1

YENİ SPKN KAPSAMINDA PİYASALARA VE ARACILIK SEKTÖRÜNE

YÖNELİK ALT DÜZENLEMELER

Mustafa GÜMÜŞAracılık Faaliyetleri Dairesi Başkanı

mgumus@spk.gov.tr

22 Ekim 2013 İSTANBUL

2

Sunum İçeriği

I• İlgili Kanun Hükümleri

II•Yatırım Hizmetleri

III•Yatırım Kuruluşları

IV•Diğer Hususlar

3

Sermaye Piyasası KurumlarıSPKn md. 35

Kanun’un «Tanımlar» başlıklı 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (v) alt bendinde yatırım kuruluşu; aracı kurumlar ile yatırım hizmeti ve faaliyetinde bulunmak üzere kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen diğer sermaye piyasası kurumları ve bankalar olarak belirlenmiştir.

Yatırım Kuruluşları

Aracı kurumlar

Bankalar

Diğer sermaye piyasası kurumları

4

Yatırım hizmet ve faaliyetleri SPKn. m 37

• Emirlerin alınması ve iletilmesi (Emir İletimine Aracılık)

• Emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi (İşlem Aracılığı)

• Kendi hesabından alım ve satım (Portföy Aracılığı)

• Portföy yöneticiliği

• Yatırım danışmanlığı

• Halka arzda yüklenim aracılığı

• Halka arzda yüklenimde bulunmaksızın aracılık (En iyi gayret aracılığı)

• Çok taraflı alım satım sistemlerinin işletilmesi

• Saklama Hizmeti

Yatırım hizmet ve faaliyetinin düzenli uğraşı, ticari veya mesleki faaliyet olarak icra edilmesi durumunda Kurul’dan izin alınması gerekmektedir.

5

Yan hizmetler SPKn. m 38

• Sermaye piyasaları ile ilgili danışmanlık hizmetleri sunulması• Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile sınırlı olarak kredi ya da ödünç verilmesi ve döviz hizmetleri sunulması• Sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemlerle ilgili yatırım araştırması ve finansal analiz yapılması veya genel

tavsiyede bulunulması• Aracılık yükleniminin yürütülmesi ile ilgili hizmetlerin sunulması• Borçlanma veya başka yollardan finansman sağlanmasında aracılık hizmeti sunulması• Servet yönetimi ve finansal planlama yapılması

6

Alım Satıma Aracılık Faaliyeti(Yeniden Sınıflandırma)

Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı (Menkul Kıymet)

Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım satımının yapılmasına aracılık (Türev Araç)

Döviz, mal, kıymetli maden veya Kurulca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı alım satımı, alım satımına aracılık ve bu işlemlere yönelik hizmetlerin yerine getirilmesi. (KAS İşlemleri)

Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi (Emir iletimine aracılık)

Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri nam ve hesabına gerçekleştirilmesi (İşlem Aracılığı)

Sermaye piyasası araçlarının kendi adına ve hesabına alım ve satımı (Portföy aracılığı)

2499 sayılı Mülga Kanun – Araç Bazlı

6362 sayılı Yeni Kanun – Faaliyet Bazlı

Sermaye Piyasası Kanunu- Genel Hususlar

Aracı Kurum Gruplandırması

DAR YETKİLİ

KISMİ YETKİLİ

GENİŞ YETKİLİ

Emir iletimine aracılık ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerinden herhangi birini veya tamamını yürütecek

olanlar

İşlem aracılığı, en iyi gayret aracılığı faaliyeti, sınırlı saklama hizmeti ve portföy yöneticiliği faaliyetinden

herhangi birini veya tamamını yürütecek olanlar

Portföy aracılığı faaliyeti, genel saklama hizmeti ve aracılık yüklenimi faaliyetinden herhangi birini veya

tamamını yürütecek olanlar

İkincil düzenlemelerKuruluşlar Tebliği:

Aracı kurumların kuruluşu Temel faaliyet esasları Blokaj Tedbirler Dış kaynak kullanımı

Faaliyetler Tebliği: Faaliyetlerin tanımları Faaliyet izni verilmesi Özel faaliyet ilkeleri Yan hizmetler

