ο θάνατος του Αστυάνακτα2 Ποια τύχη συνδέει τον Αστυάνακτα microε το τρωικό κάστρο και ποια microε την ασπίδα του πατέρα του Ποιος
είναι ο ρόλος του κάστρου σε microια αρχαία πόλη και ποιος ο ρόλος της ασπίδας για τον αρχαίο πολεmicroιστή
Παράσταση παιδιού που κυλάει τη ρόδα του
63
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
O A σ τ υ ά ν α κ τ α ς micro ε τ ο υ ς γ ο ν ε ί ς τ ο υ σ τ η ν I λ ι ά δ α
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ
1 Αφού διαβάσετε τα αποσπάσmicroατα από την Ιλιάδα βρείτε πού microιλάει ο ΄Εκτορας πού η Ανδροmicroάχη και πούο ποιητής στη συνέχεια microοιράστε τους ρόλους σε τρεις συmicromicroαθητές σας και microε βάση το κείmicroενο δώστετους οδηγίες πώς θα παίξουν τη σκηνή
2 Βρείτε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στον ΄Εκτορα της Ιλιάδας και τον ΄Εκτορα του Σεφέρη 3 Σε ποιους στίχους της Ιλιάδας νοmicroίζετε πως στηρίχτηκε ο Σεφέρης για να φτιάξει το ποίηmicroα laquoΑστυάναξraquo4 Πώς εκφράζεται η στοργή του ΄Εκτορα για το γιο του σrsquo αυτά τα δυο κείmicroενα5 Ποιοι στίχοι της τραγωδίας microας βοηθούν να καταλάβουmicroε καλύτερα την laquoπλούσια τάξηraquo για την οποία
κάνει λόγο ο Έκτορας στον laquoΑστυάνακταraquo του Σεφέρη
Nτε Kίρικο Έκτορας και Aνδροmicroάχη
61
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot61
E Y P I Π I ∆ H Σ
Ανάmicroεσα στη ζωή και στο θάνατοΟι Έλληνες ήραν την Τροία ακολουθώντας το σχέδιο του Οδυσσέα Ο ερισσότερος στρατός
έφυγε αό την εδιάδα της Τροίας -τάχα microου ως τέλειωσε η ολιορκία- και κρύφτηκε στο κο-
ντινό νησί την Τένεδο Κάτω αό τα τείχη της όλης άφησαν δώρο στην Αθηνά για το καλό τους
ταξίδι τον ∆ούρειο Ίο το ελώριο ξύλινο άλογο όου όmicroως κρύβονταν microερικοί Αχαιοί ο-
λεmicroιστές Οι Τρώες το ανέβασαν στον ναό της Αθηνάς αφού έριξαν ένα κοmicromicroάτι αό το τείχος
για να το εράσουν Το βράδυ κοιmicroήθηκαν ήσυχοι ια ύστερα αό τόσα χρόνια ολέmicroου Τότε
βγαίνουν αό τον ∆ούρειο Ίο ο Οδυσσέας ο Νεοτόλεmicroος ο Αίας ο Λοκρός και άλλοι καλά
ολισmicroένοι ΄Ελληνες η σφαγή αρχίζει Αό το αέναντι νησί ξεκινά άλι ο στρατός ου εύκολα
ια microαίνει στην Τροία Ο Νεοτόλεmicroος σκοτώνει τον Πρίαmicroο ο microικρός Αστυάνακτας γκρεmicroίζε-
ται αό τα τείχη η Ανδροmicroάχη σέρνεται σκλάβα στα λοία των Αχαιών και η Εκάβη τραγική φι-
γούρα της Τροίας γριά ια και αδύναmicroη microοιρολογά τον νεκρό εγγονό της άνω του είχε στηρί-
ξει όως είδαmicroε όλη η οικογένεια τις ελίδες της
Το microοιρολόι της γιαγιάς Εκάβης
[]
Σκληρός σε βρήκε θάνατος γλυκό microου
Για την πατρίδα αν έπεφτες στη microάχη
αφού τα νιάτα πρώτα θα χαιρόσουν
το γάmicroο την ισόθεη βασιλεία 1405
θα σε καλοτυχίζανε αν υπάρχει
σrsquo αυτά καλοτυχιά Τώρα όλα τούτα
τα rsquoχες microα δεν τα χάρηκες παιδί microου
Ω τα προγονικά σου κάστρα το έργο 1410
του Φοίβου πώς σου κάmicroαν το κεφάλι
Με τα φιλιά τα σκέπαζε η microανούλα
και τα microαλλάκια σου rsquoσιαχνε και τώρα
ο φόνος ndash πώς να πω τη φριχτή λέξη
Πώς microοιάζετε microε του ΄Εχτορα εσείς χέρια
