Zazaki Kurs - Ilhami Sertkaya

Periyod 1

Ders.1

GİRİŞ:Kimilerinin ‘Zazaca’, kimilerinin ‘Kırmancki’, ‘Kırdaski’, ‘Dımılki’, ‘Zonê ma’ dedikleri dilimizin isim kavramlarını tartışmak, derslerimizin konusu değildir. Ben ‘Zazaca’ adlanmasıyla dersleri okurlarla paylaşacağım.Zazaca daha satandartize olmamış ve yöresel ağızlar kullanılmaktadır doğal olarak. Bir kelimemin değişik yörelerde söylem ve yazımı birden fazla olabiliyor. Ben bu derslerde, birincisi Zazaca’nın ‘olmazsa olmaz’ bazı temel kurallarını siz değerli okuyucularla paylaşmak istiyorum. İkincisi, kullandığım kelimeler farklı yörelerde farklı bile olsa, Zazaca gramer temeli üzerinde yazımlarını kullanmaya özen göstereceğim.

Hemen söylemeliyiz ki, Zazaca’da her kelime ya eril, ya da dişildir. Bu özelliğin

beraberinde getirdiği kuralları var. Bu gerçeklik, Zazaca için ‘olmazsa olmaz’dır. Zazaca'da dişil cins şeyleri nitelendiren sıfatların sonuna E soneki gelir. (Raye, dewe, şuke, şilane, dare vb) Dişil kelimelerin işaret sıfatları da, ‘NA’, ‘A’ dır. (Na dewe—A dewe, Na raye—A raye vb.) Eril sıfatları ‘NO’, ‘O’ dur. (No ko—O ko, No lacek —o lacek vb.) Zazaca’nın bazı yöre ağızlarında, kimi kelimelerin farklılıkları gibi, bazı harfler de değişmiş ya da kaymış. Örneğin Dersim ağzında ‘C’ harfi daha çok ‘Z’ olarak kaymış (Lacek—lazek—xece—xeze, vace—vaze vb.). Bunun gibi ‘K’ harfi de, bazı yöre ağızlarında ‘C’ olarak kaymış. (Kê-çê, Kêneke- çêneke vb).Zazacada iki sesli harf yan yana gelmez. Böylesi durumda araya daha çok lsquo; Y’ harfi, istisna olarak da ‘W’ harfi girer. (Ko—Koyê ma, Ga—gayê ma Ez karêr ra wa)

Zazaca alfabede otuz bir harf mevcuttur.

Büyük harfler:A B C Ç D E Ê F G H I İ J K L M N O P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z

Küçük harfler:a b c ç d e ê f g h ı i j k l m n o p q r s ş t u ü v w x y z

Sesli harfler:A E Ê I İ O U ÜÊ Q W X harflerin okunuşu:Ê: Bê—gel, Mê- gelme, nê—hayır, karêr—Kârer, zonê ma— bizim dilimiz, nonê mı - benim ekmeğim,dên—borc, torcên-balta, vêşaniye-aclıkQ: qemer— esmer, qelınd- (evliliklerde başlık parası) hediye, qaşo- sözde, güya, qey-neden, ne için, qeder- kaderW: welat- ülke, ware- yayla, wer- yiyecek, wele- toprak, wendene- okumak, wayir-sahip, şewe-gece, kewra- kirve, hewn- uykuX: xal-dayı, xelate- hediye, ödül, xurt- güçlü, xori- derin, xemılnayene- süslenmek, xezguni- Evlilik için kız istemeye gitmek

Kişi Zamirleri:

Kirmancca - Zazaca temel dil dersleri | Ilhami SERTKAYA | www.ilhamisertkaya.com

DersimInfo | www.dersiminfo.com

http://www.ilhamisertkaya.com


http://www.dersiminfo.com


Ez- benTı- SenO- o (eril)A- o (dişil)Ma- BizŞıma- sizİna-İnan- Onlar

ZAMANLARGün zamanları:Lêl- Şafak eveli alaca karanlıkZerq- Güneş ışınlarının ilk yansıdıgı vakitSodır- SabahPeroc- ÖğleMuxurbe- Akşam eveli vakitŞan- AkşamŞewe- GeceNêmê şewe- Gece yarısıGenel zamanlar:Ewro- Bu günMeste- yarınBuro- ÖbürgünBultero- Bir öbürki günVızêri- DünPerêy- Dünden evelki günEmşo- Bu akşamSere- YılEmser- Bu yılPar- Geçen yılPêrar- Daha evelki yılGünlük Selamlaşmalar:Mabe xêr- Merhaba

Sodır be xêr- iyi-hayırlı sabahlarSodırê to be xêr- sana hayırlı sabahlarPerocê to be xêr- sana iyi, hayırlı öğlelerDemê to be xêr- (içinde bulunduğun) anın, vaktin hayırlı olsun, merhaba

