Zwyczaje i obrzędy Bożonarodzeniowe obchodzone

na Śląsku

Opracowanie D.Doroz P.Archamowicz

M.Rapacz

Boże Narodzenie

• Święta Bożego Narodzenia są, obok Świąt Wielkanocnych, najważniejszymi świętami w naszej kulturze i religii.

Adwent

• Przygotowania do świąt rozpoczynają się na długo przed nimi.

• Adwentową tradycją było wieszanie w domu wieńca uplecionego z gałązek jedliny bądź świerku.

Wieniec adwentowy

W owym wieńcu, który przeważnie wieszało się pod lampą nad stołem, umieszczano cztery świece, każdą w kolejnym tygodniu Adwentu.

Adwentowe zwyczaje• Adwent w tradycji śląskiej to czas modlitwy i

zakazu zabaw, postu a także sprawdzania, co przyniesie przyszłość.

• Znanym zwyczajem było zrywanie gałązki wiśni, jabłoni lub śliwy, która, jeśli zakwitła do świąt po włożeniu jej do wody, wróżyła pomyślny, zdrowy i urodzajny rok.

• Ważne były także sny, które przepowiadały losy domowników w kolejnych kwartałach roku w zależności od tego, w którą niedzielę adwentu się śniły. 

Przygotowania do Świąt

• Dbano o to by w żadnym kącie nie było nawet najmniejszych śmieci.

• Wspólne były i są zakupy, które należało zrobić na tyle wcześnie, aby móc bez problemu przygotować kolację wigilijną oraz jedzenie na dwa pozostałe dni świąt.

• Na Śląsku jeszcze nie tak dawno temu zjawiskiem nader często spotykanym w okresie przedświątecznym było świniobicie. 

Podstawowe zasady, których należało przestrzegać tego dnia

• punktualność była kluczową kwestią, przestrzegano jej tego dnia aż do przesady, co miało chronić przez zasypianiem i spóźnialstwem,

• „Kto oberwie we Wigilie, tyn bedzie bity cały rok" – tutaj tłumaczyć nie trzeba niczego, warto jednak dodać, iż prawdopodobnie zasada ta była bardzo przez maluchy przestrzegana,

• „ dobry zwyczaj – nie pożyczaj”, tego dnia nie warto pożyczać niczego by razem z daną rzeczą nie pozbyć się szczęścia z własnego domu,

• - w celach zdrowotnych: nie wbijano gwoździ by uchronić się przed bólami zębów oraz nie rąbano drewna by nikogo nie bolała głowa, - nie warto prać, czy rozwieszać prania by uchronić się przed nagłą śmiercią.

Wilijům lub Śwjynty Wječorym to Śląska Wigilia

• W dzień ten należy wcześnie wstać a nie wylegiwać się, ale też nie należy nikogo budzić, każdy powinien wstać sam.

• Wigilia jest także dniem podejmowania szlachetnych postanowień. Wszystko to wiąże się z tradycyjnymi przysłowiami ludowymi: Jakiś we Wilijo takiś cołki rok.

Wieczerza wigilijna• odbywała się w uroczystym nastroju. Wszyscy domownicy

musieli być umyci, uczesani i odświętnie ubrani. • stół, do którego zasiadano był odpowiednio przygotowany:

śnieżna biel obrusa, sianko pod stołem (ewentualnie obrusem) bądź snopki w kątach domu, opłatek, od którego rozpoczynano kolację.

• Dodatkowo umieszczano pod nakryciem każdego domownika pieniążek, który miał przynieść szczęście i powodzenie.

• Dostatek zapewnić też miała rybia łuska noszona w portfelu. Czasem pod stół kładziono siekierę bądź młot co miało chronić przed niemocą nóg czy „ryciem” kretów.

• Gospodarz często kładł na stół różne rodzaje zbóż, które potem dodawał do siewnego ziarna

Jutrzenka

• Oczywiście znakiem do rozpoczęcia kolacji było pojawienie się na niebie pierwszej gwiazdki zwanej na Śląsku „jutrzenką”. Jeśli natomiast złośliwie na niebie żadna z gwiazdek pojawić się nie raczyła, z kolacją czekano do godziny 18:00. Kolację tak i dzisiaj rozpoczynano od podzielenia się opłatkiem.

Co znajdzie się na wigilijnym stole Ślązaka?

• Wśród ryb króluje oczywiście karp, pieczony na różne sposoby.

• Często można też spotkać na stole rolmopsy, czyli śledzie zawijane w majonezie. 

• W wielu śląskich domach nie polewa się też sucharków czy chałki mlekiem lecz przegotowaną wodą z cukrem lub miodem. Głównie dlatego, że mleko szybko kwaśnieje natomiast makówki zrobione na wodzie, przechowywane w lodówce można jeść nawet w Nowy Rok.

Siemieniotka

Spośród zup, oprócz tradycyjnej grzybowej czy rybnej, najbardziej regionalną jest siemieniotka. Nazwa pochodzi od głównego skłądnika, nasion (siemion) konopi. Zupę podaje się z gotowaną na sypko kaszą tatarczaną (na Śląsku zwaną też pogańską) lub grzankami

Makiełka

Na śląskim stole nie może oczywiście zabraknąć makówek, zwanych też makiełkami.  Podstawowe składniki to mak, chałka, mleko, masło, miód. Coraz częściej zamiast miodu i chałki dodaje się suchary i cukier, a do tego bakalie: rodzinki, migdały.

