50

YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Embed Size (px)

DESCRIPTION

The Young Bawm Association (YBA) is non-political and non business organization and it's founded on 1976. It has published quarterly magazine named SIPPI. SIPPI is Bawm's word and it is a name of peak which is located at Bandarban District in BANGLADESH.

Citation preview

Page 1: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013
Page 2: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

SIPPI MAGAZINE Volumn - 8 October – December 2013

Editor:

• Mr. Vannunsiam Bawm Associate Editors:

• Mr. Laltuarsang Bawm

• Mr. Vanthlir Bawm

• Mr. Lalliansawm Bawm

• Mr. Zingsawmthang Advisory Board:

• Mr. Sangmuan

• Mr. Jonathan Swift Circular Manager:

• Mr. Robin Bawm Photo credit: YBA Published by: Information & Publication Department

The Young Bawm Association Central Committee

Copies: 300 Computer Composed at: YBA Computer Contact: YBA Building

Upazila Road, Ruma, P.O. & P.S. Ruma – 4620 District: Bandarban Hill District BANGLADESH. E-mail: [email protected] Phun rangah: TK 100.00

Page 3: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Hawl-awlnak No. THUPI RINTU PAGE

1. Editorial thu

2. Massege – General Secretary, YBA, Central Committee

3. Massege - President, YBA, Central Committee

4. Message - BSC-B President

5. Message – Bohmang Chief

6. Massege – Secretary, MoTCHA

7. Message – Mr. Bir Bahadur (U Shwe Shing), MP

8. Message – Advocate Promot Mankin, MP

9. THISEL MI KAWHMI (THE HEALTHY CHURCH) - German Sailuk

10. Zun-zauhtlak Nu-le-Pa leh Dawngsung Chawnhnak leh Thlirnak - Loyal David

Hauheng

11. Nungak-tlangval tla sinah thu tawite - Ls. Lallim Bawm

12. “KUMZABI LAWMHNAK" – Tuanthawn

13. 9B AvMó AvšÍR©vwZK Avw`evmx w`em: ‡cÖwÿZ evsjv‡`k - Zuamlian Amlai

14. Hun dangdangah ka thinlungah a suak zawn kipah ka kil na mi thu tla - Zir

Kung Shahu

15. Epistaxis (Nâr kua thawk hen thi suak) - Dr.James Zabiakthang Bawm

(MBBS)

16. Unit, Area leh Central YBA ruitu tla leh contact: thu: - Editor

17. 2013 kum ah ekte ngaksia School leh Hostel tla lak ah siah mi zat: 116

18. Bawm Upa Murui Kawmhnak – Editor

19. 2013 ah YBA riantuan rimthaw thu tawite

20. Photo Gallery 21. Youth with A Mission (Liankung)

Page 4: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Editorial Thu:

Thaliau Murui ai-awh hen Kristmas leh Kumthar 2014 chibai nan ekte ka nan buk na!

Taksaah leh Thlarauah ruitu leh ruiliau mi zawzawng amasa hen zahnak vakpi ka nan pek na. Chu mi rual rual hen, thaliau ruinak muh masatu thlan mualah liam hen hawng um rawh mi tla rangah khawm thaliau zawzawng ai-awh hen zahnak pek asi. Tutan khawm kan ekte tangnak hen “SIPPI MAGAZINE” volumn 8 nak suah kho ding hen kan hawng um ruangah, Lalpa chu sawr hen hawng um seh! Article dawh tatak rintu, nan k’rei, nan finghnak, nan tlawmngaihnak leh nan tangpinak Bawm Thaliau Murui nih zarzonak kan muh hen a BU suah kho leh relding kho ding dirmunah kan hawng um ruangah nan ekte tlunah lawmthu kan hawng tlunh asi. Nu-paw sung thawk hen suak mi unau rual khat, thisen khat, nu-le-pa buh khengah thangrual mi unau rual, nu nuk keh-le-vawrh ah din rual mi unau rual theih leh tlaitawnh kumza khonak dingah lungkhamnak leh siherhnak nei hen; Bawm khua kip ah mi thawng thang tlentlangnak ding ah hi Magazine hawng suah nawlh asi. Tutan hi BU suah mi lakah khawm nawknai sut hen hawng suah asi le, diriam rang edit kho asi lo ruangah ; relltu zawzawng nih krei tha chu Thaliau Murui rangah pektu kan hawng si chiau ding hen sawm kan si. Reltu zawzawng rangah fakpi lawmthu sim hen, chibei ka nan buk nawlh na!

Vannunsiam Bawm Joint Secretary, YBA Central Committee

Page 5: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Massege – General Secretary, YBA, Central Committee

Bawm Thaliau zawzawng leh mipi zawzawng tla The Young Bawm Association, Central Committee thawk hen Christmas leh Kumthar 2014 Chibai kan buk na. The Young Bawm Association (YBA) 1976 ah dirh asi nak thawk hen tu hun tiang, Thaliau murui tla nih Phun leh ram rangah a thiti leh a riantuan tla chawnh sile, zei hawital mawh zei dirmun tal hen chawnh/thlir hen, phun rangah a thatnak, a tangkainak, leh a dawhnak tla hi a khaikhawm vima ding lungum a kai! Hi hawi hen phun rangah murui tangkai tak mangrua, rinhsanh tlak hen a um thlir nak hi, Lalpa Pathian malsawmnak asi; Lalpa chu sawr hen um seh! Chu mi nunah Thaliau tla nih murui thiltum mawh a thilti ding ah a mawhphurhnak ngeihsak thlir hen a nungpi kumzanak ruangah leh, dawngsungkhur kip Nu-le-Pa tla phun leh ram lungkham-siherhnak, felnak, repnak leh teiririal an thasuahnak ruangah asi ti theih hen Lalpa Pathian sinah leh Thaliau zawzawng tla leh nu-le-pa kip sinah Thaliau murui, Central Committee ai-awh hen lawmthu faktak ka sim. Lalpa nih Bawm Thaliau murui leh Nu-le-Pa kip sinah a mah rokualnak rangah ding hen masawmnakl tamtak hawng vurh seh! Lalpa malsawmnak zarah, tukum 2013 last (a dawnghnak) quater ah khawm The Young Bawm Association (YBA) nih “SIPPI MAGAZINE” chu- Thaliau murui zawzawng, kan rinhsanh na nu-le-pa zawzawng tangrualnak leh kan Bawm phun lakah ruitu (taksa, thlarau leh sawrkar) zumhkai tatak tla leh phundang-phaidang milian tla nih an duhsak tangpi bawmhbelhnak tla ruangah suah kho nawlh hen a um awt ruangah thungai hen ka lawm. Hi Magazine suah kho ding hen kangnung, karei, a thumal leh sum-le-pai hen hawng kan tangpitu zawzawng sinah faktak lawmthu ka sim. Mailai hun tla ah khawm phun leh ram lungkham- siherhnak ruangah thaliau murui kan ekte tangrualnak leh, a bik tak hen nu-le-pa leh kan phun lakah kan rinhsanh na mi ruitu tla leh kan mithiam tla tlunah an tangpi bawmhbelhnak rinhsanh leh ngauh hen suah kho vima ding lungumnak ka nei. Ka umsan leh ka uangpi, phun leh ram dawhtirtu leh changkangtirtu Thaliau murui tla, Lalpa chaknak rinhsanh hen zamlo hen mailei fuk hen kan kal vima lai. Thlaktu pi-le-pu raltha minthang nundawh nun chawisang hen kan thangkhawk tir lai Bawm nundawhnak kawlkil tiang hen. Bawm Thaliau murui hi Lalpa nih phun, ram, zatlang, sakhua nun dawhtirtu rangah leh mipamai, ngaktah leh tangpitu nei lo tla tangpitu murui rangah hawng ruat seh!

