YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ: ÖZEL ASKER İ …...4 YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ: ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER Paralı askerliğin tarihi, savaşın tarihi kadar eski. Özel

Stratejik Rapor No: 56

YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER

HAZIRLAYANYrd. Doç. Dr. Filiz Çulha ZABCI

STRATEJİK RAPOR NO: 56

YENİ SAVAŞLARINGİZLİ YÜZÜ:

ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER

HAZIRLAYANYrd. Doç. Dr. Filiz Çulha ZABCI, A. Ü. SBF

2

YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:


İÇİNDEKİLER

GİRİŞ ........................................................................................................................................ 3

I. ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN ORTAYA ÇIKIŞI ...................................................................... 6

A.ÖzelAskeriŞirketlerinTanımı ........................................................................................... 8

B.ÖzelAskeriEndüstriyiDoğuranNedenler .................................................................... 10

1.SavaşınYapısındakiDeğişim .....................................................................................11

2.ÖzelleştirmeveÖzelleşenAskeriGüç ...................................................................... 12

C.ŞirketlerleİlgiliBazıNotlar:Tepkiler,DavalarveDeşifreEdilenler ................................. 12

II. ÖZELLEŞmİŞ SAvAŞIN DORuK NOKTASI: IRAK ............................................................. 18

SONuÇ ...................................................................................................................................... 26

KAYNAKÇA .............................................................................................................................. 28

3



GİRİŞ

Soğuk savaşın ardından, “yeni dünyadüzeni” olarak adlandırılan dönem, hegomonik bir

güçolarakbelirenABD’nin“büyükvaadi”ilebaşladı:“Demokrasiyidünyadayaygınlaştırmak”.Bu

“büyük”vaad,yoksulluk,adaletsizlikveşiddetdolubirdünyayıkurmakbiçimindegerçekleştive

iki“siyasi/askeri”aracadayandı:İnsanimüdahaleveyönetişim.

“İnsanimüdahale”,90’lardanitibarenABD’ninvediğergüçlüülkelerin,NATOveBMilebir-

liktebaşkaülkeleregerçekleştirdiklerihermüdahalenin“kılıfı”nıoluşturdu.Buadaltındayapılan

askeriharekatlar,işgaller,insanideğerlere,adalete,özgürlüğe“evrensel”birkatkıolarakgöste-

rildi.

90’larboyuncagelişenbaşkabirsözcükdahaoldu:Yönetişim.Gittikçeeşitsizliklerinarttığı,

ABD’ninhegomonyasınıyaydığı,uluslararasısermayeninkuytudakalmışherköşeyevedoku-

nulmamışheralanasızmayaçalıştığıbirdönemde,uluslararasıplandahükümetlerin,uluslara-

rasıkuruluşlarınvesiviltoplumtemsilcilerineşitdüzeydekatıldığıbirmüzakereortamındansöz

edilmeyebaşlandı.DünyaBankası’nıngeliştirdiği“iyiyönetişim”ise,borçluülkelerinuygulaması

gerekenprogramın“acı”yüzünüsakladı;hesapverme,şeffaflık,katılımdandemvurularak,bu

ülkelerdeözenilecekbirdemokrasiprogramıuygulanıyorgörüntüsüyaratıldı.

Biryanda“insanimüdahale”diğeryanda“yönetişim”ilekotarılanbüyük“demokrasi”projesi,

biranda,11Eylül’deİkizKulelerinyıkıntılarıarasınakarıştı.11Eylül’deABD’yeyöneliksaldırı,bir

döneminkapandığınınişaretleriniveriyordu.Aslındakapananneinsanimüdahalealtındayapılan

askerimüdahalelernedeyönetişimadıaltındabağımlıkılmateknikleriydi.Kapanandönem,belki

deartıkbutür“insancıl”ve“demokratik”birretoriğegerekduymadanyadaartıkbununinandı-

rıcıolupolmadığınıdahidikkatealmadanABD’ninveyedeğindekiülkelerinfütürsuzbirbiçimde

hareketetmeserbestinikendilerindegörebilmeleriydi.Buyüzden,“insanimüdahale”terimi,“haklı

savaş”ileyerdeğiştirdi.

11Eylül sonrasındaABD’nin “terörizm”e ve “serseri devletler”e açtığı savaş, özel askeri

şirketler(private military companies) içindebirdönümnoktasıoldu.BM’ningücünüyitirdiğive

uluslararasıhukukungeçersizleştiğibirdönemde,hukuksalboşluğunbulunduğubiralandavar-

lıklarınısürdürenvetamamen“kâr”amacıileçalışanözelaskerişirketlergenişbirhareketalanı

buldular.

4



Paralıaskerliğintarihi,savaşıntarihikadareski.Özelaskerişirketlerisesononyılaözgü

birolguvegelecekte“uluslararasıgüvenlik”sorununönemlibirparçasınıoluşturacaklar.Buşir-

ketler,hakkındahâlâkesinrakamlarbulunmayan“sırdolu”birendüstrinin,gizliilişkilerindüğüm-

lendiğisiyasiveticariağlarıniçindevarlıkbuluyorlar.

Özelaskerişirketler,globalpiyasadaoluşanözelbiriştürünüyerinegetiriyorlar.Bunlar,

kâramaçlıkuruluşlarvesavaşla ilgilikonulardaprofesyonelhizmetsunuyorlar.Lojistikdestek,

taktiksaldırıoperasyonları,stratejikplanlama,gizliistihbaratedinmeveanalizetme,operasyonel

destek,çatışmabölgelerindesavaşmavesavunma,askerieğitimveaskeri teknikyardımgibi

askeribecerilerintedarikedilmesiyerinegetirdikleri“hizmetler”.ICIJ’in(International Consortium

of Investigate Journalists)yaklaşıkolarakikiyıllıkbiraraştırmasonucueldeettiğiverileregöre,

dünyada90’ayakınözelaskerişirketbulunuyorvebunlar110ülkedefaaliyetgösteriyorlar.Bu

şirketleriniçindeyeraldığıyıllık100milyardolarlıkbirendüstridensözediliyor.Özelaskerişirket-

lerinkurulduğuülkelergenellikleAmerika,İngiltereveGüneyAfrika.Çalıştıklarıyerlerinbaşında

ise,Afrika,GüneyAmerikaveAsyageliyor(ICIJ,2002:2).

SavaşsırasındaolduğugibisavaşsonrasındadaIrak,özelaskerişirketleriçinbir“altın

madeni” haline gelmiş durumda.The Guardian’ın yapmış olduğubir araştırmayagöre, Irak’ta

Pentagon’dansonrakienbüyükgücübuözelşirketleroluşturuyor.Resmikoalisyonkayıtlarına

göre,İngiltere’ninaskerigücü9.900birlikcivarındayken,özelaskerigüçlerintoplamı10.000’ibu-

luyoryada10ABDaskerinekarşılık1özelpersonelkullanılıyor.BirinciKörfezSavaşıilekıyas-

lamayapıldığında,ateşhattındabulunanözelaskeripersonelinsayısınınonkatartmışolduğu

görülüyor(Traynor,10Aralık2003,The Guardian).

SavaşınözelleşmesiöylesinegenelbireğilimkiveIraksavaşındaöylebirnoktayaulaşmış

durumdaki,bundanböyleözelaskeriendüstrininkollarınıuzatmadığıbirçatışmayadasavaşın

mümkünolmadığıdahidüşünülüyor.Buendüstridevletlerdenaldığıparalarsayesindegittikçeşi-

şiyor.Örneğin,ABD,OrtaAsyaveAfganistan’ıdaiçerecekşekildeIrak’ayönelikharcamalarınıbu

yıliçin87milyardolarolarakkararlaştırmışken,özelaskeriendüstriyebumiktariçindenaktarılan

pay30milyardolarolarakbelirlenmişdurumda.Yani,ABD’ninaskeriharcamalarınınüçtebirözel

askerişirketlereaktarılıyor(Traynor,2003).Budurum,önümüzdekidönemdeiçindeparanınve

şiddetindolaştığıgribiralanıngittikçebüyüyeceğinigösteriyor.

Dahaöncebelirtildiğigibi “paralıaskerlik”vebuanlamdasavaşlardayadaçatışmalarda

“özel”güçlerinkullanımıyenibirolgudeğil.Özelaskerişirketler,paralıaskerticaretinin,“evrim

geçirmiş,globalleşmişveşirketleşmiş”modelinitemsilediyorlar(Singer,2004).Buşirketler,glo-

balpazariçindekigüvenlikendüstrisininyükselenunsurlarıvegeleceğingüvenlikçerçevesinide

büyükölçüdeetkileyecekler.

5



1990’larda özel askeri şirketlere yönelik uluslararası ilginin doğuşu, özel askeri şirketler

içinde adı çokca geçen ve çokuluslumaden ve enerji şirketleriyle bağları bulunanExecutive

Outcomes’ın1992’dekifaaliyetleri ilebirliktegerçekleşti.Butarihtenitibaren,akademisyenleri,

hükümetleriveuluslararasıörgütleriiçinealangenişbirçevrebuyapılanmalarınulusalvebölge-

selgüvenlikteyeriveetkisiüzerinekafayormayabaşladılar.Irak’ta30Mart2004’teFelluce’de

dörtAmerikanözelgüvenlikşirketiningörevlisininöldürülmesi,kamuoyununilgisinindahayoğun

birbiçimdebuşirketlereyönelmesineyolaçtı.Yapılançalışmalar,1990’lardabu türşirketlerin

hemarttığınıhemdedünyanınhemenhemenherbölgesindeçalıştıklarınıgösteriyor.Birleşmiş

Milletler’inaskerioperasyonları içinyeterli fonvedestekbulamamasını,buşirketlerinvarlığını

güçlendirenbirnedenolaraksunuluyor. (Jackson,2002:31)Elbette,buözelaskerişirketlerin

gücüveyayılışıaçısındanönemlibirneden.Fakat,buşirketlerinmantargibiçoğalmalarınve

büyükparalarahükmetlerininasılnedeniABDveİngilteregibigüçlüdevletlerin,onlarıjeo-politik

çıkarlarıiçinkullanmalarıdır.

Özel askeri şirketlerin en fazla kurulduğu ve hükümetiyle en fazla ilişki geliştirdiği ülke

ABD’dir.Özelaskerişirketlerin,genellikleenerjivesavunmasanayindekibüyükşirketlerinyanku-

ruluşuolarakortayaçıktıklarıveülkeordularınıngiremediğiyadagirmesininsınırlandırıldığıböl-

gelerekolaylıklasızabildikleridüşünüldüğünde,buşaşırtıcıbirsonuçdeğildir.Nitekim,Balkanlar

veKolombiyagibiABDordusununvarlığınınsınırlandırıldığıbölgelerde,Pentagonözelaskeri

şirketlerlesözleşmeimzalayarak,onlarıstratejikamaçlarıdoğrultusundakullanmaktadır.

Uluslararasıhukukta,özelaskerişirketlerleilgiliherhangibirdüzenlemeyerastlanmamakta-

dır.Başkabirdeyişletambir“hukukiboşluk”sözkonusudur.Aynızamanda,özelaskerişirketler

genellikle“çökmüşdevletler”de,yaniyasalvekurumsalbirçerçeveninortadankalkmışolduğu

yadayokdenecekkadarzayıfolduğuülkelerdeetkinlikgöstermektedirler.Gelenekseldevletya-

pısınınçökmüşolduğu;ancak,çokulusluşirketlerinyadagüçlüdevletlerinilgisiniçekecekdenli

enerjikaynaklarıyadamadenlerizenginolanülkelerdesıksıkkarşımızaçıkmaları,özelaskeri

şirketlerin“yenisömürgeciliğin”birparçasıolduğudüşüncesinidoğurmaktadır.Yenisömürgeci-

likbağlamındaözelaskerişirketlerinyeriniverolünüincelemek,sömürgeciliğintarihindeparalı

askerlerinkullanımını,sömürgeciliğingeçirdiğideğişimivebudeğişimileözelaskerişirketlerin

doğuşuarasındakiilişkiyiaraştırmayıgerektirirki,böylebirgirişim,bumakaleninsınırlarıdışına

taşar.Buçalışma,günümüzdegittikçeyükselenveilerdeçokdahafazlasiyasi,hukukiveetik

açıdantartışılacağıdüşünülenbuyenifenomeninportresiniçizmegirişiminiteliğindedir.

