ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA

Zakres wykładu 1.Pojecie państwa

2. Geneza państwa

3. Zasady ustroju politycznego państwa- pojęcie.

4. Przebieg prac nad Konstytucją RP z 2 kwietnia 1997r.

5. Katalog zasad ustroju w Konstytucji RP

6. Konstytucyjne zasady systemu źródeł prawa

7. Zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł

8. Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w polskim porządku prawnym

9. Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa

10. Zasada republikańskiej formy rządów.

11. Zasada pomocniczości w Konstytucji RP

12. Pojęcie i koncepcje dobra wspólnego

2

13. Zasady przewodnie statusu jednostki w Konstytucji RP

14. Zasada godności człowieka (koncepcje godności, ujęcie w art. 30 Konstytucji RP)

15. Zasada równości (równość w prawie, równość wobec prawa)

16. Zasada wolności (wolność w ujęciu pozytywnym i negatywnym, wolność ?od?,

wolność ?do?)

17. Zasady dotyczące ograniczeń praw i wolności w Konstytucji RP

18. Zasada demokratycznego państwa prawnego (elementy formalne i materialne)

19. Zasada praworządności (legalizmu)

3

20. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego

21. Zasady prawidłowej legislacji w świetle orzecznictwie Trybunału

Konstytucyjnego

22. Zasada suwerenności ? pojęcie i cechy władzy suwerennej

23. Suwerenność państwa narodowego a proces integracji europejskiej

24. Zasada zwierzchnictwa narodu w Konstytucji RP (pojęcie narodu, formy realizacji

zwierzchnictwa narodu)

25. Zasada podziału władzy w świetle Konstytucji RP (założenia doktrynalne i ich

realizacja)

26. Zmiany w zakresie funkcjonowania parlamentu w związku z akcesją Polski do

Unii Europejskiej

27. Zmiany w zakresie funkcjonowania władzy sądowniczej w związku z akcesją

Polski do Unii Europejskiej

4

28. Zasady współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych

z członkostwem Polski w Unii Europejskiej

29. Pojęcie i rodzaje systemów rządów

30. System rządów mieszanych (Polibiusz)

31. System rządów w świetle Konstytucji RP

32. Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości ? (pojęcie wymiaru

sprawiedliwości, katalog zasad w świetle Konstytucji RP)

33. Zasada niezawisłości sędziów i niezależności sądów

34. Zasada jednolitości sądów

35. Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego

36. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

37. Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego

5

38. Zasada pluralizmu politycznego w Konstytucji RP (pojęcie i rola ustrojowa partii

politycznych,

39. Finansowanie partii politycznych

40. Pojęcie i rodzaje systemów partyjnych.

41. Zasady prawa wyborczego.

42. Systemy wyborcze ? zalety i wady

43. Ograniczenia zasady pluralizmu politycznego w Konstytucji RP

44. Zasada społeczeństwa obywatelskiego w świetle Konstytucji RP

45. Zasada decentralizacji władzy publicznej

46. Samorząd terytorialny w Polsce

47. Zasada społecznej gospodarki rynkowej w świetle Konstytucji RP

48. Zasada ochrony własności w Konstytucji RP

49. Modele rozwiązań relacji państwa i związków wyznaniowych

50. Polski model stosunków z kościołami i związkami wyznaniowymi

Lit. podstawowa Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2006.

Granat M., Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 2006.

Kuciński J., Zasady ustroju politycznego państwa w Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej z 1997 roku, Warszawa 2012.

Wolności i prawa człowieka z Konstytucji RP, pod red. M. Chmaja, Kraków 2006.

Zasady podstawowe polskiej Konstytucji, pod red. W. Sokolewicza, Warszawa 1998.

Lit. uzupeł. Polskie prawo konstytucyjne, stan prawny na dzień 15 września 2008 r., pod red. W.

Skrzydło, wyd. 6, Lublin 2008.

Wojtaszczyk K. A., Kompendium wiedzy o państwie współczesnym, Warszawa 2006.

System polityczny System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji

i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach

politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm

regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Elementami systemu politycznego są instytucje władzy państwowej i partie

polityczne, a także ich funkcje i sieć powiązań między nimi oraz normy regulujące ich

aktywność: konstytucja i ważniejsze ustawy, takie jak ustawa o partiach politycznych,

czy prawo wyborcze.

Sporą rolę odgrywają tu partie polityczne i system partyjny, określane jako podsystem

partii politycznych.

David Easton

(ur. 24 czerwca 1917 r.. w Toronto) – kanadyjski politolog

Termin s. p. pojawił się w literaturze w roku 1953 r. w pracy Davida Eastona pod tym samym

tytułem, zastępując używany do tej pory "system rządów".

Wcześniej występuje w piśmiennictwie polskim XIX wieku.

Typologia ujęć teoretycznych

W politologii najczęściej podaje się trzy rodzaje systemów politycznych:

I. Koncepcja systemowo-funkcjonalna

W tym ujęciu żadna część układu politycznego nie może istnieć bez innej, łączą je

funkcjonalne zależności. Życie polityczne to system powiązanych czynności.

System polityczny jest częścią systemu społecznego obejmującego

całe społeczeństwo, obejmuje trzy elementy:

wspólnotę polityczną

reżim polityczny

instytucje polityczne.

Najważniejsze składniki działania politycznego to:

wejście (input) - czyli żądanie wysunięte ze strony społeczności w stronę rządzących.

Jest to wykładnia oczekiwań społecznych.

proces wewnątrz systemowego przetwarzania (conversion) - pozyskanie poparcia dla

żądania oraz następnie proces przetwarzania go w decyzję.

wyjście (output) - ujawnienie decyzji

sprzężenie zwrotne - przechodzi przez otoczenie- element porozumiewania się

otoczenie - otoczenie wewnętrzne to społeczeństwo tworzy system polityczny.

Otoczenie zewnętrzne to systemy międzynarodowe

Przedstawicielami tego nurtu są: David Easton, Gabriel Almond, Bingham G.

Powell i Karl W. Deutsch.

II. Koncepcja strukturalno-instytucjonalna W tym rozumieniu system polityczny jest równorzędnym z ekonomicznym i

kulturowym, podsystemem społecznym, wyodrębnionym z działalności grup

społecznych. Oprócz podmiotów związanych stricte z działaniem politycznym, w

ujęciu strukturalno-instytucjonalnym mieszczą się również organizacje pozarządowe.

Na podsystem ten składają się:

struktura polityczna,

normy polityczne i prawne,

stosunki polityczne,

świadomość polityczna,

kultura polityczna,

III. Koncepcja instytucjonalno-normatywna Ten model charakteryzuje się uwypukleniem znaczenia instytucji i norm politycznych,

które mają decydujące znaczenie w relacji władzy i społeczeństwa.

Wyróżnia się trzy elementy systemu politycznego w takim rozumieniu:

idee i wartości polityczne,

organizacje i instytucje polityczne wywierające wpływ i uczestniczące w życiu

politycznym kraju,

normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei politycznych oraz normujące

struktury i funkcjonowanie instytucji politycznych.

Charakterystyka typowych systemów politycznych na świecie (1) Liberalny system polityczny:

konkurencyjny system partyjny,

instytucjonalne zabezpieczenie praw,

silne civil society,

wolne wybory poddane społecznej kontroli,

bazowanie na demokracji większościowej lub konsensualnej.

cdn

Postkomunistyczny system polityczny:

◦ demokracja parlamentarna,

◦ gospodarka rynkowa,

◦ suwerenność narodowa.

◦ różne tempo realizacji wytyczonych celów,

wzrastająca rola partii politycznych, wysokie koszty społeczne transformacji.

◦ zjawisko korupcji na szeroką skalę.

cdn.

Wschodnioazjatycki system polityczny:

wzrost i budowa dobrobytu,

aprobata dla liderów silnego rządu,

szacunek dla państwa.

Islamski system polityczny:

stosunki polityczne są zgodne z zasadami religijnymi islamu, bazują na

nauce Mahometa,

występowanie odmian fundamentalistycznych islamu, np. z

tendencjami absolutystycznymi lub też rewolucyjnego populizmu (Iran za

rządów Chomeiniego do 1989 r.).

Reżim wojskowy;

podporządkowanie wszystkich czynników kształtujących system polityczny

władzom wojskowym,

występowanie różnej formy reżimu wojskowego, np. klasyczna wojskowa junta,

czy też spersonalizowana dyktatura wojskowa wspierana przez armię z

charyzmatycznym przywódcą.

Główne elementy systemu politycznego

(ujęcie formalne): Społeczność (której byt jest współzależny, składająca się z grup o interesach

zbieżnych i sprzecznych);

Organizacje artykułujące i reprezentujące; Instytucje władzy państwowej (dysponujące monopolem uzgadniania interesów

zarówno sposobami perswazji, jak przymusu i przemocy,)

Formalne i zwyczajowe normy (regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie

wszystkich części składowych systemu);

Ideologie i strategie polityczne (stanowiące oprogramowanie ukierunkowujące

działalność systemów państwowych i partyjnych,);

Instytucje i organizacje międzynarodowe (do których są afiliowane państwa i partie

polityczne, których rola wzrasta w warunkach integracji kontynentalnych i

globalizacji.)

Pojecie państwa Państwo – polityczna, organizacja społeczeństwa: suwerenna, terytorialna i

obligatoryjna.

Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych.

Najwyższa polityczna terytorialna przymusowa organizacja społeczeństwa,

posiadająca swoisty aparat władzy i suwerenność, posługująca się prawem w celu

realizacji swoich zadań.

Bez takich elementów jak: władza, terytorium i ludność, państwo nie może istnieć -

kryterium ONZ.

Państwo wg Arystotelesa

Arystoteles dowodził, iż państwo powstało w drodze naturalnego rozwoju.

Według niego człowiek został stworzony do życia w ramach państwowej

organizacji.

Najwyższym dobrem dla społeczeństwa powinno być państwo. Temu celowi

miało być podporządkowane wszystko inne.

ARYSTOTELES O PAŃSTWIE Należy pamiętać, że dla starożytnych Greków stworzone przez nich polis było dla nich

życiowym horyzontem. Chociaż nigdy w starożytności nie powstało państwo greckie,

to Grecy traktowali siebie jako naród. Polis było źródłem doskonałego życia, a

człowiek mógł się rozwijać wyłącznie tutaj. W polis miała się kształtować jego natura

i charakter. System prawny obowiązujący w polis, pozwalał wychować młodego

obywatela w szacunku dla państwa i jego nakazów.

Możemy na dowód tych twierdzeń przytoczyć słowa Arystotelesa, który mówił,

że istota żyjąca poza polis, byłaby zwierzęciem lub bogiem.

cdn

Arystotelesa nauka o państwie

Z etyki wynikała teoria państwa. W tej dziedzinie Arystoteles twierdził,

że państwo jest naturalną formą społeczeństwa („człowiek jest z natury stworzony do

życia w państwie”).

Tak samo jak każda forma, państwo powinno więc być dobrze dopasowane do

społeczeństwa i warunków w których żyje.

Oznaczało to w praktyce, że różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw.

Jedne społeczeństwa wymagają monarchii a inne dobrze funkcjonują w

warunkach demokracji.

Jednak pierwotniejsza od państwa rodzina(wspólnota domowa), z połączenia których

powstaje gmina, a dopiero z połączenia gmin – państwo.

Arystoteles opowiadał się wbrew Platonowi za poszanowaniem własności prywatnej,

uważał także za usprawiedliwioną instytucję niewolnictwa.

cdn

A. Nauka o państwie

Większość form rządzenia powstaje zwykle na drodze historycznego rozwoju i te

naturalne formy są zwykle najlepsze dla danego społeczeństwa. Podobnie najlepiej

przystosowanymi do rządzenia ludźmi są ci, którzy w naturalny sposób znaleźli się na

stanowiskach (przez wolę wyborców albo z urodzenia) a nie filozofowie-teoretycy. To

czy dane państwo jest dobrze, czy źle rządzone zależy często nie od formy rządów

lecz od jakości przymiotów ludzi u władzy.

Zadaniem filozofa jest więc tylko edukowanie i doradzanie rządzącym oraz

proponowanie im dokonywania drobnych, powolnych zmian w strukturze państwa.

Dobra edukacja jest bardzo ważna dla osób rządzących, gdyż umożliwia im

obiektywną ocenę sytuacji, ale oprócz edukacji formalnej rządzące osoby muszą

rozwijać cnoty „złotego środka”, a więc silną wolę, odwagę i rozsądek. Cnoty te są

często ważniejsze dla rządzących od formalnej wiedzy, którą można na bieżąco

uzyskiwać od doradców-filozofów. Sami filozofowie są zwykle niezbyt dobrze

przygotowani do sprawowania władzy, gdyż całe życie koncentrują się na nabywaniu

wiedzy i dysputach, a nie na kultywowaniu cnót niezbędnych przy rządzeniu.

Państwo wg św. Tomasza

z Akwinu św. Tomasz z Akwinu stwierdził,

że charakterystyczną cechą państwa jest żyjąca w nim społeczność, która powinna być

samowystarczalna i niezależna w działaniu.

Organy władzy w państwie chroniły obywateli oraz były gwarantem spokoju i

bezpieczeństwa.

W zamian za to społeczeństwo przestrzegało przepisów prawa.

Państwo wg Kanta i Hegla Podobną do koncepcji pojęcia państwo św. Tomasza z Akwinu przestawił Immanuel

Kant, który twierdził, że państwo to zrzeszenie pewniej liczby ludzi pod rządami

prawa.

Dalej poszedł w swych rozważaniach Georg F. Hegel, który pisał że państwo jest

czymś w rodzaju Boga na ziemi.

W państwie jednostka może dopiero kształtować swoją tożsamość. Można zauważyć,

że w koncepcji przedstawionej przez Hegla państwo stało się wręcz dobrem

absolutnym.

Każdy obywatel miał poświęcić się dla państwa. Założenia heglowskiej koncepcji

zostały później wykorzystane przez narodowych socjalistów w republice weimarskiej,

a potem w III Rzeszy. Taka teoria stawiała dobro państwa wyżej niż interes

jednostkowy.

