1041

YOZGAT İLİ“NİZAMOĞLU KONAĞI” ETNOĞRAFYA MÜZESİ

EL SANATLARI VE GİYİM KUŞAM KÜLTÜRÜ ÖRNEKLERİNİN

ELEKTRONİK ORTAMDA TANITILMASI

ÖZDER, LaleBAYKASOĞLU, NurselYALÇINKAYA, Tomris

TÜRKİYE/ТУРЦИЯ ÖZETKültür ve sanat birikimlerinin en önemli merkezleri olan Müzeler;

Türkiye genelinde, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı etnografya yada etnografya-arkeoloji müzeleri olarak hizmet vermektedir. Ayrıca, Türkiye de birçok özel müze ve sanal müzeler kültürel değerlerimizi belgelemek, korumak amacıyla kurulmuştur ve kurulmaktadır.

Bu bağlamda, araştırmamıza konu olan “sanal ortamda müze tanıtımı” birçok konu ve içerikte ,farklı anlayış ve düzenlemelerle el sanatlarımızın ve çağdaş sanatların en güzel örneklerini tanıtmada çok önemli bir rol oy-namaktadır.Ayrıca, uzaktan eğitim, yetişkin eğitimi ve yaşam boyu eğitim çalışmalarında aktif rolü olan sanal ortamların bilimsel projelere veya araştırmalara dayalı hazırlanması bilgilerin güvenilirliği açısından büyük önem taşımaktadır

G. Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Müdürlüğünce desteklenen 08/2003-04 nolu “ İç Anadolu Bölgesi Yozgat İli El Sanatları ve Geleneksel Gi-yim Kuşam Atlası” konulu bilimsel bir araştırma sonucunda Yozgat İlin-de belgelenen zengin etnografik eserlerin yanı sıra Yozgat merkez ilçede bulunan Nizamoğlu Konağı müzesindeki el sanatları ve giyim-kuşam örnekleri incelenmiş, kültürel değerlerinin zengin olduğu görülmüştür. Ancak,müzedeki sergileme ortamının yetersiz oluşu bir çok örneğin de-polarda kapalı korunmasına neden olmaktadır.Bu bağlamda, korunan eser-lerin bir bölümünün sanal ortamda sunulmasının kültürel değerlerimizin tanıtılmasında etkili olacağı düşünülmüştür.

1042

Bu bildiri de amaç; Yozgat İli, Nizamoğlu Konağı Etnoğrafya Müzesinin depolarında bulunan bir grup el sanatı ve giyim-kuşam örneğini elektronik (sanal) ortamda bilimsel verilerle sunarak maddi kültürümüzün örnekle-rini büyük kitlelere tanıtmak ve el sanatları alanındaki birikimlerimizi dünya sanal platformunda paylaşarak evrensel barış ilkesini destekleyen sanatın, insanlığı mutluluğa, hoşgörüye, yardımlaşmaya yönlendiren sevgi yolunu kuvvetlendirmektir..

Bu çalışma kapsamında; (www.turklacemuseum.org) web adresinde sanal ortamda “Araştırma&Yayınlar”kısmında 4 ana bölümde gruplandı-rılarak yayınlanan örnekler; giyim-kuşam alanında 24 adet; işleme alanın-da 81 adet ;dokuma alanında 12 adet, örgü alanında 12 adet örnek olmak üzere tesadüfi (random) yöntemle seçilmiş 129 adet örnekle sınırlıdır. Yozgat Müzesi bir örneklem olarak çalışılmıştır.

Geleneksel kültürlerin büyük bir bölümünü oluşturan “Etnoğrafik eserler”in sanal ortamlarda sunulması araştırmacılara bilgilendirme,belgelendirme ve detaylar konusunda hızlı çalışma ve analiz ortamı sağladığı gibi ayrıca et-noğrafik örneklerin ömrünü uzatmak açısından da büyük katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Türk el sanatı, geleneksel kültür, geleneksel giyim-kuşam, işleme, peşkir, dokuma kilim, örgü çorap, Yozgat Müzesi.

ABSTRACTYozgat Province Ethnography MuseumIntroduction of the Samples

of Handicrafts and Apparel in Electronic FormMuseums which are the centre of culture and art accretion service

as ethnography or ethnography-archeology museums dependant on the Ministry Culture and Tourism in Turkey. Besides, Many private and online museums have been established or being established due to document and safeguard our cultural values.

In this context, online museums which are the center of our study have an important role in introduction of the best samples of our handicrafts with different understanding and arrangements and contemporary arts. In addition to this, it is important in terms of the security of information that online mediums which have an active role in the studies of distance learning, adult education and life long education are prepared according to the scientific projects and researches.

1043

As a result of scientific research no 08/2009-04 and named “ Central Anatolian Region Yozgat Province Handicrafts and Traditional Apparel Atlas” which is supported by Directorate of G.Ü. Research Project the samples of rich handicrafts and apparel are analysed which are in the Nizamoğlu Villa Museum located in centre city of Yozgat as well as ethnographic work of arts which are documented being in Yozgat province. It is seen that they have an important cultural values. However as there is limited space in the museum the valued and beautiful samples can not be introduced. It is thought that work of arts which are hold in bunker can be efficiently introduced in online mediums.

The aim of this announcement is to present a group of handicraft and apparel samples which are in the bunkers of Yozgat province , Nizamoğlu Villa ethnography museum in online mediums by scientific data and to introduce authentic works of our concrete culture and to strengthen the love of art which supports universal peace principle and lead humanity to the happiness, allowance and solidarity by sharing our cultural savings in world online platform.

In the scope of this study; the samples which are published in the www.turklacemuseum.org web address in online medium in the part of Researches &Publications. There are four main section related to samples; 24 pieces in the field of apparel , 81 pieces in the field of arts and crafts, 12 pieces in the field of weaving and 12 pieces in the field of knitting. Samples are chosen randomly .

Presentation of ethnographic works which compose the majority of traditional culture provides researchers fast working and analyse medium in terms of information, documentation and details. In addition to this, it is thought that it has an important contribution for the extension of life of ethnographic samples.

Key Words: Turkish handicrafts, Traditional culture, Traditional woman wearing, embroidery,needlelace, textiles, kilim, Traditional knitting, Museum of Yozgat.

GirişKültür ve sanat birikimlerinin en önemli merkezleri olan Müzeler;

Türkiye genelinde, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı etnografya yada etnografya-arkeoloji müzeleri olarak hizmet vermektedir. Ayrıca, Türkiye’de birçok özel müze ve sanal müzeler kültürel değerlerimizi bel-gelemek, korumak amacıyla kurulmuştur ve kurulmaktadır.

1044

Günümüzde, müze depolarında korunmaya alınmış birçok ürünün ser-gilenmesinin yapılamaması üzüntü vericidir. Müzelerde dönem, dönem depolarda korunan eserlerin sergilenmesi sağlansa da eserlerin tanıtılma-sında yeterli olmadığı düşünülmektedir.

Müzeler, geçmişten günümüze aktarılan kültürel özelliklerimizi, top-lumla ve aynı zamanda farklı toplumlarla paylaşılmasına olanak vermek-tedir. “Bu anlamda müzeler; toplumun bilimsel ve kültürel geçmişini yansıtan ve geleceğini biçimleyecek ögeleri araştıran, toplayan, koruyan, sergileyen, belgeleyen, yaşatan ve yönlendiren bir yaygın eğitim kurumu” (Atagök, 1995; 3) olma özelliğini korudukları için büyük önem taşırlar.

Bu bağlamda, araştırmamıza konu olan sanal müzeler; birçok konu ve içerikte, farklı anlayış ve düzenlemelerle el sanatlarımızın ve çağdaş sa-natların en güzel örneklerini tanıtmada çok önemli bir rol oynamaktadır.Ayrıca, uzaktan eğitim, yetişkin eğitimi ve yaşam boyu eğitim çalışma-larında aktif rolü olan sanal ortamların bilimsel projelere veya araştır-malara dayalı hazırlanması bilgilerin güvenilirliği açısından büyük önem taşımaktadır.