Muxurbê to be xêr— (akşam evvelki vaktin) hayırlı olsun, merhaba

Şanê to be xêr- iyi akşamlar

Şewa to be xêr— iyi geceler

(Bütün bu selamlaşmalarda, ‘siz, sizin’ diye hitap edildiğinde ‘şıma’ şeklinde ‘siz, size’ ait olur. Sodırê şıma be xêr, şewa şıma be xêr, Demê şıma be xêr’gibi)







Ders: 2

ZAZACA’DA BAZI BAGLAÇLAR1- EKE: Eğer, şayet2- KE: (a- şartlı durumları belirtir b- aktif durumlarda yapan, eden halleri belirtir)3- ÇIKE: Ne ki, çünkü4- OXRO KE: Meğerki (oysaki)5- ÇI ESTO KE: Ne var ki6- COKA KE: Ondandır ki, o nedenledir ki,7- SEBA KE: (...dığından, ...duğundan dolayı) o nedenle8- ÇI HÊFO KE: Ne yazık ki, maalesef9- U: ve10- EBE: İle

1- EKE ile ilgili örnekler:a- EKE ez non bori, bena mırd: Eğer ekmek yersem, tok olurumb- Ez bena mırd EKE ez non bori: Ben tok olurum, eğer ekmek yersemc- EKE (ez )zonê ma qesi bıkeri, şa bena: Eger (ben) dilimizi konuşursam, mutlu olurumd- (ez) şa bena EKE zonê ma qesi bıkeri: (Ben) mutlu olurum eğer dilimizle konuşursame- EKE (ez) to reyna bıveni, zaf kêfweş bena: Seni bir daha görürsem eğer, çok neşeli olurum.f- (ez) zaf kêfweş bena EKE to reyna bıveni: Çok neşeli olurum eğer seni bir daha görürsemg- EKE (tı) wazena ma qesi bıkıme: Eğer(sen) istiyorsan biz konuşalımh- (ma) qesi bıkıme EKE tı wazena: (Biz) konuşalım eğer sen istiyorsan.

2- KE bağlacı ile ilgili örnekler:a- Cenika KE yêna: Gelen kadınb- MerıkoKE yêno: Gelen adamc- DewaKE asena: Görülen köyd- DomanoKE berbeno: Aglayan çocuke- KesoKE huno: Gülen kişif- KênekaKE benuşt çuna: Sakız çiğneyen kızg- NeweşoKE naleno: İnleyen hastah- CenikaKE yena, cirana mın a: Gelen kadın benim komşumdur.ı- MerıkoKE E sono braye mıno: Giden adam kardeşimdir.i- DewaKE asena dewa mawa: Görülen köy bizim köyümüzdür.j- DomanoKE berbeno neweso: Ağlayan çocuk hastadır.k- KesoKE huno dewıjé mao: Gülen kişi bizim köylümüzdür.l- KênekaKE benuşt cuna wastiya mına: Sakız çiğneyen kız benim sevgilimdir.m- NewesoKE naleno apé mıno: İnleyen hasta benim amcamdır.

KE bağlacına bir başka fonksiyondan örnekler:a- Tı KE yena, ez yena: Sen geliyorsan ben gelirim.b- Tı KE vesana non bore: Açsan ekmek ye.c- Zımıstan KE béro, ez sona xarpıt: Kış gelirse ben elazıga giderim.d- Ez KE to vénena, zeré mın veşeno: Seni görürsem içim yanıyor.e- Tı KE soré ez berbena: Sen gidersen ağlarım.







f- Welaté ma KE xoserbo,ma zone xo mekteban de mısenime: Ülkemiz bağımsız olursa biz dilimizi okullarda öğreneceğiz.g- Kam KE baqılo zonê xo mıseno: Kim akılıysa dilini öğrenir.h- Tı KE newesa, mé: Sen hastaysan gelme.ı- Tı KE mı fam nêkena ez sebıkerine?: Sen beni anlamıyorsan ben ne yapayım?

3-ÇIKE ile ilgili örnekler:a- Ez ebe to qesi nekena, ÇIKE tı newazena mın fam bıkerê: Ben senin ile konuşmuyorum

çünkü sen beni anlamak istemiyorsun.b- Ez neşıkina bıwani, ÇIKE ez neşiya mekteb: Ben okuyamıyorum çünkü ben okula gitmedim.c- Ez beşe nekena na kemere berz bıkerine, ÇIKE zaf gırana: Ben bu taşı kaldıramıyorum, çünkü çok ağırdır.d- Ez neşıkina muzırde ravéri, ÇIKE aj(z)me nezanena: Ben Munzur’dan geçemem, çünkü

yüzme bilmiyorum.e- Ez are nekena,ÇIKE ez mırda: Ben kahvaltı yapmıyorum, çünkü ben tokum.f- A tersena, ÇIKE a tersonek a: O(Dişil) korkuyor, çünkü o korkaktır.g- O terseno, ÇIKE o tersonek o: O(eril) korkuyor, çünkü o korkaktır.h- Ma nıka sonime, ÇIKE dereng o: Biz şimdi gidiyoruz, çünkü geçtir.