Ka lawm e.

Jonathan Swift General Secretary, The Young Bawm Association, Central Committee

Page 6: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Massege - President, YBA, Central Committee

Bawm Thaliau zawzawng ai-awh hen Kristmas leh Kumthar chibei ka nan buk na. Tutan Quarterly Magazine “SIPPI” vawiriatnak suah nawlh kho ding hen, khiarlo leh hawk tak bu hen hawng kan tangpitu tla tlunah leh thaliau zawzawng tla lawmthu ka tlunh na asi. Thaliau zawzawng tla nih kan neih lem lasuibu, SIPPI magazine hi Phung-le-lam, kan hawlh-le-ring, kan lasui nah, kan khua sa, kan a theih chiau khonak pakhat asi lai ti lungumnak faktak ka nei. Kan nih chu, phun tawmte kan sikhawmsele, a dangte hen phung-le-lam kan nei, hawlh kan nei, kan dawn leh kan ngaihtuah mi, ka leng a suak mi hawlh rinleh singsiahnak lasui tial/kan nei. Kan khuasa tla lakah phundang tla hen cherkhet kan a dang. La nih khawm –

“Phunpi silah khawmsele, minung sinak hen kan me rilmal lo” Tuliu kan ram sawrkar nih, “Bangladesh ram sungah tlangmi au khawm a um loh, kan ekte hen Bengali (Kawr) hep kan si” ti laikulh pumpi theih hen an phuangmi kan theih chiau lai. Au khawm nih kan pawm lo chiau lai. Hi khawm hi phun nehsawhnak pakhat asi. Minung kan bangh bak mi, minung hawi hen hawng kan muh bak mi cho kha kan si. Bengali (Kawr) phun kan si lonak kan mah phun chawisang ding hen, kan uar ding mi tla chu ngaihtuahnak fim nei chiau kan herh. Kan mailei YBA dirmun thangso vima ding ngaihtuah hen, thaliau zawzawng nih phun phai lungkhamnak tak nei bu hen, ruitu leh ruiliau tlaintawnhnak tha kan nei chun, ka lung a um YBA kan chak vima lai. Quarterly Magazine “SIPPI” hi mikip ta ding Bawm phun thawng thang zanhnak leh Bawm Th Thlung Bu pakhat asi lai. A me chem, a lian chem tiang kan ekte rangah LALPA nih malsawm seh! Sangmuan Bawm President YBA, Central Commttee

Page 7: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Message – President, BSC-B Thangthar nonawn suakvima, lasui sin uar-vima leh thiam le finghnak hawl hen kal-liau Young Bawm Association (YBA), murui tangrual nak hen “SIPPI MAGAZIN” Tlang-au-Bu an suah nawlh hen Chittagong Hill Tracts (CHTs) ah Bawm phunfa tawmte um-mi murui nih thawngthang thar rel le theih kho le-mang ding hen an atang nak ruang ah; hamh tak hen tang vima le tha suah huamtu thaliau murui tla sin ah lawmthu ka tlunh na. Hi hawi Tlang-au-Bu suah hen rel nuam ta-tak thawng thang tla rin tla hi thil lian riantuan pakhat asi. Mi thanuam, lasui rel huam le rin huam tla hi kan tawmte rih le, mi zaw-zawng nih diriam rang rel ding hen arin tla khawm kan thiam hen kan tlinh tawklo rih khawmsele, hi tangrual nak hi phunfa murui tla rang ah maileifuk le masawn nak thil pakhat asi. Hi Thawngthang Tlang-au-Bu lak ah tlawmngai tak hen aticle rintu tla sin khawm ah lawm thu ka tlunh duh ber na. Sakhua lei thu cholo chu zei lak khawm ah rel chiam ding mi lasui thawngthang tla hi, Bawm phunfa murui nih kan suah chiam hen alanglo, kan ching hen kan zawng lo rih le, Laikulh taksa hen kan um hun chun Laikulh thawngthang hi kan theih hen; ram sorker thu leh Laikulh ram sorker thu-la tla up-date hen kan theih kumza aherh ruang ah, nun-thai suah vima ding mi volume tla lak ah tha-nuam tak hen rin huamtu tla nih Laikulh thiam nak le fingh nak thu-la tla rin vima na-sele atha khun ding ka ruat. Chu hawi ber hen thanuam tak hen rel tu tla khawm nih suahtu murui tla sin ah an rel duh thawngthang hauh nak tla nei na sele; atha khun ding ka ngaih. lasui rel huam le rin huam tla hi phunfa murui mailei fuk hen kan achawisang nak bul pakhat lian tak mi thil herh; thil pawimawh asi ti theih kan herh. Mi lasui rin simsawi le chawngawih lo hen; mikip nih kan thiam tawk le kan tlinh tawk rin vima hen suah kho vima hi kan atang rual chiau ding hen hi SIPPI MAGAZIN lak ah rintu le reltu murui zaw-zawng sin ah ka thu-chah chem hawng si-sele; hi lasuibu thu-masa (message) rin tu si- ding hen duhsak nak neitu murui YBA tla sin ah lawmthu sim nawlh hen chibei kan buk chiau na. ZuamLian Amlai. President. Bawm Social Council-Bangladesh.

Page 8: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013
Page 9: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013
Page 10: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013
Page 11: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013
Page 12: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

THISEL MI KAWHMI (THE HEALTHY CHURCH) German Sailuk

THUMASA

Tuliau 21st Century hun ah Kawhmi atam tuk leh an min tla khawm kan theih kho tawk ver kho lo rawh. Kawhmi dirh hi tuliau ah Business hawi hen leh Fashion hawi hen Christian tla nih kan ngaih thlo leh kan duh chun Kawhmi awl dek te hen kan dirh vima ko. Kawhmi lakah sinak/position (General Secretary, Chairman, President etc) kan duh ruangah leh sum-pai duhnak ruangah Kawhmi kan dirh vima tawn. Khawmseleh chu THISEL MI KAWHMI kan hawl chun a tawmte lai asi lo leh THISEL MI KAWHMI kan hawl hen kan tawng lai loh. Churuangah THISEL MI KAWHMI zei tin hen kan theih kho lai thungai hen aherh.

Churuangah hi article thiltum (Rational)

1. Kawhmi ti unzia theih kho ding 2. Thisel mi Kawhmi kan theih ko ding.

THISEL MI KAWHMI THISEL MI KAWHMI nih chun balance 5 anei kumza ding asi. Hi balance 5 nei lo mi Kawhmi chu THISEL MI KAWHMI asi loh ti kan theih ding. Balance 5 tla chu Thilti 2: 41-47 lakah fiang tak hen kan muh. THISEL MI KAWHMI zei tin hen kan theih lai? Hi deihnak sang ding hen chun Rick Warren, The Purpose Driven Church: Growth without Compromising. Your Message and Mission (Grand Rapids, Michigan: Zondervan, 1995), 49 thawk hen balance 5 kan zauh lai. KAWMHNAK THIRUAISINAK SAWNHNAK RAWNGBAWLNAK THU-PHUNAGNAK Fellowship Discipleship Worship Ministry Evangelism 1 2 3 4 5

THISEL MI KAWHMI nih chun hi balance 5 anei ding asi. Hi balance 5 a nei tik ah THISEL MI KAWHMI asi lai. Balance 5 tla nih zeitin hen THISEL KAWHMI asi tir tawm hen kan zauh lai. Kawmhnak (Fellowship) Kawmhnak chu Kawhmi riantuan (Activities) kip lakah a um ding asi. Sunday School, Member kip in veh, Zingthlacham, Thlacham Group tla hi Kawmhi lakah Kawmhnak siam khonak kangnung asi nunah leh Thlarau leikang ah hawng kan thangso tir lai. THISEL MI KAWHMI asi ding hen chun hi Kawmhnak nei ngelchel ding angai. Thiruaisinak (Discipleship) Hi Thiruaisinak hi Thiruai thawk hen a hawng mi asi. Thiruai (Disciple) kan translate chun sintu asi. Sintu nih chun sintirtu thawk hen a sin mi asi. Thlarau leikang thangso ding mi panih asan a um. Pakhat nak ah sintir ding leh leader tha