6



I. ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN ORTAYA ÇIKIŞI

Özelaskerişirketlerinbelirişi,sonzamanlardakiglobalveulusaldüzeydekisiyasaldönü-

şümlerleyakındanilgili.Yirmibirinciyüzyılınbaşlangıcıbize,devletveuluslararasısistemleilgili

gelenekseltanımlarınveyaklaşımlarınsorgulanmasıgerektiğinigösteriyor.Modernsiyasaldü-

şünce, içvedışgüvenliği,devletinsağladığıbirhizmetolarakelealır.Tanımıgereği,egemen

devletmeşruşiddetkullanmatekelinesahiptirveyurttaşlarınıngüvenliğinisağlayacakbirsistem

oluşturmaklayükümlüdür(Taulbee,2002:1).Örneğin,Weber’ingeliştirdiğivesiyasalbilimya-

zınındadaüzerindeuzlaşılmışdevlet tanımı:Meşruşiddetkullanmatekelinesahipgüçolarak

devlet.Dünyanındörtbiryanındaetkinlikgösterenveuluslararasıörgütlernezdindede“bellibir

meşruluk”kazanmışolandevletdışıaktörlerolaraközelaskerlerveyagüvenlikşirketlerininbu

tanımiçindenerededurduğunusaptamakzor.Buzorluk,devletinmeşrugüçkullanmatekeline

sahipolmaktanuzaklaştığıveyayokolmayabaşladığıanlamınagelmiyor.Ama,Webercianlam-

da,devletidiğersosyalvesiyasalörgütlenmelerdenayıranbuölçütşimdisoluklaşmayabaşlıyor.

Globaluluslararasısistemiçinde,devletdışı,özel,uluslararasıhukukiçerisindekiyeribelliolma-

yan,şiddetedayalıgüçkullananyenibirolguilekarşıkarşıyayız.Bellidevletlerekarşıkullanıldığı

kadar,bellidevletçıkarlarınıkorumakiçindedevreyegirenbiraktör.

Aslındasüreç,oldukçakarmaşıkbirbiçimde işliyor.KevinO’Briens “güvenliğinveşiddet

kullanımının özelleştirilmesinin ve onun devletin alanından çıkarıp özel çıkarlara verilmesinin,

devletihemgüçlendirdiğini,hemdeişlevleriaçısındanparçaladığını”belirtiyor.Özelleşmişaskeri

endüstriningelişmesivegüçlenmesiylebirlikte,dahaöncedevleteözgübirişlevolangüvenlik,

tıpkıticaretvefinansgibialanlardaolduğugibi,devletdışıaktörlertarafındanyerinegetirilmeye

başlıyor.SoğukSavaş sonrasında güvenlik konusunda ve askeri teknolojiler alanındaki geliş-

melervedeğişimleryanında,özelleştirmeninhızkazanmasıvekamusektörününküçülmesibu

sürecitetikleyenvehızlandırannedenlerinbaşındageliyor.

Özelgüvenlikşirketlerininsadecedevletlertarafındankullanılmadığınıgörüyoruz.Bireyler,

şirketlerveuluslararasıörgütler,gittikçeartanbirbiçimdekamukurumlarınındeğil,serbestpiya-

sanınsunduğuaskerihizmetlerikullanırhalegeliyorlar.

Özelaskerigüçlerintarihinebirgözgezdirdiğimizde,devletinşiddetkullanmatekelininaslın-

dabir“kural”değil,“istisna”olduğunugörüyoruz.AntikMısır’danViktoryanİngilteresinekadarher

imparatorluk“sözleşmeli”güçlerikullandılar.Örneğin,PersİmparatoruDarius,Büyükİskender’e

karşısavaşırkenYunanparalıaskerlerikullandı.III.George,kendisinekarşıayaklananAmerikan

7



kolonistlerinekarşıAlmanparalıaskerlerinikiraladı.Papa,halaİsveçliparalıaskerlertarafından

korunuyor(Keegan,1998).JeffreyHerbst’inbelirttiğigibi,“şiddetinözeltedariki,yirminciyüzyıldan

önceuluslararasıilişkilerinrutinbiryönüydü”(Singer,2001/2002:6).Hatta400yıllıkbirgeçmişe

sahipolanmoderndevletlerbile,sürekliordularınıoluşturmakiçinözelaskerikaynaklardanyarar-

landılar.Moderndönemde,devletlerin“egemen”olmayabaşlaması,özelkuvvetlerikullanmaktan

onlarıalıkoymadı.Örneğin,OtuzYılSavaşları’ndakiaskerigüçlerinönemlibirbölümüanlaşmalı,

özelaskerlerdenoluşuyordu.Tıpkı,SoğukSavaşsonrasıdönemgibi,17.yüzyılönemligeçişlerin

yaşandığıbirdönemoldu:Devletlerzayıflamıştıveaskerihizmetlerserbestpiyasadaneldeedi-

liyordu.Koloniyelgelişmeyiizleyendönemdeise,büyükİngilizveAlmanşirketlerinin(Dutchve

İngilizEast Indies Companies)emrialtında,Avrupa’dakindendahagenişordularvedenizgücü

bulunuyordu(Hobsbawn,2000:12-13,Singer,2001/2002).

Devlet sisteminin veegemendevlet kavramının yerleşmesi sonucunda,özellikle yirminci

yüzyılda,özelordularakarşıbellinormlargeliştirilmeyebaşlandı.Aslında,dahabüyükgirişimler

içindebirleştirilinceyeveörgütleninceyedeğin,özelaskeriticaretiçindekiözelaktörler,kişiselka-

zançiçinhareketedeneskiaskerlerdenoluşuyordu.Bugünparalıaskerler(mercenaries)olarak

adlandırılanbugrup,operasyonlarabireyseldüzeydekatılmaktadır;örgütlenmeyegittiklerinde

ise,buörgütlersüreklilikgöstermez(1960’lardaKongo’dakiçatışmalardayeralanTerrible Ones

gibi).Paralıaskerler,sadecebirmüşteriiçinçalışırlarvebirçarpışmaüzerineodaklanırlar;sade-

cebirhizmetverirler:Silahkullanmak.Ticaretleriuluslararasıhukukiçindeteknikolarakyasak-

lanmıştır.Bunarağmenneredeysedevamedenhertürçatışmaiçindeyeralmaktadırlar.Geçici

olmalarıyüzünden,bağlılıkvedisiplinleriyoktur;buyüzdendestratejiketkilerisınırlıdır(Singer,

2001/2002:6).Paralıaskerler,CenevreAnlaşmasının47.maddesindetanımlandığışekliyle“ta-

mamenkişiselkazançlahareketedenvesilahlıçatışmalardabirülkedekullanılmaküzereyadao

ülkeninsınırlarıdışındakibirbölgedekullanılmaküzerekiralanankişilerdir”(ICIJ,2002:2).

Bugünsavaşlardayadaçatışmalardaetkinlikgösterenözelaskerişirketler,savaşendüst-

risindekiözelaktörlerindönüşümünütemsiletmektedir.Bunlarınenönemliözelliği,modernbir

şirketformutaşımalarıdır.Paralıaskerlerdenfarklıdırlar;çünkü,herşeydenöncebirşirketolarak

kurulmaktadırlarveçokfarklıtürlerdeaskerihizmetvermektedirler.Birşirketolduklarıiçin,kendi

endüstrisindenyadafarklıendüstridenfirmalarlafinansalbağlargeliştirebilmektedir.Bugünen

aktifolanfirmalardançoğu(mPRI,Armorgroupvevinnell)birçokbüyükşirketinyankuruluşu-

dur.(Singer,2001/2002:7).

Bazıaskerişirketler,zenginhükümetlerleolanbağlarısayesindeünkazanarakhemticari

anlamdadahabaşarılıolmaktahemdebellibiryasallıkkazanmaktadırlar.Zenginhükümetleriter-

cihetmelerininnedenisadeceyasallıkkazanmakiçindeğildir.Yoksuldevletlerleçalışmanınkâr

getiriciolmadığınıdüşünmektedirler.MPRIveSandlinegibişirketlerbunlaraörnekolarakgöste-

8



rilebilir.MPRI,birAmerikanşirketidirve1990’larınbaşlarındakietkinliklerindendolayıgenişçaplı

birünkazanmıştır.Büyükölçüde,dahaönceAmerikanordusundayeralangörevlilerdenoluş-

maktadır.1993-4yıllarındaHırvatistanhükümetiyle imzaladığıbirsözleşmegereği,Hırvatistan

ordusununeğitimindeönemlibirrolyüklenmiştir.1995’teHırvatistanordusunun,Sırplarınelinde

olanKarayina’yıelegeçirmesindeetkisibüyükolmuştur(Keegan,1998:2).

BirİngilizşirketiolanSandlinedehükümetleilişkisiniiyitutmayaçalışanşirketlerdenbiridir.

1997’dePapuaYeniGineBaşbakanı ile,Bougainvilleadasındaçıkanuzundönemlibir isyanı

durdurmaküzereanlaşanSandline,(Sheppard,1999:1)1998’deSierraLeone’dekigelişmelerle

birlikteyenidengündemegelmiştir.

Dyncorp ve TRW gibi askeri kökenli uluslararası şirketler (military-oriented multinational

corporations-MNCs),askerihizmetleryanında.kamuylayapılansözleşmelerinbitmesiyadaçe-

kilmesidurumundakârlılığındevametmesinisağlamadayardımcıolmaktadırlar.

Şirketleşme,özelaskerifirmalarınkâramaçlıolmasıanlamınagelmektedir.Özelaskerişir-

ketler,sürekliliğivehiyerarşiyiiçerir.Buyüzdende,şirketfinansmanınaaitkarmaşıkişleriyapa-

bilirler.Özelaskerişirketlerdekipersonelinbüyükçoğunluğunuyineparalıaskerleroluşturmak-

tadır.(Singer,2001/2002:7)Ancak,artıkyapılacakişintürü,müşteriileilişkilerveçatışmalardaki

etkileritümüylefarklıdır.

Paralıaskerlerdenfarklıolarak,özelaskerişirketler,yasalbiryapıyasahiptirler;müşterileri-

nesözleşmeyoluylabağlanırlar,globalpiyasaiçindebirbirleriylerekabetederler.Birçokdurumda,

enazındankayıtlıolmayıgerektirenyasalarveyabancısözleşmeleriçinalınacaklisanslaryoluyla

kendidevletlerineismenbirbağlılıklarıvardır.Yineparalıaskerlerdenfarklıolarak,eğitim,istih-

barat,danışmanlık,lojistikdestek,operasyoneldestekveçatışmasonrasıçözümlergibideğişik

hizmetleriçinçalışmaktadırlar(Singer,2001/2002:8).Vinnell,ArmorHoldings,Levdan,DynCorp,

TSIveMPRIgibişirketler,butürözelaskerişirketlereörnekolarakgösterilir.Buşirketlerge-

nellikle,çatışmalardayeralmamakta,başkabirdeyişle“vurucubirlikler”sağlamamakta,yukarı-

dabelirtilenhizmetleriyerinegetirmektedirler.Aynızamanda,bunlarla,belirlibölgelerdesilahsız

arabulucularınveteknisyenleringüvenliğisağlamak,spesifikyerleşimleri(petrolboruhatlarıgibi)

korumakamacıylasözleşmeyapılmaktadır(Taulbee,2002:4).

A. Özel Askeri Şirketlerin Tanımı

İngilterehükümetinin, özel askeri şirketler üzerindeodaklananRapor’u (UK Government

Green Paper,2002)bunlarınuluslararasıdüzeydehukukibirdüzenlemeyetabitutulmasısorunu-

nutartışmayaaçmaktadır.Özelaskerişirketlerkonusundaoldukçaayrıntılıvekapsamlıbilgilerin

yeraldığımetin,tanımsorunuüzerindededurmaktadır.Özelaskeriendüstri içindebirbirinden

9



farklıçoksayıdagrupbulunuyor:Paralıaskerler,özelordular,özelgüvenlikşirketleri,özelistih-

baratşirketleriveözelaskerişirketler.“Green Paper”agöreparalı askerler,birkazançkarşılığı

savaşanyadasavaşçıbecerilerinisatankişiler.Özel ordular isegenelliklegelişmekteolanül-

kelerderastlananbirolgu.Özellikle,GüneyAmerika’da“uyuşturuculordları”nınyadaAfrika’da

Liberyaörneğindeolduğugibi “savaş lordları”nınözelordularına rastlıyoruz.Rapor’agöre,bu

gruptayeralanlarınendikkatçekiciolanlarıbellikişileretrafındaörgütlenenElKaydegibi“dini”

ordular.Özel güvenlik şirketleri, tamamenayrıbirkategoriolarakdeğerlendiriliyor:Tıpkıparalı

askerlergibi,buşirketlerdeuzunbirgeçmişesahip.Kişiselkorumaveyabelliyerleşimyerlerinin,

konutlarınkorunmasıgibigörevleriüstlenecekşekildeortayaçıkmışolanözelgüvenlikşirketleri-

ninbirkısmılojistikdesteksağlamayabaşlamaktayadaçarpışmalardayeralmaktadırlar.BP’nin

Kolombiya’dakullandığıDefenceSystemLtd.bununbilinenbirörneği.Özel istihbarat şirketleri,

özelgüvenlikşirketlerininbiraltkategorisiolaraknitelenmektedir.Bazışirketler,istihbaratyanında

diğergüvenlikişlevlerinideyerinegetirmektedir(ControlRiskGroupgibi).İstihbarattopluluğunun

büyükbirkısmı,OxfordAnalyticaveEconomistIntelligenceUnit.gibigüvenlikveaskerihizmete

bulaşmamışörgütlerdenoluşmaktadır.