Geneza państwa -

zespół przyczyn, które złożyły się na powstanie państwa. Koncepcja wywodzi się od

Arystotelesa, wg której natura człowieka predestynuje go do życia w państwie, stąd

jest ono naturalnym wytworem społecznego instynktu wspólnot ludzkich.

Koncepcje teologiczne upatrują genezy państwa w woli istoty nadprzyrodzonej,

Augustyn Aureliusz głosił, że każda władza pochodzi od Boga.

Z kolei Tomasz z Akwinu uważał, iż jedynie sama zasada i idea władzy pochodzi od

Boga, natomiast ustrój ustanawiają ludzie.

Typ państwa wyznaczają podobne stosunki społeczno-ekonomiczne oraz

podobny status ludzi. państwo niewolnicze – cechuje je występowanie właścicieli niewolników oraz

niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki

zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i

posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

państwo feudalne – występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo

małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa. Stosunki zwierzchnik –

podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym

systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

państwo kapitalistyczne – charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności

środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą

społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z

formalnie równych praw.

państwo socjalistyczne – charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją

stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność

środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni

w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami kapitalistycznymi a

socjalistycznymi, jest forma własności – w państwach kapitalistycznych większość

dóbr skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach

socjalistycznych własność jest domeną państwa, rozumianego jako prawny

przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli.

TYPY I FORMY PAŃSTWA ze względu na liczebność władzy państwowej: a.) p. monokratyczne; b.)p.

oligarchiczne;

c.) p. demokratyczne;

ze względu na sposób powołania na urząd najwyższego reprezentanta państwa w

stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych: a.) monarchię; b.)republikę;

ze względu na strukturę terytorialną państwa i jego wew. organizację: a.) p. unitarne,

b.) p. federalne, 4. dyktatura, 5). p. autorytarne, 6) p. totalitarne, 7)

p. demokratyczne.

TEORIE PAŃSTW

teistyczna – teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność

podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności,

licznych zwolenników zyskała w średniowieczu;

teologiczna – jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis

Dei twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować

się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza

pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są

doskonałe;

patriarchalna – koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza

królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest

charakterystyczna dla feudalnej i monarchii absolutnej;

patrymonialna – poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w

postaci ziemi.

umowy społecznej – według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między

obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród; twórcą koncepcji był Thomas

Hobbes a wybitnym przedstawicielem m.in. Jan Jakub Rousseau;

podboju i przemocy – zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych

plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się

terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza;

2

solidarystyczna – twórcą był Émile Durkheim: państwo powstało jako forma

solidarnego dzielenia się obowiązkami;

psychologistyczna – twórcą był Leon Petrażycki państwo to najlepsza forma

zaspokajania potrzeb psychicznych – bezpieczeństwa, afiliacji dominacji;

marksistowska (bazy i nadbudowy) – państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie

w społeczeństwach klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami

podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na straży nierówności społecznych i

chronić stan posiadania klas dominujących; autorami tej koncepcji są Karol Marksi

Fryderyk Engels;

teoria państwa w katolickiej nauce społecznej– według tej koncepcji państwo

istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu

obywateli;

funkcjonalna – dominuje we współczesnej socjologii, głosi, że państwo powstało

jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa

dążą do takiej właśnie formy. Twórca: Aureliusz Augustyn.

Pojecie ustroju politycznego

Ustrój polityczny − struktura organizacyjna, kompetencje i określone prawem

wzajemne zależności organów państwa.

W innym ujęciu określenie dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej,

zespół zasad dotyczących tej władzy w państwie, a także metod jej wykonywania.

Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne

kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki

obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej.

Ustrój polityczny opiera się zarówno na zasadach określonych w aktach

prawnych jak i na tradycji. Współcześnie najczęściej określony

jest konstytucyjnie.

Pojęcie to wywieść można z dzieł Arystotelesa, który stwierdza: "ujęcie w pewien

porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich, to jest rządu"

We współczesnej politologii pojęcie to zyskało sobie bliskie koncepcje, takie

jak: system polityczny, system konstytucyjny, system rządów i reżim polityczny.

W doktrynie prawa konstytucyjnego ustrój polityczny jest kategorią złożoną,

oznaczającą podstawowe zasady struktury władz państwowych oraz

główne instytucje polityczne i prawne.

Każdy ustrój polityczny oparty jest na ideologii i tradycji historycznej. Na ich

podstawie odnajdują się mechanizmy zdobywania oraz sprawowania władzy w

danym ustroju, system gospodarczy w nim funkcjonujący oraz obowiązujący

system prawny.

POJĘCIE I PODZIAŁ USTROJU PAŃSTWA Ustrój - to opis struktury instytucji powiązanych ze sobą organizacyjnie i funkcjonalnie.

Pojęcie u. p. oznacza całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej.

U. p. dzieli się na u. polityczny i u. społeczno – gospodarczy. Regulacja konstytucyjna u. p.

nie jest regulacją pełną i nie zawiera norm szczegółowo określających wszystkie stosunki

społecznie istotne dla organizacji państwa i działania władzy państwowej

Pojęcie zasad ustroju państwa Zasady ustrojowe to podstawowe rozwiązania zamieszczone w ustawie zasadniczej,

które regulują podstawy ustroju społecznego, politycznego i gospodarczego państwa.

Decyzje polityczne autorytetu ustrojodawczego wyrażone w postaci konstrukcji

normatywnych, które determinują zakres praw i wolności człowieka oraz określają

zasady organizacji i zakres kompetencji władz publicznych (budowa organów

naczelnych, administracji i samorządu terytorialnego).

Zasady ustroju a system władzy Są to zasady podstawowe określone w konstytucji, które rozstrzygają o charakterze

ustrojowym państwa i określają panujący w nim system władzy.

Zasady te razem tworzą tzw. tożsamość konstytucyjną państwa, wskazują do kogo

należy władza w państwie (suwerena), ustanawiają podstawowe formy wykonywania

tej władzy i rodzaje organów państwowych do tego powołanych.

Współczesny konstytucjonalizm ukształtował szereg zasad wspólnych, stanowiących

standard demokratycznego państwa.

Sposób rozumienia zasady ustroju Sposób szerszy: utożsamiający zasady konstytucyjne z normami konstytucyjnymi.

Każda norma zawarta w Konstytucji będzie zasadą konstytucyjną.

Sposób węższy: zasady konstytucyjne są to tylko te normy konstytucyjne, które

wyróżnia się ze względu na ich szczególną doniosłość.

Elementy zasady ustroju (konstytucyjnej):

norma prawna zawarta w konstytucji, której szczególna doniosłość wyraża się w tym, iż:

-z normy tej wynikają inne normy konstytucyjne,

-określa cechy danej instytucji, -wyraża wartości konstytucyjne, stanowiące

podstawy aksjologiczne Konstytucji,

-uznawana jest za zasadę w doktrynie i orzecznictwie,

-norma najbardziej ogólna ze wszystkich norm konstytucyjnych i nakazująca

realizację pewnych stanów rzeczy w możliwie najwyższym stopniu,

-dyrektywy wskazujące jakie ma być prawo na podstawie aksjologicznych

założeń ustroju i jak je tworzyć by spełniało ten cel.

KATALOG ZASAD USTROJU

W KONSTYTUCJI RP

• Najważniejsze zasady ustroju zawarte są w rozdz. I Konst.

• Katalog zasad ustroju politycznego: z. demokratycznego państwa prawnego; z.

suwerenności narodu; z. podziału władz; z. hierarchicznej budowy systemu źródeł

prawa; z. konstytucjonalizmu; z. pluralizmu społecznego; z. społeczeństwa

obywatelskiego; z. przyrodzonej godności człowieka; z. republikańskiej formy

państwa; z. pomocniczości; z. niepodległości i suwerenności państwa; z. istnienia

samorządu terytorialnego; z. autonomii i wzajemnej niezależności oraz współdziałania

w stosunkach między państwem a Kościołem oraz innymi związkami; z. odrębności i

niezależności sądów i trybunałów.

• Katalog zasad ustroju społeczno – gospodarczego: z. społecznej gospodarki

rynkowej; z. ochrony własności

KONSTYTUCYJNE ZASADY SYSTEMU

ŹRÓDEŁ PRAWA

Z. hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa: -nie jest wyrażona wprost w K.

–na treść tej z. składa się zakaz wydawania aktów hierarchicznie niższych,

sprzecznych z aktami hierarchicznie wyższymi –nakaz rozwijania, konkretyzacji

aktów wyższych w hierarchii źródeł prawa przez akty niższego rzędu w

hierarchii źródeł prawa –akty wyższego rzędu mają charakter aktów ogólnych.

Z. dychotomicznego systemu źródeł prawa, czyli podział na akty powszechnie

obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące. Akty powszechnie obowiązujące mogą

być adresowane do wszystkich podmiotów prawa w państwie tj. organów,

funkcjonariuszy urzędów państwowych, jednostek i innych podmiotów

prywatnych. Akty te obowiązują na terenie całego kraju, z wyjątkiem prawa

miejscowego, które obowiązuje na terenie działania jednostek, które je

ustanowiły. Akty prawa wew. Obowiązujące mogą być adresowane tylko do

jednostek organizacyjnych podległych organowi wydającemu dany akt. Są to

akty wydawane w stosunku nadrzędności i podporządkowania. cdn

KONSTYTUCYJNE ZASADY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA cd.

Z. zamkniętego systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego: oznacza, że

zarówno katalog aktów powszechnie obowiązujących, jak i katalog organów

mających kompetencje do ich wydawania jest określony w sposób zamknięty.

Rozporządzenia wydaje: Prezydent, RM, Prezes RM, ministrowie, KRRiT.

Z. otwartego systemu źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego: art. 93 K.

wymienia przykładowe akty wew. Obowiązujące, tj.: uchwały i zarządzenia, ale

nie zamyka tego katalogu. Do aktów wew. Obowiązujących zalicza się:

regulaminy, instrukcje, ogólniki.

Z. nadrzędności konstytucji. Z. prymatu ustawy: wykonawczy charakter

regulacji przyjmowanych przez organy rządowe.

ZASADA NADRZĘDNOŚCI KONSTYTUCJI W SYSTEMIE ŹRÓDEŁ

PRAWA art. 8

Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza zakaz

stanowienia aktów prawnych z nią sprzecznych a także nakłada obowiązek

realizowania jej postanowień.

Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna

pochodząca z aktu niższego rangą od Konstytucji, nie może być z nią sprzeczna.

Aspekt negatywny nadrzędności Konstytucji: zakaz wydawania aktów prawnych

sprzecznych z Konstytucją

Aspekt pozytywny: oznacza nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających

postanowienia Konstytucji i nakaz spójności całego porządku prawnego z

Konstytucją

CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY

ZASADNICZEJ

Konstytucja jest ustawą, bo uchwalana jest przez parlament. Jest ona aktem

normatywnym i powszechnie obowiązującym. Cechy: szczególna treść,

szczególna forma, szczególna moc prawna.

SZCZEGÓLNA TREŚĆ- polega na zakresie regulowanych przez nią materii i

sposobie regulowania tych materii. Konstytucja reguluje całokształt kwestii

ustrojowych państwa. Określa:

• ogólne zasady ustroju państwa

• ustrój naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych

relacji

• podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki

Konstytucja z 2 kwietnia 1997r . składa się ze wstępu (preambuły) oraz 243 art.

ujętych w 13 rozdziałów. Najobszerniejsze rozdziały poświecone są zasadom

ustroju państwa, oraz wolnościom, prawom i obowiązkom człowieka.

Rozdział III: dotyczy źródeł prawa. Kolejne rozdziały dotyczą poszczególnych

organów: Sejmu i Senatu, Prezydenta, RM i administracji rządowej, samorządu

terytorialnego, sądów i trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony

prawa. Rozdział X i XI dotyczy finansów publicznych oraz stanów

nadzwyczajnych. Rozdział XII określa procedurę zmiany konstytucji i zawiera

przepisy przejściowe i końcowe określające porządek wchodzenia w życie

konstytucji.

SZCZEGÓLNA FORMA KONSTYTUCJI-

polega na szczególnej nazwie jak również na szczególnym trybie powstawania.

Projekt konstytucji przygotowywany jest przez specjalne ciało polityczne

pozostające poza systemem komisji parlamentarnych ( nadzwyczajna komisja,

gremium polityków i ekspertów).

Uchwalenie konstytucji wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego

kworum. Niekiedy konstytucja musi zostać poddana pod referendum.

SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY-

konieczne jest uchwalenie ustawy o zmianie konstytucji (ustawy konstytucyjnej).

Odrębność proceduralna wyraża się w:

ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem w

ustanowieniu innych podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej

• ustanowieniu kilku procedur zmiany konstytucji

• ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach

Konstytucja może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną

(kwalifikowaną) większością głosów.

Niektóre konstytucje ustanawiają kilka procedur swojej zmiany. Najbardziej

typowe jest odróżnienie zmiany konstytucji (wprowadzenie pojedynczych

poprawek do tekstu- wyłącznie przez parlament) od rewizji konstytucji (zmiana o

charakterze całościowym). Rewizja konstytucji może wymagać potwierdzenia w

referendum.

W wielu krajach niedopuszczalna jest zmiana konstytucji w czasie

obowiązywania stanu wyjątkowego lub wojennego.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. – tryb zmiany konstytucji

Projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć prezydent, Senat lub

grupa posłów licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu

Ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm (większością 2/3

głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów) i nie później niż

w ciągu 60 dni przez senat (bezwzględną większością głosów, w obecności co

najmniej połowy ustawowej liczby posłów). Konieczna jest zgoda obu izb

Nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego. Zmiana

konstytucji zostaje przyjęta jeżeli opowiedziała się z a nią większość głosujących.

Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej konstytucję (nie

przysługuje mu prawo weta)

Konstytucja nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (nie

można w tym czasie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad

projektami już wniesionymi należy zawiesić)

SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA

najwyższe miejsce w systemie norm prawa stanowionego.

jest aktem najwyższym

wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, nie mogą być

sprzeczne.

