Warszawa 2011

PRZECIWDZIAŁANIE PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJZAGADNIENIA PRAWNE, KRYMINOLOGICZNE I KRYMINALISTYCZNE

Jerzy Wojciech Wójcik

Wydawca: Monika Pawłowska

Redaktor prowadzący: Joanna Maź

Opracowanie redakcyjne: Agnieszka Bąk

Łamanie: Andrzej Gudowski

Układ typografi czny: Marta Baranowska

© Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2011

ISBN 978-83-264-1452-7ISSN 1897-4392

Wydane przez:Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.

Redakcja Książek01-231 Warszawa, ul. Płocka 5atel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl

www.wolterskluwer.plKsięgarnia internetowa www.profi nfo.pl

Rozpoznawać przestępczość zorganizowaną i przemysł przestępczy, to jak błąkać się po tajemnym labiryncie.

Książkę dedykuję i składam wyrazy uznania tym wszystkim, którzy podjęli się badania tego labiryntu.

�

Spis treści

Wykaz skrótów / 19

Wstęp / 23

Rozdział 1Rozmiary i klasyfikacja zagrożeń przestępczością pospolitą i zorganizowaną w Polsce na przełomie XX i XXI wieku / 29

1.1. Wprowadzenie / 291.2. Statystyczne ujęcie rozmiarów przestępczości w Polsce / 321.3. Opinie ekspertów na temat spadkowych trendów

przestępczości / 441.4. Główne zagrożenia przestępczością zorganizowaną

w Polsce / 451.4.1. Rozpoznane i rozpracowywane zorganizowane grupy

przestępcze / 451.4.2. Rozpoznane cechy współczesnej przestępczości

zorganizowanej / 481.4.3. Przestępczość narkotykowa / 521.4.4. Akty terroru kryminalnego oraz terroryzmu / 541.4.5. Współczesna przestępczość w Polsce

– podsumowanie / 551.5. Klasyfikacja przestępczości pospolitej i zorganizowanej

według Brunona Hołysta / 611.5.1. Patologia szarej strefy / 631.5.2. Korupcja – podstępne i groźne zjawisko społeczne / 631.5.3. Wybrane kategorie przestępczości pospolitej i patologii

w działaniach zorganizowanych grup przestępczych / 641.6. Zorganizowana przestępczość gospodarcza i przestępstwa

towarzyszące według Huberta Kołeckiego / 67

�

1.7. Klasyfikacja i podsumowanie najważniejszych zagrożeń związanych z przestępczością / 70

1.8. Ciemna i złota liczba przestępstw a prawda statystyczna / 781.9. Podsumowanie / 83

Rozdział 2Przestępczość zorganizowana – podstawowe pojęcia / 84

2.1. Wprowadzenie / 842.2. Definicje spisku, bandy i stowarzyszenia przestępców / 852.3. Pojęcie zorganizowanej grupy przestępczej i przestępczości

zorganizowanej / 882.4. Definicja zorganizowanej grupy przestępczej w konwencji

ONZ / 932.5. Mafia – pojęcie, struktura i organizacja / 942.6. Rodzaje, stopnie i zasięg terytorialny przestępczości

zorganizowanej / 1002.7. Cechy przestępczości zorganizowanej / 1032.8. Kryteria i indykatory rozpoznawcze przestępczości

zorganizowanej / 1062.9. Ekonomiczne aspekty przestępczości zorganizowanej / 109

2.10. Rozpoznane czynniki utrudniające przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej / 111

2.11. Podsumowanie / 112

Rozdział 3Geneza i skutki przestępczości zorganizowanej / 113

3.1. Przegląd teorii dotyczących kryminologicznych uwarunkowań przestępczości zorganizowanej / 1133.1.1. Teoria obcego spisku / 1133.1.2. Teoria anomii / 1143.1.3. Teoria podkultur przestępczych / 1153.1.4. Teoria etnicznej sukcesji / 1163.1.5. Teoria zróżnicowanych powiązań

(asocjacji dyferencjalnej) / 1163.1.6. Nowa teoria kryminologiczna / 117

3.2. Przyczyny rozwoju przestępczości zorganizowanej / 1183.2.1. Syndromy prohibicji, spekulacji i maksymalizacji

zysków / 118

Spis treści

�

3.2.2. Poglądy na genezę przestępczości zorganizowanej w Polsce / 119

3.2.3. Transformacja ustrojowa a przestępczość zorganizowana / 122

3.2.4. Zjawisko „moralności krańcowej” / 1233.3. Skutki przestępczości zorganizowanej / 125

3.3.1. Jasne i ciemne koszty przestępczości zorganizowanej / 125

3.3.2. Rozpoznane efekty i skutki przestępczości zorganizowanej / 128

3.4. Społeczno-ekonomiczne skutki wyrafinowanych przestępstw zorganizowanych na przykładzie prania pieniędzy / 130

3.5. Podsumowanie / 134

Rozdział 4Mafia – geneza i formy działalności / 136

4.1. Wprowadzenie / 1364.2. Mafie włoskie / 137

4.2.1. Mafia sycylijska – Cosa Nostra / 1374.2.2. Mafia neapolitańska – Kamorra / 139

4.2.2.1. Nowe obszary działania Kamorry / 1414.2.2.2. Jezioro Kamorry / 146

4.2.3. Mafia kalabryjska – N’drangheta / 1464.3. Mafia amerykańska / 1474.4. Mafie rosyjskie / 149

4.4.1. Boss czerwonej mafii / 1534.4.2. Kooperacja mafii rosyjskiej z kartelami kolumbijskimi,

czyli broń za narkotyki / 1554.4.3. Nowoczesne środki transportu narkotyków / 1564.4.4. Czeunoki a mafijne „smerfowanie” / 157

