Yoksullukla Mücadelede BeĢeri Sermayenin Artırılması ve

Bölgesel Sosyal Kalkınmanın Sağlanması:

Sosyal Destek Programı (SODES) Örneği

Gökhan GÜDER

gguder@dpt.gov.tr

Daire Başkanı

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı

Rıdvan KURTİPEK

rkurtipek@dpt.gov.tr

Planlama Uzmanı

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı

GĠRĠġ

Bölgesel ve sosyal geliĢme politikaları; rasyonel ve etkin kaynak kullanımının

sağlanması ve kalkınmanın ülke genelinde dengeli Ģekilde gerçekleĢtirilmesi açısından özel

önem taĢımaktadır. Bu kapsamda; IX. Kalkınma Planında merkezi düzeydeki politikaların

daha uyumlu ve etkin hale getirilmesine, yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı geliĢme

ortamının oluĢturulmasına, yerel düzeyde kurumsal kapasitenin artırılmasına ve kırsal

kalkınmanın hızlandırılmasına yönelik çalıĢmalara ağırlık verilmesi öngörülmüĢ, bu tedbirleri

odağına alan stratejiler ile yönetiĢim, yerindelik gibi ilkeleri esas alan yeni kamu yönetimi

politika anlayıĢı benimsenmiĢtir.

1990’lı yıllardan sonra küreselleĢme süreci ile birlikte gündeme gelen yerelleĢme

olgusu gerek yerel yönetimlerin gerekse yereldeki sivil toplumun ve diğer aktörlerin

iĢbirliğiyle çok ortaklı yapıların etkin olmasını gündeme taĢımıĢtır. Bu çerçevede; her bir

bölgenin ihtiyaçlarını, potansiyellerini ve önceliklerini dikkate alan ve bütün bölgelerin

ekonomik ve sosyal kalkınmasını birlikte hedefleyen bir politika önem kazanmıĢtır.

Bu kapsamda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ekonomik büyüme, sosyal geliĢme ve

istihdam artıĢı sağlayarak bölgede yaĢayan vatandaĢların refah, huzur ve mutluluğunun

artırılması amacıyla; 2008–2012 yılları arasında mevcut bölgesel kalkınma projelerini

tamamlamak üzere GAP Eylem Planı hazırlanmıĢtır. 1 Eylem Planının önemli hedeflerinden

birisi kırdan kente göç, yoksulluk ve iĢsizlik gibi alanlarda yaĢanan sorunlar ve değiĢen sosyal

yapının doğurduğu yeni ihtiyaçlara cevap verebilmek üzere bölgedeki sosyal yatırım

ihtiyacını karĢılayabilmek ve bölgenin sosyal göstergeler bakımından ülke ortalamalarını

1 GAP Eylem Planı 8 Haziran 2008 tarih ve 26910 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 2008/11 sayılı

BaĢbakanlık Genelgesi ile yürürlüğe konulmuĢtur.

yakalayabilmesini sağlamaktır. Bu çerçevede, Eylem Planında Sosyal GeliĢmenin Sağlanması

önemli bir bileĢen olarak kurgulanmıĢ ve bu bileĢen altında; sosyal sermayeyi geliĢtirmek,

insanların refah düzeyini yükseltmek, daha huzurlu yaĢamalarını sağlamak ve bireyleri daha

donanımlı hale getirmek üzere insan odaklı bir bakıĢ açısıyla Sosyal Destek Programı

(SODES) oluĢturulmuĢtur.

SOSYAL DESTEK PROGRAMI (SODES)

Dezavantajlı kesimlerin beĢeri sermayelerinin artırılması yoksulluğun nesiller arası

aktarımının önlenmesinde en önemli araçlardan biridir. Aynı zamanda, yoksullukla mücadele

politikalarında sınırlı kaynakların etkin kullanılması gerekliliği de açıktır. Bu kapsamda,

SODES ile GAP ve DAP bölgesinde kaynakların etkin kullanılması ve dezavantajlı

kesimlerin beĢeri sermayelerinin geliĢtirilmesi ile ilgili bölgelerden baĢlayarak tüm

Türkiye’de sosyal kalkınmanın geliĢimine katkıda bulunmak üzere çok sayıda faaliyet hayata

geçirilmiĢtir.

Yoksulluk kültürünü önlemeye çalıĢan, kiĢileri bir değer olarak kabul edip onlara

kendilerini ifade edecekleri, becerilerini geliĢtirip yeteneklerini açığa çıkartacakları fırsatlar

sunmayı hedefleyen sosyal politika uygulamaları kapsamında SODES ile sosyal kalkınmanın

gerçekleĢtirilmesi ve sosyal refahın artırılması için yoksulluk, göç ve kentleĢme gibi sosyal

sorunların çözümüne yönelik yerel dinamiklerin harekete geçirilmesi hedeflenmektedir. Bu

çerçevede SODES kapsamında, istihdam edilebilirliğin artırılması, sosyal içermenin

sağlanması ile kültürel, sanatsal ve sportif faaliyetlerin desteklenmesi öngörülmektedir.

SODES istihdam, sosyal içerme ve kültür, sanat ve spor olmak üzere üç baĢlığı

kapsamaktadır. Ġstihdam baĢlığı altında hazırlanacak projeler ile istihdam edilebilirliğin

artırılması, ildeki ve bölgedeki ihtiyaçlara uygun alanlarda nitelikli iĢgücünün yetiĢtirilmesi,

mesleki bilgi ve birikimin geliĢtirilmesi, toplumun dezavantajlı kesimlerinin istihdama

eriĢiminin kolaylaĢtırılması ve kendi iĢini kurabileceklere destek olunması beklenmektedir.

Sosyal içerme baĢlığı altında hazırlanacak projeler ile yoksulluğun azaltılması, sosyal yardım

alan yoksul kesimin kendi geçimini temin edecek duruma getirilmesine destek olunması,

yaĢlı, özürlü, kadın ve çocuklar gibi toplumun öncelikli kesimlerinin yaĢam standartlarının

yükseltilmesi ve bunlara götürülen hizmetlerin kalitesinin artırılması beklenmektedir. Kültür,

sanat ve spor baĢlığı altında hazırlanacak projeler ile toplumun ihtiyaç duyduğu kültürel,

sanatsal ve sportif faaliyetlerin geliĢtirilmesi ve özellikle çocukların ve gençlerin bu tür

faaliyetlere yönlendirilmesine destek olunması hedeflenmektedir.