G.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Müdürlüğünce desteklenen 08/2003-04 nolu “ İç Anadolu Bölgesi Yozgat İli El Sanatları ve Geleneksel Giyim Ku-şam Atlası” konulu bilimsel bir araştırma sonucunda Yozgat İlinde belgelenen zengin etnografik eserlerin yanı sıra Yozgat merkez ilçede bulunan Nizamoğlu Konağı müzesindeki el sanatları ve giyim-kuşam örnekleri incelenmiş, kül-türel değerlerinin zengin olduğu görülmüştür. Ancak,müzedeki sergileme or-tamının yetersiz oluşu birçok örneğin depolarda kapalı korunmasına neden olmaktadır. Depolarda korunan eserlerin bir bölümünün sanal ortamda sunul-masının el sanatlarımızın tanıtılmasında etkili olacağı düşünülmüş ve örnek-lem olarak Yozgat müzesi seçilmiştir.

Bu bildiri de amaç; Yozgat İli, Nizamoğlu Konağı Etnoğrafya Müzesi-nin depolarında bulunan bir grup el sanatı ve giyim-kuşam örneğini elekt-ronik (sanal) ortamda bilimsel verilerle belgelemek,maddi kültürümüzün özgün eserlerini büyük kitlelere tanıtmak ve kültürel birikimlerimizi dünya sanal platformunda paylaşarak evrensel barış ilkesini destekleyen sanatın, insanlığı mutluluğa, hoşgörüye, yardımlaşmaya yönlendiren sevgi yolunu kuvvetlendirmektir.

1. Yozgat İli

1045

Yozgat, İç Anadolu Bölgesinde geleneksel özelliklerin pek çoğunu ya-pısında korumuş bir İlimizdir. Asıl adı “Bozok” olan bu bölge, Selçuklu, Beylik ve Osmanlı Dönemlerinde önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Yozgat İlinin önem kazanması Çapanoğulları dönemine rastlar. (Acun, Hakkı,2000: 81)

Yozgat İli Hitit, Galat ve Romalılar dönemlerinde de önemli bir yerle-şim merkezi olmuştur.Bu bölgedeki tarihsel süreç içinde kültürel birikim-lerde güzel sanatlar düzeyinde birçok etnoğrafik eserin üretildiği dikkat çekmektedir.

Yozgat İli İlçe ve köylerinde işleme, dokuma, örme sanatlarından ki-lim, çuval, heybe, yolluk dokumacılığı, tığ, şiş, iğne, mekik, boncuk oya-ları örücülüklerinin yanı sıra geleneksel giyim kuşam kültürü açısından da zengin ve çok özel örnekler bulunmaktadır.

Yozgat;Doğudan göç eden Türkmenler,Dadaşlar,Kürtler,Çerkezler yanı sıra Balkanlara yerleşip tekrar Anadolu ya dönen Balkan muhacirlerine de ev sahipliği yapmıştır.Bulgaristan el dokumalarında,örgülerinde,giyim-kuşamında görülen biçim, teknik ve motif özelliklerini Yozgat el sanatı ve giyim kuşam örneklerinde görmek mümkündür.

2. Yozgat İli Nizamoğlu Konağı Müzesiİstanbulluoğlu Mahallesi, Emniyet Caddesinde yer alan, oldukça sağ-

lam durumda kalmış, iki katlı olan eser, 1871‘de yapılmıştır. 1975 yılında korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenen bina, Kültür Bakanlığı-na tahsis edilerek restore edildikten sonra, 1985 yılında “Yozgat Etnograf-ya Müzesi” olarak hizmete s unulmuştur.

Nizamoğlu Konağının üst kat odalarında resimlerle, ormanlar, av sahne-leri, ağaçlar, çeşitli hayvan resimleri, Napolyon’un savaşları ve Tevrat‘tan alınmış sahneler anlatılmıştır.

Müzede yoğun olarak, etnografik eserler sergilenirken, arkeolojik eser-ler ise müze bahçesinde sergilenmektedir.

Konak şimdi, Etnografya Müzesi adıyla,Arkeolojik ve Etnografik eser-lerin sergilendiği bir müze olarak kullanılmaktadır. (Bak; http://www.yoz-gatmuzesi.gov.tr/muze.html)

3. Etnoğrafik EserlerAraştırma kapsamında; Yozgat Müzesi’nde el sanatları ve giyim-kuşam

alanında bir çok eser tespit edilmiş ve incelenmiştir.Cumhuriyet dönemine

1046

ait olan eserler; dokuma grubunda battaniye, kilim, halı, çuval, yastık, peş-kir ve kolon dokumalar; örgü grubunda; Perde, para keseleri, çoraplar, oya ve kenar dantelleri; giyim-kuşam alanında bindallı ,şalvar, üçetek, cep-kenler, potur ve iç giyim eşyalarıdır. İşleme grubunda ;dival işi yastık ve bohçalar, türk işi ve hesap işi uçkur,peşkir ve çevreler ,kenarları kanaviçe işlemeli,tığ danteli örgülü çarşaf ve yastık yüzleri dikkat çekicidir. Ayrıca, sergilenen eserler içinde az sayıda gümüş takılar,kemer ve tepelikler de mevcuttur. Bakır ve seramik grubunda mutfak eşyaları içinde taslar, de-ğişik boyutta sini ve tencereler, porselen yemek takımları, ibrik v.b. gibi kullanım eşyaları bulunmaktadır. Plastik sanatlar alanında ahşap üzerine boyama yapılmış kapı, pencere kanatları, tavan süslemeleri ve hat yazı eserleri seksiyonlarda sergilenmektedir.

Bu bildiride Yozgat Müzesi’nin gün ışığına çıkarılmamış eserlerinden örneklem grubuna alınan örnekler sanal ortamda (www.turklacemuse-um.org)web adresinde “Araştırma&Yayınlar” da 4 ana bölümde gruplan-dırılarak sunulmuştur.

Giyim-kuşam alanında 24 adet ; işleme alanında 81 adet ;dokuma ala-nında 12 adet , örgü Alanında 12 adet örnek olmak üzere tesadüfi (random) yöntemle seçilmiş 129 örnekle sınırlıdır.

İlgili WEB sayfasında “Araştırmalar” kısmında aşağıda belirtilen grup-larda örnekler envanter ve boyut, teknik,renk,malzeme,desen,kompozisyon bilgileri yanı sıra örneklerin detay fotoğrafları verilerek tanıtılmıştır.

4. Sanal Ortamda SunumAdres: ( www.turklacemuseum.org ) “Türk Dantel Müzesi”

4.1. Araştırmalar&YayınlarAraştırmalarGiyim-Kuşam Örnekleri 15 adet Bindallı, 9 adet cepken, İşlemeler: 4 adet Bohça, 17 adet çevre, 36 adet uçkur, 24 adet peşkir ,Dokumalar6 adet kilim, 3 adet yastık, 3 adet çuval ,Örgüler: 11 adet çorap ve 1 adet eldiven.

4.1.1. Giyim-Kuşam ÖrnekleriGeleneksel Türk giyim-kuşamında görülen ortak özelliklerin bir çoğu

Yozgat İlimizde de görülmektedir. Cumhuriyetten önce erkekler, ceket al-

1047

tında zıpka ya da şalvar giyerler bellerine de kuşak sararlardı. Ayaklarında; çarık, ökçesiz yemeni ya da mıhlı kundura olurdu. Çoraplar, yünden yapı-lır ve çeşitli desenlerle süslenirdi. Kadınlar sokak kıyafeti olarak şehirler-de genellikle bürük denilen el dokumasından yapılmış çizgili kumaşlara sarınırdı. Köyde kadınlar, başlarına paralarla süslü fesler giyerler üstüne başörtüsü sararlardı, dış giyimleri üç etek elbise ve salta ceketlerdi.

Yozgat İlinin bazı köylerinde bugünde günlük yöresel giysiler kulla-nılmaktadır. Kadınlar iki, üç kat giydikleri giysilerini renkli iplikler, ku-maşlar ve boncuklar ile süslemektedirler. Ayrıca, başlarında boncuklarla, çeşitli harçlarla, penezlerle süslenmiş gümüş tepelik bulunmaktadır. Bazı cepkenler şeritlerle süslüdür, bazıları ise boncuklarla işlenmiştir.Kadınlar kıyafetlerini korumak için basmadan yapılmış,belden lastikli üst etek kul-lanmaktadırlar.Yozgat’ın ilçe ve köylerinde düğün, nişan gibi törenlerde bindallı, üçetek gibi geleneksel giysiler hâlen giyilmektedir.