4.5. Mafie azjatyckie / 1594.5.1. Jakuza / 1594.5.2. Triady / 162

4.6. Gangi wietnamskie w Europie / 1624.7. Mafia albańska / 1654.8. Mafie Ameryki Środkowej i Południowej / 169

4.8.1. Kartele meksykańskie / 1694.8.2. Kartele kolumbijskie / 171

4.9. Podsumowanie / 171

Spis treści

10

Rozdział 5Podstawy prawne przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej / 173

5.1. Wprowadzenie / 1735.2. Wybrane regulacje kodeksu karnego / 176

5.2.1. Udział w grupie zorganizowanej – art. 258 k.k. / 1765.2.2. Wzięcie zakładnika (porwanie dla okupu)

– art. 252 k.k. / 1775.2.3. Handel ludźmi – art. 189a k.k. / 1785.2.4. Pranie pieniędzy (legalizacja brudnych dochodów)

– art. 299 k.k. / 1785.3. Regulacje karnoprocesowe / 179

5.3.1. Mały świadek koronny – art. 60 k.k. / 1795.3.2. Świadek anonimowy (świadek incognito)

– art. 184 k.p.k. / 1805.3.3. Świadek koronny – ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r.

o świadku koronnym / 1815.4. Czynności operacyjno-rozpoznawcze / 184

5.4.1. Kontrola operacyjna – art. 19 ustawy o Policji / 1845.4.1.1. Wprowadzenie / 1845.4.1.2. Pojęcie i zakres kontroli operacyjnej / 1855.4.1.3. Kontrolowanie treści korespondencji i zawartości

przesyłek / 1885.4.1.4. Utrwalanie treści rozmów i obrazu

(podsłuch i podgląd operacyjny) / 1885.4.2. Zakup kontrolowany i prowokacja policyjna

– art. 19a ustawy o Policji / 1905.4.3. Przesyłka niejawnie nadzorowana

– art. 19b ustawy o Policji / 1915.4.4. Dostęp do określonych informacji niejawnych

– art. 20 ustawy o Policji / 1915.4.5. Wystawianie dokumentów legalizacyjnych i posługiwanie

się nimi – art. 20a ustawy o Policji / 1945.4.6. Korzystanie z billingów połączeń telefonicznych

– art. 20c ustawy o Policji / 1955.4.7. Pozyskiwanie osób do współpracy

– art. 22 ustawy o Policji / 1955.5. Podsumowanie / 196

Spis treści

11

Spis treści

Rozdział 6Rola organów ochrony prawnej w przeciwdziałaniu przestępczości zorganizowanej / 198

6.1. Przeobrażenia organizacyjne Policji służące skutecznemu przeciwdziałaniu przestępczości zorganizowanej / 198

6.2. Centralne Biuro Śledcze KGP / 1996.2.1. Projekt powołania Wydziału Pościgowego CBŚ / 201

6.3. Biuro Wywiadu Kryminalnego KGP / 2026.4. Biuro do spraw Odzyskiwania Mienia / 2046.5. Biuro SIRENE / 2066.6. Centralne Biuro Antykorupcyjne / 207

6.6.1. Podstawy prawne powołania CBA / 2076.6.2. Ustawowa definicja korupcji / 2086.6.3. Zadania CBA / 2096.6.4. Uprawnienia CBA / 211

6.7. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencja Wywiadu / 213

6.8. Straż Graniczna / 2166.9. Wywiad skarbowy / 217

6.9.1. Podstawowe zadania / 2176.9.2. Działania w ramach kontroli operacyjnej / 2186.9.3. Bazy informacyjne / 222

6.10. Podsumowanie / 223

Rozdział 7Handel ludźmi i ludzkimi organami / 224

7.1. Wprowadzenie / 2247.2. Prawne aspekty handlu ludźmi / 2257.3. Rozmiary zjawiska handlu ludźmi / 2317.4. Uwarunkowania i cele działania sprawców / 2357.5. Formy i metody pozyskiwania kobiet do pracy w agencjach

towarzyskich / 2387.6. Rodzaje transakcji i rozliczeń handlarzy / 2417.7. Modus operandi sprawców handlu kobietami / 2427.8. Wybrane działania rozpoznawcze / 2467.9. Rozpoznane formy funkcjonowania agencji towarzyskich / 248

7.10. Handel dziećmi / 2517.11. Handel ludzkimi organami / 2567.12. Odpowiedzialność karna za handel organami / 257

12

Spis treści

7.13. Działania zapobiegawczo-opiekuńcze w stosunku do ofiar przestępstw / 258

7.14. Podsumowanie / 264

Rozdział 8Porwanie dla okupu na tle sprawy Krzysztofa Olewnika / 265

8.1. Wprowadzenie / 2658.2. Regulacje prawne / 2678.3. Rozmiary zjawiska a ciemna liczba przestępstw / 2698.4. Motywy przestępstwa / 2728.5. Przykłady typowych spraw o porwanie / 2748.6. Wyniki badań naukowych / 276

8.6.1. Organizacja i rodzaje porwań / 2768.6.2. Uwarunkowania porwań i zaufanie do Policji / 2778.6.3. Operacyjne i procesowe działania Policji / 2798.6.4. Współpraca członków rodziny ofiary z Policją / 282

