ZgjidhjeA garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari)

autonomi për serbët?

Kjo analizë u realizua për Forum 2015Nga Shkëlzen Gashi

Shkurt 2013

Authors:Shkëlzen Gashi

2013 Kosovo Foundation for Open Society

The views expressed in this publication do not necessarily reflect the views of the Kosovo Foundation for Open Society (KFOS).

Published by: Forum 2015 - KFOS operational project Imzot Nikë Prela nr. 13 10 000 Pristina Kosovo

For more information contact: info@kfos.org www.kfos.org

PËRMBAJTJA

1. Hyrja 5

2. Llojet e autonomive 7

3. Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës (2007) 9

4. Autonomitë në regjion 17

4.1. Marrëveshja Kornizë 2001 17

4.2. Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës 2008 21

5. Autonomitë në Europë 25

5.1. Statusi i Autonomisë i Tirolit të Jugut 1972 25

5.2. Statuti i Autonomisë i Katalonisë 2006 28

6. Përfundime 6

4

5

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

1. HYRJA

Në negociatat Kosovë-Sërbi, të ndërmjetësuara nga BE-ja, veç tjerash, po diskutohet edhe për statusin e serbëve në Kosovë. Meqenëse përfaqësues të ndryshëm ndërkombëtarë, përfshi organizime si Grupi Ndërkombëtar i Krizave dhe Fondacioni Carnegie për Europë, janë deklaruar se zgjidhja e statusit të sërbëve në Kosovë, sidomos në veri, duhet të jetë një lloj autonomie e bazuar në modelet e autonomive në Europë, del e nevojshme të zbërthehen shkurtimisht llojet më përfaqësuese të këtyre autonomive, e që janë përmendë më së shumti, si: Tiroli i Jugut (Itali) dhe Katalonia (Spanjë).

Përveç kësaj, ky raport synon të zbërthejë edhe disa prej autonomive në pjesë të ndryshme të territorit të ish-Jugosllavisë. Përveç autonomisë së sërbëve në Kosovë në bazë të Propozimit Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, të përgatitur nga Emisari Special i Sekretarit Gjeneral të OKB-së për zgjidhjen e statusit të Kosovës (2007), ky raport mëton t’i zbërthejë edhe: autonominë e komunitetit shqiptar në Maqedoni në bazë të Marrëveshjes Kornizë (2001); dhe autonominë e Vojvodinës në Sërbi në bazë Statutit të Vojvodinës (2008).

Qëllimi i këtij raporti është që të mos shkaktohet huti më pas se çfarë është statusi i sërbëve të Kosovës, ose më saktësisht i veriut të Kosovës, në bazë të dokumentit që do të dalë si rezultat i negociatave Kosovë-Sërbi. Prandaj, ky publikim mund t’u hy në punë jo vetëm atyre që janë të involvuar në mënyrë të dretpërdrejtë në këto negociata me Sërbinë, por edhe atyre që do të jenë të involvuar në mënyrë më të tërthortë, si: politikanët opozitarë, gazetarët, publicistët, aktivistët e shoqërisë civile, profesorët, e me radhë. Për më shumë, ky raport synon me shërby edhe si nxitës i një debati në shoqërinë kosovare në lidhje me statusin që duhet të kenë sërbët e Kosovës.

6

7

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

2. LLOJET E AUTONOMIVE

Hierarkia e të drejta të minoriteteve nisë me parimin e jodiskriminimit dhe të drejtave të barabarta, vazhdon me të drejtat speciale, të cilat mund të jenë të drejta individuale dhe të drejta kolektive. Nëse të drejtat kolektive arrijnë një nivel të caktuar të vetëvendosjes (është fjala për vetëvendosje interne, e jo për vetëvendosje eksterne), atëherë fitojnë statusin e autonomisë, e cila paraqet maksimumin e statusit legal që një minoritet mund të arrijë brenda një shteti.

Sikurse edhe për shumë koncepte tjera politike, as për autonominë nuk ka një definicion të pranuar universalisht. Megjithëkëtë, ka një konsensus se, në thelb, autonomitë, si shkalla më e lartë e vetëqeverisjes, ndahen në dy lloje: autonomi territoriale të cilat bazohen në territor; dhe autonomi joterritoriale të cilat nuk bazohen në territor, por në pjesëtarët e grupit minoritar, e që ndryshe njihen edhe si autonomi personale ose kulturore. Autonomitë joterritoriale nuk kanë të bëjnë me territorin, por me të gjithë anëtarët e minoritetit, të cilët kanë të drejtë për vetëqeverisje përmes organizatave, asociacioneve ose institucioneve në: kulturë, arsim, gjuhë dhe fe. Anëtarësia në këto asociacione është e kufizuar veç për anëtarët e grupit minoritar, pavarësisht se në cilën pjesë të territorit të shtetit jetojnë. Këto organizime kanë të drejtë të krijojnë një strukturë ombrellë për koordinim të brendshëm të çështjeve të minoritetit dhe për prezentim të jashtëm në mënyrë që minoriteti të flas me një zë. Ky lloj i autonomisë zakonisht aplikohet në rastet kur grupi minoritar është i shpërndarë gjeografikisht.1

Në anën tjetër, autonomitë territoriale përgjithësisht nënkuptojnë vetëqeverisjen e një njësie të veçantë territoriale në kuadër të shtetit. Kjo njësi duhet të ketë karakteristika etnike, kulturore, gjuhësore e fetare të grupit dominant në kuadër të vet, ku pushteti ushtrohet drejtpërdrejt nga njësia autonome. Përgjithësisht, autonomitë territoriale duhet të kenë institucione legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore, që do të thotë, me pasë në nivel lokal-regjional: asamble, qeveri dhe gjykata. Autonomitë mund të futen në legjislacion, në kushtetutë, e në disa raste bëhen me marrëveshje ndërkombëtare, por nuk nënkuptojnë vetëvendosje eksterne. Njësia autonome edhe qeveria qendrore mund të ushtrojnë drejtpërdrejt pushtet publik sa i takon individëve në kuadër të territorit autonom, në çështjet ku kompetencat e

1 Brunner, Georg and Herbert Kupper. European Options of Autonomy: A Tipology of Autonomy Models of Minority SelfGovernonce. Në: Kinga Gal (ed). Minority Governance in Europe. Budapest: Series on Ethnopolitics and Minority Issues, 2002.

8

njësisë autonome dhe qeverisë janë të ndara. Autonomitë ose nuk duhet të kenë fare pushtet në punët e jashtme ose pushtet të kufizuar për “marrëveshje ekzekutive” në fushën e tregtisë ose kuturës, e në disa raste mundësi për zhvillim të lidhjeve speciale me shtetet fqinje ose me regjione nga shtetet fqinje. Pushteti i autonomisë duhet të balansohet për të siguruar integrimin e saj në kuadër të shtetit, duke përfshi definimin e mekanizmave për zgjidhjen e problemeve mes shtetit dhe autonomisë, bartjen e resurseve dhe përfaqësimin e autonomisë në shtet.2

2 Weller, Marc and Catherine Nobbs (ed). Asymmetric Autonomy and the Settlement of Ethnic Conflicts. Philadephia: University of Pennsylvania Press, 2010. Për të pa shtjellime të modeleve të ndryshme te autonomive në botë, për këtë publikim është marrë n konsideratë edhe një prej studimeve më të shquara në këtë fushë: Hannum, Hurst. Autonomy, Sovereignty, and Self-Determination – the accommodation of conflicting rights. Philadelphia: University of Pensylvania Press, 1990.

9

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

3. PROPOZIMI GJITHËPËRFSHIRËS PËR ZGJIDH-JEN E STATUSIT TË KOSOVËS (2007)

Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, dispozitat e të cilit kanë përparësi mbi të gjitha dispozitat e tjera legale në Kosovë, përcakton që Kosova të jetë shoqëri shumetnike, që respekton, në nivelin më të lartë të njohur ndërkombëtarisht, të drejtat e njeriut dhe liritë fundamentale dhe që promovon e mbron të drejtat e komuniteteve dhe të anëtarëve të tyre, me theks të veçantë te komunitetet e cenueshme.3 Sipas këtij propozimi, Kosova duhet të garantojë dhe të mbrojë identitetin kombëtar ose etnik, kulturor, gjuhësor e religjioz të komuniteteve.4 Pjesëtarët e komuniteteve kanë të drejtë që të gëzojnë kontakte të papenguara mes vete përbrenda Kosovës dhe të themelojnë e të mbajnë kontakte të lira dhe paqësore me personat në cilindo shtet, në veçanti me ata me të cilët ndajnë identitetin kombëtar ose etnik, kulturor, gjuhësor e fetar dhe trashëgiminë e përbashkët kulturore, në pajtim me ligjin dhe standardet ndërkombëtare.5

Pjesëtarët e komuniteteve, në bazë të këtij propozimi, kanë të drejtë që të kenë kontakte të papenguara dhe të marrin pjesë, pa diskriminim, në aktivitetet e organizatave joqeveritare lokale, regjionale e ndërkombëtare dhe të themelojnë shoqata për kulturë, art, shkencë dhe arsim si dhe shoqata të studiuesve dhe shoqata të tjera për shprehjen, avancimin dhe zhvillimin e identitetit të tyre.6 Këto iniciativa të komuniteteve, Qeveria e Kosovës e ka për obligim me i përkrahë, madje edhe financiarisht. Po ashtu, institucionet e Kosovës duhen me marrë masa për t’i mbrojtë ata që mund t’u nënshtrohen kërcënimeve, diskriminimit, armiqësisë apo dhunës, shkaku i identitetit kombëtar ose etnik, kulturor, gjuhësor e fetar, por edhe veprime kundër atyre që pengojnë gëzimin e të drejtave të pjesëtarëve të komuniteteve dhe që synojnë asimilimin e tyre. Gjithashtu, institucionet e Kosovës duhet të promovojnë barazi mes pjesëtarëve të komuniteteve në të gjitha fushat e jetës ekonomike, shoqërore, politike e kulturore.7

3 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 1, Dispozitat e Përgjithshme, paragrafi 1.1 dhe 1.2. Shih edhe: Aneksi I, Dispozitat Kushtetuese, neni 1 Dispozitat Themelore, Kushtetuta e Kosovës, 1.1.4 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 3, Të drejtat e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre.5 Aneksi 2, neni 3, Të drejtat e komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, pika l.6 Aneksi 2, neni 3, Të drejtat e komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, pikat m dhe n.7 Aneksi 2, Të drejtat e komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, neni 2 Detyrimet për Kosovën, pika 2.1, 2.3, 2.4 dhe 2.6.

10

Duhet thënë edhe se komunitetet minoritare të Kosovës, posaçërisht sërbët, sipas propozimit, vazhdojnë të ballafaqohen me kushte të vështira të jetesës, dhe se dhuna e ushtruar kundër tyre në verë të vitit 1999 e në mars të vitit 2004 ka lënë pasoja të thella,8 prandaj ky propozim kufizohet posaçërisht në nevojat specifike dhe shqetësimet e komunitetit sërb në Kosovë, i cili, po sipas këtij propozimi, duhet të ketë shkallë të lartë të kontrollit për çështjet e veta.

Kështu, në bazë të këtij propozimi, njësitë themelore të vetëqeverisjes – komunat – gëzojnë shkallë të lartë të vetëqeverisjes lokale dhe kanë kompetenca të plota e ekskluzive, për aq sa ato kanë të bëjnë me interesin lokal. Disa komuna të caktuara me shumicë sërbe kanë kompetenca të zgjeruara, si p.sh. në: arsim të lartë, ofrim të kujdesit shëndetësor sekondar dhe mbrojtje e promovim të trashëgimisë fetare dhe kulturore të sërbëve. Përveç krijimit të pesë komunave të reja me shumica sërbe, ky propozim thotë që Kosova të hyjë në konsultime me komunitetet joshumicë, që, në rastet kur këto komunitete përbëjnë së paku 75% të popullsisë në një vendbanim të përqendruar me popullsi të gjithëmbarshme prej së paku 5000 banorësh, të mund të krijojnë komunë të re.9

Sa u takon burimeve financiare, komunat kanë të drejtë të mbledhin tatime lokale, pagesa dhe tarifa, por jo të mbledhin tarifa doganore, tatime në të ardhura, tatime mbi vlerën e shtuar, detyrime të akcizës, tatime në kapital, përveç tatimeve në pronën e paluajtshme që gjendet në territorin e komunës. Shpërndarja e granteve të përgjithshme duhet me marrë parasysh, inter alia, madhësinë fizike të komunës, numrin e banorëve, duke përfshi numrin e pjesëtarëve të komuniteteve joshumicë në komunë, dhe qasjen përkatëse të banorëve të komunës në shërbimet publike. Komunat me kompetenca të zgjeruara kanë të drejtë në fonde qendrore shtesë. Komunat mund të kontestojnë pranë Gjykatës Kushtetuese, kushtetutshmërinë e ligjeve ose akteve të Qeverisë që cenojnë përgjegjësitë e tyre ose që zvogëlojnë të hyrat e tyre.10

Përveç burimeve lokale të të ardhurave dhe atyre qendrore,11 komunat me shumicë sërbe kanë të drejtë të bashkëpunojnë me komunat dhe institucionet e sërbisë për ndihmë financiare dhe teknike, duke përfshi ndihmën me ekspertë dhe pajisje, për ushtrimin e përgjegjësive të komunës në fushat e kompetencave të saj. Komunat mund ta pranojnë ndihmën financiare nga sërbia nëpërmjet kontove bankare në bankat e çertifikuara nga autoriteti qendror bankar i Kosovës dhe duhet t’i raportojnë këto ndihma së bashku me shpenzimet gjegjëse në buxhetet e tyre komunale. Ndihmat 8 Shih Raportin e Emisarit Special të Sekretarit të Përgjithshëm për Statusin e Ardhshëm të Kosovës.9 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 3, Kompetencat Komunale, pika 3.1 dhe neni 4 Kompetencat e Zgjeruara Vetjake Komunale, pika 4.1: 4.1.1, 4.1.2 dhe 4.1.3. a. Po ashtu, shih edhe neni 12 Krijimi i Komunave të Reja, saktësisht pika 12.4.10 Aneksi 3, Decentralizmi, neni 8, Financat Lokale, saktësisht 8.2, 8.3.2 dhe 8.4. Shih edhe Ankesin 1 Dispozitat Kushtetuese, neni 6 Gjykata Kushtetuese dhe Sistemi i Drejtësisë, pika 6.3.11 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 8 Decentralizimi/Vetëqeverisja Lokale, 8.3.

11

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

financiare nga sërbia nuk kompensojnë dhe zvogëlojnë ndarjen e granteve dhe burimeve të tjera që u ofrohen komunave dhe nuk u nënshtrohen kurrfarë tatimeve nga ndonjë autoritet qendror i Kosovës. Për një bashkëpunim të tillë, komunat paraprakisht duhet ta njoftojnë Ministrinë e Pushtetit Lokal të Kosovës, e cila ka të drejtë që, nëse ky bashkëpunim nuk është në pajtueshmëri me legjislacionin qendror, të urdhërojë ndryshime ose edhe ta pezullojë këtë bashkëpunim. Komuna, nga ana e saj, mund ta kundërshtojë këtë në gjykatën e qarkut që është kompetente për territorin e komunës. Duhet thënë edhe se për ta nxitë bashkëpunimin me institucionet në Republikën e sërbisë parashihet themelimi i një komisioni të përbashkët sërbi-Kosovë.12

Komunat me shumicë sërbe kanë të drejtë të bashkëpunojnë e të krijojnë partneritete mes vete për zbatimin e përgjegjësive komunale dhe kompetencave të zgjeruara, inter alia, përmes: themelimit të një organi vendimmarrës me përfaqësues të komunave pjesëmarrëse dhe vendimeve për financim dhe nevoja tjera operacionale të partneritetit. Këto partneritete kanë të drejtë për marrëdhënie të drejtpërdrejta me institucionet në sërbi vetëm deri në masën e nevojshme për zbatimin e aktiviteteve të partneritetit. Vendimet dhe aktivitetet e partneritetit duhet t’u nënshtrohen kërkesave për raportim te autoriteti kompetent qendror, si dhe shqyrtimit administrativ për pajtueshmëri me legjislacionin. Komunat e angazhuara në partneritet duhet të publikojnë informatat për aktivitetet dhe buxhetin e partneritetit.13

Në lidhje me gjuhët, sipas këtij propozimi, zyrtare në Kosovë janë gjuha shqipe dhe gjuha sërbe, kurse gjuha turke, boshnjake dhe rome kanë statusin e gjuhëve zyrtare në nivel komunal ose janë në përdorim zyrtar në përputhje me ligjin. Kosova garanton mbrojtjen dhe zhvillimin e identitetit gjuhësor të të gjitha komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre dhe respekton standardet e parashikuara me Kartën Evropiane për Gjuhët Regjionale ose të Pakicave.14 Po ashtu, pjesëtarët e komuniteteve kanë të drejtë, në mënyrë individuale ose si komunitet, që të kenë qasje të garantuar dhe përfaqësim të posaçëm në mediat transmetuese publike si dhe t’i kenë programet në gjuhën e tyre, në pajtim me ligjin dhe standardet ndërkombëtare. Ata kanë të drejtë për t’i krijuar dhe përdorë mediat e tyre. Kosova ka për t’i mundësuar komunitetit sërb në Kosovë qasje në një kanal televiziv të pavarur, të licencuar në gjuhën sërbe në mbarë Kosovën.15

12 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 10 Bashkëpunimi me Institucionet në Republikën e sërbisë dhe neni 11 Financimi i aktiviteteve komunale nga Republika e sërbisë.13 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 9 Bashkëpunimi Ndërkomunal, pika 9.1.1, 9.1.2 dhe 9.1.3.14 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 1, Dispozitat e Përgjithshme, pika 1.6 dhe Aneksi II Të Drejtat e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, neni 2, Neni 2 Detyrimet për Kosovën, pika 2.2.15 Aneksi II Të Drejtat e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, neni 3, pika 3.1. j dhe k.

