Yusuf Sezgin Aiolisde Bir Dag Kenti. Aigai

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116

AOLSDE BR DA KENT: AGA

Yusuf SEZGN

Z: Herodotos, Aigaiyi Aiollerin Aiolis Blgesinde kurduu 12 kent arasnda saymaktadr. Antik yazarlar Aiollerin blgeye gelilerinin M.. 1100 tarihlerinde baladn ileri srseler de, kaz sonular imdilik kentin kuruluunun M.. 7. yzyln ilk yarsndan daha erkene gitmediini gstermektedir. Polybiusun aktarmna gre, Bithynia kral Prusias II ile Attalos II arasnda gerekleen bir savata Aigai ciddi bir ekilde tahrip edilmitir (M.. 156-154). Prusias II, sava sonrasnda yaplan bar antlamas gereince, tahrip ettii kentlere 100 talent demek zorunda braklmtr. Kent bu tarihten itibaren, muhtemelen Pergamon Krallnn da desteiyle, blgede ekonomik ve kltrel bir ekim merkezi olmu, Tiyatro, Kent Meclisi Binas (Bouleuterion) ve Agora gibi grkemli yaplarla donatlmtr. Aigainin Hellenistik Dnem boyunca ekonomik adan gl bir kent olduu anlalmaktadr. Kentin dokumaclkta ve yn retiminde blgede en nemli merkez olduu bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler: Aigai, Aiolis, Bouleuterion, Apollon Khresterios.

THE MOUNTAINOUS CITY OF AEOLIS: AIGAI

ABSTRACT: Herodotus names Aigai among the twelve cities that Aiolians established in the Aiolis region. Although the historians in the antiquity claimed that the Aiolian migrations to the area began in the beginning of the twelfth century BC, the current data obtained from the archaeological excavations indicate a date only as far back as the first half of the seventh century BC for the establishment of Aigai. According to Polybius' narrative, Aigai suffered extensive damage during a battle between Prusias the second, the King of Bithynia and Attalos the second (one fifty-six one fifty-four BC). In fulfillment of the post-war treaty Prusias the second was forced to pay one hundered talents to the cities that he damaged. Following this period, Aigai became an attractive economical and political center probably with the support that it received from the Kingdom of Pergamon and it was adorned with glamorous structures, such as the theater, bouleterion and the agora. It is evident that Aigai was an economically powerful city throughout the Hellenistic period. It is known that the city had a stronghold in the region in textile weaving and wool production.

Keywords: Aigai (Aegae), Aeolis, Bouleuterion, Apollon Khresterios.

Aigai antik kenti, Manisa li Merkez leye bal Yundda Kseler

Kynn 2 km. gneyindeki Gn Dann zerinde yer almaktadr.1 Aigai, gney ucunda birleen Pythikos ile onun kolu olan Setlik Deresinin ortasnda bir yarmada gibi uzanan bir tepe ve onun kuzey rzgrna kapal bat ve gney yamalar zerine konulanmtr (Res. 1). Antik kent, adna antik ada Aspordene, gnmzde ise Yund Dalar ad verilen volkanik

Yrd.Do.Dr., Trakya niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, Balkan Yerlekesi,

Edirne, [email protected] 1 Aigai Kazs buluntularn yaynlamama izin veren deerli hocam Aigai Kazs Bakan Prof.

Dr. Ersin Doere teekkr ederim.

YUSUF SEZGN

Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cilt: 3, Say: 5, Ocak-2013, s. 95-116 96

kayalklarda hayvanclk, zellikle kente adn veren kei yetitiricilii, yer yer kk ovacklarda birikmi verimsiz toprakta tarm yaparak yaamlarn srdrenlerin kurduu bir da kentidir. Yaklak 1000 yla yakn bir sre varln srdren kent, yakndaki Ege Denizinin kysnda yeermi uygarln izlerini tayan grgl bir halk barndrmtr.

Herodotos, Aigaiyi Aiollerin Aiolis blgesinde kurduu 12 kent arasnda saymaktadr. Antik yazarlar Aiollerin blgeye gelilerinin M.. 1100 tarihlerinde baladn ileri srseler de kaz sonular imdilik kentin kuruluunun M.. 7. yzyln ilk yarsndan daha erkene gitmediini gstermektedir. Kentin ad Herodotosta Aigaiai (I.149), Polybiusta Aigaieon (His. XXXIII.13) Tacitusda Aegaeates (Tac.Ann. II.47), Pliniusda Aegaeae (Nat.His., V.32), kentin bast sikkelerde ise, Aigeaion, Aigaion ve Aigeon olarak gemektedir.2 Kentin adn anan dier antik yazarlardan Strabon (XIII.3.5), Pseudo Skylax (98), ve Plinius (Nat.His., V.121), bu yerleimin deniz kysnda deil, i ksmda ve dalk blgede olduunu vurgulamaktadr.

Kent, komusu olan Temnos ile birlikte M.. 547 yllarnda ortaya kan Pers egemenliine kar direnmi ve bamszln korumutur (Ksenophon, Hell. IV.8.5). Plutarkhosun aktarmna gre (Them. 26) nl Atinal devlet adam Themistokles, Yunanistandan kap Kymeye doru gelirken, yolunu Aigaiye evirmi ve orada kimseye grnmeden, yakn arkada Nikagenes tarafndan dosta karlanm ve misafir edilmitir. Daha sonra da kadn klna girerek, bir adr arabasnda Susaya doru yoluna devam etmitir. Aigai, M.. 5. yzylda, Attika-Delos Deniz Birliine vergi vermeyen kentler arasnda yer almaktadr.

Attalos Hanedanl, yaklak 150 yl sren hkimiyetleri boyunca, Hellen dnyasnn kutsal merkezlerine ve farkl kentlere binalar ve baka adaklar vakfederek bilim ve sanatn koruyucusu olduklarn gsteren bir politika izlemilerdir.3 Sz konusu politika balamnda, Pergamonun

2 W.M. Ramsay, Contributions to the History of Southern Aeolis 2, JHS 2, 1881, s. 296. 3 E.V. Hansen, The Attalids of Pergamon2, Ithaca-London, 1971, 284-298; W. Radt,