8.7. Porwanie dla okupu i zabójstwo Krzysztofa Olewnika / 2848.7.1. Uwagi wstępne / 2848.7.2. Porwanie i jego skutki / 2858.7.3. Administracyjne i medialne próby wyjaśnienia oraz oceny

zaistniałych nieprawidłowości / 2868.7.4. Tajemnicze zgony / 2928.7.5. Uzasadnione wątpliwości i pytania bez odpowiedzi / 296

8.8. Podsumowanie / 301

Rozdział 9Pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu / 305

9.1. Wprowadzenie / 3059.2. Regulacje prawa międzynarodowego / 306

9.2.1. Konwencje ONZ i Rady Europy / 3069.2.2. Dyrektywy Parlamentu Europejskiego

i Rady Unii Europejskiej / 3099.3. Pojęcia prania pieniędzy i finansowania terroryzmu / 314

9.3.1. Pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu jako przestępstwa gospodarcze i ogólnofinansowe / 314

9.3.2. Artykuł 299 § 1 k.k. – pranie pieniędzy jako czyn podstawowy / 316

13

Spis treści

9.3.3. Artykuł 299 § 2 k.k. – pomocnictwo, czyli pranie pieniędzy przez pracowników banków i innych instytucji finansowych lub kredytowych / 317

9.3.4. Artykuł 165a k.k. – finansowanie terroryzmu / 3189.4. Modus operandi sprawców prania pieniędzy / 318

9.4.1. Modelowe etapy prania pieniędzy / 3189.4.2. Strukturyzacja, czyli techniki rozdrabniania wpłat / 3209.4.3. Rozpoznane kolejne metody ułatwiające pranie pieniędzy

i finansowanie terroryzmu / 3249.4.3.1. Wykorzystywanie organizacji

humanitarnych / 3249.4.3.2. Transakcje giełdowe na rzecz terrorystów / 3249.4.3.3. Tajne systemy bankowe / 3249.4.3.4. Wykorzystywanie internetu / 3259.4.3.5. Rola spółekoffshorew oazach

podatkowych / 3269.5.Modus operandi sprawcy a źródła finansowania

terroryzmu / 3279.6. Zasady systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy

i finansowaniu terroryzmu / 3329.6.1. Wprowadzenie / 3329.6.2. Główne postanowienia ustawy / 3339.6.3. Instytucje obowiązane / 3379.6.4. Jednostki współpracujące / 3399.6.5. Rejestry transakcji oraz transakcje podejrzane

i powiązane / 3409.7. Podsumowanie / 346

Rozdział 10Kryminologiczno-finansowe zagadnienia rozpoznawania i przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej / 347

10.1. Skala nielegalnych dochodów mafii / 34710.2. Szacunkowe brudne dochody z przestępstw bazowych

w Polsce / 35110.3. Giełda a anonimowość przestępczości zorganizowanej / 35410.4. Legalizacja brudnych dochodów – specjalność mafii / 35610.5. Pranie pieniędzy w interesie bezpieczeństwa przestępców

zorganizowanych / 36010.6. Finansowe wskaźniki prania pieniędzy / 362

14

10.7. Kontrola przepływu wartości pieniężnych / 36410.8. Jak administrować olbrzymim mieniem skonfiskowanym mafii

włoskiej? / 36610.9. Rola Financial Action Task Force w przeciwdziałaniu praniu

pieniędzy i przestępczości zorganizowanej / 36710.10. Wyniki analiz ekspertów FinCEN / 36910.11. Czarna lista FATF/OECD / 37110.12. Instytucje i organizacje międzynarodowe zobowiązane

do zapobiegania przestępczości zorganizowanej / 37310.13. Grupa Egmont / 37410.14. Zadania wybranych jednostek analityki finansowej / 375

10.14.1. The Financial Crimes Enforcement Network – FinCEN w USA / 375

10.14.2. Finance Unit of the National Criminal Intelligence Service – NCIS w Wielkiej Brytanii / 378

10.14.3. TRACFIN i OCRGDF we Francji / 37910.14.4. CTIF – CFI w Belgii / 38010.14.5. Biuro Wykrywania Niejasnych Transakcji (MOT)

w Holandii / 38110.14.6. Komitet Federacji Rosyjskiej ds. Monitoringu

Finansowego / 38210.15. Podsumowanie / 382

Rozdział 11Rozpoznawcza i koordynacyjna rola Generalnego Inspektora Informacji Finansowej w przeciwdziałaniu przestępczości zorganizowanej / 384

11.1. Wprowadzenie / 38411.2. Rodzaje spraw analizowanych przez Generalnego Inspektora

Informacji Finansowej / 38611.3. Zawiadomienia instytucji obowiązanych / 38811.4. Zawiadomienia jednostek współpracujących / 39011.5. Wybrane wyniki postępowań analitycznych prowadzonych

przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej / 39111.5.1. Otrzymane zawiadomienia jako podstawa wszczęcia

postępowań analitycznych / 39111.5.2. Wstrzymane transakcje podejrzane i blokada

rachunków bankowych / 39311.5.3. Przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu / 394

Spis treści

15

11.5.4. Zawiadomienia o transakcjach podejrzanych z art. 299 k.k. / 395

11.5.5. Modus operandi sprawców przestępstw bazowych prania pieniędzy i finansowania terroryzmu w latach 2007–2010 / 397

11.5.6. Rozpoznane nowe metody prania pieniędzy / 40511.5.6.1. Wykorzystywanie dotacji unijnych / 40511.5.6.2. Obrót finansowy i towarowy z zagranicą / 40611.5.6.3. Oszustwa na tle handlu uprawnieniami

do emisji CO2 / 40711.5.6.4. Transakcje w ramach instytucji typu non-bank,

internetu i kart typu prepaid / 40811.5.7. Nieprawidłowości ujawnione w ramach postępowań

analitycznych / 41011.6. Wymiana informacji z uprawnionymi podmiotami / 41111.7. Wyjaśnienia dotyczące stosowania prawa / 41211.8. Współpraca z podmiotami krajowymi / 41311.9. Współpraca międzynarodowa / 414