12

Me këtë propozim, pjesëtarët e komunitetit sërb kanë të drejtë që të pranojnë arsimim publik në të gjitha nivelet, por edhe të themelojnë dhe menaxhojnë institucionet private të arsimit për të cilat mund të jepet ndihma financiare publike, në pajtim me ligjin dhe standardet ndërkombëtare. Shkollat që ofrojnë mësim në gjuhën sërbe mund të zbatojnë planprograme ose tekste shkollore të sërbisë, me njoftim të Ministrisë së Arsimit të Kosovës. Në rast se Ministria e Arsimit e Kosovës kundërshton, çështja i referohet një komisioni të pavarur (3 shqiptarë, 3 sërbë dhe një ndërkombëtar) për të shqyrtuar pajtueshmërinë e planprogramit ose të tekstit shkollor me kushtetutën dhe ligjet e miratuara në pajtim me këtë marrëveshje. Sa i përket arsimit të lartë në gjuhën sërbe, parashihet themelimi i Universitetit të Mitrovicës Veriore, i cili në statutin e vet do t’i saktësojë procedurat dhe ndërveprimin me autoritetet publike, në pajtim me legjislacionin qendror, i cili do të shqyrtohet nga një komision i pavarur. Komuna e Mitrovicës Veriore do të ketë autoritet për të siguruar që ky universitet të ketë objekte dhe financim adekuat për veprimtarinë e vet.16

Për të siguruar përfaqësim adekuat të komuniteteve minoritare në jetën publike, ky propozim përcakton mekanizma për përfaqësim special në institucionet kryesore. Për shembull, për dy mandatet e para zgjedhore pas miratimit të Kushtetutës së Kosovës, në Kuvendin e Kosovës, prej 120 ulëseve, 20 janë të rezervuara për përfaqësim të komuniteteve joshumicë në Kosovë: 10 për komunitetin sërb dhe 10 për komunitetet tjera, kurse çdo ulëse e fituar përmes zgjedhjeve do të jetë ulëse shtesë. Pas dy mandateve të para zgjedhore, përfaqësuesit e komunitetit sërb të Kosovës do të kenë numrin e ulëseve në Kuvend të fituar përmes zgjedhjeve, me minimum 10 ulëse të garantuara në rast se numri i ulëseve të fituara është më i vogël se 10. Deputetët e komunitetit sërb do të kenë: së paku një përfaqësues në Kryesinë e Kuvendit; së paku një zëvendëskryesues në secilin komision parlamentar do të jetë nga komuniteti tjetër prej atij që i përket kryesuesi; së paku një ministër dhe dy zëvendësministra do të jenë nga komuniteti sërb. Në komunat në të cilat së paku 10% e banorëve i përkasin komuniteteve joshumicë, posti i zëvendëskryetarit për komunitete rezervohet për një përfaqësues të komuniteteve, kurse posti tjetër i zëvendëskryetarit do të mbahet nga kandidati që i përket popullatës joshumicë që ka marrë shumicën e votave.17

16 Aneksi 3, Decentralizmi, neni 7 Arsimi, pika 7.1 dhe 7.2.17 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 3 Kuvendi i Kosovës e neni 5 Qeveria e Kosovës dhe Aneksi II Të Drejtat e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre, neni 4 Pjesëmarrja e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre në Jetën Publike dhe në Vendimmarrje.

13

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

Karakteri shumetnik i Kosovës duhet të pasqyrohet edhe në përbërjen e shërbimit civil dhe këtë e garanton edhe ky propozim. Po ashtu, ky propozim garanton që përbërja, sa i përket rekrutimit, përzgjedhjes, emërimit, avancimit në detyrë dhe transferit të gjyqtarëve dhe pokurorëve, ta pasqyrojë karakterin shumetnik të Kosovës dhe një përfaqësim të barabartë proporcional të të gjitha komuniteteve në Kosovë, duke u dhënë përparësi pjesëtarëve të komuniteteve që nuk janë përfaqësuar sa duhet.18

Përbërja dhe shërbimi i gjyqësisë dhe prokurorisë do ta pasqyrojë shumëllojshmërinë e etnike të Kosovës dhe nevojën për përfaqësimin e barabartë të të gjitha komuniteteve. Së paku 15% të gjyqtarëve të Gjykatës Supreme, por në asnjë rast më pak se 3 gjyqtarë, do të vijnë nga komunitetet jo shumicë të Kosovës. Së paku 15% të gjyqtarëve të secilës gjykatë të qarkut, por në asnjë rast më pak se 2 gjyqtarë, do të vijnë nga komunitetet jo shumicë të Kosovës. Komuna ku shumica e popullatës i takon komunitetit jo shumicë të Kosovës, mund ta parqet kërkesën para Këshillit Gjyqësor të Kosovës (KGJK) për themelimin e gjykatës themelore në territorin e saj, ose që një nga gjykatat ekzistuese themelore në territorin e komunës tjetër të ketë juridiksion mbi komunën e re. Nëse KGJK nuk e aprovon kërkesën për themelimin e gjykatës së re themelore pasi mund të vlerësojë se norma e lëndëve është e pamjaftueshme për ta arsyetuar ekzistimin e gjykatës së veçantë, ose kur komuna i kërkon gjykatës ekzistuese që ta shtrijë kompetencën e saj edhe në territorin e vet, themelohen zyre ndërlidhëse ose gjykata themelore mbanë seancat në territorin e komunës së re.19

Këshilli Gjyqësor i Kosovës do të ndërmerr masa të nevojshme për shtimit të numrit të gjyqtarëve dhe prokurorëve nga radhët e komuniteteve të Kosovës të cilat aktualisht janë të nën-përfaqësuara në mesin e gjyqtarëve dhe prokurorëve që shërbejnë në Kosovë dhe në çdo pjesë tjetër përkatëse. Për përmbushjen e përgjegjësive të veta në këtë drejtim, KGJK, në mes tjerash, në mesin e kandidatëve me kualifikime të barabarta për funksionin e gjyqtarit dhe prokurorit, do t’i jep përparësi pjesëtarëve të komuniteteve të nën-përfaqësuara. Dhënia e përparësisë për kandidatët me kualifikime të barabarta nga komunitetet e nën-përfaqësuara, do të zbatohet deri atëherë kur përqindja e gjyqtarëve dhe prokurorëve pjesëtarë të komuniteteve jo shumicë në Kosovë të jetë nën 15% dhe/ose deri atëherë kur përqindja e gjyqtarëve

18 Aneksi I, Dispozitat Kushtetuese, neni 5 Qeveria e Kosovës, pika 5.4 dhe neni 6 Gjykata Kushtetuese dhe Sistemi i Drejtësisë, pika 6.6.19 Aneksi IV Sistemi i Drejtësisë, neni 1 dhe 2.

14

dhe prokurorëve të cilët janë pjesëtarë të komunitetit serb të Kosovës, të jetë nën 8%. KGJK do të përbëhet nga 13 anëtarë, ku dy prej tyre do t’i zgjedhin deputetët e Kuvendit të Kosovës të cilët mbajnë ulëset e rezervuara ose të garantuara për përfaqësuesit e komunitetit serb të Kosovës, 2 anëtarë do të zgjedhën nga deputetët e Kuvendit të cilët mbajnë ulëset e rezervuara ose të garantuara për përfaqësuesit e komuniteteve tjera, dhe 2 anëtarë do të zgjedhën nga deputetët e Kuvendit të cilët mbajnë ulëset e fituara gjatë ndarjes së përgjithshme të ulëseve.20

Propozimi siguron që komunitetet dhe pjesëtarët e tyre të kenë të drejtë për përfaqësim të barabartë proporcional në punësim në organet publike dhe ndërmarrjet publike në të gjitha nivelet, përfshi këtu në veçanti sektorin e policisë në zonat e banuara me komunitetin përkatës, duke respektuar në të njëjtën kohë rregullat që kanë të bëjnë me kompetencën dhe integritetin që qeveris administratën publike.21 Komunat në të cilat komuniteti sërb është shumicë do të kenë të drejta të avancuara pjesëmarrëse në zgjedhjen e komandantëve të stacioneve policore (kufijtë e stacioneve policore rajonale janë të njëjtë me kufijtë komunalë), duke propozuar së paku dy emra për komandantë stacioni, njërin prej të cilëve duhet ta emërojë Ministria e Punëve të Brendshme. Duhet cekë se në nivel të Kosovës ruhet zinxhiri i unifikuar i komandës së policisë.22 Po ashtu, Forca e Sigurisë së Kosovës (FSK) duhet të reflektojë karakterin shumetnik të Kosovës.23

Ky propozim përcakton procedura speciale parlamentare: pa votat e shumicës së anëtarëve të pranishëm të Kuvendit të Kosovës që u përkasin komuniteteve joshumicë në Kosovë, nuk mund të miratohen, ndryshohen a shfuqizohen: ligjet që ndryshojnë kufijtë komunalë, themelojnë ose shuajnë komunat, përcaktojnë shtrirjen e pushteteve të komunave dhe pjesëmarrjen e tyre në marrëdhëniet ndërkomunale e tejkufitare; ligjet që implementojnë të drejtat e komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre, përveç atyre të përcaktuara me kushtetutë; ligjet për përdorimin e gjuhëve; për zgjedhjet lokale; për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore; për lirinë fetare ose për marrëveshjet me komunitetet fetare; për arsimin; për përdorimin e simboleve (përfshirë simbolet e komunitetit) dhe festat publike. Dhjetë a më shumë deputetë të Kuvendit, mes tjerash, do të kenë të drejtën që të kontestojnë kushtetutshmërinë e çfarëdo ligji a vendimi të miratuar nga Kuvendi pranë Gjykatës Kushtetuese, si në aspektin përmbajtësor, ashtu edhe në atë procedural. Për çdo ndryshim të Kushtetutës do të kërkohet miratimi i dy të tretave të deputetëve të Kuvendit, përfshirë këtu dy të

20 Aneksi IV Sistemi i Drejtësisë, neni 4.21 Aneksi II Të Drejtat e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, neni 4 Pjesëmarrja e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre në Jetën Publike dhe në Vendimmarrje, pika 4.4.22 Aneksi VIII, Sektori i Sigurisë së Kosovës, neni 2 Policia.23 Aneksi VIII, Sektori i Sigurisë së Kosovës, Neni 5 Forca e Sigurisë së Kosovës, pika 5.5.

15

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

tretat e deputetëve të Kuvendit të cilët mbajnë vende të rezervuara ose të garantuara për përfaqësuesit e komuniteteve që nuk janë shumicë në Kosovë.24

Në sferën e religjionit, Kosova ka detyrë të posaçme për të siguruar mbrojtje efektive të tërësive të objekteve dhe monumenteve të rëndësisë kulturore dhe fetare për komunitetet. Prania Ushtarake Ndërkombëtare duhet të garantojë siguri fizike shtesë për këto monumente deri kur të vendoset se janë pjekë kushtet për t’ia bartë këto përgjegjësi Policisë së Kosovës. Kosova e njeh Kishën Ortodokse sërbe (KOS) në Kosovë si pjesë integrale e KOS-it me seli në Beograd dhe i ofron siguri shtesë dhe masa të tjera mbrojtëse për gëzimin e plotë të të drejtave, privilegjeve dhe imuniteteve të tyre, por KOS në Kosovë ka detyrë dhe përgjegjësi me vepru në pajtim me ligjet e Kosovës. KOS në Kosovë është pronarja e vetme e pronës së saj në Kosovë, me liri të plotë për menaxhimin dhe rindërtimin e saj. Për më shumë, kjo pronë është e paprekshme dhe nuk i nënshtrohet shpronësimit. Autoritetet e Kosovës kanë qasje në këtë pronë vetëm me pëlqimin nga Kisha ose në rastet kur lëshohet urdhër gjyqësor në lidhje me aktivitetet joligjore, ose në rast të rrezikut të drejtpërdrejtë për jetën dhe shëndetin. KOS në Kosovë mund të pranojë donacione dhe të përfitojë nga përkrahja tjetër nga çdo institucion brenda ose jashtë Kosovës, por në mënyrë plotësisht transparente. Kosova i ofron KOS-it në Kosovë privilegje doganore dhe tatimore, krahas atyre privilegjeve që i gëzojnë të gjitha fetë në Kosovë, për aktivitetet ekonomike që janë specifike për vetëqëndrueshmëri financiare të Kishës.25

Një numër i zgjedhur i manastireve, kishave dhe objekteve tjera fetare të KOS-it në Kosovë, si dhe objektet historike dhe kulturore të rëndësisë së veçantë për sërbët në Kosovë, gëzojnë mbrojtje të veçantë, ku ndalohet – pa paragjykuar pronësinë e pasurisë në kuadër të zonës mbrojtëse – ndërtimi ose zhvillimi industrial si: zbulimi e eksploatimi i resurseve minerale; ndërtimi i pendave, centraleve për prodhimin e energjisë ose rrjetit të energjisë, furrave e fabrikave, rrugëve transit për në viset rurale, si dhe ndërtimi ose zhvillimi që shpie në shpyllëzimin ose ndotjen e ambientit. Po ashtu, komuna përkatëse duhet të kërkojë pëlqimin e KOS-it në Kosovë para kryerjes së këtyre aktiviteteve në kuadër të zonës mbrojtëse: ndërtime komerciale; tubime publike, rekreative dhe zbavitëse; urbanizim të tokës bujqësore. Për ta mbikëqyrë dhe lehtësu implementimin e këtyre të drejtave speciale për KOS-in në Kosovë dhe objektet kulturore dhe religjioze sërbe në Kosovë parashihet të themelohet Këshilli

24 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 3 Kuvendi i Kosovës, pika 3.7, neni 6 Gjykata Kushtetuese dhe Sistemi i Drejtësisë, pika 6.2 dhe neni 10 Ndryshimet Kushtetuese, pika 10.1.25 Aneksi 5, Trashëgimia Fetare dhe Kulturore, neni 1 Emri, Organizimi i Brendshëm dhe Prona e Kishës Ortodokse sërbe dhe neni 2 Përkrahja Ekonomike dhe Përkrahja Tjetër.

16

për Zbatim dhe Mbikëqyrje.26

Përveç zgjidhjes së fatit të personave të pagjetur, ky propozim parasheh edhe kthimin e refugjatëve dhe personave të zhvendosur, por duke ripohuar parimin se personat e zhvendosur mund të kthehen në vendin që e zgjedhin ata në Kosovë, e jo vetëm në vendin origjinal të tyre të banimit.27 Po ashtu, ky propozim urdhëron procedura transparente për t’i zgjidhë pretendimet e diskutueshme pronësore, por edhe për procesin e privatizimit, me ndërhyrje përmbajtësore ndërkombëtare.28 Për fund, bashkësia ndërkombëtare, konkretisht prania civile ndërkombëtare dhe prania ushtarake ndërkombëtare, duhet të supervizojnë, monitorojnë dhe të kenë pushtetin e nevojshëm për të garantuar zbatimin në tërësi të kësaj marrëveshjeje.29

26 Aneksi 5, Trashëgimia Fetare dhe Kulturore, neni 3 Siguria për Objektet Fetare dhe Kulturore, neni 4 Zonat e Mbrojtura dhe neni 5 Këshilli Zbatues dhe Mbikëqyrës.27 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 4 Të drejtat e Refugjatëve dhe të Personave të Zhvendosur dhe neni 5 Personat e Zhdukur. 28 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 8 Çështjet Ekonomike dhe Pronësore. 29 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 12 Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar dhe neni 14 Prania Ushtarake Ndërkombëtare.

17

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

4. AUTONOMITË NË REGJION

4.1. Marrëveshja Kornizë 2001

Marrëveshja Kornizë e vitit 2001 për ndërprerjen e armiqësive, çarmatosjen dhe shpërbërjen e grupeve të armatosura të shqiptarëve etnikë në Maqedoni, synon të promovojë zhvillimin e shoqërisë civile, duke respektuar identitetin etnik dhe interesat e të gjithë qytetarëve të Maqedonisë. Në këtë marrëveshje precizohet se sovraniteti, integriteti territorial dhe karakteri unitar i Maqedonisë janë të paprekshëm e se duhet të ruhen, kurse karakteri shumetnik i shoqërisë së Maqedonisë duhet të reflektohet në jetën publike. Kjo marrëveshje qartëson se për problemet etnike nuk mund të ketë zgjidhje territoriale dhe se Maqedonia duhet të garantojë që kushtetuta e saj t’i plotësojë nevojat e të gjithë qytetarëve sipas standardeve më të larta ndërkombëtare.30

Me qëllim të promovimit të respektit për identitetin e komuniteteve, marrëveshja aspiron zhvillimin e vetëqeverisjes lokale. Në këtë kuadër, ajo parasheh forcimin dhe zgjerimin përmbajtësor të kompetencave të njësive lokale të vetëqeverisjes, në përputhje me Kartën Europiane për Vetëqeverisje Lokale, në këto fusha: shërbime publike, planifikim urban e rural, mbrojtje e ambientit, zhvillim lokal ekonomik, kulturë, sport, financa lokale, edukim, mirëqenie sociale dhe shërbim shëndetësor.31 Njësitë lokale të vetëqeverisjes parashihet të kenë resurse për t’i kry detyrat sipas Ligjit për Vetëqeverisje Lokale, përfshi këtu të drejtën për me mbledhë taksa dhe, në bazë të funksioneve që kanë këto njësi, me marrë një pjesë të taksave që mblidhen në këto njësi nga niveli qendror.32

Komunitetet kanë të drejtë të shprehin e të zhvillojnë identitetin e tyre gjuhësor, kulturor, religjioz dhe të themelojnë institucione për arsim, shkencë e kulturë.

Sa i takon gjuhës, në bazë të marrëveshjes, gjuhë zyrtare në territorin e Maqedonisë dhe në marrëdhëniet ndërkombëtare të saj është gjuha maqedone. Çdo gjuhë tjetër që flitet të paktën nga 20% e popullatës është po ashtu gjuhë zyrtare, por kjo ka të bëjë me njësitë lokale vetëqeverisëse, ku nëse një komunitet përbën të paktën 20% të popullatës së asaj njësie, gjuha e tij përdoret po ashtu si gjuhë zyrtare. Pjesëtarët që i takojnë komunitetit që përbën të paktën 20% të popullatës në njësinë lokale

30 Marrëveshja Kornizë, neni I Parimet Themelore, pikat 1.1, 1.2, 1.3 dhe 1.4.31 Marrëveshja Kornizë, neni I Parimet Themelore, pika 1.5 dhe neni 3 Zhvillimi i Qeverisjes së Decentralizuar, pika 3.1.32 Ankesi B Ndryshimet Legjislative, neni 2 Ligji për Financa Lokale.

18

vetëqeverisëse, mund ta përdorin gjuhën e tyre për të komunikuar me zyrat regjionale të qeverisë qendrore me përgjegjësi për atë komunë, por edhe me zyrën kryesore të qeverisë qendrore. Po ashtu, në seancat gjyqësore penale dhe civile në çdo nivel, personi i akuzuar ka të drejtën për përkthim me shpenzime të shtetit për të gjitha seancat dhe dokumentet. Sa u përket dokumenteve zyrtare personale, qytetarëve që e flasin një gjuhë zyrtare tjetër prej asaj maqedone, duhet që t’u lëshohen dokumentet edhe në gjuhën e tyre.33

Sipas marrëveshjes, edukimi fillor e ai i mesëm duhet të zhvillohen në gjuhën amtare të nxënësve, kurse për programet akademike duhet të përdoren standarde uniforme në tërë territorin e Maqedonisë. Sa për nivelin universitar, në bazë të marrëveshjeve specifike, shteti duhet të sigurojë financim për edukimin në gjuhën që flitet nga të paktën 20% e popullatës së Maqedonisë. Po ashtu, marrëveshja garanton se do të aplikohet parimi i diskriminimit pozitiv sa i takon regjistrimit në universitete shtetërore të kandidatëve që u përkasin komuniteteve joshumicë në popullatën e Maqedonisë, derisa regjistrimi të reflektojë në mënyrë të barabartë përbërjen e popullatës së Maqedonisë. Gjuha maqedone duhet të mësohet në shkollat ku edukimi bëhet në gjuhë të tjera.34

Në lidhje me religjionin, marrëveshja garanton lirinë dhe të drejtën për me e shprehë besimin lirisht e publikisht, dhe individualisht ose me të tjerët. Komunitetet religjioze, Kisha Ortodokse Maqedone, Komuniteti Religjioz Islamik dhe Kisha Katolike, sipas kësaj marrëveshjeje, janë të ndara prej shtetit, të barabarta para ligjit dhe të lira për të themelu shkolla dhe institucione të tjera shoqërore e bamirëse, të rregulluara me ligj.35 Sa i përket përfaqësimit/punësimit të komuniteteve joshumicë ose të nënpërfaqësuara në administratë, në ushtri dhe në ndërmarrje publike, por edhe qasjes së këtyre në financa publike për zhvillimin e biznesit, marrëveshja merr parasysh parimin e mosdiskriminimit dhe të përfaqësimit të barabartë. Në Këshillin e Sigurisë të Maqedonisë, Presidenti i Republikës ka të drejtë që të caktojë tre anëtarë për të siguruar se aty reflektohet përbërja e popullatës së Maqedonisë. Po ashtu, kjo marrëveshje paralajmëron veprime për të korrektuar disbalanset aktuale në përbërjen e administratës publike, përmes rekrutimit të komuniteteve joshumicë/të nënpërfaqësuara në nivel lokal dhe qendror.36

33 Marrëveshja Kornizë, neni 6 Edukimi dhe Përdorimi i Gjuhëve, pika 6.4, 6.5, 6.6, 6.7 dhe 6.8. Shih po ashtu: Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 7.34 Marrëveshja Kornizë, neni 6 Edukimi dhe Përdorimi i Gjuhëve, pika 6.1, 6.2 dhe 6.3. Shih edhe Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 48, pika 4. 35 Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 19. 36 Marrëveshja Kornizë, neni 4 Jodiskriminimi dhe Përfaqësimi i Barabartë, pika 4.1, 4.2 dhe 4.3.

