�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�������������� ����
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
������������ ����
�
�
�
�
�
�
�������������������������������
����������� !��"� ��#$�����!��%���&�$��
�����������������������������������������!��'�����&���
(�����)�!�*�+���!���,�
������������
��
��������-� ����&���.�/ �
���������
�
�������������� ������������
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Λήμματα Σελ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11
αγγεία 12
αγωγός 13
αδιαφανή 14
αέρια 15
αίμα 16
αιμοπετάλια 17
αιμοσφαίρια 18
αιμοσφαιρίνη 19
ακοή 20
ακουστικός πόρος 21
άλατα 22
άμυλο 23
αμφίβια 24
αμφιβληστροειδής χιτώνας 25
αναιμία 26
ανάκλαση 27
ανάλυση του λευκού φωτός 28
αναπαραγωγή 29
αναπαραγωγικό σύστημα 30
αναπνευστικό σύστημα 31
αναπνοή 32
ανάπτυξη 33
άνθρακας 34
αντηχείο 35
αντιβιοτικά 36
αντίσταση 37
αντισώματα 38
αντλία 39
άνωση 40
απανθράκωση 41
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
2
απορρόφηση του φωτός 42
απορρυπαντικά 43
αρθρόποδα 44
αρθρώσεις 45
αρπακτικά 46
αρτηρίες 47
αρτηριακή πίεση 48
ασθένεια 49
ασφάλεια 50
ατμός 51
άτομο 52
αυτί 53
αφαλάτωση 54
βακτήρια 55
βαρόμετρο 56
βάρος 57
βαρύτητα 58
βάσεις 59
βιολογία 60
βιταμίνες 61
βρασμός 62
βραχυκύκλωμα 63
βρόγχοι 64
γαιάνθρακες 65
γαλακτικό οξύ 66
γείωση 67
γεννήτρια 68
γονιμοποίηση 69
γραφίτης 70
γυαλί 71
δαλτονισμός 72
δείκτες 73
διάδοση ήχου 74
διάθλαση 75
διακόπτης 76
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
3
διάλυμα – διαλύτης - διαλυμένες ουσίες 77
διαμάντι 78
διάνυσμα 79
διαπνοή 80
διαστολή 81
διαφανή 82
διάχυση 83
διαχωρισμός μείγματος 84
διεύθυνση διανύσματος 85
διήθηση 85
δικοτυλήδονα 86
διοξείδιο του άνθρακα 87
δίσκος Νεύτωνα 88
διύλιση 89
διυλιστήρια 90
δομή ύλης 91
δόντια 92
δοχεία συγκοινωνούντα 93
δράση – αντίδραση 94
δύναμη 95
δυναμική ενέργεια 96
δυναμικό 97
δυναμόμετρο 98
εκκένωση 99
ελαστικό σώμα– ελαστικότητα 100
ελεύθερη πτώση 101
εμβόλια 102
ενέργεια 103
ένζυμα 104
ένταση 105
εξάτμιση 106
εξόρυξη 107
εξουδετέρωση 108
επαγωγικό ρεύμα 109
επεξεργασία πετρελαίου 110
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
4
επιβράδυνση 111
επιτάχυνση 111
έργο 112
ερπετά 113
ερυθρά αιμοσφαίρια 114
εστίαση 115
έτος φωτός 116
ευθύγραμμη κίνηση 117
ζυγώτης 118
ηλεκτρικά στοιχεία- ηλεκτρόδια 119
ηλεκτρικές πηγές 120
ηλεκτρικές συσκευές 121
ηλεκτρική αγωγιμότητα 122
ηλεκτρικό κύκλωμα 123
ηλεκτρικό πεδίο 124
ηλεκτρικό ρεύμα 125
ηλεκτρικό φορτίο 126
ηλέκτριση 127
ηλεκτρισμός 128
ηλεκτροκινητήρες 129
ηλεκτρομαγνήτης 130
ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα 131
ηλεκτρόνιο 132
ηλεκτροπληξία 133
ηλιακά ρολόγια 134
ημιδιαφανή 135
ηχητικά κύματα 135
ηχητικές πηγές 136
ήχος 137
ηχώ 138
θερμίδα 139
θερμιδόμετρα 140
θερμική διαστολή – συστολή 141
θερμική ενέργεια 142
θερμοκρασία 143
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
5
θερμόμετρο 144
θερμομόνωση 145
θερμοσίφωνας 146
θερμοστάτης 147
θερμότητα 148
θηλαστικά 149
ίζημα 150
ίριδα 151
καρδιά 152
καρδιακός παλμός 153
