Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród ... · udzielanie pierwszej pomocy, stwarza szansę na uratowanie ludzkiego zdrowia i życia. Niewątpliwie nauczyciele to grupa

ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014

DOBROSTAN I ZESPÓŁ

ROZDZIAŁ I

1Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach,

Wydział Zdrowia Publicznego,

Zakład Medycyny Społecznej i Profilaktyki

Medical University of Silesia, School of Public Health,

Department of Social Medicine and Prevention

2Wojewódzkie Pogotowie Ratunkowe w Katowicach

Provincial Ambulance Service in Katowice

3Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Zdrowia Publicznego,

Katedra i Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych, Bytom

Medical University of Silesia, School of Public Health,

Department of Internal Medicine, Bytom

TERESA BILEWICZ-WYROZUMSKA1, JOANNA RYBARCZYK2,

KATARZYN LAR1, RENATA ZŁOTKOWSKA1,

MARIOLA KUCYBAŁA2, EWA ZBROJKIEWICZ1,

MONIKA BILEWICZ-STEBEL1, ALINA MROCZEK1, EWA ZIÓŁKO3

Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy

wśród nauczycieli

Knowledge of the principles of first aid among teachers

Słowa kluczowe: nauczyciele, szkolenia, pierwsza pomoc

Key words: teachers, training, first aid

W Polsce urazy będące skutkiem wypadków stanowią istotny problem zdrowot-

nym wśród dzieci i młodzieży [17,30]. Z danych Komendy Głównej Policji z 2011

roku wynika, że w wypadkach drogowych śmierć poniosło 4 189 osób, w tym 102

dzieci do 14 lat oraz 106 w wieku 15-17 lat. Spośród 49 501 rannych, 1/7 stanowiły

dzieci i młodzież do 17 roku życia (7045 przypadków) [31].


Dobrostan i zespół

10

Mimo, iż na pierwszym miejscu wśród urazów powodujących zgon są wypadki

komunikacyjne, niepokojący jest fakt, że wiele wypadków mających miejsce

w szkołach również kończy się śmiercią dziecka. W roku szkolnym 2010/2011

w placówkach oświatowych w Polsce urazów doznało 73 211 uczniów, w tym wy-

padków ze skutkiem śmiertelnym zdarzyło się 62. Najczęściej urazom w szkołach

ulegały dzieci na zajęciach wychowania fizycznego (41 655 przypadków) oraz w

przerwach międzylekcyjnych (16 264 przypadki). Do najczęstszych przyczyn wy-

padków należała nieuwaga ( 46 913 przypadków) lub nieumyślne uderzenie przez

osobę trzecią (11409 przypadków) [32].

Urazy doznane w czasie wypadku są najczęstszą przyczyną zgonów wśród dzieci

i młodzieży. Większość wypadków skutkuje urazami powodującymi mniej lub bar-

dziej poważne problemy zdrowotne, które nigdy nie są obojętne dla zdrowia oraz

rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka. Narodowy Instytut Zdrowia Publiczne-

go podaje, że w 2010 roku zewnętrzne przyczyny chorobowości, to jest wypadki,

urazy, zatrucia i samobójstwa były przyczyną hospitalizacji 196 475 osób w wieku

0-19 lat, przy czym najczęściej hospitalizowane były dzieci od 5 do 14 roku życia

[13,21]. Wczesne powiadamianie służb ratowniczych oraz fachowe i niezwłoczne

udzielanie pierwszej pomocy, stwarza szansę na uratowanie ludzkiego zdrowia i

życia.

Niewątpliwie nauczyciele to grupa zawodowa, w której znajomość zasad udzie-

lania pierwszej pomocy jest niezbędna. Na co dzień mogą oni zetknąć się z uczniami

poszkodowanymi w wyniku wypadków oraz obciążonymi przewlekłymi chorobami,

takimi jak padaczka, astma oskrzelowa czy cukrzyca.

CEL PRACY

Celem pracy była ocena stanu wiedzy na temat zasad udzielania pierwszej po-

mocy wśród nauczycieli. Ponadto postanowiono ustalić, czy środowisko nauczycieli

uważa szkolenia z zakresu pierwszej pomocy za potrzebne oraz zbadać czy czas,

który minął od zakończenia szkolenia ma wpływ na znajomość zasad udzielania

pierwszej pomocy.

MATERIAŁ

Materiał do badań stanowiły dane uzyskane z badania ankietowego przeprowa-

dzonego w czerwcu i wrześniu 2012 roku wśród nauczycieli różnych typów szkół w

Siemianowicach Śląskich. Na udział w badaniu wyraziło zgodę 488 osób, w tym

406 kobiet (83%) i 82 mężczyzn (17%). Najczęściej na pytania ankietowe odpowia-

dali nauczyciele szkół podstawowych (75%) oraz pracujący w gimnazjach (16%) i

technikach (7%). Udział nauczycieli liceów ogólnokształcących i szkół zawodo-

wych wyniósł po 1 %. Ponad 75% respondentów było w wieku od 31 do 50 lat, 15%

ankietowanych stanowili nauczyciele powyżej 50 roku życia, a najmniej liczna była

grupa do 30 roku życia.