11.9.1. Wymiana informacji z zagranicznymi jednostkami analityki finansowej / 414

11.9.2. Porozumienia o współpracy / 41511.10. Działalność szkoleniowa / 41611.11. Działalność kontrolna / 41611.12. Podsumowanie / 419

Rozdział 12Systemy ewidencji rozpoznawczo-kryminalistycznej oraz najnowsze zdobycze nauki i techniki w przeciwdziałaniu przestępczości zorganizowanej / 425

12.1. Wprowadzenie / 42512.2. Rola ewidencji rozpoznawczo-kryminalistycznej wspomagającej

pracę organów ochrony prawnej / 42712.2.1. Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności

– PESEL / 42812.2.2. Krajowy Rejestr Karny / 42912.2.3. Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych – KCIK / 43112.2.4. Krajowy System Informacyjny Policji – KSIP / 43812.2.5. System Poszukiwawczy Policji – SPP / 440

Spis treści

16

12.2.6. Automatyczny System Identyfikacji Daktyloskopijnej – AFIS / 440

12.2.7. Europejski System Identyfikacji Daktyloskopijnej Uchodźców i Nielegalnych Imigrantów – EURODAC / 441

12.2.8. Baza danych DNA – GENOM / 44212.2.9. Automatyczny System Identyfikacji Broni (ASIB)

– ARSENAŁ / 44212.2.10. Kartoteka Dokumentów Anonimowych – KDA / 44312.2.11. Europejski Zbiór Samochodowych Powłok Lakierniczych

– EUCAP / 44312.2.12. Baza Numerów Identyfikacyjnych Pojazdów

– VIN / 44412.3. Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie oraz jej planowane pracownie

specjalistyczne / 44412.3.1. Pracownia Biologii Kryminalistycznej / 44612.3.2. Pracownia Analizy Strategicznej i Statystycznej / 44612.3.3. Pracownia Pułapek Kryminalistycznych / 44712.3.4. Pracownia Analizy Kryminalnej / 44812.3.5. Pracownia Innowacyjnych Technik

Teleinformacyjnych / 45112.3.6. Pracownia Inforensics / 45212.3.7. Pracownia Antynarkotykowa / 45312.3.8. Pracownia Zwalczania Przestępczości

w Cyberprzestrzeni / 45412.4. Efekty poszukiwania nowych rozwiązań naukowych / 455

12.4.1. AFIZ – Analizator Faktów i Związków – billingi / 45512.4.2. Program „Bezpieczne zbiory – bezpieczne

kolekcje” / 45612.5. Biegły a przestępstwa zorganizowane / 458

12.5.1. Poznawcza i dowodowa rola opinii biegłego / 45812.5.2. Przewidywane pytania do biegłego w postępowaniu

przygotowawczym z art. 299 k.k. / 46012.6. Konferencje naukowe i literatura przedmiotu / 46312.7. Podsumowanie / 468

Aneks / 471I. Efekty policyjnych operacji „pod przykryciem” / 471

1. Operacja „Czapla Polarna” („Polar Cap”) / 471

Spis treści

2. Kantor „pod przykryciem” / 4723. Operacja „Dinero” – bank „pod przykryciem” / 4744. Grupa „Eldorado” i operacja „Omega” / 4755. Operacja „Casablanca” / 4776. „Pizza Connection” / 477

II. Przykłady realizacji zorganizowanych grup przestępczych w Polsce / 4781. Zorganizowany przestępca – świadek koronny

i biznesmen / 4782. Rozbicie gangu „Twardego” / 4793. Zorganizowane grupy przestępcze w polskim sporcie / 4804. Mafia węglowa / 4815. „Ojciec chrzestny” ze Skarżyska-Kamiennej jako boss

związku przestępczego / 4826. Zorganizowani fałszerze / 4837. Największa w Europie nielegalna fabryka tytoniu / 4848. Operacja „Gringo” / 4849. BMK na 4 tony amfetaminy / 485

10. Spektakularne sukcesy CBŚ / 486

Wykaz tabel / 489

Wykaz źródeł prawa / 491

Bibliografia / 499

Spis treści

1�

Wykaz skrótów

Źródła prawa

k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

k.k. z 1969 r. ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks kar-ny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.)

k.k.s. ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks kar-ny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.)

k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.)

Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)

k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postę-powania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)

ustawa o CBA ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Central-nym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. Nr 104, poz. 708 z późn. zm.)

ustawa o Centrum ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kry-minalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 153 z późn. zm.)

20

ustawa o kontroli ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skar- skarbowej bowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 214

z późn. zm.) ustawa o Policji ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst

jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z późn. zm.)

ustawa ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciw- o przeciwdziałaniu działaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu praniu pieniędzy terroryzmu (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, oraz finansowaniu poz. 276 z późn. zm.) terroryzmu ustawa o świadku ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku ko- koronnym ronnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 36,

poz. 232 z późn. zm.)