καρδιογράφημα 154
καταστάσεις ύλης 155
καύση 156
καυστήρας 157
καύσιμα 158
κερατοειδής χιτώνας 159
κεραυνός 160
κιλό 161
κίνηση 162
κινητήρας 163
κινητική ενέργεια 164
κλασματική απόσταξη 165
κοιλίες 166
κοιτάσματα 167
κόλποι 168
κόρη 169
κουάρκ 169
κοχλίας 170
κρύσταλλος 171
κύηση 172
κυκλική κίνηση 173
κυκλοφορικό σύστημα 174
κύμα 176
κυτταρική μεμβράνη 177
κυτταρικό τοίχωμα 177
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
6
κύτταρο 178
κυτταρόπλασμα 179
κυψελίδες 180
λαμπτήρες 181
λάρυγγας 182
λεπτό έντερο 183
λευκά αιμοσφαίρια - λευκοκύτταρα 184
λιγνίτης 185
λιπαντικά υγρά 185
λοίμωξη 186
μαγνήτες 187
μαγνητικό πεδίο 188
μαγνητικοί πόλοι 189
μάζα 190
μαλάκια 191
μάτι 192
μελανίνη 193
μεταβαλλόμενη κίνηση 193
μεταβολισμός 194
μεταδοτική ασθένεια 195
μέταλλα 196
μείγματα 197
μικρόβια 198
μόλυνση 199
μονοκύτταρος 200
μονωτές 200
μόριο 201
μπαταρία 201
μυϊκό σύστημα 202
νετρόνιο 203
Νιούτον 204
όγκος 205
οινόπνευμα 206
ομιλία 206
ομφάλιος λώρος 207
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
7
οξέα 207
οξείδια 208
οξυγόνο 209
οπτικό νεύρο 210
όραση 211
οργανικές ενώσεις 212
ορυκτά 213
ορυκτέλαια 214
ορυκτοί άνθρακες 214
οστά 215
οστάρια 216
πάγκρεας 217
παμφάγα 218
παράλληλη σύνδεση 219
πείραμα 220
πεπτικό σύστημα 221
πετρέλαιο 222
πέψη 223
πηγές ενέργειας 223
πηνίο 224
πήξη 225
πίεση 226
πλάσμα 227
πόλοι 228
πολυκύτταρος οργανισμός 229
πομπός 230
προβοσκιδωτά 231
πρωτεΐνες 232
πρωτεύοντα 233
πρωτόνιο 234
πτερύγιο 235
πτηνά 236
πτώση 237
πυκνωτές 238
πυρήνας 239
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
8
πυρηνική αντίδραση 240
πυρηνικός αντιδραστήρας 241
ράδιο - ραδιενέργεια 242
σαρκοφάγα 243
σιδηρομαγνητικά 244
σκελετός 245
σταλαγμίτες- σταλακτίτες 246
στατικός ηλεκτρισμός 247
στοιχεία 248
στομάχι 249
συγκλίνοντες φακοί 250
συκώτι 251
σύνδεση σε σειρά 252
συσσωρευτής 253
συστολή 254
συχνότητα 255
ταχύτητα 256
τήξη 257
τραχεία 257
τριβή 258
τριχοειδή αγγεία 259
τροχιά 260
τρωκτικά 261
τύμπανο 262
υγρά σώματα 263
υγροποίηση 264
υδατάνθρακες 265
υδρογονάνθρακες 266
υδρογόνο 267
ύλη – υλικά σώματα 268
υπερηχογράφημα 269
υπέρηχος 270
υπόηχος 271
φακοί 272
φάσμα 273
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
9
φλέβες 274
φυσικές καταστάσεις 275
φυσικό αέριο 276
φυτικές ίνες 277
φυτοφάγα 278
φωνητικές χορδές 279
φως 279
φωτεινή ακτίνα- δέσμη 281
φωτόνια 282
φωτοσύνθεση 283
χημικές ενώσεις 284
χημική ενέργεια 285
χλωροπλάστες 286
χλωροφύλλη 286
χολή 287
χυμοτόπιο 288
ψάρια 289
ψύξη 290
ωάριο 291
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
10
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο ορισμός και η επεξήγηση ενός όρου ή μιας έννοιας
είναι βασικές προϋποθέσεις για την κατανόησή τους.
Είναι συχνό το φαινόμενο να προσπαθεί ένας
μαθητής να εμπεδώσει και να εξασκηθεί πάνω σε κάποιο
θέμα, χωρίς να έχει καταλάβει ούτε την βασική σημασία
ούτε το σκοπό του.
Σίγουρα ο τελευταίος που ευθύνεται γι’ αυτό είναι ο
ίδιος ο μαθητής και θα ήταν υπερβολικό να αναζητηθούν
και να επιρριφθούν ευθύνες γι’ αυτό.