SODES 2008 ve 2009 yıllarında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Adıyaman,

Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, ġanlıurfa ve ġırnak illerinde

uygulanmıĢtır. 2010 yılında Doğu Anadolu Projesi kapsamında yer alan 16 il daha ilave

edilmiĢtir. 2011 yılından itibaren SODES’in tüm Türkiye’de uygulanması hedeflenmektedir.

SODES kapsamında yer alan projeler; valilikler bünyesindeki kamu kuruluĢları, il özel

idareleri, belediyeler, köylere hizmet götürme birlikleri, üniversiteler, meslek örgütleri ve sivil

toplum kuruluĢları tarafından hazırlanmakta ve yürütülmektedir.

SODES çerçevesinde Ģimdiye kadar 2008 ve 2009 yıllarında olmak üzere iki kez proje

teklifleri alınmıĢ ve uygun görülen projeler desteklenmiĢtir. Ġlk olarak, SODES kapsamında

valiliklere 6 Ağustos 2008 tarihinde ihtiyaç duydukları projeleri DPT MüsteĢarlığına 1 Eylül

2008 tarihine kadar iletmeleri hususunda yazı yazılmıĢ ve valilikler hazırladıkları proje

tekliflerini DPT MüsteĢarlığına iletmiĢtir. Bu çerçevede, DPT MüsteĢarlığına finanse edilmek

üzere yaklaĢık 328 milyon TL tutarında 1582 proje teklifi gelmiĢtir.

Her bir proje; SODES amaçlarına uygunlukları, sürdürülebilirlikleri, iç tutarlılıkları,

hedef kitlelerinin geniĢliği gibi kriterler doğrultusunda iki uzman tarafından değerlendirilmiĢ,

iki değerlendirme arasında önemli bir fark bulunması halinde üçüncü bir uzman tarafından

değerlendirilerek, tüm projeler sıralamaya tabi tutulmuĢtur. Son olarak, DPT MüsteĢarlığında

her ilin valisiyle ön elemeden geçen projeler ilin öncelikleri doğrultusunda detaylı bir Ģekilde

değerlendirilmiĢtir.

SODES’in en önemli amaçlarından biri yerel dinamiklerin hayata geçirilmesidir. Bu

kapsamda yerelin ihtiyaçlarına karĢılık vermek üzere tamamen yerel düzeyde hazırlanan ve

bir paket halinde DPT MüsteĢarlığına sunulan proje teklifleri önceden belirlenen ve

kamuoyuna sunulan kıstaslar çerçevesinde objektif olarak değerlendirilmiĢ ve finansman

desteği sağlanmıĢtır. SODES’le birlikte Güneydoğu Anadolu Bölgesinde neredeyse bir proje

hazırlama seferberliği baĢlamıĢ, il müdürlükleri, ilk ve orta öğretim kuruluĢları, yerel

yönetimler ve sivil toplum kuruluĢları SODES pastasından pay alabilmek için adeta

birbirleriyle tatlı bir rekabet ve yarıĢ ortamı içerisinde proje hazırlamaya çalıĢmıĢlardır. Bunda

SODES’in proje teklif formatının bilinçli bir Ģekilde basit tutulmasının da önemli bir payı

olmuĢtur.

Sonuçta proje tekliflerinin sunulması için kısa bir süre verilmiĢ olmasına rağmen 2008

yılında 1538 adet, 2009 yılında ise 1655 adet proje teklifi DPT MüsteĢarlığına ulaĢtırılmıĢtır.

En önemli amacı beĢeri sermayenin güçlendirilmesi ve toplumsal bütünleĢmenin sağlanması

olan SODES kapsamında 2008 yılında toplam 42 milyon TL tutarında 398 adet proje finanse

edilmiĢtir. 2009 yılında ise 778 adet projeye 91,8 milyon TL ödenek tahsis edilmiĢtir.

SODES; istihdam, sosyal içerme, kültür, sanat ve spor olmak üzere üç bileĢenden

oluĢmaktadır. SODES kapsamında desteklenen üç bileĢene 2008-2009 yıllarında toplam

yaklaĢık 134 milyon TL tutarında kaynak aktarılmıĢtır. 2008- 2009 yıllarındaki projelerin

bileĢenlere göre dağılımı aĢağıdaki gibidir:

Tablo 1: SODES Kapsamında Desteklenen Projelerinin BileĢenlere Göre Dağılımı

Projelerin Dağılımı

2008 2009 Toplam

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Ġstihdam 81 6.825.350 157 17.335.850 238 24.161.200

Sosyal Ġçerme 121 17.410.620 300 46.230.700 421 63.641.320

Kültür Sanat ve Spor 196 17.764.030 321 28.297.750 517 46.061.780

Toplam 398 42.000.000 778 91.864.300 1.176 133.864.300

Kaynak: www.sodes.gov.tr

SODES kapsamında 2008-2009 döneminde desteklenen projelerin illere göre

dağılımına bakıldığında, ġanlıurfa’nın yüzde 15,6 ile en fazla, Kilis’in ise yüzde 6,4 ile en az

kaynak alan il olduğu görülmektedir. Desteklenen proje sayısı itibarıyla ise, iki yıl için toplam

219 adet proje ile Adıyaman ilinin ilk sırada yer aldığı, toplam 32 adet proje ile ġırnak ilinin

son sırada yer aldığı görülmektedir. 2008 ve 2009 yıllarında GAP illerinde uygulanan SODES

kapsamında desteklenen projelerin illere göre dağılımı aĢağıdaki tabloda yer almaktadır.