4-OXRO KE ile ilgili örnekler:a- Mın wast ez sori kê ciranê xo, OXRO KE ciranê mın kê de niyo: Komşumun evine gitmek istedim, oysaki komşum evde değil.b- Lerzan ewro niyame kar, OXRO KE nêweşo: Lerzan bugün işe gelmedi, oysaki (meğerki) hastadır.c- Trêne niyame, OXRO KE mın trêne remna: Tren gelmedi, oysa ki ben treni kaçırmışım.

5- ÇI ESTO KE ile ilgili örnekler:a- Ez wazena tayêna vındine, ÇI ESTO KE waxtê mın çin o: Biraz daha kalmak istiyorum, ne var ki zamanım yokb- No doman wazeno bıwano ÇI ESTO KE bê kes o: Bu çocuk okumak istiyor, ne var ki kimsesizdir.c- No bostan zaf weş o, ÇI ESTO KE wayir merd: Bu bahçe çok hoştur, ne var ki sahibi öldü.

6- COKA KE ile ilgili örnekler:a- Şıliye varena, COKA KE ez niyama: Yağıyor ondan dolayı gelmedim.b- Waxtê mın çini bi, COKA KE mın to ra telefon nêkerd: Zamanım yoktu ondan dolayı sana telefon etmedim.c- Raya mın duriya, COKA KE ez wazena nıka sorine: Yolum uzaktır, ondandır şimdi gitmek istiyorum.

7- SEBA KE ile ilgili örnekler:a- Ez şona üniversita, SEBA KE wazena bıbi malım, wanena: Okuyup öğretmen olmak istediğim için üniversiteye gidiyorum.b- SEBA KE meymanê mın ame, ez ewro kê de menda: Mısafirim geldiği için, bu gün evde kaldım.c- Ez her amnan sona dewe, SEBA KE ez dewe hes kena: Her yaz köye gidiyorum, köyü

sevdiğim için.d- SEBA KE ez dewe hes kena, her amnan sona dewe: Köyü sevdiğim için, her yaz köye giderim.







8- ÇI HÊFO KE ile ilgili örnekler:a- Mın wast şıma bıvêni, ÇI HÊFO KE şıma şi bi: Sizi görmek isterdim, maalesef (ne yazık ki) siz itmiştiniz.b- A roce wêyve çini bi, ÇI HÊFO KE hard lerca: O gün düğün yoktu, ne yazık ki (maalesef) deprem oldu.c- Ciranê mın kar ca vırda, ÇI HÊFO KE nêweş o: Komşum işi bıraktı maalesef (ne yazık ki) hastadır.

9-U ile ilgili örnekler:a- Çep U rast: Sol ve sağ.b-Ez U to: Ben ve sen.c-Cafer şi U ame: Cafer gitti ve geldi.d- Dewa ma U dewa şıma: Bizim köy ve sizin köye-Cênike U kêneke piya şi: Kadın ve kız birlikte gittiler.

10-EBE ile ilgili örnekler:a-Ez EBE zengel hard kınena: Ben kazma ile yer kazıyorum.b-Hesen EBE trêne sono kar: Hasan tren ile işe gidiyor.c-Hunermend EBE hunerê xo kıfş beno: Sanatçı sanatı ile belli olur.







Ders 3

ERİL VE DİŞİLLERDE CİNS ŞEYLERİ NİTELENDİREN SIFATLARLA İLGİLİ BAZI ÖRNEKLER:1- Eril (Nêri)NO ONO mordem baqıl O Bu adam akılıdırNO lacek wanen O Bu Çocuk okuyorNO ko zaf berz O Bu dağ çok yüksektirNO reng sur O Bu renk kırmızıdırNO hêga vaşın O Bu tarla otludurNO astor vêşan O Bu at açtırNO bar gıran O Bu yük ağırdırNO kê germ O Bu ev sıcaktırNO wer şenık O Bu yiyecek azdırNO non nerm O Bu ekmek yumuşaktır

2- Dişil (Maki)NA BUNA cenike baqıl A Bu kadın akılıdırNA kêneke son A Bu kız gidiyorNA trêne derg A Bu tren uzundurNA raye kılm A Bu yol kısadırNA mayine têşan A Bu at (dişil, Türkçe’de özel adı yok)susamışNA dewe gırs A Bu köy büyüktürNA kemere gıran A Bu taş ağırdırNA pêşkire rengın A Bu mendil renklidirNA saye şirın A Bu elma tatlıdırNA muriye nerm A Bu armut yumuşaktır