19

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

Marrëveshja thotë se do t’i kushtohet vëmendje që shërbimet policore të reflektojnë përbërjen dhe shpërndarjen e popullatës në Maqedoni. Për këtë, palët zotohen të sigurojnë 500 zyrtarë të rinj policorë nga komunitetet joshumicë që do të vendosen në vendet ku jetojnë këto komunitete. Po ashtu, për zbatimin e këtij zotimi dhe për përzgjedhjen e trajnimin e kandidatëve, parashihet të ftohet për mbështetje bashkësia ndërkombëtare. Marrëveshja parasheh që shefat lokalë të policisë të zgjedhen nga këshillat komunalë, por nga një listë e kandidatëve të propozuar nga Ministria e Brendshme, e cila ka të drejtën t’i shkarkojë ata në përputhje me ligjin. Lista nuk duhet të ketë më pak se tre kandidatë, ku të paktën njëri duhet të jetë prej komunitetit shumicë në komunë.37

Marrëveshja parasheh procedura speciale parlamentare, ku kërkohet shumica e votave të numrit total të përfaqësuesve që pretendojnë se u takojnë komuniteteve joshumicë (2/3), për të zgjedhë: një të tretën e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese; tre prej anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, dhe Ombudspersonin. Kjo shumicë nevojitet edhe për ndryshimin e disa amendamenteve kushtetuese dhe të vetëqeverisjes lokale në: kulturë, përdorim të gjuhës, edukim, dokumentacion personal, përdorim të simboleve, ligje për financa lokale, për zgjedhje lokale, për qytetin e Shkupit dhe për kufijtë e komunave, rishikimi i të cilave parashihej me ndodhë pas regjistrimit të popullsisë.38

Palët e Marrëveshjes së Ohrit ftojnë bashkësinë ndërkombëtare për të lehtësuar, monitoruar dhe asistuar në zbatimin e dispozitave të kësaj marrëveshjeje, si dhe që koordinator i këtyre përpjekjeve të jetë Bashkimi Europian.39 Palët, po ashtu, e ftojnë bashkësinë ndërkombëtare, të rrisë mbështetjen për projektet në fushën e mediave për të forcuar radion, televizionin dhe median e shtypur, përfshi median në gjuhën shqipe dhe atë multietnike, por edhe të shtojë programet trajnuese profesionale për media për anëtarët e komuniteteve jo-shumicë në Maqedoni.40 Në rast të mosmarrëveshjeve për zbatimin e këtyre dispozitave, parashihet ndërhyrje e Komitetit për Marrëdhënie

37 Marrëveshja Kornizë, neni 3 Zhvillimi i Qeverisjes së Decentralizuar, pika 3.3. Shih edhe: Aneksi C Implementimi dhe Masat e Ndërtimit të Besimit, neni 5 Jodiskriminimi dhe Përfaqësimi i Barabartë, pika 5.2 dhe 5.3. Po ashtu shih edhe: Ankesi B Ndryshimet Legjislative, neni 4 Ligjet Lidhur me Policinë e Vendosur në Komuna. 38 Marrëveshja Kornizë, neni 5 Procedura Speciale Parlamentare, 5.1 dhe 5.2. Shih edhe Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 114. 39 Aneksi C Implementimi dhe Masat e Ndërtimit të Besimit, neni 1 Mbështetja Ndërkombëtare, pika 1.1. 40 Aneksi C Implementimi dhe Masat e Ndërtimit të Besimit, neni 6 Kultura, Edukimi dhe Përdorimi i Gjuhëve, pika 6.1.

20

mes Komuniteteve, i cili përbëhet nga deputetë të të gjitha komuniteteve, duke dhënë vlerësime e propozime për zgjidhje të problemeve, të cilat duhet t’i marrë në konsideratë Kuvendi i Republikës së Maqedonisë.41

41 Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 69 dhe 78.

21

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

4.2. Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës 2008

Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës thotë se Vojvodina është krahinë autonome e qytetarëve që jetojnë në territorin e saj dhe pjesë e pandashme e Sërbisë. Të gjithë qytetarët që jetojnë në Vojvodinë kanë të drejta të barabarta pa dallim dhe çdo formë e diskriminimit mbi çfarëdo baze është e ndaluar. Territori i Vojvodinës përbëhet nga njësitë lokale të vetëqeverisjes në kuadër të zonave gjeografike të veta (Bačka, Banat dhe Syrmia) dhe nuk mund të ndryshohet pa pëlqimin e shumicës së qytetarëve të saj me të drejtë vote, të shprehur në referendum. Vojvodina synon promovimin e këtyre parimeve: multilingualizmi, multikulturalizmi dhe multikonfesionalizmi42.

Komunitetet nacionale në territorin e Vojvodinës (sërbë, hungarezë, sllovakë, kroatë, malazezë, rumunë, romë, bunjevcë, rusinë, maqedonë dhe të tjerë) janë të barabarta të ushtrojnë të drejtat e tyre dhe gëzojnë mbrojtje speciale dhe të gjitha të drejtat e garantuara për pakicat kombëtare dhe personat që u përkasin pakicave kombëtare. Kur jemi te mbrojtja speciale, duhet thënë se përveç komuniteteve nacionale, mbrojtje speciale gëzojnë edhe: toka e punueshme, bukuritë natyrore, trashëgimia shkencore, kulturore dhe historike. Sidoqoftë, në trupat dhe organizatat krahinore, personat që u përkasin komuniteteve nacionale duhet të jenë të përfaqësuar në përputhje me numrin e popullatës që përbëjnë në krahinë. Për më shumë, Kuvendi dhe Qeveria e kanë për obligim të ndërmarrin masa speciale për ta arritë këtë përfaqësim proporcional.43

Secili komunitet nacional në Vojvodinë ka të drejtë të ketë Këshillin Kombëtar dhe nëpërmjet tij të ushtrojë një formë të autonomisë, të themelojë institucione, të vendosë ose të marrë pjesë në mënyrë të pavarur në procesin e vendim-marrjes për çështjet që kanë të bëjnë me: edukim, kulturë dhe përdorim të gjuhëve. Krahina Autonome e Vojvodinës mund të delegojë kryerjen e detyrave të caktuara te këta Këshilla Kombëtarë në fushat e lartpërmendura.44

Vojvodina ka status të entitetit legal dhe ka institucione legjislative e ekzekutive: Kuvendin që mund të ndërmarrë aktivitete në kuadër të kompetencave që ka krahina, si dhe Qeverinë e cila është ekzekutuese e vendimeve të Kuvendit. Në fushën e gjykatave, Vojvodina mund të propozojë një rrjet të gjykatave që 42 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli I Dispozitat e Përgjithshme, neni 1 dhe 3; dhe Kapitulli II Ushtrimi i të Drejtave të Njeriut dhe të Minoriteteve, neni 20. 43 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli I Dispozitat e Përgjithshme, neni 6 Barazia Kombëtare dhe Kapitulli II Ushtrimi i të Drejtave të Njeriut dhe të Minoriteteve, neni 24, Përfaqësimi Proporcional. 44 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli II Ushtrimi i të Drejtave të Njeriut dhe të Minoriteteve, neni 25 Autonomia e Komuniteteve Nacionale.

22

funksionojnë në territorin e krahinës. Vojvodina ka edhe administratën krahinore dhe ombudspersonin krahinor, i cili ka për detyrë të mbrojë të drejtat e njeriut. Ajo ka edhe simbolet e veta, kryeqytetin si qendër administrative, dhe, madje mund ta themelojë edhe Akademinë e Shkencave dhe të Arteve.45 Duhet shtuar edhe se Kuvendi duhet të marrë vendim me 2/3 e deputetëve: për të amenduar statutin; për ta miratuar vendimin për implementimin e statutit dhe për zgjedhjen dhe lirimin nga detyra të ombudspersonit krahinor.46

Kompetencat e Krahinës Autonome të Vojvodinës janë në këto fusha: planifikim hapësinor, zhvillim regjional, agrokulturë, zhvillim rural, menaxhim të ujit, pyje, gjueti, peshkim, turizëm, industri të ushqimit, mbrojtje të mjedisit, industri dhe zejtari, transport rrugor, ujor dhe hekurudhor dhe rregullim të rrugëve, organizim të panaireve dhe ngjarjeve të tjera ekonomike, edukim, sport dhe kulturë, shkencë dhe zhvillim teknologjik, mbrojtje shëndetësore e sociale, informim publik, zhvillim infrastrukturor dhe investime kapitale.47

Vojvodina duhet me pasë burime të drejtpërdrejta të të ardhurave për financimin e aktiviteteve që janë në kuadër të kompetencave të saj. Përveç që buxheti i Vojvodinës duhet me marrë të paktën 7% të buxhetit të Republikës së Serbisë,48 Vojvodina duhet t’i sigurojë të ardhurat e veta edhe përmes: mbledhjes së taksave, të ardhurave vjetore nga prona kur është titullare e saj, pjesëmarrjes në të ardhura të ndërmarrjeve publike dhe institucioneve, kredive publike, kredive komerciale, bartjes së resurseve buxhetore, të donacioneve e granteve dhe të burimeve të tjera.49

Në kuadër të detyrave dhe të drejtave të tyre, të gjithë mekanizmat krahinorë kanë për obligim të kujdesen dhe ta ndihmojnë mbrojtjen dhe zhvillimin e multilingualizmit dhe të mbështesin respektin reciprok, si dhe familjarizimin me gjuhë dhe religjione të ndryshme në Vojvodinë.50 Sa i takon religjionit, Vojvodina ka kompetenca të bashkëpunojë me kishat dhe komunitetet religjioze në territorin e krahinës, ndërsa kur bëhet fjalë për gjuhët, status të gjuhës zyrtare në Vojvodinë kanë, përveç gjuhës sërbe, edhe gjuha hungareze, sllovake, rumune, kroate dhe rusine. Në fushën e

45 Për autoritetet e Krahinës Autonome të Vojvodinës, shih kapitullin IV të Statutit, konkretisht: Pjesa 1 Kuvendi i Vojvodinës, Pjesa 2 Qeveria e Vojvodinës, Pjesa 3 Administrata Krahinore dhe Pjesa 4 Ombudspersoni Krahinor. Shih edhe nenin 17 të Statutit për Akademinë e Shkencave dhe të Arteve të Vojvodinës. 46 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli IV Autoritetet e Vojvodinës, Pjesa 1 Kuvendi i Vojvodinës, neni 41 Metodat e Vendimmarrjes. 47 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, neni 29.48 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli 5 Financimi, Buxheti i Krahinës Autonome, neni 62.49 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli 5 Financimi, Të Ardhurat e Krahinës Autonome, neni 63.50 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli I Dispozitat e Përgjithshme, neni 7 Мultikulturalizmi dhe Interkulturalizmi.

23

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

informimit publik, Vojvodina ka të drejtë që të definojë interesin publik të qytetarëve të krahinës në fushën e informimit publik dhe radio-difusionit dhe më specifikisht të rregullojë kushtet dhe mënyrën e performimit të aktiviteteve të Shërbimit Radio Difuziv Krahinor. Po ashtu, Vojvodina duhet të sigurojë punën e mediave relevante për krahinën në gjuhët e komuniteteve nacionale që përbëjnë minoritet numerik në popullatën e tërësishme të krahinës.51

Në fushën e edukimit, në përputhje me Kushtetutën e Serbisë, marrëveshjet e ratifikuara ndërkombëtare si dhe me qëllim të sigurimit të interesit publik, Vojvodina ka të drejtë t’i rregullojë çështjet relevante për krahinën në fushën e edukimit parashkollor, elementar dhe të lartë, por edhe të garantojë ushtrimin e të drejtës për edukim në gjuhë amtare për personat që u përkasin komuniteteve nacionale në të gjitha nivelet e edukimit.52 Në shëndetësi, njësoj në përputhje me Kushtetutën e Serbisë dhe marrëveshjet e ratifikuara ndërkombëtare, Vojvodina ka të drejtë që të rregullojë çështjet relevante që kanë të bëjnë me kujdesin shëndetësor, mbrojtjen shëndetësore, sigurimin shëndetësor dhe shërbimet shëndetësore e farmaceutike. Po ashtu, në këtë fushë, Vojvodina ka të drejtë që të themelojë institucione për mbrojtje shëndetësore sekondare dhe terciare.53

Për sa u takon raporteve mes Republikës së Sërbisë dhe Krahinës Autonome të Vojvodinës parashihet që të mund të themelohet një komitet i përzier mes këtyre dy entiteteve. Vojvodina ka të drejtë të bashkëpunojë me komunitetet territoriale dhe format e tjera të autonomive në vendet e tjera në kuadër të politikës së jashtme të Republikës së Sërbisë dhe të bëjë marrëveshje ndër-regjionale në fushat që janë kompetencë e saj, duke pasë parasysh integritetin territorial dhe sistemin legal të Sërbisë.54 Vojvodina mund të themelojë zyrat përfaqësuese në regjionet europiane për t’i promovuar kapacitetet në ekonomi, shkencë, edukim dhe turizëm dhe të jetë anëtare e asociacioneve europiane dhe ndërkombëtare të regjioneve.

Sa i përket mbrojtjes së autonomisë, në kuadër të të drejtave të veta, Kuvendi dhe Qeveria e Vojvodinës kanë të drejtë të ankohen në Gjykatën Kushtetuese nëse ndonjë akt ose veprim shtetëror pengon ushtrimin e kompetencave të krahinës. Vojvodina ka të drejtë që të nisë procedurë për të shqyrtuar kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e ndonjë ligji ose akti të Serbisë, i cili dhunon autonominë e Vojvodinës.55

51 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli III Kompetencat e Vojvodinës, neni 29, pika 12.52 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli III Kompetencat e Vojvodinës, neni 29, pika 9. 53 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli III Kompetencat e Vojvodinës, neni 29, pika 11. 54 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, neni 16 Bashkëpunimi Ndër-regjional. Shih edhe: Kushtetuta e Republikës së Serbisë, neni 181 Bashkëpunimi i Krahinave Autonome dhe Njësive të Vetëqeverisjes Lokale. 55 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli I Dispozita të Përgjithshme, neni 18 Mbrojtja

24

e Autonomisë Krahinore.

25

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

5. AUTONOMITË NË EUROPË

5.1. Statusi i Autonomisë i Tirolit të Jugut 1972

Në bazë të Kushtetutës, Republika e Italisë ndahet në: rajone, krahina dhe komuna. Tiroli i Jugut është rajon që, si njësi territoriale autonome me kompetenca në përputhje me kushtetutën, përfshin dy krahina (Trento dhe Bolcano) dhe përbën pushtet autonom me autoritet juridik brenda unitetit politik të Italisë, ku të gjithë qytetarët janë të barabartë, pa marrë parasysh përkatësinë gjuhësore dhe veçoritë kulturore e etnike. Rajoni dhe krahinat kanë flamujt dhe stemat e veta.56

Organet Rajonale janë: Këshilli Rajonal me kompetenca legjislative; Këshilli Ekzekutiv Rajonal, që është trup ekzekutiv për zbatimin e ligjeve në rajon; dhe Kryetari i Këshillit Ekzekutiv, i cili e përfaqëson Rajonin. Statuti i rajonit Tiroli i Jugut miratohet nga Këshilli Rajonal, i cili mandatin e vet e plotëson prej dy kuvendeve të barabarta të cilat mbahen alternativisht në dy krahinat: Trento dhe Bolcano. Anëtarët e Këshillit Rajonal e japin betimin e besnikërisë ndaj Republikës dhe të garantojnë se detyrën e vet do ta kryejnë në të mirë të shtetit dhe rajonit. Gjysmën e mandatit Kryetari i Këshillit Rajonal zgjedhet nga radhët e këshilltarëve italianë, kurse nënkryetari nga këshilltarët gjermanë; në gjysmën tjetër është e anasjellta. Këshilli Rajonal mund të shpërndahet për shkak të shkeljes së kushtetutës dhe të ligjeve, për shkak të sigurisë kombëtare, ose nëse nuk e përmbush kërkesën e Qeverisë për ta shkarkuar Këshillin Ekzekutiv dhe Kryetarin e Këshillit Ekzekutiv kur këta bëjnë shkelje të ngjashme. Pezullimin e Këshillit Rajonal mund ta bëjë me dekret Presidenti i Italisë.57

Në përputhje me Kushtetutën e Italisë, detyrimet ndërkombëtare dhe interesin nacional, rajoni Tiroli i Jugut ka kompetenca legjislative në këto fusha: rregullimi i organeve të rajoneve dhe i pozitës së të punësuarve në to; rregullimi i pozitës së organeve pararajonale; kufijtë e komunave; ekspropriimi me interes publik, duke përfshi punët që janë në kompetencën dhe nën drejtimin e shtetit; formimi dhe mbajtja e librave të kadastrit; shërbimet e zjarrfikësve; rregullimi i punës së agjencive të ngarkuara për shëndetësi dhe spitale; rregullimi i punës së odave ekonomike; zhvillimi i shoqatave kooperative dhe mbikëqyrja e punës së kooperativave; kontributi

56 Statusi i Autonomisë i Tirolit të Jugut, Kapitulli I Dispozitat e Përgjithshme, neni 1, 2 dhe 3. 57 Kreu II, Organet Rajonale e Krahinore, Kapitulli I Organet Rajonale dhe Kapitulli II Organet Krahinore.

