YERKABUĞUNUN MALZEMESİ TAŞLARYERKABUĞUNUN MALZEMESİ TAŞLAR

Yerkabuğu oluşumları ve özellikleri farklı olan taşlardan yapılmıştır.Yerkabuğu oluşumları ve özellikleri farklı olan taşlardan yapılmıştır. Taşlar tabiatta mevcut olan inorganik maddeler olarak bilinen Taşlar tabiatta mevcut olan inorganik maddeler olarak bilinen

minarellerin bir araya gelmesi ile oluşurminarellerin bir araya gelmesi ile oluşur Bir taş tek bir minarelden meydana geldiği gibi birden fazla minarelden Bir taş tek bir minarelden meydana geldiği gibi birden fazla minarelden

meydana gelebilir örneğinmeydana gelebilir örneğin Kalker- kalsit minarelindenKalker- kalsit minarelinden Granit-kuvars+feldispat+mika minarellerindenGranit-kuvars+feldispat+mika minarellerinden Minarellerin ekonomik değer arz edenlerine Minarellerin ekonomik değer arz edenlerine madenmaden denir denir Minarel homojen olup bir kimyasal formül ile gösterilebilen katı ve Minarel homojen olup bir kimyasal formül ile gösterilebilen katı ve

inorganik maddelere denir.inorganik maddelere denir. Kayaların geçirimliliği erimeye karşı direnci gibi özellikleri ile duruşların Kayaların geçirimliliği erimeye karşı direnci gibi özellikleri ile duruşların

yer şekillerin oluşmasında gelişmesinde önemli etkileri vardır.yer şekillerin oluşmasında gelişmesinde önemli etkileri vardır. Yer şekillerini toprak ve bitki örtülerini yerleşme ve tarım hayatı gibi Yer şekillerini toprak ve bitki örtülerini yerleşme ve tarım hayatı gibi

coğrafi olayların açıklanmasında taşların özelliklerinden yararlanılır.coğrafi olayların açıklanmasında taşların özelliklerinden yararlanılır. Kayaları inceleyen bilim dalına Kayaları inceleyen bilim dalına PETROĞRAFİ(LİTOLOJİ)PETROĞRAFİ(LİTOLOJİ) denir denir En yumuşak taş türü En yumuşak taş türü TALKTALK en sert taş türü en sert taş türü ELMAS ELMAS tır.tır.

PÜSKÜRÜK (MAĞMATİK-PÜSKÜRÜK (MAĞMATİK-KATILAŞIM) TAŞLARKATILAŞIM) TAŞLAR

Yerin derinliklerindeki eriyik halde maddelerden oluşan mağmanın Yerin derinliklerindeki eriyik halde maddelerden oluşan mağmanın bulunduğu yerden hareket ederek yeryüzüne veya yeryüzüne yakın bulunduğu yerden hareket ederek yeryüzüne veya yeryüzüne yakın çeşitli yerlerine sokulup soğuyarak katılaşması sonucu oluşurçeşitli yerlerine sokulup soğuyarak katılaşması sonucu oluşur

Katılaşım kayalar diğer bütün taşların kökenini oluştururKatılaşım kayalar diğer bütün taşların kökenini oluşturur

ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ Yapıları kristallidir(taneli)Yapıları kristallidir(taneli) Tabakalanma yokturTabakalanma yoktur Kütleler halindedirlerKütleler halindedirler İçlerinde fosil bulunmazİçlerinde fosil bulunmaz Asitten etkilenmezlerAsitten etkilenmezler

Yerkabuğunun % 95 i püskürük taşlardan oluşur bu oran bazen % Yerkabuğunun % 95 i püskürük taşlardan oluşur bu oran bazen % 25 e kadar düşebilir25 e kadar düşebilir

Ülkemizde en çok andezit bazalt granit bulunurÜlkemizde en çok andezit bazalt granit bulunur

DIŞ PÜSKÜRÜK TAŞLARDIŞ PÜSKÜRÜK TAŞLAR Mağmanın yeryüzüne çıkarak soğuması sonucu oluşurMağmanın yeryüzüne çıkarak soğuması sonucu oluşur Bu taşlar yarı kristallidir çıkan mağma hava ile teması Bu taşlar yarı kristallidir çıkan mağma hava ile teması

sonucu çabuk soğumaya geçtiğinden tam kristalleşme sonucu çabuk soğumaya geçtiğinden tam kristalleşme olmazolmaz

Şekilsizdir az sayıda büyük kristal bulunabilir camsı bir Şekilsizdir az sayıda büyük kristal bulunabilir camsı bir yapı gösterirleryapı gösterirler

Ülkemizde en çok Ülkemizde en çok andezit bazalt andezit bazalt yaygındıryaygındır Başlıcaları ;Başlıcaları ;liparit, volkancamı(Obsidyen), katrantaşı, liparit, volkancamı(Obsidyen), katrantaşı,

süngertaşı, inci taşı(perlit) ,trakit, andazit, bazaltsüngertaşı, inci taşı(perlit) ,trakit, andazit, bazalt Ülkemizde Diyarbakır surları siyah bazalttan Ankara Ülkemizde Diyarbakır surları siyah bazalttan Ankara

kalesi pembe andezitten yapılmıştır kalesi pembe andezitten yapılmıştır Andezite Ankara taşıAndezite Ankara taşı da denir.da denir.