“GreenPaper”,özel askeri şirketleri,genişbiraskerivegüvenlikalanıiçerisindesözleşmeli

olarakçalışanvevurucuoperasyonlarakatılacakşekildedonatıldıklarıiçinözelgüvenlikşirketle-

rindenfarklılaşangruplarolarakelealmaktadır.

Özelaskeriendüstriüzerineçalışanbiruluslararası ilişkileruzmanı,DeborahAvant,özel

askerişirketlerin,birülkeninkiralıkaskerlerinden farklıbirşeyolduğunu;onlarınparakarşılığı

herşeyiyapan“savaşköpekleri”1yada“kendihesabınaçalışan”kişilerolmadıklarınıbelirtiyorve

buşirketleringlobalpazardauzunerimlibiryeresahipolmaamacınıtaşıdıklarını;buyüzdende

askerihizmetgibimeşrubirişleviyerinegetirdiklerikonusundainandırıcıolmayaçalıştıklarınıöne

sürüyor.Buşirketlerşimdidenbirticarigrupoluşturmuşlarbile:UluslararasıBarışOperasyonları

Birliği(InternationalPeaceOperationsAssociation)(Aktaran,Khan,2002).

Aslında, birçok güvenlik şirketinin çarpışmalarda yer alması, onlarla özel askeri şirketler

arasındaki“niteliksel”farkısilmektedir.Fakat,aynızamandaözelaskerişirketolaraknitelenen

pekçokşirketde“vurucuoperasyonlar”dayeralmamaktadır.Bugibinedenleryüzünden,özel

güvenlikle ilgiligrupların tanımlarına ilişkin tartışmalardallanıpbudaklanmaktadır.Herhaldeta-

nımdandahaönemlibirsoru,buoluşumlarınneyitemsilettikleridir.Paralıaskerlerinfaaliyetlerini

izlemeküzeregörevlendirilenBirleşmişMilletlerRaportörü’nünsöyledikleribuaçıdanönemlidir:

“Paralıaskerlerinfaaliyetleri,sonkırkyıldırhalklarınkendikaderlerinibelirlemehaklarınıkullan-

malarınıengellemekveinsanhaklarınıihlaletmekiçindevreyesokulanbirşiddetbiçimidir”(abç)

(Aktaran, Jackson,2002:39;Taulbee,2002:7).Raportör,özelaskeri şirketleri “anonimşirket

1 “Savaşköpekleri”tanımlaması,JohnIrvin’inyönetmenliğiniyaptığı,paralıaskerlerikonualanbirfilmden(TheDogsofWar)gelmektedir.

10



halinegelmişparalıaskerler”olarakdeğerlendirmektedir.Buanonimşirketleryauluslararasımü-

dahaleadıaltındayapılanoperasyonlarınönemlibirparçasıolmaktayadaABD’ninvediğergüç-

lüdevletlerinekonomikçıkarlarınınbulunduğubölgelerdekullandıklarıgüçlerolmaktadır.Güçlü

devletlere,buşirketlerbirçokolanaksunar:Askerimüdühaleningetireceğimaliyetverisklerden

kurtulurlar.Irak’taolduğugibikendikamuoyununtepkisiniengellemişolurlar.İnsanhaklarıihlalleri

için“hesapvermek”durumundaolmazlar.

B. Özel Askeri Endüstriyi Doğuran Nedenler

Soğuksavaşınsonaermesi vebunungüvenlikpiyasasındayarattığıdeğişimler, savaşın

yapısındakideğişimlerveözelleştirmeninhızkazanması.Buüçdeğişken,özelaskerişirketlerin

kurulmasınayönelikglobaldüzeydebirtalepyarattı.Aslında,yirmibirinciyüzyılınbaşındapat-

lakverenbuendüstrinin,yakınbirgelecektedahadaönemkazanacağınısıksıkvurgulanıyor.

Çünkü,özelaskerifirmalar,biranlamda“gelişenglobalgüvenlikortamınınayırtedicitemsilcisi”

olarakçıkıyorkarşımıza.(Singer,2001/2002:8).

SoğukSavaş’ınbitişini takibenaskerigüçlerinarzvetalebindekiciddikitleseldağılmalar,

özel askeri endüstrinin doğmasının koşullarını oluşturdu. Etnik çatışmalar ve iç savaşlardaki

artış,güvenliğiönemliboyutlardatehditediciyenibirunsurolarakortayaçıktı.Butürçatışmalar,

arabuluculuğugereklikıldığıgibi,başkatürmüdahaleleredekapıaçtı.Bunlararasındabirçok

devletdışıaktörüsaymakmümkün:Yerelsavaşlordları,paramilitergruplar,uluslararasısuçlular

veuyuşturucutekelleri(ICIJ,2002:8).

Diğerbirfaktör,aşırımilitarizeolmayadayananSoğukSavaş’tansonra,dünyaölçeğinde

ordularınküçülmeyebaşlamalarıdır.1990’larda,6milyondanfazlapersonelordulardanayrılmak

durumundakaldı.Bu,yenidoğanözelaskeriendüstriiçinyedekbirişgücüdeposudemekti.Ordu

içindekibirçoküstdüzeybirlikler(GüneyAfrika’da32.ReconnaissanceBattalionveSovyetAlfa

özelgüçlerbirliği)kendiyapılarınıkorudularvekendiözelşirketlerinikurdular.İşlerinikaybeden-

lersadeceaskerlerdeğillerdi;eskiKGB’nin%70’ininyenioluşanendüstriiçindeyeraldığıdilege-

tirilmektedir(Singer,2001/2002:10).Aynızamanda,kitlesilahlarıstokupiyasayaaçıldı:Makineli

tüfekler, tanklarhatta jetler,maliyetinikarşılayabilecekherkes tarafındanulaşılabilirhalegeldi.

Bütünbunlar,özelaskerifirmalarıngereksinimduyduğuişgücüveteçhizatiçingereklikoşulları

sağladı.

Bununyanında,devletlerinbirçoktehditekarşıkoyuşgücüaçısındanbirzaafiyetedüştü-

ğünüdesöylebiliriz.Çoksayıdadevlet,süpergüçlerdenaldıklarıdestekleriyitirince,yönetimde

ciddisorunlarlakarşılaşıroldular.Özelliklegelişmekteolanülkeleraçısındanbakıldığında,bazı

devletlerinsadeceisimolarakvarlıklarınıkoruyabildiklerini;siyasalotoritelerivegüçleriaçısından

11



etkisizbirhalegeldiklerigörülebilmektedir(Singer,2001/2002:9)Sonuçolarakortayaçıkan,çö-

kendevletlerveyenibiristikrarsızlıkalanıoldu.Budevletlerinyetersizolanaskerivepolisgüçleri

gibidevletkurumlarınındaişlevgöremezbirdurumdaolması,dışarıdangüçleringelenekselola-

rakdevlettarafındanyerinegetirilenişlevleriyüklenmesibiçimindesonuçlandı.Bunlardanbiride,

özelgüvenlikşirketlerineduyulanihtiyaçtı.

Buistikrarsızlıkalanlarınagelenekselmüdahalebiçimi,birsüpergücündevreyegirmesive

müdahaleetmesibiçimindeolurdu.Ancak,SoğukSavaş’ınsonaermesibudevletleringüvenlik

öncelikleriniyenidendüzenlemelerisonucunudoğurdu.Güçlüdevletler,enazındanAmerika’ya

yapılan11Eylül’dekisaldırıyakadar,istikrarısağlamakiçinbirbaşkaülkeyedoğrudanmüdaha-

leyeisteklideğillerdi.Buülkelerin,böylesimüdahaleleriçinkamuoyundandestekalmalarıeski-

sinegöredahazordu.İşte,budönemde,özelaskerifirmalarortayaçıkanboşluğudoldurdular

(Gilligan,1998;Singer,2001/2002:9).

1. Savaşın Yapısındaki Değişim

Günümüzde,savaşradikaldeğişimlergeçiriyor.Dahaönceyaygınolanyüksekyoğunluklu

çatışmalaryerinesiviluzmanlarındahateknolojikvedolayısıyladahaincelmişaskeristratejileri

vesistemlerigeçiyor.Düşükyoğunluklubirsavaşta,kullanılantemelaraçlarçokfazlaçeşitlenme-

miştir;ancak,eskisineoranlasavaşaraçlarıçokdahafazlaaktörtarafındanulaşılabilirbirhale

gelmiştir.ÜçüncüDünyaÜlkelerinin bir çoğunda ortaya çıkan çatışmaların kâr amacı sonucu

doğduğugörülmektedir.

Yenisavaşbiçimlerininönemlibirözelliğide,cephedesavaşacakgenişordularaduyulan

ihtiyacınazalmayabaşlamasıdır.Gelişmişteknolojilersayesinde,stratejiksonuçlar,bazensavaş

alanındakimsesavaşmadaneldeedilmektedir.

Yüksek teknojiye dayalı savaşlarda, uzmanlara daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır.Buuz-

manlariseçoğukezözelsektördendevşirilmektedir.Amerikalıbiraskeriyetkili,yüksekdüzeyde

teknikvelojistikdestekleriniözelfirmalardansağladıklarınıitirafetmektedir(Singer,2001/2002:

10-11)

Amerikadışındagelişmişülkelerindeözelaskerihizmetlereyöneldiklerinigörmekmümkün.

Örneğinİngiltere,1999’daKosova’daönemlibirroloynayan,uçakdestekbirimi,tankulaşımbi-

rimiiçinözelşirketlerleanlaşmalaryapmıştır.“Postmodernsavaş”ınbaşkabirözelliği,enformas-

yonalanındahakimolabilmekiçinsivilkatılımadahafazlagereksinimduyulmasıdır.Bu,ilerde,

ordulariçindedahafazlasözleşmelipersoneleihtiyaçduyulacağıanlamınagelmektedir.

Bunlaraekolarak,savaşlarınarkasındakiamaçlarınvemotivasyonlarındadeğiştiğinisöy-

lemekmümkün.Buözellikle, zayıfdevletlerin isyancıgüçlerle karşılaştıklarıdüşükyoğunluklu

12



çatışmalardakendinigösteriyor.Tarihinherevresindeolduğugibi,bireylerveyaküçükgruplar

silahlarakolaybirbiçimdeerişebilmektedir.Soğuksavaşsonrasındaise,Doğublokudepolarının

dağıtılmasıveçoksayıdaalıcıyaucuzsatışyapılmasıözelbirdurumoluşturdu.Enyaygınolanı

veenfazladağıtılanı,düşükyoğunluklusavaşlarınbaşlıcasilahıolan“ucuzpiyadesilahlarıdır”.

Özelliklezayıfrejimlerinolduğuülkelerde,busilahlarıeldeedengruplar,“statükoyakarşıciddi

birtehdit”oluşturmaktadırlar.Dolayısıylabusüreç,yereldüzeydekisavaşçıgüçlerinhemyaygın-

laşmasınahemdegüçlenmesinehizmetetmektedir.Çağdaşsavaşalanındakibiruzmanagöre,

“herkesyeterlibirparaylagüçlübiraskeridonanımasahipolabilir.Suçişlemeyebiristeklilikvar-

sa,neredeyseherkesyeterliparayıbulabilir”.Kolombiya,Kongo,Liberya,Tacikistangibiçatışma

bölgelerinde,birzamanlarsahipolunanideolojikamaçlarvemotivasyonlarortadankalkmışdu-

rumda;yerineyerelkaynaklarıelegeçirmekisteyen,karvekazançpeşindekigruplarınçatışma-

larısürüyor(Singer,2001/2002:12).