Page 13: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

siam. Panih nak ah Pathian riantuan tu rangah mifial (Saint) siam. Kawhmi nih chun zeiliau zawngah thlarau leikang ah thangso tir ding asi. Churuangah THISEL MI KAWHMI nih chun zeiliau zawngah sintirna leh sintu asi ding. Sawhnak (Worship) Sawnhnak chu Pathian zahnak leh chawnglawmhnak asi. Sawnhnak nih kan lakah Krist theih kau nak lampi asiam. Churuangah THISEL MI KAWHMI nih chun zeiliau zawngah Sawnhnak nei ding asi. Hi Sawnhnak Kawhmi lakah a um chun THISEL MI KAWHMI asi ti kan theih ding asi. Rawngbawlnak (Ministry)

Rawlbawlnak chu Kawhmi sungah (within the Church) leh lenglei (Outside the Church) ah khawm asi ding. Rick Warren, The Purpose Driven Church: Growth without Compromising. Your Message and Mission, 366 lakah asim mi chu- Pathian nih lungtu ekte rangah hi laikulh leh Kawhmi rawngbawl ding hen hawng kan kawh. Churuangah THISEL MI KAWHMI nih chun zeiliau zawngah Kawhmi sungah leh a lenglei ah rawngbawlnak mimal nih nei kumza ding asi.

Thu-phuangnak (Evangelism)

Thu-phuangnak chu 24x7 Kawhmi nih a ti ding mi asi. Kawhmi member kip nih Bible thu zul ding hen thinlung nei hen Thawngthang Tha mi an tlau (Lost) mi tla sinah sim ding asi (Matthai 28: 18-20). THISEL MI KAWHMI asi chun Thu-phuangnak hi zeiliau zawngah Kawhmi athiltum asi ding asi. THUDAWNGHNAK THISEL MI KAWHMI nih chun balance 5 zeiliau zawngah a nei kumza ding asi. Hi KAWMHNAK, THIRUAISINAK, SAWNHNAK, RAWNGBAWLNAK leh THU-PHUAGNAK anei hep lo chun Kawhmi a balance hi unbalance a um lai leh THISEL MI KAWHMI asi kho lai loh. Churuangah mi auzawng nih kan mah kan a deih chiau ding mi chu – Ka Kawhmi Thisel mi asi ma? Kan Kawhmi nih balance 5 tla anei hep ma? Hi deihnak tla hi Kawhmi lakah ruitu kansi mi tla leh mipi tla nih kan a deih hen sang nak kan mah chiau nih kan apek ngai. THISEL MI KAWHMI (HEALTHY CHURCH) asi lo chun balance 5 tla hi kan ti kho ding hen kan Kawhmi leh mimal nih tang kan lak chiau lai.

Zun-zauhtlak Nu-le-Pa leh Dawngsung Chawnhnak leh Thlirnak

- Loyal David Hauheng Laikulh Masawnnak mun leh puitling-tirtu chem chu Dawngsung leh Nu-le-Pa asi. Chu hawi asi-chun dawngsung tha-tirtu chem Chu Nu-le-Pa asi-hawi hen tlinhnak nei-mi, mi-lungfiang, mi-hun-mang-thiam leh thiamnak nei-mi Nu-le-Pa kan herh leh kan tul tinak asi. Chununah masawnnak leh puitlingnak lakah 1st requirement chu Remnak anti hawi hen chun amsa-chem hen Nu-le-Pa remnak nei-mi dawngsung kan tul hen kan ma-mawh khun asi. Tuliau Laikulh ah milian mi-tha, mifing mi-thiam suaktirtu leh suaknak mun khawm chu Nu-le-Pa & Dawngsung ber asi. Churuangah tusun-ni ah kan herh masa-bik mi chu dawngsung tha leh Nu-le-Pa tha (remnak aum-mi dawngsung leh nu-le-pa). Chununah kan kiangkam in pah-sakthlang leh hawi kawmh thenrual lak khawmah kan zia-dan leh kan nundan tla zeimachan a auh hen thil-sia thil-tha ahawng um kho ber asi.

Page 14: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Churuangah thufing pakhat aum-mi chu- ‘hawikhawmh tha sinah um chu, van ah um hawi’ tih asi. Mi pakhat nih asim-mi chu- Pastor mawh Political Leader siding na duh chun an nundan leh an thu ngai leh zul rawh ati asi. Mifing mi-thiam tla kawmh huam leh thiam, nunchan lak/zauh/zul kho, thu-sim la-sim tla ngai huamnak/theih duhnak leh lasui rel huam tla mi-lungfiang thim-bik tla to-khawm/to-pumhnak (seminar/workshop & conference) dang-dang tel kho hen thu-sim ngai huam leh thu-sim la-sim kho tla hi milung-fiang leh mi-puitling pakhat siamtu diktak chu asi. Chumi tla thawk hen theihnak tla chu mimal, dawngsung, zatlang/phun, ram leh laikulh ah mang kho hen leh mi-rothil pakhat sinak zatlang nih atheih hen amuh kho rawh asi. Hi hawi hen mi-rothil pakhat tuah-siam ding hen Nu-le-Pa leh dawngsung tlunah a auh hen mawhphurhnak anei-bik asi. Pawl mawh Murui tla nih mawh monthly meeting timawh to-pumhnak tla an siamnak tla hi chumi Murui lakah tlainak leh remnak aum kho ding hen zei Agenda khawm aumlo khawmsele thla-siar hen to-khawmnak (monthly meeting) tla an nei tawn. Chu hawite hen chun dawngsung lakah council ling nei leh dawngsung to-pumhnak leh zing-lei zanlei ah dawngsung tawngtainak tla thil tangkaitak asi. Upa nih mawh, mi-perle chu-a afing thlo khi, anti tawn. Abiktak hen lo-tha leh mang-tha amuh leh atheih ruangah afing-mi asilo le, mi-fing mi-thiam, nu-le-pa, te-le-fa leh dawngsung tha amuh hen an thu la-sim tla angai leh atheih hen thu-sim la-sim ding atheih-mi asi. Churuangah, na minung hen mi-perle na suak kholo khawmsele, mi-fing mi-thiam lasui rin tla rel hen laikulh mi-perle pipi asuak kho asi. Bawm-fa nih van-that kan ating-mi chu Mizo hawlh chu atawm atam hen kan theih hen kan thiam ruangah Mizoram tla chu literature lakah an sang thlo le, nu-le-pa leh dawngsung leh laikulh theihnak leh finghnak tlunah lasuibu tamtak Mizo hawlh hen an suah-mi tla aum, Sap, Bangla leh Hindi hawlh thiam ngailo hen thlarau taksa lei-mi seh kan hawl huam leh kan rel huam leh huamlo tlunah chauh angauh asi. Napoleon nih asi-mi chu- ‘Nu tha hawng ka pek le, phun thanglian kan pek lai’ ati asi. Churuangah, tusunah Nu Tha kan herh hen kan ma-mawh asi. Tahthimhnak ah an sim tawn-mi chu- ‘Nu-pa tha aneilo hen simhtu tha aneilo mi chu a’ tihen au fa rang mawh kanti tawn na asi. Churuangah mi-au khawm nupi pasal silo ding kan umlo, nikhat ni-nikhat chu au-nu mawh au-pa mawh si-ver ding mi chu kansi ko. Dawngsung hi school pakhat mawh institution pakhat, court pakhat, hospital pakhat, sorkar pakhat leh pawl pakhat hen tahthimh asi. Mi pakhat sinnak adawmhnak mawh sinnak atawng masa chemnak mun chu dawngsung churuangah school/institution masa chem tinak , nun simhnak mawh te-le-fa zei-zei mawh lakah tawhnak leh sualpainak mawh chet sualnak aum chun alai ah remnak (lairel) dawngsung ber nih asiam ruangah court masa tinak, te-le-fa tuk-liam mawh teih zikzek aum chun amasa hen Dettol mawh molom tel hen dawngsung lakah bulsannak aum ruangah hospital masa-chem tinak, tuan-khai, mawhphurhnak mawh thu-neihnak, dawnsung humhalhnak leh sum-pai thu-ah dawngsung lak Lak kan nei hen kan theih masa chem ruangah sorkar pakhat leh pawl tinak asi. Upa pakhat nih nupi pasal kan auhnak asan (meaning) asim-mi chu- Nupi tinak chu, pasal rangah chun anu khawm anu, api khawm api, pasal tinak nupi rangah chun Pa khawm pa, Sal khawm sal ati asi, asan chu apa rangah zei hawi atih hen azah chu hawite hen pa hawi hen zauh leh khunhriah ding tinak, chun thu sia la tha inlo khuasak dirmun te-le-fa ruangah leh thil tinpirit theih hen ahamh ding angai ruangah sal khawm sal tinak, mirat mi-khawlhkheng an lawhtling tinak pa mawh pasal pakhat rangah an ti nawh mi asi. Chununah nupi hi zat 3 (thum) hen aum ati asi- 1) Far abangh mi, 2) Lawhnu abangh mi leh 3) Nupi diktak (nu khawm nu, pi