Sprzeczność może przybierać:

- charakter materialny- takie ukształtowanie treści normy, że nie jest możliwe

jednoczesne wykonanie tej normy i normy konstytucyjnej

- charakter proceduralny- przepis lub akt został wydany w sposób naruszający

uregulowania konstytucyjn

- charakter kompetencyjny- gdy akt lub norma prawna została wydana przez

podmiot, któremu konstytucja nie przyznała w tym zakresie kompetencji

akty normatywne muszą przyjmować treści w jak najpełniejszy sposób

urzeczywistniając postanowienia konstytucji.

KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA W POLSCE

Kontrola konstytucyjności prawa jest logicznym następstwem obowiązku

zgodności całego hierarchicznie zbudowanego systemu prawa w państwie z

Ustawą zasadniczą.

Bez względu na różnice ustrojów poszczególnych państw, kontrola

konstytucyjności prawa realizowana może być w formie kontroli politycznej,

bądź w formie kontroli sądowej.

Kontrola polityczna dokonywana jest na podstawie kryteriów celowościowych,

bez zachowania szczególnych procedur, i zazwyczaj stanowi tylko jedną z wielu

funkcji realizujących ją organów.

Kontrolę sądową spełniają sądy lub organy typu sądowego na podstawie modelu

postępowania jurysdykcyjnego.

Kontrola konstytucyjności prawa - pojęcie i rodzaje

Podstawowa funkcja- orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych.

Funkcję tę realizuje on w następujących formach:

Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z

Konstytucją. Skoro ratyfikowane umowy międzynarodowe zostały zaliczone do

powszechnie obowiązujących źródeł prawa, również niezbędna stała się kontrola

ich zgodności z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej

w ustawie.

Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych

przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi i ustawami.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, na wniosek Prezydenta, zgodność z

Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed

jej ratyfikacją - przepis ten oznacza, że kontrola konstytucyjności przepisów

prawa dokonywana może być wyjątkowo także w formie kontroli wstępnej i

wiąże się ściśle z procesem tworzenia prawa. Wymienione wyżej trzy formy

kontroli mają, bowiem charakter kontroli następczej, która była i jest

zasadniczym oraz podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego.

Procedury kontroli konstytucyjności prawa w Polsce

Konstytucja w zakresie kontroli konstytucyjności prawa utrzymuje, znany na

gruncie poprzednio obowiązujących przepisów, podział podmiotów

uprawnionych do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego na

podmioty uprawnione generalnie, podmioty uprawnione szczegółowo oraz

podmioty uprawnione indywidualnie.

Podmiotami uprawnionymi generalnie, tj. bez żadnych ograniczeń są: prezydent,

Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes RM, 50 posłów, 30 senatorów,

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,

Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO.

Podmioty uprawnione szczegółowo mogą występować z wnioskami do Trybunału

Konstytucyjnego tylko w tych wypadkach, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw

objętych ich zakresem działania. Do podmiotów tych Konstytucja zalicza:

a) organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego,

b) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze

organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,

c) kościoły i inne związki wyznaniowe.

Podmiotem uprawnionym indywidualnie jest Krajowa Rada Sądownictwa w

zakresie aktów dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów Z

wnioskami o rozpatrzenie sporów kompetencyjnych do Trybunału

Konstytucyjnego mogą występować: Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes

RM, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu

Administracyjnego, Prezes NIK

Bezpośrednie (samoistne) stosowanie

konstytucji

Wyróżnia się bezpośrednie (samoistne) i pośrednie (niesamoistne) stosowanie

konstytucji.

Stosowanie bezpośrednie zachodzi gdy normy konstytucyjne obowiązują w

obrocie prawnym wprost, tzn. bez konieczności rozwinięcia ich aktami niższego

rzędu.

Stosowanie pośrednie zachodzi gdy normy konstytucyjne wymagają rozwinięcia

w akcie niższego rzędu.

Z postanowień konstytucyjnych daje się z reguły ustalić wprost krąg podmiotów

zobowiązanych do bezpośredniego stosowania konstytucji.

Zdarza się jednak że podmioty te wskazane są w sposób dorozumiany, a ich

ostateczne ustalenie dokonywane jest przez orzecznictwo bądź doktrynę prawa.

Istniejące w tym zakresie rozwiązania mieszczą się między dwoma skrajnymi

modelami.

Model pierwszy

Konstytucję stosują bezpośrednio jedynie parlament głowa państwa i rząd.

Parlament czyni to realizując wszystkie swoje funkcje nie tylko wydając ustawy,

może on ograniczać inne organy państwowe w stosowaniu konstytucji, takie

ograniczenia może zawierać także sama konstytucja (zastrzegając pewne materie

dla ustawy).

W modelu tym nie ma możliwości bezpośredniego stosowania norm

konstytucyjnych przez sądy, a jednostki nie mogą powoływać się na prawa

konstytucyjne które nie zostały rozwinięte w ustawie.

Istotną cechą tego modelu jest brak pozaparlamentarnej kontroli

konstytucyjności ustaw.

Model ten występował w okresie PRL.

Model drugi

cała konstytucja (lub przynajmniej jej część dotycząca praw jednostki) jest

bezpośrednio stosowana przez wszystkie organy władz publicznych, które są nią

związane.

Jednostka może powoływać się wprost na normy konstytucji i dochodzić ich

realizacji przed sądem.

W systemie tym występuje pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności prawa

i instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej.

Model ten został wprowadzony w Polsce już w okresie transformacji ustrojowej.

W obecnej konstytucji sankcjonuje go art. 8 ust.2 „Przepisy konstytucji stosuje się

bezpośrednio chyba że Konstytucja stanowi inaczej”.

Współstosowanie konstytucji

Do sfery bezpośredniego stosowania zalicza się także współstosowanie

konstytucji, polegające na równoczesnym stosowaniu norm konstytucji i norm

ustawowych.

Oznacza ono że podmiot stosujący prawo powinien uwzględniać nadrzędną moc

prawną konstytucji i dawać pierwszeństwo takim rozwiązaniom które najlepiej

realizują postanowienia konstytucji.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE I WSPÓLNOTOWE W POLSKIM

PORZĄDKU PRAWNYM

relacja K. – prawo międzynarodowe:

I koncepcja: p. międzynarodowe p. krajowe stanowią dwa odrębne porządki

prawne

II koncepcja: nadrzędność przysługuje p. międzynarodowemu w stosunku do p.

krajowego.

relacja K – akty prawa wspólnotowego : nadrzędność prawa wspólnotowego w

stosunku do prawa krajowego występuje w Irlandii.

W innych państwach występuje nadrzędność K. –zasada konstytucjonalizmu

wyraża się bezpośrednim stosowaniu K.

Transformacja ustrojowa w Polsce po 1989 roku Pierwsze zasadnicze zmiany w konstytucji obowiązującej od 22 lipca 1952 roku nastąpiły w

1989 roku, po porozumieniu „okrągłego stołu”.

Powołano instytucję prezydenta oraz drugą izbę parlamentu . Z konstytucji usunięto zapisy dotyczące kierowniczej roli Polskiej Zjednoczonej

Partii Robotniczej oraz ścisłych powiązań ze Związkiem Radzieckim.

Przywrócono tradycyjną nazwę państwa- Rzeczpospolita Polska.

Kolejnym etapem reformy ustrojowej państwa było uchwalenie 23 kwietnia 1992 roku

ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalania Konstytucji Rzeczpospolitej

Polskiej. Według tej ustawy komisję uchwalają obie izby: sejm i senat.

Ważnym momentem było uchwalenie 17 października 1992 roku tak zwanej

„Małej Konstytucji” - ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą

ustawodawczą a wykonawczą Rzeczpospolitej Polskiej oraz samorządzie terytorialnym.

Pierwszy etap przygotowania nowej Konstytucji

Zgłoszenie projektów przez uprawnione podmioty: Prezydent, Komisja

Konstytucyjnego Zgromadzenia Narodowego, grupa 56 członków Zgromadzenia

Narodowego (ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 roku) oraz grupa co

najmniej 500 tys. wyborców (nowela z 22 kwietnia 1994 roku)

Do Zgromadzenia Narodowego ostatecznie wpłynęło siedem projektów

konstytucyjnych, które zostały wniesione przez:

◦ Komisję Konstytucyjną Senatu I kadencji

◦ Polskie Stronnictwo Ludowe i Unię Pracy

◦ Konfederację Polski Niepodległej

◦ Unię Wolności

◦ Sojusz Lewicy Demokratycznej

◦ prezydenta Lecha Wałęsy

◦ NSZZ „Solidarność” i ugrupowania centroprawicowe (tzw. projekt

obywatelski wniesiony w drodze inicjatywy ludowej).

Drugi etap przygotowania nowej Konstytucji Pierwsze czytanie projektów odbyło się we wrześniu 1994 roku w Zgromadzeniu

Narodowym. Wszystkie projekty trafiły do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia

Narodowego, by przygotować jednolity projekt. Prace Komisji doprowadziły 16

stycznia 1997 roku do przyjęcia sprawozdania zawierającego tekst Konstytucji w

jednolitej formie.

Kwestie budzące najwięcej kontrowersji:

◦ określenie pozycji prezydenta, a także zdefiniowanie jego roli w systemie

podziału władz

◦ wskazanie pozycji Kościoła oraz kompleksu regulacji dotyczących wolności

sumienia i wyznania

◦ wyznaczenie zakresu tzw. praw socjalnych.

◦ Ostatni etap przygotowania nowej Konstytucji Drugie czytanie projektu odbyło się 22 marca 1997 roku. Uchwalono w nim parlamentarny

tekst Konstytucji (art. 7 ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992 roku), po czym swoje

poprawki zgłosił prezydenta (art. 8 ust. 2).

Zostały one rozpatrzone przez Zgromadzenie, które w trzecim czytaniu uchwaliło

ostateczny tekst Konstytucji 2 kwietnia 1997 roku. Referendum konstytucyjne zostało wyznaczone na 25 maja 1997 roku. Konstytucja została

zaakceptowana niewielką większością głosów (6 398 641 głosów na „TAK”, 5 570 493

głosów na „NIE”, frekwencja wyniosła 42, 85%.

KONSTYTUCJA

Konstytucja RP jest najważniejszym polskim aktem prawnym i podstawą ustroju

państwa polskiego.

Gwarantuje prawa i wolności obywatelskie, określa wzajemne stosunki między

władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, decyduje o kształcie i sposobie

powoływania najważniejszych instytucji państwowych takich, jak Sejm, Senat,

Prezydent i Rada Ministrów, ma bezpośredni wpływ na kształt systemu

sądownictwa, samorządu terytorialnego i organów kontroli państwowej.

Reguluje sprawy związane z organizacją administracji rządowej, finansami

publicznymi i sytuacjami wyjątkowymi (stanami nadzwyczajnymi). Polską

ustawę zasadniczą poprzedza preambuła, czyli uroczysty wstęp powołujący się na

polskie tradycje historyczne oraz ważne wartości.

Zawiera również odwołanie do Boga, czyli Invocatio Dei.

ZASADY USTROJU POLIT. PAŃSTWA

Zasady upp – uwagi ogólne

Zasady ustroju politycznego państwa określają ustrój państwa jako instytucji

politycznej powołanej w pierwszym rzędzie do sprawowania władzy.

Do grupy podstawowych zasad ustroju politycznego państwa zaliczamy zasadę

suwerenności Narodu, zasadę demokratycznego państwa prawnego, zasadę

urzeczywistnienia „demokracji mieszanej” oraz zasadę podziału władzy i równowagi

władz.

Zasady ustroju państwa są określone w Konstytucji, dzięki czemu mają charakter

zasad konstytucyjnych.

Zasady te stanowią więc wyrażone w przepisach konstytucji (normach) idee, wartości,

pojęcia, które tworzą podstawy innych norm prawnych , reguł zachowania,

wyznaczają kierunek pozostałych regulacji prawnych, zwłaszcza konstytucyjnych,

charakteryzują państwo przez wskazanie na jego pryncypialne wartości, są

fundamentem całej budowli, jaką jest nie tylko system prawny państwa z konstytucją

na czele, lecz także sam system polityczny, społeczny, gospodarczy.

Zasady te cechuje szczególna doniosłość.

Owa szczególna ranga zasad ustrojowych wyraża w się tym, iż wynikają z nich inne

normy konstytucyjne, określają one istotne cechy danej instytucji oraz wyrażają

podstawowe wartości konstytucyjne i są one za takie uznawane w orzecznictwie i

doktrynie.

Nie istnieje w nauce prawa konstytucyjnego jeden jakiś uniwersalny katalog spisanych

zasad.

Są one czasami sformułowane wprost w Konstytucji, czasem natomiast pojawiają się

dopiero w następstwie ich zrekonstruowania z szeregu istniejących przepisów

konstytucyjnych (zasady nienazwane).

Katalog zasad ustroju państwa:

1. zasada przyrodzonej godności człowieka,

2. zasada dobra wspólnego,

3. zasada suwerenności narodu (art. 4 ust. 1 i 2) Konstytucji,

4. zasada konstytucjonalizmu,

5. zasada demokratycznego państwa prawnego,

6. zasada sprawiedliwości społecznej,

7. zasada podziału władzy (art. 10 ust. 1 i 2) Konstytucji i równowagi władz (podział

i równoważenie się władz),

8. zasada republikańskiej formy rządu,

9. zasada reprezentacji politycznej i pluralizmu politycznego (art. 11 ust. 1 i 2)

Konstytucji,

10. zasada parlamentarnej formy rządów,

11. zasada współpracy w stosunkach między państwem a kościołami i innymi

związkami wyznaniowymi. Katalog …. c.d.

12. zasada dwuizbowości parlamentu,

13. zasada poszanowania godności człowieka, ( godność przyrodzona i niezbywalna),

15. zasada ochrony własności,

16. zasada społecznej gospodarki rynkowej ( z katalogu zasad ustroju społ.-gosp.) art. 20

Konstytucji,

17. zasada wolności gospodarczej,

18. zasada zamkniętego i hierarchicznego systemu źródeł prawa powszechnie

obowiązującego,

19. zasada społeczeństwa obywatelskiego,

20. zasada pomocniczości (subsydiarności),

21. zasada decentralizacji władzy I istnienia samorządu terytorialnego,

22. zasada odrębności i niezależności Sądów i Trybunałów, oraz niezawisłości sędziów,

23. zasada wolności i praw człowieka oraz obywatela.