Yozgat Müzesi’nde tespit edilen kadın giysilerinde; salta, cepken, şal-var, üçetek ve bindallılar zengin işlemeli örneklerdir. Kıyafetlerde kadife, atlas, kutnu, selimiye cinsi dokuma kumaşlar tercih edilmiştir. Çoğunluğu ipek iplikle dokunmuştur. Atlas kumaşlarda koyu pembe, kırmızı, narçiçe-ği, mor en sık kullanılan renklerdir. Kadife de ise bordo, kırmızı ve mor renklerin tercih edildiği görülmektedir. İşleme tekniği olarak; Türk sana-tında zengin örnekler veren “dival işi”* ve “kordon tutturma” (Bulonya iğnesi) tekniği kullanılmıştır.

BindalllıKadife ya da atlas kumaş üstüne, sırma, kılaptan ya da sim ile serp-

me dal, yaprak, çiçek motifleri işleyerek elde edilen işlemeli kumaşlara bindallı adı verilir. Gelinlik olarak önemli günlerde giyilen bindallının kültürümüzde önemli bir yeri vardır. Müzede incelenen bindallı, şalvar ve cepkenlerin bir grubunda; kadife ve atlas kumaşlar üzerine dival işi*, bit-kisel ve geometrik motiflerin işlendiği tespit edilmiştir

Ayrıca,desenli,çizgili ipek kumaşların yanı sıra atlas kumaş üzerine yine dival işi tekniği ile işleme yapılmış üçetek giysileri mevcuttur.

İncelenen 15 adet bindallı da dival işi tekniğinde,sim iplik kullanılarak çalışılmıştır. 1 adet bindallı da dival işi tekniği yanında kadife kumaş üze-

*DİVAL İŞİ: Bindallıların işleme tekniği olan “dival” işi kartondan hazırlanan motiflerin, kadife, çuha, atlas, keçe, arakıye kumaşlarının üstüne aplike yöntemiyle altın, gümüş, sim (ipek ipliğin üstü gümüş ince tel sarılmış şekli) veya altın, gümüş kaplamalı bakır tellerin kartonun üzerinden iğne ile sarma usulü ile geçirilmesi yoluyla yapılır. (Karaca, N.)

1048

rine su büzgüsü tekniği yapılmıştır.

Bindallılar da işleme materyali olarak sarı ve beyaz sim iplik yanında, sarı pul ve tırtıl kullanılmıştır.

Şekil.1: Bindallı -Yozgat Müzesi Şekil.2: Bindallı -Yozgat Müzesi Env. No: 387 Ön Görünüş. Env.659 Ön görünüş.

Bindallılar açık, koyu pembe ve beyaz atlas kumaş ve bordo, mor, kırmızı, kadife kumaş üzerine çalışılmıştır. Bindallılarda yoğun olarak çiçek,yaprak ve dal motifleri kullanılmıştır. Kompozisyonlar, sembolik ve geometrik bezemelerle bütünleştirilmiştir.

Şekil.3: Yozgat Müzesi, Env.no: 654 Şekil.4: Yozgat Müzesi, Env.No: 899 Bindallıdan detay Bindallıdan detay

dokuma kumaşlar tercih edilmiştir. Çoğunluğu ipek iplikle dokunmuştur. Atlas kumaşlarda koyu pembe, kırmızı, narçiçeği, mor en sık kullanılan renklerdir. Kadife de ise bordo, kırmızı ve mor renklerin tercih edildiği görülmektedir. İşleme tekniği olarak; Türk sanatında zengin örnekler veren “dival işi” ve “kordon tutturma” ( Bulonya iğnesi) tekniği kullanılmıştır.

Bindalllı:

Kadife ya da atlas kumaş üstüne, sırma, kılaptan ya da sim ile serpme dal, yaprak, çiçek motifleri işleyerek elde edilen işlemeli kumaşlara bindallı adı verilir. Gelinlik olarak önemli günlerde giyilen bindallının kültürümüzde önemli bir yeri vardır. Müzede incelenen bindallı,şalvar ve cepkenlerin bir grubunda; kadife ve atlas kumaşlar üzerine dival işi bitkisel ve geometrik motiflerin işlendiği tespit edilmiştir

Ayrıca,desenli,çizgili ipek kumaşların yanı sıra atlas kumaş üzerine yine dival işi tekniği ile işleme yapılmış üçetek giysileri mevcuttur.

İncelenen 15 adet bindallı da dival işi tekniğinde,sim iplik kullanılarak çalışılmıştır. 1 adet bindallı da dival işi tekniği yanında kadife kumaş üzerine su büzgüsü tekniği yapılmıştır.

Bindallılar da işleme materyali olarak sarı ve beyaz sim iplik yanında,sarı pul ve tırtıl kullanılmıştır.

Şekil.1- Bindallı- Yozgat müzesi Şekil.2- Bindallı- Yozgat müzesi

Env. No: 387 Ön Görünüş. Env.659 Ön görünüş.

Bindallılar açık, koyu pembe ve beyaz atlas kumaş ve bordo, mor, kırmızı, kadife kumaş üzerine çalışılmıştır. Bindallılarda yoğun olarak çiçek,yaprak ve dal motifleri kullanılmıştır.Kompozisyonlar, sembolik ve geometrik bezemelerle bütünleştirilmiştir.

Şekil.3- Yozgat Müzesi, Env.no: 654 Şekil.4- Yozgat Müzesi, Env.No: 899

Bindallıdan detay Bindallıdan detay

Cepkenler:

İncelenen 9 adet cepkenin 4 adeti dival işi tekniğinde işlenmiştir.3 adet cepken ise sarı sim iplik,pul ve tırtıl kullanılarak işlenmiştir.Cepkenlerin kenar süslemesinde hazır sim iplikli harç kullanılmıştır.İşlemede kullanılan motifler, dival işi tekniğinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır.Zemin kumaşları nar çiçeği,pembe,kırmızı atlas ve kadife kumaştır.

Şekil-5 .Kadın cepkeni -Env.No: 394,Yozgat Müzesi.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*DİVAL İŞİ:Bindallıların işleme tekniği olan “dival” işi kartondan hazırlanan motiflerin, kadife, çuha, atlas, keçe, arakıye kumaşlarının üstüne aplike yöntemiyle altın, gümüş, sim (ipek ipliğin üstü gümüş ince tel sarılmış şekli) veya altın, gümüş kaplamalı bakır tellerin kartonun üzerinden iğne ile sarma usulü ile geçirilmesi yoluyla yapılır. (Karaca, N.)

1049

Cepkenlerİncelenen 9 adet cepkenin 4 adeti dival işi tekniğinde işlenmiştir.3 adet

cepken ise sarı sim iplik,pul ve tırtıl kullanılarak işlenmiştir. Cepkenlerin kenar süslemesinde hazır sim iplikli harç kullanılmıştır.İşlemede kullanı-lan motifler, dival işi tekniğinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır.Ze-min kumaşları nar çiçeği, pembe, kırmızı atlas ve kadife kumaştır.

Şekil 5. Kadın cepkeni - Env.No: 394, Yozgat Müzesi.

Diğer, 3 adet cepken atlas, kutnu ve tafta kumaş üzerine hazır sim harç kordon tutturma tekniği ile işlenmiştirCepkenlerin süslenmesinde sarı ve beyaz sim ,hazır harç kullanılmıştır. Kordon tutturmada , geometrik ve bitkisel motifler kullanılmıştır..

4.1.2. İşlemelerEl emeği göz nuru işlemeler, ülkemizdeki çeyiz geleneği sayesinde

özenle korunup saklanmış,hatta nesilden nesile aktarılması sağlanmıştır. Çeyiz geleneği içerisinde el işlemeleri eşyalar;kullanım kolaylığı, estetik görünümü yanı sıra Türk kadınının ince zevkini yansıtan sanat eserleri-dir.