Pergamon. Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar, ev. S. Tammer, stanbul, 2002, s. 275-277. Pergamon Krallnn kurucusu olan Philetairos dneminden itibaren kente ve hemen yaknndaki Apollon Khresterios Tapnana nemli yardmlarda bulunulmutur. Aigai yaknlarnda yer alan Apollon Khresterios Tapnanda ele geen bir yazt ( ) Philetairosun etki alann Aigaiye kadar genilettiini kantlamaktadr. Yazttaki ifadeden hareketle tapnan Philetairos tarafndan yaptrld ileri srlmtr. H. Malay ve M. Ricl, tapnan yaygn olarak Attaloslar tarafndan yapldnn kabul edildiini belirtmektedir (H. Malay, M. Ricl, Two New Hellenistic Decrees from Aigai in Aiolis, Epigraphica Anatolica. Zeitschrift fr Epigraphik und historische Geographie Anatoliens 42, 39-60). H.-J.Schalles yaztn Apollon Khresterios



yaklak 40 km. gneyinde yer alan Aigainin nemli bir yeri olduu anlalmaktadr. Aigainin kent plan, teraslamalar, mimarisi ve birok ayrnts Pergamonu anmsatmaktadr (Res. 1).4

Anadoluda Pergamon Krallnn gl rakibi olan Seleukos Krallnn generali Akhaios komutasnda balatt saldrlar (M.. 220-218) sonucunda Aigai5 ve Aiolis kylar Pergamon Kral Attalos Iin elinden alnmtr. Ksa bir sre sonra Antiokos IIIe kar ayaklanan Akhaiosun ldrlmesi ile (M.. 216) Aigai ve evresi yeniden Pergamon Krallna katlmtr.6 Polybiusun aktarmna gre (His. XXXIII.13), Bithynia kral Prusias II ile Attalos II arasnda gerekleen bir savata Aigai, Prusias IInin ordusu tarafndan tahrip edilmitir (M.. 156-154).7 Prusias II, sava sonrasnda yaplan bar antlamas gereince, tahrip etii kentlere 100 talent demek zorunda kalmtr (Polybius, His. 33.13.8).8 Kent bu tarihten itibaren, muhtemelen Pergamon Krallnn da desteiyle, blgede ekonomik ve kltrel bir ekim merkezi olmu, Tiyatro, Kent Meclisi Binas (Bouleuterion) ve Agora gibi grkemli yaplarla donatlmtr. Attalos III, M.. 133 ylnda, lmnden nce, aklc bir politik karar ile Pergamon

Tapnann kapsnn stnde ya da propylonunda durmas gerektiini kaydetmektedir (H.-J. Schalles, Untersuchungen zur Kulturpolitik der Pergamienischen Herrscher im dritten Jahrhundert vor Christus, Istanbuler Forschungen 36, Tbingen, 1985, s. 35-36). Philetairos tarafndan yaptrlan Meter Theon Tapnann aritrav bloklar zerinde yer alan adak yazt da Apollon Khresterios Tapnandaki Philetairos ada ile ayn kalpta yaplmtr ( . A. Conze, P. Schazmann, Mamurt-Kaleh: Ein Tempel der Gttermutter unweit Pergamon, Berlin, 1911, 10; K. Bringmann, H. Steuben, Schenkungen hellenistischer Herrscher an griechische Stadte und Heiligtumer. Teil 1: Zeugnisse und Kommentare, Berlin, 1995, s. 293, K.Nr.: 256 [E]). Apollon Khresterios Tapna yazt ile ilgili detayl tartma iin bkz.: K. Bringmann, H. Steuben, a.g.e., s. 285-286, K.Nr.: 251 [E]. G.E. Bean, Two Inscriptions from Aeolis, Belleten XXX, 1966, s. 525-528.

4 Engebeli bir arazide yer alan Aigai ile Pergamondaki kamu yaplarnn yerletirili biimleri arasndaki benzerlik, baka bir deyile yelpazeyi andran ortak kent planlamas dikkat ekicidir. J.J. Coulton, The Architectural Development of the Greek Stoa, Oxford, 1976, s. 70; W.E. Mierse, Temples and towns in Roman Iberia: The social and architectural dynamics of Sanctuary Designs, from the Third Century B.C. to the Third Century A.D., University of California Press, 1999, s. 160-161.

5 Polybius, His. 5.77. 6 E.V. Hansen, a.g.e., s. 39; R.E. Allen, The Attalid Kingdom: a Constitutional History,

Oxford, 1983, s. 99; D. Magie, Anadoluda Romallar. M.. III. ve II. Yzyllarda Bat Anadolu, ev. N. Bagelen, . apar, stanbul, 2007, s. 29-30. Polybiusun aktarmndan anlald zere Aigai ele geirilmeden nce, .. 228 ylndan itibaren, Attalos egemenlii altndayd (J. Ma, Antiochos III and the cities of Western Asia Minor, New York, 2000, s. 46, dipnot 70).

7 Polybius, His. 33.13; E.V. Hansen, a.g.e., s. 134; D. Magie, a.g.e., s. 60. 8 E.V. Hansen, a.g.e., s. 135; R.E. Allen, a.g.e., s. 99; D. Magie, a.g.e., s. 60.

YUSUF SEZGN


Kralln Roma mparatorluuna balamtr. Bu tarihten sonra Aigai varln Roma hkimiyeti altnda srdrmtr.

Hellenistik Dnemin balarndan itibaren Pergamon ile srdrlen yakn iliki, Roma Dneminde de devam etmitir. Aigaide Roma ynetimine ilikin en erken bilgi M.. 1. yzyla aittir. Roma mparatoru Ceasarn gvenilir bir adam ve yakn dostu olan Prokonsl Publius Servilius Isauricus, Asya Valisi olarak grev yapt srada (M.. 46-44) kente ve buradaki Apollon Khresterios Tapnana nemli yardmlarda bulunmutur.9 Aigaide ele geen bir heykel kaidesinin zerindeki yaztta, Publius Servilius Isauricus, yardmlar nedeniyle Aigaide onurlandrlmtr.10 17 ylnda blgede meydana gelen iddetli depremin yerle bir ettii kentler arasnda Aigai de yer almaktadr. Tacitus (Tac. Ann. II.47) tarafndan da sz edilen bu depremin yaralar mparator Tiberiusun cmert yardmlaryla sarlm ve depremden zarar gren kentler kran ifadesi olarak talyada imparatorun bir heykelini dikmilerdi.

Aigai antik kentindeki yerleim 3. yzyln sonlarna doru terk edilmitir. Got aknlar ile ilikili olduunu dndmz bu terk edili dneminde kent tamamen, bilinli olarak boaltlmtr. Kentte yerleim tekrar 12. yzyl sonlarnda balamtr. Bu dneme ait ge Bizans kale-iskn 13. yzyln sonlarnda Manisa ve evresini ele geiren Saruhanoullar tarafndan terke zorlanm olmaldr.