Tablo 2: SODES Kapsamında Desteklenen Projelerinin Ġllere Göre Dağılımı

Ġller

2008 2009 Toplam

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Adıyaman 90 3.998.950 129 9.079.350 219 13.078.300

Batman 42 6.429.180 67 11.120.350 109 17.549.530

Diyarbakır 53 7.094.750 72 12.453.400 125 19.548.150

Gaziantep 37 2.940.820 86 8.770.700 123 11.711.520

Kilis 31 2.519.570 80 6.035.550 111 8.555.120

Mardin 34 3.074.600 111 9.776.200 145 12.850.800

Siirt 34 2.916.250 88 11.013.800 122 13.930.050

ġanlıurfa 67 8.000.000 123 12.870.150 190 20.870.150

ġırnak 10 5.025.880 22 10.744.800 32 15.770.680

Toplam 398 42.000.000 778 91.864.300 1.176 133.864.300

Kaynak: www.sodes.gov.tr

SODES kapsamında; kamu kuruluĢları, belediyeler, il özel idareleri, sivil toplum

kuruluĢları ve üniversitelerin projeleri desteklenmiĢtir. 2008 ve 2009 yıllarında toplam 1.176

adet SODES projesinin yüzde 73,9’unun proje yürütücüsü il/ilçe milli eğitim müdürlükleri,

gençlik ve spor il/ilçe müdürlükleri, sosyal hizmetler il müdürlükleri gibi kamu kurum ve

kuruluĢlarının yerel birimleridir. Sivil toplum kuruluĢları ve belediyeler de önemli miktarda

SODES projesi yürütmektedir. 2008 ve 2009 yıllarında sivil toplum kuruluĢları toplam

SODES projelerinin sayı itibarıyla yüzde 15,4’ünü, proje tutarı itibarıyla da yüzde 15’ini

yürütmüĢlerdir. Belediyeler ise iki yıl içinde toplam SODES projelerinin sayı itibarıyla yüzde

6,9’unun, proje tutarı itibarıyla da yüzde 5,6’sının proje yürütücülüğünü üstlenmiĢtir. Aynı

dönemde il özel idareleri toplam SODES ödeneğinin yüzde 12’si tutarında proje yürütürken,

üniversiteler yüzde 1,1’i tutarında SODES projesinin yürütücülüğünü üstlenmiĢtir. AĢağıdaki

tabloda 2008 ve 2009 yılı SODES uygulamaları kapsamında desteklenen projelerin proje

yürütücüsü kuruluĢ türüne göre dağılımı gösterilmektedir.

Tablo 3: SODES Projelerinin Proje Yürütücüsü KuruluĢ Türüne Göre Dağılımı

KuruluĢ Türleri

2008 2009 Toplam

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Proje

Sayısı

Proje

Tutarı

Kamu KuruluĢu 285 26.796.350 584 61.919.550 869 88.715.900

Belediye 33 3.188.870 49 4.269.750 82 7.458.620

Ġl Özel Ġdaresi 10 5.683.850 18 10.369.100 28 16.052.950

Sivil Toplum

KuruluĢu 65 5.742.930 116 14.359.400 181 20.102.330

Üniversite 5 588.000 11 946.500 16 1.534.500

Toplam 398 42.000.000 778 91.864.300 1.176 133.864.300

Kaynak: www.sodes.gov.tr

2008 yılı program bütçesinin yaklaĢık yüzde 87’sinin harcaması yapılmıĢtır. Program

kapsamında 6114 kiĢi açılan mesleki eğitim kurslarına katılmıĢ, etüt merkezlerinden

yararlanmıĢ, yaklaĢık 1000 öğrenci ücretsiz ÖSS/SBS eğitimi almıĢ, 252 adet atölye, eğitim,

kültür-sanat merkezi oluĢturulmuĢ, 28.515 kiĢi açılan kültür, sanat ve spor kurslarına iĢtirak

etmiĢ, 724 kiĢi staj faaliyetlerine katılmıĢ, 51.877 kiĢi gerçekleĢtirilen konferans ve

seminerlere katılmıĢ, 550 kiĢi verilen mikro kredilerden yararlanmıĢ, yaklaĢık 11800 öğrenci

ülkenin çeĢitli illerinde gerçekleĢtirilen gezilere katılmıĢtır.

SODES’in 2010 yılı ödeneği 155 milyon TL’dir. 2010 yılında SODES’in kapsamı

GAP illerinin yanında DAP illerini de içerecek Ģekilde geniĢletilmiĢtir. 2010 yılında finanse

edilecek projeler için proje çağrısına çıkılmıĢ ve 18 Haziran 2010 tarihinde proje baĢvuruları

bitmiĢtir. Bu çerçevede, valiliklerin ön değerlendirmesini müteakip DPT MüsteĢarlığına

toplam tutarı 375.872.432 TL olan 2.656 adet proje teklifi iletilmiĢtir. DPT MüsteĢarlığı söz

konusu teklifleri bağımsız dıĢ uzmanlar aracılığıyla değerlendirmeye tabi tutarak

desteklenecek projeleri belirleyecektir.

SODES KAPSAMINDA ÇOCUKLAR, GENÇLER VE KADINLARA YÖNELĠK

UYGULANAN PROJELER

BeĢeri sermayenin geliĢtirilmesi kapsamında SODES ile öncelikle çocuklar, gençler ve

kadınlar hedeflenmiĢ ve geleceğe yatırım yapılmıĢtır. Bu kapsamda 2008 ve 2009 yıllarında

öncelikle eğitimin desteklenmesi, spor aktivitelerinin yaygınlaĢtırılması ve sağlık konularında

bilinçlendirme faaliyetlerine odaklanılmıĢ, hedef grubunda çocuklar ve gençler bulunan

yaklaĢık 355 adet proje ve hedef grubunda kadınlar yer alan 208 adet proje desteklenmiĢtir.

Eğitim ve sağlık politikaları ile beĢeri sermayenin geliĢtirilmesi yoksullukla

mücadelede önemli araçlardır. BeĢeri sermayenin geliĢtirilmesi ile yoksullukla mücadele

edilmesi kapsamında pek çok çalıĢma yapılmıĢtır. Toplumun eğitimdeki baĢarı düzeyinin

artırılması yoksulluğun ve ücretlerdeki farklılaĢmanın azaltılması açısından çok önemlidir.