τώρα νεκρά παράλυτα microπροστά microου
Γλυκό microου στόmicroα εσύ που rsquoξερες τόσα
περήφανα λογάκια εχάθης κι ήταν
ψέmicroατrsquo αυτά που microου rsquoλεγες στο στρώmicroα 1420
όταν κοντά microου ερχόσουνα laquoΚυρούλαraquo
φώναζες laquoσαν πεθάνεις για τιmicroή σου
Pωmicroαϊκό αντίγραφο προτοmicroής του Eυριπίδη
62
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot62
T ρ ω ά δ ε ς
θα κόψω τα microαλλιά microου στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους microου microε λόγια
θα σrsquo αποχαιρετήσω πονεmicroέναraquo 1425
Κι αντίς εγώ σε θάβω γιε microου
έρmicroη κι από παιδιά κι από πατρίδα
∆ε θα κοιmicroάσαι πια στην αγκαλιά microου
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες microου για σένα 1430
[]
Κληρονοmicroιά απrsquo τον κύρη σου δεν πήρες
τη χάλκινή του ασπίδα microόνο θα rsquoχεις 1435
που microέσα θα σε θάψουνε ndash Ω ασπίδα
που φύλαες τrsquo άξιο microπράτσο του Έχτορά microου
τον αντρειωmicroένο σου έχασες αφέντη
[]
Τρέξτε κι απrsquo τα στολίδια που microας microένουν
φέρτε για το νεκρό 1445
η περίστασή microας
για πράγmicroατα microεγάλα πια δεν είναι
φτωχό microου θα σου δώσω εκείνα που έχω
Όποιος την ευτυχία του καmicroαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο είνrsquo ανόητος 1450
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη
ιδιότροπη πηδά απrsquo τη microια στην άλλη
δε microένει πάντα σε έναν η ευτυχία
[]
Eυριπίδης Tρωάδες
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ1 Πότε θα είχε νόηmicroα κατά τη γνώmicroη της Εκάβης ο θάνατος του Αστυάνακτα2 Ποια τύχη συνδέει τον Αστυάνακτα microε το τρωικό κάστρο και ποια microε την ασπίδα του πατέρα του Ποιος
είναι ο ρόλος του κάστρου σε microια αρχαία πόλη και ποιος ο ρόλος της ασπίδας για τον αρχαίο πολεmicroιστή
Παράσταση παιδιού που κυλάει τη ρόδα του
63
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
E Y P I Π I ∆ H Σ
Ανάmicroεσα στη ζωή και στο θάνατοΟι Έλληνες ήραν την Τροία ακολουθώντας το σχέδιο του Οδυσσέα Ο ερισσότερος στρατός
έφυγε αό την εδιάδα της Τροίας -τάχα microου ως τέλειωσε η ολιορκία- και κρύφτηκε στο κο-
ντινό νησί την Τένεδο Κάτω αό τα τείχη της όλης άφησαν δώρο στην Αθηνά για το καλό τους
ταξίδι τον ∆ούρειο Ίο το ελώριο ξύλινο άλογο όου όmicroως κρύβονταν microερικοί Αχαιοί ο-
λεmicroιστές Οι Τρώες το ανέβασαν στον ναό της Αθηνάς αφού έριξαν ένα κοmicromicroάτι αό το τείχος
για να το εράσουν Το βράδυ κοιmicroήθηκαν ήσυχοι ια ύστερα αό τόσα χρόνια ολέmicroου Τότε
βγαίνουν αό τον ∆ούρειο Ίο ο Οδυσσέας ο Νεοτόλεmicroος ο Αίας ο Λοκρός και άλλοι καλά
ολισmicroένοι ΄Ελληνες η σφαγή αρχίζει Αό το αέναντι νησί ξεκινά άλι ο στρατός ου εύκολα
ια microαίνει στην Τροία Ο Νεοτόλεmicroος σκοτώνει τον Πρίαmicroο ο microικρός Αστυάνακτας γκρεmicroίζε-
ται αό τα τείχη η Ανδροmicroάχη σέρνεται σκλάβα στα λοία των Αχαιών και η Εκάβη τραγική φι-
γούρα της Τροίας γριά ια και αδύναmicroη microοιρολογά τον νεκρό εγγονό της άνω του είχε στηρί-
ξει όως είδαmicroε όλη η οικογένεια τις ελίδες της