Aigainin Hellenistik Dnem boyunca ekonomik adan gl bir kent olduu anlalmaktadr. Aigai dokumaclkta ve yn retiminde blgede tekel konumuna gelmitir.11 Apollon Khresterios Tapna tarafndan kontrol edilen geni arazilerden de nemli bir gelir elde edildii de unutulmamaldr. Hellenistik Dneme ait Aigai sikkeleri zerinde grlen kei tasvirleri ve uygun corafi koullar kentin kei yetitiricilii asndan nemli bir merkez

9 Kentteki Roma Dnemine ait yaplarn nemli bir blm ve kentin genilemesi Publius

Servilius Isauricus ynetimi dneminde gereklemi olmaldr (M.A. Clerc, Les ruines d'Aegae en olie, BCH 10, 1886, s. 292; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 66).

10 Publius Servilius Isauricus ile ilikili ele geen yaztlar iin bkz.: M.A. Clerc, a.g.m., s. 289; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 47, Abb. 60; 53, Abb. 69; 54, No. 5. Benzer ekilde, Publius Servilius Isauricus Pergamonda geleneksel yasalar ve bamsz demokrasiyi yeniden kurmu ve bu nedenle de kentin kurtarcs ve hayr sahibi sfatn kazanmtr. Bkz.: W. Radt, a.g.e., s. 41.

11 Aigainin dokumaclkta blgede tekel olduuna dair bir yazt iin bkz.: S. Reinach, Deux Inscriptions de lAsie-Mineure. 1. Convention entre Aegae et Olympos, Revue des tudes grecques 4, 1891; E.V. Hansen, a.g.e., s. 213-214; H. Malay, Bat Anadolu'nun Antik adaki Durumu, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi 2, 1983, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, s. 58.



olduunu dndrmektedir.12 Msrn Anadoluya papirs ihracatn durdurmasnn ardndan retilmeye balanan parmenin ilk rnekleri kei ya da koyun derisinden hazrlanmtr.13 Hellenistik Dnemin en byk ktphanelerinden birine sahip olan Pergamonun ihtiya duyduu byk miktarlardaki parmen, dost ve mttefik Aigaiden karlanm olmaldr.

Aigai ren yerindeki ilk almalar Fransz aratrmaclar tarafndan gerekletirilmitir. Kentteki ilk aratrma 1881 ylnda S. Reinach tarafndan yaplmtr. Reinach, Nemrut Kalesindeki yerlemenin ilk kez kendisi ve W.M. Ramsay tarafndan incelendiinin sylemektedir.14 Kentteki ilk kaz almalar ise 1882 ylnn yaz aynda Fransz aratrmac M.A. Clerc tarafndan yrtltr.15 Clerc, nekropolis alannda yrtt kaz almalarnda, buluntular Louvre Mzesinde korunmakta olan 450 mezar amtr.16 Kentteki en kapsaml almalar Pergamon kazs yesi olan R. Bohn ve C. Schuchhardt tarafndan gerekletirilmitir.17 Aigai antik kentindeki son dnem kazlar, 2004 ylndan beri, Ege niversitesi, Arkeoloji Blmnden Prof.Dr. Ersin Doer bakanlndaki ekip tarafndan yrtlmektedir.

Bouleuterion (Halk Meclisi Binas): Pergamon kaz ekibi yelerinin, 1886 ylnda, kentte yaptklar aratrmalarda Bouleuteriona18 ilikin ilk veriler elde edilmitir (Res. 2A ve C).19 Bouleuterion yaknlarnda belirlenen bir aritrav blou zerin deki yazt Apollonidas olu Antiphanesin Zeus

12 W.G. Sayles, Ancient Coin Collecting II: Numismatic Art of the Greek World, Krause

Publications, 2007, s. 87. 13 R.J. Forbes, Studies in Ancient Technology, Vol. 5, Brill, Leiden, 1966, s. 65. 14 S. Reinach, Chroniques d'Orient: documents sur les fouilles et dcouvertes dans l'Orient

hellnique de 1883 1890, Paris, 1891, s. 221, 648; W.M. Ramsay, a.g.m., s. 292. 15 Daha fazla bilgi in Bkz.: M.A. Clerc, a.g.m. 16 M.A. Clercin gerekletirdii kazlarn nekropolis ile snrl olmad, almalar

kapsamnda Agora dkknlarndan birinin de boaltld anlalmaktadr. M.A. Clerc, sz konusu kazya ilikin detayl bilgiler vermemektedir. M.A. Clerc, a.g.m., s. 280-285; S. Reinach ve R. Bohn, Agoradaki odalardan birinin M.A. Clerc tarafndan temizlendiini belirtmektedir. S. Reinach a.g.e., s. 222; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 16.

17 R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e. Bu almalar kapsamnda kentin topografik haritas karlm, ayaktaki yaplarn planlar izilmi ve antik kalntlar fotoraflanmtr. S. Reinach, Aigaideki almalarn Franszlardan alnp Almalara verilmesinden duyduu rahatszl ak bir ekilde dile getirmektedir. S. Reinach a.g.e., s. 648.

18 E. Doer, L. Doer, . Tl, Y. Sezgin, M. nder, S. Akat, M.H. Kan, B. Yener, E. Dereboylu, . Trkan, E. Atay, M. ahan, F. Gen, O.K. Serttrk, M.S. akr, Aigai 2004-2006 Yl Kazlar, KST 29-1, Ankara, 2008, s. 214-218; Y. Sezgin, Aigai. Keiler Yurdu, Seyahatname 7 (Ocak-ubat), 2010, s. 50-51; A. Yaman, Antik ada Bouleuterionlar, Ege niversitesi-Yaynlanmam Lisans Tezi, 2008; . Tl, Aigai. Aiolisde Bir Da Kent, Ege Yaynlar, 1995, s. 21-22.

19 R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34-35.

YUSUF SEZGN


Bollaios, Hestia Bollaia (Res. 2B) ve Demosa (yurttalar topluluu) bir bina adadn gstermektedir (Res. 8).20 Kukusuz bu yazt yklmadan nce Bouleuterionun n cephe duvar zerinde yer almaktayd.

Bouleuterion Agora Meydanna balanan ana yol zerinde (Agora Caddesi) eimli bir arazide, dou-bat ynnde uzanmaktadr. 24x14 m. llerindeki yap ana blmden olumaktadr (Res. 2C, 3). Bouleuterionun batdaki giri ksmnda on dzeninde alt adet stunla tasarlanm bir galeriden oluan kulis yer almaktadr. Cavea blm on iki basamakl ve yaklak yz doksan kii kapasitelidir. Orkestra ise yarm daire formundadr. Yap, genel form ve plan zellikleri asndan, Theatron formlu bir dier yap olan odeona ok benzemektedir. Ancak, aritrav blou zerindeki yazt, yap iinde tespit edilen Hestia Bollaia klt heykeli (Res. 2B), ve sahne binasna ait hibir izin olmamas sz konusu yapnn odeon olamayacan kantlamaktadr.21 Caveann her iki yanndan ve tam orta blmnden geen ayr merdiven ile orkestraya ulalmaktadr. Orkestrann hemen dousunda, yrme dzleminin altnda drt mekn yer almaktadr.22 Binann Agora Caddesine bakan cephesinden, ift kanatl birer kap ile girilen meknlar n ve arka odadan olumaktadr. levleri u an iin net olarak tespit edilemeyen n ve arka odalar arasndaki gei tek kanatl bir kap ile salanmaktadr.