Eril (Nêri) Dişil (Maki)a- (NO) Ciran (Bu) komşu (NA) CiranEb- (NO) Mudur (Bu) müdür (NA) MudurEc- (NO) Malım (BU) öğretmen (NA) MalımEd- (NO) Dewıj (BU) köylü (NA) DewıjEe-(NO) Faşist (BU) faşist (NA) FaşistEf- (NO) Doxtor (BU) doktor (NA) DoxtorEg- (NO) Feqir (BU) fakir (NA) FeqirEh- (NO) Nêweş (BU) hasta (NA) NêweşEı- (NO) Meyman (BU) misafir (NA) MeymanEi- (NO) Tersonek (BU) korkak (NA) TersonekEj- (NO) Wayir (BU) sahib (NA) WayirEk- (NO) Karêrıj (BU) Karerli (NA) KarêrıjEl- (NO) Çewlıgıj (BU) Çewlikli (NA) ÇewlıgıjE

ZAZACA’DA TEKİL VE ÇOĞUL







Yalın haldeki isimlerin çoğulu, kural olarak isimlerin sonuna ‘i’ soneki gelerek yapılır:1- Sessiz harfle biten isimlerde:

Tekil Çoğula- Por Sac Pori Saçlarb- Qor Bacak Qori BacaklarC- Vaş Ot Vaşi Otlard- Doman Çocuk Domani Çocuklare- Hewr Bulut Hewri Bulutlarf- Kıtap Kitap Kıtapi Kitaplarg- Zern Altın Zerni Altınlarh- Tırk Türk Tırki TürklerI- Bıroş Kova Bıroşi Kovalari- Dest El Desti Eller

2- Dişil olup da e ile biten isimler, çoğul hal aldıklarında e düşer yerine i alır:

Tekil Çoğula- Saye Elma Sayi Elmalarb- Muriye Armut Muriyi ArmutlarC- Waye Bacı Wayi Bacılard- Maye Anne Mayi Annelere- Bız Keçi Bızi Keçilerf- Dewe Köy Dewi Köylerg- Goze Ceviz Gozi Cevizler

3- Eril olup da e ile biten isimlerin çoğul durumlarında sonuna i gelir ve iki sesli harf arasına y kaynaşma harfi girer:Tekil Çoğula- Nuştane Değirmen Nuştaneyi Değirmenlerb- Goşare Küpe Goşareyi KüpelerC- Şane Tarak Şaneyi Taraklard- Areye Değirmen Areyeyi Değirmenlere- Adırge Çakmak Adırgeyi Çakmaklar







Ders 4

ZAZACA’DA SÖZCÜKLERZazaca’da sözcükleri seslendirme bakımından:

1- a- Tek heceli sözcükler

b- Çok heceli sözcükler

2- Birleşik kelimeler

1- Tek heceli sözcükler ile ilgili bazı örnekler:a- Bar Yükb- Par Geçen yılc- Cêr Aşağıd- Berz Yüksekf- Mıx Çivig- Cor Yukarıh- Wer Yiyecekı- Non Ekmeki- Ko Dağj- Şıt Süt

2-Çok heceli sözcükler ile ilgili bazı örnekler:a- Bostan Bahçeb- Azmên Gökyüzüc- Neqebe Vadid- Kewer Kapıe- Tewer Dışarıf- Mêyman Misafirg- Zımıstan Kışh- Payiz Sonbaharı- Tari Karanlıki- Newe Yeni

3-Birleşik kelimeler ile ilgili bazı örnekler:a- Sareberz Başı dikb- Çımsur Gözü kırmızıc- Sarewesiye Baş sağlığıd- Destteng Eli dar, cimrie- Porkej Sarı saçlıf- Zerenerm Yumuşak huylu, içi yumuşakg- Gonigerm Sıcak kanlıh- Sarehışk Sert kafalıı- Runerm Yumuşak yüzlüi- Rusiya Yüzü kara,(utanılacak bir şey yapmış)







5.Ders

1-Zıt Anlamlı Bazı Kelimelera- Serd Soğuk Germ Sıcakb- Tari Karanlık Rostiye Aydınlıkc- Zaf Çok Senık Azd- Derg Uzun Kılm Kısae- Nerm Yumusak Hışk Sertf- Hıt Yas Zuya Kurug- Hira Genis Teng Darh- Pır Dolu Tal Bosı- Vêsan Ac Mırd Toki- Rast Dogru Çewt Eğrij- Rast Sag Çep Solk- Cêr Aşagı Cor Yukarıl- Siya Siyah Sıpê Beyazm- Duri Uzak Nêzık-Nêzdi Yakıno- Zane Bilen-Bilgili Nezan Bilmeyen-Cahilö- Piya Birlikte-Beraber Ciya Ayrıp- Ser Baş-Üst Bıne Altr- Dost Dost Dısmen Düşmans- Rew Erken Herêy-Dereng Geç