Teresa Bilewicz-Wyrozumska, Joanna Rybarczyk, Katarzyn Lar,

Renata Złotkowska, Mariola Kucybała, Ewa Zbrojkiewicz, Monika Bilewicz-Stebel,

Alina Mroczek, Ewa Ziółko

Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli

11

Ze względu na staż pracy najliczniejszą grupę tworzyli nauczyciele aktywni za-

wodowo od 11 do 20 lat (36%) oraz pracujący od 21 do 30 lat (32%). Nauczyciele

z krótszym (do 5 lat) i dłuższym (> 30 lat) stażem pracy stanowili odpowiednio

8% i 4%, a pracujący od 5 do 10 lat -19%.

METODA

Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety zawierający 30 pytań (za-

mkniętych, otwartych i półotwartych). Respondentów pytano o uczestnictwo w

szkoleniu w zakresu udzielania pierwszej pomocy, okres czasu jaki upłynął od jego

ukończenia, a także kto je przeprowadzał. Ankietowani byli proszeni także o ocenę

jakości przeprowadzonego kursu oraz charakteru szkolenia (teoretyczne, praktyczne,

teoretyczno-praktyczne). Uzyskane wyniki odniesiono do płci, wieku, stażu pracy,

rodzaju placówki oświatowej, w której pracują oraz przedmiotu nauczania. Badanie

przeprowadzono w różnych typach szkół, wśród nauczycieli uczących różnych

przedmiotów. Wszystkich respondentów zapytano o to, czy kiedykolwiek zdarzyło

im się udzielać pierwszej pomocy. Druga część kwestionariusza ankiety poświęcona

została sprawdzeniu znajomości zagadnień z zakresu pierwszej pomocy wśród re-

spondentów.

Analizę statystyczną opracowano korzystając z testów zależności Chiˆ2 Pearsona.

Przyjęto poziom istotności α=0,05.

WYNIKI

Zdecydowana większość ankietowanych (94%) brała udział w kursie pierwszej

pomocy, a 87% uczestniczyło w szkoleniu, które zawierało zarówno część teore-

tyczną, jak i praktyczną. W badanej grupie 41% nauczycieli uczestniczyło w szkole-

niu z udzielania pierwszej pomocy kilka lat temu, 35% odbyło takie szkolenie

około rok temu, 10% w ostatnich miesiącach a 2% zaznaczyło inne odpowiedzi.

12% respondentów nie potrafiło sprecyzować czasu szkolenia.

Przydatność kursu dotyczącego zasad udzielania pierwszej pomocy pozytywnie

oceniło 76% respondentów, a 8% z nich uważało, że szkolenia takie powinny od-

bywać się w każdym zakładzie pracy. Nauczyciele wypełniający ankietę oceniając

szkolenie, w którym ostatnio brali udział w 74% byli usatysfakcjonowani doborem

materiału i warsztatami praktycznymi, ponad 24% uznało, że należałoby zreduko-

wać zajęcia teoretyczne i rozszerzyć część praktyczną, a 2% proponowało zwięk-

szyć liczbę zajęć teoretycznych kosztem zbyt obszernej części praktycznej.

Kwalifikacje osób przeprowadzających szkolenie z zakresu udzielania pierwszej

pomocy przedstawia rycina nr 1. Najczęściej szkolenia prowadzili ratownicy me-

dyczni (61%), najrzadziej studenci medycyny (1%). Znaczny odsetek badanych

(9%) zaznaczył odpowiedź „inne”, w większości przypadków instruktorem kursu

był nauczyciel wychowania fizycznego.



12

Rycina nr 1. Wykształcenie instruktorów przeprowadzających szkolenia z zakresu

zasad udzielania pierwszej pomocy

Z przeprowadzonych analiz wynika, że 55% nauczycieli wyraziło gotowość bra-

nia udziału w szkoleniach z pierwszej pomocy co roku, a 25% co 5 lat. W opinii

11% respondentów jednorazowe szkolenia są wystarczające, 3% uważa je za zby-

teczne, a 6% nie ma zdania na ten temat. 74% respondentów chętnie uczestniczyło-

by w kursach, gdyby były nieodpłatne, a 13% nawet wtedy, gdyby istniała koniecz-

ność poniesienia pewnych opłat. Z kolei 13% badanych nie było zainteresowanych

szkoleniem. 69% respondentów nie udzielało nigdy pierwszej pomocy, 79% spośród

nich stanowiły osoby, które nigdy nie były świadkiem zagrożenia życia. 10% bada-

nych nauczycieli obawiało się, że może poszkodowanemu zaszkodzić, a 4% bało się

konsekwencji prawnych w przypadku popełnienia błędu. Z kolei 7% nie podjęło

żadnych działań, ponieważ uczyniła to osoba o wyższych kwalifikacjach i umiejęt-

nościach. Spośród osób, które pomocy udzieliły, ponad połowa (54%) była dumna z

faktu, iż potrafi pomóc. 14% stanowiły osoby, które nie zaniechały udzielenia po-

mocy mimo, iż obawiały się, że mogą zrobią poszkodowanemu krzywdę.

Druga część ankiety zawierała pytania sprawdzające znajomość zasad udziela-

nia pierwszej pomocy. Wartości procentowe prawidłowych odpowiedzi na pytania

dotyczące zasad udzielenia pierwszej pomocy przedstawiono w tabeli I.