2. Özelleştirme ve Özelleşen Askeri Güç

Özelaskerigüçleringittikçeşişmesivegüçlenmesieğiliminarkasındakibirbaşkaneden,

80’lerdenitibarenyeniliberalyönetimtarzınınveideolojisininetkisiylegerçekleşenkamusektörü-

nünküçültülmesiprojesidir(Mandel,2000:3;Singer,2001/2002:13).Tarihselolarakbakıldığında,

buprojeninönemlibirparçasıolan“özelleştirme”,artıkyeniliberellerinbiraksiyomolarakkabul

ettiklerişudüşünceyedayandırılıyor:Kamusektörüilekarşılaştırıldığındaözelsektördahaetkin

vedahaverimlidir.Bundandolayı,hantallaşmış,işlemezdurumagelmiş,yolsuzluklarlaçığrından

çıkmışkamusektörünübiranöncepiyasayaaçmak, rekabetinverimlilik sağlayankoşullarına

terketmekgerekir.Budüşünceninetkisini,devletinenönemliişlevlerindenbiriolansavunmave

güvenlikişlevlerindegöstermemesibeklenemezdi.Nitekim,kâramaçlıaskeribirendüstrininkısa

zamandaortayaçıkışıvezemininisağlamlaştırması,gelenekseldevletanlayışınısarsıntıyauğ-

ratanbirdeğişimolarakgörülebilir.Ancak,şunuunutmamakgerekir:Özelleşmişaskeriendüstri

içindeyeralanşirketleryalnızdevletleredeğil,özelsektöredehizmetvermektedir.Fakat,bizim

içinburadakritikolannokta,özelaskerigüvenliğin,günümüzdekihakim“ekonomikrasyonalite”

ile;devletinküçültülmesiveözelleştirmeningüçlenmesiyleyakındanbağlantılıolduğudur.

C. Şirketlerle İlgili Bazı Notlar: Tepkiler, Davalar ve Deşifre Edilenler

Özelaskerişirketlerleilgiliolaraktekrarbelirtilmesigerekennokta,bunlarıntekbirülkede

faaliyetgöstermediğidir.Singer’in(2003)vurguladığıgibi,“bizulusalbirendüstridensözetmiyo-

ruz.Sözkonusuolanglobalbirendüstri...Buşirketler50’denfazlaülkedefaaliyettebulunuyorlar,

genelliklededünyadakiherçatışmanoktasındayeralıyorlar.”

13



BaştaABDveİngiltereolmaküzeregelişmişkapitalistülkelerinçıkarlarıgereğiaskergön-

dermedeyadaBirleşmişMilletler’inmüdahaleetmedepekfazla istekliolmadıklarıbölgelerde,

uluslararasıgüvenlikşirketleriningittikçedahafazlaetkinolmayabaşladıklarıbirgerçek.Butür

şirketlerinenfazlaetkinlikgösterdiğivetercihedildiğiyeriniseAfrikaolduğubiliniyor.Örneğin,

SierraLeone.Orduveisyancılararasındakiçatışmalardansonra,1996yılındaseçimleiktidara

gelensivilhükümet,GüneyAfrikalıaskerler tarafındanoluşturulanveuluslararasıgüvenlikşir-

ketlerininenönemlilerindenbiriolarakbilinenExecutiveOutcomes’akontrolüverdi.Executive

Outcomes (EO), dahaönceki askeri rejim tarafından1995 yılında, hükümet güçlerini eğitmek

amacıylagetirilmişti.Buşirketözellikleşehirmerkezlerindenveelmasçıkarılanbölgelerdenis-

yancılarıuzaklaştırmayıbaşarmıştı.Aynızamanda,SierroLeoneaskerlerininniteliğiniyükselttiği

gibiRUF’labaşarılıbirşekildeçatışacakbirmilisgüçörgütledi.Ocak1996’daEO,RUF’unen

büyüküslerindenbirinesaldırıdüzenledivebununsonucundaisyancılarhükümetlegörüşmeyi

kabulettiler.EO’ınoperasyonlarınınsağladığıgöreliistikrarkoşullarıiçindeseçimleryapılabildi.

EO’a“yardımlarından”dolayı35milyondolarödendiğivebumiktarınSierraLeonehükümetin-

dençokBMtarafındankarşılandığıbelirtiliyor.21aylıkbirdönemiçinödenenbuparanıngörece

düşükolduğuvurgulanıyor.ÇünküBMgözlemcigüçlerininsekizaylıkmasraflarıiçinbelirlenen

bütçe47milyondolar(Green Paper,2001:12).

Seçimlerle işbaşınagelenyeniyönetimde,EO’ınkendileri içinyaşamsalolduğunubelir-

tiyordu.Ancak isyancıların faaliyetlerisürdüveözellikle İngiltere’dengelenbaskılarsonucu(ki

İngiltereSierraLeone’yesilahsatışıyapmaktaydı),hükümetisyancılarlaanlaşmakzorundakaldı,

EO’dandaülkeyi terketmesi istendi.SivilyönetiminbaşkanıolanKabbah,1997’deSankoh’un

liderliğindekibirdarbeyleyönetimdenuzaklaştırıldıvesürgünegönderildi.BukezKabbah,yeni-

deniktidaragelebilmekiçinbirbaşkaparalıaskergrubuolanİngilizSandlineileanlaştı.İngiliz

DişişleriBakanlığı’nınbazıüyeleridebugirişimidesteklediler.1998yılındaKabbah,Sandline’in

yardımettiğiNijeryalıgüçlertarafındanyenideniktidaragetirildiveSankohtutuklanarakidamce-

zasınaçarptırıldı;ancakbucezauygulanmadı.Sankoh’unbaşkanlığındakigüçleryenidenülkede

kanlıbiriçsavaşıbaşlattılar(Shawcross,10Mayıs2000,The Guardian).

EO,özelaskerişirketlerinprotipiveadındanenfazlasözedilenşirket.Apartheid’inkıdemli,

emekliaskerleritarafındankurulanşirket,ününü,Angolahükümetitarafındankiralandıktanson-

rakazandı.İsyancıUNITAhareketi,EOtarafındanöylesinekötübirbiçimdebastırıldıkiLusaka

BarışAnlaşması’nıimzalamakzorundakaldı.DahasonraEO,SierraLeone’yegeçti.Şirketinbu

ülkedenayrılmasındansonraisetambiriçsavaş,anarşivekanlıbirkaosyaşandı.Dahasonra

Angola’dakurulandüzendedağıldı.Bunlar,özelaskerişirketleriniçsavaşlarageçiciçözümler

getirdiğinigöstermişoluyordu.İlginçolannoktalardanbiride,buşirketlerinherikiülkeörneğinde

deolduğugibi,uluslararasıtoplumunmüdahaleetmegereğigörmediğiyerlerdeetkinolmalarıydı

(Sheppard,1999).

14



SierraLeoneolayı,birgerçeğidahaaçığaçıkardı:Devletlerinözelaskerişirketlerlesözleş-

meyapmalarıyadaparalıaskerkiralamalarıbirbaşkanedenedahadayanıyordu:Sıcakçatış-

malardakendiordularınıriskeatmak istememek.Amerika’dakurulmuşözelbirgüvenlikşirketi

olanInternational Charter Incorporated of Oregon (ICI),tehlikelibölgeleregitmekiçindevletle

sözleşmeimzalamışbirçokşirkettenyalnızcabiriydi.BuşirketHaitiveLiberya’dakiçatışmalarda

daaktifti.ICI’ınSierraLeone’dekirolü,DevrimciBirleşikCephe’nin(RUF)isyanınıbastırmakiçin

yardımagelenNijeryaordusunuülkesinegerigötürmek,ulaşımvetıbbihizmetlerisağlamaktı.

AslındaAmerika’nınSierraLeone’deneldeedeceğibirçıkarıyoktu.Ancak,RUF’unbaşarılıol-

masıdurumunda,Washington’unittifakiçindeolduğu,zenginbirpetrolülkesiolanveAmerika’nın

enfazlapetrolaldığıbeşinciülkekonumundakiNijeryaiçintehlikeçanlarıçalmayabaşlayacaktı

(ICIJ,2002:1).

Elmasmadenleri açısından zenginbir ülkeolanSierra Leone sadeceörneklerdenbirisi.

1990’lıyıllarboyuncabüyükdevletlerinekonomikçıkarlarınınolduğuülkelerde,güvenlikşirketleri

olarakGüneyAfrikakökenliExecutiveOutcomes, İsrailliLevdan, İngilizSandlineveAmerikan

MPRIkrizbölgelerinemüdahaleettiler. “Buşirketlerifinanseedenler iseyerelhükümetler,şir-

ketler(özelliklemadenveenerjişirketleri)veyauluslararasıörgütler(DünyaBankası,Birleşmiş

Milletler)”.Petrolkaynaklarıaçısındangüçlüülkelerinveşirketlerin iştahınıkabartanAngola’da

ExecutiveOutcomes,1992yılındapetrolşirketleriileyaptığıbirsözleşmegereği,bölgedegüven-

liğinsağlanmasıiçinfaaliyettebulundu.EO,1998yılındaresmiolarakfeshedilenekadar,30’dan

fazlaAfrikaülkesindeetkindi.“Dünyaüzerinde,kapsamıdeğişiklikgösteren,önemliönemsiz300

bineyakınaskeridanışmanlıkvegüvenlikşirketi”ninbulunduğusöyleniyor(Conesa,2003:23).

Özelaskerişirketleringenişlemesinekarşıbirtepkiningeliştiğinisöylemekmümkün.Sandline,

SierraLeone’dekidüşenhükümetinyereldestekçilerine,BirleşmişMilletler’insilahambargosuna

rağmen,askeridesteksağlamadaİngilizDışişleriylebirliktehareketettiğiiçinadıkötüyüçıkmış

şirketlerdenbiri.

Buörnekteaçığaçıktığıgibi,önemlebelirtilmesigerekenkonulardanbiride,buşirketlerle

süpergüçlerinjeo-politikstratejileriarasındakurulanyarı-resmibağlar.Devletler,çoğuzamanözel

askerişirketlerikendiordularının“doğalbiruzantısı”olarakkullanabiliyorlarvebugünümüzdegit-

tikçebelirginleşenbireğilim.1990’larboyuncabirABDşirketiolanmPRI(military Professional

Resources Incorporated) Hırvatistan ve Bosna’da kullanılmıştır. 1988’de zamanından önce

emekliolanüçgeneralinkurduğu,askerieğitimvebecerikazandırmakonusundauzmanlaşan

MPRI,genellikleABDhükümetiiçinçalışmaktadır.1994’teHırvatistanhükümetiMPRIile,Hırvat

askerigüçlerininkapasitesiniarttırmakveveHırvatistan’ıNATO’yla“BarışProgramıiçinOrtaklık”

çerçevesindeçalışacakuygunbiradayhalinegetirmek içinsözleşme imzalamıştır.Busözleş-

me,modernbirözelaskerişirketilebirhükümetarasındaimzalanan,ilkaskerieğitimeyönelik

sözleşmelerdenbiriolarakgösterilmektedir(Bkz.ICIJ,2002:5).1995’inAğustosayında,MPRI’ın

15



Hırvatistan’agelişindenbirsenegeçmemişken,Hırvatistanordusu,dahaöncehiçbirşekildeba-

şaramayacağıbirşeyigerçekleştirdi:SırplarakarşıbirhücümgücüoluşturduveSırplarınelinde

olanbölgelerigerialdı.MPRI,buçatışmalardabirrolüolduğunuinkarediyordu.MPRI,doğrudan

çatışmalarakatılmamışolsabile,Hırvatordusununsaldırısınınplanlanmasıveeşgüdümlenmesi

MPRItarafındansağlanmıştı;bu,dolaylıdaolsaaskerişirketinmüdahilliğinigösterenbirkanıttı.

Hırvatordusununbaşarısı,Bosna içindebir fırsatyarattıvebarışgörüşmelerininyolunuaçtı.

1995’teBosna’da çatışmayı sona erdirenDaytonBarışAnlaşması’na ek olarakClinton yöne-

timiMPRI’a,BosnaFederasyonu’nunsilahlıgüçlerineeğitimvermesi için lisansverdi.Bukez,

Hırvatistanordusundakiişlevlerindenfarklıolarak,Bosnaordusuna“vurucubeceriler”geliştirme

konusundaeğitimsağlamaküzeresözleşmeimzalandı.(GreenPaper,2001:13;ICIJ,2002:6;

Jackson,2002:35-36).