2. Haftanın GünleriDışeme PazartesiSêşeme SalıÇarşeme ÇarşambaPancşeme Perşembeİni- (êni) *****aŞeme *****artesiJu (zu,yew) şeme pazar

3- Mevsimler:Usar(wısar)- İlk bahar Amman YazPayiz SonbaharZımıstan Kış

4-Yön Ve Yer SözcükleriA- YönlerVakur Kuzey Başur GüneyRojhılat DoğuRojawan BatıVakurê rojhılati KuzeydoğuVakurê rojawani KuzeybatıBaşurê rojhılati GüneydoğuBaşurê rojawani Güneybatı







B-Yer sözcükleriNahet Bu tarafA het O tarafNaca-İta BuraAca OraDot O taraf, o yanBot Bu taraf, bu yanNaver Bu yanBover O yanCêr AşağıCor YukarıVer ÖnPey ArkaDavacêr Yokuş aşağı, aşağıya doğruDavacor Yokuş yukarı, yukarıya doğru







6.Ders

AylarÇele- Ocak Sıbate-Gurcıke ŞubatAdare MartNisane NisanGulane MayısHezirane HaziranTemmuze TemuzTebaxe AgustosÊlule EylülOktobre EkimTeşrine KasımKanune Aralık

RenklerSur KırmızıSiya SiyahQer KaraÇeqer SarıZerd Altın sarısıSıpê BeyazKewe MaviKesk YeşilŞalên-Qeweyi Kahverengi

İnsan Vücudu organlarıSare BaşÇare AlınBuri KaşPıjangi KirpikPırnıke BurunAlışke-Gepe YanakLew- DudakLewo serên ÜstdudakLewo binên AltdudakFek AğızDıdan DişZon DilQırıke BoğazVıle BoyunBelıke GırtlakSêne GöğüsHerme KolAste KemikQefsıng Göğüs kafesiGulılıke Göz yuvarlağıBibıke Göz bebeği







Made-Vêre MideRoqıla-Loqare BağırsakPize KarınCigere CigerXapa hermi El bileğiXapa lınge Ayak bileğiZend DirsekQıneste KalçaZerri-Zeriya bele KalbPaqe-Qor BacakZani DizLınge AyakBêçıke ParmakBêçıka desti El parmağıBêçıka lınge Ayak parmağıDest ElAşmaqê feki DamakKefe AyaKefa desti El ayasıKortıke EnseMiyane BelPışti SırtBoçık Omurganın alt ucuDose OmuzÇeng Omuz başıNênug Tırnak







7. Ders

Zazacada Emir Kipia-Zazacada emir kipi genellikle olumluluk hali: BI, BE ile yapılırb-Olumsuzluk hali: ME ile yapılır

Bazı örneklera- AMAYENE GelmekEz yêna Ben geliyorumMa yênime Biz geliyoruzTı Yêna Sen geliyorsunSıma yênê siz geliyorsunuz Emir(Olumlu)Hali:BÊ gel (Tekil durum)BÊrê gelin(çoğul durum) Olumsuzluk HaliMÊ gelme(Tekil durum)MÊrê gelmeyin(çoğul durum) b-ROTENE: SatmakEz roşena Ben satıyorumTı roşena Sen satıyorsunMa roşenime Biz satıyoruzŞıma roşenê Siz satıyorsunuz Emir (Olumlu) Hali:BIroşe Sat (Tekil durum)BIroşê satın (Çoğul durum) Emir (Olumsuz)Hali:MEroşe satma (Tekil durum)MEroşê Satmayın (Çoüul durum) c-DIRNAYENE: YırtmakEz dırnena Ben yırtıyorumTı dırnena Sen yırtıyorsunMa dırnenime Biz yırtıyoruzŞıma dırnenê Siz yırtıyorsunuz Emir (Olumlu)Hali:BIdırne Yırt(Tekil durum)BIdırnê Yırtın(çoğul durum) Emir (Olumsuz)Hali:MEdırne Yırtma(Tekil durum)MEdırnê Yırtmayın(Çoğul durum) d-ŞUTENE-Yıkamak







Ez şuna Ben yıkıyorumTı şuna Sen yıkıyorsunMa şunime Biz yıkıyoruzŞıma şunê Siz yıkıyorsunuz Emir (Olumlu)Hali:BIşuye Yıka(Tekil durum)BIşuyê Yıkayın(Çoğul durum) Emir (Olumsuz)Hali:MEşuye Yıkama(Tekil durum)MEşuyê Yıkamayın(Çoğul durum)







8. Ders

ZAZACA’DA FİİL

Zazaca’da yapılarına göre üç kısım fiil vardır:1-Basit fiiller2-Türemiş filler 3-Bileşik fiiller

1-BASİT FİİLLERBunlar başka bir kelime yardımıyla türemeyen, tek kelimeyle olan fiillerdir.