Page 15: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

khawm pi abangh-mi). Hi zat pathum theih kho ding chun, pasal khualtlawng tlung lakah theih kho ti asi- pasal khualtlawng kal ahawng tlung chun far abangh-mi nupi chu apasal zal athumh hen zal azauh sawm lai, zei-zei hawng ka chawk piak tihen, apasal khawlhtlawng kal ahawng tlung chun tawh ahauh hen heh-har alinh lai chun nupi dik chu apasal khawlhtlawng kal ahawng tlung chun in akai leh akailo hen ti-kik tla pek hen leh buh bel an bel azauh hen tak-khawlhnak mawh kutke ngen nak ti tla lum hen inlo tla afim anti asi- chuchu nu khawm nu pi khawm pi abangh mi nupi tinak asi- asan chu laikulh ah chun kan nu leh kan pi nih hawng kan zangfah hen hawng kan dawn chem tih mi nih an sim tawn asi. Churuangah, dawngsung atha hen adawh kho ding chun mawh zun-zauhtlak dawngsung siding chun amasa hen nupa (nupi pasal) remnak, azangfah tawnhnak, alungkham tawnhnak, azumh tawnhnak, asim sawilonak, duhkang atheih piaknak, thil tha lakah afawrh tawnhnak, pasal rangah zah dan thiam leh mi dang maika tla hawlh-le-ring tha hen sawnh biak, pasal tha thawk kang leh duhkang achei leh hawlh dan leh um dan thiam, te-le-fa zauhkhenh leh nun-simh thiam, sinnak lei uar vive, lasui rel huam, karei lak huam, thil thup leh awkrawl thu sim manglo, nu-le-pa sin thu-zual kawh leh unau rangah athup hen thil pek chinglo, thu pheh manglo, inlo khunhriah thiam, zatlang, taksa thlarau lakah mi-theihthiam sihen apehtlai, Pathian theih leh rawngbawl huam, thil tha lakah ningzak sunhsak tuklo, pasal rangah thlacham piak theihnak, pasal mitmai tha kho kang hawl thiam leh mang thiam, te-le-fa tla rangah minung-rothil siam lakah leh inlo khuasak rian lakah mi-tha nuam leh rian sunhsak mi, dawnh khonak leh tuarselnak nei-mi, phung-le-lam ching leh humhalhnak theih, pasal lo-leng suak leh tlung hunah thlah-thiam leh dawng thiam, pasal thinlung theih atang leh lung-awitir leh ralthatnak pek thiam, mi zun-zauh thiam leh chawng kho, thil zei-zawng lakah fimkhurtak hen thil tih thiam, nun nem leh lim mel um thiam, sumpai dirmun leh mah dirmun theih hen thuam leh chei thiam leh theih, mailei thiltum nei leh chawnh thiam, zuk-le-muam chinglo, taksa venghim leh thatnak ding ruangah ei-le-bar suang-er thiam leh hamhnak leh lawmhnak zawng khuavang risih tih theih hen zun zauhtlak Nupi Pasal sihen Dawngsung tha, Dawngsung zun zauhtlak leh milian, mi-tha, mifel leh mi-thiam suaknak dawngsung siam ding tan lak kan adawmh chiau lai rawh, Laikulh san tawmte ka nei liau ah hin.

“Nungak-tlangval tla sinah thu tawite”

Ls. Lallim Bawm ASA University Bangladesh

& YGF Campus Ministry’s member

Thu masa: Bawmram ah Nungak-tlangval tla, na thiltum na puitlingtir kho. Sikhawmsele Pathian chu na maiah zei liau zawngah na siah kumza ding ti theih kumza rawh! Thiltha ti rawh, thil diklo reng ti lah le nun simhtu tha (Great Mentor) hawl, chumi nun simhtu tha nih chun na thiltum puitlingtir ding hen lampi dik a nan simh lai. “Nati kho lai lo” (You cannot do it) ti hen thu an simh mi ngai lah. Chubang thusimtu tla chu zei liau khawmah an lawhtling lo mi tla an si. Nang nih nati kho lai! (You can do it!) ti theih kumza rawh. Tusun ni ah nungak tlangval tla nih duhlonak, elnak, pamnak, hawikawmh diklonak, lungawi lonak tla hen hun kan mang tawn. Laikulh thanglian ding hen leh mah phun-phai thangso kho ding hen chun nungak tlangval tla rangah sunhsak (priority) pek dauh na ding asi. Mi thiam seino pakhat chu kan mailei phun-phai lakah leader pakhat asi ti kan theih a pawimawh. Na chak liauah, Phun-phai leh midang that ruangah na thiam nak mang rawh. Volunteer tha hawng