YineKosovaveBelgradarasındakidüşmanlığınsonaerdirilmesinde,diğerbirözelşirket

olanDynCorp önemli bir rol oynadı.Uluslararası barış gözlemcilerininKosova’daki varlığı ve

bunaABD’ninyaptığıkatkıdahasonragerçekleşti.DynCorphakkındaenfazlakonuşulanvetartı-

şılanşirketlerdenbirisidir.KuzeyVirjinya’dakurulmuşolanbuşirketinhizmetleribilgiteknolojisin-

denözelaskerihizmetlerekadaruzanmaktadır.Bosnadışında,Somali,Angola,Haiti,Kolombiya;

KosovaveKuveyt’tevarlıkgöstermiştir.Gelirininyüzde95’iniABDhükümeti ileyaptığısözleş-

melerlesağlamaktadır (http://www.wikipedia.org/wiki/DynCorp).DynCorp’laBalkanlar’dabirçok

hizmetiyerinegetirecekşekildesözleşmelerimzalanmıştır.BuhizmetlerarasındaBosnapolisgü-

cünüeğitmekvebölgedekiABDordusunaonarımhizmetlerinisağlamakbulunuyordu.DynCorp

çalışanlarıhemKosovahemdeBosnooperasyonlarındakadınticaretinebulaşmışlardır.Ayrıca

yasadışısilahticaretineadlarıkarışmıştır.Sözkonusukişilerinişinesonverilmeklebirliktehak-

larındabirsoruşturmaaçılamamıştır.Buolayşirketlerinveçalışanlarınınyasalsorumluluğuve

hesap verebilirliği sorusunu gündeme getirmiştir. Özel askeri şirketler genellikle “çökmüş” bir

devletin sınırları içinde çalıştıkları için sorumlu tutulacakları bir yerel hukuk bulunmamaktadır.

DynCorpolayındaaçığaçıktığıgibi,şirketçalışanlarıABDyasalarınagöresorumlututulamakta-

dırlar;çünkü,olayABDsınırlarıiçindemeydanagelmemiştir.Ayrıca,ABDaskeriyasalarıdadev-

reyegirmemektedir.Çünküşirketçalışanları,ABDordusununbirüyesideğillerdir(Singer,2004:

6-7)DynCorp,buolaylarnedeniyleadıkötüyeçıkmışşirketlerdenbiriolduğuhalde, Irakpolis

gücününeğitilmesiiçinABDyinebuşirketlesözleşmeyapmıştır.

YineICIJ’inaçıklananhükümetbelgelerindeneldeettiğibilgileregöre,1994yılındanitibaren

ABDSavunmaBölümü(DefenceDepartment)24ABDmerkezliözelaskerikuruluşun12’siyle

3.061sözleşmeimzalamıştır.Pentagon’unkayıtlarınagöre,busözleşmelerinmaliyeti300milyon

dolardanfazladır.Sözkonususözleşmelerin2.700tanesiikişirketleyapılmıştır:KelloggBrown

andRootveBoozAllenHamilton.Ancak,Pentagonçoksınırlıbilgiverdiğiiçin,sözleşmelerinne

türhizmetleriçinyapıldığıbilinmemektedir.

16



ABD,gelenekselolarakyabancıhükümetlereaskerieğitimhizmetlerinidoğrudanvermekte-

dir.Ancakbugelenek,1975’deVinnellCorp’un2,SuudiArabistanUusalMuhafızlarını3petrolböl-

gelerinikorumaamacıylaeğitmesiiçin77milyondolarlıkbirsözleşmeimzalamasıiledeğişmiştir.

BirABDşirketinin, ilkkezbiryabancıhükümetleaskerihizmetlersağlamaküzerebağımsızbir

sözleşmeyapması,medyadaciddibirtartışmayıbaşlatmıştır.Ozamandanberisözleşmeyeni-

lenmesinerağmen,artıkpekfazladikkatçekmemektedir.1991,1995ve2000’deyapılansözleş-

melerU.S.NewsveWorldDevelopmenttarafındaneldeedilmiş,ICIJtarafındaniseincelenmiştir;

busözleşmelerintoplamdeğeri500milyondolarcivarındadır.Hizmetler,karşıistihbaratsağlama

eğitimi,“kimyasalsavunma”vediğeroperasyonelgüvenlikalanlarındadır.Vinnell,sözleşmelerle

ilglibuyorumlarıreddetmiştir.

ABDhükümetivebirçoközelaskerişirketarasındakiyakınbağlar,özelsektörilehükümet

arasındakiilişkinindeğişiminidegösterirniteliktedir.1992’de,ozamanSavunmaBakanıolanDick

Cheney’inbaşkanlığınıyaptığıPentagon,BrownandRoot’a,potansiyelsavaşbölgelerindeözel

şirketlerinAmerikanbirliklerinenasılyardımcıolabileceklerikonusundabirraporhazırlamasıiçin

3.9milyondolarödemiştir.1992yılındaise,aynışirkete,raporugüncelleştirmesiiçinPentagon5

milyondolarödemiştir.BrownandRoot(bugünismiKelloggBrownandRoot’tur)şuanBaşkan

YardımcısıolanCheney’in1995-1999yıllarıarasındaCEO’suolduğuHalliburtonCorporation’un

biryankuruluşudurveözelaskeribirşirkettir.BrownandRoot’la,ayrıca1995-1997yıllarıarasın-

daBalkanlardalojistikdesteksağlamaküzerebirsözleşmeyapılmıştır.4Busözleşmegereğibeş

yılüzerinden2.2milyondolarödenmiştir (ICIJ,2002:2-3).

Brown and Root’u bir çok bölgede görmek mümkündür: Afganistan’daki Bargam Üssü,

Özbkistan’dakiKhnabadÜssüveKüba’dakiGuantanamoÜssübuşirkettarafındanyapılmıştır.

1987’denitibarenTürkiye’dekiAmerikanüslerininbakımveişletmesiniVinnellCorp.ilebirliktebu

şirketyerinegetirmektedir(Dündar,22Şubat2003,Milliyet).

HulliburtonEnergyServices,enerjivepetrolendüstrisiiçindeyeralançokuluslubirşirkettir.

Bununyanındadiğeralanlardafaaliyetgösterenbirçokyankuruluşuvardır.1990’larınbaşların-

daşirket,federalticaretyasağınıçiğneyerekIrakveLibya’ya,petrolteçhizatısatmıştır.Ayrıca,

Libya’yaaltınötron jeneratörüyollamıştır.Bunlardandolayısuçlubulunmuş,2.61milyondolar

paracezasınaçarptırılmıştır(http://www.wikipedia.org/wiki/Halliburton).

2 MPRIgibi,merkeziVirjinya’daolanveVietnamSavaşı’nda,GüneyVietnam’dakiABDüsleriniinşaedenVinnellCorporation,ABD’desavunmasanayindekiikincibüyükşirketolanNorthropGrummanCop.’unbiryankuruluşudur.VinnellvediğerönemlibirözelaskerişirketolanBrown&Root,1998’den2002yılınakadaryaklaşık200milyondolarlık6sözleşmeyeortaklaşaimzaatmışlardır.Vinnell,SuudiArabistandışında,Mısır,UmmanveTürkiye’deçalışmıştır(www.publicintegrity.org/wow/bio.aspx?act=pro&ddIC=64)

3 OrtaDoğubölgesinde,SuudiArabistanbuendüstridenenfazlayararlananülkedir(Singer2:2)BuülkedeçalışandiğerAmerikalıözelgüvenlikşirketlerişunlardır:Booz-AllenandHamilton,ScienceApplicationsInternationalCorp(SAIC)veO’GaraProtectiveServices.BusonşirketdoğrudanSuudikraliyetailesiningüvenliğinisağlamakiçinSavunmaBakanlığıtarafındankiralanmıştır(Sheppard,1999).

4 1992’denitibarenABD’nindışoperasyonlardakilojistiğiniBrownandRootşirketisağlamaktadır.

17



Özelaskerişirketlerinyerinegetirdiğiişlevlerdenbiride,ulusalordularınsınırlandığıyada

yasaklandığıbölgelere,güçlüdevletleradınakolaylıklasızabilmeleri.Budurumunentipikörneği

Kolombiya.Kongre,buülkedekiAmerikanaskeribirliklerininsayısını(yaklaşıkolarak400asker)

veyerinegetirecekleriişlerisınırlamıştı.Bununüzerine,Kolombiyayedifarklıözelaskerişirketin

içsavaştaroloynadığıvedeğişikişleriyaptıklarıbirbölgehalinegelmiştir.Bunlarınbüyükbirkı-

sımAmerikanhükümetiylebirlikteçalışmıştırvehükümetinyapamadığıbirçokrolüyüklenmiştir.

Amerikanaskerleriyalnızca,uyuşturucuticaretiylemücadeledeyeralırken,özelaskerişirketleriç

savaştaKolombiyalıaskeribirimlerlebirliktehareketetmişlerdir.Bununyanındaçokuluslupetrol

şirketleriyararınaçalışanözelaskerişirketlerdeolmuştur(Singer,2003:7-8)

1998yılındaBritishPetroleum,Colombiya’dayerelparamilitergüçlerlebirliktehareketeden

DefenceSystemsLtd’inyankuruluşutarafındanyürütülengüvenlikoperasyonuhakkındabiriç

soruşturmayürütmeyezorlanmıştırvegüvenlikşefiniiştenatmakdurumundakalmıştır.

Uluslararasıalandaözelaskerişirketlerkonusundaeniyiuzmanlardanbiriolan,1995’ten

1996’yakadarkidönemdeLiberyaveRuanda’daBMİnsaniSorunlarBölümü’nün(UNDepartmen

ofHumanitarianAffairs)danışmanlığınıyapanDavidShearer’agöre,özelaskerigüçleringelişi-

minivemüdahilliğiniönlemekiçinalınacakyasalönlemlerinetkiliolmasıoldukçazor.Shearer’e

göre,buşirketlerçokçabukbirbiçimdekuruluyor,kapıtılıyorvebaşkabiralanakaydırılabiliyor.

Örnekolarakise,önemsizölçüdedeolsaodağınıkaydıranveticaretyapmayıbırakanEO’ıgöste-

riyor.AncakdahaönceEO’dayeralanlarşimdiSierraLeone’debenzerbaşkaişlerdeçalışıyorlar.

18



II. ÖZELLEŞmİŞ SAvAŞIN DORuK NOKTASI: IRAK

ABD’ninİkinciDünyaSavaşı’ndan1968’ekadarkidönemdeVietnam’dakivarlığınıbelgele-

yengizlikayıtlar1971’deNew York Times’dayayınlandığında,HannahArendt(1972:4-5),siya-

setin“gizlilik”,“aldatma”veyalan”üzerinekuruluyönününnasılaçığaçıktığındansözediyordu.

Bugünbu,sadecesiyasetfelsefecilerinin,uzmanlarınfarkedeceğibirgerçekolmaktançıktı.Irak

Savaşı’nda,“şiddetvedehşetoperasyonu”adıaltındayağdırılanbinlercebombanın,“özgürlük

vedemokrasi”adınainsanlarınbaşınadüştüğünekimsekolaykolayinanmıyor.5Busavaştave

savaşsonrası“yenidenyapılanma”sürecindepaykapmakiçinbekleyeniştahıkabarmışdevşir-

ketlerinbulunduğunuhemenhemenherkesbiliyor.

ABDliderliğindekikoalisyongüçlerinin,enincekurallarlabezenmişuluslararasıhukukuel-

lerinintersiyleiterekgerçekleştirdiğimüdahale,BMGenelSekreteriKofiAnnan’ınEylülayındaki

BMtoplantısındabelirttiğigibi,Amerika’nın“önleyicivuruşdoktrini”ilebirlikteuluslararasısiste-

mi“ormankanunları”nınhakimolduğubirarenayadöndürdü6(Cumhuriyet,15Eylül2003,s.9).

Ancak,bununlakalmadı,Irak’ta“hızlıbirsavaş”ınardındanuzunve“kanlıbirbarış”dönemine

girildi.

Önce,geçenyılAğustossonlarındaBM’ninbinasınayapılansaldırıveBMIraktemsilcisinin

ölmesi;ardından,Necef’degerçekleşenvegerçekleştiğizamanOrtadoğu’da“sonyirmiyılınen

kanlısaldırısı”olaraknitelenenolaydaŞiiliderBâkirElHakim’inöldürülmesive82kişininyaşamı-

nıyitirmesiveyineişgalcilerin“SunniÜçgeni”olarakadlandırdıklarıbölgedeyeralanFelluce’de

30Mart’tabaşlayandirenişinardındanNecef’teŞiilerinayaklanmasıyladevamedençatışmalar.