26

për përparime me anë të punëve publike të cilat i oganizojnë shërbimet e tjera në territorin e rajonit.58

Kushtetuta e Italisë precizon se rajoni ka të drejtë të nxjerrë ligje për: organizimin e zyrave lokale dhe të trupave administrativë, kufijtë e qyteteve, policinë urbane dhe rurale, panairet dhe tregjet, manifestimet publike bamirëse, ndihmat shëndetësore spitalore, arsimimin e orientuar të artistëve dhe të zanatçinjve dhe ndihmat shkollore, muzetë dhe bibliotekat, urbanizmin, turizmin dhe industrinë hoteliere, tramvajet dhe shërbimet e autobusëve, rrugët, ujësjellësin dhe punët publike, komunikacionin e liqejve dhe të porteve, ujërat minerale dhe banjat, gurthyerjet dhe xehroret, gjuetinë, peshkimin në liqene e lumenj, bujqësinë, pylltarinë dhe zejtari.59

Sa u takon raporteve mes shtetit dhe rajonit, shteti emëron nga një përfaqësues të plotfuqishëm për dy krahinat e rajonit që bashkërendon ushtrimin e funksioneve të shtetit në rajon dhe mbikqyr punën e kancelarive, përpos atyre që merren me administrimin e drejtsisë dhe të mbrojtjes. Përgjegjësi e përfaqësuesit të plotfuqishëm të shtetit është edhe sigurimi i mbajtjes së rendit publik dhe për këtë ai mund t’i shfrytëzojë organizatat shtetërore dhe frocat e rendit dhe të kërkojë përdorimin e forcave të tjera të armatosura.60 Përfaqësuesit e plotfuqishëm kanë kompetenca të miratojnë secilin ligj që e miraton Këshilli Rajonal, e në qoftë se ndonjë ligj i tejkalon kompetencat ose bie ndesh me interesat e kombit ose të ndonjë rajoni tjetër, kthehet mbrapsht dhe nëse Këshilli Rajonal e miraton prap, atëherë, kërkohet mendimi i Gjykatës Kushtetuese.

Duhet thënë se rrugët, autostrada, hekurudha dhe ujësjellësi në rajon janë në pronësi të Rajonit. Pasuria shtetërore në rajon bartet në pronësi të rajonit, kurse pasuria rajonale e cila nuk ka pronar bëhet pronësi e rajonit. Pyjet shtetërore në rajon, minierat, gurëthyerjet dhe xehroret, ndërtesat që shfrytëzohen për zyra publike dhe pronësia tjetër e destinuar për shërbimin publik rajonal paraqesin pasuri të patjetërsueshme të rajonit.61

Lidhur me financimin: rajoni financohet nga të ardhurat nga tatimi në pronën që gjendet në territorin e rajonit, por i takojnë edhe këto kuota: 9/10 nga tatimet mbi trashëgiminë dhe donacionet; 2/10 e tatimit të përgjithshëm mbi të ardhurat në shkallë rajonale; dhe 90% e të ardhurave nga lotaria; krahinat financohen nga të ardhurat prej tatimit mbi shpenzimin e gazit dhe të energjisë që mblidhen në krahina. Po ashtu, 90% e tatimit mbi të ardhurat të grumbulluara në territoret e krahinave u

58 Kapitulli II Kompetencat e Pushtetit Autonom, neni 4.59 Kushtetuta e Republikës së Italisë, Pjesa V, Rajonet, Krahinat dhe Komunat, neni 117. 60 Kapitulli VII, Marrëdhëniet mes Shtetit, Rajonit dhe Krahinës, neni 87 dhe 88. 61 Kapitulli V, Pronësia dhe Pasuria e Rajoneve dhe e Krahinave, neni 66 dhe 67.

27

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

takon krahinave.62

Në krahinën Bolcano në entet parashkollore dhe në arsimin fillor e të mesëm, mësimi zhvillohet në gjuhën italiane dhe gjermane, d.m.th. në gjuhët amtare të nxënësve nga mësues që flasin gjuhë të njëjtë amtare. Nga klasa e tretë e shkollës fillore është i obligueshëm edhe mësimi i gjuhës tjetër. Për themelimin e universitetit në Krahinë, Italia duhet të marrë pëlqimin e rajonit dhe të krahinës.63

Në kuadër të rajonit si gjuhë zyrtare njihen në mënyrë të barabartë gjuha gjermane dhe italiane, kurse kjo e fundit është gjuhë zyrtare në krejt territorin e Italisë. Popullata gjermanofone e krahinës Bolcano ka të drejtë të shfrytëzojë gjuhën e vet në organet gjyqësore, në organet e shërbimeve publike në krahinë dhe në organet rajonale. Përveç nëse normat udhërojnë që të përdoren të dy gjuhët, në dokumentet e destinuara për qytetarët në përgjithësi është i lejueshëm përdorimi i njërës apo i gjuhës tjetër. Në normat ushtarako-juridike shfrytëzohet gjuha italiane. Në krahinën Bolcano shërbimet publike duhet të përdorin emrat gjermanë të vendeve duke marrë parasysh popullatën gjermanofone.64

Sa i takon gjyqësisë, ekziston Gjykata Rajonale Administrative me degët autonome për krahinën Bolcano, anëtarët e të cilës duhet t’u takojnë me numër të barabartë të dy bashkësive kryesore gjuhësore. Gjyqtarët italianë dhe gjermanë alternohen në periudhën e njëjtë kohore në vendin e kryetarit të degës. Kryetari i degës zgjidhet me dekretin e Kryetarit të Republikës, në bazë të rekomandimit të Kryeministrit, dhe ka votë vendimtare kur krijohet pozicion pat në votimet e gjyqtarëve të të dy bashkësive gjyqësore, përveç kur paraqitet aneksi kundër dispozitave administrative të dëmshme për barazinë e bashkësive gjuhësore dhe të procedurës për akordimin e buxhetit rajonal e krahinor. Personat që dëshirojnë të emërohen për gjyqtarë, zëvendës të gjyqtarëve, ndihmës dhe praktikantë, si dhe për udhëheqës të kancelarive, duhet të flasin italisht dhe gjermanisht shkëlqyeshëm.65 Ligjet e Republikës së Italisë mund të kontestohen nga organet rajonale dhe krahinore në Gjykatën Kushtetuese për shkak të shkeljes së Statutit të Tirolit të Jugut ose parimit të mbrojtjes së pakicave gjuhësore. Po ashtu, organet rajonale e krahinore mund të kontestojnë ligjet e njëra-tjetrës.66

62 Kapitulli VI, Financat Rajonale dhe Krahinore, sidomos nenet: 69, 70, 71, 75, 76 dhe 77. 63 Kapitulli IV, Dispozitat e Përbashkëta për Rajonin dhe Krahinat, neni 19. 64 Kapitulli XI Shfrytëzimi i Gjuhës Gjermane dhe Ladine, neni 99, 100 dhe 101. 65 Kapitulli IX, Organet Gjyqësore. 66 Kapitulli IX, Kontrolli i Gjyqit Kushtetues, neni 97 dhe 98.

28

5.2. Statuti i Autonomisë i Katalonisë 2006

Katalonia, si komunitet autonom, ushtron vetëqeverisje në përputhje me Kushtetutën e Spanjës dhe Statutin e Autonomisë të Katalonisë. Këto dy dokumente përbëjnë bazën e sistemit institucional të Katalonisë rreth të cilit organizohet politikisht vetëqeverisja e Katalonisë. Ky sistem quhet Generalitat dhe përbëhet nga Parlamenti, Presidenca dhe Qeveria. Marrëdhëniet mes Generalitat dhe Spanjës bazohen në parimin e lojalitetit reciprok institucional. Katalonia ka hapsinën e vet të referencës politike e gjeografike në Spanjë dhe në Bashkimin Europian. Katalonia promovon ushtrimin e plotë të drejtave dhe lirive të njohura nga Statuti, Kushtetuta e Spanjës dhe dokumentet ndërkombëtare në lidhje me këtë. Po ashtu, Katalonia promovon lirinë e drejtësinë dhe pjesëmarrjen e të gjithë njerëzve në jetën politike, ekonomike, kulturore dhe shoqërore, kurse institucionet e saj janë sekulare. Flamuri dhe himni i Katalonisë janë simbole kombëtare të Katalonisë. Flamuri duhet të jetë i pranishëm në ndërtesat publike dhe gjatë aktiviteteve zyrtare që mbahen në Kataloni.

Siç u përmend më sipër, Generalitat përbëhet nga Parlamenti, Presidenca dhe Qeveria. Parlamenti përfaqëson qytetarët e Katalonisë dhe ushtron pushtet legjislativ, miraton buxhetin dhe kontrollon e promovon veprimet politike e qeveritare. Parlamenti, si vend ku shprehet pluralizmi dhe debati politik, është i padhunueshëm dhe ka autonomi organizative, financiare dhe administrative. Parlamenti cakton senatorët që përfaqësojnë Kataloninë në Senat, të cilët duhet të jenë në proporcion me numrin e anëtarëve të secilit grup parlamentar.67 Presidenti është përfaqësuesi më i lartë i Generalitat dhe drejtues i veprimeve të Qeverisë. Presidenti caktohet nga Mbreti dhe zgjedhet nga Parlamenti. Në emër të Mbretit ai ka kompetenca, mes tjerash, për të aprovuar ligjet.68 Qeveria ushtron funksione ekzekutive në përputhje me Statutin e Katalonisë dhe Kushtetutën e Spanjës dhe përbëhet nga Presidenti, Ministri i Parë (i cili caktohet nga Presidenti) dhe ministrat.69

Perveç Administratës Publike, institucion i rëndësishëm i Katalonisë është edhe Këshilli për Garancione Statutore, që ka për detyrë të sigurojë se rregulloret e

67 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli I Parlamenti, neni 55 Dispozita të Përgjithshme, neni 58 Autonomia Parlamentare dhe neni 61 Funksionet.68 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli II Presidenti, neni 67 Zgjedhja, Nominimi, Statusi Personal, Ndërprerja dhe Kompetencat.69 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli III Qeveria dhe Administrata e Generalitat-it, seksioni 1, neni 68 Qeveria, neni Funksionet, Përbërja, Organizimi dhe Ndërprerja, dhe neni 69 dhe 70.

29

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

Generalitat janë në përputhje me Statutin e Katalonisë dhe Kushtetutën e Spanjës. Ky këshill përbëhet nga juristë me kompetencë që caktohen nga Presidenti i Generalitat, dy të tretat e të cilëve nominohen nga Parlamenti me shumicë prej 3/5 të deputetëve, kurse pjesa tjetër nominohet nga Qeveria.70 Tjetër institucion i rëndësishem është edhe Ombudspersoni që ka për funksion të përkujdeset dhe t’i mbrojë të drejtat dhe liritë e garantuara me Statut dhe Kushtetutë dhe për këtë duhet të bashkëpunojë me Ombudspersonin e Spanjës. Institucione të rëndësishme janë edhe Zyra e Auditorit dhe Autoriteti Katalon i Transmetimit.71

Kompetencat e Generalitat janë të ndara në: kompetenca ekskluzive, kompetenca të ndara dhe kompetenca ekzekutive. Generalitat ka kompetenca ekskluzive në këto fusha: bujqësi, ujë, asociacione dhe fondacione, gjueti, peshkim dhe aktivitete detare, kurisme bankare, tregti dhe panaire tregtare, konsultim popullor, çështje konsumatori, kooperativa dhe ekonomi shoqërore, sigurime, kulturë, edukim, mbrojtje civile, sport, statistikë, punësim publik, strehim, imigrim, industri, transport, lojëra fati, rini, gjuhë, punë publike, planifikim urban dhe bregdetar, organizim të administratës, organizim territorial, politika gjinore, promovim dhe mbrojtje e konkurencës, reklama, hulumtim, zhvillim dhe inovacion teknologjik, qeverisje lokale, marrëdhënie me entitetet religjioze, kujdes shëndetësor, shërbime sociale, transport, turizëm, universitete; kurse kompetenca të ndara në: energji dhe miniera, ambient, media, planifikim, organizim dhe promovim i aktiviteteve ekonomike dhe siguri shoqërore; ndërsa kompetenca ekzekutive në: regjistrat publikë dhe çështje noteriale, pronësi intelektuale, mbrojtje e të dhënave personale dhe sistemin e burgjeve.72

Organizimi i vetëqeverisjes lokale në Kataloni bazohet në komuna e në vegueries, në përputhje me Kartën e Vetëqeverisjes Europiane, me kompetenca në këto fusha: planifikim urban, mbrojtje civile, edukim të fëmijëve, transport publik, promovim të aktiviteteve ekonomike, turizëm, mbrojtje të ambientit, sport, shërbime të kujdesit primar, shërbime të telekomunikacionit, e me radhë. Komunat kanë të drejtë të lidhen me komunat tjera dhe të bashkëpunojnë me njëra tjetrën dhe me trupat tjerë publik duke hy në marrëveshje dhe krijuar asociacione ose entitete supra-komunale të vetëqeverisjes lokale.73

Gjuhë zyrtare e Katalonisë është gjuha katalone, bashkë me gjuhën spanjolle që është gjuhë zyrtare e Spanjës. Gjuha katalone përdoret në trupat e administratës publike,

70 Kapitulli 5 Institucionet tjera të Generalitat-it, seksioni 1, Këshilli për Garancione Statutore, neni 76 Funksionet dhe neni 77 Përbërja dhe Funksionimi. 71 Kapitulli 5 Institucionet tjera të Generalitat-it, seksioni 2, Ombudspersoni, neni 78 Funksionet dhe Marrëdhëniet me Institucionet tjera të Ngjashme dhe neni 79 Përcaktimi dhe Statusi i Ombudspersonit.72 Kapitulli IV Pushtetet, Kapitulli I Llojet e Kompetencave, neni 110 Kompetencat Ekskluzive, neni 111 Kompetencat e Ndara, neni 112 Kompetencat Ekzekutive. 73 Kapitulli VI Vetëqeverisja Lokale, Seksioni I Organizimi Territorial Lokal, Seksioni II Komunat, dhe seksioni III Vegueries.

30

në mediat publike dhe në sistemin arsimor. Qytetarët e Katalonisë kanë të drejtë dhe detyrë t’i dinë këto gjuhë. Të punësuarit në të gjitha institucionet e Katalonisë duhet të kenë njohuri adekuate dhe të mjaftueshme të gjuhëve zyrtare. Generalitat dhe Spanja duhet t’ia sigurojnë gjuhës katalone statusin zyrtar në Bashkimin Europian dhe praninë dhe përdorimin në organizata ndërkombëtare.74 Etiketat, ambalazhi dhe udhëzimet për përdorimin e produkteve që shpërndahen në Kataloni të jenë edhe në gjuhën katalone. Gjuha katalone duhet të përdoret për edukim universitar dhe jo-universitar. Të dy gjuhët duhet të prezantohen në mënyrë të barabartë në programe pasi që nxënësit duhet t’i dinë të dy gjuhët. Nxënësit nuk duhet të ndahen në klasë të ndryshme duke u bazuar në gjuhë. Studentët dhe profesorët kanë të drejtë të shprehen në gjuhën zyrtare që ata e zgjedhin.75

Generalitat ka pushtet ekskluziv në edukimin jo-universitar që nënkupton: programimin e mësimdhënies, organizimin e sektorit të edukimit, vendosjen e programeve të përshtatshme mësimore, përfshi planifikimin programor.76 Në edukimin universitar Generalitat ka pushtet ekskluziv në planifikim dhe koordinim të sistemit universitar, në marrjen e vendimit për të krijuar universitete publike dhe për të autorizuar universitetet private, por ka kompetenca edhe në aprovimin e statuteve të universiteteve.77

Autoritet publike e kanë për obligim të promovojnë kushtet që garantojnë të drejtën për informim nga mediat, të cilat duhet të respektojnë pluralizmin politik, shoqëror, kulturor dhe fetar. Generalitat ka kompetenca ekskluzive sa i takon organizimit të shërbimeve të transmetuesit publik, kurse kompetenca të ndara sa i takon rregullimit dhe kontrollit të shërbimeve të transmetimit. Generalitat, po ashtu, ka për detyrë të promovojë pluralizmin gjuhësor dhe kulturor të Katalonisë në media.78

Generalitat ka kompetenca ekskluzive sa i takon entiteteve religjioze që kryejnë aktivitetet e tyre në Kataloni, e kjo nënkupton rregullimin dhe vendosjen e bashkëpunimit dhe mekanizmave bashkëpunues për të kryer aktivitetet e tyre. Generalitat, përveç që mund të marrë pjesë në menaxhimin e Regjistrit Shtetëror të Entiteteve Religjioze, mund të vendosë marrëveshje bashkëpunimi me komunitetet religjioze, por edhe ka për detyrë që të promovojë, zhvillojë dhe ekzekutojë marrëveshjet e nënshkruara mes Shtetit dhe kishave dhe komuniteteve religjioze të regjistruara.79

74 Kaptina Paraprake, neni 6 Gjuha e Katatonisë dhe Gjuhët Zyrtare, pika 1, 2, 3, 4 dhe 5. Shih edhe Kapitullin 3 Të Drejtat dhe Obligimet Gjuhësore. 75 Kapitullin 3 Të Drejtat dhe Obligimet Gjuhësore, neni 35 Të Drejtat Gjuhësore në Fushën e Edukimit. 76 Kaptina IV Kompetencat, Kapitulli II Çështje të Kompetencave, neni 131 Edukimi, pika 1, 2 dhe 3.77 Kaptina V, neni 172. 78 Kaptina I Të Drejtat, Obligimet dhe Parimet Qeverisëse, Kapitulli V Parimet Qeverisëse, neni 52, dhe Kaptina V, neni 146 ARTICLE 146. Mediat dhe Shërbimet Audiovizive.79 Kaptina V, neni 161 Marrëdhëniet me Entitetet Religjioze.

31

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

Katalonia ka kompetenca ekskluzive në kujdesin shëndetësor dhe shëndetin publik sa i takon organizmit, funksionimit të brendshëm, vlerësimit, inspektimit dhe kontrollit të qendrave dhe shërbimeve shëndetësore. Ndërsa, kompetenca të ndara në mbrojtjen dhe promovimin e shëndetit publik në të gjitha fushat, por edhe në: klasifikimin, planifikimin, përcaktimin dhe ekzekutimin e shërbimeve shëndetësore publike, sociale dhe mentale në të gjitha nivelet dhe për të gjithë qytetarët. Planifikimi i resurseve në kujdesin shëndetësor dhe koordinimi i aktiviteteve të sistemit të kujdesit shëndetësor publik me atë privat dhe akreditimi, evaluimi i qendrave të kujdesit shëndetësor dhe pjesëmarrja në programt trajnuese bëjnë pjesë në kompetencat e ndara. Duhet thënë se Katalonia merr pjesë në planifikimin dhe koordinimin shtetëror në fushën e kujdesit shëndetësor dhe shëndetit publik.80

Financimi i Katalonisë, sikurse edhe i komuniteteve tjera autonome, bëhet përmes të tatimet që mbledhen në territorin e Katalonisë si tatimi në të ardhura, tatime prej të cilave Spanja heqë dorë totalisht dhe tatime prej të cilave heqë dorë pjesërisht, pastaj prej transfereve dhe alokimeve nga Spanja, prej pagesave të shërbimeve publike, mandej nga kreditë, gjobat, e edhe nga donacionet prej BE-së, e kështu me radhë.81 Sa i takon bashkëpunimit mes Spanjës dhe Katalonisë në këtë fushë, ekziston një trup i përbashkët mes këtyre dy entiteteve, që njihet si Komisioni i Përbashkët për Çështje Ekonomike dhe Fiskale.