13

Tabela I. Wartości procentowe prawidłowych odpowiedzi na pytania dotyczące

zasad udzielania pierwszej pomocy

Przyczyna udzielenia pierwszej pomocy % prawidłowych odpowiedzi

Zadławienie 13,5%

Uraz brzucha 31%

Uraz kończyny 56%

Krwotok z rany 31,5%

Obrzęk po użądleniu 33,5%

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

( 4 pytania) 9,5%; 10%; 27,5%; 49,5%

Oparzenie 69%

Omdlenie 80%

Napad drgawek 52,5%

Udar cieplny 54,5%

Ułożenie w pozycji bezpiecznej 50%

Analiza danych wykazała brak istotnych statystycznie różnic w odpowiedziach

na pytania z zasad udzielania pierwszej pomocy pomiędzy osobami po kursie, a

tymi, które tego szkolenia nie odbyły. Natomiast na 14 pytań w dziesięciu przypad-

kach wykazano istotne statystycznie różnice pomiędzy odpowiedziami responden-

tów z różnych grup wiekowych, przy czym największy odsetek poprawnych odpo-

wiedzi miały osoby najmłodsze oraz te powyżej 40 roku życia. Podobnie istotne

statystycznie zależności wykazała analiza odpowiedzi pomiędzy grupami z różnym

stażem pracy. Również w tym przypadku największą znajomością zagadnień z za-

kresu pierwszej pomocy wykazali się nauczyciele pracujący najkrócej (<5 lat) oraz

najdłużej (31-40 lat). W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono także, istotne

statystycznie różnice pomiędzy odpowiedziami osób, które podczas odbytego szko-

lenia z pierwszej pomocy miały instruktorów o zróżnicowanych kwalifikacjach.

Najlepiej na pytania sprawdzające wiedzę odpowiadali ankietowani szkoleni przez

ratownika medycznego oraz pielęgniarkę, a także nauczyciela wychowania fizycz-

nego (odpowiedź „inne”). Przeprowadzona analiza wykazała, iż osoby, które wzięły

udział w kursie pierwszej pomocy na krótko przed wypełnieniem ankiety (kilka

miesięcy) wykazały się największą wiedzą w tym zakresie. Najwięcej błędów nato-

miast popełniały osoby, które szkolenie odbyły kilka lat temu. Różnice te były istot-

ne statystycznie.

DYSKUSJA

Posiadanie fachowych umiejętności z zakresu udzielania pierwszej pomocy

może przyczynić się do ocalenia ludzkiego życia i zdrowia. Jak wskazują liczne

badania, umiejętności te w dalszym ciągu w naszym społeczeństwie nie są wystar-

czające [3, 6, 10, 12, 19, 28, 29]. Niepokojący jest także fakt, że poziom wiedzy jest



14

zbyt niski również wśród osób wykonujących zawód medyczny, a także tych, którzy

do jego wykonywania się przygotowują [10, 16].

Z badań własnych wynika, że zdecydowana większość respondentów brała

udział w szkoleniu z zasad udzielania pierwszej pomocy. Twierdząco na to pytanie

odpowiedziała zdecydowana większość osób. Podobne wyniki uzyskali autorzy

innych badań. Jedynie 3% badanych odpowiadających na pytania ankietowe w Rop-

czycach nigdy nie brało udziału w kursie pierwszej pomocy. Z kolei wyniki badań

Wiśniewskiego i Majewskiego wykazały, że ponad połowa nauczycieli wojewódz-

twa zachodniopomorskiego szkoliła się z zasad udzielania pierwszej pomocy. Nale-

ży tu podkreślić fakt, iż kursy te w znacznej mierze odbywały się w ramach szkole-

nia BHP w miejscu pracy lub na kursie prawa jazdy. Niektórzy zachodniopomorscy

nauczyciele zasady udzielenia pierwszej pomocy wynieśli z lekcji przysposobienia

obronnego w ramach kształcenia w szkole średniej. Z kolei z analiz wiedzy miesz-

kańców Wielkopolski na temat resuscytacji wynika, że tylko 14% tamtejszych re-

spondentów uczestniczyło w kursach pierwszej pomocy, a z kolei 8% z nich odbyło

szkolenia w trakcie pracy zawodowej [6, 12, 29].

Z badań własnych wynika, że 41% ankietowanych szkolenie odbyło przed kil-

koma laty, dlatego też osoby z tej grupy posiadały mniejszą wiedzę dotyczącą zasad

udzielania pierwszej pomocy. Odpowiadając na pytanie o częstość przeprowadzania

kursów pierwszej pomocy ponad połowa respondentów chciałaby, aby były one

przeprowadzane co roku, natomiast ¼ uważa, że szkolenie takie można przeprowa-

dzać co 5 lat. 11% badanych jest zdania, że jednorazowe szkolenie jest wystarczają-

ce, by móc udzielić pomocy poszkodowanemu w stanie zagrożenia życia. Jak wska-

zują wyniki większości badań wiedza z zakresu pierwszej pomocy zanika już po 3-6

miesiącach od zakończenia kursu. W Wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji

z 2010 roku podkreśla się konieczności przeprowadzania szkoleń przypominają-

cych po takim właśnie okresie czasu [33].