Orkestraya bitiik olan arka sradaki odalardan i tarafta kalan iki oday ayran duvarn merkezinde, zerine Hestia Bollaia heykelinin oturduu, dikdrtgen byk boyutlu blok talardan rl kare planl bir platform aa karlmtr. Hestia Bollaia heykeli (Res. 2B) sz konusu platformun hemen nne (dou) devrilmi ekilde ele gemitir. Hestia klt ayn zamanda Prytaneion ile ilikili olmasna karn Bouleuterionda Hestia kltnn yer almas, sz konusu yapnn hem Bouleuterion hem Prytaneion olarak kullanlm olabileceini dndrmektedir.23 Ana kayaya oyulmu bir bothros ukuru zerine oturan platform, orkestrann yrme dzlemine kadar ykselmektedir. Bothros ukuru ierisinden Lagynos, tek kulplu testi, kse

20 R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34, Abb. 35. 21 Odeon ve Bouleuterion karlatrmas iin bkz.: F. Sear, Roman Theatres. An Architectural

Study, New York, 2006, s. 38 vd. 22 Morgantinada da Bouleuterionun bitiiinde ift dkkn yer almaktadr (E. Sjqvist,

Excavations at Morgantina (Serra Orlando) 1963 Preliminary Report VIII, AJA 68-2, 1964, s. 140 vd.).

23 2004 ylndan itibaren Bouleuterionun bulunduu alanda srdrlen kazlarda Bouleuterionun yakn evresinde Prytaneion olarak tanmlanabilecek bir yap tespit edilememitir. Bu adan yap, Bouleuterion ve Prytaneionun ilevleri birletirilerek kullanlm olabilir. Bu tez ilk olarak Bohn ve Schuchhardt tarafndan ileri srlmtr (R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 34-35).



vb. kaplarn yan sra on alt adet bronz sikke, pimi toprak figrin, kandil, arak ve maltz paralar bulunmutur (Res. 6).24 Ele geen buluntular yapnn inasn kutsamak adna gerekletirilen ritele ynelik bir trene iaret etmektedir. Bothros ukurundan ele geen buluntularn tamam M.. 2. yzyln ortalarna aittir ve yapya ilikin Terminus Ante Quem vermektedir. Bununla birlikte, odalarn tabanlarnn zerinde ve yapnn kuzeybat kesine eklenen meknlar topluluu ile yap arasnda yer alan bir peristhasiste25 (Res. 7) in-situ olarak ele geen M.S. 3. yzyla tarihli seramiklerin yan sra, Valerianus-Gallienus (M.S. 253-268) ve Alexander Severus-Philippus Arabs dnemlerine (M.S. 222-249) ait bronz sikkeler, Bouleuterionun son evresine ilikin kesin veriler sunmaktadr.

Dkknlarn iine yklan Meclis enkaznda alt adet mermerden ba ve bunlara ait gvdeler ele gemitir. Heykellerin orijinalinde, Bouleuterionun kuzey duvarnn dou blm ve cephe duvarnn i kesimlerinde oluturulmu payeler zerinde, durduklar anlalmaktadr. Heykellerden iki tanesinin kaidesi zerinde yer alan Menestratow Ippou Pergamhnw poei yazs (Res. 2D), her iki heykelin de Pergamonlu heykeltra, Hippias olu Menestratos tarafndan yapldn gstermektedir.26

Bouleuterionun oturma sralarnn tahrip olan gney ksmnda, orkestrada ve kuliste yaplan sondajlarda Bouleuterionun altnda, daha erken dneme ait, bir yapnn izleri tespit edilmitir. Bouleuterionun inaat aamasnda erken yap ciddi oranda tahrip olmutur ve erken yapya ilikin in-situ buluntu olduka snrl saydadr. Kulisin dou duvarnn hemen batsndaki dar bir alanda, erken yapya ait sktrlm bir toprak taban izine rastlanmtr. Tabann hemen altndan in-situ durumda, M.. 3. yzyl sonu-2. yzyl bana tarihli, kalp yapm srahi ele gemitir (Res. 5).27 Sz konusu tarih erken yapnn son evre kullanm iin terminus oluturmaktadr. Bouleuterionun orkestrasnda gerekletirilen sondajda, erken yap ile ilikili olduu anlalan bir bothros ortaya karlmtr. Mutfak ve iki kaplar arlkl, youn seramik ve kemik ieren bothros, olaslkla erken dnem yapsnn inas ncesi gerekletirilen ritele ilikin olarak almtr (Res. 4). Tarihlenebilir buluntular M.. 4. yzyla iaret etmektedir.

Bouleuterionun altnda, olduka snrl alanlarda izlerini tespit edilebilen erken dnem yaps, mimarisi ile ksmen ayakta olan Meclis Binasndan

24 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 227, Res. 8. 25 E. Doer, Y. Sezgin, M. Grbzer, Aigai 2007-2008, KST 31-2, 2010, s. 355-356, Res. 6-

9. 26 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 215. 27 S.I. Rotroff, The Athenian Agora, Volume 22, Hellenistic Pottery: Athenian and Imported

Moldmade Bowls, Princeton, 1982, lev. 69, 89, 406.

YUSUF SEZGN


farkl bir plana sahiptir. Sz konusu yapnn, daha kk boyutlu erken bir Bouleuteriona ait olabileceini dnmek gerekmektedir (Res. 3). Bothros ierisinde ele geen M.. 4. yzyl malzemesi, Aigai Bouleuterionunun ilk olarak bu tarihte ina edildiini bizlere dndrmektedir.

M.. 2. yzyl sonlarnda, kentteki byk imar faaliyetleri ile birlikte Bouleuterionda da kkl deiikliklere gidilmi, eski binann yerine daha byk bir meclis binas ina edilmitir. Bouleuterionun inasna destek veren Antiphanes ve Diaphanes isimli hayrseverler (euergetes) ve dier aile fertleri, heykelleri yapnn kuzey duvar nnde yer alan uzun bir ni zerinde sergilenerek onurlandrlmtr (Res. 8). Meclis binasnn n ksmndaki odalardan sz konusu heykeller ile birlikte onurlandrma yaztlarnn yer ald kaideler de ele gemitir.