Page 16: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

si rawh, chun organization lakah na thiamnak leh na hun voh rawh. Zei harsatnak tal na maiah um khawmsele zumhkai tak hen um rawh. Sap hawlh lakah um mi chu, “Just believe in yourself”. Christian kansi ruangah chun kan finghnak bul chem chu Bible asi. Churuangah Bible Chabu Thenhlimh ah zei hawi a rin tawmte hen kan hawng zoh lai rih: Thusimtu 12:1 -3 “Churuangah seino na si liauah a nan siamtu theih kumza le, na ngaihsiat nil eh kum a hawng tlung hen “ Nungnak lakah ka lawm loh” na ti ni a tlung lanah. Chu chu ni leh thla cheu leh arfi tla mui hen vandawm tla a len lo rawh ding mi tik tla chu asi. Churawh chun a nan vengtu na ban tla a thir lai le, na ke tuah a chak mi a ze lai. Rawl na khainak na ha tla a tawm lai le, fiangtak hen na muhnak mit khawm a mui lai.” Thufing 3:5-6 “Na thinlung zawzawng hen LALPA chu zumh rawh. Na thinlung ah dawn mi leh na theih mi lakah ngauh lah. Na thiltinak zeizawng ah LALPA chu theih le, amah nih lampi dik a nan khit piak lai.” Jeremia 29:11 “Nan rangah ka thiltum tla siat leh rawknak um lo hen sul-leh-lam tluang tak hen kalpi kan tum na mi leh mailei ah nan lungum mi thu lakah an kalpi na ding ka tum mi thu chu keimah cho nih ka theih.” 1 Timothe 4:12 “Na ngaksianak aukhawm nih zauhnawmh lah seh, thusim leikang tla, changh dan tla lakah, na dawtnak, zumhnak leh thenhlimhnak lakah lungtu tla zauhtawnh ding hawng si rawh.” Sam 127:1 “LALPA nih in sak lo chun, a saktu tla riantuan chu thawt asi. LALPA nih khuapi a veng lo chun, vengtu tla chu a thawt cho asi.” Thufing 19:21 “Mi nih thil zeizawng ti ding hen tumnak an nei kho, sikhawmsele LALPA duhzia hawi hen ti asi lai.” Rom 8:28 “Chun, Pathian dawttu amah ruat hawi hen a kawh mi tla ranagh chun thatnak ding hen zeizawng hen a tuan piak na tawn ti kan theih.” Psalm 119:9 “Tlangval nih zeitin a nunchan a thenhlimhtir kho lai? Na thupek tla zul hen.” Isai 40:29-31 “Mi chaklo leh mi di tla chu chaknak a pek na. Ngaksia a thang kholo mi leh tlangval a di mi rang khawmah. Sikhawmsele, tangpitu dingah LALPA lakah a ngauh mi nih chun chaknak thar a tawng lai. Mupi hawi hen thla hen an zuang lai le, an tek lai le, an di lai lo; an kal lai le, an uai lai lo.” Thufing 20:1 “Zu na din tuk mi nih a nan attir hen hau a nan suahtir. Zurit chu atnak asi.” Thufing 23:19-21 “Ka fapa, na nungnak lampi thu ah fing tak hen dawn set. Zudin leh sa ei hen khim tak um mi chu kawmh na lah. Zudin mang leh buh ei chak chu pamnak a suah. It leh ei lawng hen na um chun nangmah siat-leh-rawk hen na um sawm lai.” 1 Peter 4:3-4 “Chuvachun, lunglotu tla nih ti ding hen an duh mi chu a lanah nan ti tawk ual rawh. Nan nungnak tla chu, hurnak tla, taksa duhnak tla, uain duhnak tla, zu mun ah lawmnak tla, zu din murui tla, ruk sawnhnak nawmtam tla lakah nan um

Page 17: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

kha. Tuah anmah nuamchennak lakah nanna tel bak lo ruangah lunglotu tla nih che an ti le, an simsiat na tawn asi. Sam 119:105 “Na thu chu hawng ka ruitu ding hen khawnvar asi. Ka lampi rangah cheu asi.” Sam 71:5 “LALPA ka ngaksiate thawk hen ka lungumnak ka siah hen ka nan ngauhsan.” Exodus 20:12 “Nan nu leh nan pa zah na u, chu tikah ka nan pek na mi ram ah hin nan san sau lai.” 1 Samuel 15:23a “A lakah helnak hi dawithiam hen a bang le, lungkhungnak hi milem sawnh tluk hen a sual.” Ephesi 6:1-3 “Ngaksia tla, Lalpa ah nan nu leh pa thu zawt u; chu chu thil dik asi. “Na nu leh pa chawnglawmh rawh,” chun, na rangah a tha lai le, tual ah na dam sawt lai.” Thufing 17:25 “Fapa a chu a pa rangah ngaihsiattirtu leh a nu rangah thinlung faktirtu asi.” Thufing 23:22 “Na pa thu ngai le, amah lo hen khua na sa kho awt lem lo. Na nu a tar tik chun na dawtnak langhtir rawh.” Thufing 1:8-9 “Ka fapa, na nu leh na pa thusim ngai rawh. Na nunchan rangah puanmenh dawh tak hawi mawh na ngawng ah thi awih nih na mel an thattir mi hawi asi lai.” 1 Timothe 5:1-2 “Upa tla chu fail ah le, pa hawi hen lem dauh na, tlangval tla chu unau hawi hen, tarnu tla chu nu hawi hen, nungak tla chu thenhlimh tak a farnu hawi hen.” Jem 2:14-17 ah zangfahnak dik tak ah um hen kan thilti lakah active ding hawng kan simh asi. Josua 1: 7-9 lakah khawm nungak-tlangval tla rangah thu tha tak leh thiltum lakah tumnak nei thlir ding hen hawng kan simh asi. 2 Timothe 2:22-25 “Seino duhnak tla chu tektak le, thinlung thenhlimh hen Lalpa lamtu vial tla lakah repnak tla, lungnak tla, dawtnak tla, remnak tla, fuk rawh. Sikhawmsele, donak tla a ring tawn ti theih hen, elnak atkai leh fing lo lakah chun tel ding duh lah. Lalpa to-aw nih chun do ding asi lo le, mi zawzawng lakah velnei hen, sintir thiam hen, sual lakah dawnh kho hen, do ding a tuah mi tla chu dawnh kho tak bu hen sintir lehlam ding asi; chuvachun, Pathian nih thudik chu an theih rangtlingnak ding hen a rimtir ving hen. Rom 13:13 “Sun ah um hawi hen dawh tak hen kan um lai, zu din nawk leh zu ri a um lo hen, hurl eh a duh um lo hen, sual leh a nahsuah a um lo hen..” 1 Samuel 2: 18 “Chu liau chun mipa ngaksiate Samuel nih chun LALPA rian chu a tuan vima le, bawlpu kawrfual a ruk.” 2 Kings 22:1-2 “Josiah chu Juda lalchem asi liauah kum riat mi asi. Josiah nih LALPA lawmhkang hen thil a ti le, amah thlaktu David zia chawng hen fek tak hen Pathian dan a zul.”

Page 18: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Mikah 6:8 “Si lo e! LALPA nih a tha mi hawng kan simh rawh, kan lakah a duh mi chu hi hi asi: diknak, zangfahnak, dawnglo langhtirnak leh amah Pathian hen nautak hen a kawmh ding a duh mi chu asi.” Thu dawnghnak: Thu dawnghnak ah ka hawng sim duh chu tukum YBA nih a timhtuah mi lakah “Tusan Bawm Phun Dirmun Chawngnak” thupi mang hen “Bawm Upa Murui Kawmhnak-2013” an nei mi report tla ka zauh le thungai hen ka lawm. Sikhawmsele, tu thawk hen nungak-tlangval tla rangah social riantuan lakah kan umtir (involve) na lo chun mailei ah Bawm leader tha kan tawng kho lai lo tinak ka nei. Kannih Bawm phun chu Christian kansi ruangah thil zeizawng kan tuan le kan khai ding mi lakah Bible hi a bul chem ah kan siah a ngai asi. Churuangah, hi Bible verse tla hi ka hawng tarlang mi asi. Ka lawm e… Kan Bawm Phun hi Lalpa Pathian nih tamtak malsawm seh!!! Amen.

"KUMZABI LAWMHNAK"

Lyric:Tuanthawn

1.Kan mailei kum 2018 thawngthang tha a hawng tlungnak Kum za chu kan neih vima rawh, Tarnu tarpa nungak tlangval thangthar tla zawzawng sinah Pathian khuaruatnak mikip sinah um seh. Kumza tling kum lawmhnak Centenary lawmhnak (3) Mikip sin um chiau seh Centenary lawmhnak(2) Jubilee malsawmnak kan sinah tlung chiau seh. 2.Lanliau pi-pu nun nih phanhlo Gospel thawngthang tha Ri-zung mual ah chun an liam tak ver rawh, Tuliau thangthar kan van a nei Lal Christ dawtnak chu Ruangsuahnak thlrau damnak thu chah tawngtu kan si. 3.1918 kumah thawngthang tha phuangtu kan ramah Missionary an hawng tleng kan philh lai lo, Pathian dawtnak ni hawi hen ramah hawng cheu seh! Kan chawnglawmh lai HALLELUIA Amen.