W badaniu własnym porównano stan wiedzy respondentów szkolonych przez in-

struktorów o zróżnicowanych kwalifikacjach. Najszerszą wiedzę posiadali nauczy-

ciele szkoleni przez pielęgniarki, ratowników medycznych oraz nauczycieli wycho-

wania fizycznego. Powierzchowną znajomością zasad udzielania pierwszej pomocy

wykazały osoby szkolone przez lekarzy. Można przypuszczać, że różnice te wynika-

ją z faktu, iż ratownicy i pielęgniarki to praktycy wykorzystujący posiadaną wiedzę

w codziennej pracy, natomiast nie wszyscy lekarze na co dzień spotykają się z sytu-

acjami zagrożenia życia, co wiąże się z obraną przez nich specjalizacją. Obecnie

zbyt małą wagę przykłada się do doboru instruktorów prowadzących kursy, dlatego

też należałoby zwrócić szczególną uwagę na kwalifikacje i doświadczenie personelu

szkolącego. Z kolei duża wiedza osób szkolonych przez nauczycieli wychowania

fizycznego może być związana z tym, że nauczyciele ci są często także osobami

prowadzącymi lekcje edukacji dla bezpieczeństwa, co obliguje ich do odbycia spe-

cjalnych szkoleń przygotowujących do prowadzenia zajęć w zakresie udzielania

pierwszej pomocy.

W przeprowadzonym badaniu zdecydowana większość nauczycieli (87%) dekla-

rowała, że szkolenie w którym brali udział miało charakter zarówno teoretyczny, jak





15

i praktyczny. Takich możliwości nie mieli natomiast nauczyciele w Ropczycach,

gdzie tylko niewiele ponad połowa respondentów miała okazję nabycia praktycz-

nych umiejętności ratowania życia. Tymczasem wspomniane wyżej wytyczne wy-

raźnie mówią o konieczności włączenia ćwiczeń praktycznych w program szkolenia

[12,33].

Analiza wyników przeprowadzonego badania pozwala stwierdzić, że prawie

90% nauczycieli jest zainteresowana szkoleniem z zakresu udzielania pierwszej

pomocy. Podobnie wysoki odsetek osób, dla których nauka zasad pierwszej pomocy

jest ważna uzyskali autorzy badania prowadzonego w województwie zachodniopo-

morskim. Natomiast zdecydowanie mniejsze zainteresowanie kursami pierwszej

pomocy wykazali studenci poznańskich uniwersytetów, gdzie tylko około 50% osób

wyraziło chęć wzięcia udziału w nauce zasad ratowania życia [10, 29].

Wszyscy nauczyciele biorący udział w badaniu zostali zapytani o to, czy zdarzy-

ło im się udzielać pierwszej pomocy. Większość respondentów nie udzielała pierw-

szej pomocy, gdyż nie znalazła się w sytuacji, gdy zagrożone było ludzkie zdrowie

lub życie. Ponadto wielu respondentów obawiało się, że przez niedostateczne przy-

gotowanie może zrobić poszkodowanemu krzywdę, a bardzo niewielki odsetek bał

się konsekwencji prawnych wskutek źle udzielonej pomocy. Podobne obawy mieli

respondenci badania prowadzonego wśród studentów w Poznaniu oraz uczniów

szkół w Pszczynie oraz powiecie rzeszowskim. Natychmiastowe podjęcie resuscy-

tacji, jak podkreślają liczni autorzy, zwiększa nawet trzykrotnie szansę przeżycia w

przypadku nagłego zatrzymania krążenia oraz pozwala na uniknięcie powikłań ze

strony układu neurologicznego [10,19,28,33].

W części sprawdzającej wiedzę, jedno z pytań dotyczyło postępowania z osobą,

która się zadławiła, ale jest przytomna. Schemat postępowania w takim przypadku

znało tylko 13,5% badanych. Nieco lepszą, jednak nadal zbyt niską, znajomością

sposobu działania u pacjenta zadławionego wykazali się uczestnicy badania prze-

prowadzonego przez J. Kosydar i E. Mach-Lichotę. Poprawnej odpowiedzi udzieliło

28% nauczycieli [12]. Respondenci tego samego badania w 88% prawidłowo zaopa-

trzyliby złamaną kończynę, podczas gdy 56% nauczycieli biorących udział w na-

szym badaniu znało właściwe postępowanie [12].

Nieco większą wiedzą wykazali się badani odpowiadając, w jakim celu stosuje

się pozycję bezpieczną. W tym przypadku odnotowano 50% prawidłowych odpo-

wiedzi. Jest to wynik lepszy od uzyskanego przez autorów badania w Wielkopolsce,

gdzie 50% nauczycieli wiedziało, co to jest pozycja bezpieczna, jednak tylko 33%

spośród nich umiało odpowiedzieć, w jakich przypadkach należy ją zastosować [6].

Znacznie gorzej należy ocenić wiedzę badanej grupy respondentów dotyczącą

sposobów zaopatrywania krwawiących ran. Obecnie zaleca się, aby w przypadku

krwotoku zewnętrznego zastosować opatrunek uciskowy w miejscu krwawienia,

przy czym wiedzę taką posiada niewiele ponad 30% ankietowanych. Podobny odse-

tek badanych w celu zaopatrzenia krwawiącej rany zastosowałby opaskę uciskową

powyżej miejsca krwawienia. W aktualnie obowiązujących wytycznych taką opaskę

stosuję się w szczególnych przypadkach m.in. amputacjach urazowych [5]. Porów-



16

nując badanie własne do przeprowadzonego wśród nauczycieli w Ropczycach, moż-

na stwierdzić, że wiedza respondentów z obu grup nie różni się zbytnio [12]. Zbli-

żony rezultat otrzymali także autorzy ankiety w Szczecinie (42%) i Gryficach (36%)

[29]. Znacznie lepszą wiedzą pod tym względem wykazali się studenci uczelni wyż-

szych w Poznaniu, gdzie odsetek prawidłowych odpowiedzi na pytanie dotyczące

postępowania w przypadku zranienia nożem z towarzyszącym silnym krwotokiem

oscylował pomiędzy 58% a 69% (w zależności od uczelni) [10]. Podobny wynik

udało się uzyskać autorom badania wśród rzeszowskich uczniów szkół ponadgimna-

zjalnych. 63% uczniów znało schemat postępowania w przypadku krwotoku [19].