Το microοιρολόι της γιαγιάς Εκάβης
[]
Σκληρός σε βρήκε θάνατος γλυκό microου
Για την πατρίδα αν έπεφτες στη microάχη
αφού τα νιάτα πρώτα θα χαιρόσουν
το γάmicroο την ισόθεη βασιλεία 1405
θα σε καλοτυχίζανε αν υπάρχει
σrsquo αυτά καλοτυχιά Τώρα όλα τούτα
τα rsquoχες microα δεν τα χάρηκες παιδί microου
Ω τα προγονικά σου κάστρα το έργο 1410
του Φοίβου πώς σου κάmicroαν το κεφάλι
Με τα φιλιά τα σκέπαζε η microανούλα
και τα microαλλάκια σου rsquoσιαχνε και τώρα
ο φόνος ndash πώς να πω τη φριχτή λέξη
Πώς microοιάζετε microε του ΄Εχτορα εσείς χέρια
τώρα νεκρά παράλυτα microπροστά microου
Γλυκό microου στόmicroα εσύ που rsquoξερες τόσα
περήφανα λογάκια εχάθης κι ήταν
ψέmicroατrsquo αυτά που microου rsquoλεγες στο στρώmicroα 1420
όταν κοντά microου ερχόσουνα laquoΚυρούλαraquo
φώναζες laquoσαν πεθάνεις για τιmicroή σου
Pωmicroαϊκό αντίγραφο προτοmicroής του Eυριπίδη
62
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot62
T ρ ω ά δ ε ς
θα κόψω τα microαλλιά microου στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους microου microε λόγια
θα σrsquo αποχαιρετήσω πονεmicroέναraquo 1425
Κι αντίς εγώ σε θάβω γιε microου
έρmicroη κι από παιδιά κι από πατρίδα
∆ε θα κοιmicroάσαι πια στην αγκαλιά microου
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες microου για σένα 1430
[]
Κληρονοmicroιά απrsquo τον κύρη σου δεν πήρες
τη χάλκινή του ασπίδα microόνο θα rsquoχεις 1435
που microέσα θα σε θάψουνε ndash Ω ασπίδα
που φύλαες τrsquo άξιο microπράτσο του Έχτορά microου
τον αντρειωmicroένο σου έχασες αφέντη
[]
Τρέξτε κι απrsquo τα στολίδια που microας microένουν
φέρτε για το νεκρό 1445
η περίστασή microας
για πράγmicroατα microεγάλα πια δεν είναι
φτωχό microου θα σου δώσω εκείνα που έχω
Όποιος την ευτυχία του καmicroαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο είνrsquo ανόητος 1450
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη
ιδιότροπη πηδά απrsquo τη microια στην άλλη
δε microένει πάντα σε έναν η ευτυχία
[]
Eυριπίδης Tρωάδες
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ1 Πότε θα είχε νόηmicroα κατά τη γνώmicroη της Εκάβης ο θάνατος του Αστυάνακτα2 Ποια τύχη συνδέει τον Αστυάνακτα microε το τρωικό κάστρο και ποια microε την ασπίδα του πατέρα του Ποιος
είναι ο ρόλος του κάστρου σε microια αρχαία πόλη και ποιος ο ρόλος της ασπίδας για τον αρχαίο πολεmicroιστή
Παράσταση παιδιού που κυλάει τη ρόδα του
63
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
T ρ ω ά δ ε ς
θα κόψω τα microαλλιά microου στην κηδεία
θα φέρω και τους φίλους microου microε λόγια
θα σrsquo αποχαιρετήσω πονεmicroέναraquo 1425
Κι αντίς εγώ σε θάβω γιε microου
έρmicroη κι από παιδιά κι από πατρίδα
∆ε θα κοιmicroάσαι πια στην αγκαλιά microου
πάνε τα χάδια κι οι έγνοιες microου για σένα 1430
[]
Κληρονοmicroιά απrsquo τον κύρη σου δεν πήρες
τη χάλκινή του ασπίδα microόνο θα rsquoχεις 1435
που microέσα θα σε θάψουνε ndash Ω ασπίδα
που φύλαες τrsquo άξιο microπράτσο του Έχτορά microου
τον αντρειωmicroένο σου έχασες αφέντη