Bazalt :Bazalt : Koyu gri ve siyah renklerde olan dış püskürük bir taştır. Koyu gri ve siyah renklerde olan dış püskürük bir taştır. Mineralleri ince taneli olduğu için ancak mikroskopla görülebilir. Mineralleri ince taneli olduğu için ancak mikroskopla görülebilir. Bazalt demir içerir. Bu nedenle ağır bir taştır. Bazalt demir içerir. Bu nedenle ağır bir taştır. Çok sert ve ağır taşdır. Çok sert ve ağır taşdır. Temellerde, yol, köprü ve rıhtım gibi yerlerde kullanılır. Temellerde, yol, köprü ve rıhtım gibi yerlerde kullanılır.

   Andezit :Andezit : Eflatun, mor, pembemsi renkli dış püskürük bir taştır. Eflatun, mor, pembemsi renkli dış püskürük bir taştır.

Ankara taşı da denir. Dağıldığında killi topraklar oluşur.Ankara taşı da denir. Dağıldığında killi topraklar oluşur.    Obsidyen (Volkan Camı) :Obsidyen (Volkan Camı) : Siyah, kahverengi, yeşil renkli ve parlak Siyah, kahverengi, yeşil renkli ve parlak

dış püskürük bir taştır. Magmanın yer yüzüne çıktığında aniden dış püskürük bir taştır. Magmanın yer yüzüne çıktığında aniden soğuması ile oluşur. Bu nedenle camsı görünüme sahiptir.soğuması ile oluşur. Bu nedenle camsı görünüme sahiptir.

   Volkanik Tüf :Volkanik Tüf : Volkanlardan çıkan kül ve irili ufaklı parçaların üst Volkanlardan çıkan kül ve irili ufaklı parçaların üst

üste yığılarak yapışması ile oluşan taşlara volkan tüfü denir.üste yığılarak yapışması ile oluşan taşlara volkan tüfü denir.

Andezit

andezitandezit

Bazalt

Perlit

VOLKAN CAMI-OBSİDYENVOLKAN CAMI-OBSİDYEN

VOLKAN CAMI-OBSİDYENVOLKAN CAMI-OBSİDYEN

Tüf

Tüf

VOLKANİK TÜFVOLKANİK TÜF

Volkanlardan çıkan malzemeler I

Volkanik kül, toz

Tek bir toz tanesinin elektron mikroskobualtındaki görünümü

Lapilli

Pumis

İÇ PÜSKÜRÜK TAŞLARİÇ PÜSKÜRÜK TAŞLAR

Yerkabuğu içindeki mağmanın yeryüzüne çıkmadan Yerkabuğu içindeki mağmanın yeryüzüne çıkmadan katılaşması ile oluşurkatılaşması ile oluşur

Ağır ağır katılaştıklarından içindeki minareller iri billuridirAğır ağır katılaştıklarından içindeki minareller iri billuridir En güzel örneği En güzel örneği Granittir.Granittir. Ayrıca Ayrıca siyenit, diyorit, gabrosiyenit, diyorit, gabro Yeraltında olmalarına karşın dış kuvvetlerin Yeraltında olmalarına karşın dış kuvvetlerin

aşındırmasıyla yeryüzüne de çıkabilirler.aşındırmasıyla yeryüzüne de çıkabilirler.

GRANİT

GRANİT

GRANİT

siyenit

siyenit

siyenit

Gabro

Granit :Granit : İç püskürük bir taştır. Kuvars, mika ve feldspat İç püskürük bir taştır. Kuvars, mika ve feldspat mineralleri içerir. Taneli olması nedeniyle mineralleri mineralleri içerir. Taneli olması nedeniyle mineralleri kolayca görülür. Çatlağı çok olan granit kolayca dağılır, kolayca görülür. Çatlağı çok olan granit kolayca dağılır, oluşan kuma arena denir.oluşan kuma arena denir.

   Siyenit :Siyenit : Yeşilimsi, pembemsi renkli iç püskürük bir Yeşilimsi, pembemsi renkli iç püskürük bir

taştır. Adını Mısır’daki Syene (Asuvan) kentinden taştır. Adını Mısır’daki Syene (Asuvan) kentinden almıştır. Siyenit dağılınca kil oluşur.almıştır. Siyenit dağılınca kil oluşur.

Diyorit :Diyorit : Birbirinden gözle kolayca ayrılabilen açık ve Birbirinden gözle kolayca ayrılabilen açık ve koyu renkli minerallerden oluşan iç püskürük bir taştır. İri koyu renkli minerallerden oluşan iç püskürük bir taştır. İri taneli olanları, ince tanelilere göre daha kolay dağılır.taneli olanları, ince tanelilere göre daha kolay dağılır.

DAMAR TAŞLARIDAMAR TAŞLARI Mağmanın damar şeklinde boşluklarda Mağmanın damar şeklinde boşluklarda

soğuması ile oluşursoğuması ile oluşur Pigmatid, aplidPigmatid, aplid PÜSKÜRÜK TÜFLER(VOLKAN TÜFLERİ)PÜSKÜRÜK TÜFLER(VOLKAN TÜFLERİ) Volkanizma sonucu yeryüzüne ulaşan taşlardırVolkanizma sonucu yeryüzüne ulaşan taşlardır Volkan külü, volkan tüfü, volkan çakılı, volkan Volkan külü, volkan tüfü, volkan çakılı, volkan

bombası, yonutaşı, anglomera(çakılkaya)bombası, yonutaşı, anglomera(çakılkaya) Ülkemizde Nevşehir de Ürgüp Göreme Ülkemizde Nevşehir de Ürgüp Göreme

çevresinde peribacalarında volkanik tüfler çevresinde peribacalarında volkanik tüfler yaygın olarak görülür..yaygın olarak görülür..