ZASADA PRZYRODZONEJ GODNOŚCI CZŁOWIEKA

(1)

Zasada przyrodzonej godności człowieka, czyli

przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest

źródłem wolności i praw człowieka; władze publiczne

muszą ją szanować i chronić.

Zasada ta została uznana za podstawową regulację w systemie przepisów

dotyczących praw i wolności jednostki.

Pojęcie godności człowieka

Pojęcie niezdefiniowane w żadnym akcie normatywnym- wywodzi się z wartości

kulturowych, związane i wynikające z istoty społeczeństwa.

Godność nie jest uzależniona niczym przyziemnym, przysługuje wszystkim na równych

zasadach, niezależnie od płci, wieku, zawodu, obywatelstwa czy sytuacji.

W literaturze wyróżnia się 2 koncepcje: osobowościową i osobową.

W koncepcji osobowościowej godność ludzka jest wartością, którą

człowiek może nabyć, rozwijać lub utracić.

Koncepcja osobowa stanowi natomiast opiera się na czterech aspektach

godności człowieka: metafizycznym, teologicznym, etycznym oraz ontologicznym.

W ogólnym ujęciu oznacza to, źródłem ludzkiej godności jest to, że człowiek różni

się od zwierząt, jego działania są dziełem instynktów, rozumu i własnej woli i

tylko takie pojmowanie godności człowieka może być źródłem konstytucyjnego

katalogu praw człowieka.

Godność człowieka w K.

Godność człowieka jest uznawana powszechnie za bardzo ważny atrybut ludzkiej

istoty, dlatego też znalazła się o niej wzmianka w aktualnie obowiązującej konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. Jej ważną rolę może wyznać to, iż została zawarta

w art. 30 Konstytucji RP tym samym otwierając II rozdział Konstytucji o wolnościach,

prawach i obowiązkach człowieka i obywatela. „Przyrodzona i niezbywalna godność

człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a

jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.”

Oznacza to zatem przyrodzoną i niezbywalną cechę każdej istoty ludzkiej, która

nie wymaga uprzedniego zdobycia ani też nie może zostać utracona przez człowieka. Nie

ma sytuacji, ani żadnej możliwości, aby ludzka istota mogła zostać jej pozbawiona,

nawet z własnej jej woli.

Cechy godności człowieka

Wg ustawodawcy godność człowieka jest :

„przyrodzona”: oznacza to, że człowiek nabywa godność w momencie stania się

istotą ludzką i jest ona przynależna każdemu z samego faktu bycia człowiekiem.

Posiada ją każdy bez wyjątku i bez różnic. Traci się ją w momencie śmierci, przy

czym ustawodawca zaznacza, że chodzi o śmierć mózgową.

„niezbywalna”: przypisana jest każdemu przez całe jego życie, którego nie można

się zrzec tak samo jak człowieczeństwa. Należy przeciwdziałać wszelkim

zagrożeniom grożącym uprzedmiotowieniem człowieka. 1

„źródłem wolności i praw człowieka”: oznacza to odwołanie się do naturalnych

praw człowieka, z nabyciem których nabywa się wolności i prawa przyrodzone i

niezbywalne. Wynikają one z godności człowieka, a nie odwrotnie.

„nienaruszana”: nikt nikogo nie może pozbawić tej godności ani jej ograniczyć

czy zawiesić, nawet w nadzwyczajnych sytuacjach. Tak jak w art. 233

Konstytucja ogranicza pewne wolności i prawa człowieka, tak godność człowieka

takim ograniczeniom nie podlega i nie ma możliwości, aby takie sytuacje

zaistniały.

„obowiązkiem władz publicznych”: Wszystkie organy władzy publicznej są

zobowiązane do poszanowania godności ludzkiej i do jej ochrony, muszą zatem

reagować w każdym przypadku, gdy godność ta zostanie naruszona, złamana lub

ograniczana.

Godność człowieka w orzeczeniach T.K.

W ciągu ponad dwudziestu lat istnienia Trybunał Konstytucyjny w

uzasadnieniach do swoich orzeczeń powoływał się na godność człowieka wiele

razy.

Pod rządami Konstytucji z dn. 2 kwietnia 1997 r., kiedy oparto się na koncepcji

prawno-naturalistycznej, wprowadzono do ustawy zasadniczej klauzulę

generalną w postaci artykułu 30.

W wyrokach Trybunału Konstytucyjnego pojawiła się już linia orzecznicza,

zwłaszcza w kontekście orzeczenia z dn. 15 października 2002 r. oraz z 5 marca

2003 r., która dopuściła - jeżeli sytuacja ma wyjątkowy charakter - traktowanie

godności człowieka jako prawo podmiotowe.

Zasad dobra wspólnego Pojęcie i znaczenie d. w.

Zasada nazwana w art. 1 Konstytucji, ale to nie jest cała kategoria dobra

wspólnego, obecnie jest ono bardziej utożsamiane ze społeczeństwem

obywatelskim.

Definiowanie dobra wspólnego nie jest rzeczą łatwą i to w kontekście polityczno-

filozoficznym, godzenia praw indywidualnych i pewnej kategorii zbiorowej.

Dobro wspólne nie może być postrzegane jako suma dóbr indywidualnych, nie

może być z drugiej strony interpretowane jako zbiorowa potrzeba.

Jest natomiast wynikiem skoordynowanych działań większości lub wszystkich

członków zbiorowości jednoczących się we wspólnym wysiłku w celu

urzeczywistnienia pomyślności ogółu. Dobro wspólne niewątpliwe wyznacza granice aktywności indywidualnej.

KONCEPCJA DOBRA WSPÓLNEGO

Wśród zasadniczych elementów dobra wspólnego należy wymienić:

1)poszanowanie osoby jako takiej, rozumiane jako: umożliwianie jednostce

korzystania ze swobód naturalnych, niezbędnych do rozwoju powołania

ludzkiego, prawo do postępowania wg słusznej normy własnego sumienia, prawo

do ochrony życia prywatnego i prawo do sprawiedliwej wolności, także w

dziedzinie religijnej

2)dobrobyt rozumiany jako rozwój dóbr duchowych i ziemskich potrzebnych

społeczności. Władza powinna zapewnić każdemu to, czego potrzebuje on do

prowadzenia życia godnego i ludzkiego (wyżywienie, odzież, praca, opieka

zdrowotna)

3)pokój rozumiany jako trwały, bezpieczny i sprawiedliwy porządek. Władza

publiczna jest zobowiązana do zapewnienia stanu bezpieczeństwa społeczności i

jej członków. cd

W skład dobra wspólnego wchodzą trzy zasadnicze elementy:

poszanowanie osoby jako takiej,

poszanowanie jednostki,

dobrobyt traktowany jako rozwój duchowy i materialny w społeczności,

pokój, ale rozumiany jako trwałość i bezpieczeństwo sprawiedliwego porządku. Orzeczenia TK w sprawie d. w.

nakazuje dobro wspólne traktować jako kategorie ograniczającą nie tylko

jednostki, ale także jednostki publiczne(nie może dotyczyć tylko jednostek, ale

wszystkich).

- 16 marca 2010 – K 24/08 : TK pojecie dobra wspólnego ma charakter

wielowymiarowy i może być rozumiane między innymi w znaczeniu historyczno-

egzystencjalnym, moralnym, celowościowym.

RP to inaczej rzecz wspólna, a więc wspólnota obywateli. Ustrojodawca w tym

wyrażeniu podkreślił uczestnictwo wspólnoty nie tylko w korzystaniu z dobra,

którym jest RP, lecz także w jego ustawicznym współtworzeniu oraz we

współodpowiedzialności za nie.

Przyjmuje się, że dobrem wspólnym jest państwo rozumiane jako

demokratycznie zorganizowana wspólnota upodmiotowionych obywateli i nie

można go utożsamiać z dobrem państwa w rozumieniu aparatu władzy, czy też

aktualnej politycznej większości, która zdominowała, lub próbuje uczynić,

instytucje władzy publicznej.

Granice kryterium d. b.

Kryterium dobra wspólnego wyznacza granice:

1) legalnego działania wszystkich organów władzy publicznej i wszystkich

pracowników urzędów instytucji politycznych i społecznych,

2) akceptowanego konstytucyjnie działania wszystkich podmiotów społecznych i

politycznych, sprawujących władzę publiczną w państwie i wszystkich środków

masowego przekazu.

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU Zasada ta polega na tym, iż władza najwyższa w państwie przysługuje narodowi,

który jest wspólnotą prawną tworzoną przez wszystkich obywateli.

Tę władzę narodu Konstytucja nazywa „władzą zwierzchnią” (art. 4 ust. 1). Naród

sprawuje ją przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio (art. 4 ust. 2).

Naród we współczesnym konstytucjonalizmie nie jest rozumiany jako podmiot

rzeczywiście sprawujący władzę w państwie. Jest on rozumiany jako ogół obywateli

lub jako zorganizowana zbiorowość obywateli i nie jest zdolny do tego, aby

samodzielnie sprawować władzę. Nawet w tych państwach, których konstytucje na

pierwszym miejscu stawiają bezpośrednie wykonywanie władzy przez naród, realne

znaczenie ma pośrednie (przedstawicielskie) wykonywanie władzy narodu. Władzę tę

sprawują przedstawiciele narodu.

cd

Pojęcie narodu Naród – wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i

kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych

członków.

Naród a zasada przedstawicielstwa

Na gruncie przepisów Konstytucji RP (ale także w innych państwach demokratycznych)

naród jest traktowany jako pewna fikcja personifikacyjna wobec zbiorowości obywateli.

„Naród” jest podmiotem zdolnym do działania i do wyrażania swojego stanowiska

głównie przez swoich przedstawicieli.

Prawo do wybierania przedstawicieli jest praktycznie najważniejszym – stanowczym –

uprawnieniem narodu. O zasadności takiego pojmowania „narodu” w prawie

konstytucyjnym przekonuje konstrukcja zasady przedstawicielstwa (o której mówimy

niżej), a także ograniczone znaczenie referendum i innych form demokracji

bezpośredniej.

Znaczenie prawne zasady suwerenności narodu wyraża się więc w tym, że:

• zapewnia narodowi prawo do współdecydowania przez referendum

w rządzeniu państwem,

• przedstawiciele do parlamentu są reprezentantami narodu (nie wiążą ich

instrukcje wyborców),

• jest punktem wyjścia innych demokratycznych zasad i instytucji ustrojowych. Art. 4 Konst.

Art. 4 ust. 1 Konstytucji stanowi, że "władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej

należy do Narodu", wyrażając w ten sposób jedną z podstawowych zasad ustrojowych

Rzeczypospolitej – zasadę suwerenności (zwierzchności) narodu.

Skoro władza zwierzchnia należy do narodu, to tylko naród jako całość ("wszyscy

obywatele"), nie zaś jakiś inny podmiot, autorytet, czy grupa społeczna czy partia

polityczna, sprawuje władzę pierwotną i od nikogo niezależną (suwerenną).

FORMY REALIZACJI ZWIERZCHNICTWA NARODU

bezpośredni:

◦ art. 90 ust. 3, art. 125 Konstytucji RP: ogólnokrajowe referendum

fakultatywne

◦ art. 118 ust. 2 Konstytucji RP: ludowa inicjatywa ustawodawcza

◦ art. 235 Konstytucji RP: ogólnokrajowe referendum w sprawie zmiany

konstytucji

◦ art. 170 Konstytucji RP: referendum lokalne, może być przeprowadzone

we wszystkich sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej,

powszechność jego stosowania?

◦ referendum wiążące a referendum opiniodawcze – ustawa z 29.06.1995 o

referendum

◦ pośredni:

◦ reprezentacja jako zasada konstytucyjna

◦ zasady prawa wyborczego, zwłaszcza zasady powszechności głosowania

◦ rodzaje wyborów, system wyborczy

frekwencja wyborcza

stosunek społeczeństwa do polityki, polityków a szerzej spraw

publicznych

socjologiczne przyczyny niskiej frekwencji i małego stopnia

zainteresowania obywateli sprawami publicznymi

stopień powszechności angażowania się w działalność partii

politycznych, organizacji społecznych, stowarzyszeń o innym

charakterze (m. in. Związki zawodowe, organizacje pracodawców)

tak rządowych jak i pozarządowych

POJĘCIE I CECHY WŁADZY SUWERENNEJ Władza suwerenna – władza zwierzchnia w kraju. Niezależna od jakiejkolwiek innej

władzy zewnętrznej. Władza państwa suwerennego nie podlega żadnej innej władzy

poza narodem (ogółem obywateli).

Państwo zachowuje suwerenność wewnętrzną, jeśli jego instytucje są niezależne w

podejmowaniu decyzji od innych organizacji działających na jego terytorium.

Suwerenność zewnętrzna oznacza, że państwo może dobrowolnie nawiązywać

równorzędne stosunki z innymi państwami, być członkiem swobodnie wybranych

organizacji międzynarodowych.

Zasada suwerenności narodu

art. 4 ust. 1 i 2 Konst. RP

(1.1.) Demokracja pośrednia (przedstawicielska) – decyzje podejmowane są w imieniu

suwerena przez organ przedstawicielski (parlament), pochodzący z wyborów.

Jest ona podstawowym sposobem rządzenia państwem w teraźniejszych czasach.

W Polsce charakter organu przedstawicielskiego dotyczy w takim samym stopniu

Sejmu i Senatu.

Senatorowie i prezydent są przedstawicielami narodu.

Natomiast do organów przedstawicielskich zaliczamy również: rady gmin, rady

powiatów oraz sejmiki wojewódzkie.

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU

(2)

Zasada konstytucjonalizmu (zawarta w art. 8) mówi o tym, że konstytucja jest

najwyższym prawem w RP i jej przepisy należy stosować bezpośrednio (zwykle

nie da się tych postanowień stosować bezpośrednio, wówczas należy sięgnąć do

innych ustaw).