Yatırım Kuruluşlarının Kuruluş ve Faaliyet Esasları

Hakkında Tebliğ

Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan

Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ

Seri:V No:46 / Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Tebliği

Seri:V No:55 / Yatırım Dan. Tebliği

Seri:V No:125 / Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri

Seri:V No:59 / Portföy Yöneticiliği

Seri:V No:7 / Repo Tebliği

Seri:V No:101 / Blokaj Tebliği

9

Emir İletimine Aracılık

Emirlerin başka bir yatırım kuruluşuna müşteri adına ve

hesabına iletilmesi

Aracı KurumlarTüm sermaye piyasası

araçları için

BankalarAcentelik tesisinin yerineKas işlemleri hariç tüm

sermaye piyasası araçları için

İşlem AracılığıEmirlerin başka Borsaya yada başka bir yatırım

kuruluşuna müşteri hesabına iletilmesi ve

gerçekleştirilmesi

Aracı KurumlarPay dahil menkul kıymetlerKAS işlemleri ve tezgahüstü

dahil tüm türev araçlar

BankalarPay hariç menkul

kıymetlerKAS işlemleri ile pay

endekslerine ya da paya dayalı olanlar hariç türev

araçlar

Portföy AracılığıEmirlerin Şirket portföyünden satış şeklinde gerçekleştirilmesi

Aracı KurumlarPay hariç menkul kıymetlerKAS işlemleri ve tezgahüstü

dahil tüm türev araçlar

BankalarPay hariç menkul kıymetlerKAS işlemleri ile paya dayalı

olanlar hariç türev araçlar(Pay endekslerine dayalı türev

araçlar dahil)

10

Türev araç işlemleri

Kaldıraçlı işlemler dışında kalan türev araçlara ilişkin emir iletimi, işlem ya da portföy aracılığı faaliyetleri, işlemlerin niteliğine göre borsalar ve teşkilatlanmış diğer pazar yerlerinde ya da tezgahüstü piyasalarda yapılabilir.

Türev araç işlemi kapsamına girmeyen haller-Döviz, kıymetli maden, kıymetli taş, mal veya diğer varlıkların fiziki olarak alım satımı

-Gerçek ve/veya tüzel kişilerin kendi aralarında bir yatırım kuruluşu aracılığı olmaksızın gerçekleştirdiği, ticarî veya meslekî faaliyet sayılamayacak nitelikteki türev araç alım satım işlemleri

Yatırım Hizmetleri Tebliği- Alım Satıma Aracılık

11

Bireysel portföy yöneticiliği faaliyeti

Bireysel portföy yöneticiliği; kolektif yatırım kuruluşlarının portföyleri hariç olmak üzere, finansal varlıklardan oluşan portföylerin, her bir müşteri adına, doğrudan veya dolaylı bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesidir.

Yetkili kuruluşlar ; Kuruldan izin almak kaydıyla aracı kurumlar, yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri tarafından yapılabilir.

Yetkili kuruluşun bir müşteriye bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti sunmak üzere çerçeve sözleşmesi imzalamasından önce “yerindelik testi” uygulaması zorunludur.

Yerindelik testi; bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı kapsamında müşteriye sunulacak hizmet ile müşterinin yatırım amaçları, mali durumu ile bilgi ve tecrübesinin uyumlu olup olmadığının yetkili kuruluşlar tarafından değerlendirilmesidir.

Yatırım Hizmetleri Tebliği- Bireysel Portföy Yöneticiliği

12

Yatırım danışmanlığı faaliyeti

Yatırım danışmanlığı, yetkili yatırım kuruluşunun, yatırımcı talebi doğrultusunda veya yatırımcı talebi olmaksızın sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında, belli bir kişiye veya mali durumları, risk ve getiri tercihleri benzer nitelikteki bir gruba yönelik olarak yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunması faaliyetidir.

Genel yatırım tavsiyeleri ile finansal bilgi sunulması bu kapsamda değildir.

Kuruldan izin almak kaydıyla aracı kurumlar, yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri tarafından yapılabilir.

Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık

Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi

Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi

2499 sayılı Mülga Kanun 6362 sayılı Yeni Kanun

Halka Arza Aracılık Faaliyeti

Halka arza aracılık faaliyeti aracı kurumlar + kalkınma ve yatırım bankaları

Yatırım Hizmetleri Tebliği- Halka Arza Aracılık

14

Bugüne kadar yetki belgesine bağlı olmaksızın yapılan saklama hizmeti için ilk defa faaliyet izni verilecek. Bireysel portföy yöneticiliği faaliyeti kapsamında yönetilen varlıkların saklanması da saklama hizmeti kapsamında

değerlendirilir. Müşterilerin sermaye piyasası faaliyetlerinden kaynaklanan nakitlerinin saklanması da sermaye piyasası araçlarının

saklanmasına ilişkin esaslara tabidir. Saklama hizmeti sınırlı ve genel saklama hizmeti olmak üzere yürütülür.