Volkanlardan çıkan malzemeler I

Blok

Bomba, balistik bomba

Skorya

Yığışım lapillisi, accretionary lapilli

Bazalt Diorit

Andezit

Granit Gnays

TORTUL(SEDİMENT)TAŞLARTORTUL(SEDİMENT)TAŞLAR Bunların kaynağıda mağmadır ancak mağmatik taşlar yeryüzüne Bunların kaynağıda mağmadır ancak mağmatik taşlar yeryüzüne

ulaşınca güneşlenme, akarsu ve rüzgar aşındırması gibi çeşitli dış ulaşınca güneşlenme, akarsu ve rüzgar aşındırması gibi çeşitli dış olaylarla karşılaşırolaylarla karşılaşır

Bunun sonucunda denizlerde göllerde akarsu boylarında çöllerde Bunun sonucunda denizlerde göllerde akarsu boylarında çöllerde tortulanma yolu ile kat kat birikmiş yada çökeltilerle oluşmuş tortulanma yolu ile kat kat birikmiş yada çökeltilerle oluşmuş taşlardır.taşlardır.

ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ Yapıları kristalli taneli değildirYapıları kristalli taneli değildir İçlerinde fosil bulunabilirİçlerinde fosil bulunabilir Tabakalı bir yapıdadırlarTabakalı bir yapıdadırlar Asitten etkilenirlerAsitten etkilenirler

Fosiller bulundukları ortam ile yaşları hakkında bilgi verirler.Fosiller bulundukları ortam ile yaşları hakkında bilgi verirler.

KİMYASAL TORTUL TAŞLARKİMYASAL TORTUL TAŞLAR Suda eriyebilen Suda eriyebilen kayatuzu, kalker,jipskayatuzu, kalker,jips gibi kayaların önce suda gibi kayaların önce suda

erimesi daha sonra çökelmesiyle meydana gelen taşlardır.erimesi daha sonra çökelmesiyle meydana gelen taşlardır. Traverten(kifikitaş),sarkıt dikit,tuz(kaya tuzu),kireç taşı(kalker), Traverten(kifikitaş),sarkıt dikit,tuz(kaya tuzu),kireç taşı(kalker),

tebeşir, dolomit,değirmentaşı, çakmaktaşı, boynuztaşı gibi.tebeşir, dolomit,değirmentaşı, çakmaktaşı, boynuztaşı gibi. Jips (Alçıtaşı) :Jips (Alçıtaşı) : Beyaz renkli, tırnakla çizilebilen kimyasal tortul bir Beyaz renkli, tırnakla çizilebilen kimyasal tortul bir

taştır. Alçıtaşı olarak da isimlendirilir. taştır. Alçıtaşı olarak da isimlendirilir.    Traverten :Traverten : Kalsiyum biokarbonatlı yer altı sularının mağara Kalsiyum biokarbonatlı yer altı sularının mağara

boşluklarında veya yeryüzüne çıktıkları yerlerde içlerindeki kalsiyum boşluklarında veya yeryüzüne çıktıkları yerlerde içlerindeki kalsiyum karbonatın çökelmesi sonucu oluşan kimyasal tortul bir taştır.karbonatın çökelmesi sonucu oluşan kimyasal tortul bir taştır.

Kalker (Kireçtaşı) :Kalker (Kireçtaşı) : Deniz ve okyanus havzalarında, erimiş halde Deniz ve okyanus havzalarında, erimiş halde bulunan kirecin çökelmesi ve taşlaşması sonucu oluşan taştır. bulunan kirecin çökelmesi ve taşlaşması sonucu oluşan taştır.

Çakmaktaşı (Silex) :Çakmaktaşı (Silex) : Denizlerde eriyik halde bulunan silisyum Denizlerde eriyik halde bulunan silisyum dioksitin (SİO2) çökelmesi ile oluşan taştır. Kahverengi, gri, beyaz, dioksitin (SİO2) çökelmesi ile oluşan taştır. Kahverengi, gri, beyaz, siyah renkleri bulunur. Çok sert olması ve düzgün yüzeyler halinde siyah renkleri bulunur. Çok sert olması ve düzgün yüzeyler halinde kırılması nedeniyle ilkel insanlar tarafından alet yapımında kırılması nedeniyle ilkel insanlar tarafından alet yapımında kullanılmıştır.kullanılmıştır.

Kalker

Kalker

KİREÇTAŞI

TRAVERTEN

Sarkıt

Dikit

Sarkıt,Dikit,Sütun

ORGANİK TORTUL TAŞLARORGANİK TORTUL TAŞLAR Canlıların(insan hayvan bitki) öldükten sonra kalıntılarının çökelerek Canlıların(insan hayvan bitki) öldükten sonra kalıntılarının çökelerek

birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur.birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur. Mercan kalkeri, turba(yertezeği) ,linyit, taşkömürü, antrasit, asfalt, Mercan kalkeri, turba(yertezeği) ,linyit, taşkömürü, antrasit, asfalt,

tebeşir gibitebeşir gibi Mercan Kalkeri :Mercan Kalkeri : Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır. Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır.

Temiz, sıcak ve derinliğin az olduğu denizlerde bulunur. Ada Temiz, sıcak ve derinliğin az olduğu denizlerde bulunur. Ada kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında olanlar kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında olanlar ise, mercan resifleridir.ise, mercan resifleridir.