Birçok ülke, gelir eĢitsizliği ve yoksulluğa iliĢkin sorunları azaltmak için eğitime

odaklanmaktadır. Hemen hemen tüm ülkeler sosyal riskleri azaltmak için temel düzeyde bir

koruma alanı oluĢturmayı amaçlamıĢ ve eğitimi, yoksullukla mücadele için bir araç olarak öne

çıkarmıĢlardır (OECD, 2007:29). Özellikle alt gelir gruplarına yönelik ücretsiz sağlık

hizmetleri, sağlık alanında bilinçlendirme faaliyetleri bu grupların nesiller arası aktarılan

dezavantajlılığını kaldırarak, fiziksel ve mental olarak daha güçlü olmalarını sağlamakta ve bu

sayede yaĢamları boyunca daha fazla gelir elde etme imkanlarını artırmaktadır. Bloom ve

Canning (2000) daha sağlıklı toplumlarda ekonomik büyümenin daha fazla olduğunu ve

yoksulluğun azaldığını belirtmektedir. Ayrıca, geliĢmekte olan ülkelerde özellikle kadınların

eğitim ve sağlığa eriĢimleri arttıkça, doğurganlık oranı azalmakta böylece anne ve çocuk

sağlığında iyileĢmeler görülmektedir. Bunun sonucunda uzun dönemde büyüme oranları

artmakta, yoksulluk azalmaktadır (World Bank, 2000:49). SODES kapsamında insan odaklı

olarak özellikle dezavantajlı grupların beĢeri sermayelerinin geliĢtirilmesine yönelik projelere

özel önem verilmektedir.

AĢağıda çocuklar, gençler ve kadınlara yönelik SODES faaliyetleri ve projeler

hakkında detaylı bilgi sunulmaktadır.

ÇOCUKLARA ve GENÇLERE YÖNELĠK SODES FAALĠYETLERĠ

SODES’in en önemli hedef gruplarından biri de çocuklar ve gençlerdir. SODES

projeleri ile baĢta risk altındaki çocuklar ve gençler olmak üzere GAP bölgesindeki çocuk ve

gençlerin tamamına ulaĢılmaya çalıĢılarak onlara eğitim, kültür, sanat ve spor gibi alanlarda

fırsatlar oluĢturan, kendileri, aileleri ve topluma yararlı alıĢkanlıklar kazandıran çok sayıda

faaliyet hayata geçirilmiĢtir.

2008 yılında SODES kapsamında hedef grubunda çocuklar ve gençler olan 111 adet

proje desteklenmiĢtir. Bu projelerin toplam tutarı yaklaĢık 13,8 milyon TL kadardır. 2009

yılında da yine hedef grubunda çocuklar ve gençler olan 244 adet proje desteklenmiĢtir. Bu

projelerin toplam tutarı da yaklaĢık 34,8 milyon TL kadardır. Yani, 2008 ve 2009 yıllarında

hedef grubunda çocuklar ve gençler yer alan ve toplam tutarı yaklaĢık 48,6 milyon TL olan

355 adet proje desteklenmiĢtir. Bu rakamlar SODES projelerinin yaklaĢık üçte birine denk

gelmektedir.

SODES projeleri ile çocuklara ve gençlere yönelik önemli sayıda faaliyet

gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu çerçevede çok sayıda çocuk kültür, sanat ve spor etkinliklerine

yönlendirilerek yeteneklerinin farkına varmaları sağlanmıĢ, ücretsiz SBS/ÖSS kursları, kitap

okuma kampanyaları, etüt uygulamaları, kız çocukları için eğitim bursları yoluyla çocuklar

için eğitimde fırsat eĢitliği sağlanmaya çalıĢılmıĢ ve öğrenci gezileri yoluyla çocukların

ülkemizin doğal ve tarihi güzelliklerini tanıma fırsatı elde etmeleri sağlanmıĢtır. Bu

faaliyetlerde özellikle kentlerin kenar mahallelerinde veya kırsal alanda yaĢayan, eğitim veya

kültürel faaliyetlere eriĢimde sorunlarla karĢılaĢan yoksul aile çocukları ile sokakta çalıĢan

veya madde bağımlısı gibi risk altındaki çocuklar hedef gruplar olarak belirlenmiĢ ve

faaliyetler genel olarak bu kesimlere yönlendirilmiĢtir.

Bu çerçevede, GAP illerinde son iki yıl içerisinde 166 adet turnuva ve müsabaka gibi

spor etkinliği düzenlenmiĢ, açılan yaklaĢık 300 spor kursuna 16.500 civarında çocuk ve genç

katılım sağlamıĢ, çocuklara ve okullara 16.000 civarında spor malzemesi dağıtılmıĢ, yaklaĢık

80.000 öğrenci gezilere katılmıĢ, yaklaĢık 75.000 adet kaynak ve yardımcı ders kitabı ile

kültürel kitap dağıtımı yapılmıĢ, yaklaĢık 2.500 öğrencinin katıldığı ücretsiz SBS kursları

düzenlenmiĢ, 20.000 civarında çocuk ve genç düzenlenen etüt uygulamalarından yararlanmıĢ,

çocukların ve gençlerin istifadesine sunulmak üzere 368 adet semt sahası, çocuk parkı, spor

tesisi ve etüt merkezi oluĢturulmuĢtur. Genel olarak SODES projeleriyle 200.000’e yakın

çocuk ve gence ulaĢıldığı tahmin edilmektedir.

AĢağıda baĢta risk altındaki çocuklar ve gençler olmak üzere GAP bölgesindeki çocuk

ve gençlere yönelik gerçekleĢtirilen bazı önemli SODES projeleri hakkında bilgiler

verilmektedir:

ÇOCUKLARA YÖNELĠK 2008 YILI PROJELERĠNDEN ÖRNEKLER

YENĠ NESĠL SPORCULARIMIZ

- ġanlıurfa/Akçakale Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından yürütülen 194.320 TL bütçeli

bir kültür, sanat ve spor projesidir.