Buçatışmalardaşimdiden700Iraklı’nın70işgalciaskerinöldüğübildiriliyor.Diğeryandan,ABD

ordusununsivilIrakhalkınayöneliksaldırıları,evleredüzenlenenbaskınlarvetutuklamalar,Irak

halkıiçinsavaşvekorkudolugünlerinbitmediğinigösteriyor.BenzerbirdurumABDaskerleriiçin

5 ABDveİngiltereIrak’adüzenlenensaldırınıntemelgerekçesiolarak,Irak’takikitleimhasilahlarınıgöstermişlerdi.İngiltere’deDr.DavidKellyolayındaaçığaçıktığıgibi,İngilizistihbaratörgütününişgaldenönce,Irak’ınnükleerkapasitesihakkındahazırladığıraporhükümettarafındanabartılarakbasınayansıtılmıştı..SilahlarlailgilibaşkabiryalandabizzatABD’ninyaptırdığıbiraraştırmasonucuortayaçıktı.EskiBMsilahdenetçisiDavidKay’inbaşkanlığındakibiraraştırmaekibinin,4ayboyuncaIrak’ınşüpheliyerlerindesürdürdükleriaraştırmalarveIraklıbilimadamlarıileülkeninnükleer,biyolojikvekimyasalsilahprogramıhakkındayapılangörüşmelersonucundahazırladıklarıraporda,Bush’unIrak’agirmekiçinentemelnedenolaraksunduğukonvensiyonelolmayansilahlarınvarlığınarastlanmadığıbelirtildi(DouglasveMiller,25Eylül2003,NewYorkTimes).

6 OysaBMGüvenlikKonseyi’ninAğustosortasındaaldığıbirkararile,ABD’ninIrak’taoluşturduğugeçiciyönetimitanınıyordu.KarartasarısıABDtarafındanhazırlanmıştı(Hürriyet,15Ağustos,2003).Suriye’ninçekimserkaldığıoylamasonucualınankarar,Irak’ta13Temmuz2003’teoluşturulanveABD’ningüdümündekiGeçiciKoalisyonYönetimi’ninuluslararasıalandatanınmasının;başkabirdeyişleişgalinmeşrugörülmesinintesciliydi.

19



degeçerli.ABD’ninIrakişgalisonrasındakaybettiğiaskersayısı,işgalsırasındakaybettiklerinin

sayısıçoktangeçmişdurumda.ŞimdiABDordusununtıpkıVietnam’daolduğugibibir“batağa”

saplandığıbelirtiliyor.ABDaskerlerisavaşagirmelerininnedenlerinisorguluyorlar.Heranbirsal-

dırıylakarşıkarşıyaolduklarıdüşüncesi,onları,Irakhalkınayönelikbirşiddetesavuruyor.ABD,

Irak’takiaskeribirliklerininsayısınıarttırmayıhedefliyor;ancakbuistekKongre’deveAmerikan

kamuoyundaciddibirmuhalefetlekarşılaşacağabenziyor.

Saddam’ındüşürülmesindensonra, Irak’tayenidenyapılanmanın işaretlerinede rastlan-

mıyor.Temizsu,elektrikve telefonhalahalkınçoğu içinerişilmezdurumda.Washingtonçok-

tanIrak’ınyenidenyapılanmamaliyetinipaylaşmakiçinuluslararasıyardımarayışıiçinegirmiş

durumda. Irak’takiüstdüzeybirAmerika’lıyetkiliyegöre,yağmalamalarvesabotajlar, Irak’taki

yenidenyapılanmanınmaliyetiniikikatınaçıkardı.Irak’ınyönetimineAmerikatarafındanatanan

PaulBremerise,Temmuzayıiçindeyaptığıbiraçıklamada,ülkeyiyenideninşaetmeninüçyıl

alacağınıvemaliyetinin100milyardolarıbulacağınıbelirtmişti.Ancak,askeriveyenidenyapı-

lanmamaliyetininAmerikalıvergimükelleflerine600milyardolaramalolacağınıbelirtenbaşka

araştırmalardamevcut(ThorntonveGumbel,22Eylül2003,Independent;Sparshott,2Haziran

2003,The Washington Times).

Bir yandanAmerikan yönetimimaliyet hesapları yaparken diğer yandan da siyasal bağ-

lantıları olan uluslararası şirketler Irak’taki “altın fırsat”ı değerlendirmeye çalışıyor. Bechtel ve

Halliburtongibi,BushyönetimineyakınAmerikanfirmalarıylaşimdidenbüyükyenidenyapılanma

sözleşmeleriimzalanmışdurumda.Bufirmalar,kapalıkapılarardındaseçiliyor;başkafirmalariçin

rekabetşansızatenbulunmuyor.(ThorntonveGumbel,2003).

Irak’tagüvenlikveyenidenyapılanmakonusundakibaşarısızlık,ABD’ninuluslararasıyardı-

maveBM’nindesteğineduyduğuihtiyacıdilegetirmesiilesınırlıkalmadı.ABDsavaşsırasında

özelaskerişirketlerdenyararlanmıştı.Savaşsonrasındadagüvenliğinsağlamasıiçinbuşirketle-

reIrak’ıaçmayabaşladı.ÖzelaskerişirketlerleABDarasındagerçekleşenişbirliğinegeçmeden

öncePentagontarafındanhazırlatılanve2003’ünTemmuzayındabasınayansıyanrapordansöz

etmekgerekiyor.Bu rapor,Washington’dakurulmuşbir “think-thank”olanCenter for Strategic

and International Studies’inörgütlediğibiruzmangruptarafındanhazırlandı.Bumerkezinbaş-

kanıolanJohnHamre,aynızamanda raporuhazırlayanuzmangrubundabaşkanlığınıyaptı.

Pentogon’unraporuhazırlatmaktakiamacı,Irak’takigüvenliğinveyenidenyapılanmaoperasyon-

larınınbirdeğerlendirmesininyapılmasıveönerilergeliştirilmesiydi.BiryandanABDgüçlerine

karşıartangerillaatakları,diğeryandanBushyönetimininsavaşsonrasıIrakiçinçokyetersizbir

planlamayapmışolmasındandolayıDemokratlar tarafındaneleştirilmesiüzerine,Rapor’unbir

çıkışnoktasıolabileceğidüşüncesi,herhaldeABD’ninaskeriyetkililileri tarafındandüşünülmüş

olmalı.Ancak,Rapor’undünyakamuoyundabirden “patlayan”değerlendirmeleri,ABD’nin içini

20



rahatlatmaktançok,kendisiylehesaplaşmasınıhızlandıracaknitelikteydi.Çünkü,Rapor,savaş

sonrasındakoalisyongüçlerininveyeniyönetiminbaşarısağlamaolanağınınortadankalktığını

veABDordusuilesivilyönetiminacilbireylemplanınıngerçekleştirmesininşartolduğunubelir-

tiyordu.

Rapor’agöre,GeçiciHükümetKonseyi,halktantamamensoyutlanmışvekaynaklarıyeter-

sizbirdurumdaydı.BuyüzdendeABDgörevlilerininbiranönceIrak’ınyenidenyapılandırılması

süreciniuluslararasılaştırması,özellikle“ülkedeAnti-Amerikancılığınhızlayükselişinigözönünde

bulundurarakbunuacilenyerinegetirmesi”gerekiyordu(Loeb,18.07.2003,Washington Post).

Artıkherkestarafındankabuledildiğigibi,Rapor’dadaIrak’takienönemlisorunungüven-

likolduğubelirtiliyordu.Ancak,Ropor’dagüvenliksorununuçözmek içingeliştirilenönerilerve

ardındanPentagonyetkililerininyaptığıaçıklamalar,Irak’ıngeleceğiaçısındanönemlibirsüreci

başlattı.TıpkıIrakekonomisininözelleştirilmesi,ABD’ningüçlüuluslararasışirketlerineaçılması

gibi,güvenliksorunununçözümüdeözelaskerişirketlerebırakılıyordu.

Rapor’unbasınaverilmesiylebirlikteAmerika’dakiaskeriyetkilililerinyaptıklarıaçıklamalara

göre,Pentagon,hükümetbinalarını,petrolborularınıvediğerönemliyerleşimlerikorumasıiçen

özelbirIraklıgüvenlikgücününeğitilmesiniplanlıyordu.Yenigüç,Amerikalıaskerlerinbulunduğu

2000 yerleşimegetirilecek;Amerikalıaskerlerbubölgelerdençekileceklerdi.Busürecin,150bin

askerininbulunmasınakarşınsıkıntıiçindebulunanAmerikanordusununyükünüazaltacağıvur-

gulanıyordu.AynızamandaIrakhalkıileAmerikanaskerleriarasındakigeriliminbuyollayumuşa-

tılmasıhedefleniyordu.Planınbirdiğeramacıise,ABDtarafındanlağvedilenIrakordusununeski

askerlerineişsağlanmasıydı.

Askeriyetkililer,IraklıgüçlerineğitimmaliyetininABD’dekivergimükelleflerindensağlana-

cağını; IraklımuhafızlarınmaaşlarınıABD’nin ödeyeceğini, ayrıca Irak’taki petrol gelirlerinden

ayrılacakfonlarındakullanılacağınınbelirtmişlerdi.Önerilengüç,Pentagon’unenüstdüzeyinde

gerçekleşen tartışmalaragöre, yeni Irakordusundanve Irakpolisindenayrıolacaktı (Jehl, 17

Temmuz2003,New York Times).

BelirlenenamaçlarçerevesindeIraklılardanoluşanyenibirgücüneğitimi içinABD’ninta-

nınmışözelgüvenlikdanışmanlıkşirketiKroll ilegörüşmeleryapıldığıhaberleridebasındayer

aldı.Kroll7yetkilileri,Bağdat’takiGeçiciKolisyonYönetimiyetkilileriile“beyinfırtınasıoturumu”na

katıldıklarınıveözelbirIraklıgüvenlikgücününkurulmasındanasılbirrolalabileceklerinigörüş-

tüklerinibelirttiler.

7 Kroll,NewYork’takurulmuşbirşirketve1990’lardaSaddamHüseyin’inIrakdışındakimalvarlığınıaraştırmaklagörevlendirilmiş.BuaraştırmaKuveythükümetiiçin,Kuveyt’in1991’dekiKörfezSavaşı’ndauğradığızararıtazminindegerekliolanmiktarısaptamagirişimininbirparçasıolarakgerçekleştirilmiş.

21



Yenibir Irakordusununoluşturulmasınıve Irakpolisininyenidencanlandırılmasısürecini

elbettekiAmerikayönlendirdi.GeçenHaziranayıiçindeoluşturulanbirtaslakplanagöre,ge-

leceküçyıl içindeyeni Irakordusunun40binaskerdenoluşması;12binaskerinbiryıl içinde

sağlanmasıplanlandı (Jehl,17Temmuz2003,New York Times)Buplandoğrultusunda,ABD

hükümeti,HaziranayındayeniIrakordusunueğitmesiiçinVinnellCorporationile48milyondo-

larlıkbirsözleşmeimzaladı.(Godoy,18Kasım2003,Inter Press Service)UzunzamandırSuudi

Arabistan’davarlıkgösterenbuşirketinbinası13Mayıs’taElKaydetarafındanbombalandıve9

çalışanıöldü.

Vinnell’inSuudiArabistan’dakibürosununbombalanmasındansonra,şirketinTürkiye’deki

varlığıdagündemegeldi.Vinnell’in,BrownandRootşirketiyleortaklıkkurmasıylaoluşanVinnell-

BrownandRoot(VBR),Amerika’nınTürkiyedekiüslerininbakımveonarımındansorumluolan

birşirket.U.S.AirForceEuropevebuşirketarasındakisözleşme1991yılındaimzalanmışve

hizmetlerikarşılığı118milyondolarödenmesikararlaştırılmış.ŞirketABD’ninİncirlik,Ankarave

İzmir’dekiüslerinin,bakım,onarımvekorunmasındadestekhizmetsağlıyor.Vinnell’inbaşkan

yardımcısıvegenelmüdürüolanThomasFintel,Türkiye’dekibuhizmetleri1988’denberisağla-

dıklarınıbelirtiyor.(Vinnell,Brown&Root”,www.disinfopedia.org)

Ayrıca, “Ocak ayındaABD ordusu, KBR (Kellogg Brown and Root) şirketine Türkiye’de

konuşlandırılmasıplanlananAmerikanaskerlerinesağlanacak lojistikdestekhizmetleri için60

milyondolar ayırdı.AncakTBMM,AmerikanaskerlerininTürkiye’de konuşlandırılmasını kabul

etmeyinceKBR,60milyondolardanoldu.Yanibuparaharcanmadı”(Aşçıoğlu,2003)

Irak polis gücünü eğitmek üzere ise, Pentagon’un tercih ettiği şirketlerin başında gelen

DynCorp’laonbinlercedolarlıksözleşmeyapıldı.AynışirketleBosnapolisinieğitmesiiçindesöz-

leşmeimzalanmıştı(Traynor,10Aralık2003,The Guardian).