Gjykata Supreme e Drejtësisë e Katalonisë është trupi suprem juridik, kompetent në fushat e të drejtës civile, penale, administrative dhe juridike dhe mbron të drejtat e njohura me Statutin e Katalonisë. Kjo gjykatë ka autoritet ekskluziv për të interpretuar ligjin në Kataloni. Presidenti i kësaj gjykate është përfaqësues i pushtetit juridik në Kataloni, nominohet nga Mbreti, në bazë të propozimit të Këshillit të Përgjithshëm të Pushtetit Gjyqësor dhe me pjesëmarrje të Këshillit të Drejtësisë të Katalonisë. Po ashtu, Gjykata Supreme e Drejtësisë e Katalonisë ka Prokurorin Publik, që është prokuror suprem dhe përfaqëson Shërbimin e Prokurorisë Publike të Katalonisë.82

Në çështjet e sigurisë publike, në përputhje me legjislacionin shtetëror, Katalonia është përgjegjëse për planifikim dhe rregullim të sistemit të sigurisë publike, organizim të policisë lokale, krijim dhe organizim të Forcës Policore mbi të cilën ka komandë supreme dhe koordinon aktivitetet e policisë lokale. Po ashtu, Forca Policore ka përgjegjësi edhe për kontroll të trafikut dhe ushtron të gjitha funksionet në siguri e rend publik dhe hetim të krimit të organizuar e terrorizmit. Duhet thënë edhe se Katalonia në bashkëpunim me shtetin koordinon politikat e sigurisë.83

80 Kaptina V, neni 162, Kujdesi Shëndetësot, Shëndeti Publik, Rregullimi Farmaceutik dhe Produktet Farmaceutike.81 Kaptina VI Mjetet Financiare të Generalitat, Kapitulli I Financat e Generalitat.82 Kaptina III Pushteti Juridik në Kataloni, Kapitulli I Gjykata Supreme e Drejtësisë dhe Prokurori Publik në Kataloni, neni 95 Gjykata Supreme e Drejtësisë, pika 1, 2, 3, 4, 5 e 6 dhe neni 96 Prokurori Publik i Katalonisë.83 Kaptina V, neni 164 Siguria Publike.

32

Generalitat dhe Shteti i ofrojnë ndihmë njëri-tjetrit kur është e nevojshme në mënyrë që të ushtrojnë kompetencat e tyre. Generalitat merr pjesë në institucionet vendim-marrëse të Spanjës sa i takon kompetencave që ka dhe mund të bëjnë marrëveshje bashkëpunimi. Pjesëmarrja në institucionet vendim-marrëse të shtetit përfshin pjesëmarrjen në Senatin e Spanjës të senatorëve të zgjedhur në territorin e Katalonisë dhe atyre që përfaqësojnë Generalitat, pjesëmarrjen në Gjykatën Kushtetuese, pjesëmarrjen e përfaqësuesve në trupat ekonomikë dhe shoqërorë. Po ashtu, parashihet krijimi i komisioneve bilaterale Generalitat-Shtet. Generalitat mund të vendosë lidhje bashkëpunimi edhe me komunitetet tjera autonome.84 Për më shumë, Generalitat ka të drejtë të vë marrëdhënie edhe me Bashkimin Europian, duke marrë pjesë në marrëveshjet e BE-së, por edhe në institucionet dhe trupat e BE-së, e kështu me radhë. Generalitat ka kompetenca për implementuar ligjet e Bashkimit Europian nëse kanë të bëjnë me kompetencat e Katalonisë.

Për të promovuar interestat e Katalonisë, Generalitat ka të drejtë të themelojë zyra jashtë vendit dhe të nënshkruajë marrëveshje bashkëpunimi në fushat që janë kompetencë e saj. Sa i takon marrëveshjeve ndërkombëtare Spanja duhet ta informojë Kataloninë paraprakisht nëse ato marrëveshje kanë efekt të drejtpërdrejtë në kompetencat e Katalonisë. Po ashtu, Katalonia ka të drejtë për bashkëpunim tej-kufitar dhe ndër-regjional.85

84 Kaptina V Marrëdhëniet Institucionale të Generalitat, Kapitulli I Marrëdhëniet e Generalitat me Shtetin dhe Komunitetet tjera Autonome, neni 174, pika 1, 2 dhe 3.85 Neni 197 Bashkepunimi Tej-Kufitar dhe Ndër-regjional.

33

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

6. PËRFUNDIME

Në Kosovë gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe dhe ajo sërbe, kurse gjuha turke, boshnjake dhe rome kanë statusin e gjuhëve zyrtare në nivel komunal ose janë në përdorim zyrtar në përputhje me ligjin. Në Maqedoni, zyrtare në nivel shteti është vetëm gjuha maqedone, kurse çdo gjuhë tjetër e një komuniteti që përbën të paktën 20% të popullatës së një komune është zyrtare në atë komunë. Edhe në Sërbi, zyrtare në nivel shteti është vetëm gjuha sërbe, kurse në territorin e Vojvodinës, përveç gjuhës sërbe, janë zyrtare edhe gjuha hungareze, sllovake, rumune, kroate dhe rusine. Në anën tjetër, në rajonin e Tirolit të Jugut në Itali njihen si njëlloj zyrtare gjuha gjermane dhe italiane, kjo e fundit duke qenë gjuhë zyrtare në gjithë territorin e Italisë. Njëjtë, në kuadër të Katalonisë, njihen në mënyrë të barabartë si zyrtare gjuha katalone dhe spanjolle, kjo e fundit duke qenë zyrtare në gjithë shtetin e Spanjës.

Pra, gjuha shqipe nuk është zyrtare në tërë territorin e Maqedonisë, gjuha hungareze nuk është zyrtare në tërë territorin e Sërbisë, gjuha gjermane nuk është zyrtare në tërë territorin e Italisë dhe gjuha katalone nuk është zyrtare në tërë territorin e Spanjës, por gjuha sërbe, krahas gjuhës shqipe, është zyrtare në gjithë territorin e Kosovës. Kjo edhe mund të jetë arsyeja pse Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën nuk i trajton fare të drejtat e sërbëve në Kosovë në fushë të gjuhës.

Në fushën e mediave, më specifikisht të televizioneve, sërbët e Kosovës kanë të drejtën për një kanal televiziv publik të pavarur, të licencuar në gjuhën sërbe në mbarë territorin e Kosovës, ndërsa shqiptarët në Maqedoni kanë të drejtë për program në gjuhën shqipe në kuadër të kanalit të dytë publik të RTV të Maqedonisë (MTV2) , i cili transmeton program për minoritetet kombëtare, jo vetëm në shqip, por edhe në turqisht, sërbisht, romanisht, vllahisht e boshnjakisht. Vojvodina ndërkaq e siguron punën e mediave relevante për krahinën në gjuhët e komuniteteve nacionale që përbëjnë minoritet numerik në popullatën e tërësishme të krahinës, kurse RTV publik i Vojvodinës transmeton program në 10 gjuhë. Në anën tjetër, krahinat e rajonit të Tirolit të Jugut në Itali nuk kanë të drejtë të themelojnë stacione radio-televizive, por është televizioni publik italian RAI ai që ka një qendër transmetimi në Bolzano, e cila prodhon program ditor tregjuhësor. Ndërkaq në Spanjë, Katalonia, e cila promovon pluralizmin e vet gjuhësor e kulturor në media, ka transmetuesin televiziv publik, të njohur si TVC, i cili transmeton program veç në gjuhën

34

katalone dhe veç brenda territorit të Katalonisë.

Pra, në fushën e mediave, shqiptarët dhe komunitetet e tjera në Maqedoni, si dhe hungarezët dhe komunitetet tjera në Vojvodinë, kanë të drejtë për kanal publik televiziv të përbashkët me komunitetet e tjera pakicë. Tiroli i Jugut ka një qendër të televizionit publik italian RAI që transmeton program tregjuhësor e Katalonia ka televizion publik që transmeton program vetëm në gjuhën katalone dhe vetëm në territorin e Katalonisë. Sërbët në Kosovë ndërkaq kanë të drejtë ta krijojnë dhe ta drejtojnë një kanal televiziv publik të pavarur, të licencuar në gjuhën sërbe, që transmetohet në mbarë territorin e Kosovës. Ndryshe nga të drejtat e sërbëve në Kosovë në fushë gjuhe që nuk përmenden fare në Platformën Politike të Sërbisë për Negociata me Kosovën, të drejtat e tyre në fushën e mediave përmenden, ndonëse në një fjali të vetme dhe krejt përciptazi.

Sa i takon arsimit, sërbët në Kosovë kanë të drejtën e arsimimit publik në gjuhën e tyre në krejt nivelet akademike, duke u bazuar në planprogramet dhe tekstet mësimore e Sërbisë, si dhe të themelojnë universitetin që do të njihet si Universiteti i Mitrovicës Veriore. Edhe në Maqedoni shkollimi fillor dhe ai i mesëm zhvillohen në gjuhën amtare të nxënësve, por përdoren planprograme akademike uniforme në tërë Maqedoninë, kurse në nivelin universitar, shteti duhet të sigurojë financim për universitetin, nëse në atë universitet studiohet në gjuhën që flitet nga të paktën 20% e popullatës së Maqedonisë. Edhe Vojvodina garanton ushtrimin e të drejtës për edukim në gjuhë amtare për komunitetet nacionale në të gjitha nivelet akademike, por në bazë të planprogrameve të Sërbisë. Duhet potencuar se edukimi në Sërbi në të gjitha nivelet zhvillohet në gjuhën sërbe dhe, në rrethana të caktuara, mund të zhvillohet edhe në gjuhë të minoriteteve kombëtare. E njëjta vlen edhe për Vojvodinën. Në Tirol të Jugut dhe në Kataloni, mësimi në shkollat fillore dhe të mesme zhvillohet në gjuhët italiane e gjermane, përkatësisht katalone. Sa i takon nivelit universitar, për themelimin e universitetit në Tirolin e Jugut, Italia duhet të marrë pëlqimin e këtij rajoni, ku universiteti është shumëgjuhësh. Katalonia ka kompetenca për të krijuar universitete publike dhe për t’i autorizuar ato privatet, si dhe për t’i aprovuar statutet e universiteteve.

Siç shihet, sërbët në Kosovë, shqiptarët në Maqedoni, hungarezët në Vojvodinë, gjermanishtfolësit në Tirolin e Jugut dhe katalonët në Spanjë kanë të drejtë për arsimim publik në gjuhët e tyre në krejt nivelet, por vetëm sërbët

35

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

në Kosovë kanë të drejtë që arsiminin ta pranojnë në bazë të planprogrameve të një shteti tjetër, pra të shtetit të Sërbisë. Sa i takon nivelit universitar, sërbët në Kosovë kanë të drejta pothuajse të ngjashme me ato të Katalonisë, kurse qëndrojnë më mirë në krahasim me Tirolin e Jugut, e sidomos në krahasim me hungarezët në Vojvodinë të Sërbisë dhe me shqiptarët në Maqedoni. Edhe në këtë pikë, krejt çka parasheh Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën është kompetenca në arsim fillor, të mesëm dhe të lartë.

Në shëndetësi, komuna të caktuara me shumicë sërbe në Kosovë kanë kompetenca të zgjeruara në ofrimin e kujdesit shëndetësor sekondar, të cilat duhet të specifikohen. Në Maqedoni parashihet forcimi i pushtetit të zyrtarëve lokalë dhe zgjerimi përmbajtësor i kompetencave të tyre në shërbimin shëndetësor, por në përputhje me Kartën Europiane për Vetëqeverisje Lokale. Vojvodina, në anën tjetër, ka të drejtë që të themelojë institucione për mbrojtje shëndetësore, jo vetëm sekondare, por edhe terciare. Edhe Tiroli i Jugut ka kompetenca legjislative në rregullimin e punës së agjencive për shëndetësi dhe spitale. Katalonia ndërkaq ka kompetenca ekskluzive për organizimin, funksionimin, vlerësimin, inspektimin dhe kontrollin e qendrave dhe të shërbimeve shëndetësore, kurse kompetenca të ndara në: klasifikimin, planifikimin, përcaktimin dhe ekzekutimin e shërbimeve shëndetësore publike, sociale dhe mentale në të gjitha nivelet dhe për të gjithë qytetarët. Në kompetenca të ndara hyjnë edhe: bashkërendimi i veprimtarive të sektorit shëndetësor publik me atë privat si dhe akreditimi e evaluimi i qendrave të kujdesit shëndetësor, por edhe pjesëmarrja në planifikimin dhe bashkërendimin shtetëror në fushën e kujdesit shëndetësor.

Në krahasim me shqiptarët në Maqedoni që kanë të drejta në shëndetësi sa u takon komunave, duke marrë për bazë edhe Kartën Europiane për Vetëqeverisje Lokale, sërbët në Kosovë, përveçse në nivel parësor, kanë kompetenca të zgjeruara edhe në nivel dytësor, të cilat duhen specifikuar. Vojvodina, Tiroli i Jugut dhe Katalonia kanë kompetenca pothuajse në të gjitha nivelet. Pikërisht këtë, pra kompetencat në të gjitha nivelet e shëndetësisë, e synon për sërbët në Kosovë Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën.

Lidhur me financat, komunat me shumicë sërbe në Kosovë përveçse mbledhin tatime lokale, pagesa, tarifa - por jo tarifa doganore, tatime në të ardhura, tatime mbi vlerën e shtuar, detyrime të akcizës, tatime në kapital – si dhe tatime në pronën e paluajtshme që gjendet në territorin e komunës, ato

36

financohen edhe nga shpërndarja e granteve të përgjithshme, të cilat duhet të marrin parasysh, inter alia, edhe numrin e pjesëtarëve të komuniteteve joshumicë në komunë. Për më shumë, këto komuna kanë të drejtë të bashkëpunojnë edhe me komunat dhe institucionet e Sërbisë për ndihmë financiare, por në pajtueshmëri me legjislacionin qendror. Në anën tjetër, për komunat me shumicë shqiptare në Maqedoni nuk ekzistojnë të drejta të tilla, por vetëm parashihet forcimi dhe zgjerimi përmbajtësor i kompetencave të njësive lokale të vetëqeverisjes në fushën e financave lokale, por në përputhje me Kartën Europiane për Vetëqeverisje Lokale.

Ndryshe qëndron situata me Vojvodinën, e cila për financimin e aktiviteteve në kuadër të kompetencave që ka, merr nga buxheti i Vojvodinës të paktën 7% të buxhetit të Sërbisë dhe i siguron të ardhurat e veta edhe nëpërmjet: mbledhjes së taksave; të ardhurave vjetore nga prona, kur është titullare e saj; pjesëmarrjes në të ardhura të ndërmarrjeve publike dhe institucioneve; kredive publike, komerciale; bartjes së resurseve buxhetore, të donacioneve e granteve dhe të burimeve tjera.

Ndërkaq, sa u takon modeleve europiane të autonomive, Tiroli i Jugut financohet nga të ardhurat prej tatimit në pronë që gjendet në territorin e rajonit, por i takojnë edhe këto kuota: 9/10 nga tatimet mbi trashëgiminë dhe donacionet; 2/10 e tatimit të përgjithshëm mbi të ardhurat në shkallë rajonale; dhe 90% e të ardhurave nga lotaria; krahinat financohen nga të ardhurat prej tatimit mbi shpenzimin e gazit dhe të energjisë që mblidhen në krahina. Po ashtu, 90% e tatimit mbi të ardhurat, të grumbulluar në territoret e krahinave, u takon krahinave. Ndërsa, Katalonia financohet nga tatimet që mblidhen në territorin e saj, si: tatimi në të ardhura, tatimet prej të cilave Spanja heq dorë totalisht dhe tatimet prej të cilave heq dorë pjesërisht, mandej prej transfereve dhe alokimeve nga Spanja, prej pagesave të shërbimeve publike, si dhe nga kreditë, gjobat e nga donacionet prej BE-së, e kështu me radhë.

Në këtë pikë, pra të financave, sërbët në Kosovë gëzojnë shumë më shumë të drejta sesa shqiptarët në Maqedoni, e në disa segmente edhe më shumë se Vojvodina. Por, siç u potencua edhe më sipër, në shumë aspekte të drejtat e Tirolit të Jugut dhe të Katalonisë në financa janë shumë më të avancuara. Në fund të fundit, ajo që po e kërkon Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën për sërbët në Kosovë sa i takon fushës së financave, pra bashkëpunimin e drejtpërdrejtë me autoritetet e Sërbisë, përfshi të drejtën

37

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

e financimit shtesë nga mjetet e ndara nga buxheti i Sërbisë, tashmë është e garantuar me Propozimin Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës.

Sërbët e Kosovës dhe shqiptarët e Maqedonisë kanë të drejtë pak a shumë të njëjta në polici, të cilat konsistojnë në përfaqësim të barabartë proporcional për punësim në sektorin e policisë në zonat e banuara me sërbë në Kosovë, përkatësisht shqiptarë në Maqedoni, e edhe në zgjedhjen e komandantëve të stacioneve policore në komuna, por që në nivel qendror ruhet zinxhiri i unifikuar i komandës së policisë. Në këtë fushë, Vojvodina nuk ka të drejta të specifikuara që e bëjnë të dallohet nga pjesët e tjera të territorit të Sërbisë. Ndërsa forcat policore në Tirolin e Jugut kanë kompetenca për kryerjen e aktiviteteve të patrullimit të trafikut rrugor, menaxhimit të tiketave dhe të çështjeve legale, në çështjet e sigurisë publike, Katalonia është përgjegjëse për planifikimin dhe rregullimin e sistemit të sigurisë publike, organizimin e policisë lokale, krijimin dhe organizimin e Forcës Policore mbi të cilën ka komandë supreme dhe koordinimin e aktiviteteve të policisë lokale. Po ashtu, Forca Policore ka përgjegjësi edhe për kontroll të trafikut dhe ushtron të gjitha funksionet për siguri e rend publik dhe hetim të krimit të organizuar e të terrorizmit. Me Platformën Politike të Sërbisë për Negociata me Kosovën kërkohet të themelohet policia autonome e sërbëve në Kosovë sipas modelit të Katalonisë dhe me përgjegjësi të ngjashme, e që në kuptimin formal do të ishte pjesë e Forcave Policore të Kosovës, edhe pse do të funksiononte nën autoritetin e Këshillit Ekzekutiv të Bashkësisë së Komunave Sërbe të Kosovës dhe Metohisë.

Ndryshe nga Maqedonia për shqiptarët e nga Vojvodina për hungarezët e të tjerët, por edhe nga Italia për Tirolin e Jugut dhe Spanja për Kataloninë, në fushën e religjionit Kosova u siguron mbrojtje të veçantë tërësisë së objekteve dhe monumenteve kulturore e fetare të komunitetit sërb. Kosova e njeh Kishën Ortodokse Sërbe (KOS) në Kosovë si pjesë integrale e KOS-it me seli në Beograd dhe i ofron siguri shtesë dhe masa të tjera mbrojtëse. Autoritetet e Kosovës kanë qasje në këtë pronë vetëm me pëlqimin nga Kisha ose në rastet kur lëshohet urdhër gjyqësor lidhur me aktivitetet joligjore. KOS në Kosovë mund të pranojë donacione nga çdo institucion brenda ose jashtë Kosovës, por në mënyrë të hapur. Kosova i ofron KOS-it në Kosovë privilegje doganore dhe tatimore. Në bazë të Platformës Politike për Negociata me Kosovën, Sërbia kërkon të vendoset një marrëdhënie speciale kontraktuale

38

mes kishës ortodokse sërbe dhe institucioneve të Kosovës dhe të jepet një garanci e vlefshme ndërkombëtarisht lidhur me premtimet që i bëhen Kishës Ortodokse Sërbe, pronës kishtare dhe aktivitetit të Kishës Ortodokse Sërbe në territorin e Kosovës.