Saklama Hizmeti

SINIRLI SAKLAMA; işlem aracılığı ve portföy aracılığı ile ilgili olarak yetkili olunan ve aracılık hizmetine konu olan sermaye piyasası araçlarının, bireysel portföy yöneticiliğine ilişkin yönetilen portföylerin, aracılık yüklenimi ve en iyi gayret aracılığına ilişkin olarak ise halka arzına aracılık edilen sermaye piyasası araçlarının saklanması ile sınırlıdır.

GENEL SAKLAMA; Genel saklama hizmeti; yetkili olunan ve işlemi yapılan yatırım hizmet ve faaliyetlerinden bağımsız olarak sunulan saklama hizmeti sunulmasıdır.

15

Sınırlı saklama hizmeti, Kuruldan izin almak kaydıyla Kanunun 37 nci maddesinin birinci fıkrasının (b), (c), (ç), (e) veya (f) bentlerinde sayılan hizmet ve faaliyetlerinden herhangi birini yapmaya yetkili yatırım kuruluşları tarafından yapılabilir.

Genel saklama hizmeti, Kuruldan izin almak kaydıyla bankalar ile Kanunun 37 nci maddesinin birinci fıkrasının (b), (c), (ç), (e) veya (f) bentlerinde sayılan hizmet ve faaliyetlerinden herhangi birini yapmaya yetkili aracı kurumlar tarafından yapılabilir.

Bankalar, Tebliğin 11 inci maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendi kapsamında olanlar hariç olmak üzere, emir iletimine aracılık ettikleri müşterilerine ilgili sermaye piyasası araçları için genel saklama hizmeti veremezler.

Genel saklama hizmeti sunmak üzere faaliyet izni bulunan yatırım kuruluşlarının portföy saklama hizmetinde bulunabilmesi için Kurulun portföy saklama hizmetine ve bu hizmette bulunabilecek kuruluşlar ile ilgili düzenlemeleri uyarınca Kurula başvuruda bulunmaları gerekir.

Yatırım Hizmetleri Tebliği- Saklama Hizmeti

Saklama hizmetiYetkili kuruluşlar

16

YATIRIM KURULUŞLARININ KURULUŞ VE FAALİYET ESASLARI HAKKINDA TEBLİĞ TASLAĞI

Kuruluş ve Faaliyete Geçme Esasları Aracı kurum kuruluşu, organizasyon yapısı, çıkar çatışması, personele ilişkin ilkeler

Yatırım Kuruluşlarının Faaliyet Esasları Müşteriye risklerin bildirilmesi yükümlülüğü, çerçeve sözleşmesi, müşteri numarası

ve hesapları, müşteri sınıflandırması ve uygunluk testi, aracı kurum bildirim yükümlülükleri, merkez dışı örgütler, dışarıdan hizmet alımı

Faaliyetlerin Durdurulması ve Tedbirler Teminatlar

17

Müşteri Sınıflandırması

Müşteri, yatırım hizmet ve faaliyetleri ile yan hizmetler kapsamında yatırım kuruluşları tarafından hizmet sunulan tüm gerçek ve tüzel kişilerdir.

Yatırım kuruluşları tüm müşterilerini profesyonel ya da genel müşteri olarak sınıflandırmak, bu sınıflandırmaya uygun olarak hizmet ve faaliyet sunmak ve müşteri sınıflarına uygun yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır.

Yatırım kuruluşları, sınıflandırma yaparken müşterilerine bu Tebliğ uyarınca yer aldıkları sınıf ve ilgili mevzuat hükümleri ile yer aldıkları sınıfı değiştirmek hakları hakkında bilgi vermek zorundadır.

Müşteri, tabi olduğu sınıflandırmayı etkileyebilecek bir durum ortaya çıktığında söz konusu hususu yatırım kuruluşuna bildirmekle, yatırım kuruluşu ise müşterinin sınıfını etkileyecek bir durum ortaya çıktığında gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Yukarıda yer alan esaslar çerçevesinde verilen bilgilerin doğruluğundan ve gerektiğinde güncellenmesinden müşteri sorumludur.

Yatırım kuruluşları müşterilerin, profesyonel müşteri olup olmadığına ilişkin tevsik edici belgeleri Kurul’un belge kayıt düzenlemeleri uyarınca belirlenen süre ile saklamakla yükümlüdür.