Będąc ustawą Konstytucja musi być stosowana przez wszystkie organy władzy

publicznej i inne podmioty, które są adresatami zawartych w niej norm i zasad.

Stosowanie Konstytucji, to coś więcej niż jej przestrzeganie. Polega ono nie tylko

na zakazie podejmowania działań, czy unormowań sprzecznych z Konstytucją

oraz na obowiązku podejmowania działań i unormowań służących realizacji

postanowień Konstytucji. Stosowanie Konstytucji to także powoływanie norm i

zasad Konstytucyjnych jako bezpośredniej podstawy dla działań, rozstrzygnięć

czy unormowań, gdzie tylko jest to możliwe. Tym samym nowoczesne

pojmowanie stosowania konstytucji odrzuca koncepcję pośredniczącej roli ustaw

zwykłych (koncepcja ta traktuje Konstytucje jako akt adresowany przede

wszystkim do ustawodawcy zwykłego, a więc parlamentu, a dopiero rozwinięcie

postanowień konstytucyjnych w ustawach zwykłych pozwala na ich stosowanie

przez inne organy i przez obywateli – konstytucja jest, więc stosowana za

pośrednictwem ustaw).

Koncepcji tej przeciwstawiana jest zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji:

w tych wszystkich wypadkach, gdy postanowienia konstytucyjne są

sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich

odniesienie w konkretnych sytuacjach zachodzących w rzeczywistości prawnej,

podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania (rozstrzygnięcia)

bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej

kolejności powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych.

Zasada demokratycznego państwa prawnego

(3)

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

(zapisy konstytucji) Konstytucja RP w art. 2 ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako

podstawową zasadę ustroju politycznego.

Art. 2 stanowi:

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym

zasady sprawiedliwości społecznej".

Przepis ten w swojej treści zawiera w istocie aż trzy pojęcia:

› "państwa demokratycznego".

› "państwa prawnego"

oraz

› "zasad sprawiedliwości społecznej".

Demokratyczne państwo prawne…

(3.1.)

- to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości,

oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego.

- W demokratycznym państwie prawa wola większości, wyrażona w formie

ustawy, może być przezwyciężona w wyniku zastosowania kontroli

konstytucyjności prawa.

D.p.p. w ujęciu retrospektywnym

(3.2.)

W latach 1989 – 1997 traktowano klauzulę demokratycznego państwa prawnego

jako zbiorczy wyraz zasad i reguł o bardziej szczegółowym charakterze, które

mimo, że nie są wyraźnie zapisane w konstytucji to z niej wynikają w sposób

pośredni. Odnajdując kolejne takie zasady i nadając im rangę konstytucyjną

Trybunał Konst. w znacznym stopniu uzupełniał tekst Konstytucji.

Sytuacja uległa zmianie na tle nowej konstytucji, która w sposób wyraźny

zapisała większość ogólnych zasad i reguł odnalezionych w ogólnej klauzuli

demokratycznego państwa prawnego.

W aspekcie materialnym Trybunał odnalazł kiedyś w zasadzie państwa

prawnego wiele treści i zasad dotyczących praw i wolności jednostki. Skoro w

tekście konstytucji nie zostały wymienione pewne prawa i wolności, Trybunał

wprowadzał je z klauzuli demokratycznego państwa prawa (m. in. prawo do

sądu, prawo do życia, prawo do prywatności).

W orzecznictwie ugruntowało się stanowisko, zgodnie z którym nieodzownym

elementem zasady d.p.p są reguły stanowienia prawa (zasady przyzwoitej

legislacji).

cdn

Przesłanki d.p.p.

W koncepcji państwa prawa najistotniejsze znaczenie posiadają same rozwiązania

formalnoprawne.

Do podstawowych przesłanek formalnych państwa prawnego współczesna doktryna

zalicza:

podział władzy,

konstytucjonalizm,

legalność,

prymat ustawy,

zakaz retroakcji,

dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na

podstawie upoważnienia ustawowego,

sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz

odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.

ELEMENTY FORMALNE I MATERIALNE

d.p.p.

Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów

formalnych z elementami materialnymi, do których współczesna doktryna

zalicza przede wszystkim:

zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela,

zasadę suwerenności,

zasadę pluralizmu politycznego,

demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne

wybory powszechne,

zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych.

ideę państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej.

niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno

władzę ustawodawczą, jak i wykonawczą oraz

zasadę samorządu.

Kompatybilność z art. 7 Konstytucji RP

W formalnym pojęciu "państwa prawnego" zawiera się idea legalizmu, tj. zasada

praworządności formalnej. Ma to o tyle istotne znaczenie, że zasada legalizmu

wyrażona została w świetle tego przepisu "organy władzy publicznej działają na

podstawie i w granicach prawa".

Zasada ta zobowiązuje wszystkie organy do wykazania się legitymacją prawną

przy wykonywaniu wszelkiej władzy publicznej.

Oznacza to, że sposób zorganizowania, właściwość oraz tryb funkcjonowania

organów muszą być oparte na podstawie ustawowej.

W konsekwencji prowadzi to do przyjęcia zasady, że to, co nie jest organowi

prawnie dozwolone, jest zabronione. W odwrotnej sytuacji znajdują się

natomiast obywatele, którzy w swoich działaniach nie muszą powoływać się na

podstawę prawną. Zobowiązani są jedynie nie łamać prawa.

Żaden obywatel nie może być zmuszany do czynienia tego, czego prawo mu nie

nakazuje.

Zasada demokratycznego państwa prawnego Punktem wyjścia jest zasada ochrony zaufania obywatela do państwa. Nakazuje

ona, aby organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnych minimalnych

reguł uczciwości. Opiera się ona na pewności prawa.

W ramach tej zasady ogólnej Trybunał konstytucyjny sformułował liczne konkretne

zasady stanowienia prawa, które muszą być przestrzegane w demokratycznym

państwie prawnym. Są to:

Zakaz wstecznego działania prawa(lex severior retro non agit)– zakaz stanowienia

przepisów prawnych, które obowiązywałyby z mocą wsteczną. Odnosi się on jedynie

do przepisów, które pogarszają sytuację adresatów.

Nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzaniu

nowych norm prawnych w życie (vacatio legis) – okres ten w odniesieniu do ustawy

wynosi 14 dni od ogłoszenia. W szczególnych sytuacjach może on być krótszy lub

dłuższy. Natomiast wszędzie tam, gdzie przepisy są kierowane do obywateli, okres

vacatio legis musi być odpowiedni tzn., taki, aby adresaci mieli czas aby dostosować

swoje interesy do nowej regulacji.

Zasada demokratycznego państwa prawnego Zasada ochrony praw nabytych – nowe regulacje prawne powinny na ogół (są pewne

wyjątki) chronić prawa nabyte. Uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w

niekorzystny sposób zmodyfikowane.

Zasada określoności prawa – przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na

tyle jasny, aby adresat mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swojego

postępowania. Zasada ta wiąże się z obowiązkiem jednolitości stosowania prawa.

Zasada proporcjonalności ( zakaz nadmiernej ingerencji)– dotyczy treści

stanowionego prawa. Nakazuje, aby środki zastosowane do osiągnięcia założonego

przez prawodawcę celu były do tego celu proporcjonalne. W praktyce dotyczy ona

prawa administracyjnego.

Hierarchiczna budowa systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego:

- nadrzędność konstytucji,

- zwierzchnictwo ustawy,

- wykonawczy charakter regulacji przyjmowanych przez organy rządowe.

Instytucje gwarancji prawa

Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są

wyspecjalizowane instytucje, których zadanie polega na doprowadzeniu do

przywrócenia stanu zgodnego z prawem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy organami

państwowymi a obywatelem.

Taką rolę pełnią w Polsce:

Trybunał Konstytucyjny,

Rzecznik Praw Obywatelskich,

Naczelny Sąd Administracyjny

i niezawisłe sądy. cdn

Do instytucjonalnych gwarancji praworządności należą :

zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone obywatelom przez

działania funkcjonariuszy państwowych

oraz

nieskrępowane prawo dostępu obywatela do sądu.

INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ

W POLSCE

Instytucja referendum…

jest jedną z form demokracji bezpośredniej.

Pod pojęciem ,,referendum’’ rozumiemy sposób bezpośredniego decydowania w

głosowaniu przez ogół obywateli o ważnych sprawach życia państwowego lub

części jego terytorium, będących przedmiotem głosowania.

Posiada ono określone cechy charakterystyczne dla formy demokracji

bezpośredniej, a mianowicie:

– bezpośredni udział obywateli w wypowiadaniu się;

– dysponowanie tylko jednym głosem;

– uważanie woli większości wszystkich uprawnionych obywateli za decydującą w

uchwalaniu konstytucji i ustaw oraz w rozstrzyganiu spraw

RODZAJE

REFERENDUM

W

KONSTYTUCJI RP

Referendum ogólnokrajowe

Fakultatywne, dot. np. zmian w konstytucji, ratyfikacji umów, innych kwestii

ważnych dla państwa i narodu.

Zarządza Prezydent za zgodą senatu lub sejmu lub z inicjatywy własnej, Rady

Ministrów, senatu lub obywateli, nie może dotyczyć: wydatków, i dochodów

państwa, obronności i amnestii, 500 tys. podpisów obywateli.

Przeprowadza się w dzień wolny od pracy,

Jest wiążące, gdy wzięło udział ponad 50% uprawnionych obywateli,

Prawo głosowania mają obywatele,

Przeprowadza Państwowa Komisja Wyborcza, komisarze wyborczy oraz

obwodowe komisje wyborcze.

Referendum lokalne:

Mieszkańcy samorządu,

Jest zarządzane z inicjatywy organu samorządowego lub 10 % mieszkańców

gminy, powiatu, 5% mieszkańców województwa.

Zasada podziału władzy

art. 10 ust. 1 i 2 Konst. RP

Jest to jedna z najstarszych zasad towarzysząca rozwojowi myśli ustrojowej już

od czasów Arystotelesa. Rozwinięta w XVII i XVIII w. przez Johna Locke’a i

Charles’a Montesquieu znalazła miejsce niemal we wszystkich demokratycznych

konstytucjach współczesnego świata. Jej zarys znalazł się już w Konstytucji 3

maja, wymieniała ją konstytucja marcowa, powrócił do niej po blisko 60 latach

art. 1 Małej Konstytucji z 1992 r., a art. 10 konstytucji z 1997 r. wskazuje, iż

ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władz y – ustawodawczej,

wykonawczej i sądowniczej.

Zasada podziału władzy

art. 10 ust. 1 i 2 Konst. RP Współcześnie obowiązująca Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 roku w rozdziale I

pod tytułem Rzeczpospolita art. 10 stanowi:

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy

ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Zasada podziału władzy

art. 10 ust. 1 i 2 Konst. RP

Zasada p.w. nie ma charakteru absolutnego.

Odrzuca ona możliwość skumulowania całej władzy w rękach jednego podmiotu.

Wg tej zasady konstytucja określa kompetencje każdego rodzaju władzy tak, aby

one zazębiały się wzajemnie, ale żeby się nie kłóciły między sobą.

W jej obrębie jest kompetencja domniemań kompetencyjnych oraz kompetencja

istoty władz.

Zasada p.w. zakłada oparcie stosunków między poszczególnymi władzami na

systemie wzajemnych hamulców, które mają gwarantować współdziałanie i

równowagę tych władz.

Na tym tle ukształtowały się 2 zasadnicze modele stosunków między władzą

ustawodawczą i wykonawczą, czyli system parlamentarny (parlamentarno –

gabinetowy) i system prezydencki.

cdn

Zasada podziału władzy

art. 10 ust. 1 i 2 Konst. RP

System parlamentarny – system rządów opierający się na tzw. podwójnej

egzekutywie, tzn. rozdziale funkcji szefa rządu i głowy państwa.

System ten pozwala na łączenie funkcji w rządzie i parlamencie.

Rząd zobowiązany jest do ustąpienia w wyniku otrzymania wotum nieufności w

parlamencie. Głowa państwa może rozwiązać parlament, prawo to występuje z

pewnymi ograniczeniami (np. w RFN), lub bez ograniczeń (np. w Wielkiej

Brytanii).

System parlamentarny występuje zarówno w republikach (zróżnicowane formy),

jak i monarchiach (gdzie przeważnie zaznacza się dominacja premiera nad

monarchą).

Spośród systemów parlamentarnych wyróżnia się następującego jego rodzaje:

system kanclerski;

system parlamentarno-gabinetowy;

system gabinetowo-parlamentarny;

system parlamentarno-komitetowy.

Cdn.

Zasada podziału władzy

art. 10 ust. 1 i 2 Konst. RP System parlamentarno-gabinetowy - system polityczny, w którym rząd z premierem

na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a

odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum

zaufania).

Władza wykonawcza, czyli egzekutywa, ma też prawo wystąpić do głowy państwa z

wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli

narodu mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi

odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ją natomiast członkowie

rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe. System rządów wykształcony w praktyce

angielskiej XVIII-XIX w.

Rozpowszechniony obecnie we Włoszech, w Hiszpanii, na Węgrzech, w Danii,

Szwecji, Norwegii oraz w krajach Beneluksu. Współcześnie występuje tendencja

uniezależniania się rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski

(Niemcy) lub system gabinetowo-parlamentarny występujący w Wielkiej Brytanii.

Głowa państwa ma przede wszystkim zadanie reprezentować państwo, a wszystkie

akty przez nią wydane muszą zawierać odpowiedni zapisek do konstytucji.

Cdn.

Zasada podziału władzy

art. 10 ust. 1 i 2 Konst. RP System prezydencki (prezydencjalizm) - system polityczny w demokracji

charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i

wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu.

W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje

pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem

- pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.

Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne

republiki południowoamerykańskie.

ZASADA REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDÓW

Zasada republikańskiej formy rządu wyrażona jest w samej nazwie państwa

(Rzeczpospolita Polska), w tytule konstytucji i przede wszystkim w jej

instytucjach i urządzeniach.

Oznacza ona, z jednej strony, wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub

dożywotniej w państwie, a z drugiej, postulat ustanowienia rządów prawa i

ustroju demokratycznego.

W Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. Rzeczpospolita oznacza republikę - raz

jako nazwę państwa, raz jako określony ustrój polityczny państwa.

Artykuł 1 objaśnia dosłownie Rzeczpospolitą Polską jako dobro wspólne

wszystkich obywateli.

ZASADA POMOCNICZOŚCI W KONSTYTUCJI RP

Władza centralna winna spełniać pomocniczą funkcję, wypełniając jedynie te zadania,

które nie mogą być wykonywane efektywnie na pośrednich i najniższym poziomach

organizacyjnych. Społeczna i polityczna aktywność winna więc zostać „zarezerwowana”

dla możliwie najmniejszych i najniżej położonych ogniw władzy publicznej.

Zasada pomocniczości zwana jest również zasadę subsydiarności. Stanowi ona jedną z

podstaw demokratycznego państwa prawa

Zasada pomocniczości opiera się na założeniu, że zadania, które mogą być realizowane

przez jednostkę nie powinny być realizowane przez państwo. Organy państwowe

niższego rzędu mogą być wyręczone przez organy nadrzędne, tylko jeśli nie są w stanie

same wywiązywać się ze swoich obowiązków. Ponadto organy wyższego rzędu mogą je

zastąpić, jeśli są w stanie wykonać działanie efektywniej.

Zasada pomocniczości odnosi się do:

państwa,

samorządu terytorialnego,

kościołów,

organizacji charytatywnych,

przedsiębiorstw.

Zasada subsydiarności opiera się na dwóch założeniach:

tyle wolności, ile można, tyle uspołecznienia, ile jest potrzebne,

tyle społeczeństwa, ile można, tyle państwa ile jest konieczne.

cd

Państwo nie może zastępować działań poszczególnych osób, czy instytucji

państwowych. Pomagać może, jeśli nie są one w stanie zrealizować określonych

zadań.

Należy pamiętać, że pomoc ma polegać na wspieraniu, nie powinno się natomiast

wyręczać.

Złożeniem pomocy jest nie ingerowanie w sprawy, z którymi poszczególne

jednostki są w stanie poradzić sobie same, a jedynie wsparcie tam gdzie pomoc

jest niezbędna. Kluczową rolę zasada subsydiarności odgrywa w gospodarce.

ZASADA WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA

Prawa człowieka.: Prawa człowieka to kwalifikowana postać praw i wolności jednostki, służących

ochronie jej interesów, przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przy-

należności państwowej i od jakichkolwiek cech różnicujących.

Źródłem tak rozumianych praw człowieka nie jest państwo i tworzony przez nie

określony system prawny, lecz prawo naturalne, zgodnie z którym podstawą

większości praw jednostki jest przyrodzona godność istoty ludzkiej

To dzięki niej prawa człowieka mają charakter ponadpaństwowy (pierwotny),

niezbywalny i nienaruszalny.

Większość wolności i praw konstytucyjnych ma charakter praw podmiotowych -

prawnie chronionych i to w kwalifikowany sposób.

Wynika to zarówno z zasady bezpośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2)

jak i reguły sądowego dochodzenia naruszonych wolności i praw oraz obywatelskiego

prawa skargi konstytucyjnej (art. 79).

Należy podkreślić, że reguła sądowej ochrony praw i wolności odnosi się do

wszelkich (nie tylko podstawowych) praw.

ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI (LEGALIZMU) Zasada praworządności oznacza, że organy administracji działają na podstawie

przepisów prawa. Praworządność oznacza przestrzeganie prawa w sferze jego

stanowienia i stosowania. Postulat przestrzegania prawa jest kierowany wyłączanie do

organów władzy publicznej. Działanie na podstawie prawa oznacza zasadne, zgodne z

prawem, stosowanie prawa (cztery elementy).

Organ stosując prawo musi zgodnie z prawem procesowym i materialnym ustalić

swoją zdolność prawną i właściwość danego rodzaju spraw. Organ działający na

podstawie przepisów prawa ma obowiązek w każdym momencie postępowania

wykazywać to działanie na podstawie i w granicach prawa, np.: decyzja

administracyjna, jej uzasadnienie. Jedną z zasad procesowych jest właśnie zasada

praworządności.

Rdzeniem państwa prawnego jest zasada praworządności. Aby państwo mgło zostać

uznane za praworządne, wystarczy , że przestrzegają w nim organy władzy

państwowej i lokalnej. Z istotą państwa prawnego wiąże się także zasada pewności

prawa (której elementami są : jawność, stabilność i jasność prawa) i zasada ochrony

praw słusznie nabytych (uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w

niekorzystny sposób zmodyfikowane ).

cd

Zasada praworządności ma dwa etapy działania Pierwszy obejmuje ustalenie przez organ administracji publicznej zdolności prawnej

do prowadzenia postępowania w danej sprawie oraz zastosowanie przepisów prawa

materialnego i procesowego przy rozpoznaniu i rozstrzygnięciu sprawy.

Drugi etap to proces stosowania prawa.:

1. Ustalenie jaka norma obowiązuje w znaczeniu dostatecznie określonym dla potrzeb

rozstrzygnięcia.

2. Uznanie za udowodniony fakt na podstawie określonych materiałów oparciu o

przyjętą teorię dowodu oraz ujęcie tego faktu w języku stosowanej normy.

3. Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych faktu uznanego za udowodniony na

podstawie normy prawnej.

Działanie na podstawie prawa oznacza działanie na podstawie obowiązującej normy

prawnej, a prawidłowe ustalenie normy prawnej powoduje ustalenie prawidłowych

następstw.

ZASADA PRZEDSTAWICIELSKIEJ FORMY SPRAWOWANIA WŁADZY Polega ona na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli. W praktyce

ustrojowej ukształtowały się zasadniczo dwa przeciwstawne sobie typy mandatu

przedstawicielskiego: imperatywny i przedstawicielski. W tym pierwszym

realizowanym w wiekach średnich i w XIX wieku przedstawiciel czyli mandatariusz

był wykonawcą instrukcji wyborców i mógł być przez nich w każdej chwili odwołany.

Mandat ten pojawił się potem w ruchach bolszewickich i krajach realnego socjalizmu.

Natomiast mandat przedstawicielski przyjął się w czasie rewolucji burżuazyjnej w tym

począwszy od francuskiej w 1789 i oznacza że deputowany reprezentuje cały naród, a

nie wyborców czy okręg wyborczy.

Nasza konstytucja przyjęła mandat wolny wypływający z klasycznej formuły

przedstawicielstwa. Zasada reprezentacji czyli przedstawicielstwa obejmuje

wymienione wyżej referendum oraz inicjatywę ludową. Referendum zgodnie z art.

125 konstytucji może być przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla

państwa. Referendum ogólno krajowe zarządza: sejm bezwzględną większością

głosów w obecności co najmniej ustawowej połowy liczby posłów.

Prezydent RP za zgodą senatu sposób prowadzenia referendum zarówno

ogólnokrajowego jak i samorządowych określają ustawy. Inicjatywa ludowa w

zakresie ustawodawstwa przysługuje 100 tyś obywateli mającym prawo do wybierania

do sejmu z projektem takiej ustawy, musi być przedłożony plan skutków finansowych

jej wykonania.

CHARAKTER MANDATU PRZEDSTAWICIELSKIEGO W POLSCE Rodzaje mandatu przedstawicielskiego

Zwykło się wyróżniać sposoby pojmowania mandatu przedstawicielskiego:

jako całokształt praw i obowiązków przedstawiciela nabytych w wyniku aktu

wyborczego,

jako stosunek polityczno – prawny zachodzący między wyborcami a podmiotem

sprawującym funkcję z wyboru

Wyróżnia się dwa przeciwstawne typy mandatu przedstawicielskiego:

wolny opiera się na przekonaniu że posiadacz jego reprezentuje zbiorowy

podmiot suwerenności (naród) a nie tylko konkretną grupę wyborców, nie wiążą

go więc żadne instytucje, dyrektywy czy wytyczne. Nie może też być przez

wyborców odwołany,

imperatywny (związany) opiera się na założeniu że przedstawiciel zasiadający w

parlamencie reprezentuje tylko swoich wyborców a nie zbiorowy podmiot

suwerenności. Posiadacz mandatu jako wysłannik swoich wyborców, wyrażający

ich wolę, a wyborcy mogą go w każdej chwili odwołać.

KONSTYTUCYJNA ZASADA PRAWA WYBORCZEGO

W polskim prawie wyborczym, obowiązują następujące zasady:

Zasada powszechności - oznacza to, że w wyborach może uczestniczyć każdy

pełnoletni obywatel polski, bez względu na wykształcenie, posiadany majątek, czy

pochodzenie społeczne. Prawo wyborcze dzieli się na czynne (oznacza to, że

możemy oddać swój głos na wybranego kandydata) oraz bierne (sami możemy

kandydować - do Sejmu po ukończeniu 21, a do Senatu po ukończeniu 30 roku

życia);

Zasada równości - wszystkie oddane przez obywateli głosy mają jednakową wagę

i znaczenie;

Zasada bezpośredniości - każdy Polak samodzielnie, bez osób trzecich podejmuje

decyzję o tym, na kogo ma zagłosować i wrzuca kartę głosowania do urny

wyborczej;

Zasada proporcjonalności - liczba miejsc w Parlamencie, zajmowana przez daną

partię polityczną, odpowiada liczbie oddanych na nią głosów;

Zasada tajności - każdy obywatel ma możliwość samodzielnego i anonimowego

skreślenia kandydatów z listy wyborczej oraz wrzucenia jej do urny wyborczej.

Tuż przed rozpoczęciem głosowania, każda urna powinna zostać dokładnie

sprawdzona (musi być pusta), a następnie opieczętowana. Pieczęci nie należy

rozrywać przed zakończeniem wyborów. W przeciwnym razie, zostaną one

uznane za nieważne.

SYSTEMY WYBORCZE –

ZALETY I WADY Formuła wyborcza daje nam podstawy do przeprowadzenie klasyfikacji systemów

wyborczych.

Określa poparcie zdobyte w wyborach na mandaty w parlamencie.

Na jej podstawie możemy wyróżnić:

system większościowy,

system proporcjonalny,

system mieszany (semiproporcjonalny).

System większościowy występuje m. in. w Wielkiej Brytanii oraz Polsce w wyborach do Senatu. W tym

systemie wyborczym występują jednomandatowe okręgi. Wystarczy uzyskać

względną większość głosów, aby dostać się do parlamentu. System działa głównie na

korzyść partii dużych. Zapewnia działanie na scenie politycznej dwóm silnym

partiom. Partie mniejsze nie mają szans zdobycia miejsc w parlamencie. Wybrany w

ten sposób parlament nie jest więc odzwierciedleniem politycznych nastrojów danego

społeczeństwa, ale co może być ważniejsze, jest bardzo sprawnym aparatem władzy.

Zapobiega bowiem politycznemu rozbiciu parlamentu, a zwycięska partia (bądź

koalicja) są w stanie stworzyć stabilny rząd.

System większościowy polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, która

zebrała określoną prawem większość głosów w danym okręgu. W systemie tym okręgi

wyborcze są najczęściej jednomandatowe. Każda partia wystawia w okręgu tylko

jednego kandydata i wyborca oddaje swój głos na tę lub inną partię, głosując na jej

kandydata. Taki system eliminuje lub zmniejsza reprezentację partii małych, zapewnia

jednak zazwyczaj stabilność rządów poprzez formowanie się w wyniku wyborów

silnej większości parlamentarnej.

W systemie proporcjonalnym dana partia uzyskuje tyle mandatów w parlamencie, jaka odpowiada uzyskanemu

przez nią w wyborach poparciu.

Duże znaczenie ma tu jednak istnienie progów wyborczych oraz sposób przydziału

mandatów. Tego typu system występuje m. in w Holandii oraz w Polsce w wyborach

do Sejmu.

Taki system sprzyja powstaniu systemu wielopartyjnego. W parlamencie posiadają

swoich reprezentantów ugrupowania małe, a wybrany parlament jest

odzwierciedleniem politycznych nastrojów społeczeństwa.

Żadna z partii nie uzyskuje jednak w wyborach bezwzględnej większości. Powstaje w

ten sposób konieczność zawiązania koalicji, aby móc utworzyć rząd. Te są mało

stabilne, co sprzyja kolejnym politycznym kryzysom w państwie.

System proporcjonalny polega na tym, że podział mandatów między partie jest

dokonywany odpowiednio do liczby głosów zebranych przez każdą z nich. Zasada

proporcjonalności prawa wyborczego może być stosowana tylko wtedy, gdy tworzy

się okręgi wielomandatowe i gdy istnieją zwalczające się partie polityczne,

przystępujące do wyborów z własnymi programami i z osobnymi listami kandydatów.

Wady i zalety systemów

Do kilku dobrych stron systemu proporcjonalnego możemy zaliczyć miedzy

innymi: w składzie organu przedstawicielskiego nie zachodzą takie deformacje,

jak w systemie większościowym, znacznie lepsze zabezpieczenie interesów

mniejszości, jest bardziej adekwatnym modelem dla systemu nieustabilizowanego

a także większa sprawiedliwość demokratyczna.

Złymi stronami są między innymi: utrudnienia sformułowania rządu mającego

poparcie parlamentu, koalicje.

Zaletami większościowego systemu wyborczego jest większa stabilność rządzenia,

eliminacja ugrupować skrajnych. Wybrany rząd ma bardziej jednorodny

charakter. By dana partia mogła rządzić nie jest konieczne tworzenie koalicji.

Stworzone okręgi jednomandatowe powodują lepszą identyfikację wybranych

przedstawicieli z wyborcami.

System mieszany

łączy w sobie elementy systemu większościowego i proporcjonalnego.

Tego typu systemy miały w zamierzeniu przeciwdziałać negatywnym skutkom

stosowania ordynacji wyborczej jednego typu. Istnieje kilka odmian systemu

mieszanego:

system dwóch głosów (występuje w wyborach do Bundestagu; wyborca ma do

dyspozycji dwa głosy; pierwszy oddaje na kandydatów, którzy są umieszczeni na

imiennej liście danego okręgu, a drugi na listę partii w danym kraju

związkowym)

system pojedynczego głosu nieprzechodniego (tzw. system półproporcjonalny;

występuje w Japonii) system list blokowych (występuje we Włoszech.