Në fushën e gjyqësisë, sërbëve në Kosovë u garantohet Së paku 15% e gjyqtarëve të Gjykatës Supreme, jo më pak se 3, vijnë nga komunitetet jo shumicë dhe së paku 15% e gjyqtarëve të secilës gjykatë të qarkut, jo më pak se 2, vijnë nga komunitetet jo shumicë. Komuna me shumicë prej komuniteteve jo shumicë të Kosovës, mund ta parqet kërkesën para Këshillit Gjyqësor të Kosovës (KGJK) për themelim të gjykatës themelore ose që gjykata nga komuna tjetër të ketë juridiksion mbi komunën që nuk ka gjykatë themelore. Nëse KGjK refuzon këtë kërkesë, atëherë themelohen zyre ndërlidhëse, ose gjykata themelore mbanë seancat në territorin e komunës që nuk ka gjykatë. KGJK i jep përparësi pjesëtarëve të komuniteteve të nën-përfaqësuara deri atëherë kur përqindja e gjyqtarëve dhe prokurorëve pjesëtarë të komuniteteve serb në Kosovë të jetë nën 8% dhe/ose atyre të komuniteteve jo shumicë të jetë nën 15%. KGJK do të përbëhet nga 13 anëtarë, ku dy prej tyre do t’i zgjedhin deputetët që mbajnë ulëset e rezervuara për komunitetin serb të Kosovës, 2 do t’i zgjedhin deputetët që mbajnë ulëset e rezervuara për përfaqësuesit e komuniteteve tjera, dhe 2 do t’i zgjedhin deputetët që mbajnë ulëset e fituara gjatë ndarjes së përgjithshme të ulëseve.

Në këtë sferë, për shqiptarët në Maqedoni parashihet që pa shumicën e votave të numrit total të përfaqësuesve që pretendojnë se u takojnë komuniteteve joshumicë (2/3) nuk mund të zgjedhen një e treta e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe tre prej anëtarëve të Këshillit Gjyqësor. Vojvodina, ndërkaq, ka të drejtë të propozojë që gjykatat, të cilat funksionojnë në territorin e krahinës, të krijojnë një rrjet. Në anën tjetër, ndërsa në Tirolin e Jugut ekziston gjykatë rajonale, ama gjykatë administrative, ku të dy bashkësitë kryesore gjuhësore janë të përfaqësuara në mënyrë të barabartë, në Kataloni Gjykata Supreme e Drejtësisë e Katalonisë është trupi suprem juridik, kompetent në fushat e të drejtës civile, penale, administrative dhe juridike dhe mbron të drejtat e njohura me Statutin e Katalonisë. Kjo gjykatë ka autoritet ekskluziv për të interpretuar ligjin në Kataloni. Presidenti i kësaj gjykate është përfaqësues i pushtetit juridik në Kataloni, nominohet nga Mbreti, në bazë të propozimit të Këshillit të Përgjithshëm të Pushtetit Gjyqësor dhe me pjesëmarrje të

39

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

Këshillit të Drejtësisë të Katalonisë. Po ashtu, Gjykata Supreme e Drejtësisë e Katalonisë ka Prokurorin Publik, që është prokuror suprem.

Në këtë pikë, Platforma Politike për Negociata me Kosovën parasheh që qytetarët e Bashkësisë së Komunave Sërbe, përmes përfaqësuesve të tyre mund të ndikojnë në zgjedhjen dhe përbërjen e gjykatave, të cilat në rajonin e Bashkësisë së Komunave Sërbe do të kenë autoritetin të vendosin mbi të gjitha çështjet gjyqësore që ndërlidhen me marrëdhëniet bazike personale, të drejtat dhe detyrat e qytetarëve, të shpallin dënime dhe masa të tjera kundër kryesve të veprave kriminale dhe veprave të tjera të dënueshme të përcaktuara me ligj; të vendosin rreth ligjshmërisë së akteve individuale të organeve dhe të organizatave që ushtrojnë autoritet publik; të vendosin për rastet e ndërlidhura me çështjet pronësore ose çështjet e ligjit të punës dhe të vendosin rreth çështjeve të tjera në pajtim me ligjet në fuqi.

Sa u takon institucioneve politike, shqiptarët në Maqedoni nuk të drejta të krijojnë çfarëdo qoftë institucioni politik që do t’i përfaqësonte të drejtat e tyre, kurse sërbët në Kosovë, saktësisht komunat me shumicë sërbe, kanë të drejtë të krijojnë partneritet mes vete për zbatimin e përgjegjësive komunale dhe të kompetencave të zgjeruara, inter alia, përmes: themelimit të një organi vendimmarrës me përfaqësues të komunave pjesëmarrëse. Partneriteti ka të drejtë për marrëdhënie të drejtpërdrejta me institucionet në Sërbi vetëm deri në masën e nevojshme për zbatimin e aktiviteteve të partneritetit. Vendimet dhe aktivitetet e partneritetit duhet t’u nënshtrohen kërkesave për raportim te autoriteti kompetent qendror, si dhe shqyrtimit administrativ për pajtueshmëri me legjislacionin. Komunat e angazhuara në partneritet duhet t’i publikojnë informatat për aktivitetet dhe buxhetin e partneritetit. Ndërkaq, Vojvodina ka institucione legjislative e ekzekutive: Kuvendin që mund të ndërmarrë aktivitete në kuadër të kompetencave që ka krahina, si dhe Qeverinë, e cila është ekzekutuese e vendimeve të Kuvendit. Edhe Tiroli i Jugut ka institucionet legjislative e ekzekutive për të ushtruar kompetencat e veta: Këshillin Rajonal me kompetenca legjislative; Këshillin Ekzekutiv Rajonal, trup ekzekutiv për zbatimin e ligjeve në rajon; si dhe Kryetarin e Këshillit Ekzekutiv, i cili e përfaqëson Rajonin. Po ashtu, edhe Katalonia ka institucionet e veta si: Parlamentin, Presidencën dhe Qeverinë. Njësoj, Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën synon që Bashkësia e Komunave Sërbe të Kosovës dhe Metohisë të ketë institucione legjislative dhe ekzekutive, përkatësisht

40

Asamble dhe Këshill Ekzekutiv, që do të ngarkohen me zbatimin e detyrave nga përkufizimi i përgjegjësive të tyre.

Derisa në Sërbi, por edhe në Itali dhe Spanjë nuk parashihen procedura speciale parlamentare, në Maqedoni kërkohet shumica e votave të numrit total të përfaqësuesve që pretendojnë se u takojnë komuniteteve joshumicë (2/3), për të zgjedhë: një të tretën e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese; tre prej anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, dhe Ombudspersonin. Kjo shumicë nevojitet edhe për ndryshimin e disa amendamenteve kushtetuese dhe të vetëqeverisjes lokale në: kulturë, përdorim të gjuhës, edukim, dokumentacion personal, përdorim të simboleve, ligje për financa lokale, për zgjedhje lokale, për qytetin e Shkupit dhe për kufijtë e komunave. Ndërsa, në Kosovë, pa votat e shumicës së deputetëve të komuniteteve joshumicë, nuk mund të miratohen, ndryshohen a shfuqizohen: ligjet që ndryshojnë kufijtë komunalë, themelojnë ose shuajnë komunat, përcaktojnë shtrirjen e pushteteve të komunave dhe pjesëmarrjen e tyre në marrëdhëniet ndërkomunale e tejkufitare; ligjet që implementojnë të drejtat e komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre, përveç atyre të përcaktuara me kushtetutë; ligjet për përdorimin e gjuhëve; për zgjedhjet lokale; për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore; për lirinë fetare ose për marrëveshjet me komunitetet fetare; për arsimin; për përdorimin e simboleve (përfshirë simbolet e komunitetit) dhe festat publike. Për çdo ndryshim të Kushtetutës kërkohet miratimi i dy të tretave të deputetëve që mbajnë vende të rezervuara për komunitetet jo shumicë në Kosovë. Kjo i jep komunitetit sërb në Kosovë karakter konstituiv.

Po ashtu, në Sërbi, por edhe në Itali dhe Spanjë, nuk parashihen mekanizma për përfaqësim special. Në Maqedoni parashihet pjesëmarrja e një partie shqiptare në Qeveri, por ky parim është në nivel të përkushtimit, e jo detyrimit kushtetues. Në anën tjetër në Kosovë janë 20 ulëse të rezervuara për deputetë që përfaqësojnë komunitetet joshumicë në Kosovë: 10 për komunitetin sërb dhe 10 për komunitetet tjera, kurse çdo ulëse e fituar përmes zgjedhjeve do të jetë ulëse shtesë. Deputetët e komunitetit sërb do të kenë: së paku një përfaqësues në Kryesinë e Kuvendit; së paku një zëvendëskryesues në secilin komision parlamentar do të jetë nga komuniteti tjetër prej atij që i përket kryesuesi; së paku një ministër dhe dy zëvendësministra do të jenë nga komuniteti sërb. Në komunat në të cilat së paku 10% e banorëve i përkasin komuniteteve joshumicë, posti i zëvendëskryetarit për komunitete rezervohet

41

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?

forum 2015

për një përfaqësues të komuniteteve, kurse posti tjetër i zëvendëskryetarit do të mbahet nga kandidati që i përket popullatës joshumicë që ka marrë shumicën e votave.

Duhet thënë edhe se për dallim prej të gjitha shteteve që janë marrë si bazë e këtij publikimi, Kosova është i vetmi rast që është shtet i të gjitha komuniteteve etnike, ku komunitetet jo shumicë janë të barabarta me komunitetin shumicë dhe, për më shumë, nuk cilësohen si minoritete, sikur që ngjanë me shtetet tjera.

Për fund, ky raport, veç tjerash, ka përmbledhë të gjitha të drejtat që Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës për sërbët në Kosovë, të cilat, në shumë fusha janë më të avancuara se të drejtat e shqiptarëve në Maqedoni dhe të hungarezëve e komuniteteve të tjera që jetojnë në Krahinën Autonome të Vojvodinës në Sërbi. Për më shumë, në disa fusha, të drejtat e sërbëve sipas Propozimit Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës janë edhe më të avancuara se të drejtat e parapara për Tirolin e Jugut në Itali dhe në Kataloni të Spanjës.

Sidoqoftë, në rast se sërbët në Kosovë duhet t’i zgjerojnë të drejtat në fushat si, ta zëmë, shëndetësia, policia, gjyqësia dhe krijimi i institucioneve politike legjislative e ekzekutive, kryesisht në përputhje me modelin e Katalonisë, ashtu siç parasheh Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën, a duhet që edhe të drejtat e zgjeruara të sërbëve në Kosovë, siç i parasheh Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, në gjuhë, media, arsim dhe religjion, të ngushtohen po sipas modelit të Katalonisë? Po ashtu, të drejtat e zgjeruara të sërbëve në Kosovë në gjuhë, media, arsim e religjion dhe zgjerimi i mëtutjeshëm i këtyre të drejtave në shëndetësi, polici, gjyqësi dhe krijimi i institucioneve politike legjislative e ekzekutive, a mund të shërbejë si model për riaranzhim të të drejtave të komuniteteve joshumicë në shtetet fqinje, si Maqedonia dhe Sërbia?

Tabelë krahasimore e disa modevele të akomodimit të të rejtave të minoriteteve

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Gju

hë z

yrta

re ja

në

gjuh

a sh

qipe

dhe

gju

ha

sërb

e, ku

rse

gjuh

a tu

rke,

bosh

njak

e dh

e ro

me

kanë

st

atus

in e

gju

hës z

yrta

re

në n

ivel

kom

unal

ose

janë

në

për

dorim

zyr

tar n

ë pë

rput

hje

me

ligjin

.

Gju

hë z

yrta

re ë

shtë

gj

uha

maq

edon

e, ku

rse

çdo

gjuh

ë tje

tër q

ë fli

tet

të p

aktë

n ng

a 20

% e

po

pulla

tës ë

shtë

po

asht

u gj

uhë

zyrt

are,

por n

ë nj

ësitë

loka

le

vetë

qeve

risës

e, ku

një

ko

mun

itet p

ërbë

n të

pa

ktën

20%

të p

opul

latë

s së

asa

j një

sie.

Gju

hë z

yrta

re ë

shtë

gju

ha

serb

e, ku

rse

në te

rrito

rin e

Vo

jvod

inës

, për

veç

gjuh

ës

serb

e, gj

uhë

zyrt

are

janë

ed

he g

juha

: hun

gare

ze,

sllov

ake,

rum

une,

kroa

te

dhe

rusin

e.

Në

rajo

nin

e Ti

rolit

të

Jugu

t gju

hë z

yrta

re n

jihen

në

mën

yrë

të b

arab

artë

gj

uha

gjer

man

e dh

e ita

liane

, kur

se k

jo e

fund

it ës

htë

gjuh

ë zy

rtar

e në

kre

jt te

rrito

rin e

Ital

isë.

Në

kuad

ër të

Kat

alon

isë

gjuh

ë zy

rtar

e nj

ihen

në

mën

yrë

të b

arab

artë

gju

ha

kata

lone

dhe

span

jolle

, ku

rse

kjo

e fu

ndit

ësht

ë gj

uhë

zyrt

are

në k

rejt

terr

itorin

e S

panj

ës.

Nuk

ka

Gjuhë

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Pjes

ëtar

ët e

kom

unite

teve

ka

në të

dre

jtë, s

i ind

ivid

ë os

e si

kom

unite

t, që

të

kenë

qas

je të

gar

antu

ar

dhe

përf

aqës

im të

po

saçë

m n

ë m

edia

t tra

nsm

etue

se p

ublik

e si

dhe

t’i k

enë

prog

ram

et n

ë gj

uhën

e ty

re, n

ë pa

jtim

m

e lig

jin d

he st

anda

rdet

nd

ërko

mbë

tare

. Ata

kan

ë të

dre

jtë p

ër t’

i krij

uar

dhe

përd

orë

med

iat e

ty

re. K

omun

itetit

sërb

në

Kos

ovë

i mun

dëso

het

qasje

në

një

kana

l tel

eviz

iv

të p

avar

ur, t

ë lic

encu

ar

në g

juhë

n së

rbe

në

mba

rë K

osov

ën. R

TK

trans

met

on p

rogr

am n

ë:

shqi

p, se

rbish

t, tu

rqish

t, bo

shnj

akish

t dhe

në

gjuh

ën ro

me.

Palë

t e ft

ojnë

bas

hkës

inë

ndër

kom

bëta

re, t

ë rr

isë

mbë

shte

tjen

për p

roje

ktet

në

fush

ën e

med

iave

për t

ë fo

rcua

r rad

ion,

te

levi

zion

in d

he m

edia

n e

shty

pur,

përf

shi m

edia

n në

gju

hën

shqi

pe d

he

atë

mul

tietn

ike,

por e

dhe

të sh

tojë

pro

gram

et

trajn

uese

pro

fesio

nale

pë

r med

ia p

ër a

nëta

rët e

ko

mun

itete

ve jo

-shu

mic

ë në

Maq

edon

i. K

anal

i 2

i RTV

Maq

edon

isë

trans

met

on p

rogr

am p

ër

min

orite

tet k

ombë

tare

: sh

qip,

turq

isht,

serb

isht,

rom

anish

t, vl

lahi

sht d

he

bosh

njak

isht.

Vojv

odin

a ka

të d

rejtë

që

të d

efino

jë in

tere

sin p

ublik

të

qyt

etar

ëve

të k

rahi

nës

në fu

shën

e in

form

imit

publ

ik d

he ra

dio-

difu

sioni

t dh

e m

ë sp

ecifi

kish

t të

rreg

ullo

jë k

usht

et d

he

mën

yrën

e p

erfo

rmim

it të

ak

tivite

teve

të S

hërb

imit

Radi

o D

ifuzi

v K

rahi

nor.

Po a

shtu

, Voj

vodi

na

duhe

t të

sigur

ojë

punë

n e

med

iave

rele

vant

e pë

r kr

ahin

ën n

ë gj

uhët

e

kom

unite

teve

nac

iona

le

që p

ërbë

jnë

min

orite

t nu

mer

ik n

ë po

pulla

tën

e të

rësis

hme

të k

rahi

nës.

RTV

i Vo

jvod

inës

tra

nsm

eton

pro

gram

në

10

gjuh

ë.

Kra

hina

t nuk

kan

ë të

dr

ejtë

të th

emel

ojnë

st

acio

ne ra

dio

tele

vizi

ve.

Tele

vizi

oni p

ublik

ital

ian

RAI k

a nj

ë qe

ndër

tra

nsm

etim

i në

Bolz

ano

që p

rodh

on p

rogr

am d

itor

tregj

uhës

or.

G

aran

tohe

t e

drej

ta p

ër in

form

im n

ga

med

iat,

të c

ilat d

uhet

të

resp

ekto

jnë

plur

aliz

min

po

litik

, sho

qëro

r, ku

lturo

r dh

e fe

tar.

Kat

alon

ia k

a ko

mpe

tenc

a ek

sklu

zive

sa

i ta

kon

orga

nizi

mit

të sh

ërbi

mev

e të

tra

nsm

etue

sit p

ublik

, ku

rse

kom

pete

nca

të n

dara

sa

i ta

kon

rreg

ullim

it dh

e ko

ntro

llit t

ë sh

ërbi

mev

e të

tran

smet

imit.

Kat

alon

ia

duhe

t të

prom

ovoj

ë pl

ural

izm

in g

juhë

sor d

he

kultu

ror t

ë K

atal

onisë

në

med

ia. N

ë K

atal

oni

ekzi

ston

tran

smet

uesi

tele

vizi

v pu

blik

, i n

johu

r si

TVC

që

trans

met

on

prog

ram

vet

ëm n

ë gj

uhën

ka

talo

ne.

Shër

bim

e të

in

form

imit

publ

ik.

Media

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Pjes

ëtar

ët se

rbë

kanë

të

drej

të të

pra

nojn

ë ar

simim

pu

blik

në

gjuh

ën e

tyre

në

krej

t niv

elet

; kur

se sh

kolla

t në

gju

hën

serb

e m

und

të

zbat

ojnë

pla

npro

gram

e të

Se

rbisë

.

Para

shih

et th

emel

imi i

U

nive

rsite

tit të

Mitr

ovic

ës

Verio

re, i

cili

do

të

ndër

vepr

ojë

me

auto

ritet

et

publ

ike,

në p

ajtim

me

legj

islac

ioni

n qe

ndro

r.

Shko

llim

i fillo

r dhe

i m

esëm

zhv

illoh

en

në g

juhë

n am

ëtar

e të

nx

ënës

ve; p

rogr

amet

ak

adem

ike

do të

për

dore

n un

iform

e në

tërë

M

aqed

onin

ë.

Në

nive

lin u

nive

rsita

r, në

ba

zë të

mar

rëve

shje

ve

spec

ifike

, sht

eti d

uhet

të

sigu

rojë

fina

ncim

për

ed

ukim

in n

ë gj

uhën

që

flite

t nga

të p

aktë

n 20

% e

po

pulla

tës s

ë M

aqed

onisë

.