   Tebeşir :Tebeşir : Derin deniz canlıları olan tek hücreli Globugerina Derin deniz canlıları olan tek hücreli Globugerina

(Globijerina)’ların birikimi sonucu oluşur. Saf, yumuşak, kolay (Globijerina)’ların birikimi sonucu oluşur. Saf, yumuşak, kolay dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu için suyu kolay geçirir.dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu için suyu kolay geçirir.

Kömür :Kömür : Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise linyit, kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise linyit, C miktarı % 80 – 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını C miktarı % 80 – 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını alır.alır.

Turba-Yertezeği

Linyit

Linyit yataklarımız

Taşkömürü

Oltu Taşı

FİZİKSEL TORTUL TAŞLARFİZİKSEL TORTUL TAŞLAR Akarsu rüzgar buzul ve dalgaların yeryüzündeki taşlardan kopardıkları Akarsu rüzgar buzul ve dalgaların yeryüzündeki taşlardan kopardıkları

parçaların çukur yerlerde birikmesi ve doğal bir çimento ile yapışması parçaların çukur yerlerde birikmesi ve doğal bir çimento ile yapışması sonucu oluşur.sonucu oluşur.

Yapışık taşlar: Yapışık taşlar: breş,konglomera(Çakılkaya) ,kumtaşı(Gre)breş,konglomera(Çakılkaya) ,kumtaşı(Gre) Kil soyu taşlar: Kil soyu taşlar: kil, mil, lös, kayağantaşı, marnkil, mil, lös, kayağantaşı, marn Dağınık taşlar: Dağınık taşlar: kumlar, çakıllar,tozlar, toprakkumlar, çakıllar,tozlar, toprak İri çakıllardan oluşanlara çakıl taşı( konglomera)İri çakıllardan oluşanlara çakıl taşı( konglomera) Kum tanelerinden oluşanlara kum taşı(Gre)Kum tanelerinden oluşanlara kum taşı(Gre) Kil tanelerinden oluşanlara kil taşı(Şist)Kil tanelerinden oluşanlara kil taşı(Şist) Fiziksel tortul taşlar içindeki taneler eğer köşeli ise Fiziksel tortul taşlar içindeki taneler eğer köşeli ise Breş Breş adı verilir.adı verilir.

NOT: NOT: Volkanik olaylara bağlı olanlar; Volkanik olaylara bağlı olanlar; Krom, kurşun, demir, nikel, pirit ve Krom, kurşun, demir, nikel, pirit ve

manganez,kurşun, alüminyum, bakırmanganez,kurşun, alüminyum, bakır gibi madenler magmada erimiş gibi madenler magmada erimiş haldedir. haldedir.

Organik tortulanmaya bağlı olanlar; Organik tortulanmaya bağlı olanlar; Taş kömürü, linyit ve petrolTaş kömürü, linyit ve petrol oluşumu. oluşumu. Kimyasal tortulanmaya bağlı olanlar; Kimyasal tortulanmaya bağlı olanlar; Kaya tuzu, jips, kalker, borasit ve Kaya tuzu, jips, kalker, borasit ve

potaspotas yataklarının oluşumu. yataklarının oluşumu.

Kiltaşı (Şist) :Kiltaşı (Şist) : Çapı 2 mikrondan daha küçük olan ve kil adı verilen Çapı 2 mikrondan daha küçük olan ve kil adı verilen tanelerin yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.tanelerin yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.

   Kumtaşı (Gre) :Kumtaşı (Gre) : Kum tanelerinin doğal bir çimento maddesi Kum tanelerinin doğal bir çimento maddesi

yardımıyla yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.yardımıyla yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.    Çakıltaşı (Konglomera) :Çakıltaşı (Konglomera) : Genelde yuvarlak akarsu çakıllarının doğal Genelde yuvarlak akarsu çakıllarının doğal

bir çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşur. bir çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşur.

Lüle taşı

BAŞKALAŞIM(MATEMORFİK) TAŞLARBAŞKALAŞIM(MATEMORFİK) TAŞLAR

Katılaşım ve tortul kayaların yüksek sıcaklık ve Katılaşım ve tortul kayaların yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak başkalaşmasıyla oluşan basınç altında kalarak başkalaşmasıyla oluşan kayaçlardır.kayaçlardır.

Basınç ve sıcaklığın etkisiyle taşların fiziksel ve Basınç ve sıcaklığın etkisiyle taşların fiziksel ve kimyasal yapıları değişir sertleşir ve renkleri kimyasal yapıları değişir sertleşir ve renkleri koyulaşırkoyulaşır

ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİ Yapıları kristallidir taneliYapıları kristallidir taneli Tabakalı ve sert yapıdadırlarTabakalı ve sert yapıdadırlar Fosil bulundurmazlarFosil bulundurmazlar Asitlerden etkilenmezlerAsitlerden etkilenmezler

Mermer :Mermer : Kalkerin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime Kalkerin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması, yani metamorfize olması sonucu oluşur.uğraması, yani metamorfize olması sonucu oluşur.

   Gnays :Gnays : Granitin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime Granitin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime

uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur. uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.    Filat :Filat : Kiltaşının (şist) yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime Kiltaşının (şist) yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime

uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur. uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.