Kroll’layapılangörüşmelerinnasılbiraşamayavardığını,birkararalınıpalınmadığınıbilmi-

yoruz.Zatenbugörüşmeler,kapalıkapılararkasındayapılıyorvebasınasızanhaberlergelişme-

lerinküçükbirbölümünüyansıtıyor.

Irak’takiözelgüvenlikgüçlerininkullanılmasınailişkinönemlibirdiğergelişme,ABDyöne-

timinin,Kuzey Irak’takiKerkük-Ceyhanboruhattınınkimliği belirsiz kişiler tarafındanvurulma-

sındansonra,Erinysadındakişirketin,6bin500Iraklıyı,petrolboruhatlarını,rafinerileri,suve

elektriksistemlerinikorumakiçineğitmeküzeregetirileceğiniaçıklamasıydı.

GüneyAfrikalıbirşirketolanErinysile140 Irak petrol yerleşimi korunmasıiçinbiryıllık

süreiçin39.5milyondolarlıkbiranlaşmaEkimayındanitibarenbaşlayacak.Buşirketin,kendisi-

negöredahaeskivedahabüyükrakiplerinibertarafederekbusözleşmeyiimzaladığıbelirtiliyor.

22



Ayrıca,inşaatşirketiBechtel’eveHalliburton’unşubesiolanKelloggBrownandRoot’adakendi

korumahizmetleriniönerdiğibiliniyor.

Erinys’in kendi yayınlarınagöre, şirket,muhafızlık ve korumahizmetleri sunuyor.Ancak,

koalisyongüçlerininErinys ile ilişkisişeffafdeğil.Koalisyon’unşirketleyaptığısözleşmenin17

Temmuztarihli“petrolgüvenliği”talepnamesine(solicitation) dayandığıbilinmesinerağmen,buta-

lepnamenin detaylarıveErinys’edahasonrayapılacaködemelerGeçiciKoalisyonGüçleri’nden

eldeedilememişdurumda.

YunanmitolojisinegöreErinys,üçtanrılıHadesvePersophone’ninhizmetindeolanüçtan-

rıçanınortakismiveyeraltıdünyasınıkoruyor.Şimdimoderndünyada,şirketinmerkezibüroları

JohannesburgveDubai’deveMayısayındaBağdat’tadabirbüroaçtı.GüneyAfrikakaynaklıbir

haberegöre,ErinysIrak’tabulunan“ikibüyükuluslararasışirkete”güvenliksağlıyorveriskyöne-

timihizmetlerisunuyor(ValletteveChatterjee,21Eylül2003).

Irak’takiözelgüvenlikşirketlerindenbaşkaörnekleridesıralamakmümkün:Fairfaxfirması-

nınbiryankuruluşuolanveBağdathavaalanınıkoruyanCuster Battlas.ABDgüdümündekiişgal

gücüGeçiciKoalisyonYönetimi’ne silahlı koruma sağlamak için sözleşme imzalanan ve “risk

yönetimi”alanındaçalışanİngilizşirketiGlobal Risk(Borzou,28Eylül2003).

Irak’tadevreyegirenözelgüvenlikşirketleriningüvenlikmuhafızıyadaparalıaskerdev-

şirmeyöntemleri ise,dünyadabualandanederecegenişağlaroluştuğunuaydınlatırnitelikte.

Eylülayıiçindepatlakverenskandallardanbiride,Fijihükümetinin,kendiordusununaskerlerinin

paralıaskerlerolarakIrak’tahizmetyapmalarınaizinvermişolmasıydı.AslındabuFijiordusuiçin

yenibirolaydeğildi.Ordununyaklaşık450personeli,Londra’dakurulmuşolanözelbirşirkette

güvenlikmuhafızıolarakçalışmakiçinkiralanmışlardı.BuaskerlerinçoğunluğuLübnan’da,BM

arabulucularıolarakçalışmışlardı.

Irak’taçalışacakolanveuzmanlıklarınıolasıteröristhedeflerivepetrolalanlarınıkorumak

için kullanan500Fiji’li askerlerin ise,bir İngilizgüvenlik şirketi olanGlobalRisk8 International

tarafındankiralandıkları,dahasonraGeçiciKoalisyonyönetimininemrinegirecekleribelirtiliyor.

GlobalRisk InternationalaynızamandaPaulBremer’inkoruyuculuğunuüstlenmiştir. (Traynor,

10Aralık2003;www.abc.net.au/,11.09.2003)

Bağdat’takigüvenlikdanışmanıveÖzelGüçler’ineskiuzmanıRexWempen,“Irak’ınbiriç

savaştankorunmasıiçin,savaşsonrasıyenibirIrakordusununoluşturulmasınıngerekliolduğunu

veSavunmaBakanlığı’nınbuorduyueğitmekiçinözelaskerigüçlerdenyararlanmayıdüşündü-

ğünübelirtiyor.Amerika’nındiğerülkeleri,Irak’tagüvenliğisağlamakiçinaskergöndermeyeikna

etmeyeçalıştığıbusüreçte,özelaskerişirketlerinAmerikanordusuüzerindekiyükübirölçüde

8 GlobalRiskayrıca100eskiİngilizaskerini,500eskiNepalliGhurkasıistihdamediyor.Böylece,buşirketKoalisyoniçindealtıncıbüyükbirliğesahip(Singer,2004).

23



kaldırabileceğidüşünülüyor.Aslındaözelşirketlerintercihedilmesisadece,Amerika’nınmaliyeti

azaltmakplanınınbirparçasıdeğil.Wempen’inüzerindedurduğugibi,özelaskerişirketlerleya-

pılansözleşmelermaliyetiazaltmayabilirhattaartırabilir.Ancak,Wempen’egöre,siyasal olarak,

bununmaliyetidahaazolacaktır.

Kongre veBushyönetimi,Felluce’debaşlayan vegittikçe yayılanayaklanmaya rağmen,

Amerikanaskerlerininsayısınınarttırılmasıkonusunda isteksiz.Kuşkusuz,butercih,genellikle

eskiaskeripersoneldenoluşanözelşirketlerinIrak’takirolünügözlegörülürbirbiçimdeartırıyor.

Felluce’dedörtözelgüvenlikgörevlesininöldürülmesindensonra,özelaskerişirketlerinkullanıl-

masınakarşıçıkanbirPentagonyetkilisi,Amerikanhalkınınöldürülenözelaskerlerekarşıilgisiz

olduğunubelirtiyor(Duffy,2004)Budeğerlendirme,“siyasalmaliyeti”düşüktutmaamacınıaçık-

larnitelikte.

Amerikankamuoyununilgisiuyanmamışbileolsa,Felluce’deölenözelgüvenlikgörevlileri,

basınınvegüvenlikuzmanlarınınilgisinisavaşınözelleşmesiveözelaskerişirketlerinvarlığına

yenidençekti.Iraksavaşında,özelgüvenlikendüstrisindeki“patlama”dansözedenbasında,bu

kezözelgüvenliksorununuelealanhaberveyazılardabir“patlama”oldu.Kuşkusuzdikkatler

öldürülengörevlilerinçalıştığışirketeyöneldi:Blackwater. Blackwater,merkeziMoyock,N.C.’de

olanbirABDgüvenlikşirketi.Diğergüvenlikşirketlerininkurucularınınniteliğineuygunbirşekilde,

buşirketdeeskibirdonanmamensubutarafından1996yılındakurulmuş.Butarihtenitibaren

şirket50binaskerivepolisieğitmiş.Şirketteçalışanen“parlak”elemanlarınayda15bindolar

kadarkazandığısöyleniyor.Pinochet’nindiktatörlüğüdönemindeeğitilmiş60eskiŞili’liaskerinbu

şirketteistihdamedildiğibelirtiliyor(Conachy,3Mayıs2004)

Blackwater,Irak’takiherkiralıkaskeriçinmüşterilerinden1.500’den2000dolarakadarbir

ücret istiyor.Sözleşmeli güvenlikgörevlileri oldukça “konforlu”bir yaşamsürüyorlar;genellikle

SheratonyadaFilistinotellerindekalıyorlar.Amerikanordusundanbirgörevli,bukişilerinbirtür

“altkültür”yarattıklarındansözediyor.

Blackwater,Irak’taneyapıyordu?FellucaşehrindeöldürülendörtBlackwaterpersonelinin

orada ne aradığı sorusuna yanıt verilemediği gibi, Blackwater’in Irak’taki “misyonu”ile ilgili de

Pentagondahilkimseaçıkbirşeysöylemedi.Bazıgörevliler,buşirketinyiyecekkonvoylarınaes-

kortlukyaptığındansözediyor.Kimileriise,buşirketinözelliklesavaşbölgelerinde,askerieğitime

yönelikçalıştığınısöylüyor(Duffy,2004).

Blackwater şirketinin “sır” dolu konumubir yana,buolay Irak’taki özel güvenlik şirketleri

hakkındadudakuçuklatanrakamlarınbasınayansımasınısağladı.Irak’taşuandünyanınbirçok

bölgesinden35özelaskerişirketinistihdamettiğiyaklaşık15binözelgüvenlikgörevlisibulunu-

yor(RubinveSchrade,2004;Singer,2004).

24



Taraflararasındayapılananlaşmalarveyapılacakişlerinbüyükbirkısmı,gizlibilgilerniteli-

ğindeolduğundanhalapekçoğubilinmiyor.Irak’takiBatılıgüvenlikyetkililerininbelirttiklerinegöre,

Kolombiyaörneğindeolduğugibi,şirketlerçatışmaoperasyonlarınagirmeyecekler.Şirketlerinço-

ğunluğubelliyerleşimyerlerinikoruyacaklar.DahaönceIrak’tagörevyapanveismininbilinmesini

istemeyenAmerikalıaskeribiryetkilininbelirttiğinegöre,“CIA,Irak’takioperasyonlardayeralmak

üzere,eskiaskerleritopluyor”.

Irak’taki GeçiciKoalisyonYönetimi,özelaskerişirketlerleilgilibilgiisteminireddediyor.Buna

rağmen,düzinelerceözelasker-bunlarınçoğunluğunueskiAmerikalıveİngilizaskerleroluştu-

ruyor- Irak’taçeşitlioperasyonlarakatılıyorlar.Koalisyongüçleri,bilgivermediklerigibi,eğitilen

Irakaskerlerininkendiyönetimlerindeeğitildiklerigibibir izlenimdevermekistiyor.Özelaskeri

şirketlerdenVinnell’dekibirgörevli,Koalisyongüçlerinin,özelaskerlertarafındangerçekleştirilen

operasyonlarıdakendioperasyonlarıgibigöstermekisteyeceğinibelirtiyor(Borzou,2003).

AslındaIrak’tayürürlükteolantekkanun“kanunsuzluk”olduğuiçin,kimdenhangineden-

dendolayıhesapsorulacağıhiçbellideğil.Hesapsorabilentekgüç,“güçlüolanaynızamanda

haklıdır”düşüncesineuygunbirkonumsergileyenAmerikanaskerigüçleriveyineAmerika’nın

güdümündekiKoalisyongüçleri.

KoalisyonunveABD’liaskeriyetkililerinbelirttiklerinegöre,sözleşmeyapılanşirketler,or-

dularagöredahaesneklervebazı işleridahaçabukolarakyerinegetiriyorlar.Ancak,özelgü-

venlik şirketlerinin insan hakları ihlalleriyle dolu, kanlı bir geçmişinin olduğu pek hatırlanmak

istenmiyor.9Irak’taEbuGaribhapishanesindekiişkenceskandalı,özelşirketgörevlilerinininsan

haklarıihlallerindensorumlututulamadıklarınıve“hesapverme”durumundaolmadıklarınıbirkez

dahagösterdi.Hapishanedesorgulamayıüstlenen37kişiden27’siABDordusunamensubdeğil.

Bukişiler,birABDşirketiolan,Virjinya’dakurulmuşCACIInternational’ınçalışanları.Sorgulama

sırasındaonlarayardımeden22çevirmenisemerkeziCaliforniya’daolanTitanCorp.tarafından

istihdamedilmiştir.BugörevlilerdenüçüIraklıtutuklularaişkencevetecavüzdendolayısuçlan-

maktadır(Leigh,17Mayıs2004,The Guardian;Conachy,3Mayıs2004).Ancak,“sivil”oldukları

için,neaskeriyasalaranedeCenevreAnlaşması’natabideğillerdir.Bunedenle,yargılanmaları

sözkonusuolamamaktadır.