- Amacı; Akçakale ilçesinde spor tesislerini geliĢtirmek ve tesislerde sosyal kültürel

etkinlikler ve sportif faaliyetler düzenleyerek ilçe halkının var olan yetenekleri ve

sporcu potansiyelini ortaya çıkarmaktır.

- Proje kapsamında; 3 adet spor kursu düzenlenmiĢ, 100 kiĢi spor kurslarında eğitim

görmüĢtür.

- 1 adet konferans düzenlenmiĢ, konferansa 3000 kiĢi katılmıĢtır.

- 3000 adet spor malzemesi alınmıĢtır.

- 5 adet kültürel/sanatsal etkinlik yapılmıĢ, 2000 kiĢi etkinliklere katılmıĢtır.

- 270 kiĢilik çok amaçlı salon düzenlenmiĢtir.

- Folklor ekibi kurularak malzeme alımı yapılmıĢ ve 2 adet folklor kursu açılmıĢtır.

KADĠR ÖZOĞUL(Kursiyer- Akçakale YĠBO Öğrencisi )

“Bu proje sayesinde sahip olmadığım ama hep hayalini kurduğum spor kıyafetlerine ve

malzemelerine kavuĢtum.”

ATĠLLA UVAÇĠN (Kursiyer- Akçakale TaĢkınlar Mehmetçik Ġlköğretim Okulu

Öğrencisi)

HĠÇ TAÇ OLMUYOR

“Günlerden bir gün okul müdürümüz bize futbol, basketbol, voleybol turnuvası yapılacağını

katılmak isteyenlerin isimlerini yazdırmasını istedi. O an aklıma gelen Ģu oldu 'Ama benim

ayakkabım yok' ne yapacağımı bilemedim. Canım çok sıkıldı çok sevdiğim futboldan uzak

kalacaktım. Ben bunları düĢünürken Müdür beyin ayakkabı ve kıyafet dağıtacağım

dediğini duyduğum an çok mutlu oldum. O gün ve gece hep Ģunu düĢündüm benim de

futbolcular gibi formam ve ayakkabım olacak. Okulda hazırlık aĢamasında çok iyi

olmalıydım çünkü ilçedeki maçlara gitmek istiyordum. Antrenmanlarda çok çalıĢtım ve

futbol takımına seçildim. Birçok arkadaĢım seçildi, kimisi voleybola kimisi basketbola bazı

arkadaĢlar iki takıma da seçildi. Okuldaki hazırlıklar da canım bazen sıkıldı çünkü taktik

öğreniyoruz diye maç yapamıyorduk. Ben hep maç yapmak goller atmak, takıma seçilmek

istiyordum. Maçlarımızın ilçedeki halı sahada yapılacağını söylediklerinde içim bir tuhaf

oldu. Hayatımda hiç halı saha görmemiĢtim nasıl bir Ģey halıdan saha olur mu ya? Diye

çok defa arkadaĢlarımla konuĢmuĢtum. Gerçekten olur mu? OlurmuĢ hem de ne güzel bir

yer… Top hiç uzaklara gitmiyor. Her tarafı kapalı ama hiç taç olmuyor. Maçlarımız çok

güzel oldu aynı televizyondaki maçlar gibi takımlar kendi formalarını giydi, diğer takımdaki

arkadaĢlarla el sıkıĢtık çok güzel ve benim için önemli günlerdi. ĠnĢallah müdür bu senede

bizi maçlara götürür yine baĢka takımlarla maç yaparız. Ha Ģunu da söylemeliyim!

Maçlardan sonra tavuk döner çok güzel oluyor müdürüm.”

MERDER ETÜT MERKEZĠ PROJESĠ

- ġanlıurfa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü ve MERDER Eğitim Vakfı tarafından yürütülen

250.000 TL bütçeli bir sosyal içerme projesidir.

- Amacı; kenar semtlerde yaĢayan ve Ģehir merkezindeki eğitim imkânlarından yoksun

baĢarılı gençlerin önünü açmak, onların yüksek öğrenime geçiĢini sağlamak ve bu

amaçla ücretsiz ÖSS kursu düzenlemektir.

- Proje kapsamında; 60’ı kız 65’i erkek toplam 125 öğrenciye ücretsiz ÖSS kursu

verilmiĢtir.

- 14 öğretmen ve 4 personel olmak üzere toplam 18 kiĢi sigortalı olarak istihdam

edilmiĢtir.

- Harran Üniversitesine gezi ve 10 adet kiĢisel geliĢim semineri düzenlenmiĢtir.

- Toplamda 18.500 TL tutarında eğitim materyali dağıtılmıĢtır.

- Proje sonunda 32 tanesi lisans, 18 tanesi ön lisans olmak üzere 50 öğrenci

üniversiteye yerleĢmiĢtir.

ESMA ĠPEK (ÇANAKKALE ONSEKĠZ MART ÜNĠVERSĠTESĠ- BĠGA ĠKTĠSADĠ

VE ĠDARĠ BĠLĠMLER FAKÜLTESĠ- MALĠYE BÖLÜMÜ)

“Herkes gibi ben de dershaneye çok gitmek istiyordum ama ailemin maddi durumu

yetersiz olduğundan dershaneye gidemedim. Tam ümitlerimin bittiği bir anda okul

müdürümüz sınıfa geldi SODES’in finanse ettiği MER-DER Etüt merkezinden bize

bahsetti ve dershaneye gidemeyen kiĢilerin kaydının yapılacağını söyleyince tam aradığım

fırsat dedim hemen ismimi okul müdürümüze yazdırdım. Burada olmaktan çok memnunum.

Bu projeyi hazırlayanlara teĢekkür ediyorum. Benim gibi dershaneye gidemeyen bir sürü kiĢi

var. ĠnĢallah devamı gelir. SODES’in daha çok kiĢinin hayallerine kavuĢmasını

sağlayacağına inanıyorum.”

GELECEK VAAD EDEN GENÇLER (ÇÖP TOPLAYAN ÇOCUKLAR)

PROJESĠ

- ġanlıurfa Ġl Emniyet Müdürlüğü tarafından yürütülen 124.700 TL bütçeli bir sosyal

içerme projesidir.