Kalker--------Mermer Kalker--------Mermer Kil taşı--------Mikaşist Kil taşı--------Mikaşist Kum taşı------KuvarsitKum taşı------Kuvarsit Granit---------Gnays Granit---------Gnays Kömür----------ElmasKömür----------Elmas Ayrıca Serpantin,Amfibolit,Fillod gibiAyrıca Serpantin,Amfibolit,Fillod gibi..

Mermer

Mermer

Mermer

Elmas

Kaşıkçı Elması

Kaşıkçı Elması

Mikaşist

Kuvarsit

Kuvarsit

Kuvarsit

Kuvarsit

Gnays

Gnays

TTAAŞŞLLAARR

PPÜÜSSKKÜÜRRÜÜKKTTAAŞŞLLAARR

İÇİÇPÜSKÜRÜKPÜSKÜRÜKTAŞLARTAŞLAR

Yerkabuğu içindeki mağmanın yeryüzüne çıkmadan katılaşması ile Yerkabuğu içindeki mağmanın yeryüzüne çıkmadan katılaşması ile oluşuroluşurGRANİT,SİYENİT,DİYORİT,GABROGRANİT,SİYENİT,DİYORİT,GABRO

DIŞ DIŞ PÜSKÜRÜKPÜSKÜRÜKTAŞLARTAŞLAR

Mağmanın yeryüzüne çıkarak soğuması sonucu oluşurMağmanın yeryüzüne çıkarak soğuması sonucu oluşurLİPARİTLİPARİT,,VOLKANCAMI(OBSİDYEN),KATRANTAŞIVOLKANCAMI(OBSİDYEN),KATRANTAŞISÜNGERTAŞI,İNCİTAŞI(PERLİT),TRAKİTSÜNGERTAŞI,İNCİTAŞI(PERLİT),TRAKİTANDAZİT,BAZALTANDAZİT,BAZALT

DAMARDAMARTAŞLARTAŞLAR

Mağmanın damar şeklinde boşluklarda soğuması ile oluşurMağmanın damar şeklinde boşluklarda soğuması ile oluşurPEGMATİTPEGMATİTAPLİTAPLİT

PÜSKÜRÜKPÜSKÜRÜKTÜFLERTÜFLER

Volkanizma sonucu yeryüzüne ulaşan taşlardırVolkanizma sonucu yeryüzüne ulaşan taşlardırVOLKAN KÜLÜ,VOLKAN KUMUVOLKAN KÜLÜ,VOLKAN KUMUVOLKAN ÇAKILI(LAPİLLİ),VOLKAN BOMBASIVOLKAN ÇAKILI(LAPİLLİ),VOLKAN BOMBASIYONUTAŞI,ANGLOMERA(ÇAKILKAYA TÜFÜ)YONUTAŞI,ANGLOMERA(ÇAKILKAYA TÜFÜ)

TTOORRTTUULLTTAAŞŞLLAARR

FİZİKSEL FİZİKSEL TORTULTORTULTAŞLARTAŞLAR

KIRINTIKIRINTITAŞLARTAŞLAR

YapışıkYapışıkTaşlarTaşlar

Akarsu rüzgar buzul ve dalgaların yeryüzündeki Akarsu rüzgar buzul ve dalgaların yeryüzündeki taşlardan kopardıkları parçaların çukur yerlerde taşlardan kopardıkları parçaların çukur yerlerde birikmesi ve doğal bir çimento ile yapışması sonucu birikmesi ve doğal bir çimento ile yapışması sonucu oluşur.oluşur.BREŞ,ÇAKILKAYA(KONGLOMERA)BREŞ,ÇAKILKAYA(KONGLOMERA)KUMTAŞI(GRE)KUMTAŞI(GRE)

KilKilSoyuSoyu

KİL,MİLKİL,MİLLÖS,KİL TAŞILÖS,KİL TAŞIKAYAĞANTAŞI(ARDUVAZ)KAYAĞANTAŞI(ARDUVAZ)MARNMARN

DağınıkDağınıkTaşlarTaşlar

KÖŞELİ PARÇALARKÖŞELİ PARÇALARKUMLAR, ÇAKILLARKUMLAR, ÇAKILLARTOZLAR,TOPRAKTOZLAR,TOPRAK

KİMYASALKİMYASALTORTULTORTULTAŞLARTAŞLAR

Suda eriyebilen kayatuzu, kalker,jips gibi kayaların önce Suda eriyebilen kayatuzu, kalker,jips gibi kayaların önce suda erimesi daha sonra çökelmesiyle meydana gelen suda erimesi daha sonra çökelmesiyle meydana gelen taşlardır.taşlardır.Traverten(kifikitaş),sarkıt dikit,tuz(kaya tuzu),kireç Traverten(kifikitaş),sarkıt dikit,tuz(kaya tuzu),kireç taşı(kalker), tebeşir, dolomit,değirmentaşı, çakmaktaşı, taşı(kalker), tebeşir, dolomit,değirmentaşı, çakmaktaşı, boynuztaşı boynuztaşı

ORGANİKORGANİKTORTULTORTULTAŞLARTAŞLAR

Canlıların(insan hayvan bitki) öldükten sonra kalıntılarının Canlıların(insan hayvan bitki) öldükten sonra kalıntılarının çökelerek birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur.çökelerek birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur.Mercan kalkeri, turba(yertezeği) ,linyit, taşkömürü, antrasit, Mercan kalkeri, turba(yertezeği) ,linyit, taşkömürü, antrasit, asfalt, tebeşir asfalt, tebeşir

BAŞKALAŞIMBAŞKALAŞIM

TAŞLARTAŞLAR

Katılaşım ve tortul kayaların yüksek sıcaklık ve basınç Katılaşım ve tortul kayaların yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak başkalaşmasıyla oluşan kayaçlardır.altında kalarak başkalaşmasıyla oluşan kayaçlardır.Kalker--------Mermer Kalker--------Mermer Kil taşı--------Mikaşist Kil taşı--------Mikaşist Kum taşı------KuvarsitKum taşı------KuvarsitGranit---------Gnays Granit---------Gnays Kömür----------ElmasKömür----------ElmasAyrıca Serpantin,Amfibolit,Fillod gibi.Ayrıca Serpantin,Amfibolit,Fillod gibi.