M.S. 3. yzyla kadar, yaklak be yzyl, varln srdrebilen Bouleuterion, zamann ve depremlerin yer ald doa olaylarnn yaratt tahribatlar sonucunda ok sayda onarm grmtr. Yap duvarlarnn i yzlerindeki rglerde ve zellikle de gney duvarnn tamamnda farkl teknikler bir arada kullanlmtr. M.S. 3. yzyl ile birlikte, u an iin tam olarak tespit edemediimiz bir nedenden dolay kent terk edilmi ve Bouleuterion kullanmdan kmtr. M.S. 12-13. yzyllara gelindiinde, kentte yeni bir imar faaliyeti srdrlm ve bunun sonucunda Bouleuteriona ait mimari elemanlar yeni yaplarn inasnda kullanlmtr.

Agora (ar Binas)

Hellenlere zg bir kavram olan Agora yaygn ekilde, eksik bir tanmlama ile pazaryeri diye evrilmektedir. Agora, daha doru ve kapsayc bir tanmlama ile halkn bir araya geldii yer anlamnda kullanlmaktadr.28 Kent merkezlerinde yer alan Agoralarda,29 standart olarak, en st katta yani Agora Meydanna bakan ksmlarnda tek veya ounlukla ift nefli stoalar yer almaktadr. Stoa formu, Agora alanlarnn simgesi haline gelmi, en nemli siyasi ve sosyal unsurlardan birisidir. Ge Tun a saray mimarisinin Arkaik Dnemde ortaya kan ve antik dnem sonuna kadar varln srdren stoa formuna nclk ettii ileri srlmektedir.30

28 P.J. Rhodes, The Greek City States: A Source Book. Second edition, Cambridge, 2007, s.

11; R.E. Wycherley, Antik ada Kentler Nasl Kuruldu?, (How the Greeks Built Cities?, Londra, 1949) ev. N. Nirven, stanbul 1993, s. 59.

29 R.E. Wycherley, a.g.e., s. 45-46. 30 R. Martin, Recherches sur L.Agora Grecque. tudes dhistoire et darchitecture urbaine,

Paris, 1951, s. 80-102; R.E. Wycherley, a.g.e., s. 46; J.J. Coulton, a.g.e., s. 18.



Aigai Agoras, kentin yerletii tepenin kuzeydou yamacnda, Agora Meydann oluturan terasn dousunda yer almaktadr (Res. 9). Sz konusu teras boydan boya geen antsal yapsyla kuzeygney dorultulu, fakat doubat cepheli olarak konumlanmtr.31 Yaklak 80 m. uzunluunda ve dou duvar 10.50 m. yksekliinde korunan Agora binas katl ina edilmitir. Yap batda, aradaki bir duvar vastasyla Agora Meydan terasna yaslanmaktadr. Birinci kat, dkkn olmas kuvvetle muhtemel, nl arkal on drt odaya ev sahiplii yapmaktadr. Bunlardan on iki adedi dou, iki adedi ise kuzey cephelidir. Eldeki mimari izler birinci katn 4.50 m. ykseklie sahip olduunu gstermektedir. kinci kat hakknda fikir verebilecek mimari paralar son derece azdr. Bu katn odalara blnm olduuna dair elde bir veri bulunmamakla birlikte, bu ihtimal de gz ard edilmemelidir. Asl nemli soru ikinci katn hangi amala kullanlddr. Gney cephede, in-situ durumda korunan eik ta, ikinci kat giriine iaret etmektedir. Bu katn hava ve k gereksinimi ise yine saakl ve ieriye doru genileyen kk pencerelerle salanmtr.

Yapnn nc kat, Agora Meydanndan birka basamakla klan, zeri, ift sra stunlarn tad atyla rtl bir stoadr ve meydann dou snrn oluturmaktadr. Bu alandaki enkazda ele geen mimari paralar ve stun elemanlar, stoa yksekliinin yaklak olarak birinci kat ile ayn (4.50 m.) olduunu gstermektedir. Cephede Dor dzeni kullanlmken, ieride kalan ikinci stun srasn on stunlar oluturmaktadr. Stunlar da binann geneliyle ayn malzemeden, andezit tandan retilmi olmakla birlikte, on stunlarnn balklar mermerdir.

L formlu bir plan emas gsteren binann kuzeyinde, batya doru dnerek yapya bu formu kazandran ksm, nc katla orta kat arasnda bir seviyede, Agora Caddesinin eimine gre kotlanm ve sz konusu caddeye almaktadr. Bouleuterion binasna doru bakan ve kendi giriine sahip olan bu ksm ayr bir mekndr ve Dor dzeninde tasarlanmtr. Gerek dzenlemesi gerekse de Agora sisteminin dnda, caddeye, Bouleuteriona bakan kendi girii ve cephesi, gerekse de kot olarak yapnn kat dzenlemesinin dnda kalyor oluu, bu ksmn farkl bir amaca hizmet ettiini dndrmektedir.

Agora Binas, kesme ta bloklardan (andezit) atkl isodomik duvar rg sistemiyle ina edilmitir. Kap, pencere, korkuluk bloklar gibi darlkl elemanlar haricinde ne kimyasal ne de fiziksel balayclar kullanlmamtr.

31 Aigai Agorasna ilikin olarak bkz.: W.M. Ramsay, a.g.m., 293-294; M.A. Clerc, a.g.m., s.

280-285; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 14-27; . Tl, a.g.e., s. 23-28; E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 218-219; Y. Sezgin, a.g.m., s. 51-52.

YUSUF SEZGN


0.85 m. kalnlndaki ift yzl duvarn ii moloz dolgudur ve d yzdeki bloklar ieriye gre daha zenli yaplmtr. Binann kelerinde fermuar bindirme sistemine sadk kalnm ve Helenistik Dnemin ortalarndan M.. 1. yzyla kadar, kesme ta binalarn kelerinde moda olan pahlama burada da uygulanmtr. Yapnn doramalarnn ahap, balayclarn kurun takviyeli bronz ve/veya demir olduu anlalmaktadr. Stun balklar gibi daha zel elemanlarda ise mermer kullanlmtr.

Agora Binasnda gerekletirilen snrl almalarda, yapnn net bir ekilde tarihlenmesine olanak salayacak tabaka ve dzlemler tesit edilememitir. Bununla birlikte genel plan itibariyle ve zellikle de on balklarnn yardmyla yapy M.. 2. yzyl oralarna tarihlemek mmkndr. 2010 yl almalarnda Agora Binasnn dousunda bulunan terasta, snrl bir alanda yrtlen almalar sonucunda M.. 7.-6. yzyla ait tabakalar ve bununla ilikili bir duvar aa karlmtr.