[]
Τρέξτε κι απrsquo τα στολίδια που microας microένουν
φέρτε για το νεκρό 1445
η περίστασή microας
για πράγmicroατα microεγάλα πια δεν είναι
φτωχό microου θα σου δώσω εκείνα που έχω
Όποιος την ευτυχία του καmicroαρώνει
σαν κάτι απαρασάλευτο είνrsquo ανόητος 1450
σαν τον τρελό τον άνθρωπο και η τύχη
ιδιότροπη πηδά απrsquo τη microια στην άλλη
δε microένει πάντα σε έναν η ευτυχία
[]
Eυριπίδης Tρωάδες
∆ΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΕΣ1 Πότε θα είχε νόηmicroα κατά τη γνώmicroη της Εκάβης ο θάνατος του Αστυάνακτα2 Ποια τύχη συνδέει τον Αστυάνακτα microε το τρωικό κάστρο και ποια microε την ασπίδα του πατέρα του Ποιος
είναι ο ρόλος του κάστρου σε microια αρχαία πόλη και ποιος ο ρόλος της ασπίδας για τον αρχαίο πολεmicroιστή
Παράσταση παιδιού που κυλάει τη ρόδα του
63
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot63
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
O I Σ Y M Φ O P E Σ T O Y Π O Λ E M O Y
Μια ανάσα ειρήνης σε καιρό πολέmicroουhellipΗ λογοτεχνία κατέγραψε πάντοτε microε ιδιαίτερη ευαισθησία τις συmicroφορές που φέρνει ο πόλεmicroος
Ένας από τους πιο πολύχρονους πολέmicroους στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξε ο Tρωικός πόλεmicroος
όπου οι Αχαιοί και οι Τρώες πολεmicroούσαν δέκα χρόνια Σύmicroφωνα microε τον microύθο οι Αχαιοί ζητούσαν να
πάρουν πίσω την Ελένη τη γυναίκα του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδερφού του Αγαmicroέ-
microνονα και να τιmicroωρήσουν την Τροία Ηγεmicroόνας της πόλης ήταν ο Πρίαmicroος και γιοί του ο ΄Εκτορας
και ο Πάρης που είχε κλέψει τη βασίλισσα της Σπάρτης Σrsquo αυτόν τον microύθο οι άνθρωποι που έζησαν
ατενίζοντας τη θάλασσα του Αιγαίου είδαν να επαναλαmicroβάνονται σε διαφορετικές εποχές δικά τους
βιώmicroατα από κατακτητές ή και από τις δικές τους διαmicroάχες τους microε τους άλλους λαούς
Η Ιλιάδα βασίζεται σrsquo αυτόν τον microύθο και είναι το πρώτο λογοτεχνικό κείmicroενο όπου ισχυροί και
ανίσχυροι κατακτητές και κατακτηmicroένοι ζουν την τραγικότητα του πολέmicroου σαν να είναι παγιδευmicroέ-
νοι στην ίδια microοίρα Οι άγριες microονοmicroαχίες η κούραση και οι αρρώστιες των πολεmicroιστών η οργή ή η
συmicroπάθεια των θεών οι φιλονικίες των αρχηγών η αγωνία και η ανασφάλεια των πολιορκηmicroένων η
οδύνη από το χαmicroό των αγαπηmicroένων προσώπων κυριαρχούν σrsquo αυτό το έπος του Οmicroήρου ανάmicroεσά
τους οι σπάνιες σκηνές της καθηmicroερινότητας όπως είναι η ζωή των παιδιών κοντά στους γονείς τους
περιγράφονται από έναν αφηγητή που προσέχει την κάθε λεπτοmicroέρεια στις κινήσεις και τους λόγους
των προσώπων θέλοντας έτσι να συγκρατήσει τη δύναmicroή τους σαν microια βαθιά ανάσα ζωής Παράδειγ-
microα η συνάντηση του Έκτορα microε την Ανδροmicroάχη τη γυναίκα του που έχει κοντά της και τον microικρό
Αστυάνακτα τον γιο τους
Η αρχαία και η νέα ελληνική ποίηση αλλά και η ευρωπαϊκή βασίστηκαν σε πρόσωπα και καταστά-
σεις του microύθου του Tρωικού πολέmicroου για να πουν τη δική τους την ιστορία και τον προβληmicroατισmicroό