ÖZETÖZET

Soru:Soru: Taş ne demektir? Taş ne demektir? Cevap:Cevap: Yer kabuğunun ana malzemesini oluşturan mineral ve Yer kabuğunun ana malzemesini oluşturan mineral ve

organik kökenli katı maddelere taş veya kayaç denir. organik kökenli katı maddelere taş veya kayaç denir. Soru:Soru: Taşlar oluşum özelliklerine göre kaça ayrılır? Taşlar oluşum özelliklerine göre kaça ayrılır? Cevap:Cevap: Taşlar, oluşum özelliklerine göre 3’e ayrılır: Bunlar: Taşlar, oluşum özelliklerine göre 3’e ayrılır: Bunlar: Püskürük (katılaşım, volkanik) taşlar,Püskürük (katılaşım, volkanik) taşlar, Tortul taşlar,Tortul taşlar, Başkalaşım (metamorfik) taşlar.Başkalaşım (metamorfik) taşlar. 1. Püskürük (katılaşım) taşlar1. Püskürük (katılaşım) taşlar Soru:Soru: Püskürük (katılaşım) taşlar nasıl oluşmuştur? Püskürük (katılaşım) taşlar nasıl oluşmuştur? Cevap:Cevap: Yer kabuğunun derinliklerinde, içinde çeşitli maddeler ve Yer kabuğunun derinliklerinde, içinde çeşitli maddeler ve

gazlar barındıran ergimiş yüksek sıcaklıktaki magma, yer gazlar barındıran ergimiş yüksek sıcaklıktaki magma, yer kabuğunun zayıf direnç alanlarından yeryüzüne çıkma eğilimi kabuğunun zayıf direnç alanlarından yeryüzüne çıkma eğilimi gösterir. Magmanın yeryüzüne çıkması ya da yeryüzüne yakın gösterir. Magmanın yeryüzüne çıkması ya da yeryüzüne yakın yerlere kadar sokulmasıyla püskürük taşlar oluşur. yerlere kadar sokulmasıyla püskürük taşlar oluşur.

Soru:Soru: Püskürük taşlar oluşumlarına göre kaça ayrılır? Püskürük taşlar oluşumlarına göre kaça ayrılır? Cevap:Cevap: Püskürük taşlar oluşumlarına göre ikiye ayrılır. Bunlar: Püskürük taşlar oluşumlarına göre ikiye ayrılır. Bunlar: Dış püskürük (yüzey) taşlarDış püskürük (yüzey) taşlar İç püskürük (derinlik) taşlarİç püskürük (derinlik) taşlar Soru:Soru: Dış püskürük taşlar nasıl oluşmuştur? Özellikleri nelerdir? Dış püskürük taşlar nasıl oluşmuştur? Özellikleri nelerdir? Cevap:Cevap: Magmanın, yer kabuğunun kırık ve çatlaklarından yeryüzüne Magmanın, yer kabuğunun kırık ve çatlaklarından yeryüzüne

çıkarak soğumasıyla oluşan taşlardır. Volkanik patlamayla çıkan çıkarak soğumasıyla oluşan taşlardır. Volkanik patlamayla çıkan materyaller havayla temas ederek hızla soğur. Bu taşlardan bir kısmı materyaller havayla temas ederek hızla soğur. Bu taşlardan bir kısmı volkanik faaliyet sırasında çevreye yayılan lavların, bir kısmı volkanik volkanik faaliyet sırasında çevreye yayılan lavların, bir kısmı volkanik küllerin, bir kısma da iri parçaların (volkan bombası) soğumasıyla küllerin, bir kısma da iri parçaların (volkan bombası) soğumasıyla oluşur. oluşur.

*Hızlı soğuduklarından ince tanelidir. *Hızlı soğuduklarından ince tanelidir. * En tanınmışı bazalt ve andezit’tir.* En tanınmışı bazalt ve andezit’tir. Soru:Soru: İç püskürük taşlar nasıl oluşmuştur? Özellikleri nelerdir? İç püskürük taşlar nasıl oluşmuştur? Özellikleri nelerdir? Cevap:Cevap: Magma, yeryüzüne sokulurken bazen üstteki tabakaların Magma, yeryüzüne sokulurken bazen üstteki tabakaların

direncini kıramaz. Bu durumda volkanik patlama gerçekleşmez; direncini kıramaz. Bu durumda volkanik patlama gerçekleşmez; magma, yeryüzüne yakın yerlere kadar sokularak yavaş yavaş soğur. magma, yeryüzüne yakın yerlere kadar sokularak yavaş yavaş soğur. Bu tür taşlara derinlik taşları da denir. Bu tür taşlara derinlik taşları da denir.