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY –

ZAŁOŻENIA DEMOKRATYCZNE Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. wśród zasad, na jakich oparty został

ustrój polityczny państwa, wymienia wyraźnie i na czołowym miejscu plasuje zasadę

podziału władzy.

Co więcej, stwierdza w art. 10, że przyjmuje podział i równowagę wymienionych

trzech władz. Pierwszy z elementów powyższej zasady, zasadę podziału władzy, można sprowadzić

do kilku tez:

a) wyróżnia się w państwie trzy wyodrębnione władze: ustawodawczą, wykonawczą i

sądowniczą,

b) każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych,

c) obowiązuje niepołączalność tych władz, czyli każda z nich ma być wykonywana przez

odrębny organ państwowy niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk

państwowych,

d) mechanizm stosunków między władzami ma zapewniać wzajemne oddziaływanie i

hamowanie.

ZASADA PODZIAŁU

I RÓWNOWAŻENIA WŁADZY W KONSTYTUCJI RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. wśród zasad, na jakich oparty został

ustrój polityczny państwa, wymienia wyraźnie i na czołowym miejscu plasuje zasadę

podziału władzy.

Co więcej, stwierdza w art. 10, że przyjmuje podział

i równowagę wymienionych trzech władz.

Pierwszy z elementów powyższej zasady, zasadę podziału władzy, można

sprowadzić do kilku tez:

a) wyróżnia się w państwie trzy wyodrębnione władze: ustawodawczą,

wykonawczą i sądowniczą,

b) każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych,

c) obowiązuje niepołączalność tych władz, czyli każda z nich ma być

wykonywana przez odrębny organ państwowy niedopuszczalne jest łączenie

związanych z nimi stanowisk państwowych,

d) mechanizm stosunków między władzami ma zapewniać wzajemne

oddziaływanie i hamowanie.

O ile ten pierwszy element, rozdzielenie władz, jest wyraźnie zaznaczony, stając

się podstawą budowy systemu organów państwowych, to kwestia równowagi

władz może i z pewnością budzić będzie dyskusje.

Wydaje się bowiem, na tle konstytucyjnych uregulowań, że mamy do czynienia w

istocie z przewagą władzy ustawodawczej.

Niedopuszczalne natomiast byłoby przyjęcie rozwiązania oznaczającego

dominację jednej władzy nad pozostałymi, oznaczające pozbawienie tych władz

samodzielności.

POJĘCIE I RODZAJE SYSTEMU RZĄDÓW

System rządów - relacje pomiędzy poszczególnymi rodzajami władz (z zasady

podziału władz wynika konieczność określenia wzajemnych stosunków pomiędzy

organami państwa należącymi do poszczególnych władz).

Zainteresowanie dotyczy głównie stosunków między egzekutywą a legislatywą.

Władza sądownicza w Europie nie jest równorzędna pozostałym, akcentuje się jej

niezależność (w USA jest równorzędna).

Rodzaje systemu rządów:

system prezydencki - system polityczny w demokracji, charakteryzujący się

rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej

oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu.

W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej)

przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności

przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.

Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne

republiki południowoamerykańskie.

Cechy systemu prezydenckiego

prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym;

kadencja prezydenta jest określona w czasie (najczęściej jest ona czteroletnia -

jak np. w USA czy Brazylii, choć w Meksyku wydłuża się ona do sześciu lat);

ministrowie wchodzący w skład rządu odpowiadają jedynie przed prezydentem;

istnieje jeden ośrodek władzy wykonawczej

akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty

prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania

konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w

referendum;

prezydent ma możliwość wydawania dekretów z mocą ustawy w sytuacjach

nadzwyczajnych (np. okres wojny).

system parlamentarny

system rządów opierający się na tzw. podwójnej egzekutywie, tzn. rozdziale

funkcji szefa rządu i głowy państwa.

System ten pozwala na łączenie funkcji w rządzie i parlamencie.

Rząd zobowiązany jest do ustąpienia w wyniku otrzymania wotum nieufności w

parlamencie.

Głowa państwa może rozwiązać parlament, prawo to występuje z pewnymi

ograniczeniami (np. w RFN), lub bez ograniczeń (np. w Wielkiej Brytanii.

System parlamentarny występuje zarówno w republikach (zróżnicowane formy),

jak i monarchiach (gdzie przeważnie zaznacza się dominacja premiera nad

monarchą).

system półprezydencki

prezydencjalny, prezydencko-parlamentamy)

dwuczłonowa egzekutywa, tzn. rząd odpowiada politycznie i przed prezydentem i

przed parlamentem

prezydent nie odpowiada politycznie przed parlamentem, jedynie konstytucyjnie,

wybierany w wyborach powszechnych, kontroluje działalność parlamentu i

rządu, stymuluje ich działalność,

parlament ma ograniczone kompetencje (z powodu ustalenia materii ustawowej,

reszta należy do rządu oraz innego typu uchwalania ustaw z pominięciem

parlamentu - referendum).

system komitetowy

wywodzi się z konstytucji jakobińskiej z 1793 r.,

parlament łączy w niej funkcje ustawodawcze i wykonawcze,

rząd traktowany jest jako jego organ wykonawczy i wyłaniany jest spośród

członków parlamentu, którzy pełnią funkcję szefów resortów,

w przepadku konfliktu parlamentu z rządem, parlament nie może być

rozwiązany, ani rząd odwołany,

rząd ma mały wpływ na parlament (inicjatywa ustawodawcza), ale władzę

prawodawczą powściągają elementy demokracji bezpośredniej lub

federalistyczna struktura państwa (np. w Szwajcarii).

SYSTEM PREZYDENCKI A SYSTEM PARLAMENTARNY

system prezydencki - system polityczny w demokracji charakteryzujący się

rygorystycznym podziałem (separacją) władz ustawodawczej i wykonawczej oraz

połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu.

W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej)

przysługuje pełnia władzy wykonawczej, oraz zwolnienie z odpowiedzialności

przed parlamentem , pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.

Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne

republiki południowoamerykańskie.

system parlamentarny

System rządów opierający się na tzw. podwójnej egzekutywie tzn. rozdziale

funkcji szefa rządu i głowy państwa.

System ten pozwala na łączenie funkcji w rządzie i parlamencie.

Rząd zobowiązany jest do ustąpienia w wyniku otrzymania wotum nieufności w

parlamencie. Głowa państwa może rozwiązać parlament, prawo to występuje z

pewnymi ograniczeniami (np. w RFN), lub bez ograniczeń (np. w Wielkiej

Brytanii).

System parlamentarny występuje zarówno w republikach (zróżnicowane formy),

jak i monarchiach (gdzie przeważnie zaznacza się dominacja premiera nad

monarchą).

SYSTEM RZĄDÓW

W

KONSTYTUCJI RP cd. polskie konstytucje

Konstytucja kwietniowa

23 kwietnia 1935

Mała Konstytucja z 1947

19 lutego 1947

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

22 lipca 1952

Ustawa Konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP

23 kwietnia 1992

Mała Konstytucja z 1992

17 października 1992

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

2 kwietnia 1997

Zasady naczelne Rzeczypospolitej Polskiej w świetle Konstytucji z 1997 r.

*Zasada państwa jako dobra wspólnego Art. 1

Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.

*Zasada demokratycznego państwa prawnego Art. 2

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym

zasady sprawiedliwości społecznej.

*Zasada suwerenności narodu Art. 4 ust. 1

Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Art. 4 ust. 2

Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

Co znaczy tyle, że suwerenną władzę sprawuje lud (albo Naród), piastując tę władzę

poprzez fakt, że władza należy i pochodzi od Narodu, czyli, że władza może określać sposób

postępowania wszystkich podległych podmiotów jedynie przy legitymizacji Narodu

*Zasada konstytucjonalizmu Art. 8 ust. 1

Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 8 ust. 2

Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Oznacza to, że właśnie konstytucja stoi najwyżej w systemie źródeł prawa, czyli jest

najważniejszym aktem prawnym.

*Zasada podziału władz Art. 10 ust. 1

Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy

ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

Art. 10 ust. 2

Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat władzę wykonawczą Prezydent

Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Dziś mówimy o poliformizmie władz a nie o trójpodziale.

*Zasada pluralizmu politycznego Art. 11 ust. 1

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych.

Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu

wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

Art. 11 ust. 2

Finansowanie partii politycznych jest jawne.

Art. 13

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w

swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i

komunizmu, a także tych, których program zakłada nienawiść rasową i narodowościową,

stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo

przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

*Zasada społecznej gospodarki rynkowej

Art. 20

Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej,

własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi

podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

STRUKTURA ORGANÓW WŁADZY RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WŁADZA

WYKONAWCZA USTAWODAWCZA SĄDOWNICZA

-sejm -prezydent -sądy

-senat -Rada Ministrów - trybunały

Władza Ustawodawcza

Zgodnie z zapisem w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z roku 1997, władza

ustawodawcza, należy do dwuizbowego Parlamentu. W jego skład wchodzą Sejm i Senat. Warto pamiętać, że podział ten przywrócono na nowo,

po przemianach społeczno - politycznych, które nastąpiły w roku 1989. Wcześniej, w latach

1944 - 1989, najwyższą władzą ustawodawczą w państwie sprawował jedynie Sejm,

wybierany w toku czteroprzymiotnikowych wyborów (nie było zasady proporcjonalności), a

zasady te zapisano w Konstytucji z roku 1952.

W skład Sejmu wchodzi 460 posłów, którzy są wybierani w toku

pięcioprzymiotnikowych wyborów (powszechnych, tajnych, równych, proporcjonalnych

i bezpośrednich). Kandydatem do Sejmu, może być każdy obywatel polski, który

ukończył 21 rok życia. Kadencja Sejmu trwa przez cztery lata.

Senat składa się natomiast ze 100 senatorów, wybranych w wyborach powszechnych,

tajnych i bezpośrednich, równych, proporcjonalnych . Kandydat na stanowisko senatora

Rzeczpospolitej, winien mieć 30 lat i pełnię praw obywatelskich. Podobnie jak w Sejmie,

kadencja Senatu trwa przez okres czterech lat. Prawo polskie zakazuje łączenia obu stanowisk

(to znaczy posła i senatora w jednym ręku). O ważności wyborów prezydenckich i

parlamentarnych, decyduje Sąd Najwyższy. Każdy obywatel ma również prawo

poinformować o naruszeniu obowiązujących w kraju zasad wyborczych oraz wszelkich

nieprawidłowościach, które mogłyby wpłynąć na ostateczny wynik wyborów.

Siedziba Sejmu i Senatu RP w Warszawie przy ulicy Wiejskiej 1

Skrócenie kadencji Sejmu i Senatu, może nastąpić wówczas, gdy: Sejm samodzielnie podejmie taką uchwałę, ale tylko w obecności 2/3 głosów,

wszystkich posłów

Decyzją prezydenta, jeżeli nowy rząd, trzykrotnie nie otrzymałby od Sejmu votum

zaufania

Decyzją prezydenta, jeżeli nie w ciągu czterech miesięcy, nie zapadłaby decyzja o

przegłosowaniu ustawy budżetowej

Posłowie i senatorowie są przedstawicielami całego narodu. Mandat przedstawicielski

jest - generalny – wyraża wole narodu

- niezależny – posła nie obowiązują instrukcje wyborcze

- nieodwołalny – wyborcy nie mogą odwołać posła lub senatora

Są oni chronieni immunitetem parlamentarnym. Polega on na nietykalności osobistej

członków parlamentu. Nie można ich aresztować bez zgody sejmu i senatu. Może być

odebrany decyzja sadu

Funkcje parlamentu

funkcja ustrojodawcza

funkcja ustawodawcza

funkcja kontrolna

funkcja kreacyjna

Funkcja kreacyjna polega na powoływaniu członków, wchodzących w skład

organów państwowych. Sejm wyznacza członków Trybunału Stanu i Trybunału

Konstytucyjnego. Za zgodą Senatu, wskazuje kandydata na prezesa Najwyższej

Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Narodowego Banku

Polskiego oraz prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.

Na mocy funkcji ustrojodawczej Sejm może uchwalić konstytucję bądź

wprowadzić do niej zmiany. Parlament decyduje o ustroju państwa.

Funkcja ustawodawcza parlamentu należy do jego podstawowych zadań.

Parlament posiada na jej mocy prawo do stanowienia ustaw, które są

podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w Polsce.

Funkcja kontrolna przysługuje tylko Sejmowi, a polega sprawowaniu kontroli nad

rządem. Sejm może to czynić używając od tego następujących „narzędzi”:

wotum zaufania – jest to uchwała Sejmu wyrażająca poparcie dla rządu oraz prowadzonej

przez niego polityki;

wotum nieufności – jest to uchwała Sejmu odmawiająca poparcia dla rządu i jego polityki

bądź też dla konkretnego ministra; prowadzi do dymisji rządu; wotum nieufności jest

uchwalane większością bezwzględną głosów;

absolutorium – jest to szczególny akt, uchwalany przez Sejm, który stwierdza zgodność

działań rządu w danym roku z ustawą budżetową oraz finansowymi planami państwa; co roku

rząd ma obowiązek przedstawienia sprawozdania z wykonania budżetu Sejmowi; Sejm ma

obowiązek ustosunkować się do niego w terminie 2 miesięcy od daty jego złożenia (złożenie

sprawozdania następuje w terminie do 6 miesięcy po zakończeniu roku budżetowego)

zapytania i poselskie interpelacje – są to formy zwracania się posła do członków rządu w

sprawie udzielenia informacji w określonej sprawie; zapytany minister ma obowiązek

udzielenia odpowiedzi; interpelacje składane są na piśmie, a odpowiedź też winna mieć taki

charakter (musi być udzielona w terminie 21 dni); odpowiedź może mieć charakter ustny,

wówczas jest wygłaszana na posiedzeniu Sejmu.