Tylko niespełna 10% nauczycieli siemianowickich szkół wie, w jakim momencie

należy rozpocząć resuscytację poszkodowanego. Zdecydowanie lepiej pod tym

względem wypadli uczniowie losowo wybranych szkół województwa lubelskiego.

Tam ponad 40% respondentów znało aktualnie obowiązujące w tym względzie zale-

cenia. Zarówno w badaniu własnym, jak i tym z województwa lubelskiego duży

odsetek osób wskazało na brak tętna na szyi, jako moment rozpoczęcia RKO. Tym-

czasem już Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji z 2000 roku sugerują zanie-

chanie sprawdzania tętna na tętnicach szyjnych przez osoby bez medycznego wy-

kształcenia, gdyż osobom tym powyższa czynność sprawiała zawsze znaczne trud-

ności [3,7].

Znacznie lepszą wiedzą ankietowani wykazali się odpowiadając na pytanie doty-

czące oceny oddechu. Ponad połowa uczestników badania zna zasadę oceny odde-

chu wzrokiem, słuchem i dotykiem. Z kolei wśród respondentów z Gryfic regułę tę

znało tylko 46% nauczycieli. Znacznie bardziej wiedza ta rozpowszechniona była w

Szczecinie. Tam aż 74% ankietowanych znało zasady postępowania przy sprawdza-

niu oddechu u poszkodowanego [29]. Jeszcze lepszą wiedzę w tym względzie po-

siadali poznańscy studenci, gdzie w zależności od rodzaju uczelni odsetek prawi-

dłowych odpowiedzi stanowił od 80% do 96/% [10].

Respondenci wykazali się małą wiedzą dotyczącą resuscytacji krążeniowo-

oddechowej. Z aktualnych wytycznych wynika, środek klatki piersiowej poszkodo-

wanego jest najlepszym miejscem ułożenia rąk do masażu pośredniego serca [4].

Natomiast ponad 40% respondentów z Siemianowic Śląskich, jak i lubelskich

uczniów wskazuje na 1/3 dolnej części mostka, jako miejsce masażu serca podczas

resuscytacji [3].

Połowa personelu pedagogicznego w Siemianowicach Śląskich zna prawidłowy

stosunek uciśnięć klatki piersiowej do liczby oddechów podczas resuscytacji. Jest to

wynik zbliżony do uzyskanego przez autorów badania w szkołach podstawowych w

województwie podkarpackim [12]. Znacznie gorzej algorytm postępowania w takim

przypadku znają nauczyciele z Wielkopolski, odsetek prawidłowych odpowiedzi

wynosił 13% [6]. Być może badani pamiętają jeszcze zalecenia Europejskiej Rady

Resuscytacji z 2000 roku, kiedy obowiązywał stosunek 15 uciśnięć do 2 oddechów

[7]. Porównując wyniki uzyskane w badaniu własnym z wynikami badań prowadzo-

nych wśród lubelskich uczniów i studentów, gdzie 3/4 z nich znało prawidłowy

stosunek uciśnięć do oddechów, można stwierdzić, że pedagodzy dysponują zbyt

słabą znajomością obowiązujących wytycznych [3]. Jednak porównując ten rezultat





17

z otrzymanym przez autorów badania w Ośrodku Ratownictwa Medycznego w

Skierniewicach, gdzie aż 30% personelu medycznego nie znało aktualnych zaleceń,

można uznać, iż 50% odsetek nauczycieli z dobrą ich znajomością nie jest wyni-

kiem najgorszym [16].

Mimo, że oparzenia są dość często występującymi urazami u dzieci nie wszyscy

respondenci potrafiliby prawidłowo postąpić mając do czynienia z oparzonym

dzieckiem. Odsetek osób wiedzących, jak udzielić pierwszej pomocy oparzonemu

wyniósł niespełna 70%. Jest to wynik znacząco gorszy od uzyskanego przez

uczniów i studentów, którzy w niemal 100% wiedzą, iż powierzchnię oparzoną

należy polewać bieżącą, chłodną wodą [10,19].

Najmniej trudności badanej grupie sprawiło pytanie dotyczące udzielania pomo-

cy osobie, która omdlała. Ponad 80% nauczycieli prawidłowo odpowiedziało,

że poszkodowanego należy ułożyć na wznak z uniesionymi do góry kończynami

dolnymi oraz zapewnić dostęp świeżego powietrza. Rezultat ten jest porównywalny

z uzyskanym przez autorów badania przeprowadzonego wśród studentów w Pozna-

niu i znacznie lepszy niż nauczycieli (63%) i uczniów (61%) z Rzeszowszczyzny

[10,12,19].