Tamda bu neden yüzünden koalisyondaki üst düzey askeri yetkililerden bazıları, Irak’ta

özelgörevlilerinkullanımınınyaygınlaşmasınakarşılar.HembuaskerlerdenIrakhalkınayönelik

şiddeteylemlerinindoğacağındanvebueylemlerinIrak’takitümaskerleremalolacağındanendi-

şelilerhemdebuaskerlerinyasalstatülerininneolacağısorusukafalarımeşgulediyor.Örneğin,

9 Örneğin,Gana’lıbirsiviltoplumörgütüolanWassa Association of Communities Affected by Mininghazırladığıbirraporla,AshantialtınmadenleriniişletenAshantiGold’ungüvenlikgörevlilerinin,1994ve2000yıllarıarasındaküçükölçeklimadencilereyönelikişkenceveöldürmeolaylarınıgünışığınaçıkardı.Ayrıca,DSLveArmorgibiözelgüvenlikşirketlerinin,NijeryaveAngola’da,zenginpetrolbölgelerindeçokulusluşirketleriçinçalışırken,insanhaklarıihlallerindendolayısuçlanmışlardı.(ValletteveChatterjee,2003)

25



halihazırdakidüzenlemeyegöre,birAmerikalıaskersilahlıbirsivileateşaçabiliyor.Benzerbirdu-

rumdakibirözelaskerinkonumuneolacaksorusudilegetiriliyor.Biraskerolarakdeğerlendirilip

aynıdüzenlemeyetabimiolacakyoksabirsivilolarakmıgörülecek?

Herhangibirdüzenlemeolsunyadaolmasın,ABD’ninIrak’ıkaranlıkilişkileriçindeköksalan

vebüyüyenözelaskerişirketlerinkucağınaatmaniyetiseziliyor.Amerikakendisinienazzararla

“Irakgirdabı”ndankurtarmayıplanlıyor.

26



SONuÇ

BMGenelSekreteriKofiAnnan,1998’teRuanda’dakiiçsavaşsırasında,“teröristlerimül-

tecilerdenayırmakiçin”özelbirşirketigörevlendirmeyidüşündüğünü,ancakozaman“dünyanın

barışınözelleşmesinehazırolmadığı”nısöylemişti.(FidlerveCatan,24Temmuz2003,Financial

Times)Bugün,dünyanınbunahazırbirhalegeldiğini;amabarışınözelleşmesişeklindedeğil,

“savaşınözelleşmesi”şeklindebunungerçekleştiğinisöyleyebiliriz. IrakSavaşı,güvenlikkonu-

sundaçalışanbirçokuzmanagöre,“özelleşensavaş”ınenyükseknoktasınıtemsilediyor.The

Economistdergisi,busavaşı“ilközelleşmişsavaş”olarakadlandırdı(Singer,2003).

BirleşmişMilletler’inyıllıkolarakyayımlananve11EylülsaldırısıileAfganistanişgalinden

sonrayazılmışolan, “BölünmüşBirDünyadaDemokrasiyiDerinleştirmek”başlıklı2002 İnsani

Kalkınma Raporu,“demokratikyönetişim”içinegüvenlikleilgilisorunlarınoturtulmasıvegüvenli-

ğingerekulusalgerekseuluslararasısiyasettehesapverebilirlik,hukukdevletiyadauluslararası

hukukauygunlukgibikıstaslarladeğerlendirilmesigerektiğiüzerindedurmaktaydı.“Demokratik

bir yönetişimin”in temel öncelikleri arasında sayılan “güvenlik güçleri üzerinde demokratik bir

kontrolünoluşturulması”altbaşlığında,“dünyademokrasisinin”gelişmesininönündekienönemli

engellerdenbirisinin,“askeri,polisiyegüçlerinveistihbaratteşkilatlarıngücününgenişlemesi”ol-

duğubelirtilerek,özellikleikiörneküzerindedurulmaktadır:Birincisi,gelişmekteolanülkelerinbir

kısmında,“ulusalordular”ınyönetimielegeçirmesininotoriteryönetimlereyolaçmasıvebunun

kişiselgüvenliğiortadankaldırıcıbirortamhazırlaması. İkincisi ise,savaşsonrası toplumlarda

silahlıgüçlerinkontrolaltındatutulmasının,butoplumlardabarışsürecininoluşturulmasındave

yenidenyapılanmanınsağlanmasındaelzemolması(2002:6-7).

İnsanikalkınmaiçinönemibüyükolankişiselgüvenliğinvekamusaldüzeninsağlanması

için,güvenlik güçlerinin demokratik bir kontrol altına alınmasının şart olduğu düşüncesi,

Rapor’ungüvenlikleilgilibölümünübaştanaşağıkesenbireksenolarakbelirmektedir.Oysa,yazı

boyuncabelirtilmeyeçalışıldığıgibi,böylebir“demokratikkontrol”dentamamenuzakolanözel

askerişirketleriçin,baştaBMolmaküzeregerekuluslararasıkuruluşlargerekseBatılıhükümetler

düzenlemeyapmayaisteklideğiller.Buisteksizliğe,devletlerin,vedevletdışıkuruluşlarınonları

olabildiğincefazlakullanmaistekliliğieşlikediyor.Pentagon,özelaskerişirketlerolmadanartık

savaşagitmediğigibi,ötedenberigörünmekistemediğiyerlereonlarıyolluyor.Üstelik,uluslarara-

sısiviltoplumörgütleri,BMveçokulusluşirketlergüvenlikhizmetlerininyanındadestekhizmetleri

içindeonlarıkullanıyor.

27



Özelaskerişirketler,uluslararasıhukuktaherhangibirdüzenlemeyetabideğiller.Ancak,

bu,enazındanonlarabaşvuranlarbakımından“meşru”olmadığıanlamınagelirmi?Özelaskeri

şirketlerinyadagenelolaraközelaskeriendüstrininyükselenbirgüçolmasının,“devlet”leilgili

değişimsüreciaçısındannegibibiranlamtaşıdığıbirbaşkatartışmakonusu.Bazıyorumcular,

özelaskerişirketleringelişiminiulusaldevletlerin“çöküşü”nünbirgöstergesiolarakelealabiliyor.

Fakat,buüzerindeincelikledurulmasıgerekenbirkonu.Çünkü,özelaskerişirketleringüçlüdev-

letler,özellikleAmerikanhükümetitarafından“ulusal”çıkarlarıdoğrultusundakullanıldığınıbize

gösterençokaçıkkanıtlarvar.Irak’takiözelaskerişirketlerinvarlığıvekullanımıbunakesinbir

örnekoluşturuyor.Buaçıdan,“sömürgeciliğinyenibiryüzü”olarakaskerişirketlerideğerlendire-

cekçalışmalardahaelzemveönemligörünüyor.

28



KAYNAKLAR

ARENDT,Hannah(1972)“LyinginPolitics”,The Crisis of the Republic,NewYork:Harvest.

AŞÇIOĞLU,Mustafa(3Temmuz2003)(www.ntvmsnbc.com/news/222970.asp#BODY)

BORZOU,Daragahi(28Eylül2003)“InIraq,PrivateContractorsLightenLoadonU.S.

Troops,(www.post-gazette.com/pg/03271/226368.stm).

CONACHY,James(3Mayıs2004)“PrivateMilitaryCompaniesinIraq:Profitingfrom

Colonialism”,(www.wsws.org/articles/2004/may2004/pmcs-m03.shtml).

CONESA,Pierre(15Nisan-15Mayıs2003)“DevletDışıGruplarNezdinde Özelleştirilmiş

Savaş”,Le Monde Diplomatique, Türkiye,s.21-25.

DUFFY,Michael(12Nisan2004)“WhenPrivateArmiesTaketotheFrontLines”TIME,

Vol.163.,No.15.

DÜNDAR,Can(22Şubat2003)“Tiranlarım,SusanlarımveBen”,Milliyet.

FIDLER,StephenveCATAN,Thomas(24Temmuz2003)“WithArmedForcesStretched,

GovernmentsFaceHardLobbying”,Financial Times.

GILLIGAN,Andrew(22Kasım1998)“InsideLt.Col.Spicer’sNewModelArmy”Sunday

Telgraph.

GODOY,Julio(18Kasım2003)“DogsofWarTakeSuits”Inter Press Service.

HOBSBAWN,Eric(2000)“WarandPeace”,The New Century,Londra:Abacus,s.7-31.

JACKSON,Paul(2002)“WarisMuchTooSeriousaThingtobeLefttoMilitaryMen’:

PrivateMilitaryCompanies,CombatandRegulation”,Civil War,Vol.5,No.4,ss.30- 55.

JEHL,DouglasveMILLER,Judith(25Eylül2003)“DraftReportSaidtoNoSuccsessin

IraqArmsHunt”, New York Times.

JEHL,Douglas (17Temmuz 2003) “U.S.ConsidersPrivate Iraqi Force toGuardSites”,

New York Times.

KHAN,Mafruza(30Aralık2002)“BusinessontheBattlefield:TheRoleofPrivateMilitary

Companies”,(www.corp-research.org/dec02.htm).

KEEGAN,John(13Mayıs1998)“PrivateArmiesAreaFarCryfromtheSixtiesDogsof

29



War”,Electronic Telegraph,(www.telegraph.co.uk).

LEIGH,David(17Mayıs2004)“WhoCommandsthePrivateSoldiers”The Guardian.

LOEB,Vernon(18.07.2003)“PostwarWindowClosinginIraq,StudySays”,Washington

Post.

MANDEL,Robert(14-18Mart2000),“ThePrivatizationofSecurity”,International Students

Association, 41th Annual Convention,LosAngeles,CA(www.ciaonet.org/isa/mar01).

RUBİN,AlissaJ.veSCHRADE,Esther(4Mart2004)“SecurityForcesFaceaDangerous

TimeinIraq”,Los Angeles Time.

SHAWCROSS,William(10Mayıs2000)“SendintheMercenariesifOurTroopsWon’t

Fight”,The Guardian.

SHEPPARD,Simon(1999)“SoldiersforHire(PrivateMilitaryCorporations),Contemporary

Review(www.findarticles.com).

SINGER,PeterW.(2001/2002)“CorporateWarriors:TheRiseandRamificationsofthe

PrivatizedMilitaryIndustry”,International Security,Vol.26,No.3.

SINGER,PeterW.(5Nisan2004)“TheDogsofWarGoCorporate”(www.brookings.edu/

views/op-ed/fellows/singer20040319.htm).

SINGER,PeterW.(9Temmuz2003)“PrivateMilitaryFirmsinToday’sWars”(TerryGross

ileYapılanGörüşme),Fresh Air.(www.globalresearch.ca.24Temmuz2003).

SPARSHOTT,Jeffrey(2Haziran2003)“IraqReconstructionCostsSaidtohaveDoubled”,

The Washington Times.

TAULBEE,JamesLarry(2002)“ThePrivatizationofSecurity:ModernConflict,

GlobalizationandWeakStates”,Civil Wars,Vol.5,No.2,s.1-24.

The International Consortium of Investigation Journalists (2002) “Privatizing Combat,

The NewOrder”The Center for Public Integrity, (www.publicintegrity.org/wow/bio.

aspx?act=pro&ddIC=64)

THORNTON,PhilipveGUMBEL,Andrew(22Eylül2003)“AmericaPutsIraqUpFor

Sale”,The Independent.

TRAYNOR,Ian(10Aralık2003)“ThePrivatizationofWar”,The Guardian.

UKGovernmentGreenPaper(2002):Private Military Companies: Options For Regulation

2000-2001(www.fco.gov.uk/Files/kfile/mercenaries,0.pdf)

30



UNDP(2002)Human Development Report 2002: Deepening Democracy in a Fragmented

World,Oxford: Oxford University Press. VALLETTE, Jim ve CHATTERJEE, Prapat (21 Eylül

2003“Guarding the Oil Underworld in Iraq” CorpWatch, http://www.corpwatch.org/issues/PID.

jsp?articleiol=8328.

www.abc.net.au/asiapacific/lacation/pacigic/GAPLocPacificStories-943905.htm.

“Fiji:MercenaryclaimoversoldiershiredassecuritygardsforIraq”,11.09.2003.

Wikipedia(2003)“DynCorp”,(http://www.wikipedia.org/wiki/DynCorp).

Wikipedia(2003)“Halliburton”,(http://www.wikipedia.org/wiki/Halliburton).

Wikipedia(2004)“Vinnell,Brown&Root”, http://www.disinfopedia.org/wiki.phtml?title=VBR,

June30,1999)

Documents

YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ: ÖZEL ASKER İ …...4 YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ: ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER Paralı askerliğin tarihi, savaşın tarihi kadar eski. Özel