Bazı ÖrneklerBERDENE-götürmek, ARDENE-getirmek, WERDENE-YemekŞIMITENE-içmek, WASTENE-istemek,ŞİYENE-gitmek BİYENE-olmak

2-TÜREMİŞ FİİLLER Fiil önekinin, kimi fiillerin önüne gelmesiyle oluşur.

Bazı Örnekler: CA+KERDENE-CAKERDENE-yerleştirmek,DE+VERDAYENE-DEVERDAYENE-dökmekPÊ+GIROTENE-PÊGIROTENE-Tutmak, yakalamakPA+ZELEQNAYENE-PAZELEQNAYENE-Bir şeyi başka bir şeye yapıştırmak

3- BİLEŞİK FİİLLERİsim olan kelime mastarının önüne gelmekle yapılır.Yani isim yardımıyla yapılır (İsim+fiil).Bazı Örnekler:PARS+KERDENE-PARSKERDENE-DilenmekPARE+KERDENE-PAREKERDENE-Paylaşmak PERS+KERDENE-PERSKERDENE-Sormak KAŞ+KERDENE-KAŞKERDENE-ÇekmekBAR+KERDENE-BARKERDENE-Yüklemek







9. Ders

Fiil Çekimlerinde Şimdiki Zaman İçin Bazı Örnekler

1-

WERDENE-YEMEKa-(olumlu hal)Ez wena-Ben yiyorumTı wena-Sen yiyorsunO weno-O yiyor(eril)A wena-O yiyor(dişil) Ma wenime-Biz yiyiyoruzŞıma wenê-Siz yiyiyorsunuzİ (inan)wenê-onlar yiyiyorlar

b- (olumsuz hal)Ez NÊwena-Ben yemiyorumTı NÊwena-Sen yemiyorsunO NÊwenao-O yemiyor(eril)A NÊwena-O yemiyor(dişil)

2-

ŞIMITENE-İÇMEK

a- (olumlu hal)Ez şımena-Ben içiyorumTı şımena-Sen içiyorsunO şımeno-O içiyor(eril)A şımena-O içiyor (dişil)

Ma şımenime-Biz içiyoruzŞıma şımenê-Siz içiyorsunuzİ(inan) iımenê-onlar içiyorlar

ÇIMINITENE-İÇMEKb- (olumsuz hal) Ez NÊşimena-Ben içmiyorumTı NÊiımena-Sen içmiyorsunO NÊşımeno-O içmiyor(eril)A NÊşımena-O içmiyor(dişil)

3-







WENDENE-OKUMAK

a- (olumlu hal) Ez wanena-Ben okuyorumTı wanena-Sen okuyorsunO waneno-O okuyor(eril)A wanena-O okuyor(dişil)

Ma wanenime-Biz okuyoruzŞıma wanenê-Siz okuyorsunuzİ (inan) wanenê-Onlar okuyorlar

WENDENE-OKUMAKb- (olumsuz hal)Ez NÊwanena-Ben okumuyorumTı NÊwanena-Sen okumuyorsunO NÊwaneno-O okumuyor(eril)A NÊwanena-O okumuyor(dişil)

Ma NÊwanenime-Biz okumuyoruzŞıma NÊwanenê-siz okumuyorsunuzİ(inan) NÊwanenê-Onlar okumuyorlar







10. Ders

İsmin bükümlü halini ve ‘dili geçmiş zaman’ ile ilgili bazı fiil çekiminde örnekler verelim:

Bükümlü hal

a- MıToÊy (eril)Aye (dişil)

MaŞimaİnan

b- Mı berd- ben götürdümTo berd- Sen götürdünÊy berd- O götürdü (eril)Aye bedr- O götürdü (dişil)

Ma berdrime- Biz götürdükŞıma berd- Siz götürdünüzİnan berd- Onlar götürdüler

c- Bükümlü hal örnekleriKAM-(Yalın hal)- ‘Kim’ örneğinden büküm hal;Kami- KimKami ra- KimdenKami ro- KimeKami de- kimdenBı kami- KiminleKam be kami- Kim kiminleKam be kami ra- Kim ile kim

2-Dili geçmiş zaman ile fiil çekimlerinde bazı örnekler

WERDENE-Yemeka- (Eril nesnelerde)Mı werd- ben yedimTo werd- Sen yedinÊy wend- (eril) O yediAye werd- (dişil) O yedi