Z kolei na pytanie ankietowe dotyczące ataku drgawek blisko 30% ankietowa-

nych włożyłoby twardy przedmiot między zęby poszkodowanego, by nie doszło do

przygryzienia języka. Podobnie postąpiłoby ponad ¾ uczniów z Rzeszowa i wielu

studentów z Poznania [10, 19]. Natomiast bardzo wysokim poziomem wiedzy na

temat padaczki dysponują nauczyciele z Ropczyc. Spośród nich, aż 87% potrafiłoby

pomóc osobie z drgawkami [12]. Z kolei respondenci z badań Tokarskiego i Woj-

ciechowskiej, którymi są nauczyciele szkół integracyjnych, posiadają wiedzę doty-

czącą objawów padaczki, jednak pomocy osobie z jej objawami udzieliłoby tylko

46% z nich [22].

Szkoła jest miejscem, gdzie mogą zdarzyć się różne sytuacje, które często będą

wymagać udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej, dlatego też znajomość

zasad jej udzielania może okazać się niezbędna. Środowisko fizyczne szkoły, czyli

budynek, jego wyposażenie oraz organizacja zajęć mogą przyczynić się do zagro-

żenia zdrowia i życia uczniów w postaci wypadków i urazów. Także predyspozycje

psychofizyczne uczniów, jak duża mobilność, ciekawość, a także poszukiwanie

wrażeń są czynnikami ryzyka występowania okoliczności, w których udzielenie

pierwszej pomocy może być konieczne. Niemałe znaczenie w tym względzie ma

także środowisko społeczne szkoły, a więc relacje z rówieśnikami (skłonność do

przemocy, bójki), czy stosunki z nauczycielami (poniżanie, ośmieszanie), gdyż

wypadkom częściej ulegają dzieci, które nie lubią uczęszczać do szkoły, mają gor-

sze wyniki w nauce lub nie czują się w niej bezpiecznie. Aby promować bezpie-

czeństwo w szkole od 2000 roku obowiązuje przedmiot „edukacja dla bezpieczeń-

stwa”, w ramach którego uczniowie powinni nauczyć się między innymi tzw. zdro-

wych i bezpiecznych zachowań, ale także umiejętności udzielania pierwszej pomocy

[30]. Nauczyciel by móc uczniom przekazać tę wiedzę powinien wykazywać się

perfekcyjną znajomością powyższych zagadnień. Jednak mimo niewielkiej liczby



18

publikacji badających znajomość zasad pierwszej pomocy wśród nauczycieli,

wszystkie wydają się potwierdzać, iż istnieje duża potrzeba kształcenia tej grupy

zawodowej w zakresie pomocy przedmedycznej.

WNIOSKI

Na podstawie przedstawionych wyników sformułowano następujące wnioski:

1. Stan wiedzy nauczycieli w zakresie udzielania pierwszej pomocy jest niewystar-

czający. Czynnikiem mającym istotny wpływ na stan wiedzy jest czas, jaki mi-

nął od ostatniego szkolenia.

2. Poziom umiejętności ratowniczych zależy przede wszystkim od sposobu prze-

prowadzenia szkolenia, a dotychczasowy system szkoleń jest mało efektywny.

3. Umiejętności ratownicze pedagogów zależą od wykwalifikowania osoby prze-

prowadzającej szkolenie oraz jej umiejętności i doświadczenia.

4. Kursy pierwszej pomocy organizowane dla nauczycieli powinny być: obligato-

ryjne, cykliczne, a osoby je prowadzące winny posiadać odpowiednie certyfika-

ty.

5. Nauczyciele oczekują, aby szkolenia w których biorą udział prowadzili profesjo-

naliści i by były one nieodpłatne. Powinny mieć charakter regularnie przeprowa-

dzanych szkoleń praktyczno-teoretycznych.

PIŚMIENNICTWO

1. Albrecht P.: Udar cieplny- profilaktyka, rozpoznawanie i leczenie. Standardy

Medyczne. Pediatria 2011, T. 8, s.403-404.

2. Bartczak M., Balcerzyk-Bardzo E.: Gotowość do udzielenia pierwszej pomocy

przed i po kursie BLS AED. Zdrowie Publiczne 2011, 121 (3), s. 234-237.

3. Chemperek E. i wsp.: Poziom wiedzy uczniów szkół ponadgimnazjalnych i stu-

dentów w zakresie pierwszej pomocy .Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu

2011, 17(4), s. 174-179.

4. Czukowska-Milanova L. i wsp.: Podstawowe zabiegi resuscytacyjne. [online]

http://nagle.mp.pl/resuscytacja/dorosli/show.html?id=79675 [dostęp:01.06.2013]

5. Goniewicz M.: Pierwsza pomoc. Podręcznik dla studentów. Wydawnictwo Le-

karskie PZWL, Warszawa 2011.

6. Grześkowiak M. i wsp.: Wiedza społeczeństwa Wielkopolski na temat resuscy-

tacji. Nowiny Lekarskie 2008, 77,1,s.19-24.

7. Handley A. J. i wsp.: Wytyczne 2000 Europejskiej Rady Resuscytacji dotyczące

podstawowych zabiegów resuscytacyjnych u osób dorosłych (A BLS).[online]:

http://www.prc.krakow.pl/wyt/wyteee.htm#2 [dostęp: 01.06.2013].

http://nagle.mp.pl/resuscytacja/dorosli/show.html?id=79675

http://www.prc.krakow.pl/wyt/wyteee.htm#2





19

8. Jankowski D.: Nagłe zatrzymanie krążenia poza szpitalem w populacji dorosłych

miasta Szczecina w latach 2002-2003.Roczniki Pomorskiej Akademii Medycz-

nej w Szczecinie 2007, 53, s.33-42.