Kadınlarımız kendine yararlı olacak birçok eşyayı-peşkir, çevre, örtü, yemeni, uçkur, göynek-içlik, bohça, perde, yastık, yorgan, giysi vb. gibi-hazırlarken renk, desen, biçim, uyum gibi özelliklerin yanı sıra özgün sa-nat anlayışını ve yöresel özellikleri yansıtacak kompozisyonları yaşadığı çevreden esinlenerek hazırlanmış renklerdeki canlılık ve uyum doğanın güzelliklerini yansıtırken ürünlerin güzel sanatlar düzeyine ulaşmasını sağlamaktadır.

BohçalarGeleneksel kültürümüzde eşya saklamada kullanılan, işlemeli ve işle-

mesiz kare şeklinde kumaşlara verilen isimdir.

Şekil.3- Yozgat Müzesi, Env.no: 654 Şekil.4- Yozgat Müzesi, Env.No: 899

Bindallıdan detay Bindallıdan detay

Cepkenler:

İncelenen 9 adet cepkenin 4 adeti dival işi tekniğinde işlenmiştir.3 adet cepken ise sarı sim iplik,pul ve tırtıl kullanılarak işlenmiştir.Cepkenlerin kenar süslemesinde hazır sim iplikli harç kullanılmıştır.İşlemede kullanılan motifler, dival işi tekniğinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır.Zemin kumaşları nar çiçeği,pembe,kırmızı atlas ve kadife kumaştır.

Şekil-5 .Kadın cepkeni -Env.No: 394,Yozgat Müzesi.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*DİVAL İŞİ:Bindallıların işleme tekniği olan “dival” işi kartondan hazırlanan motiflerin, kadife, çuha, atlas, keçe, arakıye kumaşlarının üstüne aplike yöntemiyle altın, gümüş, sim (ipek ipliğin üstü gümüş ince tel sarılmış şekli) veya altın, gümüş kaplamalı bakır tellerin kartonun üzerinden iğne ile sarma usulü ile geçirilmesi yoluyla yapılır. (Karaca, N.)

1050

Yozgat İli Müzesi’nde yapılan incelemelerde tespit edilen bohça ör-neklerinin atlas ve kadife kumaş üzerine dival işleme yapıldığı görülmüş-tür. İncelenen 3 adet bohçanın (Env. No: 742,1150,1360) tamamı Dival işi tekniğiyle sarı sim iplik kullanılarak işlenmiştir.Zemin olarak pembe atlas,mor kadife, İşleme materyali olarak da; Sarı sim iplik,sarı pul,tırtıl kullanılmıştır.Boyutları 90x90cm ile 95x95 cm. arasındadır.İçleri pamuklu kumaş ile astarlanmış ve kenarları hazır sim harç ile süslenmiştir. Dival işinin karakteristik yapısına uygun bitkisel motifli göbek,köşe ve kenar bordürleri kullanılmıştır.

Şekil.6: Dival işleme bohça -Env.No: 742,Yozgat Müzesi

ÇevrelerÇevre; kenarları kıvrılmış,oya ile veya işlemelerle süslenmiş yağlık,

mendil olarak tanımlanır. (Koçu,R.Ekrem.1996:71) Genellikle 4 köşesi işlemeli olan çevrelerin geleneksel çeyiz alışkanlıklarımızda önemli bir yeri vardır.

Yozgat Müzesinde, incelenen 17 adet çevrede işleme tekniği olarak Türk işi,hesap işi ve basit nakış teknikleri kullanılmıştır.İşleme materyali olarak; çevrelerin 5 adetinde ( Env.No: 1435, 598, 1722, 543, 704) çama-şır ipeği ve yassı sarı tel,5 adetinde ise( Env.No: 600, 606, 927, 425, 938) yassı tel ,çamaşır ipeği ve sarı sim iplik kullanılmıştır. 6 Adet örnekte ise çamaşır ipliği yanında sarı ve beyaz sim iplik kullanıldığı görülmüştür.(Env. No: 623, 917, 938, 688, 640, 2295) 1 adet çevrede ise( Env. No: 431) işlemede çamaşır ipeği kullanılmıştır.

Diğer, 3 adet cepken atlas, kutnu ve tafta kumaş üzerine hazır sim harç kordon tutturma tekniği ile işlenmiştirCepkenlerin süslenmesinde sarı ve beyaz sim ,hazır harç kullanılmıştır. Kordon tutturmada , geometrik ve bitkisel motifler kullanılmıştır..

4.1.2-İŞLEMELER:

El emeği göz nuru işlemeler, ülkemizdeki çeyiz geleneği sayesinde özenle korunup saklanmış,hatta nesilden nesile aktarılması sağlanmıştır. Çeyiz geleneği içerisinde el işlemeleri eşyalar;kullanım kolaylığı, estetik görünümü yanı sıra Türk kadınının ince zevkini yansıtan sanat eserleridir. Kadınlarımız kendine yararlı olacak birçok eşyayı – peşkir, çevre, örtü, yemeni, uçkur, göynek-içlik, bohça, perde, yastık, yorgan, giysi vb. gibi-hazırlarken renk, desen, biçim, uyum gibi özelliklerin yanı sıra özgün sanat anlayışını ve yöresel özellikleri yansıtacak kompozisyonları yaşadığı çevreden esinlenerek hazırlanmış renklerdeki canlılık ve uyum doğanın güzelliklerini yansıtırken ürünlerin güzel sanatlar düzeyine ulaşmasını sağlamaktadır.

Bohçalar:

Geleneksel kültürümüzde eşya saklamada kullanılan, işlemeli ve işlemesiz kare şeklinde kumaşlara verilen isimdir.

Yozgat İli Müzesi’nde yapılan incelemelerde tespit edilen bohça örneklerinin atlas ve kadife kumaş üzerine dival işleme yapıldığı görülmüştür. İncelenen 3 adet bohçanın ( Env.No: 742,1150,1360 )tamamı Dival işi tekniğiyle sarı sim iplik kullanılarak işlenmiştir.Zemin olarak pembe atlas,mor kadife ,İşleme materyali olarak da ; Sarı sim iplik,sarı pul,tırtıl kullanılmıştır.Boyutları 90 x90cm ile 95 x 95 cm. arasındadır.İçleri pamuklu kumaş ile astarlanmış ve kenarları hazır sim harç ile süslenmiştir.Dival işinin karakteristik yapısına uygun bitkisel motifli göbek,köşe ve kenar bordürleri kullanılmıştır.

Şekil.6 – Dival işleme bohça -Env.No: 742,Yozgat Müzesi

Çevreler:

Çevre; kenarları kıvrılmış,oya ile veya işlemelerle süslenmiş yağlık, mendil olarak tanımlanır.(Koçu,R.Ekrem.1996:71) Genellikle 4 köşesi işlemeli olan çevrelerin geleneksel çeyiz alışkanlıklarımızda önemli bir yeri vardır.

1051

Şekil. 7: Türk işi çevre -Env.No.1435 ,Yozgat Müzesi

İncelenen 9 adet çevrenin (Env. No 431, 425, 598, 704, 917, 1722, 606, 623, 688,) düz,verev ve ince sarma teknikleri kullanılarak işlendiği ;Örnek-lerin 3 adetinde (Env. No: 1435, 600, 927) sarma tekniği ve Türk işi iğnele-rinden balık sırtı, 2 adetinde (Env. No: 938,2295) sarma tekniği yanında,hasır iğne tekniği de kullanılmıştır.3 adet örnekte ise (Env. No: 543, 640, 1712) verev sarma,gözeme,düz ve verev sarma, düz pesent teknikleri kullanılmıştır. Çevrelerin 4 adeti ipek organze kumaş üzerine; 13 adeti ise pamuklu kumaş üzerine çalışılmıştır. Tamamında zemin rengi kemik rengidir.

İncelenen 17 adet çevrenin boyutları ise 44 x44 cm. (Env. No: 688) ile 90 x 90 cm. (Env. No: 1712) arasında değişmektedir.

İncelenen örneklerin motiflerinde naturalist bir aktarım yolu seçildiği göz-lenmiştir.