Gar

anto

het u

shtri

mi i

të

dre

jtës p

ër e

duki

m

në g

juhë

am

tare

për

pe

rson

at e

kom

unite

teve

na

cion

ale

në të

gjit

ha

nive

let e

edu

kim

it. M

irëpo

, ed

ukim

i në

Serb

i në

të

gjith

a ni

vele

t zhv

illoh

et

në g

juhë

n se

rbe

dhe,

në

rret

hana

të c

aktu

ara,

mun

d të

zhv

illoh

et n

ë gj

uhë

të

min

orite

teve

kom

bëta

re. E

nj

ëjta

vle

n pë

r Voj

vodi

nën.

Në

krah

inën

Bol

cano

në

ars

imin

fillo

r e të

m

esëm

, mës

imi z

hvill

ohet

në

gju

hën

italia

ne d

he

gjer

man

e. Pë

r the

mel

imin

e

univ

ersit

etit

në k

rahi

në,

Ital

ia d

uhet

të m

arrë

pë

lqim

in e

rajo

nit d

he të

kr

ahin

ës. U

nive

rsite

ti në

Bo

lcan

o ës

htë

mul

tilin

gual

(g

erm

anish

t, ita

lisht

dhe

an

glish

t)

Në

eduk

im jo

-uni

vers

itar

Kat

alon

ia k

a ko

mpe

tenc

a pë

r: ve

ndos

je të

pr

ogra

mev

e m

ësim

ore;

ku

rse

në a

të u

nive

rsita

r për

kr

ijim

in e

uni

vers

itete

ve

publ

ike

dhe

auto

rizim

in

e at

yre

priv

ate,

si dh

e ap

rovi

min

e st

atut

eve

të

univ

ersit

etev

e.

Ars

imim

fil

lor,

të

mes

ëm d

he

të la

rtë.

Edukim

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Kom

una

të c

aktu

ara

me

shum

icë

serb

e ka

në k

ompe

tenc

a të

zg

jeru

ara

në o

frim

të

kujd

esit

shën

detë

sor

seko

ndar

.

Para

shih

et fo

rcim

i i

push

tetit

të z

yrta

rëve

lo

kalë

dhe

zgj

erim

i pë

rmba

jtëso

r i

kom

pete

ncav

e të

ty

re, n

ë pë

rput

hje

me

Kar

tën

Eur

opia

ne p

ër

Vetë

qeve

risje

Lok

ale,

në

shër

bim

in sh

ënde

tëso

r

Vojv

odin

a ka

të

drej

të q

ë të

them

eloj

ë in

stitu

cion

e pë

r m

broj

tje sh

ënde

tëso

re

seko

ndar

e dh

e te

rcia

re.

Rajo

ni T

iroli

i Jug

ut

ka k

ompe

tenc

a le

gjisl

ativ

e në

rr

egul

limin

e p

unës

së

agje

nciv

e të

nga

rkua

ra

për s

hënd

etës

i dh

e sp

itale

; dhe

në

nxje

rrje

n e

ligje

për

nd

ihm

at sh

ënde

tëso

re

spita

lore

.

Kat

alon

ia k

a ko

mpe

tenc

a ek

sklu

zive

në

org

aniz

im, f

unks

ioni

m, v

lerë

sim,

insp

ektim

dhe

kon

troll

të q

endr

ave

dhe

shër

bim

eve

shën

detë

sore

; kur

se,

kom

pete

nca

të n

dara

në:

kla

sifiki

m,

plan

ifiki

m, p

ërca

ktim

dhe

ekz

ekut

im

të sh

ërbi

mev

e sh

ënde

tëso

re p

ublik

e, so

cial

e dh

e m

enta

le n

ë të

gjit

ha

nive

let d

he p

ër të

gjit

hë q

ytet

arët

. N

ë ko

mpe

tenc

a të

nda

ra h

yjnë

edh

e:

koor

dini

mi i

akt

ivite

teve

të se

ktor

it sh

ënde

tëso

r pub

lik m

e at

ë pr

ivat

dh

e ak

redi

timi e

eva

luim

i i q

endr

ave

të k

ujde

sit sh

ënde

tëso

r, po

r edh

e pj

esëm

arrja

në

plan

ifiki

min

dhe

ko

ordi

nim

in sh

tetë

ror n

ë fu

shën

e

kujd

esit

shën

detë

sor.

Të g

jitha

niv

elet

e

shën

detë

sisë.

Shëndetësi

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Kom

unat

mbl

edhi

n ta

time

loka

le, p

ages

a dh

e ta

rifa,

por j

o ta

rifa

doga

nore

, tat

ime

në

të a

rdhu

ra, t

atim

e m

bi v

lerë

n e

shtu

ar,

dety

rime

të a

kciz

ës,

tatim

e në

kap

ital,

përv

eç ta

timev

e në

pr

onën

e p

alua

jtshm

e që

gje

ndet

në

terr

itorin

e k

omun

ës.

Shpë

rnda

rja e

gra

ntev

e të

për

gjith

shm

e du

het

me

mar

rë p

aras

ysh,

in

ter a

lia, e

dhe

num

rin e

pje

sëta

rëve

të

kom

unite

teve

jo

shum

icë

në k

omun

ë.

Kom

unat

me

shum

icë

sërb

e ka

në të

dre

jtë

të b

ashk

ëpun

ojnë

m

e ko

mun

at d

he

inst

ituci

onet

e S

ërbi

së

për n

dihm

ë fin

anci

are

në p

ajtu

eshm

ëri m

e le

gjisl

acio

nin

qend

ror.

Para

shih

et fo

rcim

i dhe

zg

jerim

i për

mba

jtëso

r i

kom

pete

ncav

e të

një

sive

loka

le të

vet

ëqev

erisj

es,

në p

ërpu

thje

me

Kar

tën

Eur

opia

ne p

ër

Vetë

qeve

risje

Lok

ale,

në fu

shën

fina

ncav

e lo

kale.

Po

asht

u,

para

shih

en p

roce

dura

sp

ecia

le p

arla

men

tare

, ku

kër

kohe

t shu

mic

a e

vota

ve të

num

rit

tota

l të

përf

aqës

uesv

e që

pre

tend

ojnë

se u

ta

kojn

ë ko

mun

itete

ve

josh

umic

ë (2

/3),

edhe

pë

r ndr

yshi

min

e li

gjev

e pë

r fina

nca

loka

le.

Vojv

odin

a du

het

me

pasë

bur

ime

të d

rejtp

ërdr

ejta

të

të a

rdhu

rave

pë

r fina

ncim

in e

ak

tivite

teve

në

kuad

ër

të k

ompe

tenc

ave

që

ka. P

ërve

ç që

bux

heti

i Voj

vodi

nës d

uhet

me

mar

rë të

pak

tën

7%

të b

uxhe

tit të

Ser

bisë

, Vo

jvod

ina

duhe

t t’i

sigur

ojë

të a

rdhu

rat

e ve

ta e

dhe

përm

es:

mbl

edhj

es së

taks

ave,

të

ardh

urav

e vj

etor

e ng

a pr

ona

kur ë

shtë

titu

llare

e

saj,

pjes

ëmar

rjes

në të

ard

hura

të

ndër

mar

rjeve

pub

like

dhe

inst

ituci

onev

e, kr

ediv

e pu

blik

e, ko

mer

cial

e, ba

rtje

s së

resu

rsev

e bu

xhet

ore,

të

dona

cion

eve

e gr

ante

ve

dhe

të b

urim

eve

tjera

.

Rajo

ni fi

nanc

ohet

ng

a të

ard

hura

t nga

ta

timi n

ë pr

onën

që

gjen

det n

ë te

rrito

rin e

ra

joni

t, po

r i ta

kojn

ë ed

he k

ëto

kuot

a: 9/

10 n

ga ta

timet

mbi

tra

shëg

imin

ë dh

e do

naci

onet

; 2/1

0 e

tatim

it të

për

gjith

shëm

m

bi të

ard

hura

t në

shka

llë ra

jona

le; d

he

90%

e të

ard

hura

ve

nga

lota

ria; k

rahi

nat

finan

cohe

n ng

a të

ar

dhur

at p

rej t

atim

it m

bi sh

penz

imin

e

gazi

t dhe

të e

nerg

jisë

që m

blid

hen

në

krah

ina.

Po a

shtu

, 90

% e

tatim

it m

bi

të a

rdhu

rat t

ë gr

umbu

lluar

a në

te

rrito

ret e

kra

hina

ve

u ta

kon

krah

inav

e.

Fina

ncim

i i K

atal

onisë

, sik

urse

edh

e i k

omun

itete

ve

tjera

aut

onom

e, bë

het p

ërm

es

të ta

timet

që

mbl

edhe

n në

te

rrito

rin e

Kat

alon

isë si

ta

timi n

ë të

ard

hura

, tat

ime

prej

të c

ilave

Spa

nja

heqë

do

rë to

talis

ht d

he ta

time

prej

të

cila

ve h

eqë

dorë

pje

sëris

ht,

past

aj p

rej t

rans

fere

ve d

he

alok

imev

e ng

a Sp

anja

, pre

j pa

gesa

ve të

shër

bim

eve

publ

ike,

man

dej n

ga k

redi

të,

gjob

at, e

edh

e ng

a do

naci

onet

pr

ej B

E-s

ë, e

kës

htu

me

radh

ë.

Mun

dësi

të

gara

ntua

r për

ve

ndos

jen

e ba

shkë

puni

mit

të d

rejtp

ërdr

ejtë

m

e au

torit

etet

e

Repu

blik

ës së

Së

rbisë

, sik

urse

ed

he të

dre

jtën

e fin

anci

mit

shte

së

nga

mje

tet e

nd

ara

nga

buxh

eti

i Rep

ublik

ës së

Së

rbisë

.

Financa

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Kom

unite

tet k

anë

të

drej

të p

ër p

ërfa

qësim

të

bara

bart

ë pr

opor

cion

al

në p

unës

im n

ë se

ktor

in e

po

licisë

në

zona

t e b

anua

ra

me

kom

unite

tin p

ërka

tës,

duke

resp

ektu

ar rr

egul

lat

që k

anë

të b

ëjnë

me

kom

pete

ncën

.K

omun

at k

u ko

mun

iteti

sërb

ësh

të sh

umic

ë ka

në

të d

rejta

të a

vanc

uara

pj

esëm

arrë

se n

ë zg

jedh

jen

e ko

man

dant

ëve

të

stac

ione

ve p

olic

ore,

duke

pr

opoz

uar s

ë pa

ku d

y em

ra

për k

oman

dant

ë st

acio

ni,

njër

in p

rej t

ë ci

lëve

duh

et

ta e

mër

ojë

Min

istria

e

Punë

ve të

Bre

ndsh

me.

Në

nive

l të

Kos

ovës

ru

het z

inxh

iri i

unifi

kuar

i ko

man

dës s

ë po

licisë

.

Shef

at lo

kalë

të p

olic

isë

zgje

dhen

nga

kës

hilla

t ko

mun

alë,

por

nga

lis

ta e

kan

dida

tëve

të

prop

ozua

r nga

Min

istria

e

Bren

dshm

e, e

cila

e

mba

në të

dre

jtën

për

t’i sh

kark

uar a

ta n

ë pë

rput

hje

me

ligjin

. Kjo

lis

të n

uk d

uhet

të k

etë

më

pak

se tr

e ka

ndid

atë,

nj

ë pr

ej të

cilë

ve të

pa

ktën

duh

et të

jetë

pre

j ko

mun

itetit

shum

icë

në k

omun

ë. S

hërb

imet

po

licor

e do

të re

flekt

ojnë

pë

rgjit

hësis

ht p

ërbë

rjen

dhe

shpë

rnda

rjen

e po

pulla

tës.

Për k

ëtë

do

të si

guro

hen

500

zyrt

arë

të ri

nj p

olic

orë

nga

kom

unite

tet j

o sh

umic

ë të

cilë

t do

të v

endo

sen

në v

ende

t ku

jeto

jnë

këto

ko

mun

itete

.

Nuk

ka

Kus

htet

uta

e It

alisë

, e

edhe

Sta

tuti

i Tiro

lit

të Ju

gut e

pre

cizo

jnë

se ra

jone

t kan

ë të

dr

ejtë

të n

xjer

rin

ligje

për

pol

icin

ë ur

bane

dhe

rura

le.

Forc

a po

licor

e lo

kale

e

Kra

hinë

s Bol

zano

kr

yen

aktiv

itete

të

patr

ullim

it të

trafi

kut

rrug

or, m

enax

him

të

tiket

ave

dhe

çësh

tje

lega

le.

Në

çësh

tjet e

sigu

risë

publ

ike,

në p

ërpu

thje

me

legj

islac

ioni

n sh

tetë

ror,

Kat

alon

ia ë

shtë

pë

rgje

gjës

e pë

r pla

nifik

im

dhe

rreg

ullim

të si

stem

it të

sig

urisë

pub

like,

orga

nizi

m

të p

olic

isë lo

kale

, krij

im d

he

orga

nizi

m të

For

cës P

olic

ore

mbi

të c

ilën

ka k

oman

dë

supr

eme

dhe

koor

dino

n ak

tivite

tet e

pol

icisë

loka

le.

Po a

shtu

, For

ca P

olic

ore

ka

përg

jegj

ësi e

dhe

për k

ontro

ll të

trafi

kut d

he u

shtro

n të

gj

itha

funk

sione

t në

sigur

i e

rend

pub

lik d

he h

etim

të

krim

it të

org

aniz

uar e

te

rror

izm

it. D

uhet

thën

ë ed

he se

Kat

alon

ia n

ë ba

shkë

puni

m m

e sh

tetin

ko

ordi

non

polit

ikat

e si

guris

ë.

Polic

ia A

uton

ome

mun

d të

them

eloh

et

sipas

mod

elit

të

polic

isë a

uton

ome

të K

atal

onisë

dhe

pë

rgje

gjës

i të

ngja

shm

e. A

jo d

o të

isht

e, në

ku

ptim

in fo

rmal

, pje

së

e Fo

rcav

e Po

licor

e të

K

osov

ës, e

dhe

pse

do të

funk

siono

nte

nën

auto

ritet

in e

K

ëshi

llit E

kzek

utiv

të

Bas

hkës

isë së

K

omun

ave

Sërb

e të

K

osov

ës d

he M

etoh

isë.

Polici

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Kos

ova

ka d

etyr

ë të

sigu

rojë

m

broj

tje të

veç

antë

tërë

sive

të

obje

ktev

e dh

e m

onum

ente

ve

kultu

rore

e fe

tare

të

kom

unite

tit se

rb. K

osov

a e

njeh

Kish

ën O

rtod

okse

Se

rbe

(KO

S) n

ë K

osov

ë si

pjes

ë in

tegr

ale

e K

OS-

it m

e se

li në

Beo

grad

dhe

i of

ron

sigur

i sht

esë

dhe

mas

a të

tje

ra m

broj

tëse

. Aut

orite

tet e

K

osov

ës k

anë

qasje

në

këtë

pr

onë

vetë

m m

e pë

lqim

in

nga

Kish

a os

e në

rast

et k

ur

lësh

ohet

urd

hër g

jyqë

sor n

ë lid

hje

me

aktiv

itete

t jol

igjo

re.

KO

S në

Kos

ovë

mun

d të

pr

anoj

ë do

naci

one

nga

çdo

inst

ituci

on b

rend

a os

e ja

shtë

K

osov

ës, p

or n

ë m

ënyr

ë të

hap

ur. K

osov

a i o

fron

K

OS-

it në

Kos

ovë

priv

ilegj

e do

gano

re d

he ta

timor

e.

Mar

rëve

shja

gar

anto

n lir

inë

dhe

të d

rejtë

n pë

r m

e e

shpr

ehë

besim

in

lirish

t e p

ublik

isht,

dhe

indi

vidu

alish

t ose

me

të tj

erët

. Kom

unite

tet

relig

jioze

, Kish

a O

rtod

okse

Maq

edon

e, K

omun

iteti

Relig

jioz

Isla

mik

dhe

Kish

a K

atol

ike,

sipas

kës

aj

mar

rëve

shje

je, j

anë

të

ndar

a pr

ej sh

tetit

, të

bara

bart

a pa

ra li

gjit

dhe

të li

ra p

ër të

them

elu

shko

lla d

he in

stitu

cion

e të

tjer

a sh

oqër

ore

e ba

mirë

se, t

ë rr

egul

luar

a m

e lig

j.

Vojv

odin

a sy

non,

mes

tje

rash

, pro

mov

imin

e

parim

it të

m

ultik

onfe

siona

lizm

it.

Të g

jithë

mek

aniz

mat

kr

ahin

orë

kanë

për

ob

ligim

të m

bësh

tesin

fa

milj

ariz

imin

m

e re

ligjio

ne të

nd

rysh

me

në

Vojv

odin

ë. V

ojvo

dina

ka

kom

pete

nca

të b

ashk

ëpun

ojë

me

kish

at d

he

kom

unite

tet r

elig

jioze

në

terr

itorin

e

krah

inës

.

Nuk

ka

Kat

alon

ia k

a ko

mpe

tenc

a ek

sklu

zive

sa i

tako

n en

titet

eve

relig

jioze

që

krye

jnë

aktiv

itete

t e ty

re n

ë K

atal

oni,

e kj

o në

nkup

ton

rreg

ullim

in d

he v

endo

sjen

e ba

shkë

puni

mit

dhe

mek

aniz

mav

e ba

shkë

punu

es

për t

ë kr

yer a

ktiv

itete

t e ty

re.

Kat

alon

ia m

und

të v

endo

së

mar

rëve

shje

bas

hkëp

unim

i m

e ko

mun

itete

t rel

igjio

ze,

por e

dhe

ka p

ër d

etyr

ë që

të

pro

mov

ojë,

zhv

illoj

ë dh

e ek

zeku

tojë

mar

rëve

shje

t e

nëns

hkru

ara

mes

Spa

njës

dhe

ki

shav

e dh

e ko

mun

itete

ve

relig

jioze

të re

gjist

ruar

a.

Të v

endo

set n

jë

mar

rëdh

ënie

spec

iale

ko

ntra

ktua

le m

es

kish

ës o

rtod

okse

serb

e dh

e in

stitu

cion

eve

të

Kos

ovës

dhe

të je

pet

një

gara

nci e

vle

fshm

e nd

ërko

mbë

taris

ht n

ë lid

hje

me

prem

timet

që

i bë

hen

kish

ës o

rtod

okse

se

rbe,

pron

ës k

ishta

re

dhe

aktiv

itetit

të k

ishës

or

todo

kse

serb

e në

te

rrito

rin e

Kos

ovës

.

Religjion

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Së p

aku

15%

e g

jyqt

arëv

e të

Gjy

katë

s Su

prem

e, jo

më

pak

se 3

, vijn

ë ng

a ko

mun

itete

t jo

shum

icë

dhe

së p

aku

15%

e

gjyq

tarë

ve të

seci

lës g

jyka

të të

qar

kut,

jo m

ë pa

k se

2, v

ijnë

nga

kom

unite

tet

jo sh

umic

ë. K

omun

a m

e sh

umic

ë pr

ej

kom

unite

teve

jo sh

umic

ë të

Kos

ovës

, m

und

ta p

arqe

t kër

kesë

n pa

ra K

ëshi

llit

Gjy

qëso

r të

Kos

ovës

(KG

JK) p

ër

them

elim

të g

jyka

tës t

hem

elor

e os

e që

gjy

kata

nga

kom

una

tjetë

r të

ketë

ju

ridik

sion

mbi

kom

unën

që

nuk

ka

gjyk

atë

them

elor

e. N

ëse

KG

jK re

fuzo

n kë

të k

ërke

së, a

tëhe

rë th

emel

ohen

zyr

e nd

ërlid

hëse

, ose

gjy

kata

them

elor

e m

banë

sean

cat n

ë te

rrito

rin e

kom

unës

që

nuk

ka

gjyk

atë.