* Genellikle açık renklidir.* Genellikle açık renklidir. * Dış güçlerin üstteki tabakaları aşındırmasıyla yeryüzüne çıkar. * Dış güçlerin üstteki tabakaları aşındırmasıyla yeryüzüne çıkar. * En tanınmışı granittir. * En tanınmışı granittir.

2. Tortul Taşlar2. Tortul Taşlar Soru:Soru: Tortul taşlar nasıl oluşmuştur? Tortul taşlar nasıl oluşmuştur? Cevap:Cevap: Tortul taşlar; su, rüzgâr veya buzullar gibi dış güçler Tortul taşlar; su, rüzgâr veya buzullar gibi dış güçler

tarafından taşınarak belirli bölgelerde biriktirilen materyallerin tarafından taşınarak belirli bölgelerde biriktirilen materyallerin birleşmesiyle oluşur. birleşmesiyle oluşur.

Soru:Soru: Tortul taşların özellikleri nelerdir? Tortul taşların özellikleri nelerdir? Cevap:Cevap: * Yeryüzündeki taşların büyük kısmını oluşturur. * Yeryüzündeki taşların büyük kısmını oluşturur. * Genellikle tabakalar halindedir.* Genellikle tabakalar halindedir. * İçlerinde fosiller bulunabilir. (Fosil, bitki ve hayvanların taşlaşmış * İçlerinde fosiller bulunabilir. (Fosil, bitki ve hayvanların taşlaşmış

kalıntı ya da izleridir).kalıntı ya da izleridir). Soru:Soru: Tortul taşlar kaça ayrılır? Tortul taşlar kaça ayrılır? Cevap:Cevap: Tortul taşlar üçe ayrılır. Bunlar: Tortul taşlar üçe ayrılır. Bunlar: Fiziksel (kırıntılı) tortul taşlarFiziksel (kırıntılı) tortul taşlar Kimyasal tortul taşlarKimyasal tortul taşlar Organik tortul taşlarOrganik tortul taşlar Soru:Soru: Fiziksel tortul taşlar nasıl oluşur? Başlıca örnekleri nelerdir? Fiziksel tortul taşlar nasıl oluşur? Başlıca örnekleri nelerdir? Cevap:Cevap: Kayaç kırıntılarının doğal bir çimentoyla birleşmesiyle oluşur. Kayaç kırıntılarının doğal bir çimentoyla birleşmesiyle oluşur.

Bu tür taşlar oluşurken, küçük parçacıkların kimyasal yapısında Bu tür taşlar oluşurken, küçük parçacıkların kimyasal yapısında herhangi bir değişiklik olmaz. Başlıcaları; gre (kum taşı), konglomera herhangi bir değişiklik olmaz. Başlıcaları; gre (kum taşı), konglomera (çakıl taşı), moren (buzul taşı), breş (köşeli kırıntıların birleşmesiyle (çakıl taşı), moren (buzul taşı), breş (köşeli kırıntıların birleşmesiyle oluşan taş) ve şist (kil taşı) tir. oluşan taş) ve şist (kil taşı) tir.

Soru:Soru: Kimyasal tortul taşlar nasıl oluşur? Başlıca örnekleri nelerdir? Kimyasal tortul taşlar nasıl oluşur? Başlıca örnekleri nelerdir? Cevap:Cevap: Suda çözünmüş halde bulunan maddelerin belirli alanlarda Suda çözünmüş halde bulunan maddelerin belirli alanlarda

üst üste tortulanmasıyla oluşur. Kalker, jips, kaya tuzu ve travertenler üst üste tortulanmasıyla oluşur. Kalker, jips, kaya tuzu ve travertenler ile yeraltı mağaralarındaki sarkıt ve dikitler kimyasal tortul ile yeraltı mağaralarındaki sarkıt ve dikitler kimyasal tortul taşlardandır.taşlardandır.

Soru:Soru: Organik tortul taşlar nasıl oluşur? Başlıca örnekleri nelerdir? Organik tortul taşlar nasıl oluşur? Başlıca örnekleri nelerdir? Cevap:Cevap: Canlı kalıntılarının belirli alanlarda üst üste birikerek Canlı kalıntılarının belirli alanlarda üst üste birikerek

taşlaşmasıyla oluşur. Linyit, kömür, mercan kalkerleri, tebeşir organik taşlaşmasıyla oluşur. Linyit, kömür, mercan kalkerleri, tebeşir organik tortul taşlardan bazılarıdır. tortul taşlardan bazılarıdır.

3. Başkalaşım (Metamorfik) Taşlar3. Başkalaşım (Metamorfik) Taşlar Soru:Soru: Başkalaşım taşlar nasıl oluşmuştur? Özellikleri nelerdir? Başkalaşım taşlar nasıl oluşmuştur? Özellikleri nelerdir? Cevap:Cevap: Yer kabuğunu oluşturan püskürük ve tortul taşların Yer kabuğunu oluşturan püskürük ve tortul taşların

değişikliğe uğramasıyla oluşur. Bu tür taşlar, basınç ve sıcaklık değişikliğe uğramasıyla oluşur. Bu tür taşlar, basınç ve sıcaklık koşulları değişince ya da içlerine bazı sıvı veya gazlar karışınca yeni koşulları değişince ya da içlerine bazı sıvı veya gazlar karışınca yeni bir biçim alır. Başkalaşım taşlar diğerlerine göre daha serttir. bir biçim alır. Başkalaşım taşlar diğerlerine göre daha serttir.