UçkurlarGeleneksel kadın ve erkek giyiminde; Şalvar,potur,zıbka,iç donu,vücudun

belden aşağı alt kısmına geçirilip giyilen herşey,belden “uçkur” denilen ince kuşakla bağlanarak tutturulurdu. Bu giysilerin tümünde “uçkur” geçirilecek bel kenarında boşluk yapılırdı. Belde bulunan uçkur bandının ön kısmında uç-kurun geçeceği ilik (yırtmaç) açılarak bele geçirilmesi sağlanırdı. (Koçu,Reşat E.1996: 236) Uçkurlar,genellikle pamuklu ve ipek dokuma kumaşların alt uçlarına özgün motiflerle işlenirdi.

Yozgat N. K. Etnoğrafya Müzesi’nde de tespit edilen birçok uçkur örneğin-de görülen Türk işi,hesap işi işlemeler adeta bir sanat eseri gibidir.

Yozgat Müzesi’nde bulunan işlemeli uçkurlardan 36 adet (18 adet hesap işi, 18 adet Türk işi) uçkur örneklem olarak seçilmiştir.

Yapılan incelemede; Türk işi işlemeli uçkurlardaki yoğun sim iplik kulla-

Yozgat Müzesinde, incelenen 17 adet çevrede işleme tekniği olarak Türk işi,hesap işi ve basit nakış teknikleri kullanılmıştır.İşleme materyali olarak; çevrelerin 5 adetinde ( Env.No: 1435,598,1722,543,704) çamaşır ipeği ve yassı sarı tel,5 adetinde ise( Env.No: 600,606,927,425,938) yassı tel ,çamaşır ipeği ve sarı sim iplik kullanılmıştır. 6 Adet örnekte ise çamaşır ipliği yanında sarı ve beyaz sim iplik kullanıldığı görülmüştür.(Env.No: 623,917,938,688,640,2295) 1 adet çevrede ise( Env.No:431) işlemede çamaşır ipeği kullanılmıştır.

Şekil. 7- Türk işi çevre -Env.No.1435 ,Yozgat Müzesi

İncelenen 9 adet çevrenin ( Env.No 431,425,598,704,917,1722,606,623,688,) düz,verev ve ince sarma teknikleri kullanılarak işlendiği ;Örneklerin 3 adetinde (Env.No:1435,600,927) sarma tekniği ve Türk işi iğnelerinden balık sırtı, 2 adetinde ( Env.No:938,2295) sarma tekniği yanında,hasır iğne tekniği de kullanılmıştır.3 adet örnekte ise (Env.No:543,640,1712) verev sarma,gözeme,düz ve verev sarma, düz pesent teknikleri kullanılmıştır. Çevrelerin 4 adeti ipek organze kumaş üzerine; 13 adeti ise pamuklu kumaş üzerine çalışılmıştır.Tamamında zemin rengi kemik rengidir.

İncelenen 17 adet çevrenin boyutları ise 44 x44 cm.( Env.No:688) ile 90 x 90 cm.( Env.No:1712) arasında değişmektedir.

İncelenen örneklerin motiflerinde naturalist bir aktarım yolu seçildiği gözlenmiştir.

Uçkurlar:

Geleneksel kadın ve erkek giyiminde; Şalvar,potur,zıbka,iç donu,vücudun belden aşağı alt kısmına geçirilip giyilen herşey,belden “uçkur” denilen ince kuşakla bağlanarak tutturulurdu. Bu giysilerin tümünde “uçkur” geçirilecek bel kenarında boşluk yapılırdı.Belde bulunan uçkur bandının ön kısmında uçkurun geçeceği ilik(yırtmaç)açılarak bele geçirilmesi sağlanırdı.(Koçu,Reşat E.1996;236) Uçkurlar,genellikle pamuklu ve ipek dokuma kumaşların alt uçlarına özgün motiflerle işlenirdi. Yozgat N.K.Etnoğrafya Müzesinde de tespit edilen birçok uçkur örneğinde görülen Türk işi,hesap işi işlemeler adeta bir sanat eseri gibidir.

Yozgat müzesinde bulunan işlemeli uçkurlardan 36 adet (18 adet hesap işi , 18 adet Türk işi) uçkur örneklem olarak seçilmiştir.

1052

nımına karşın, hesap işi işlemeli uçkurlarda canlı renklerde ipek iplik ve yün iplik kullanıldığı görülmüştür.

Şekil-8: Hesap işi uçkur örneği-Env.No: 620,Yozgat Müzesi.İncelenen 36 adet uçkurda en azı 5 renk olmak üzere, 12 renge kadar

çeşitli renkler kullanılmıştır.İşlemelerde çamaşır ipeği,sarı ve beyaz sim iplik, sarı ve beyaz yassı tel, kök boyalı yün iplik kullanıldığı görülmüş-tür.

18 adet hesap işi işlemeli uçkurun boyutları 12 x 190 cm (Env. No: 632) ile 65 x 130 cm. (Env. No: 536) arasında değişmektedir. 18 adet Türk işi uçkur boyutları incelendiğinde ise en dar uçkurun (Env. No: 1213) 13 x190 cm., en geniş kenarlı uçkurun (Env. No: 638) 54 x 90 cm olduğu görülmüştür.

Örneklerin tamamında geleneksel Türk işi ve hesap işi iğnelerinden düz ve verev hesap iğnesi yanında, verev sarma,muşabak,hasır iğne v.b. gibi iğneler de kullanılmıştır. Örneklerden 1 adetinde ise hesap işi ile kanaviçe tekniği birlikte kullanılmıştır.

Uçkurlar, ipek organze ve pamuklu el dokumaları üzerine işlenmişler-dir.Dokumaların büyük bir bölümü el dokuması kumaşlardır.

İşlemeli uçkur desenleri incelendiğinde diğer örneklerde olduğu gibi na-turalist bir aktarım yolunu seçtikleri, geometrik formlarda çiçek,dal,yaprak desenlerini büyük bir ustalıkla çalıştıkları gözlenmiştir.Desen , uçkurun 2 kenarında aynen tekrarlanmıştır.

PeşkirlerGeleneksel kültürümüzde önemli bir yeri olan peşkirlere; el

bezi,destimal,yağlık da denilmektedir.Genellikle pamuklu kumaştan,iki uç kısma yapılan işlemeleri ile El sanatlarında önem kazanmıştır.Günlük yaşam-da el,yüz ve vücut temizliğinde kurulama eşyası olarak kullanılmışlardır.

Yozgat Müzesi’nde incelenen 24 adet peşkirden 14 adeti Türk işi,10 adeti ise hesap işi tekniği ile çalışılmıştır. Peşkirlerin tamamı krem renkte

Yapılan incelemede ;Türk işi işlemeli uçkurlardaki yoğun sim iplik kullanımına karşın, hesap işi işlemeli uçkurlarda canlı renklerde ipek iplik ve yün iplik kullanıldığı görülmüştür.

Şekil.8- Hesap işi uçkur örneği-Env.No: 620,Yozgat Müzesi.

İncelenen 36 adet uçkurda en azı 5 renk olmak üzere,12 renge kadar çeşitli renkler kullanılmıştır.İşlemelerde çamaşır ipeği,sarı ve beyaz sim iplik, sarı ve beyaz yassı tel, kök boyalı yün iplik kullanıldığı görülmüştür.

18 adet hesap işi işlemeli uçkurun boyutları 12 x190 cm.(Env.No:632) ile 65 x 130 cm.(Env.No:536) arasında değişmektedir.18 adet Türk işi uçkur boyutları incelendiğinde ise en dar uçkurun(Env.No:1213) 13 x190 cm., en geniş kenarlı uçkurun (Env.No:638) 54 x 90 cm. olduğu görülmüştür.

Örneklerin tamamında geleneksel Türk işi ve hesap işi iğnelerinden düz ve verev hesap iğnesi yanında, verev sarma,muşabak,hasır iğne v.b. gibi iğneler de kullanılmıştır. Örneklerden 1 adetinde ise hesap işi ile kanaviçe tekniği birlikte kullanılmıştır.