Czasopisma i publikatory urzędowe

Biul. CE UW Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego

Dz. U. Dziennik Ustaw Dz. Urz. KGP Dziennik Urzędowy Komendy Głównej Policji Dz. Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz. Urz. WE Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich

Inne

ABW Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego AFIS Automatyczny System Identyfikacji Daktylo-

skopijnej ARSENAŁ, ASIB Automatyczny System Identyfikacji Broni AW Agencja Wywiadu BND Bundesnachrichtendienst (Federalna Służba

Informacyjna Niemiec) CBA Centralne Biuro Antykorupcyjne CBŚ Centralne Biuro Śledcze

Wykaz skrótów

21

CIA Central Intelligence Agency (Centralna Agencja Wywiadowcza)

DEA Drug Enforcement Administration (Biuro ds. Zwalczania Alkoholizmu i Narkomanii)

EUCAP Europejski Zbiór Samochodowych Powłok La-kierniczych

EURODAC Europejski System Identyfikacji Daktyloskopij-nej Uchodźców i Nielegalnych Imigrantów

Europol European Police Office (Europejski Urząd Po-licji)

FATF Financial Action Task Force (Grupa Specjalna ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy)

FBI Federal Bureau of Investigation (Federalne Biu-ro Śledcze)

GENOM Baza Danych DNA GIIF Główny Inspektor Informacji Finansowej JAF jednostka analityki finansowej KCIK Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych KDA Kartoteka Dokumentów Anonimowych KGP Komenda Główna Policji KSIP Krajowy System Informacyjny Policji MSW Ministerstwo Spraw Wewnętrznych NBP Narodowy Bank Polski NCMEC National Center for Missing and Exploited Chil-

dren (Narodowe Centrum Dzieci Zaginionych i Wykorzystywanych)

OCTA Organized Crime Threat Assessment OECD Organization for Economic Cooperation and

Development (Organizacja Współpracy Gospo-darczej i Rozwoju)

ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych PESEL Powszechny Elektroniczny System Ewidencji

Ludności SAR Suspicious Activity Reports

Wykaz skrótów

SIO System Informacji Operacyjnych SIRENE, S.I.Re.N.E. Supplementary Information Request At Natio-

nal Entries SIS System Informacyjny Schengen SMI System Meldunku Informacyjnego SPP System Poszukiwawczy Policji STR-ML Suspicious Transaction Reports on Money

Laundering STR-TF Suspicious Transaction Reports on Terrorist

Financing VIN Baza Numerów Identyfikacyjnych Pojazdów WSIZiA Wyższa Szkoła Informatyki, Zarządzania i Ad-

ministracji w Warszawie WSPol. Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie

Wykaz skrótów

23

Uncja zapobiegania jest lepsza niż funt zwalczania.Benjamin Franklin

Wstęp

Przeciwdziałaniem, czyli zapobieganiem i ściganiem, przestępczości zorganizowanej w Polsce i na świecie zajmuje się wiele wyspecjalizowa-nych służb, wielu analityków i ekspertów. Po spektakularnych realiza-cjach służb policyjnych następują kolejne jeszcze bardziej spektakularne i atrakcyjne sukcesy, a także kolejne rozważania nad tym, jak skutecznie działać przeciwko temu niezwykle złożonemu zjawisku społecznemu.

Przestępczość zorganizowana jest odmienna od pospolitej, ponieważ jest ona centralistycznym, tajnym i monolitycznym systemem społecz-nym, żywym społecznym organizmem o mocnej, biurokratycznej struk-turze. To system korupcji, obejmujący różne dziedziny życia społeczno- -gospodarczego, tworzy swoistą „misterną pajęczynę” instytucjonalnych powiązań. Z tego względu taka przestępczość powinna być badana w ra-mach trzech kryteriów przestępczości zorganizowanej: socjologicznego, ekonomicznego i kryminologiczno-kryminalistycznego. Natomiast prze-mysł przestępczy (crime industry) tkwi w strukturze potrzeb każdego społeczeństwa. Zatem z socjokryminologicznego punktu widzenia to właśnie przestępcy zorganizowani tworzą niezależną klasę społeczną, która zaspokaja zapotrzebowanie pewnej części społeczeństwa na niele-galne usługi, zabronione przez ustawodawstwo1.

Warto postawić uzasadnioną i mało ryzykowną tezę, że nowe wy-zwania, nowe zagrożenia występujące z początkiem XXI wieku wymagają istotnego zaangażowania od europejskich służb policyjnych i specjalnych w celu przeciwdziałania zagrożeniom powodowanym przez zorganizo-wane grupy przestępcze.

Praktykę policyjną i śledczą intensywnie wspomaga kryminali-styczna teoria wykrywania, która określa logicznie powiązane działa-

1 R.D. Cressey, Contributions to the study of organized crime: An evaluation, Crime and Delinquency 1988, nr 34, s. 338–354.

24

nia prowadzące od ofiary czy wydarzenia do sprawcy. W wykrywaniu przestępstw zorganizowanych jest to niejednokrotnie droga donikąd. Wyrafinowany modus operandi sprawcy, jego powiązania polityczne i biz-nesowe, a niejednokrotnie także z przedstawicielami organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości niezwykle utrudniają zarówno rozpoznanie, jak i wykrywanie oraz gromadzenie dowodów dla potrzeb procesowych i wymiaru sprawiedliwości.

Analitycy, a szczególnie kryminalistycy i kryminolodzy, a także praktycy, czyli najlepiej przygotowani policjanci wielu krajów, wobec napotykanych trudności niejednokrotnie stają się bezradni.