Soru:Soru: Başlıca metamorfik taşları nelerdir? Başlıca metamorfik taşları nelerdir? Cevap:Cevap: Mermer kalkerin, gnays granitin, kuvarsit kum taşının, fillad Mermer kalkerin, gnays granitin, kuvarsit kum taşının, fillad

kilin başkalaşıma uğramasıyla oluşur. kilin başkalaşıma uğramasıyla oluşur.

I. Karbonik asitli suların içinde eriyik halde bulunan kireç; karbondioksit I. Karbonik asitli suların içinde eriyik halde bulunan kireç; karbondioksit gazının uçması sonucu çökelirse ......... oluşur.gazının uçması sonucu çökelirse ......... oluşur.

II. Magmanın yerin derinliklerinde uzun bir zaman katılaşmasıyla ......... II. Magmanın yerin derinliklerinde uzun bir zaman katılaşmasıyla ......... oluşur.oluşur.

III. Bitkisel maddelerin çok uzun süre basınç altında kalıp III. Bitkisel maddelerin çok uzun süre basınç altında kalıp başkalaşmasıyla ......... oluşur.başkalaşmasıyla ......... oluşur.

Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi yazılabilir?hangisi yazılabilir?

II IIII IIIIIIA) TravertenA) Traverten GranitGranit Maden kömürüMaden kömürüB) KalkerB) Kalker MermerMermer PetrolPetrolC) TravertenC) Traverten BazaltBazalt ŞistŞistD) KonglomeraD) Konglomera MermerMermer ElmasElmasE) AndezitE) Andezit TravertenTraverten TebeşirTebeşir

Bitki ve hayvan kalıntılarının deniz yada göl Bitki ve hayvan kalıntılarının deniz yada göl çanaklarında birikmesiyle organik tortul çanaklarında birikmesiyle organik tortul kayalar oluşur.kayalar oluşur.

Buna göre, aşağıdaki kayalardan hangisinin Buna göre, aşağıdaki kayalardan hangisinin jeolojik devirlerin belirlenmesinde jeolojik devirlerin belirlenmesinde kullanılacağı söylenebilir?kullanılacağı söylenebilir?

A) BazaltA) Bazalt B) TaşkömürüB) Taşkömürü C) AndezitC) Andezit

D) MermerD) Mermer E) Alçıtaşı E) Alçıtaşı

Türkiye'de çıkarılan aşağıdaki yeraltı Türkiye'de çıkarılan aşağıdaki yeraltı zenginliklerinden hangisi volkanik kökenli değildir?zenginliklerinden hangisi volkanik kökenli değildir?

A) DemirA) Demir B) KromB) Krom C) MagnezyumC) Magnezyum

D) TaşkömürüD) Taşkömürü E) Zımpara taşıE) Zımpara taşı

Kalker, jips ve Kaya tuzu gibi kayaçların yaygın Kalker, jips ve Kaya tuzu gibi kayaçların yaygın olduğu yerlere karstik yöre denir.olduğu yerlere karstik yöre denir.

Buna göre aşağıdaki yerlerden hangisi karstik bir Buna göre aşağıdaki yerlerden hangisi karstik bir yöredir?yöredir?

A) Taşeli PlatosuA) Taşeli Platosu

B) Ürgüp-Göreme çevresiB) Ürgüp-Göreme çevresi

C) Ergene HavzasıC) Ergene Havzası

D) Uludağ ÇevresiD) Uludağ Çevresi

E) Iğdır OvasıE) Iğdır Ovası

Granit, magmanın yerin derinliklerinde soğuyup Granit, magmanın yerin derinliklerinde soğuyup katılaşmasıyla oluşmuş bir kayaç türüdür.katılaşmasıyla oluşmuş bir kayaç türüdür.

Buna göre granit, oluşumuna göre hangi kayaç Buna göre granit, oluşumuna göre hangi kayaç türüne örnektir?türüne örnektir?

A) İç püskürük kayaçlarA) İç püskürük kayaçlar

B) Organik tortul kayaçlarB) Organik tortul kayaçlar

C) Kimyasal kayaçlarC) Kimyasal kayaçlar

D) Başkalaşım kayaçlarıD) Başkalaşım kayaçları

E) Dış püskürük kayaçlarE) Dış püskürük kayaçlar

Yeryüzündeki taşların dış etkenlerle Yeryüzündeki taşların dış etkenlerle parçalanması ve belli yerlerde çökelmesi parçalanması ve belli yerlerde çökelmesi ile tortul kayaçlar oluşur.ile tortul kayaçlar oluşur.

Aşağıdakilerden hangisi tortul kayaçlardan Aşağıdakilerden hangisi tortul kayaçlardan değildir?değildir?

A) KalkerA) Kalker B) LinyitB) Linyit C) MermerC) MermerD) KonglomeraD) Konglomera E) JipsE) Jips

Bazı kayaçlar sular tarafından kimyasal yolla Bazı kayaçlar sular tarafından kimyasal yolla çözünebilirler.çözünebilirler.

Aşağıdakilerden hangileri bu kayaç grubu içinde Aşağıdakilerden hangileri bu kayaç grubu içinde yer alır?yer alır?

A) Gabro-GranitA) Gabro-Granit

B) Kayatuzu-linyitB) Kayatuzu-linyit

C) Konglomera-şistC) Konglomera-şist

D) Kalker -jipsD) Kalker -jips

E) Tebeşir -mermerE) Tebeşir -mermer