- Amacı; çöp toplayan çocukları bilinçlendirmek, sağlıklarını korumak,

eğitimlerine devam etmelerini sağlamak, suç ve suç ortamlarından uzak tutmak,

sosyal bir birey haline getirmek ve mesleki eğitim vermektir.

- Proje kapsamında; 2 dalda (garsonluk-kaynak) mesleki eğitim verilmiĢtir.

- 33 çocuk mesleki eğitim kurslarına katılmıĢtır.

- 1 kültürel kurs (müzik) verilmiĢ, kültürel kurslara 12 çocuk katılmıĢtır.

- 1 adet seminer verilmiĢ ve 50 kiĢi seminere katılmıĢtır.

- Sokakta çalıĢan çocuklar ve ailelerine yönelik 3 adet öğrenci gezisi yapılmıĢ ve

öğrenci gezilerine toplam 115 kiĢi katılmıĢtır.

- 16 yaĢ altındaki çocukların eğitime devam etmesi sağlanmıĢ, diğer çocuklar

meslek kurslarına yönlendirilmiĢtir.

Salih ULUTAĞ (Hacı Bozan Ġlköğretim Okulu -8 A- Kaynak Sınıfı)

“Ben beĢ senedir çöpe çıkıyordum, iyi bir iĢ değildi yaptığım ama çaresiz çalıĢıyordum.

Bir gün belediyenin yanında polis ağabeyler ile karĢılaĢtım bana projeyi anlattılar bize katılır

mısın dediler. Ben de aileme sorup katıldım, iyi ki katılmıĢım. SODES Gelecek Vaadeden

Gençler Projesi bizi çöpten kurtardı, bir meslek sahibi olmanın mutluluğunu yaĢattı.

Kısacası bu proje bizim hayatımızı değiĢtirdi. Bu proje sayesinde bizi seven, sayan ve

düĢünen birilerinin olduğunu düĢünerek hayatı ve insanları sevmeye baĢladık hepsi sağ olsun

var olsun. Ben Ģu an Elmaksan Ticaret isimli iĢ yerinde SODES Projesinde eğitimini

gördüğüm kaynakçılık bölümünde çalıĢıyorum aynı zamanda GAP Endüstri Meslek

Lisesinde eğitimime devam ediyorum ama artık çöpe çıkmıyorum. YaĢasın SODES!”

SOKAKTAN OKULA OKULDAN HAYATA PROJESĠ

- ÇINAR-DER Derneği tarafından yürütülen 500.000 TL bütçeli bir sosyal içerme

projesidir.

- Amacı; Gaziantep’in göç alan kenar mahallelerinde yaĢayan dezavantajlı

çocuklara eğitim ve rehberlik hizmeti vererek, bunların topluma faydalı birer

birey olarak kazandırmaktır.

- Proje kapsamında, 3 eğitim merkezi kurulmuĢtur.

- 914 çocuk tespit edilmiĢ, bunlara ders kitapları ve testler dağıtılmıĢ ve eğitim

merkezinde SBS kursu eğitimi verilmiĢtir.

- Yaz tatilinde 643 öğrenciye hem kötü alıĢkanlıklardan uzak tutmak hem de yeni ders

yılına hazırlık amaçlı kurslar düzenlenmiĢtir.

- SBS sınavında baĢarılı olan 50 öğrenciye ödül olarak 5 günlük yurt içi gezisi

yapılmıĢtır.

Makbule ÖZBAY (Öğrenci)

“SODES sayesinde Merkez Anadolu Lisesini kazandım. ÇINAR-DER’e ve valimize

teĢekkür ediyorum.”

Yasemin PENÇE (Öğrenci)

“Anadolu Lisesini kazandım. Emeği geçen herkese teĢekkür ediyorum.”

KADINLARA YÖNELĠK SODES FAALĠYETLERĠ

SODES’in en önemli hedef gruplarından bir diğeri de kadınlardır. SODES projeleri ile

baĢta dezavantajlı kadınlar olmak üzere GAP bölgesindeki kadınların tamamına ulaĢılmaya

çalıĢılarak kadınların mesleki eğitim, mikro kredi gibi imkanlarla istihdam edilebilirliğini

artıran projeler, ana-çocuk sağlığı ve kadın hakları üzerine verilen eğitimlerle bilgi ve bilinç

seviyelerini yükselten projeler, kültür, sanat ve spor gibi alanlarda özellikle kadınların bu

imkanlara eriĢimini artıran fırsatlar oluĢturan, kendileri ve ailelerinin sosyalleĢmesini

sağlayan projeler ile çok sayıda faaliyet hayata geçirilmiĢtir.

2008 yılında SODES kapsamında hedef grubunda kadınlar olan 70 adet proje

desteklenmiĢtir. Bu projelerin toplam tutarı yaklaĢık 6,7 milyon TL kadardır. 2009 yılında da

yine hedef grubunda kadınlar olan 138 adet proje desteklenmiĢtir. Bu projelerin toplam tutarı

da yaklaĢık 17,2 milyon TL kadardır. Yani, 2008 ve 2009 yıllarında hedef grubunda kadınlar

yer alan ve toplam tutarı yaklaĢık 23,9 milyon TL olan 208 adet proje desteklenmiĢtir.

SODES projeleri ile kadınlara ve kız çocuklarına yönelik önemli sayıda faaliyet

gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu çerçevede çok sayıda kadın ve kız çocuğu kültür, sanat ve spor

etkinliklerine yönlendirilerek yeteneklerinin farkına varmaları sağlanmıĢ, ücretsiz SBS/ÖSS

kursları, kitap okuma kampanyaları, etüt uygulamaları, kız çocukları için eğitim bursları

yoluyla çocuklar için eğitimde fırsat eĢitliği sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Bu faaliyetlerde

özellikle kentlerin kenar mahallelerinde veya kırsal alanda yaĢayan, yeni göç etmiĢ, eğitim

veya kültürel faaliyetlere eriĢimde sorunlarla karĢılaĢan yoksul aileler ve özellikle kadınlar ve

kız çocukları hedef gruplar olarak belirlenmiĢ ve faaliyetler genel olarak bu kesimlere

yönlendirilmiĢtir.