τους γύρω από τα διαχρονικά και πανανθρώπινα προβλήmicroατα που αφηγείται αυτός ο microύθος Ο Γιώργος
Σεφέρης ιδιαίτερα είδε στον microύθο του Τρωικού Πολέmicroου και τη δική του προσωπική ιστορία όταν
microετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 χάθηκε οριστικά ο τόπος των παιδικών του χρόνων Στο
ποίηmicroά του laquoΑστυάναξraquo το δέκατο έβδοmicroο της ποιητικής σύνθεσης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1935) ο Έκτορας
δίνει συmicroβουλές στη γυναίκα του την Ανδροmicroάχη για την ανατροφή του παιδιού τους
Tα ερείπια της Tροίας64
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot64
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65
Γ I Ω P Γ O Σ Σ E Φ E P H Σ
Aστυάναξ
Τώρα που θα φύγεις πάρε microαζί σου και το παιδί
που είδε το φως κάτω από κείνο το πλατάνι
microια microέρα που αντηχούσαν σάλπιγγες κι έλαmicroπαν όπλα
και τrsquo άλογα ιδρωmicroένα σκύβανε νrsquo αγγίξουν
την πράσινη επιφάνεια του νερού
στη γούρνα microε τα υγρά τους τα ρουθούνια
Οι ελιές microε τις ρυτίδες των γονιών microας
τα βράχια microε τη γνώση των γονιών microας
και το αίmicroα του αδερφού microας ζωντανό στο χώmicroα
ήτανε microια γερή χαρά microια πλούσια τάξη
για τις ψυχές που γνώριζαν την προσευχή τους
Τώρα που θα φύγεις τώρα που η microέρα της πληρωmicroής
χαράζει τώρα που κανείς δεν ξέρει
ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει
πάρε microαζί σου το παιδί που είδε το φως
κάτω απrsquo τα φύλλα εκείνου του πλατάνου
και microάθε του να microελετά τα δέντρα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1 Ποιες εικόνες του ποιήmicroατος θυmicroίζουν τον ευτυχισmicroένο κόσmicroο όπου έζησαν ο ΄Εκτορας και η Ανδροmicroάχη2 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κόσmicroου3 Πώς περιγράφεται microέσα στο ποίηmicroα η σχέση του ανθρώπου microε τη φύση 4 Αφού βρείτε τους στίχους microέσα στο ποίηmicroα όπου γίνεται λόγος για τη γνώση και την προσευχή των ανθρώ-
πων να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις α) Ποιο είναι το περιεχόmicroενο αυτής της γνώσης και microέσα σε ποιοκόσmicroο αποκτήθηκε β) Τι φαίνεται να ζητούσε στην προσευχή του ο άνθρωπος στον κόσmicroο του ΄Εκτορα
5 Ποιοι στίχοι εκφράζουν την ανησυχία του ΄Εκτορα για το microέλλον6 Οι σηmicroασίες του ρήmicroατος microελετώ είναι οι ακόλουθες α) ασχολούmicroαι microε τη microελέτη διαβάζω προσεκτικά και
προσπαθώ να καταλάβω β) εξετάζω λεπτοmicroερειακά γ) microιλώ για κάποιον ή για κάτι το(ν) αναφέρω ή το(ν)σκέφτοmicroαι Ποια σηmicroασία κατά τη γνώmicroη σας ταιριάζει στον τελευταίο στίχο του ποιήmicroατος ∆ικαιολογή-στε την απάντησή σας
7 Με ποια λόγια νοmicroίζετε ότι αποχαιρέτησε ύστερα απrsquo όλα αυτά η Ανδροmicroάχη τον Έκτορα8 Βρείτε στίχους του ποιήmicroατος που εξακολουθούν να είναι επίκαιροι
65
Γιάννης Mόραλης Zωγραφικά σχόλια στα Ποιήmicroα-τα του Γιώργου Σεφέρη
3 POLEMOS ok 56-65 11-01-08 1435 tradeAcircIumlrsaquopermilmiddot65