Ma werd- Biz yedikŞıma werd- siz yedinizİnan werd- Onlar yediler

b- (Dişil nesnelerde)Mı werde- ben yedimTo werde- Sen yedinÊy werde- (Eril) O yediAye werde- (dişil) O yediMa werde- Biz yedikŞıma werde- Siz yedinizİnan werde-Onlar yediler

c-Çoğul nesnelerde(Bu hallerde eril-dişil fark etmez ve fiil ‘i’ soneki sonuçlanılıyor)







11. Ders

ZAZACA’DA TAMLAMA

Zazaca’ da tamlama, tamlananın sonuna gelen sonekler ile yapılır. Bu sonekler;

1-Tamlanan

Eril tekil kelimelerde: ‘ê’Dişil tekil kelimelerde: ’a’Çoğullarda;(yine): ’ê’

2- Tamlayan

Eril tekil kelimelerde: ‘i’Dişil tekil kelimeler: ‘e’Çoğul kelimeler: ‘an’

Bazı Örnekler:

1-Tamlanan

a-Eril tamlanan:DestÊ laceki- oğlanın eliPorÊ Cenike- kadının saçıDerdÊ mordemi- adamın derdiHêgayÊ xali- dayının tarlasıBenuştÊ dılşayi dılşa’nın sakızı

b- Dişil tekil tamlanan:QelemA Lerzani- Lerzan’ın kalemiKoçıkA Caferi Cafer’in kaşığıMangA Zerife- Zerif’in ineğiBalişnA Heseni- Hasan’ın yastığı

c-Çoğul tamlanan:MasuyÊ sosıne- Sosın’ın balıklarıBalişnÊ kêneke- Kızın yastıklarıKıtabÊ laceki Oğlanın kitapları

2- Tamlayan:







a- Eril tekil kelimeler:Vaşê koyİ- dağın otuAstorê Xelilİ- Halilin atıBırê warİ- yaylanın ormanı

b-Dişil tekil kelimelerMayina FatmayE- Fatma’nın atıBaya GulE- Gülün kokusuDerdê XeribiyE Gurbetin derdi

c-Çoğul Tamlayan:Kayê DomanAN- Çocukların oyunuRaya dewAN- köylerin yoluAdırê ŞuyanAN- Çobanların ateşi







12. Ders

ZAZACA’DA SIFAT

Zazaca’da sıfatlar, yapıları bakımından üçe ayrılırlar.

1-Basit sıfatlar2-Türemiş sıfatlar3-Bileşik sıfatlar

1-Basit SıfatlarHer hangi bir ekle türememiş, birden fazla kelimeden oluşmamış tek kelimelik sıfatlardırlar.

a-Eril nesneleri nitelendiren bazı sıfatlardan örneklerKılm-KısaXori-derinÇewt-eğriBerz-yüksek

b-Dişil nesneleri nitelendiren sıfatlardan bazı örneklerxoriyE-derinÇewtÊ-eğriRındE-iyiDergE-uzun

c-Çoğul nesneleri nitelendiren sıfatlardan bazı örneklerRındİ-iyilerDergİ-uzunlarxırabİ-kötülerKılmİ-kısalar

2-Türemiş SıfatlarBunlar, edat ya da soneklerle türetilen sıfatlardır

a-BI olumluluk edat ile, eril hallerde bazı örneklerBIxêr-hayırlıBIkêyf-keyifleBIcan-candanBıdert-dertli

b-Bı ile dişil örnekler;







BIxêrE-hayırlıBIkêyfE-keyifliBIcanE-candanBıderdE-dertliOlumsuzluk anlamı BÊ ile yapılır BÊxêr-BÊxêre-hayırsız (v.b)Çogullarda arkasına İ harfı alarak yapılır;Bıxêrİ hayırlılar, Bêxêrİ-hayırsızlar (v.b)

3-Bileşik SıfatlarBazı fiillerde gelecek zaman kökünün, bir isim, zamir ya da sıfatın arkasına gelerek oluşanlardır;

Bazı örnekler

a-Eril hal;Wer- HeramWER-haram yiyenZAN-zonZAN-dil bilenDOŞ-mangaDOŞ-inek sağanXOŞ-serXOŞ-sar hoş

b-Dişil halHeramwerE-haram yiyenZonzanE-dil bilenMangadoşE-inek sağanSerxoşE-sar hoş

c-Çogul hallerde kelimenin arkasına İ harfi gelirHeramwerİ-haram yiyenlerZonzaneyİ-dil bilenlerMangadoşİ-inek sağanlarSerxoşİ-sarhoşlar

Wer: HeramWER-haram yiyen.