Z tych względów przez długi okres szukano skutecznych rozwiązań prawnych. Działania zostały skoncentrowane przede wszystkim na no-welizacji i radykalizacji prawa i procesu karnego, a także na czynnościach operacyjno-rozpoznawczych. Długo pomijano kwestie finansowe. W za-sadzie chodzi nie tylko o osoby lekceważące obowiązek podatkowy. Istotą problemu są bowiem nadmierne korzyści lub dochody z nieujawnionych czy niedozwolonych źródeł. Dochody te, w interesie bezpieczeństwa prze-stępców, muszą być legalizowane. Doskonale rozumiał to już Al (Alfons) Capone w latach 20. XX wieku.

Generalnie rzecz biorąc, aktualna filozofia ustawodawstwa przeciwko praniu pieniędzy opiera się na rozpoznawaniu osób, które inwestują czy po prostu nadmiernie wydają pieniądze bez możliwości udokumentowa-nia legalnych źródeł dochodów. Istnieje bowiem uzasadnione przekona-nie, że nadmierne dochody pochodzą z działalności przestępczej. Należy zatem stosować takie metody rozpoznawania zorganizowanej przestęp-czości, aby wykorzystywać dostępne już metody ujawniania nielegalnych i niedozwolonych dochodów oraz kontynuować proces rozpoznawczy i dowodowy w majestacie obowiązującego prawa, z ukierunkowaniem na rozpoznawanie i wykrywanie przestępstw bazowych.

Współczesne metody działania przestępców przy wszelkiego rodza-ju transakcjach finansowych odbywają się poprzez zastosowanie naj-nowocześniejszych technologii, a czas ich realizacji zredukował się do minimum. W związku z tym nieudolność prawa jest jeszcze większa. Nie podlega kwestii, że w dobie internetu prawo ma nowe przesłanki do unowocześnienia. Niezbędne są również nowoczesne instrumenty kon-trolne. Nie można bowiem stosować starych koncepcji do nowoczesnych rozwiązań technicznych.

Pomiędzy poszczególnymi grupami przestępczymi, mafiami, kar-telami czy po prostu zorganizowanymi grupami przestępczymi istnieje

Wstęp

25

swoisty podział rynków zbytu, dotyczący zarówno form działalności przestępczej przynoszącej nielegalne dochody, jak i obszarów prania pie-niędzy. W związku z tym organizowane są cykliczne „szczyty” przywód-ców, na których dzielą się oni terytoriami i strefami wpływów. W zasa-dzie ustalenia te są respektowane przez większość organizacji mafijnych. O wielu poczynaniach mafii informują media, lecz rozpoznanie przestęp-czej działalności przez wiele lat napotykało poważne przeszkody.

Rozpoznawanie roli mafii, zarówno w różnorodnych formach prze-stępczości, jak i w legalizowaniu jej brudnych dochodów, następowało z dużymi trudnościami. W połowie lat 70. XX wieku, kiedy mafia już systematycznie prała pieniądze, zarówno policje, jak i eksperci finan-sowi nie mieli jeszcze dobrej orientacji w tego rodzaju przestępstwach. Najwięcej uwagi poświęcano wówczas rozpoznawaniu struktur organi-zacyjnych mafii i jej roli w handlu narkotykami. Dopiero początek lat 80. XX wieku zaczął obfitować w odkrywanie największych tajemnic mafii. Stawało się to równocześnie na dwóch kontynentach. Włosi odkrywali wówczas tajemnice mafii sycylijskiej, a Amerykanie obecność i rolę mafii na swoim terytorium.

Chociaż powszechnie znane są działania Unii Europejskiej w kierun-ku powstrzymania poważnej przestępczości zorganizowanej, w tym go-spodarczej, to jednak w rzeczywistości spójna polityka Unii w dziedzinie kontroli tej przestępczości nie istnieje. Dyrektywy i decyzje, zwłaszcza decyzje ramowe, są raczej rezultatem doraźnego procesu decyzyjnego niż formą realizowania konsekwentnej polityki. Wciąż jeszcze pokutu-je przeświadczenie o omnipotencji prawa karnego, jako remedium na wszelkie problemy społeczne. Tymczasem okazuje się, że rozwiązanie wielu z nich jest możliwe przy pomocy innych gałęzi prawa niż prawo karne albo w następstwie zastosowania innych instrumentów niż repre-syjne. Należy wykorzystać istniejące, chociaż rozsiane w rozlicznych do-kumentach, instrumenty w celu scalenia ich w racjonalną, przemyślaną, kompleksową regulację. Nowe instrumenty zanim zostaną wprowadzone w życie, powinny być empirycznie sprawdzone2. Ta trafna uwaga napo-tyka istotne trudności w realizacji w wielu krajach UE.

Współczesny polski stan prawny z wielu względów jest systematycz-nie nowelizowany. Jednym z powodów takich potrzeb są rozpoznawa-

2 G. Vermeulen, Developments in controlling economic crime EU perspective (w:) Prze-stępczość gospodarcza z perspektywy Polski i Unii Europejskiej. Materiały konferencji mię-dzynarodowej (Mikołajki 26–28 września 2002 r.), pod red. A. Adamskiego, Toruń 2003, s. 54–76.

Wstęp

26

ne nowe formy zagrożeń w wyniku profesjonalizacji i uzawodowienia przestępczości zorganizowanej. Konieczne jest poszukiwanie nowych, bardziej skutecznych form przeciwdziałania, w których prawo odgrywa niezmiernie istotną rolę. Natomiast analizy i badania kryminologiczne i kryminalistyczne wyłaniają i postulują nowe formy zapobiegania prze-stępczości.

Tematyka monografii wypełnia występującą lukę w literaturze przedmiotu. Oparta jest na znowelizowanych aktach prawnych oraz li-teraturze krajowej i zagranicznej. W podstawowym zakresie przydatna jest w poznaniu i pogłębieniu wiedzy z zakresu prawa karnego i proceso-wego, kryminalistyki i kryminologii, a przede wszystkim bezpieczeństwa narodowego i wewnętrznego.