Macellum (Et-Balk Pazar): Agora binasnn zemin kat dzleminde, yapnn dousunda bulunan alan bir teras ya da kk meydan eklinde tasarlanmtr. Bu kk meydanda Agora Binasndan ayr, fakat onunla ile ok yakn bir iliki iinde olan bir yap yer almaktadr. Sz konusu yap Hellenlerin Makellon, Romallarn Macellum adn verdikleri bir balk veya et pazar olarak hizmet etmi olmaldr (Res. 10A-C).32 8.56 m. apndaki yap, dzgn plaka talardan oluturulan drt basamaa sahiptir. Yapnn ilk srasn oluturan baz blok talarn zerinde , , , , , , C, gibi Hellen alfabesine ait harfler kaznmtr (Res. 10E). Bu durum bloklarn bir plan dhilinde kesilip ekillendirildiklerini kantlamaktadr. Macellumun zemini, bir slak mekn olarak kullanld iin dzgn blok talarla denmitir. Yaltmn salanmas iin, plaka talar kire harc zemin iine gmlmtr.

Yapnn biri dou kenarda, tabann oturma sras ile birletii noktada basamaa oyulmu, dieri ilk basamak zerinde ikinci basama oluturan taa oyulmu yarm ay formundaki iki delik, suyun yapnn iine giri ve kn salamak zere yaplm olmaldr. Tabann oturma basamaklarna yakn alanlarda, taban plakalarnn zerine oyulmu oluklu kenet delikleri ve kare formlu ta veya baka malzemeden masa veya tezgh yerlerini belirleyen kazma izgiler (Res. 10D) meknn gerekten de bir Macellum olduunu dndrmektedir.

Nekropolis (Mezarlk): Aigai kentinin yer ald Gn Dann kuzeydou etekleri ile daha kuzeyde Gryneion-Magnesia arasndaki antik

32 E. Doer, Aigai'de Bir Macellum, Miko, Mevsimlik Ege Kltr Dergisi, Say 5, 2006,

12-14; E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 219; Y. Sezgin, a.g.m., s. 52.



yolun getii vadinin kuzey yamalar nekropolis alan olarak kullanlmtr.33 Mezar tipleri arasnda snrlar alak ta sralar ile belirlenmi ve yma topran kaybetmi kk boyutlu tmlsler, az sayda oda mezarlar, sandk mezarlar, sandk mezarlar evreleyen kare yaplar (Res. 11A), dorudan topraa gmler, lahitler ve amphora mezarlar dikkati ekmektedir.34 Hellenistik a boyunca, mezarlar dikilitalar/steller ile belirlenmitir. Bunlara ilikin ok sayda andezit tatan oyulmu kaideler grlmektedir. Kaidelerin stnde durmas gereken dikilitalar yerel andezit tatan, kireta ya da mermerden yaplmtr. Kimi eksedra paralar ve sunak talar kentin nekropolis alanna yzyllarca srd anlalan tahriplere karn bir grsellik katmaktadr. Roma dneminde, M.S. 2. yzyln sonu-3. yzyl bana ait attika, ereveli ve girlandl andezit lahitler (Res. 11B-C) nekropoliste youn olarak kullanlmtr. Kimi lahitler Hellenistik dneme ait kare avlularn ilerine yerletirilmitir.

Sarn: Aigai kenti yaam boyunca yamur suyuna ihtiya duymutur. Yamur suyunun binalarn temellerini ypratc etkisi hnerli drenaj kanallar ile en aza indirilmi ve ta deli yollarn altnda yer alan kanalizasyon sistemleri ile de saylar yzleri bulan kapal sarnlara ve ak hayvan sulama gletlerine veya hamam depolarna ynlendirilmitir. Ayrca kentin yer ald tepenin yaklak 200 metre altnda akan antik Titnaios (Kocaay-Gzelhisar ay) ayndan muhtemelen eeklerle yukarya tadklar ime suyundan da bahsetmek gerekmektedir.35 Sz konusu sarnlardan biri 2006 ylnda kazlmtr (Res. 12A). Sarn zemininde yer alan s bir ukur iinde M.. 2. yzyla ait 12 adet bronz Aigai sikkesi ele gemitir. Bilinli olarak alm bir ukur iine yerletirilen sikkeler, sarncn Hellenistik dnemdeki ilk kullanm evresinde, bir anlamda sunu olarak braklm olmaldr. Sarncn en son kullanm evresine ilikin tabaka iinde ok sayda tam ve tama yakn gnlk kullanm kab ele gemitir (Res. 12B). 12-13. yzyllara ait Bizans srl ve srsz vazolarndan oluan buluntu gurubu (Res. 12C), sarncn M.. 2. yzyldan M.S. 13. yzyl balarna kadar temizlenerek yzlerce yl boyunca kullanldn gstermektedir.

Demirkap: Eski aratrmaclar tarafndan gerekletirilen almalarda da adyla sz edilen Demirkap,36 kazlarn balad 2004 ylna kadar ziyaretilerin yukar kente ilk admlarn attklar, tek giri noktasyd (Res. 33 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 208-209; Y. Sezgin, a.g.m., s. 53; M. Gne, Aigai

Nekropolleri, Ege niversitesi- Yaynlanmam Lisans Tezi, 2007. 34 M.A. Clerc tarafndan 1882 ylnda gerekletirilen almalarda, nekropoliste 450 adet

mezarn ald ifade edilmektedir. Sz konusu mezarlarn tipleri ve buluntular iin Bkz.: M.A. Clerc, Fouilles d'Aegae en olide, BCH 15, 1891.

35 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 219-221; Y. Sezgin, a.g.m., s. 53; . Tl, a.g.e., s. 17. 36 M.A. Clerc, a.g.m., s. 277; R. Bohn, C. Schuchhardt, a.g.e., s. 9.

YUSUF SEZGN


13A).37 2004 ylnda gerekletirilen kaz almalar srasnda Demirkapnn daha ge bir dnemde (muhtemelen Roma anda) kapatlp iptal edildii tespit edilmitir. Kentin kullanlmayan deiik yaplarndan sklm lento ve aritrav tr bloklarla gerekletirilen kapatma eylemi, Demirkapnn hemen kuzeyinde yer alan ve kentin en byk kamu hamamlarndan biri olan Kuzey Hamamnn muhtemelen M.S. 2.-3. yzyllarda ina edilmesiyle ilikili olmaldr. Kapnn dnda yaplan sondajlarda kapya ynelen herhangi bir ta deme izine rastlanmamasna karn, kap giriinden kentin iine doru olduka byk plaka talarla denmi bir yol sistemi mevcuttur. Kapnn dnda olmas gereken ta deme yol kamu hamam inas srasnda tahrip edilmi olmaldr.