Władza wykonawcza Prezydent jest wybierany na pięcioletnią kadencję w wyborach powszechnych, równych,

bezpośrednich, większościowych i w głosowaniu tajnym. Ta sama osoba może być wybierana

tylko dwukrotnie.

Kadencja prezydenta rozpoczyna się w dniu złożenia przez niego przysięgi wobec

Zgromadzenia Narodowego, a kończy wraz z wypływem 5 lat od dnia objęcia prezydentury.

Przyczyny wcześniejszego zakończenia urzędowania:

- śmierć prezydenta

- zrzeczenie się prezydentury

- uznanie przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności prezydenta do

sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia

- Złożenie z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu

Kompetencje prezydenckie

Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów

• powoływanie rządu

• desygnowanie premiera

• przyjmowanie dymisji Rady Ministrów

• odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności

• zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem

prezydenta; powoływana w sprawach szczególnej wagi)

Kompetencje w stosunku do parlamentu

• zarządza wybory parlamentarne

• zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu

• posiada inicjatywę ustawodawczą

• posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw

• podpisuje ustawy

• zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP

• posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję)

Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej

• powołuje sędziów

• powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

• powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

• powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego

Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej (razem z premierem i ministrem

spraw zagranicznych)

ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe

mianuje i odwołuje ambasadorów Polski

Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi kraju oraz państwowej

obronności jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych

za pośrednictwem ministra obrony narodowej, sprawuje w czasie pokoju

zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi

mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych

na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

nadaje stopnie wojskowe

w razie zagrożenia państwa zarządza powszechną bądź częściową mobilizację oraz

użycie sił zbrojnych do obrony kraju

posiada organ doradczy do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego,

którym jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego

Tradycyjne uprawnienia prezydenta nadawanie obywatelstwa

nadawanie orderów i odznaczeń

prawo łaski

nadawanie tytułów naukowych

Rada ministrów

Drugim członem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów. Jest to organ kolegialny, który

tworzą: prezes Rady Ministrów, wiceprezesi, ministrowie oraz przewodniczący określonych

w ustawie komitetów.

Prezes Rady Ministrów (potocznie premier) jest szefem rządu w ustroju politycznym

Polski. Zwyczajowo Prezes Rady Ministrów nazywany jest premierem.

W Polsce występuje w podwójnej roli, jako przewodniczący Rady Ministrów oraz jako

odrębny organ administracji.

Kompetencje organizacyjne reprezentuje Radę Ministrów

kieruje jej pracami

zwołuje posiedzenia

ustala porządek obrad

przewodniczy posiedzeniom

Kompetencje merytoryczne

kieruje merytoryczną działalnością Rady Ministrów

ponosi odpowiedzialność polityczną

decyduje o składzie Rady Ministrów

koordynuje i kontroluje pracę ministrów i pozostałych członków Rady

zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów

wydaje rozporządzenia

sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym

Organy odpowiedzialne za porządek i bezpieczeństwo wewnętrzne państwa Policja – umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa

ludzi i mienia oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do jej

głównych zadań należy pilnowanie przestrzegania prawa i ściganie przestępców, jak również

zapewnienie ochrony i pomocy w sytuacjach kryzysowych zarówno wobec ludzi jak i mienia.

Jeżeli jest to konieczne, policja nadzoruje na poziomie operacyjnym także wszelkie służby

ratownicze.

Policja składa się z następujących służb:

• kryminalnej

• prewencyjnej (w tym oddziałów prewencji i pododdziałów antyterrorystycznych)

• wspomagającej

• lotnictwa policji

• śledczej

• wodnej

• Wyższej Szkoły Policji, ośrodków szkolenia i szkół policyjnych

• do spraw z walką z przestępczością gospodarczą

Zadania Policji ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami godzącymi

w te dobra;

ochrona bezpieczeństwa i porządku, zapewnienie spokoju w miejscach publicznych, w

transporcie i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach;

wykrywanie i ściganie sprawców przestępstw i wykroczeń

działania profilaktyczne (prewencyjne) w celu ograniczenia popełniania przestępstw i

wykroczeń a także wszelkim zachowaniom kryminogennym, współpraca w tym

zakresie z innymi podmiotami;

kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych obowiązujących

w miejscach publicznych, a także związanych z działalnością publiczną;

zarządzanie informacją kryminalną, prowadzenie baz danym Systemu Informacyjnego

Schengen SIS, DNA;

współpraca z policjami innych państw, realizacja zadań wynikających z podpisanych

umów międzynarodowych i odrębnych przepisów;

nadzór nad strażami gminnymi/miejskimi oraz nad innymi specjalistycznymi

uzbrojonymi formacjami

Wykonując wymienione czynności policjanci mają prawo do: legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości (z uzasadnieniem);

zatrzymywania osób na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania

karnego i innych ustaw;

zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które korzystając z przepustki nie

powróciły w wyznaczonym terminie do Zakładu Karnego lub Aresztu Śledczego;

zatrzymywania osób stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego i

mienia;

pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków celu identyfikacji osób o

nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie

tożsamości w inny sposób nie jest możliwe, pobierania materiału biologicznego ze

zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości;

przeszukiwania osób i pomieszczeń na podstawie przepisów Kodeksu postępowania

karnego i innych ustaw;

dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania

ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego

i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu

zabronionego pod groźbą kary;

obserwowania i rejestrowania obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w

określonych przypadkach, także i dźwięku,

kontrolowanie rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika

pojazdu;

żądania pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i

samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w

zakresie użyteczności publicznej, oraz zwracania się o niezbędną pomoc do innych

jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w

nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach

obowiązujących przepisów prawa.

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) – agencja zajmująca się wewnętrznym

bezpieczeństwem państwa polskiego, m.in. kontrwywiadem i zwalczaniem terroryzmu na

terenie kraju, ogólnej ochrony RP i jej porządku konstytucyjnego.

Do zadań ABW należy:

• rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo

wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w

suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego

terytorium, a także obronność państwa

• rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw (oraz ściganie ich sprawców):

– szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych

przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa

– godzących w podstawy ekonomiczne państwa

– korupcji osób pełniących funkcje publiczne

– w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu

strategicznym dla bezpieczeństwa państwa

– nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami

wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i

substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym

• realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony państwa oraz

wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji

niejawnych w stosunkach międzynarodowych

• uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom

informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa

wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego

• podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach

międzynarodowych

WŁADZA SĄDOWNICZA

Częścią aparatu państwowego są sądy i trybunały. Rozstrzyganie sporów na podstawie

ustawy należy do sądów, a rozstrzyganie sporów konstytucyjnych, zarówno w sferze

stanowienia, jak i stosowania prawa, zostało powierzone niezawisłym trybunałom.

Sądy

Sąd Najwyższy

sądy powszechne

sądy wojskowe

sądy administracyjne

Sąd Najwyższy powołany jest do:

Sprawowania nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w

zakresie orzekania - jest to tzw. nadzór judykacyjny (art. 183 ust. 1 Konstytucji). Do

środków służących wykonywaniu takiego nadzoru służą:

◦ rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,

◦ podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne

◦ Rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów

do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także

ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego.

Opiniowania ustaw i innych aktów normatywnych.

Sądy powszechne – sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają

wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa

pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów.

Wszystkich sędziów sądów powszechnych mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady

Sądownictwa.

Instancyjność sądów

Postępowanie sądowe oparte jest na instancyjności. Najniższą instancję stanowią sądy

rejonowe. Od 2001 r. funkcjonują sądy grodzkie. Apelacje czyli odwołania można składac do

sądów wyższej instancji – sądów okręgowych, a odwołania od orzeczeń wydanych w

pierwszej instancji przez sądy okręgowe rozpatrują sądy apelacyjne.

Sądownictwo wojskowe jest jednym z rodzajów sądownictwa szczególnego, czyli sądów

wyłączonych z sądownictwa powszechnego ze względu na szczególne kategorie podmiotowe

(sprawcy) lub przedmiotowe (określone sprawy. Sądownictwo wojskowe jest z reguły

ograniczone do spraw karnych, przy czym zakres spraw podlegających rozpoznaniu sądów

wojskowych od kilkudziesięciu lat stale się kurczy. Dziś właściwość sądów wojskowych w

czasie pokoju jest z reguły ograniczona do przestępstw (ewentualnie także wykroczeń)

popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, ponadto podlegają one

nadzorowi orzeczniczemu sądów najwyższych. Jak wykazują doświadczenia historii,

zwłaszcza krajów komunistycznych, sądownictwo wojskowe bywało często wykorzystywane

jako instrument prześladowań politycznych i ideologicznych .

Sądy wojskowe pierwszej instancji to sądy garnizonowe , a drugiej – sądy okręgu

wojskowego.

Sąd administracyjny to jeden z organów państwowych sprawujących wymiar

sprawiedliwości w Polsce. Sądy administracyjne wykonują ten obowiązek poprzez kontrolę

działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i sporów o

właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami

odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej.

Sądami administracyjnymi są obecnie: wojewódzkie sądy administracyjne orzekające w

pierwszej instancji i Naczelny Sąd Administracyjny. Regułą więc jest, że skarga kierowana

jest do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a dopiero jego orzeczenia kontrolowane są

przez Naczelny Sąd Administracyjny.

Sędziowie

Sędziowie sądów w RP są niezawiśli i podlegają jedynie konstytucji i ustawom. Gwarancje

niezawisłości sędziowskiej stanowi:

- Nieusuwalność – sędzia może być usunięty ze swojego stanowiska na podstawie

orzeczenia sądu;

- Immunitet sędziowski – sędzia nie może być pociągany do odpowiedzialności bez

zezwolenia odpowiedniego sądu;

- Niepołączalność – nie można łączyć stanowiska sędziego z mandatem posła lub

senatora;

- Apolityczność – sędzia nie może należeć do żadnej partii czy związku zawodowego.

Krajowa Rada Sądownictwa

Powstała w 1989 i jest organem stojącym na straży niezawisłości polskich sądów. W jej skład

wchodzą trzy grupy członków na 4- letnia kadencję:

- (z urzędu) Pierwszy prezes Sądu Najwyższego, minister sprawiedliwości, prezes NSA

i osoba powołana przez prezydenta;

- 15 członków środowiska sędziowskiego

- 4 posłów i 2 senatorów wybranych spośród dwóch izb parlamentu.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Powstał w Polsce w 1985 roku. W skład wchodzi 15 sędziów wybieranych indywidualnie na

9-letnią kadencję. Prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent.

Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego

należy:

orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (w

tym wypadku z konstytucją 1997 roku)

orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w

ustawie

orzekanie w sprawach zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne

organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i

ustawami

rozpatrywanie skarg konstytucyjnych

rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi

organami państwa

orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta

Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu i powierzanie Marszałkowi Sejmu

tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej

rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy (art. 193 Konstytucji).

Skarga konstytucyjna

Każdy, kto uważa że naruszone zostały jego prawa konstytucyjne może wnieść skargę do TK.

Jest to tzw. skarga konstytucyjna, która wymaga rozstrzygnięcia przez TK zgodności

zaskarżanej ustawy w konstytucją. Z taką skargą można wystąpić po wyczerpaniu

zwyczajnych środków odwoławczych. Skargę może sformułować jedynie adwokat lub radca

prawny.

Orzeczenia TK są ostateczne.

TRYBUNAŁ STANU

Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego

główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i

urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym

stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion

przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i

skarbowe w przypadku Prezydenta RP.

Naruszenie konstytucji lub ustawy przez zajmującego stanowisko państwowe nazywamy

deliktem konstytucyjnym. Za delikty TS może orzec:

- Utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na 10 lat;

- Zakaz pełnienie funkcji kierowniczych w organach państwowych i społecznych

- Utratę orderów i odznaczeń;

Przewodniczącym TS jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. W skład wchodzi

przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Kadencja trwa tyle ile kadencja Sejmu.

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

Kontrola państwowa to system organów powołanych do badania i oceny finansowej i

gospodarczej działalności aparatu państwa.

- NIK – Najwyższa Izba Kontroli

- Rzecznik Praw Obywatelskich

- Rzecznik Praw Dziecka

- KRRiT – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

- Prokuratura

- Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych;

Prokuratura

- Organ ochrony prawnej

- Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności, ściganie przestępców i

sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami;

- W skład wchodzą na 6 –letnią kadencję: prokurator generalny i podlegli mu

prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek sądowniczych.

- Prokuratorem generalnym jest obecnie Andrzej Seremet.

NIK

- Niezależna od egzekutywy;

- Podlega Sejmowi

- Prezesa powołuje na 6-letnią kadencję sejm na wniosek marszałka sejmu;

- Podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu i jego organów, na wniosek prezydenta,

premiera i z własnej inicjatywy;

- Kontroluje działalność miedzy organami administracji rządowej i Narodowego Banku,

kontroluje zarządzanie samorządami lokalnymi;

Rzecznik Praw Obywatelskich

- Ustanowiony w 1987 r.

- Powoływany na 5-letnia kadencję

- Niezależny od organów państwowych; odpowiada jedynie przed sejmem;

- Działa nie tylko w interesie obywateli ale również cudzoziemców;

- Przyjmuje skargi na bezprawne lub niesprawiedliwe działanie administracji;

Rzecznik Praw Dziecka

- Zajmuje się ochroną praw dzieci np. prawem do życia i ochrony zdrowia, prawo do

wychowania w rodzinie, prawo do nauki itd.

- Zajmuje się kontrola przestrzegania ochrony dzieci przed przemocą, okrucieństwem,

wyzyskiem, demoralizacją, złym traktowaniem itd.

KRRiT

- Konstytucyjny organ państwa stojący na straży wolności słowa, prawa obywateli do

informacji;

- Składa się z 5 członków powoływanych na 6-letnią kadencję

- Określa warunki prowadzenia działalności przez nadawców ( np. czas emisji reklam,

czas dla producentów programów itd.)

- Ochrona wartości społecznie akceptowalnych

- Udzielanie koncesji na rozpowszechnianie programów telewizyjnych i radiowych;

- Ustalanie wysokości opłat abonamentowych;