9B AvMó AvšÍR©vwZK Avw`evmx w`em: ‡cÖwÿZ evsjv‡`k Ryqvgwjqvb AvgjvB cwi‡ekKg©x

f~wgKv t wek¦e¨vcx Avw`evmx RbMY HwZnvwmK fv‡e †kvlY I ‰el‡g¨i wkKvi n‡q‡Q| welqwU‡K gv_vq †i‡L RvwZmsN 1993 mv‡j ÒAvw`evmx RbMYt bZyb Askx`viÓ †køvMvb wb‡q AvšÍR©vwZK Avw`evmx el© cvjb Ki‡Q| Avw`evmx‡`i gh©v`v cÖwZôvi Rb¨ RvwZmsN mKj m`m¨ iv‡óªi cÖwZ `„wó AvKl©Y K‡i cÖ g Avw`evmx `kK (1995-2004) †NvlYv K‡i| 2005-2014 ch©šÍ wØZxq Avw`evmx `kK Pj‡Q| 2005 mvj †_‡K mviv we‡k¦ AvšÍR©vwZK Avw`evmx w`em cvwjZ n‡”Q| ejvevûj¨ †h, cÖvq 90wU †`‡k 5 nvRv‡iiI AwaK ¯Zš¿ †Mvwô‡Z wef³ wek¦ RbmsL¨vi 5% A_©vr 37 †KvwUi AwaK Avw`evmx gvbyl we`¨gvb|

Page 19: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Avw`evmx msÁv t Avw`evmx k‡ãi msÁv GLbI my®úófv‡e †`qv bv n‡jI cÖKvivšÍ‡i Zvi ˆewk‡ó¨ ejv Av‡Q †h, hviv AvaywbK ivóª cÖwZôvi Kv‡j A_ev Zvi Av‡M Dc‰b‡ewkK mgq Kvj †_‡K wbR f~wg‡Z emevm Ki‡Q, wKš‘ D‡”Q‡`i AvZs‡K Av‡Q A_ev D‡”Q‡`i wkKvi n‡”Q, hv‡`i wbR¯^ fvlv I ms¯‹…wZ Av‡Q; wKš‘ wejyß cÖvq Ges hviv mvaviYZt ivR‰bwZKfv‡e A‡b¨i Awab¯’| ‰ewk‡ó¨i g‡a¨ AviI Av‡Q †h, hv‡`i mgvR e¨e ’v, fvlv, ms¯‹…wZ I HwZn¨ †`‡ki g~j ‡ ªvZavivi Rb‡Mvwôi fvlv I ms¯‹…wZ †_‡K m¤ú~Y© c„K Ges hviv ivóªxq AvB‡bi †P‡q cÖ vMZ AvB‡bi wfwˇZ mgvR cwiPvjbv I Af¨šÍixY mKj we‡iva wb®úwË K‡i, hv‡`i f~wgi mv‡_ A_©‰bwZK, mvs¯‹…wZK I Ava¨vwZ¥K wbweo m¤úK© Av‡Q| ZvivB Avw`evmx| Avw`evmx I DcRvwZ k‡ãi weZK © t Avw`evmx ev Indigenous GB k‡ãi A_© Avw`evmxiv Rv‡bbv ej‡jB P‡j| cÖ‡Z¨K Avw`evmx Rb‡Mvôxiv wb‡Ri fvlvq Zv‡`i cwiP‡qi kã e¨envi K‡i| Z‡e †Kvb Ae ’v‡Z wb‡R‡`i‡K ev½vjx, divmx A_ev Bs‡iR e‡j bv| evsjv‡`‡k emevmiZ Avw`evmxiv wb‡R‡`i‡K †h bv‡gB m‡¤vab KiæK bv †Kb, evsjvq Zv‡`i mgwóMZ cwiPq Avw`evmx| GLv‡b GB f~L‡Û †K Av‡M A_ev †K c‡i G‡m emwZ ’vcb Kij Zv we‡eP¨ welq bq| gvbbxq AvBb gš¿x e¨vwióvi kwdK Avn‡g` wbtm‡›`‡n Avw`evmx mvsweavwbK ¯xK…wZ I AwaKvi cvIqvi c‡ÿ wQ‡jb| hLb GKwU †Mv‡q›`v ms¯’vi K‡qKRb c`¯’ Kg©KZ©v AvBb gš¿xmn PviRb wmwbqi gš¿xi `߇i wM‡q cve©Z¨ PÆMÖvg A‡ji Aev½vwj DcRvwZ Rb‡Mvôx‡K Avw`evmx wn‡m‡e ¯xK…wZ †`Iqv n‡j wK ai‡bi D‡ØMRbK mvwe©K cwiw¯’wZi m„wó n‡e (hyMvšÍi, 7 Ryb 2011) Zv j¨vcU‡ci gva¨‡g Zy‡j aivi ci wZwb Zvui Ae ’vb †_‡K m‡i wM‡q e‡j‡Qb, Òcve©Z¨ PÆMÖv‡gi BwZnvm I b„ZË¡ we‡kølY Ges Z_¨ hvPvB evQvB K‡i miKvi wPwýZ K‡i‡Q cve©Z¨ PÆMÖv‡gi Aev½vwjiv Avw`evmx bq- DcRvwZ ZvB Zv‡`i Avw`evmx wn‡m‡e mvsweavwbK ¯xK…wZ †`qvi my‡hvM †bBÓ (Avgv‡`i mgq, 25 Ryb 11)| Aciw`‡K gvbbxq ciivóª gš¿x Wv. w`cygwb 26 Ryb 2011 Bs Zvwi‡L mn‡hvMx- Dboeqb ms¯’vi cÖavb/ cÖwZwbwa I KzU‰bwZK‡`i †W‡K e‡j‡Qb, Òevsjv‡`‡ki wZb cve©Z¨ †Rjvi g‡a¨ †Kvb Avw`evmx †bB| IB †Rjv mg~‡ni Awaevmxiv ÿz ª RvwZ †Mvwô| Zv‡`i ÿz ª RvwZ †Mvwô wn‡m‡e AwfwnZ Kiv n‡e| myZivs Zv‡`i ÔAvw`evmxÕ wn‡m‡e m‡¤vab Kiv hv‡e bv Ges G wel‡q weZK© Dm‡K w`‡j cve©Z¨ PÆMÖvg Pzw³ ev¯Íevq‡bi cÖwµqv‡K evavMÖ Í Ki‡e|Ó wZwb AviI e‡j‡Qb, ¯v_©v‡šlx wKQz gnj wewfboe AvšÍR©vwZK †dvivg I RvwZms‡Ni wewfboe Av‡jvPbvq evsjv‡`‡ki cve©Z¨v‡ji Rb‡Mvwô‡K Avw`evmx AwfwnZ Kivi gva‡g we‡kl myweav †bIqvi AccÖqvm Pvjv‡”Q| IB me gn‡ji G ai‡bi Avbv ZrciZv evsjv‡`‡ki RvZxq cwiPq, fveg~wZ© I mve©‡fŠg‡Z¡i Rb¨ ûgwK m„wó K‡i- e‡j ûwkqvwi D”PviY K‡i‡Qb| cÖK…Z Avw`evmx m‡¤vab Ki‡Z wM‡q ciivóª gš¿x GI e‡j‡Qb ‡h, evOvjxivB GB †`‡ki cÖK…Z Avw`evmx| hw`Iev 1872 mv‡ji Av`gïgvix‡Z cve©Z¨ PÆMÖv‡g gvÎ 1.74% evOvjx wQj| gRvi welq n‡jv AvBb gš¿x e‡j‡Qb, cve©Z¨ PÆMÖv‡gi A-ev½vjxiv DcRvwZ Avevi ciivóª gš¿x e‡j‡Qb ÿz ª RvwZ †Mvwô| 7-7-2012 Zvwi‡L gvbbxq cÖavbgš¿x cve©Z¨ PÆMÖvg †nWg¨vb mwgwZi †bZ…e„‡›`i mv‡_ wfwWI Kb&dv‡i‡Ý cwi¯‹vifv‡e Avw`evmx‡`i cvnvox e‡j m‡¤vab K‡i‡Qb| ZvÕn‡j †KvbwU mwVK ? Z‡e cve©Z¨ PÆMÖv‡gi Awaevmx Aev½vjx‡`i DcRvwZ ejvi Rb¨ gvbbxq AvBb gš¿x‡K ab¨ev` †`qv †h‡Z cv‡i| Z‡e cÖkoe n‡jv- Avgv‡`i cwiPq †KvbwU? GLv‡b AviI D‡jøL Kiv cÖ‡qvRb ‡h, cve©Z¨ PÆMÖv‡gi evB‡i evsjv‡`‡ki †h mg¯Í A‡j Avw`evmxiv hyM hyM a‡i emevm K‡i Avm‡Qb Ges Zviv wb‡R‡`i‡K Avw`evmx e‡j `vex K‡i Avm‡Qb Zv‡`i e¨vcv‡i wKš‘ wKQz ejv nqwb| Avw`evmx Avi DcRvwZ kã e¨env‡ii e¨vcv‡i hyM hyM a‡i kvmK †Mvwôiv fyj Abyev` K‡i Avm‡Qb| Avi c„w_ex‡Z †K †Kv‡Ì‡K Av‡M G‡m Avwef©ve n‡q‡Q GwU Avw`evmx ev Indigenous Peoples Gi g~j K_v bq| cve©Z¨ PÆMÖv‡gi Awaevmxmn evsjv‡`‡k Ab¨vb¨ GjvKvi Avw`evmx‡`i ¯xK…wZ w`‡j g~j †¯ªv‡Zi Awaevmx ev½vjxiv Dcwb‡ewkK emZKi ev we‡`kx n‡q †Mj †mwUI †gv‡UB mZ¨ bq| Avw`evmx k‡ãi e¨envi I miKv‡ii Ae ’vb t Av‡M wKQyUv Av‡jvPbvq G‡m‡Q, Avw`evmx Ges DcRvwZ kã e¨env‡ii †ÿ‡Î miKv‡ii Ae ’vb| GB Avw`evmxi kã ev Indigenous kãwU eû Av‡M †_‡K G‡`‡k we‡kl K‡i cve©Z¨ PÆMÖv‡gi Awaevmx‡`i †ÿ‡Î e¨envi Kiv n‡q‡Q| (1) 1900 mv‡j ZrKvwjb e„wUk miKvi The Chittagong Hill Tracts Regulation Act 1900 G Awaevmx‡`i Indigenous hill men e‡j mvgwMÖK cwiPq wbwðZ K‡i‡Q (jxM Ae †bkb A_ev UNO m„wói c~‡e©)| (2) 1995 mv‡ji evsjv‡`‡ki A_© AvB‡b cve©Z¨ PÆMÖv‡g emevmiZ Awaevmx‡`i Indigenous hill men I `vwi`ª we‡gvPb †KŠkjc‡Î Avw`evmx kã e¨envi Kiv n‡q‡Q| (3) ZvQvov eZ©gvb gnv‡RvU miKviB 2010 mv‡j ÿz ª b„-†Mvwô mvs¯‹…wZK AvBb 2010- G Avw`evmx kã e¨envi K‡i AvB‡bi ZR©gv K‡i‡Q,