ZAN:zonZAN-dil bilen

DOŞ:mangaDOŞ-inek sağan

XOŞ:serXOŞ-sar hoş







13. Ders

ZAZACADA EDAT

Kendi başlarına anlamları olmayan, ancak bir kelime ile birlikte kullanılınca anlam ifade eden sözcüklerdir. Zazaca da edatlar, bulundukları yere göre üç gruba ayrılırlar;

1- Kelimenin önünde yer alanlar2- kelimenin arkasında yer alanlar3- Hem kelimenin önünde, hem de arkasında yer alanlar

1- Kelimenin ÖnündeYer Alan Edatlar (önedetlar);a- BE,b- BI

a- BE edatıEz BE xo wanena-Ben kendim okuyorumXatır BE to-hoşca kalEz BE laceki huna-Ben çocuğa gülüyorum

b- BI edatı;a- (Sorgule) BI trêne şiye-(Sorgul) trenle gittib- (Zane) Bı zaneyê xo kıfş beno-(bilgili), bilgisiyle belli olurc- (Hesen) Bı xo şi-(Hasan) kendisi gitti

2- Kelimenin Sonuna Gelen Edatlar (Ardedatlar)a- DEb- RA

DE edatı;a- Ez cêr DE menda-Ben aşağıda kaldımb- Dewıji wêşaniye DE mendê-köylüler açlıkta kalmışlar

b- RA edatı:a- Ez to RA hes kena- ben seni seviyorumb- Hevalan RA…- arkadaşlara….c- Nasan RA…. tanıdıklara….

3-Önedat Ve Ardedatlar







a- BE….DE b-DE…RA

a- BE benuşt, laceki kay DE vet- sakız ile çocuğu oyundan çıkardıb- BE sole, astore merge DE gırot- tuz ile atı çayırda tuttu.

b- DE…RA edatı;

a- Çewlig DE cêr, raye derg bena karêr RA ver derbaz bena- Çewlik’de aşağı yol uzanıp karêr’in önünden geçiyorb- Dewe DE çinit, taciran RA rot- köyde biçti, tüccarlara sattı







14. Ders

ZAZACA BAZI KELİMELER

Kelime- Çekuye Biraz- TayêCümle- Cumle İzin- DesturSoru- Pers Akıllı- BaqılGündem- Rojeve Eril- NeriDişil- MakiFiil- Kar Tekil -Ju(yew)humarÇekmek- Antene Çoğul- ZafhumarYazı- nusne-nivis

Harf- HerfeBağlaç- Bestox Belli- KıfşEğitim- Perwerde Belirtili- Diyar Belirsiz- Nediyar Şuphe- ŞıkBilgi- Zaneye Anlam- ManaMutlu- Şa Net- ZelalMutlu olmak- Şabiyene Öğrenci- Wendekar(e)Okuyan- Wendox(e) Medeniyet- MedeniyetYazan- Nusnox(e) Şehir- ŞarıstanAydın- Roştnibir(e) Uzman- PisporSöz- Vate Sesli- VengınSessiz- Bêveng Seslice- BıvengSessizce- Bêvengın Göstermek- Musnayene







15.Ders (Son)

Şimdiye kadar öğrendiklerimizi bir değerlendirelim. Aşağıdaki cümlelerin Zazaca’sını yazalım;

1- Ben bugün erken işe gidiyorum. Bazı işlerim var, onları yapıyorum, işim çoktur. Arkadaşlarım bugün ülkeye gidiyorlar.

1-…………………………………………………………………………………………..2- Kız kardeşim eve geliyor, erkek kardeşim zaten evdedir.

2-…………………………………………………………………………………………..3- Çocuklar dışarıda oynuyorlar. Bir kız ağlıyor. Onun neden ağladığını bilmiyorum.

3-…………………………………………………………………………………………..4- Orası çok uzak, burası yakındır. Biz gidelim oraya.

4-…………………………………………………………………………………………..5- Her sabah ben çay içiyorum, annem ayran içiyor

5-…………………………………………………………………………………………..6- Bu Salı günü, misafirlerimiz var. Zaten o gün işim yok.

6-…………………………………………………………………………………………..7-Ben dilimizi öğreniyorum, kim istiyorsa, onlara da öğretiyorum.

7-…………………………………………………………………………………………..8- Kadın sessizce aşağıdan geldi, yukarıya gitti.

8-…………………………………………………………………………………………..9- Ben bilmiyorum bu çocuk bende ne istiyor. Onu anlamıyorum

9-…………………………………………………………………………………………..10- (kız) Arkadaşımın annesi ölmüş, baş sağlığına gidiyorum.

10-…………………………………………………………………………………………..Not 1- Bu sınava katılanlar, doğru ve yanlışlarının kontrol edilmesini, bilmesini isterlerse, şu aşağıdaki maile gönderebilirler: [email protected]

Not 2- Ayrıca Zazaca ile ilgili soruları da, isteyenlerle paylaşmak istediğimi belirtmeliyim.

Ders izleyicilerine başarılar diliyorum. Birinci dersler periyodu böylece bitmiştir.



mailto:[email protected]

mailto:[email protected]





Documents

Zazaki Kurs - Ilhami Sertkaya