Yatırım Kuruluşları Tebliği-Müşteri Sınıflandırması

18

Müşteri Sınıflandırması

Profesyonel Müşteri; Kendi yatırım kararlarını verebilecek ve üstlendiği riskleri değerlendirebilecek tecrübe, bilgi ve uzmanlığa sahip Finansal Kuruluşlar Kamu kurumları Büyük şirketler, (Aktif toplamının 50.000.000 Türk Lirası, yıllık net hâsılatının 90.000.000 Türk Lirası,

özsermayesinin 5.000.000 Türk Lirasının üzerinde olması kıstaslarından en az ikisini taşıyan kuruluşlar) Talebe dayalı olarak profesyonel müşteri kabul edilenler (aşağıdakilerden en az ikisini taşıyanlar)

Üç aylık dönemde en az 500.000 TL hacminde ve en az 10 adet işlem Finansal varlıkları toplamının 750.000 TL tutarını aşması Finans alanında üst düzey bir pozisyon, 5 yıl ihtisas personeli olarak çalışma veya ileri düzey lisans belgesi

Genel Müşteri; Profesyonel olmayan tüm müşteriler

19

Alım satıma aracılık ve halka arza aracılık faaliyetleri sırasında uygulanması zorunludur. Genel müşteriler için Amaç:

yatırım kuruluşu tarafından pazarlanan ya da müşteri tarafından talep edilen ürün ya da hizmetin müşteriye uygun olup olmadığının değerlendirilmesi

Müşterilerin ürün veya hizmetin taşıdığı riskleri anlayabilecek bilgi ve tecrübeye sahip olup olmadıklarının tespit edilmesi

Müşterinin risk ve getiri tercihleri ile bilgi düzeyinin öğrenilmesi gerekir. Herhangi bir ürün ya da hizmetin müşteriye uygun olmadığı kanaatine ulaşırsa söz konusu ürün ya da

hizmete yönelik olarak genel yatırım tavsiyesinde bulunamaz. Buna rağmen, müşterinin söz konusu hizmet ya da ürünü almak istemesi durumunda yatırım

kuruluşu müşteriye talep yönünde hizmet verip vermemek hususunda serbesttir.

Uygunluk Testi

19/30

20

Yerindelik testi-1 Bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti sırasında uygulaması zorunludur. Genel ve profesyonel müşteriler için

Amaç; Bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı kapsamında müşteriye sunulacak hizmet ile müşterinin yatırım

amaçları, mali durumu ile bilgi ve tecrübesinin uyumlu olup olmadığının yetkili kuruluşlar tarafından değerlendirilmesidir. Bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti yerindelik testinin sonucuna uygun olarak sunulur. Yerindelik testinin yapılabilmesi için yetkili kuruluş müşteriden aşağıda yer alan hususlar hakkında yazılı bilgi alır ve buna

uygun standart formları geliştirir:

a) Müşterinin yatırım amaçlarına ilişkin olarak; yatırım süresi ile risk ve getiri tercihleri

b) Müşterinin mali durumunun yatırımın risklerini karşılayacak yeterlilikte olup olmadığına ilişkin olarak; gelir düzeyi ve yatırım amaçlı varlığı hakkında bilgi

c) Müşterinin portföyünde veya hesabında gerçekleştirilecek işlemlere ilişkin riskleri anlayacak bilgi ve tecrübeye sahip olup olmadığına ilişkin olarak; müşterinin yaşı ve mesleği, eğitim durumu, genel ya da profesyonel müşteri olduğu, geçmişte gerçekleştirdiği işlemlere konu olan sermaye piyasası araçları, söz konusu işlemlerin türü, niteliği, hacmi ve sıklığı

Yatırım Hizmetleri Tebliği-Bireysel Portföy Yöneticiliği

21

Yerindelik testi-2

Yetkili kuruluşun müşterinin mali durumunun yatırım risklerini karşılayacak yeterlilikte olup olmadığına ilişkin yapacağı değerlendirme, müşterinin gelir düzeyi ve yatırım amaçlı varlığı hakkında sunduğu bilgilerle sınırlıdır.

Talebe dayalı olarak kabul edilenler hariç olmak üzere profesyonel müşteriler ile ilgili olarak (b) ve (c) bendinde yer alan bilgilerin alınması zorunlu değildir. (Mali durum ve tecrübe)

Müşterinin yerindelik testi için verdiği bilgilerin incelenmesi sonucunda, müşteriye yerindelik testinin sonuçlarına uygun olmayan bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti sunulamaz.