Uçkurlar, ipek organze ve pamuklu el dokumaları üzerine işlenmişlerdir.Dokumaların büyük bir bölümü el dokuması kumaşlardır.

İşlemeli uçkur desenleri incelendiğinde diğer örneklerde olduğu gibi naturalist bir aktarım yolunu seçtikleri, geometrik formlarda çiçek,dal,yaprak desenlerini büyük bir ustalıkla çalıştıkları gözlenmiştir.Desen , uçkurun 2 kenarında aynen tekrarlanmıştır.

Peşkirler:

Geleneksel kültürümüzde önemli bir yeri olan peşkirlere; el bezi,destimal,yağlık da denilmektedir.Genellikle pamuklu kumaştan,iki uç kısma yapılan işlemeleri ile El sanatlarında önem kazanmıştır.Günlük yaşamda el,yüz ve vücut temizliğinde kurulama eşyası olarak kullanılmışlardır.

1053

pamuklu kumaş üzerine çalışılmıştır.14 adet Türk işi işlemeli peşkirin boyutları ise en dar 29 x 185 cm.(Env.

No: 2344) ,en genişi ise (Env.No: 613) 58 x 130 cm.dir.Peşkirlerin işlemelerinde çamaşır ipeği,sarı ve beyaz yassı tel,beyaz ve

sarı sim iplik , kullanılmıştır.İşleme desenlerinde uçkurlarda olduğu gibi naturalist bir aktarım yolu

seçilmiş,çiçekler ve kıvrık dallarla motifler oluşturmuştur.

Şekil-9: Peşkir örneği-Env.No: 537 ,Yozgat Müzesi4.1.3. Bölüm – Dokumalarİnsanların dış etkenlerden korunması ve yaşadıkları çevrenin güzel bir

şekilde döşenmesini sağlamak gibi gereksinimlerini sağlayan dokumacı-lık, insanlığın en eski sanatlarındandır kuşkusuz.Anadolu daki geleneksel el sanatlarının içinde turistik bakımdan en dikkati çeken ve en yaygın ola-nıda dokumacılıktır. (Aytaç-Çetin, 1982: 1)

Dokuma sanatı, yüzyıllar içinde bir çok yörede özelliklerini koruyarak günümüze gelmiş, bazı illerimizde ise yıllar içinde kaybolmuştur. Yozgat; dokuma alanında gelenekselleşmiş ve yozlaşmamış örnekleri yaşatan en-der illerimizden biridir.

Yozgat Müzesi’nde dokuma çeşitlerinden 6 adet kilim, 3 adet yastık, 3 adet çuval örneklem olarak incelenmiştir.

Şekil-10: Sumak dokuma çuval örneği Şekil-11: Çuvaldan detay. Env.No: 2735, Yozgat Müzesi

Yozgat Müzesinde incelenen 24 adet peşkirden 14 adeti Türk işi,10 adeti ise hesap işi tekniği ile çalışılmıştır. Peşkirlerin tamamı krem renkte pamuklu kumaş üzerine çalışılmıştır.

14 adet Türk işi işlemeli peşkirin boyutları ise en dar 29 x 185 cm.(Env.No: 2344) ,en genişi ise ( Env.No: 613) 58 x 130 cm.dir.

Peşkirlerin işlemelerinde çamaşır ipeği,sarı ve beyaz yassı tel,beyaz ve sarı sim iplik , kullanılmıştır.

İşleme desenlerinde uçkurlarda olduğu gibi naturalist bir aktarım yolu seçilmiş,çiçekler ve kıvrık dallarla motifler oluşturmuştur.

Şekil.8- Peşkir örneği-Env.No: 537 ,Yozgat Müzesi

4.1.3-BÖLÜM – DOKUMALAR:

İnsanların dış etkenlerden korunması ve yaşadıkları çevrenin güzel bir şekilde döşenmesini sağlamak gibi gereksinimlerini sağlayan dokumacılık, insanlığın en eski sanatlarındandır kuşkusuz.Anadolu daki geleneksel el sanatlarının içinde turistik bakımdan en dikkati çeken ve en yaygın olanıda dokumacılıktır.( Aytaç,Çetin.1982:s.1)

Dokuma sanatı, yüzyıllar içinde bir çok yörede özelliklerini koruyarak günümüze gelmiş,bazı illerimizde ise yıllar içinde kaybolmuştur.Yozgat; dokuma alanında gelenekselleşmiş ve yozlaşmamış örnekleri yaşatan ender illerimizden biridir.

Yozgat Müzesinde dokuma çeşitlerinden 6 adet kilim, 3 adet yastık, 3 adet çuval örneklem olarak incelenmiştir.

Şekil-10. Sumak dokuma çuval örneği Şekil-11. Çuvaldan detay.

Env.No: 2735 ,Yozgat Müzesi

Örnekleme alınan dokumaların genel özelliklerine bakıldığında kök boyalı yün ile dokundukları görülmüştür.Yaygılar ;kilim ve cicim tekniğinde,çuvallar;kilim , sumak ve cicim tekniklerinde,yastıklar; cicim ve kilim teknikleri bir arada kullanılarak dokunmuştur.Renklerde kök boya pembe,mavi,lacivert,yeşil tonlar,kırmızı,bordo,sarı turuncu ,mor ,siyah,beyaz,krem ve kahverengi kullanılmıştır.Motif ve bordürlerin dokumasında canlı renkler yoğun olarak kullanılmış, zemin de siyah,krem ve kahverengi renkler tercih edilmiştir.Bazı örneklerde zeminin açık yeşil ve turuncu renklerde olduğu görülmüştür.Çuval dokumalarda ve yastıklarda motiflerin bulunduğu bordürler çok renkli dokunurken ,arka zeminlerinde renkli bordürler düz dokunmuştur.

Kilim dokumaların zemininde eli belinde,tarak,kurtbağrı,koç boynuzu ve ayna motifleri dikdörtgen ,baklava ve beşgen şekiller içinde motiflerin yerleştirildiği kompozisyonları oluşturmuştur., Kenar bordürlerde şaçak, kazayağı,tarak ,pıtırak,çengel motifleri sık kullanılmıştır. Kilimlerde; kalın ve ince bordürlerin yanı sıra alt ve üst uçlarda dokuma kenarını oluşturan ayrı bir bordür görülmektedir.

Dokumalarda seçilen bezeme konuları geometrik ve figürlüdür. Boyutları tek kanat ve çift kanat kilim özelliğine göre değişmektedir.Enleri 50 ve 60 cm.arası değişmektedir.Bazı tek kanat kilimler ise 90- 120 cm.eninde dokunmuştur. Kilim boyları yine tek ve çift kanat oluşlarına göre 100 cm ile 200 cm arasında değişmektedir.Bazı örneklerde ise kilim boyunun 500 cm.kadar olduğu görülmüştür.Bunlar genellikle çift kanat dokunan kilimlerdir.Yastık dokumalarda en: 37 – 50cm. ile boy: 75-100cm. arasında değişmektedir., çuval dokumalarda ise boyutlar 50 x 75-100 cm arasındadır.

1054

Örnekleme alınan dokumaların genel özelliklerine bakıldığında kök boyalı yün ile dokundukları görülmüştür.Yaygılar ;kilim ve cicim tekni-ğinde, çuvallar; kilim, sumak ve cicim tekniklerinde, yastıklar; cicim ve kilim teknikleri bir arada kullanılarak dokunmuştur. Renklerde kök boya pembe, mavi, lacivert, yeşil tonlar, kırmızı, bordo, sarı turuncu, mor, si-yah, beyaz, krem ve kahverengi kullanılmıştır. Motif ve bordürlerin doku-masında canlı renkler yoğun olarak kullanılmış, zemin de siyah,krem ve kahverengi renkler tercih edilmiştir. Bazı örneklerde zeminin açık yeşil ve turuncu renklerde olduğu görülmüştür. Çuval dokumalarda ve yastıklarda motiflerin bulunduğu bordürler çok renkli dokunurken, arka zeminlerinde renkli bordürler düz dokunmuştur.