Page 20: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

(4) gnvgvb¨ nvB‡KvU© 2005 mv‡j Zvi iv‡q `iLv¯ÍKvix m¤úªxwZ PvKgv‡K Indigenous hillmen m‡¤vab K‡i Zvi cwiPq wbwðZ K‡i‡Qb| (5) eZ©gvb miKv‡ii wkÿv bxwZ‡Z ÔAvw`evmxÕ kã e¨envi Kiv n‡q‡Q| Zvn‡j iv‡óªi Av½y‡ji †njb cve©Z¨ PÆMÖv‡gi w`‡K †Kb ? eZ©gvb gvbbxq cÖavbgš¿x wb‡RB we‡ivax `‡j _vKv Ae ’vq 2003, 2004 mv‡j AvšÍR©vwZK Avw`evmx w`e‡m evsjv‡`‡ki Avw`evmxmn we‡k¦i mKj Avw`evmx‡`i ï‡f”Qv evYx w`‡qwQ‡jb| ZvQvovI wZwb cÖavbgš¿x _vKv Ae ’vq 2009 mv‡j Avw`evmx‡`i ‡`qv ï‡f”Qv evYx‡Z Avw`evmx RvwZ‡Mvwôi AwaKvi welqK RvwZmsN ‡NvlYv cÎ Abyhvqx KvR Kivi AvMÖn cÖKvk K‡iwQ‡jb| GKBfv‡e eZ©gvb we‡ivax `jxq †bZv †eMg Lv‡j`v wRqv 2003 mv‡j Avw`evmx w`e‡m ï‡f”Qv evYx w`‡q‡Qb| 2008 mv‡j ZË¡veavqK miKvi cÖavb W. dLiæÏxb g‡nv`qI AvšÍR©vwZK Avw`evmx w`e‡m ï‡f”Qv evYx w`‡qwQ‡jb| gvbbxq ciivóª gš¿x Wv. w`cy gwb ‡Zv GK avc GwM‡q ÿgZvq hvIqvi 6 gvm Av‡MI XvKvi ivRc‡_ Avw`evmx w`e‡m jvj e¨vbvi a‡i i¨vjx‡Z AskMÖnY K‡iwQ‡jb hvi d‡Uv dz‡UR wn‡m‡e Avgv‡`i Kv‡Q msiwÿZ Av‡Q| ZvQvov me‡P‡q gRvi welq n‡jv 1972 mv‡ji 22 †k Ryb Zvwi‡L ZrKvjxb e½eÜz miKvi 1957 Bs ILOÕi Tribal and Indigenous Convention 107 G Aby vÿi K‡i‡Qb| hvi ev¯Íevqb GLbI `„k¨gvb bq| Avw`evmx‡`i mvsweavwbK ¯xK…wZ ebvg kvmK †Mvwô t GB welqwU Gfv‡e Av‡jvPbv Kiv †h‡Z cv‡i †h, evsjv‡`‡k AvIqvgx jxM 2008 mv‡ji Zvi wbe©vPbx Bk‡Znv‡i 18.1 I 18.2 G ejv n‡qwQj Avw`evmx‡`i Dboeqb I AwaKvi cÖwZôvi j‡ÿ¨ ag©xq msL¨vjNy, ÿz ª RvwZ¯Ëv, Avw`evmx I Pv evMv‡bi Kg©iZ kÖgRxex Rb‡Mvwôi Dci mš¿vm, ˆelg¨g~jK AvPiY, Zv‡`i Rxeb, mgvR Rxe‡bi me©‡ÿ‡Î mgvb AwaKv‡ii ev¯Íe cÖ‡qvM wbwðZ Kiv n‡e| 30 †k Ryb 2011 Zvwi‡L cÂ`k ms‡kva‡bi gva¨‡g evsjv‡`‡ki cweÎ msweav‡bi c_ Pjv Av‡iK avc AMÖmi nj| wKš‘ Avw`evmx wnmv‡e cwiwPwZ cvevi, mvsweavwbK ¯xK…wZ cvevi Avw`evmx‡`i `xN© eQ‡ii jvwjZ ¯^coe c~iY Kivi ‡Zv `~‡ii K_v msweav‡b Avw`evmx‡`i RvwZ wn‡m‡e ev½vjx RvwZ‡Z cwiYZ Kiv n‡jv| 39 eQi Av‡M kvmK‡Mvwô †h fyj K‡iwQj Zvi cybive„wË NwU‡q c~bivq Avw`evmx‡`i cwiPq‡K A¯xKvi K‡i ev½vjx evbv‡bv n‡jv| wK A™¢~Z kvmK †Mvwôi wPšÍv †PZbv!! G †`‡ki 1.5% GiI Kg Rb‡Mvwôi Rb¨ Qvo w`‡Z A¯xKvi Kij ivóª! G hvÎvq Avw`evmx‡`i AwaKv‡i Pigfv‡e AvNvZ Kiv nj| hvi fvlv evsjv bq, hvi ms¯‹…wZ ev½vjx ms¯‹…wZ bq, hvi cÖ vMZ AvPvi AvPiY m¤ú~Y© wfboe, †m n‡q †Mj ev½vjx| wewfboe ‡`‡k Avw`evmx‡`i ¯xK…wZ t 1957 mv‡ji ILO convention 107 ‡K RvwZmsN ms‡kvab K‡i 1989 mv‡j ILO convention 169 bv‡g AwfwnZ K‡i| ZvQvov 12B †m‡Þ¤i 2007 m‡bi RvwZms‡Ni mvaviY cwil‡`i 61Zg Awa‡ek‡b, Avw`evmx welqK RvwZms‡Ni †NvlYv cÎ ‡fvUvfzwUi gva¨‡g Aby‡gvw`Z nq| c‡ÿ 143, wec‡ÿ 4 †fvU I ‡fvU `v‡b weiZ 11wU †`k| wec‡ÿ †fvU †`qv iv󪸇jv n‡PQ Av‡gwiKv, KvbvWv, A‡÷ªwjqv I wbDwRj¨vÛ| evsjv‡`k †fvU `v‡b weiZ _v‡K| 31wU †`k Abycw¯’Z wQj| ZrKv‡j RvwZms‡N evsjv‡`‡ki ¯’vqx cÖwZwbwa BmivZ Rvnvb Avn‡g` evsjv‡`k miKv‡ii c‡ÿ e‡jwQ‡jb, ÔAvw`evmxi msÁv A¯úóZv mn †h‡nZz mKj m`m¨ ivóª Aby‡gv`b K‡i wb, ZvB evsjv‡`k †fvU `v‡b weiZ _v‡K|Õ †h mKj kw³kvjx ivóª; America, Canada, Australia I New Zealand Aby‡gv`b †`q wb Zviv cieZ©x 2/1 eQ‡ii g‡a¨ Aby‡gv`b w`‡q w`‡q‡Q| GLb evsjv‡`k ivóª wK ej‡e ?