Monografia przydatna jest dla tych wszystkich, którzy zajmują się przeciwdziałaniem przestępczości pospolitej i zorganizowanej, także dla studentów zgłębiających te złożone zagadnienia. W pracy dokonano analizy zagadnień dotyczących przede wszystkim:• zagrożeń przestępczością pospolitą i zorganizowaną w Polsce;• powstania i rozwoju przestępczości zorganizowanej;• określenia pojęć dotyczących grupy przestępczej, bandy, gangu,

zorganizowanej grupy przestępczej oraz mafii, jej struktury i zasad organizacyjnych;

• form działania przestępczości zorganizowanej;• wybranych przestępstw związanych z przestępczością zorganizowaną;• podmiotowego i przedmiotowego zakresu przeciwdziałania omawia-

nej przestępczości przy uwzględnieniu wielu znowelizowanych aktów prawnych;

• najważniejszych zadań procesowych i operacyjnych instytucji i or-ganizacji zobowiązanych do przeciwdziałania przestępczości zorga-nizowanej;

• kryminologiczno-finansowych aspektów rozpoznawania i przeciw-działania przestępczości zorganizowanej;

• roli Generalnego Inspektora Informacji Finansowej w koordynowa-niu wspomnianych działań rozpoznawczych;

• wybranych baz danych oraz najnowszych osiągnięć naukowych wy-korzystywanych dla potrzeb ewidencji i badań rozpoznawczo-kry-minalistycznych.

Ramy publikacji wytyczyły dość wąski zakres tej szerokiej problema-tyki. Przykładowo omówione szerzej kategorie wybranych przestępstw

Wstęp

zorganizowanych, a więc: handel ludźmi, porwanie dla okupu oraz pra-nie pieniędzy i finansowanie terroryzmu, to tylko próba analizy i oce-ny wybranych kategorii tego rodzaju przestępstw zapewniających duże nielegalne dochody.

Zagadnienia omówione w niniejszej monografii są kontynuacją po-przednich kryminologicznych i kryminalistycznych analiz, badań i wnio-sków dotyczących przestępczości zorganizowanej i mafijnej związanych z tematyką moich wcześniejszych monografii: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy z 2004 r. i Przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu z 2007 r. Niniejsza praca zamyka trylogię dotyczącą tej złożonej i wielowarstwo-wej problematyki. Natomiast istotne związki z całą trylogią ma również poprzednia monografia Oszustwa finansowe. Zagadnienia kryminolo-giczne i kryminalistyczne z 2008 r., która jest przede wszystkim ilustracją i przyczynkiem do analizy czynnika ekonomicznego tzw. przestępstw bazowych, z których dochody wykorzystywane są przez przestępców zorganizowanych w praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Niezwykle ważnym zagadnieniem jest przedstawiona w tej pracy próba wykazania możliwości rozpoznawania i analizowania form ekono-micznej przestępczości zorganizowanej na podstawie kontroli przepływu wartości pieniężnych i majątkowych. Ten niezwykle ważny problem, nie tylko finansowy, ale także kryminologiczny, kryminalistyczny i prawny, związany jest z wieloma gałęziami wiedzy, ponieważ jest zagadnieniem ogólnospołecznym o istotnych trudnościach rozpoznawczych, dowodo-wych i wykrywczych, a przede wszystkim profilaktycznych z wielu powo-dów, a szczególnie z uwagi na wyrafinowany modus operandi sprawców przestępstw zorganizowanych.

Jerzy Wojciech Wójcik

Wstęp

2�

Rozdział 1

Rozmiary i klasyfikacja zagrożeń przestępczością pospolitą i zorganizowaną w Polsce na przełomie XX i XXI wieku

1.1. Wprowadzenie

Kierując się zasadami teorii działania społecznego, zmierzamy do takich przedsięwzięć, które w naszym odczuciu powinny być skuteczne ze względu na cel, wartości, a także powinny być efektywne i racjonalne3. Jeżeli uwzględnimy również metodologię badań i katalog powinności etycznych, wówczas możemy być przekonani, że nasze działania akcep-tować będzie nauka i jej autorytet.

Metodologia badań pełni rolę porządkującą, wspomaga warsztatowo, ułatwia opracowywanie planów badawczych, relacji z badań, umożliwia kontrolę, a także intersubiektywne relacjonowanie, czyli rozumowanie podobne, które umożliwia posługiwanie się jednolitą terminologią eks-pertom z tej samej dziedziny naukowej.

Warto przy tym zauważyć, że w kryminologii i kryminalistyce nie ma osobnej metodologii. Jednakże istnieją metody o specyficznym cha-rakterze. Jedną z nich może być eksperyment. W zakresie zapobiegania przestępczości warto uwzględniać eksperymenty o charakterze socjo-kryminologicznym.

Eksperymentowanie w pracy policji ma na celu ułatwienie rozpo-znawania metod działania sprawców, a przede wszystkim zapobieganie przestępczości w formie prewencyjnego oddziaływania służby policji.

3 Twórcą tej teorii był Max Weber (1864–1920), niemiecki socjolog, historyk, ekono-mista, prawnik, religioznawca i teoretyk polityki.