Kilim dokumaların zemininde eli belinde, tarak, kurtbağrı, koç boynuzu ve ayna motifleri dikdörtgen, baklava ve beşgen şekiller içinde motiflerin yerleştirildiği kompozisyonları oluşturmuştur., Kenar bordürlerde şaçak, kazayağı,tarak ,pıtırak,çengel motifleri sık kullanılmıştır. Kilimlerde; ka-lın ve ince bordürlerin yanı sıra alt ve üst uçlarda dokuma kenarını oluştu-ran ayrı bir bordür görülmektedir.

Dokumalarda seçilen bezeme konuları geometrik ve figürlüdür. Boyut-ları tek kanat ve çift kanat kilim özelliğine göre değişmektedir. Enleri 50 ve 60 cm arası değişmektedir. Bazı tek kanat kilimler ise 90-120 cm.eninde dokunmuştur. Kilim boyları yine tek ve çift kanat oluşlarına göre 100 cm ile 200 cm arasında değişmektedir. Bazı örneklerde ise kilim boyunun 500 cm. kadar olduğu görülmüştür. Bunlar genellikle çift kanat dokunan kilim-lerdir. Yastık dokumalarda en: 37-50cm. ile boy: 75-100 cm arasında de-ğişmektedir, çuval dokumalarda ise boyutlar 50x75-100 cm arasındadır.

Şekil-12: Aynalı kilim örneği-Env. No: 2734, Yozgat Müzesi.

Şekil-12. Aynalı kilim örneği- Env.No: 2734 , Yozgat Müzesi.

4.1.4-BÖLÜM- ÖRGÜLER:

Örgü;tezgaha hiç ihtiyaç duymadan iğne,tığ,şiş ve mekik gibi basit araçlarla her yerde ve her zaman yapılma imkanı olan işlemdir.(Özbel,Kenan.1945;s.36)

Yozgat Müzesinde bulunan şiş örgü örneklerinden 11 adet çorap,1 adet eldiven ( Env.No:2424) toplam 12 adet örgü örneklem olarak incelenmiştir.

Çorap :Ayağa giyilen örgü eşya. Günlük kullanım eşyası ve giyim aksesuarıdır.Geleneksel giyim kültüründe önemli bir yeri olan şiş örgü çoraplar Anadolu da birçok yerde benzer özellikler taşımaktadır.

Kullanılanacak yere ve kullanan kişiye göre anlam yükü değişmektedir.Geleneksel kültürümüzün vazgeçilmezleri arasında yer alan çoraplarda kullanılan motifler değişik isimlerde anılır.Örneğin;delikli taş,testere ağzı,şamdan,kiraz,elma çiçeği,sümbül,çit,yengeç,kelebek,bülbül gözü gibi.

Örneklerin hepsi 5 şiş örgü tekniğinde,ters-yüz örgü ile renkli iplikler iç içe yürütülerek yapılmıştır.Konç kısmında ters-yüz örgü ile yapılan lastik örgü görülür.Topuk ve çorabın burun kısmını şekillendiren eksiltmeler her iki taraftan eşit sayıda yapılmıştır.

Örgülerde; 2 renk ile 5 renk arasında renk kullanılmış,zeminde genellikle koyu renklerin tercih edildiği,çoraplarda motifli bordürlerde pembe,bordo,mavi,mor,eflatun, lacivert,mavi,sarı ,açık ve koyu yeşil,kırmızı,siyah,kahverengi,krem ve beyaz renklerin tercih edildiği gözlenmiştir.

Çorap boyutlarının taban boyu; 22cm ile 44 cm arasında ,konç yüksekliğinin 24 cm ile 29 cm arasında değiştiği gözlenmiştir.Ayak genişliği ise 9cm ile 12 cm arasındadır.

Eldiven örgüsü, yün iplikle pembe,mavi,krem ve lacivert renklerde 5 şiş ile örülmüştür.Eldivenin tam boy ölçüsü 36 cm olup,el ayası 12 cm,bilek boyu 15 cm dir.

1055

4.1.4. Bölüm- ÖrgülerÖrgü;tezgaha hiç ihtiyaç duymadan iğne, tığ, şiş ve mekik gibi basit

araçlarla her yerde ve her zaman yapılma imkanı olan işlemdir.(Özbel, Kenan.1945; s. 36)

Yozgat Müzesinde bulunan şiş örgü örneklerinden 11 adet çorap,1 adet eldiven ( Env. No: 2424) toplam 12 adet örgü örneklem olarak incelenmiş-tir.

Çorap: Ayağa giyilen örgü eşya. Günlük kullanım eşyası ve giyim ak-sesuarıdır. Geleneksel giyim kültüründe önemli bir yeri olan şiş örgü ço-raplar Anadolu da birçok yerde benzer özellikler taşımaktadır.

Kullanılanacak yere ve kullanan kişiye göre anlam yükü değişmekte-dir. Geleneksel kültürümüzün vazgeçilmezleri arasında yer alan çoraplar-da kullanılan motifler değişik isimlerde anılır. Örneğin;delikli taş, testere ağzı, şamdan, kiraz, elma çiçeği,sümbül,çit,yengeç,kelebek,bülbül gözü gibi.

Örneklerin hepsi 5 şiş örgü tekniğinde,ters-yüz örgü ile renkli iplikler iç içe yürütülerek yapılmıştır. Konç kısmında ters-yüz örgü ile yapılan lastik örgü görülür. Topuk ve çorabın burun kısmını şekillendiren eksiltmeler her iki taraftan eşit sayıda yapılmıştır.

Örgülerde; 2 renk ile 5 renk arasında renk kullanılmış,zeminde genel-likle koyu renklerin tercih edildiği, çoraplarda motifli bordürlerde pembe, bordo, mavi, mor, eflatun, lacivert, mavi, sarı, açık ve koyu yeşil, kırmızı, siyah, kahverengi, krem ve beyaz renklerin tercih edildiği gözlenmiştir.

Çorap boyutlarının taban boyu; 22cm ile 44 cm arasında ,konç yüksek-liğinin 24 cm ile 29 cm arasında değiştiği gözlenmiştir. Ayak genişliği ise 9cm ile 12 cm arasındadır.

Eldiven örgüsü, yün iplikle pembe,mavi,krem ve lacivert renklerde 5 şiş ile örülmüştür.Eldivenin tam boy ölçüsü 36 cm olup,el ayası 12 cm,bilek boyu 15 cm dir.

Çorap ve eldiven örgüsünde kök boyalı yün kullanılmıştır. Örgü kom-pozisyonlarında; birbirini takip eden bordürlerde iç içe geometrik, bitkisel, sembolik ve figürlü motiflerin sıralandığı görülmektedir.

1056

Şekil-14: Çorap örneği- Env.No: 303 Şekil-15: Eldiven –Env:No: 2424 Yozgat Müzesi

5- Sonuç ve ÖnerilerMüzeler, geçmişe ait değerlerimizin saklanması, belgelenmesi ko-

runması ve yaygınlaştırılması açısından önemli görevler üstlenmişlerdir.Müzelerde yer alan örnekler sadece bulundukları toplumun özelliklerini yansıtmakla kalmazlar dünya kültürel mirasına da katkıda bulunurlar.Seyahat edilen ülkelerdeki görülecek ilk yer bir çok insan için müzeler-dir.

Günümüz elektronik ve bilişim (e-eğitim, e-kitap, e-sanat, e-müze, vb. gibi) teknolojilerindeki gelişmeler bizleri her alanda bilgiye ulaştırabildiği gibi internet ortamında görsel olarak ulaşabileceğimiz sanal ortamlar oluş-turmuştur.

Elektronik ortamlarda yayınlanan eğitici faaliyetlere destek verecek sanal müzelerin oluşturulması kültürel özelliklerimize en kısa yoldan, en ekonomik şekilde ulaşmak çağımızda çok önemlidir. Sanal müzeleri, du-rağan kültür varlıklarının aktif hale getirildiği ortamlar olarak tanımlaya-biliriz. Sanal ortamlarda tanıtım yapılması müzelerin işlevselliği açısından ve toplum eğitimine verdiği katkıdan dolayı da çok önemlidir.