AĢağıda GAP bölgesindeki kadınlara yönelik gerçekleĢtirilen bazı önemli SODES

projeleri hakkında bilgiler verilmektedir:

KADINLARA YÖNELĠK SODES PROJELERĠNDEN ÖRNEKLER

GENÇ KIZLARA MESLEK EDĠNDĠRME KURSU

- Batman Valiliği tarafından yürütülen 140.000 TL bütçeli bir istihdam projesidir.

- Amacı; Batman ilinde yaĢayan iĢsiz ve mesleki becerileri olmayan 15–30 yaĢ arası

genç kız ve kadınlara eğitim vererek bu kiĢileri ekonomik ve sosyal hayata katmaktır.

- Proje kapsamında; çocuk bakıcılığı, tezgâhtarlık, bilgisayarlı muhasebe ve biçki-dikiĢ

alanlarında 4 kurs açılmıĢ ve atölyeler donatılmıĢtır.

- 100 genç kızın bu mesleki eğitimlere katılması sağlanmıĢ ve bu kızlara staj

faaliyetleri sırasında burs sağlanmıĢtır.

ġÜKRAN ALTUN(PROJE KOORDĠNATÖRÜ)

“Batman'ın yoksul mahallelerinde kurulan Çok Amaçlı Toplum Merkezleri'nin sorumlusu

olarak yıllardır kadınlarımızın ve genç kızlarımızın sorunlarını çok yakından izlemekteyim.

Bana göre Batmanlı kadınların en önemli eksikliği ekonomik bağımsızlıklarının

olmamasıdır. Bu projede bu durumun önüne geçebilmek için, bu kızlara mesleki kurslar açtık

ve onlara istihdam fırsatı yarattık. Kurslarımıza rağbet oldukça fazlaydı ve bundan sonra da

buna benzer kurslar açma konusunda bize cesaret verdi.”

TERZĠLĠK MESLEĞĠNDE YENĠ UFUKLAR

- ġanlıurfa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü ve Terziler Odası tarafından yürütülen 163.300

TL bütçeli bir istihdam projesidir.

- Amacı; terziler odasına kayıtlı esnafın günümüz teknolojisine uyum sağlayarak

mesleklerini daha verimli bir Ģekilde gerçekleĢtirmelerini sağlamak, bu amaçla yeni

donanımları içeren bir atölye oluĢturmak ve bu atölyede mevcut terzilere ve bu alanda

kendisini geliĢtirmek isteyen iĢsiz kiĢilere eğitim vererek nitelikli ara eleman

yetiĢtirmektir.

- Proje kapsamında; iĢsiz kiĢilere yönelik toplam 11, terziler odasına kayıtlı 200 üyeye

ise geceleri olmak kaydıyla toplam 8 teorik ve uygulamalı kurs düzenlenmiĢtir.

- Kurslara 85 erkek ve 30 kadın olmak üzere toplam 115 kursiyer katılmıĢ ve

sertifika kazanmıĢtır.

- Bu kursiyerlerden 10 kiĢi iĢ yeri açmıĢ, 9 kiĢi çeĢitli atölyelerde ustabaĢı olarak iĢe

baĢlamıĢ ve 70 kiĢi tekstil fabrikalarında veya ilde açılan atölyelerde çalıĢmaya

baĢlamıĢtır.

- Eğitim verilen üyelerden ise 80 kiĢi küçük çaplı atölyeler kurmuĢ ve her biri yanında

en az 5 kiĢi istihdam etmiĢtir.

- Atölye faal olup bazı kurumlardan zaman zaman sipariĢ alınmakta, ayrıca, atölyede

halen ĠġKUR aracılığıyla 20 kiĢiye konfeksiyon makinesi operatörlüğü eğitimi

verilmektedir.

FATMA AY (Kursiyer)

“Ben merkeze yakın kısas beldesinde oturmaktayım. Televizyonda TERZĠLĠK

MESLEĞĠNDE YENĠ UFUKLAR projesini oda baĢkanından dinledim ve atölyeye gittim.

Atölyede gördüğüm makineler karĢısında ĢaĢırdım, çünkü bu yaĢıma kadar böyle makineler

görmemiĢtim. Kendimi iĢe verdim, gerekli eğitimleri aldım ve makineleri kullanmasını

öğrendim. Kalp çıkarmasını ve kesim yapmasını öğrendim. Bir bayanın rahatlıkla iĢyeri

açabileceğini öğrendim ve yakında beyim emekli olacak ve Ģu an kısas beldesinde atölye

açmayı düĢünüyorum. Evimde almıĢ olduğum makinelerle küçük çaplı iĢler yapıyorum.

Kursa gelirken bir kız yeğenimi de yanımda getirmiĢtim, o da benim gibi atölyecilik

konusunda yetiĢti ve bu iĢi beraber yapmayı düĢünüyoruz. BaĢkan ayrıca Organize Sanayi

Bölgesinde bize iĢ buldu. Bir ay çalıĢtık ama iĢ yeri kurmayı düĢündüğümüzden iĢten

ayrıldık. Bu proje sayesinde kendi ayaklarımın üzerinde durabileceğimi öğrendim, daha iyi

bir geleceğimin olduğunu biliyorum artık. Bu projede emeği geçen ġanlıurfa Valiliği ve

ġanlıurfa Terziler Odasına teĢekkür ederim.”

HER KADIN BĠR GĠRĠġĠMCĠ PROJESĠ

- Ġl Özel Ġdaresi tarafından yürütülen 250.000 TL bütçeli bir kültür, sosyal içerme

projesidir.

- Amacı; Mardin ili Nusaybin, Midyat ve Kızıltepe ilçelerinde yaĢayan gelir düzeyi

düĢük kadınlara çeĢitli eğitimler ve giriĢimcilik için mikrokredi vermek.

- Proje kapsamında; 117 giriĢimci kadın kendi iĢini kurmuĢtur. Daha fazla giriĢimci

kadına ulaĢılması için ilçe ve köylerde çalıĢmalar devam etmektedir.