KG

JK i

jep

përp

arës

i pj

esët

arëv

e të

kom

unite

teve

të n

ën-

përf

aqës

uara

der

i atë

herë

kur

për

qind

ja

e gj

yqta

rëve

dhe

pro

kuro

rëve

pje

sëta

rë

të k

omun

itete

ve se

rb n

ë K

osov

ë të

jetë

në

n 8%

dhe

/ose

aty

re të

kom

unite

teve

jo

shum

icë

të je

të n

ën 1

5%. K

GJK

do

të p

ërbë

het n

ga 1

3 an

ëtar

ë, k

u dy

pre

j ty

re d

o t’i

zgj

edhi

n de

pute

tët q

ë m

bajn

ë ul

ëset

e re

zerv

uara

për

kom

unite

tin se

rb

të K

osov

ës, 2

do

t’i z

gjed

hin

depu

tetë

t që

mba

jnë

ulës

et e

reze

rvua

ra p

ër

përf

aqës

uesit

e k

omun

itete

ve tj

era,

dhe

2 do

t’i z

gjed

hin

depu

tetë

t që

mba

jnë

ulës

et

e fit

uara

gja

të n

darje

s së

përg

jiths

hme

të

ulës

eve.

Mar

rëve

shja

pa

rash

eh

proc

edur

a spe

cial

e pa

rlam

enta

re,

ku k

ërko

het

shum

ica

e vo

tave

të

num

rit to

tal

të p

ërfa

qësu

esve

që

pre

tend

ojnë

se

u ta

kojn

ë ko

mun

itete

ve

josh

umic

ë (2

/3),

për t

ë zg

jedh

ë:

një

të tr

etën

e

gjyq

tarë

ve

të G

jyka

tës

Kus

htet

uese

; tre

pr

ej a

nëta

rëve

të

Kës

hilli

t G

jyqë

sor.

Në

fush

ën

e gj

ykat

ave,

Vojv

odin

a m

und

të

prop

ozoj

ë nj

ë rr

jet t

ë gj

ykat

ave

që

funk

siono

jnë

në te

rrito

rin e

kr

ahin

ës.

Ekz

iston

G

jyka

ta R

ajon

ale

Adm

inist

rativ

e m

e de

gët

auto

nom

e pë

r kra

hinë

n Bo

lcan

o, a

nëta

rët

e të

cilë

s duh

et

t’u ta

kojn

ë m

e nu

mër

të

bara

bart

ë të

dy

bas

hkës

ive

krye

sore

gj

uhës

ore.

Pers

onat

që

dësh

irojn

ë të

em

ëroh

en

për g

jyqt

arë,

zë

vend

ës të

gj

yqta

rëve

, nd

ihm

ës d

he

prak

tikan

të,

si dh

e pë

r ud

hëhe

qës t

ë ka

ncel

ariv

e, du

het t

ë fla

sin

italis

ht d

he

gjer

man

isht

shkë

lqye

shëm

.

Gjy

kata

Sup

rem

e e

Dre

jtësis

ë e

Kat

alon

isë ë

shtë

tr

upi s

upre

m ju

ridik

, ko

mpe

tent

në

fush

at

e të

dre

jtës c

ivile

, pe

nale

, adm

inist

rativ

e dh

e ju

ridik

e dh

e m

bron

të d

rejta

t e

njoh

ura

me

Stat

utin

e

Kat

alon

isë. K

jo

gjyk

atë

ka a

utor

itet

eksk

luzi

v pë

r të

inte

rpre

tuar

ligj

in n

ë K

atal

oni.

Pres

iden

ti i k

ësaj

gjy

kate

ës

htë

përf

aqës

ues i

pu

shte

tit ju

ridik

në

Kat

alon

i, no

min

ohet

ng

a M

bret

i, në

ba

zë të

pro

pozi

mit

të K

ëshi

llit t

ë Pë

rgjit

hshë

m të

Pu

shte

tit G

jyqë

sor

dhe

me

pjes

ëmar

rje të

K

ëshi

llit t

ë D

rejtë

sisë

të K

atal

onisë

. Po

asht

u, G

jyka

ta

Supr

eme

e D

rejtë

sisë

e K

atal

onisë

ka

Prok

uror

in P

ublik

, që

ësh

të p

roku

ror

supr

em.

Ligj

et d

uhet

të p

aras

hohi

n nj

ë m

ekan

izëm

me

të c

ilin

qyte

tarë

t e B

ashk

ësisë

së

Kom

unav

e Së

rbe,

përm

es

përf

aqës

uesv

e të

tyre

mun

d të

ndi

kojn

ë në

zgj

edhj

en

dhe

përb

ërje

n e

gjyk

atav

e. G

jyka

ta d

o të

ken

ë au

torit

etin

në

rajo

nin

Bash

kësis

ë së

K

omun

ave

Sërb

e pë

r të

vend

osur

në

të g

jitha

çës

htje

t gj

yqës

ore

që n

dërli

dhen

me

mar

rëdh

ënie

t baz

ike

pers

onal

e, të

dre

jtat d

he d

etyr

at e

qy

teta

rëve

, të

shpa

llin

dëni

me

dhe

mas

at tj

era

kund

ër k

ryes

ve

të v

epra

ve k

rimin

ale

dhe

vepr

ave

tjera

të d

ënue

shm

e të

për

cakt

ua m

e lig

j; pë

r të

vend

osur

rret

h lig

jshm

ërisë

së

akt

eve

indi

vidu

ale

të

orga

neve

dhe

org

aniz

atav

e që

us

htro

jnë

auto

ritet

pub

lik; t

ë ve

ndos

in ra

stet

e n

dërli

dhur

a m

e çë

shtje

t pro

nëso

re a

po

çësh

tje të

ligj

it të

pun

ës d

he

të v

endo

sin rr

eth

çësh

tjeve

të

tjer

a në

paj

tim m

e lig

jet n

ë fu

qi.

Gjyqësi

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Kom

unat

me

shum

icë

sërb

e ka

në të

dre

jtë të

krij

ojnë

pa

rtne

ritet

mes

vet

e pë

r zb

atim

in e

për

gjeg

jësiv

e ko

mun

ale

dhe

kom

pete

ncav

e të

zgj

erua

ra, i

nter

alia

, pë

rmes

: the

mel

imit

të n

jë

orga

ni v

endi

mm

arrë

s me

përf

aqës

ues t

ë ko

mun

ave

pjes

ëmar

rëse

. Par

tner

iteti

ka

të d

rejtë

për

mar

rëdh

ënie

të

drej

tpër

drej

ta m

e in

stitu

cion

et

në S

ërbi

vet

ëm d

eri n

ë m

asën

e

nevo

jshm

e pë

r zba

timin

e

aktiv

itete

ve të

par

tner

itetit

. Ve

ndim

et d

he a

ktiv

itete

t e

part

nerit

etit

duhe

t t’u

në

nsht

rohe

n kë

rkes

ave

për r

apor

tim te

aut

orite

ti ko

mpe

tent

qen

dror

, si d

he

shqy

rtim

it ad

min

istra

tiv

për p

ajtu

eshm

ëri m

e le

gjisl

acio

nin.

Kom

unat

e

anga

zhua

ra n

ë pa

rtne

ritet

du

het t

ë pu

blik

ojnë

in

form

atat

për

akt

ivite

tet d

he

buxh

etin

e p

artn

erite

tit.

Nuk

ka

Vojv

odin

a ka

stat

us

të e

ntite

tit le

gal

dhe

ka in

stitu

cion

e le

gjisl

ativ

e e

ekze

kutiv

e: K

uven

din

që m

und

të n

dërm

arrë

ak

tivite

te n

ë ku

adër

të

kom

pete

ncav

e që

ka

krah

ina,

si dh

e Q

ever

inë

e ci

la

ësht

ë ek

zeku

tues

e e

vend

imev

e të

K

uven

dit.

Org

anet

Ra

jona

le ja

në:

Kës

hilli

Raj

onal

m

e ko

mpe

tenc

a le

gjisl

ativ

e;

Kës

hilli

E

kzek

utiv

Ra

jona

l, që

ësh

të

trup

ekz

ekut

iv

për z

batim

in e

lig

jeve

në

rajo

n;

dhe

Kry

etar

i i K

ëshi

llit

Ekz

ekut

iv, i

cili

e pë

rfaq

ëson

Ra

joni

n.

Gen

eral

itat p

ërbë

het n

ga

Parla

men

ti, P

resid

enca

dh

e Q

ever

ia. P

arla

men

ti pë

rfaq

ëson

qyt

etar

ët e

K

atal

onisë

dhe

ush

tron

push

tet l

egjis

lativ

, mira

ton

buxh

etin

dhe

kon

trollo

n e

prom

ovon

vep

rimet

pol

itike

e

qeve

ritar

e. Pa

rlam

enti

ka a

uton

omi o

rgan

izat

ive,

finan

ciar

e dh

e ad

min

istra

tive

dhe

cakt

on se

nato

rët q

ë pë

rfaq

ësoj

në K

atal

onin

ë në

Se

nat,

të c

ilët d

uhet

të je

në

në p

ropo

rcio

n m

e nu

mrin

e

anët

arëv

e të

seci

lit g

rup

parla

men

tar.

Pres

iden

ti ës

htë

përf

aqës

uesi

më

i lar

të

i Gen

eral

itat d

he d

rejtu

es

i vep

rimev

e të

Qev

erisë

. Pr

esid

enti

cakt

ohet

nga

M

bret

i dhe

zgj

edhe

t nga

Pa

rlam

enti.

Në

emër

të

Mbr

etit

ai k

a ko

mpe

tenc

a, m

es tj

eras

h, p

ër të

apr

ovua

r lig

jet.

Qev

eria

ush

tron

funk

sione

ekz

ekut

ive

në

përp

uthj

e m

e St

atut

in e

K

atal

onisë

dhe

Kus

htet

utën

e

Span

jës d

he p

ërbë

het n

ga

Pres

iden

ti, M

inist

ri i P

arë

(i ci

li ca

ktoh

et n

ga P

resid

enti)

dh

e m

inist

rat.

Bash

kësia

e K

omun

ave

Sërb

e të

Kos

ovës

dhe

M

etoh

isë d

o të

ket

ë nj

ë A

sam

ble

dhe

një

Kës

hill

Ekz

ekut

iv q

ë do

të je

në të

ng

arku

ar m

e zb

atim

in e

de

tyra

ve n

ga p

ërku

fizim

i i

përg

jegj

ësiv

e

Institucionet politike

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Nuk

ka

të d

rejtë

për

m

arrë

dhën

ie m

e ja

shtë

, po

r ka

të d

rejtë

për

m

arrë

dhën

ie m

e Së

rbin

ë di

sa fu

sha,

si ar

simi,

finan

cat,

relig

jioni

, e m

e ra

dhë.

Nuk

ka

Vojv

odin

a ka

të d

rejtë

të

bash

këpu

nojë

me

kom

unite

tet

terr

itoria

le d

he fo

rmat

e tj

era

të

auto

nom

ive

në v

ende

t e tj

era

në

kuad

ër të

pol

itikë

s së

jash

tme

të

Repu

blik

ës së

Sër

bisë

dhe

të b

ëjë

mar

rëve

shje

ndë

r-reg

jiona

le n

ë fu

shat

që

janë

kom

pete

ncë

e sa

j, du

ke p

asë

para

sysh

inte

grite

tin

terr

itoria

l dhe

sist

emin

lega

l të

Sër

bisë

. Voj

vodi

na m

und

të

them

eloj

ë zy

rat p

ërfa

qësu

ese

në re

gjio

net e

urop

iane

për

t’i

prom

ovua

r kap

acite

tet n

ë ek

onom

i, sh

kenc

ë, e

duki

m d

he tu

rizëm

dhe

të

jetë

anë

tare

e a

soci

acio

neve

eu

ropi

ane

dhe

ndër

kom

bëta

re të

re

gjio

neve

.

Vetë

m Q

ever

ia e

It

alisë

mun

d të

hy

në m

arrë

vesh

je

ndër

kom

bëta

re,

por K

usht

etut

a e

Ital

isë p

aras

heh

që

regj

ione

t mun

d të

kr

yejn

ë “a

ktiv

itete

pr

omov

uese

”, p

ër

shem

bull

në fu

shën

e

turiz

mit,

me

qeve

ritë

e hu

aja,

por j

o të

m

arrin

obl

igim

e nd

ërko

mbë

tare

.

Për t

ë pr

omov

uar i

nter

esta

t e

Kat

alon

isë, G

ener

alita

t ka

të

drej

të të

them

eloj

ë zy

ra ja

shtë

ve

ndit

dhe

të n

ënsh

krua

jë

mar

rëve

shje

bas

hkëp

unim

i në

fush

at q

ë ja

në k

ompe

tenc

ë e

saj.

Sa i

tako

n m

arrë

vesh

jeve

nd

ërko

mbë

tare

Spa

nja

duhe

t ta

info

rmoj

ë K

atal

onin

ë pa

rapr

akish

t në

se a

to m

arrë

vesh

je k

anë

efek

t të

drej

tpër

drej

të n

ë ko

mpe

tenc

at e

Kat

alon

isë. P

o as

htu,

Kat

alon

ia k

a të

dre

jtë

për b

ashk

ëpun

im te

j-kufi

tar

dhe

ndër

-reg

jiona

l.

Nuk

ka

Marrëdhëniet me jashtë

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

Pa v

otat

e sh

umic

ës së

dep

utet

ëve

të k

omun

itete

ve

josh

umic

ë, n

uk m

und

të m

irato

hen,

ndr

ysho

hen

a sh

fuqi

zohe

n: li

gjet

që

ndry

shoj

në k

ufijtë

kom

unal

ë,

them

eloj

në o

se sh

uajn

ë ko

mun

at, p

ërca

ktoj

në

shtri

rjen

e pu

shte

teve

të k

omun

ave

dhe

pjes

ëmar

rjen

e ty

re n

ë m

arrë

dhën

iet n

dërk

omun

ale

e te

jkufi

tare

; lig

jet q

ë im

plem

ento

jnë

të d

rejta

t e k

omun

itete

ve

dhe

pjes

ëtar

ëve

të ty

re, p

ërve

ç at

yre

të p

ërca

ktua

ra

me

kush

tetu

të; l

igje

t për

për

dorim

in e

gju

hëve

; për

zg

jedh

jet l

okal

e; p

ër m

broj

tjen

e tra

shëg

imisë

kul

turo

re;

për l

irinë

feta

re o

se p

ër m

arrë

vesh

jet m

e ko

mun

itete

t fe

tare

; për

ars

imin

; për

për

dorim

in e

sim

bole

ve

(për

fshi

rë si

mbo

let e

kom

unite

tit) d

he fe

stat

pub

like.

Dhj

etë

a m

ë sh

umë

depu

tetë

të K

uven

dit,

mes

tjer

ash,

ka

në të

dre

jtën

që të

kon

test

ojnë

kus

htet

utsh

mër

inë

e çf

arëd

o lig

ji a

vend

imi t

ë m

iratu

ar n

ga K

uven

di p

ranë

G

jyka

tës K

usht

etue

se (n

ë as

pekt

in p

ërm

bajtë

sor d

he

proc

edur

al).

Për ç

do n

drys

him

të K

usht

etut

ës k

ërko

het

mira

timi i

dy

të tr

etav

e të

dep

utet

ëve

që m

bajn

ë ve

nde

të re

zerv

uara

për

kom

unite

tet j

o sh

umic

ë në

Kos

ovë.

Mar

rëve

shja

par

ashe

h pr

oced

ura

spec

iale

pa

rlam

enta

re, k

u kë

rkoh

et

shum

ica

e vo

tave

të n

umrit

to

tal t

ë pë

rfaq

ësue

sve

që

pret

endo

jnë

se u

tako

jnë

kom

unite

teve

josh

umic

ë (2

/3),

për t

ë zg

jedh

ë: n

jë

të tr

etën

e g

jyqt

arëv

e të

G

jyka

tës K

usht

etue

se;

tre p

rej a

nëta

rëve

të

Kës

hilli

t Gjy

qëso

r, dh

e O

mbu

dspe

rson

in. K

jo

shum

icë

nevo

jitet

edh

e pë

r ndr

yshi

min

e d

isa

amen

dam

ente

ve k

usht

etue

se

dhe

të v

etëq

ever

isjes

loka

le

në: k

ultu

rë, p

ërdo

rim

të g

juhë

s, ed

ukim

, do

kum

enta

cion

per

sona

l, pë

rdor

im të

sim

bole

ve,

ligje

për

fina

nca

loka

le, p

ër

zgje

dhje

loka

le, p

ër q

ytet

in

e Sh

kupi

t dhe

për

kufi

jtë e

ko

mun

ave,

rishi

kim

i i të

cila

ve

para

shih

ej m

e nd

odhë

pas

re

gjist

rimit

të p

opul

lsisë

.

Nuk

ka

Nuk

ka

Nuk

ka

Nuk

ka

Procedurat speciale parlamentare

Kos

ova

Maq

edon

iaSe

rbia

(V

ojvo

dina

)It

alia

Span

jaPP

S

20 u

lëse

janë

të re

zerv

uara

për

për

faqë

sim

të k

omun

itete

ve jo

shum

icë

në K

osov

ë: 1

0 pë

r kom

unite

tin së

rb d

he 1

0 pë

r kom

unite

tet

tjera

, kur

se ç

do u

lëse

e fi

tuar

për

mes

zg

jedh

jeve

do

të je

të u

lëse

shte

së. D

eput

etët

e

kom

unite

tit së

rb d

o të

ken

ë: së

pak

u nj

ë pë

rfaq

ësue

s në

Kry

esin

ë e

Kuv

endi

t; së

pak

u nj

ë zë

vend

ëskr

yesu

es n

ë se

cilin

kom

ision

pa

rlam

enta

r do

të je

të n

ga k

omun

iteti

tjetë

r pr

ej a

tij q

ë i p

ërke

t kry

esue

si; së

pak

u nj

ë m

inist

ër d

he d

y zë

vend

ësm

inist

ra d

o të

je

në n

ga k

omun

iteti

sërb

. Në

kom

unat

në

të c

ilat s

ë pa

ku 1

0% e

ban

orëv

e i

përk

asin

kom

unite

teve

josh

umic

ë, p

osti

i zë

vend

ëskr

yeta

rit p

ër k

omun

itete

reze

rvoh

et

për n

jë p

ërfa

qësu

es të

kom

unite

teve

, kur

se

post

i tje

tër i

zëv

endë

skry

etar

it do

të m

bahe

t ng

a ka

ndid

ati q

ë i p

ërke

t pop

ulla

tës j

oshu

mic

ë që

ka

mar

rë sh

umic

ën e

vot

ave.

Pjes

ëmar

rja e

një

par

tie sh

qipt

are

në

Qev

eri;

parim

në

nive

l të

përk

usht

imit,

po

r jo

dety

rimit

kush

tetu

esN

uk k

a

PPS-

Plat

form

a e

Serb

isë p

ër K

osov

ën

Mekanizma për përfaqësim special

56