Müşterinin yerindelik testi için istenen bilgileri vermemesi veya eksik ya da güncel olmadığı açıkça anlaşılabilen bilgi vermesi durumunda bu müşteriye bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı hizmeti sunulamaz. Bu durumda yetkili kuruluş müşteriye, söz konusu hizmetlerin kendisine verilemeyeceği konusunda yazılı bildirim yapmak zorundadır.

Yetkili kuruluş hizmetin sunulması sırasında müşterinin eksik, güncel olmayan ya da gerçeğe aykırı bilgi verdiğini öğrenmesi veya tespit etmesi durumunda sunulan hizmeti sonlandırır.

Yatırım Hizmetleri Tebliği- Bireysel Portföy Yöneticiliği

22

Belirli koşullar çerçevesinde başka bir hizmet sağlayıcı kuruluştan hizmet almalarına ilişkin esaslar belirlenmiştir.

Dışarıdan hizmet alımına konu olamayacak faaliyetler Münhasıran aracı kurum yönetim kurulunca icra edilmesi gereken faaliyetler Kuruldan izin alınmasını gerektiren yatırım hizmet ve faaliyetleri ile bunların pazarlanmasına yönelik

faaliyetler Aracı kurumların işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ile finansal raporlarının düzenlenmesi İç denetim sistemi kapsamındaki faaliyetler

Danışmanlık, eğitim, reklam, güvenlik, yemek, ulaşım, temizlik, avukatlık, hukuk danışmanlığı, piyasa veri hizmetleri, posta ve kargo hizmetleri ve bu gibi hizmetler Tebliğ kapsamı dışında sayılmıştır.

Aracı kurumların dışarıdan hizmet alımına başlamadan önce Kurula bildirim yapmaları zorunlu tutulmuştur.

Dışarıdan Hizmet Alımı

22/30

23

Özellikle birden çok yatırım hizmet ve faaliyetini aynı anda gerçekleştiren yatırım kuruluşları için

ortaya çıkacak çıkar çatışmalarının önlenmesine ilişkin tedbir alınması ve makul nedenlerden dolayı çıkar çatışmasının önlenememesi durumunda ortaya çıkabilecek çıkar

çatışmalarına ilişkin olarak müşterilerin bilgilendirilmesine yönelik düzenleme yapılmıştır.

Çıkar çatışması politikasının belirlenmesi zorunlu tutulmuştur.

Çıkar çatışması politikası oluştururken asgari kıstas olarak dikkate alınacak durumlar ve çıkar çatışmalarının önlenmesi için kabul edilecek tedbirler detaylandırılmıştır.

Çıkar Çatışması Politikası

23/30

24

Blokaj Uygulamasının Değiştirilmesi

Kurul tarafından faaliyette olan aracı kurumlardan sürekli olarak blokaj talep etme uygulamasına son verilmiştir.

Kurul, mali durumları açısından gerekli görülmesi halinde aracı kurumlardan blokaj talep edebilecektir.

Faaliyette olan aracı kurumların blokajları, blokaja ilişkin Kurul kararında belirtilen nedenin ortadan kalkması veya Kurulca belirlenen sürenin sona ermesini müteakip herhangi bir koşul öngörülmeksizin iade edilecektir.

Faaliyetleri geçici olarak durdurulan aracı kurumların blokajları, yeniden faaliyete geçinceye veya faaliyet izinlerinin tamamı iptal edilinceye kadar serbest bırakılmayacak; yeniden faaliyete geçmeleri durumunda faaliyetlerine kesintisiz olarak en az 1 yıl süreyle devam etmiş olmaları şartıyla serbest bırakılacaktır.

Bu çerçevede, Tebliğin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla faaliyette olan aracı kurumların, Seri: V, No: 101 sayılı Tebliğ uyarınca Kurul lehine yatırdıkları teminatlar, faaliyetlere ilişkin asgari özsermaye yükümlülüğünün yerine getirilmesini takiben 1 (bir) ay içinde serbest bırakılacaktır.

 

25

Önümüzdeki Dönemde

Sermaye Yeterliliği Düzenlemeleri Belge-Kayıt Düzenlemeleri Tezgahüstü Türev Ürünlere Yönelik Düzenlemeler…yapılması öngörülmektedir.