Moczka

Tradycyjnie śląską potrawą wigilijną jest również moczka. Przygotowywana z ciemnego piernika, migdałów, rodzynek, orzechów laskowych i dużej ilości wody, w której moczy się składniki.

Tradycja Kolędowania na Śląsku

• „Dzisioj w betlyjce” - (na melodię : „Dzisiaj w Betlejem”) Dzisioj w betlyjce, tam pod Betlejym cuda są i dziwy, Bo prosto z nieba, aby świat zbawić Gość wielgi tam przibył. Ponboczek w stajni, idź Go przygarnij, Ci co tak chcieli, tam przibieżeli, A my zaśpiwomy, piyknie porzykomy I mu coś fajnego domy !

Panna Maryjka, piastuje w rynkach Ponboczka małego I tak se myśli, niych mu się prziśni coś fest pobożnego. Ponboczek w stajni...

Prziszli pastyrze, łotwarli dźwiyrze, zagrali na lirze, czamu na sianie, leżysz nasz Panie, kaj zogowek z piyrzem ? Ponboczek w stajni...

Betlejka

• Jeszcze przed wojną w każdym śląskim domu podczas Świąt musiała stać szopka betlejemska - betlejka. U biednych choćby papierowa do wycinania, u bogatszych - z osobno kupowanymi figurami, samodzielnie aranżowana. Szopki były wtedy ważniejsze od choinek.

Betlejka

Kolędnicy• Kolędowanie na Śląsku rozpoczyna się 26 grudnia. Od świętego

Szczepana przez kolejne 12 dni do 3 Króli. Młodzi przrebierają się za anioły,diabły, trzech króli, dziady  niedźwiedzie,turonie itp.

• Kolędnikom dawano pieczone ciasta i kołacze. Najbardziej rozpowszechnioną grupą kolędniczą na Śląsku byli zawsze Trzej Królowie, pojawiający się już około Nowego Roku, a zwłaszcza 6 stycznia. Ubrani byli w długie, białe koszule, ornaty (szaty "królewskie" wyk. z kolorowych, wzorzystych nakryć łóżka) i korony. W ręku trzymali pastorały (laski, kostury).

• Grupa ta miała w repertuarze kolędy kościelne i świeckie, kolędy życzeniowe. Nieraz kolędnikom przygrywali muzykanci. W dużych wsiach kolędowanie trwało zazwyczaj kilka a dni, ponieważ obowiązkowo odwiedzano każdą zagrodę.

Kolędnicy

• Najbardziej rozpowszechnioną grupą kolędniczą na Śląsku byli zawsze Trzej Królowie, pojawiający się już około Nowego Roku, a zwłaszcza 6 stycznia. Ubrani byli w długie, białe koszule, ornaty (szaty "królewskie" wyk. z kolorowych, wzorzystych nakryć łóżka) i korony. W ręku trzymali pastorały (laski, kostury).

• Grupa ta miała w repertuarze kolędy kościelne i świeckie, kolędy życzeniowe. Nieraz kolędnikom przygrywali muzykanci. W dużych wsiach kolędowanie trwało zazwyczaj kilka a dni, ponieważ obowiązkowo odwiedzano każdą zagrodę.

Grupa HerodówGrupy Herodów o dłuższej tradycji przechowywały stroje i rekwizyty z roku na rok, a ich członkowie spotykali się razem dopiero w dniu wymarszu na wieś.

• Tam, gdzie mieszkały urodziwe panienki szczególnie chętnie zapraszany był turoń. Ta nietypowa postać posiadała olbrzymi, umieszczony na patyku łeb z rogami (często prawdziwymi) i poruszającą się z klekotem szczękę. Chłopiec trzymający go przykryty był skórą baranią lub derką. Turoń kłapał pyskiem do taktu melodii śpiewanych kolęd i dzwonił dzwonkiem. Miał on przynieść dziewczętom powodzenie u płci przeciwnej, po jego to bowiem wizycie drzwi za kawalerami

podobno się nie zamykały.

• Domy panien”do wzięcia” i szanowanych gospodarzy w wieczór sylwestrowy odwiedzała również grupa zwana dziadami. Byli to parobcy przebrani za niedźwiedzie, diabły, Żydów i baby sowicie za muzykowanie wynagradzani przez gospodarzy. Widowisko dawali oni przed zagrodą: tańce, śpiewy i wymyślne figle. Winszowali przy tym rodzicom pomyślności, a dziewkom

hucznego weseliska w Nowym Roku.

Kto przynosi prezenty pod choinkę?

• Prezenty dzieciom pod choinkę przynosiło zawsze Dzieciątko.

Ciekawostki

• Każda szanująca się śląska dziewczyna powinna o północy w wigilię stanąć na "gnojołku" i wysłuchiwać z której strony usłyszy wycie bądź szczekanie psa, a z tej strony nadejdzie jej narzeczony.

• Ważne aby pamiętać by pod świątecznym obrusem położyć portfel z rybimi łuskami, co ma zapewnić dostatek pieniędzy w nadchodzącym nowym roku. Niektórzy dopiero w Wigilę stroją choinkę.

Informacje czerpane z

• www.edutuba.pl• www.muzeumwsipolskiej.pl• www.porady-wesele.pl• www.hanysy.info.pl• www.Supergify.pl• www.teksty.org.pl• www.tck.trzebinia.pl• www.mmsilesia.pl• www.free-power-pointp-templates.com