Bilgisayar ve bilişim teknolojisinin yaygın olarak kullanıldığı çağımız da bilgiye anında ulaşmak ve en önemlisi kültürel değerlerin geniş kitlele-re tanıtımı için sanal müzelere ihtiyaç vardır.Bu bağlamda ,resmi ve özel müzeler koleksiyonlarını internet ortamına taşıyarak sanal müzeciliğin yaygınlaştırılmasına destek olmalıdırlar.Bu alanda araştırma ve belgeleme yapan özel ve resmi kurumlarda, eğitim kurumlarında elektronik ortamın kullanılması sanal müzeciliğin gelişmesine ve maddi kültürlerin tanıtılma-

Çorap ve eldiven örgüsünde kök boyalı yün kullanılmıştır.Örgü kompozisyonlarında ; birbirini takip eden bordürlerde iç içe geometrik,bitkisel,sembolik ve figürlü motiflerin sıralandığı görülmektedir.

Şekil-14. Çorap örneği- Env.No: 303 Şekil-15.Eldiven –Env:No: 2424

Yozgat Müzesi

5- SONUÇ ve ÖNERİLER:

Müzeler;Geçmişe ait değerlerimizin saklanması, belgelenmesi korunması ve yaygınlaştırılması açısından önemli görevler üstlenmişlerdir.Müzelerde yer alan örnekler sadece bulundukları toplumun özelliklerini yansıtmakla kalmazlar dünya kültürel mirasına da katkıda bulunurlar.Seyahat edilen ülkelerdeki görülecek ilk yer bir çok insan için müzelerdir.

Günümüz elektronik ve bilişim (e-eğitim, e-kitap,e-sanat, e-müze, vb. gibi) teknolojilerindeki gelişmeler bizleri her alanda bilgiye ulaştırabildiği gibi internet ortamında görsel olarak ulaşabileceğimiz sanal ortamlar oluşturmuştur.

Elektronik ortamlarda yayınlanan eğitici faaliyetlere destek verecek sanal müzelerin oluşturulması kültürel özelliklerimize en kısa yoldan ,en ekonomik şekilde ulaşmak çağımızda çok önemlidir. Sanal müzeleri , durağan kültür varlıklarının aktif hale getirildiği ortamlar olarak tanımlayabiliriz. Sanal ortamlarda tanıtım yapılması müzelerin işlevselliği açısından ve toplum eğitimine verdiği katkıdan dolayı da çok önemlidir.

Bilgisayar ve bilişim teknolojisinin yaygın olarak kullanıldığı çağımız da bilgiye anında ulaşmak ve en önemlisi kültürel değerlerin geniş kitlelere tanıtımı için sanal müzelere ihtiyaç vardır.Bu bağlamda ,resmi ve özel müzeler koleksiyonlarını internet ortamına taşıyarak sanal müzeciliğin yaygınlaştırılmasına destek olmalıdırlar.Bu alanda araştırma ve belgeleme yapan özel ve resmi kurumlarda, eğitim kurumlarında elektronik ortamın

1057

sına hız kazandıracaktır.

Ayrıca, kültürlerin büyük bir bölümünü oluşturan “Etnoğrafik eserler”in sanal ortamlarda sunulması bireylere, araştırmacılara bilgilendirme, belge-lendirme ve detaylar konusunda hızlı çalışma ve analiz ortamı sağladığı gibi , koruma altındaki örneklerin ömrünü uzatmak açısından da büyük katkı sağlayacaktır.

Yozgat Müzesinde incelenen örneklerden bir bölümünü oluşturan 129 adet eser araştırma kapsamında teknik,materyal,renk ,motif,kompozisyon özellikleri açısından incelenmiş envanter numaraları verilerek teknik ,ma-teryal ve boyut bilgileri ile sanal ortamda “www.turklacemuseum.org “adresinde “araştırmalar& yayınlar” bölümünde sunulmuştur.

Sonuç olarak; Kültürlerin korunmasında,yaşatılmasında,gelecek nesil-lere aktarılmasında bilimsel çalışmalar çok önem taşıdığı gibi,tanıtılmasında izlenecek yol ve yöntemler de o kadar önemlidir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün de ifade ettiği gibi “Atılacak her adım, verilecek kararlar, gerçeklerden, ihtiyaçlardan doğmalı, gerçek-lere, ihtiyaçlara dayanmalı, ayrıca mutlaka bir gelişme amacına yönelmeli”dir.

KAYNAKÇAAcun,Hakkı, (2000) “Yozgat ve Yöresi Türk Devri Yapıları” Osmanlı

Devleti ve Bozok Sancağı. Türk Ocakları Yozgat Şb.Yayınları, Tarih ve Kültür Serisi-No:1,Yozgat. s.79-132.

Arlı, Mustafa, Ilgaz, F. (1992) “Türk El Sanatları Atlası Üzerinde Yöntem ve Öneriler” IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ankara.

Atagök,Tomur (1995), “Çağdaş Müzecilik Uygulamaları için Müzecilik Eğitimi” II. Müzecilik Semineri Bildirileri. 19-23 Eylül.İstanbul. s.3.

Aytaç, Çetin, (1982) El Dokumacılığı, M.E.B. Yayınevi. İstanbulBarışta,Örcün.(2003) “Halk Bilimi Müzeciliği ve El Sanatları”

Türkiye de Halk Bilimi Müzeciliği ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri. G.Ü. THBMER. Yayını. Ankara.

Barışta, H. Örcün. (1999) Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk İşlemeleri. Kültür Bakanlığı Yayınları: 2342.T.T.K. Basımevi, Ankara.

Barışta, H. Örcün. (1995) Türk İşleme Sanatı Tarihi. Gazi Üniversitesi, Yayın No: 201. G.Ü. İletişim Fakültesi Basımevi; Ankara.

1058

Baykasoğlu, Nursel. (1994) Suzeni (İlme-Kasnak İşi) G.Ü. Mesleki Eğitim Fakültesi Yayın No:8, Ankara.

Cansız, İsmail. (2000) “Osmanlı Döneminde Yozgat ta Sosyal ve Kültürel Hayat” Osmanlı Devleti ve Bozok Sancağı. Türk Ocakları Yozgat Şb.Yayınları, Tarih ve Kültür Serisi-No: 1. Yozgat s. 220-251.

Karpuz, Haşim (2003) “Dünya ve Türkiye de Halk Bilimi Müzeciliği Üzerine Genel Bir Değerlendirme” Türkiye de Halk Bilimi Müzeciliği ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri. G. Ü. THBMER. Yayını.Ankara. s. 180-186.

Koç, Fatma-Pamuk, Beyhan. “Geleneksel Türk Giyim Kuşamının Derlenmesi ve Belgelenmesinde Uygulanacak Bir Dökümantasyon Denemesi” Türkiye de Halk Bilimi Müzeciliği ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri. G.Ü. THBMER. Yayını. Ankara. 6. 243-255.

Koçu, Reşat Ekrem. (1996) Türk Giyim,Kuşam ve Süslenme Sözlüğü.Güncel Yayıncılık: 18. İstanbul.

Korkusuz, Süheyla, (1971) Nakış Temel Bilgileri, Tekniği Uygulamalar ve Örnekleri. Ankara.

Örnek, Sedat Veyis (1977) Türk Halk Bilimi. Türkiye İş bankası Kültür yayınları:180, Ankara.

Özbel, Kenan. (1945) El Sanatları I Anadolu Çorapları. C.H.P. Halk Evleri Bürosu Yayını, Ankara.

Öztürk, İsmail. (1998) Geleneksel Türk El Sanatlarına Giriş. Ürün yayınları, Ankara.

Öztürk, İsmail. (1985) 4.Ulusal El sanatları Sempozyumu Bildirileri. 9 Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, No:25. İzmir.

Özder, Lale. (1999) İç Anadolu Bölgesi Geleneksel Kadın Başlıkları.Kültür Bakanlığı Yayınları: 2330/22. Ankara.

Markaloğlu, Şehdabe. (2004) Dival İşleme (Sırma-Maraş İşi) Özkan Matbaacılık, Ankara.

Yozgat 1991 İl Yıllığı (1991). Sevinç Matbaası.Ankara.

İNTERNET http://www.yozgatmuzesi.gov.tr/muze.html