30

Przykładem w tym względzie może być eksperyment, którego celem było badanie wpływu zmiany nasilenia służby policji na bezpieczeń-stwo i porządek publiczny w Denver. To największe miasto i stolica stanu Kolorado w USA, w którym mieszka 2,6 mln ludności. Wspomniany eksperyment polegał na tym, że rejon tego miasta podzielono na trzy obszary, w których:• w pierwszym nie dokonano żadnych zmian w działaniach policji,

czyli stosowano dotychczasowe czynności rutynowe,• w drugim zwiększono liczbę radiowozów policyjnych o jedną trzecią,• w trzecim zmniejszono liczbę radiowozów o jedną trzecią.

Wyniki badań powyższego eksperymentu wykazały, że wspomnia-ne zmiany nie miały wpływu na stan bezpieczeństwa, ale miały istotny wpływ na poczucie bezpieczeństwa obywateli. Okazało się zatem, że wśród wielu czynników mających wpływ na bezpieczeństwo państwa i jego obywateli akurat ten czynnik w tamtych warunkach nie odgrywał istotnego znaczenia.

Poszukiwanie skutecznych czynników przeciwdziałania przestęp-czości, a przestępczości zorganizowanej szczególnie, to zadanie nie tylko organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, ale przede wszystkim wielu rządów i parlamentów. To one muszą rozstrzygnąć dylemat dotyczący surowości kary czy jej nieuchronności. Wprowadzenie surowej kary to rozwiązanie, które wciąż ma wielu zwolenników; to dość prosta zmiana aktu prawnego. Natomiast realizacja zasady nieuchronności kary zwią-zana jest z niezwykle wydajną pracą organów, instytucji i organizacji ochrony prawnej.

Warto jednak przytoczyć tezę, do dalszych przemyśleń, wciąż zasta-nawiający fakt, że w w niektórych stanach USA wciąż jeszcze obowiązuje kara śmierci. Trudno jest zatem uzasadnić, dlaczego w stanach, w których istnieje kara śmierci, a także w pozostałych stanach, które zniosły karę śmierci, przestępczość kształtuje się na tym samym poziomie. Zagadnie-nie to trudno wyjaśnić bez poważniejszych badań kryminologicznych. Wydaje się jednak częściowo uzasadniona teza, że każdy sprawca prze-stępstwa przekonany jest, iż jego modus operandi zapewnia mu całkowite bezpieczeństwo przed zatrzymaniem przez organy ścigania.

W badaniu wielu istotnych zagadnień społecznych, w tym również przestępczości, ważną rolę odgrywa statystyka. Statystyka to nauka, któ-rej przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i prezentacji, a przede wszystkim metody analizy danych opisujących zjawiska masowe.

Rozdział 1. Rozmiary i klasyfikacja zagrożeń przestępczością pospolitą...

31

Zajmuje się również obserwacją otaczającego nas świata lub też posłu-guje się eksperymentem dla potwierdzenia swoich teorii. Takie badanie przebiega zazwyczaj według schematu: zebranie dużej ilości danych, ich analiza i interpretacja czy syntetyzacja. Do tego dodać należy również umiejętność racjonalnego wnioskowania. Badaczowi potrzebny jest wte-dy zestaw narzędzi – sprawdzonych metod, które umożliwią mu ope-rowanie na dużych zbiorach danych. Tworzeniem i rozwijaniem takich użytecznych narzędzi zajmuje się właśnie statystyka. Jest zatem narzę-dziem odpowiednio adaptowanym, służy bowiem do opisu zdarzeń; jest narzędziem konwencyjnym i naukowym; zachęca do zapoznawania się z fragmentami albo całością; może zachęcić lub zniechęcić do podejmo-wania decyzji zarówno w mikroskali, jak i w makroskali (np. rodzinnych i ogólnospołecznych). Posługując się statystyką, musimy zdać sobie spra-wę z faktu, że wymaga ona umiejętnej interpretacji. Zatem lepiej się nią nie posługiwać, jeśli nie umiemy jej interpretować. Jeśli zatem dochodzi do analiz i badań statystycznych, należy mieć na uwadze interpretacje godne zaufania. Należy również zwracać baczną uwagę na to, aby nie dokonać nadinterpretacji.

Opierając się na danych ze statystyki policyjnej, czyli na dość su-gestywnym materiale, należy mieć świadomość, że jest to tylko pewna część zdarzeń przestępnych. Pozostałe stanowią tzn. ciemną liczbę prze-stępstw. Im większa ciemna liczba przestępstw, tym mniej wiarygodne są dane o stanie przestępczości. Mniej rzeczywiste dane czy zafałszowane dane dotyczą wszelkich statystyk, nie tylko policyjnych. Dotychczasowa praktyka policyjna w wielu krajach wykazuje, że wiele czynów nie jest rejestrowane przez policję, pomimo że zostały zgłoszone. Czy świadczy to o spadku przestępczości? Innym elementem wiarygodności danych statystycznych może być spadek wykrywalności. Kolejnym – sezonowość niektórych przestępstw. Natomiast ostatnie zmiany polityki karnej w po-staci zaostrzenia niektórych kar, a także pozytywna rola mediów infor-mujących o wielu tragicznych zdarzeniach to również ważne czynniki wpływające na ostrożność potencjalnych ofiar, a zatem na stan rzeczy-wistej przestępczości.

Analityk zagadnień obejmujących dane ze statystyki policyjnej ma pełną świadomość, że wciąż jeszcze nie znamy rzeczywistych rozmiarów zjawiska przestępczości z uwagi na jego złożoność. Ma też przekonanie, że chodzi nie tylko o pozytywne dane statystyczne, lecz najbardziej pożą-danym efektem jest rzeczywisty spadek działań przestępców, co zadowoli policję, ale przede wszystkim społeczeństwo.

1.1. Wprowadzenie