9. Jędrzejak J.: Padaczka stare i nowe wyzwania. Postępy Nauk Medycznych

1/2012, s. 45-50.

10. Jędrzejek M. i wsp.: Wolontariusz-profesjonalista? Porównanie umiejętności

udzielania BLS pomiędzy studentami kierunków medycznych a wolontariuszami.

Na Ratunek 2008, 2(1), s.56-58.

11. Jutel M., Cichocka-Jarosz E.: Alergia na jad owadów. Medycyna Praktyczna

[online]:http://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/choroby/show.html?id=59841

[dostęp:02.04. 2013].

12. Kosydar J., Mach-Lichota E.: Zachorowania nagłe wypadki u dzieci- znajomość

zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli szkoły podstawowej. II

Bieszczadzka Konferencja Ratownictwa Medycznego.Monografia, Lublin 2008,

s.87-95.

13. Lachowski S.: Wypadkowość wśród dzieci. Zdrowie Publiczne 2009, 119 (4),

s.451-454.

14. Lubaś F., Jakubaszko J.: Drogi oddechowe- przywracanie i utrzymywanie droż-

ności, sztuczne oddychanie, [w:] Jakubaszko J.(red.): Ratownik medyczny, Gór-

nicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007.

15. Matysiak J. i wsp.: Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych ze szczególnym

uwzględnieniem pszczoły miodnej (Apis mellifera)- aktualny stan wiedzy. Aler-

gia Astma Immunologia 2011, 16 (4), s. 163-171.

16. Mroczkowska M., Gaszyński W.: Poziom znajomości wytycznych resuscytacji

krążeniowo-oddechowej wśród pracowników Ośrodka Ratownictwa Medyczne-

go w Skierniewicach. Medycyna Intensywna i Ratunkowa 2007, 10(1), s. 7-11.

17. .Podstawowe informacje o sytuacji demograficznej Polski w 2011 roku. Główny

Urząd Statystyczny Departament Badań Demograficznych, Materiał na konfe-

rencję prasową w dniu 27.01.2012.

18. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002

roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szko-

łach i placówkach (Dz. U. 03.6.69 z późn. zm.).

19. Sawa M., Mach-Lichota E.: Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy

wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych w powiecie rzeszowskim.[w:] II

Bieszczadzka Konferencja Ratownictwa Medycznego, Lublin 2008, s.107-121.

20. Sitek I.: Ocena znajomości zagadnień z pierwszej pomocy wśród studentów

uczelni uniwersyteckich miasta Poznania. Nowiny Lekarskie 2012, 81(6), s.641-

646.

http://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/choroby/show.html?id=59841



20

21. Tabele wynikowe Badania Chorobowości Szpitalnej Ogólnej Rok 2010. Liczeb-

ności i współczynniki. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwo-

wy Zakład Higieny, [online]:

http://www.statystyka.medstat.waw.pl/wyniki/TabelaEurostat2010szac.html

[dostęp:2013.01.11].

22. Tokarski Z., Wojciechowska M.: Poziom wiedzy nauczycieli na temat padaczki

w szkołach integracyjnych. Problemy Pielęgniarstwa 2008, 16(1/2), s. 151-156.

23. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U.

05.108.908 z późn. zm.).

24. Ustawa z dnia 20 maja 1971 roku. Kodeks wykroczeń (Dz. U. 71.12.114 z póżn.

zm.).

25. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku. Kodeks pracy (Dz. U. 98.21.94 z późn.

zm.).

26. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku. Kodeks karny (Dz. U. 97.88.553).

27. Ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym

(Dz. U. 06.191.1410).

28. Wanot B.: Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród uczniów szkół

średnich w Pszczynie. Na Ratunek 2008,2(3), s.42-44.

29. Wiśniewski J., Majewski W.D.: Ocena poziomu wiedzy nauczycieli szkół po-

nadgimnazjalnych w zachodniopomorskiem na temat pierwszej pomocy me-

dycznej. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2007,53(2),

s.114-123.

30. Woynarowska B.: Edukacja zdrowotna podręcznik akademicki. Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 329-337.

31. Wypadki drogowe w Polsce w 2011 roku. Komenda Główna Policji. Biuro Ru-

chu Drogowego. Zespół Profilaktyki i Analiz, Warszawa 2012.

32. Wypadki w szkołach i placówkach oświatowych w roku szkolnym 2010/2011 -

wg stanu na 30 września 2011 ,[online]:http://www.cie.men.gov.pl/ index.php/

danestatystyczne/137. html[dostęp: 05.01. 2013r.].

33. Wytyczne resuscytacji 2010. Publikacja przygotowana przez Europejską Radę

Resuscytacji (ERC) przy współpracy z Polską Radą Resuscytacji (PRR) Kraków

2010.

34. Yancey II A. H., White M.: Urazy brzucha, [w:] Campbell J. E. (red.): Interna-

tional Trauma Life Support. Ratownictwo medyczne w urazach. Medycyna Prak-

tyczna, Kraków 2009.