Απλώς δεν δίνεται η απαιτούμενη σημασία στις λέξεις
από τις οποίες αποτελούνται οι διάφοροι όροι , είτε γιατί
κρίνεται περιττό και επουσιώδες είτε γιατί θεωρείται
αρκετό το να δίνονται μόνο η επεξήγηση και κάποια
παραδείγματα.
Αυτό ίσως θα ήταν φυσιολογικό αν οι μαθητές
συναντούσαν λέξεις δανεισμένες από άλλες γλώσσες , τις
οποίες δεν θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν. Όμως, στη
Φυσική, τη Χημεία και τη Βιολογία, σχεδόν όλες οι λέξεις
που χρησιμοποιούνται είναι ελληνικές.
Αυτό δίνει τη δυνατότητα κατανόησής τους από την
ετυμολογία και την αρχική τους σημασία και μόνο.
Στο συγκεκριμένο σκεπτικό βασίζεται η εργασία αυτή.
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
11
Οι όροι που έχουν επιλεγεί καλύπτουν την ύλη του
Δημοτικού, στα μαθήματα της Μελέτης Περιβάλλοντος
και της Φυσικής.
Δίνεται αρχικά η ετυμολογία και η αρχική σημασία τους,
καθώς και η χρήση τους σήμερα στην καθημερινή
γλώσσα. Ακολουθεί η επεξήγησή τους , με την ακριβή και
εξειδικευμένη σημασία τους στη Φυσική, τη Χημεία και
τη Βιολογία,
Κατόπιν παρατίθενται κάποια επιπλέον στοιχεία και τέλος
μια εικόνα σχετικά με τον όρο, που κάνει πολύ πιο
παραστατική τη σημασία του.
Το βιβλίο απευθύνεται τόσο στους μαθητές, όσο και
στους εκπαιδευτικούς. Επίσης φιλοδοξεί να βοηθήσει
τους γονείς ή όποιον άλλον προσπαθεί να συνδράμει
στην εργασία των μαθητών.
Για το λόγο αυτό η γλώσσα και το ύφος είναι όσο το
δυνατόν πιο απλά, ώστε να είναι δυνατή η άμεση
πρόσβαση για τον καθένα. Δεν χρησιμοποιούνται
εξειδικευμένοι επιστημονικοί όροι και δεν απαιτούνται
κάποιες ιδιαίτερες γνώσεις για την κατανόησή τους.
Οι έννοιες παρουσιάζονται αλφαβητικά, με τρόπο που
διευκολύνει πολύ την γρήγορη ανεύρεσή τους.
Ελπίζουμε η συμβολή της εργασίας αυτής να είναι
ουσιαστική και να δώσει μια διαφορετική διάσταση στην
καθημερινή σχολική εργασία.
Γιάννης Νομικούδης
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
12
■ αγγεία
Tα αγγεία είναι ειδικοί σωλήνες, μέσα από τους οποίους το
αίμα μεταφέρεται στον οργανισμό.
Τα αγγεία που ξεκινούν από την καρδιά και κατευθύνονται
στα διάφορα μέρη του σώματος λέγονται αρτηρίες, ενώ αυτά
που έχουν αντίθετη κατεύθυνση λέγονται φλέβες.
Oι φλέβες και οι αρτηρίες καταλήγουν σε πολύ μικρά αγγεία,
που ονομάζονται τριχοειδή.
Βλέπε επίσης: αίμα, αρτηρία, φλέβα
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
13
■ αγωγός
Αγωγός είναι ένα σώμα που επιτρέπει και διευκολύνει την
πορεία, τη ροή.
Σε ορισμένα υλικά τα ηλεκτρόνια κινούνται πιο εύκολα και πιο
γρήγορα. Τα υλικά αυτά λέγονται καλοί αγωγοί του
ηλεκτρισμού.
Αγωγοί είναι τα μέταλλα, όπως ο σίδηρος, ο χαλκός, το
αλουμίνιο και άλλα υλικά, όπως το νερό και το ανθρώπινο
σώμα.
Επίσης, καλοί αγωγοί της θερμότητας ονομάζονται τα σώματα
που επιτρέπουν τη διάδοση της θερμότητας μέσα από τη μάζα
τους .
Βλέπε επίσης: ηλεκτρόνια, ηλεκτρικό ρεύμα, θερμότητα
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
14
■ αέρια
Αέρια ονομάζονται τα σώματα που δεν έχουν συγκεκριμένο
όγκο ούτε καθορισμένο σχήμα.