Yol, kapdan itibaren kentin iine doru ykselerek iki farkl ynde devam etmektedir. Deme yolun altnda, ana kayaya oyulmu ve bir insann girmesine msaade eden kanal sistemleri mevcuttur. Sz konusu kanal sistemi yolun altndan, batdan douya doru yaklak 10 m. uzanr ve bir kolu kuzeye, bir kolu da douya dnerek devam eder. Kanal sisteminin, Demirkapnn arka alanna den yamur sularn kapnn dnda alt kodda yer alan kamu hamamnn sarn ve su toplama havuzuna yneltmek zere ina edildiini dnmek yanl olmasa gerektir.

Demirkapnn giriinde, sol ve sa yanlarda ana giri kapsnn sve talar dikkati ekmektedir. Sveleri geince sol tarafta (kuzey ynde) kentin surlarna bitiik olarak yaplm, kapnn iine bir kap ile alan ve yine birbirlerine kaplar ile bal yan yana 4 adet mekn dikkati ekmektedir. ptal edilmeden nce Demirkapnn kontrolnde kullanldn dndmz bu meknlar kapnn iptalinden sonra Roma dneminde (M.S. 2. ve 3. yzyllar) arka alanda oluturan byk mekn iine katlm olmaldr.

Demirkapnn kapatlmasndan sonra kapnn arkasnda bulunan ve kapnn ilevini srdrd srada henz hangi amalar iin kullanlm olduunu tespit edilemeyen geni alan muhtemelen avlulu, sarnl geni bir yap iin inaata alm olmaldr.38 Ayn yap kompleksine ait olan bir meknn (1 no.lu mekn) bat yarsnda kire katkl sktrlm kum ve akldan oluan bir taban tespit edilmitir. Taban, zerinde in-situ olarak ele geen buluntular yardmyla M.S. 2.-3. yzyllara tarihlenmitir. Genel kullanmna ilikin olarak yaplan ilk gzlemler, meknn bir Andron olarak kullanlm olabileceini dndrmektedir. Kire taban ve renkli stuccolar ile bezenmi duvarlarnn varl, suya ihtiya duyulan bir temizlik

37 W.M. Ramsey, a.g.m., s. 292-293; E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 209-210. 38 Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 210.



gereksinimi, kanal iinde ele geen hayvan kemikleri, zeytin ekirdekleri gibi yeme ime ile ilikili veriler, bu varsaym desteklemektedir. Fakat yine de etrafndaki dier meknlarn kazsnn tamamlanmadan net sonulara ulamak u an iin pek mmkn grnmemektedir.

Tiberius Kaps (Yenikap)

2006 ylnda kazlan ve Yenikap (Tiberius Kaps) diye tanmlanan sur kaps Demirkapya gre yaklak 100 metre batda yer almaktadr (Res. 13C-D).39 Arkaik yukar kent suru burada bindirme zellikli bir kap yapmaktadr. Demirkap ile arasnda bir bur bulunmaktadr. Arkaik yukar kent surlarnn bindirme yapt bu kesimde kap aral olarak ngrlen kesimde sur duvarna gre daha derince bir ukur kesim ve kap mimari yesi olabilecek talar yzeyde tespit edilmitir.

Bu alanda yrtlen almalarda Dor dzenindeki bir aritrav paras zerinde yer alan nemli bir yazt tespit edilmitir. Latince yaztta ..]PORE XII[.. yazmaktadr. Bu yaztn stnde ikinci bir aritrav paras zerinde de ..]VRBIV[.. yazt okunmaktadr. Sz konusu yazt TI-CAESAR-DIVI-AVG-F-DIVI-IVLI-N-AVG-P-M-TR-POT-XXXVI-IMP-VIII-COS-V-CONDITOR-VNO-TEMPORE-XII-VRBIVM-TERRAE-MOTV-VEXATARVM-TEMPLVM-RESTITVIT biiminde bir kalptr ve mparator Tiberiusun 17 yl depreminden sonra kuzey Egede yeniledii kentlerin varln belirtir.40 Bu onarm evresi, yazt yardmyla elde edilen, yaklak 34-35 yllarna ait olmaldr.

Bizans apeli: Elimizdeki arkeolojik veriler, Bizans Dneminde kk bir nfusun varlna iaret etmektedir. Bu dneme ait nemli yaplardan biri olan Dou apel, kentin dousundaki sura yakn bir konumdadr. 14.60x6.20 m. llerindeki yap tek neflidir ve dousunda apsis, batsnda ise giri akl yer alr. Apsis cephesinin kuzeydou kesinde bulunan mezarlar yapnn buradaki Hristiyan toplulua mezar apeli olarak hizmet verdiini dndrmektedir.

Demirkap olarak adlandrlan ve tepenin kuzey ucunda yer alan dzlkte doudaki sura yakn bir konumda Dou apel olarak adlandrlan Bizans Kilisesi yer almaktadr (Res. 13B).41 Dou apel 14.60x6.20 m. lleriyle tara kentlerine zg sade ve mimari adan arpc bir zellii olmayan bir Bizans kilisesidir. Genel yaps ile kk bir Hristiyan cemaatinin

39 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 211-214. 40 Tac.Ann. II, 47. Sz konusu yazt, Fontrier tarafndan Magnesiann iki saat kadar

dousunda, Haclarda ele geen bir yazt ile tamamlamak mmkndr. Sz konusu yazt iin bkz.: M.A. Fontrier, Exploration de la plain de LHermus BCH XI, 1887, s. 89-90.

41 E. Doer v.d. 2008, a.g.m., s. 210-211.

YUSUF SEZGN


ihtiyalarna cevap verecek boyutta ina edilmitir. Dou-bat dorultusunda uzanan apel tek neflidir ve dousunda apsis, batsnda ise giri akl yer alr. Apsis cephesinin kuzeydou kesinde bulunan mezarlar yapnn buradaki Hristiyan toplulua mezar apeli olarak hizmet verdiini dndrmektedir.

Yapnn subasman duvarlarnn d yzlerinde, devirme talardan oluan byk ve dzgn bloklar orthostatik ekilde yerletirilmitir. D duvarlarn yapnn iine bakan blmleri ise ta ve tulalarn dnml olarak yerletirildii almak ina teknii ile rlmtr. apelin i duvarlarnn zerinde yer yer olduka iyi korunmu kire sva paralar belirlenmitir. Kire sva zerinde krmz, pembe ve koyu mavi renklerden oluan boya izleri grlmektedir. Olduka kt korunma durumu nedeniyle sz konusu freskonun, figrl olup olmad anlalmamtr. apelin zemininde ele geen youn kire ve dalm krk mermer paralar, zeminin krk mermer paralar ile dendiini dndrmektedir. apeldeki kaz almalarnda gerek in-situ gerekse de dank olarak ele geen ok saydaki srl Bizans seramii ve Bizans sikkesi, yapnn M.S. 12-13. yzyllarda kullanm grdn kantlamaktadr.