35. Ździebło K.: Wypadek! – Co robić?. Pielęgniarka i Położna 2002, 44 (7), s. 4-5.

http://www.statystyka.medstat.waw.pl/wyniki/TabelaEurostat2010szac.html

http://www.cie.men.gov.pl/%20index.php/%20danestatystyczne/137.%20html

http://www.cie.men.gov.pl/%20index.php/%20danestatystyczne/137.%20html





21

STRESZCZENIE

Pierwszą przyczyną zgonów wśród dzieci i młodzieży w Polsce są urazy

i zatrucia. Większość z nich jest wynikiem wypadków komunikacyjnych , ale rów-

nie często dzieci i młodzież ulegają urazom w szkołach. Nauczyciele, ze względu

na charakter wykonywanego zawodu winni być dobrze wykwalifikowani do udzie-

lania uczniom pierwszej pomocy przedmedycznej. Celem pracy było określenie

poziomu wiedzy nauczycieli na temat zasad udzielania pierwszej pomocy oraz zna-

czenia szkoleń z tego zakresu. Materiał do analizy stanowiły dane uzyskane w ra-

mach badania ankietowego przeprowadzonego wśród nauczycieli różnych typów

szkół w Siemianowicach Śląskich. Narzędziem badawczym był kwestionariusz

ankiety zawierający 30 pytań (zamkniętych, otwartych i półotwartych). Analizę

statystyczną przeprowadzono za pomocą testów zależności Chiˆ2 Pearsona. Przyjęto

poziom istotności α=0,05. Wyniki: 94% ankietowanych brało udział w szkoleniach z

zasad udzielania pierwszej pomocy, ale większość z nich odbyła je przed kilku laty.

3/4 respondentów uważa kurs z zakresu pierwszej pomocy za potrzebny i chciałoby

się nadal szkolić w tym zakresie. 69% nauczycieli nigdy nie miało okazji udzielać

pierwszej pomocy. Wiedza respondentów na temat zasad udzielania pierwszej po-

mocy była bardzo zróżnicowana (poprawne odpowiedzi stanowiły 10-80% wszyst-

kich udzielonych przez ankietowanych). Nauczyciele nie umieli wskazać momentu

w którym należy rozpocząć resuscytację, natomiast najszerszą wiedzę posiadali w

zakresie udzielania pierwszej pomocy w omdleniach. Z analiz wynika, że najwięk-

szą wiedzą w zakresie zasad udzielania pierwszej pomocy dysponują nauczyciele z

najkrótszym i najdłuższym stażem pracy oraz ci, którzy szkolenie z pierwszej po-

mocy odbyli krótko przed przeprowadzonym badaniem. Wnioski: Wiedza nauczy-

cieli na temat zasad udzielania pierwszej pomocy jest niewystarczająca i niezadowa-

lająca ze względu na charakter wykonywanego zawodu i wysokie prawdopodobień-

stwo wystąpienia zdarzeń wymagających jej udzielenia. Pedagodzy są zaintereso-

wani szkoleniami z zakresu pierwszej pomocy i są gotowi z nich korzystać, ale bez

pokrywania ich kosztów ze środków własnych. Nauczyciele oczekują, aby kursy

w których biorą udział były przeprowadzane cyklicznie, w dogodnych dla nich ter-

minach. Preferowaną przez respondentów formą szkoleń jest metoda praktyczno-

teoretyczna, a zajęcia powinny być prowadzone przez wykwalifikowany i doświad-

czony personel.

ABSTRACT

The first reason of deceases in our country as in other country of the world are

circulatory system diseases and among the children and the teenagers are injures and

poisonings. Most of them take place in the roads but more often the children and

teenagers give the injures in a school environment. The teachers as a professional

group should be particularly well prepare for giving the first aid. The main aim: of

this thesis was knowledge qualification level of the teachers to the point of the first

aid and the training in this range. The material: to the researches determined the



22

details which were got in a questionnaire, it took in June and September 2012

among the teachers in different types of school in Siemianowice Śl. The instrument

of research was especial constructed questionnaire details, it took 30 questions

which were closed, opened and semi-closed. To analysis of the details determined in

the research used Microsoft Office Excel 2007 software and Statistica 10. A statisti-

cal analysis took due to dependence tests Chi 2 Pearsona. It took significant level

q=0,05. Results: 94% of polleds took part in the training of the first aid but mos t of

them took it some years ago. ¾ respondents think that the course is essential, and

they would like still to take part in the training of this range.For question which

checks the knowledge of the respondents asked correctly in 10-80%. The least

known issue was it, when we should start the resuscitation however the best teachers

are prepare for giving the first aid person who faint. The analysis of quesitonnare

allow to state that the most knowledge in the first aid have the teachers who work

the shortest and the longest and the teachers who take part in the training of the first

aid short before taking in the research. Conclusion: the knowledge of the teachers to

the point of giving the first aid is not enough, the educators are interested in training

of the first aid and they would like to use it more often but without charging their

personal budget. The teachers expect for the training which they take part in will be

serial in the chosen of them deadline, it should be lead in professional way, too by

well-educated staff in practical-theoretically form.

Artykuł zawiera 34299 znaków ze spacjami

Documents

Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród ... · udzielanie pierwszej pomocy, stwarza szansę na uratowanie ludzkiego zdrowia i życia. Niewątpliwie nauczyciele to grupa