Τα άτομα των αερίων είναι πολύ αραιά και η έλξη μεταξύ
τους είναι ελάχιστη. Το πιο κοινό αέριο είναι ο αέρας της
ατμόσφαιρας.
Βλέπε επίσης: αέρας, ατμόσφαιρα
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
15
■ αίµα
Το αίμα είναι ένα υγρό που κυκλοφορεί στον οργανισμό του
ανθρώπου και των ζώων και είναι απαραίτητο για τη ζωή.
Αποτελείται από το πλάσμα, μέσα στο οποίο βρίσκονται τα
ερυθρά αιμοσφαίρια, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα
αιμοπετάλια.
Οι βασικότερες λειτουργίες που επιτελεί το αίμα είναι οι εξής:
• μεταφέρει οξυγόνο και άλλες χρήσιμες ουσίες.
• καθαρίζει τον οργανισμό από το διοξείδιο του άνθρακα
και άλλες βλαβερές ουσίες.
• βοηθά αποφασιστικά στην άμυνα του οργανισμού κατά
των μικροβίων
• ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος
Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει γύρω στα 6 κιλά αίμα.
Βλέπε επίσης: αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια, μικρόβια, οξυγόνο,
διοξείδιο του άνθρακα
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
16
■ αιµο̟ετάλια
Τα αιμοπετάλια είναι μικρά κύτταρα που περιέχονται στο
αίμα και είναι απαραίτητα για την πήξη του αίματος, στην
περίπτωση ενός τραύματος.
Ένα αιμοπετάλιο ζει περίπου 4 ημέρες.
Βλέπε επίσης: αίμα
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
17
■ αιµοσφαίρια
Τα αιμοσφαίρια είναι τα σημαντικότερα στοιχεία του
αίματος. Βρίσκονται μέσα στο πλάσμα και διακρίνονται σε
ερυθρά και λευκά.
Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι μικρά, πλατιά και σε σχήμα
δίσκου. Σχηματίζονται στον μυελό των οστών.
Περιέχουν αιμοσφαιρίνη, η οποία δίνει το κόκκινο χρώμα στο
αίμα και χρησιμεύουν για τη μεταφορά του οξυγόνου στους
ιστούς του σώματος.
Τα λευκά αιμοσφαίρια είναι μεγαλύτερα από τα ερυθρά,
έχουν πυρήνα αλλά δεν έχουν χρώμα. Βοηθούν στην άμυνα
του οργανισμού ενάντια στις μολύνσεις, οπότε
συγκεντρώνονται και καταστρέφουν τα μικρόβια.
Βλέπε επίσης: αίμα, ιστοί, πυρήνας, μικρόβια
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
18
■ αιµοσφαιρίνη
Η αιμοσφαιρίνη είναι μια ουσία με κόκκινο χρώμα, η οποία
περιέχεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και χρωματίζει κόκκινο το
αίμα των περισσότερων σπονδυλωτών.
Μεταφέρει στους ιστούς το οξυγόνο, με τη βοήθεια του
οποίου γίνονται οι καύσεις στα κύτταρα.
Βλέπε επίσης: αίμα, αιμοσφαίρια, ιστοί
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
19
■ ακοή
Ο οργανισμός συλλέγει ήχους από το περιβάλλον και τους
μεταφέρει στον εγκέφαλό του.
Αυτή η ικανότητα του οργανισμού λέγεται ακοή.
Στον άνθρωπο η διαδικασία της ακοής ξεκινάει από το
πτερύγιο του αφτιού. Εκεί συλλέγονται τα ηχητικά κύματα, τα
οποία προχωρούν στο τύμπανο.
Από εκεί μεταφέρονται σε συγκεκριμένα νευρικά κύτταρα, τα
οποία διεγείρονται και -με τη βοήθεια του ακουστικού
νεύρου- τα ηχητικά κύματα φτάνουν στον εγκέφαλο.
Βλέπε επίσης: αυτί, ηχητικά κύματα
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
20
■ ακουστικός ̟όρος
Ο ακουστικός πόρος είναι ένας μικροσκοπικός σωλήνας, που
βρίσκεται στο εσωτερικό του αυτιού. Μέσα από τον
ακουστικό πόρο περνούν τα ηχητικά κύματα και φτάνουν στο
τύμπανο.
Βλέπε επίσης: αυτί, τύμπανο, ηχητικά κύματα
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
21
■ άλατα
Άλατα λέγονται οι χημικές ουσίες που δημιουργούνται όταν
αντιδρά μία βάση με ένα οξύ.
Τα άλατα έχουν κρυσταλλική μορφή και διαλύονται στο νερό.
Βλέπε επίσης: βάση, οξύ