ġengül ATEġ (Kadın GiriĢimci)

“Babam ile yaĢamaktayım. Babam çok yaĢlı olduğu için çalıĢamamaktadır. Evin tüm yükü

omzumda olduğundan kredi alarak evimin bir odasını kuaför dükkânı yaptım. Aldığım

kredi ile tüm kuaförlük malzemelerini aldım. Bu projeye vesile olan herkese teĢekkür

ederim.”

Yurdakul ASLAN (Kadın GiriĢimci)

“Aldığım kredi ile dikiĢ makinesi alarak terzilik yapmaya baĢladım. Bu iĢe baĢlamamın

sebebi ailemin maddi durumunun kötü oluĢudur. Bu tür projelerin yaygınlaĢmasını istiyorum

ve teĢekkür ederim.”

EL EMEĞĠ GÖZ NURU

- ġırnak Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği tarafından yürütülen 200.000 TL bütçeli

bir istihdam projesidir.

- Projenin amacı, ġırnak'ta yaĢayan iĢ imkanı bulamayan ve maddi zorluklar çeken

kadınların; hem ekonomik özgürlüklerini kazandırmak, hem yeni iĢ sahaları açmak

hem de kadınların bilgi ve becerilerini paylaĢacağı bir mekan oluĢturmaktır.

- 60 genç kız ve kadın meslek eğitimi görmüĢ olup 9 kiĢilik istihdam sağlanmıĢtır.

- 5 adet kurs oluĢturulmuĢ ve ürünlerin satıĢlarına baĢlanmıĢtır.

Emine YILDIZ (Ġpek Halı Kurs Eğitmeni): ġırnak Balveren Köyünde doğdum.

Ortaöğretimi bitirdikten sonra maddi imkansızlıklar yüzünden okula devam edemedim.

2005 yılında Ġpek halı eğitimini alarak eğitmen olmaya hak kazandım. Fakat belge sahibi

olmama rağmen ġırnak’ta böyle imkanlar olmadığı için iĢsiz kaldım. Daha sonra bu

projenin açıldığını yerel basından duyup baĢvurdum ve baĢvurum kabul edildi. ĠĢimden

çok memnunum, hem kendime hem de aileme katkıda bulunduğum ayrıca iĢsizlikten

kurtulduğum için çok mutluyum.Proje kapsamında yaĢadığım köyden de olmak üzere 20

kursiyerim var.

Zeynep ALTÜRK (Destek Personeli ): Ben 32 yaĢında, 1 çocuk annesi boĢanmıĢ ve

ailemle yaĢamaktayım. Kadınlara yönelik bu istihdam projesinde destek personeli olarak

görev yapmaktayım. Bu projeden aldığım gelirle kendim ve kızımın giderlerini

karĢılamaktayım. Bununla birlikte daha önceleri ortamlarda kendimi ifade etmekte

zorlanırken, bu projede yer aldıktan sonra kendime olan öz güvenim arttı ve kendimi daha

sosyal hissediyorum.

SONUÇ

Yoksullukla mücadelede beĢeri sermayenin güçlendirilmesi ve bölgesel kalkınma

politikaları önemli bir yer tutmaktadır. Bu kapsamda Kalkınma Planlarında da önemli atıflar

yer almaktadır. Nitekim Dokuzuncu Kalkınma Planında yoksullukla mücadelede ve gelir

dağılımının iyileĢtirilmesine amacıyla dezavantajlı gruplara yönelik kamu hizmetlerinin

artırılması gereği vurgulanmıĢtır. Ayrıca yoksullukla mücadelenin ve gelir dağılımındaki

dengesizliğin sürdürülebilir büyüme, istihdam, eğitim ve sağlık politikalarıyla kalıcı bir

Ģekilde azaltılacağı, transfer politikalarının gelirin yoksullar lehine yeniden dağıtımının

sağlanmasında etkin bir Ģekilde kullanılacağı belirtilmiĢtir. (DPT, 2006)

SODES bölgesel sosyal kalkınma ve beĢeri sermayenin artırılması ile yoksullukla

mücadele, yoksulluğun nesiller arası aktarımının engellenmesi ve yoksulluk kültürüyle

mücadelede önemli bir araç olarak görülmektedir.

SODES kapsamında özellikle dezavantajlı grupların öncelikle kadınlar, gençler ve

çocukların hedef grup olarak belirlenmesi, bu hedef grupların beĢeri sermayesinin

artırılmasına yönelik projelerin desteklenmesi, Türkiye’de öncelikle GAP bölgesinden

baĢlamak üzere tüm Türkiye’de yoksullukla mücadelede önemli bir araç olarak

değerlendirilmektedir.

SODES’in önemli diğer bir özelliği yerel dinamikleri harekete geçirmesi olarak

yorumlanmaktadır. SODES’in valiliklere ciddi sorumluluklar ve görevler yükleyen, baĢta

STK’lar olmak üzere, belediyeler ve üniversiteler gibi yerel aktörlerin sosyal kalkınma

projelerinde aktif katılımıyla baĢarı hedefleyen yapısının baĢarısı, SODES kapsamında

desteklenmek üzere baĢvuruda bulunan ve desteklenen proje sayılarının çok ciddi bir Ģekilde

artmasında açıkça görülmektedir.

KAYNAKLAR

BLOOM, D. E., D. Canning, “The Health and Wealth of Nations”, Science, 287, 2000.

DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2006, Ankara

GAP Eylem Planı, 2008, Ankara

KURTĠPEK, Rıdvan, Türkiye’de Gelir Dağılımı ve Türkiye için Gelir Gruplarıarası Gelir

OluĢum ĠliĢkisinin Miyazawa Yöntemiyle Ġncelenmesi, Devlet Planlama TeĢkilatı, 2010

(yayımlanmamıĢ uzmanlık tezi)

OECD, No More Failures: Ten Steps to Equity In Education”, Paris, 2007.

WORLD BANK, Attacking Poverty, World Bank Development Report, Washington D.C,

2000.

www.sodes.gov.tr, eriĢim:12.08.2010

www.dpt.gov.tr, eriĢim:14.09.2010