KAYNAKA

Allen, R.E., The Attalid Kingdom: a Constitutional History, Oxford, 1983. Bean, G.E., Two Inscriptions from Aeolis, Belleten XXX, 1966, s. 525-538. Bringmann, K., Steuben H., Schenkungen hellenistischer Herrscher an griechische

Stadte und Heiligtumer. Teil 1: Zeugnisse und Kommentare, Berlin, 1995. Clerc, M.A., Les ruines d'Aegae en olie, BCH 10, 1886, s. 275-296. ______, Fouilles d'Aegae en olide, BCH 15, 1891, s. 231-237. Conze, A., Schazmann, P., Mamurt-Kaleh: Ein Tempel der Gttermutter unweit

Pergamon, Berlin, 1911. Coulton, J.J., The Architectural Development of the Greek Stoa, Oxford, 1976. Doer, E., Aigai'de Bir Macellum, Miko, Mevsimlik Ege Kltr Dergisi, Say 5,

2006, s. 12-14. Doer, E., Doer, L., Tl, ., Sezgin, Y., nder, M., Akat, S., Kan, M.H., Yener, B.,

Dereboylu, E., Trkan, ., Atay, E., ahan, M., Gen, F., Serttrk, O.K., akr, M.S., Aigai 2004-2006 Yl Kazlar, KST 29-1, Ankara, 2008, s. 207-232.

Doer, E., Sezgin, Y., Grbzer, M., Aigai 2007-2008, KST 31-2, 2010, s. 343-356.

Fontrier, M.A., Exploration de la plain de LHermus BCH XI, 1887, s. 79-107. Forbes, R.J., Studies in Ancient Technology, Vol. 5, Brill, Leiden, 1966. Gne, M., Aigai Nekropolleri, Ege niversitesi- Yaynlanmam Lisans Tezi, 2007. Hansen, E.V., The Attalids of Pergamon2, Ithaca-London, 1971.



Ma, J., Antiochos III and the cities of Western Asia Minor, New York, 2000. Magie, D., Anadoluda Romallar. M.. III. ve II. Yzyllarda Bat Anadolu, ev.

N. Bagelen, . apar, stanbul, 2007. Malay, H., Bat Anadolu'nun Antik adaki Durumu, Arkeoloji ve Sanat Tarihi

Dergisi 2, 1983, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, s. 50-61. Malay, H., Ricl, M., Two New Hellenistic Decrees from Aigai in Aiolis,

Epigraphica Anatolica. Zeitschrift fr Epigraphik und historische Geographie Anatoliens 42, s. 39-60.

Martin, R., Recherches sur L.Agora Grecque. tudes dhistoire et darchitecture urbaine, Paris, 1951.

Mierse, W.E., Temples and towns in Roman Iberia: The social and architectural dynamics of Sanctuary Designs, from the Third Century B.C. to the Third Century A.D., University of California Press, 1999.

Radt W., Pergamon. Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar, ev. S. Tammer, stanbul, 2002.

Ramsay, W.M., Contributions to the History of Southern Aeolis 2, JHS 2, 1881, s. 271-308.

Reinach, S., Chroniques d'Orient: documents sur les fouilles et dcouvertes dans l'Orient hellnique de 1883 1890, Paris, 1891.

______, Deux Inscriptions de lAsie-Mineure. 1. Convention entre Aegae et Olympos, Revue des tudes grecques 4, 1891, s. 268-275. Rhodes, P.J., The Greek City States: A Source Book. Second edition, Cambridge

2007. Rotroff, S.I., The Athenian Agora, Volume 22, Hellenistic Pottery: Athenian and

Imported Moldmade Bowls, Princeton 1982. Sayles, W.G., Ancient Coin Collecting II: Numismatic Art of the Greek World,

Krause Publications 2007. Schalles, H.-J., Untersuchungenzur Kulturpolitik der Pergamienischen Herrscher im

dritten Jahrhundert vor Christus, Istanbuler Forschungen 36, Tbingen, 1985. Sear, F., Roman Theatres. An Architectural Study, New York, 2006. Sezgin, Y., Aigai. Keiler Yurdu, Seyahatname 7 (Ocak-ubat), 2010, s. 49-53. Sjqvist, E., Excavations at Morgantina (Serra Orlando) 1963 Preliminary Report

VIII, AJA 68-2, 1964, s. 137-147. Tl, ., Aigai. Aiolisde Bir Da Kent, Ege Yaynlar, 1995. Yaman, A., Antik ada Bouleuterionlar, Ege niversitesi-Yaynlanmam Lisans

Tezi, zmir 2008. Wycherley, R.E., Antik ada Kentler Nasl Kuruldu?, (How the Greeks Built

Cities?, Londra, 1949) ev. N. Nirven, stanbul 1993.

YUSUF SEZGN


Resim1: Aigainin Topografik Haritas ve Hlihazr Plan.



Resim 2: A) Bouleuterionun doudan grnm. B) Dou-Bat kesiti. C) Hestia

Bollaia Heykeli. D) Heykellerden ikisi zerinde yer alan heykeltra imzas.

Resim 3: Bouleuterionun Plan.

YUSUF SEZGN


Resim 4: M.. 4. yzyl bothrosu.

Resim 5: Erken Bouleuteriona ait mimari izler ve seramik buluntu.



Resim 6: M. . ge 2.erken 1. yzyl bothrosundan gelen bir ksm seramik

buluntu.

Resim 7: Peristhasis (solda) ve iinden gelen bir ksm seramik buluntu.

YUSUF SEZGN


Resim 8: Antiphanes, Diaphanes isimli hayrseverler (euergetes) ve dier aile

fertlerine ait yaztlar.

Resim 9: A) Agorann gneyden grnm. B) Agorann cephe izimi. C)

Agorann 1880lerde grnm.



Resim 10: A-B) Macellum C) Plan D) Taban plakalarnn zerine oyulmu oluklu

kenet delikleri ve tezgah yerleri. E) Baz blok talarn zerinde yer alan harfler.

Resim 11: A) Nekropoliste kazlan alann genel grnm. B-C) Lahit

rnekleri D) Kazlan mezarlarda ele geen bir ksm buluntu.

YUSUF SEZGN


Resim 12: A) Sarnn genel grnm. B) Bizans seramiklerinin buluntu durumu.

Bizans seramiklerinden rnekler.

Resim 13: A) Demirkapnn batdan grnm. B) Bizans apeli. C) Tiberius Kapsnn kaz ncesi grnm. D) Tiberius Kapsnn kaz

sonras grnm.

Documents

Yusuf Sezgin Aiolisde Bir Dag Kenti. Aigai