America, Canada, Bolivia, Mexico, Brazil, Prague, Equador, Venezuela ivóªmg~n Avw`evmx‡`i ¯xK…wZ w`‡q‡Q, GgbwK wKQz iv‡óª Avw`evmxiv f~wg AwaKvi mn territorial gvwjKvbvI †c‡q‡Q| A‡óªwjqv I wbDwRj¨v‡Û AvBb I AwaKvi mn iv‡óªi mv‡_ Avw`evmx‡`i Pzw³I n‡q‡Q| 1954 mv‡j gvjqwkqv‡Z Aboriginal peoples Act bv‡g ÒIqvs AvmwjÓ Avw`evmx‡`i Rb¨ AvBb Kiv n‡q‡Q| Philippine G Indigenous Peoples Rights Act bv‡g msweav‡b ¯xK…wZ †`qv n‡q‡Q| biI‡q, myB‡Wb, wdbj¨v‡Û wbR¯^ Parliament Av‡Q| Greenland I Denmark G Avw`evmx‡`i ¯xK…wZ Av‡Q| †m mg¯Í †`‡k iv‡óªi wbivcËv I mve©‡fŠg‡Z¡i ûgwK Av‡Q e‡j †Kvb w`b cÖkoe D‡V wb| evsjv‡`‡k †Kb? Gwkqv gnv‡`‡k K‡¤vwWqv, fviZ, Pxb, Rvcvb, gvjqwkqv, †bcvj, ZvBIqvb, _vBj¨vÛ, jvDm cÖf…wZ †`‡k mvsweavwbKfv‡e A_ev iv‡óªi AvBb Øviv Avw`evmxiv ¯xK…Z| †mLv‡bI iv‡óªi wbivcËv ev mve©‡fŠgZ¡ wb‡q †Kvb K_v D‡V wb|

Page 21: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

we‡k¦i GZ¸‡jv †`‡k Avw`evmx‡`i AvZ¥ cwiPq ivóªxq fv‡e ¯xK„Z n‡jI evsjv‡`‡k GB welqwU †Kb ev‡iev‡i D‡cwÿZ n‡”Q? AvZ¥ cwiPq cvIqvi Rb¨ mvgwMÖK A‡_© Avw`evmx ev Indigenous kã e¨enviI †Kb wbwl× Ki‡Z Pv‡”Q? Z‡e Chief Dekaheh Gi Rxeb, Av‡›`vjb, msMÖv‡gi BwZnv‡mi w`‡K ZvKv‡j gb D¾xweZ bv n‡q cv‡i bv| †Kb bv jxM Ae †bkb mg‡q 1923- 1925 mv‡j Indigenous wn‡m‡e cwiPq I AwaKvi Av‡›`vjb Ki‡Z wM‡q Zv‡K wbR †`k Canada †Z Avi XzK‡Z †`qv nq wb| cv‡k¦©i ivóª New York Gi GKUv Øx‡c Zv‡K giY ch©šÍ Ae ’vb Ki‡Z n‡qwQj| m‡Z¨i Rq Aek¨B nq| KviY 1924 mv‡j Chief Dekaheh †K wbwl× Kiv n‡jI ev¯ÍeZvi Kvi‡Y 2003 mv‡j jxM Ae †bkb cieZ©x†Z MwVZ RvwZmsN GB mZ¨ I ev¯ÍeZvi `vex †g‡b wb‡q Avw`evmx `kK ‡NvlYv Ki‡Z eva¨ nq| evsjv‡`‡k cÖvwšÍK ch©v‡q emevmKvix Avw`evmx‡`i †ejvqI wVK †ZgbwU n‡e| evsjv‡`‡k AMwbZ RbZv eyw×Rxex Z_v cÖMwZgbv mKj †kÖYxi gvbyl GB AvZ¥ cwiPq cÖwZôvi Avw`evmx‡`i Av‡›`vjb‡K mg_©b Ki‡Qb| miKvi Z_v iv‡óªi me©‡kl Ae ’vb t RvwZmsN †NvwlZ mKj AvšÍR©vwZK w`em; ‡hgb- AvšÍR©vwZK gvZ…fvlv w`em, AvšÍR©vwZK bvix w`em, AvšÍR©vwZK wkï w`em, AvšÍR©vwZK evev w`em BZ¨vw` ivóªxq c„ô‡cvlKZvq cvwjZ n‡q _vK‡jI AvšÍR©vwZK Avw`evmx w`emwU cvj‡b †Kb GZ cÖwZeÜKZv Zv †evaMg¨ bq | G †`‡ki Avw`evmxiv mvsweavwbK ¯^xK…wZ cvK Avi bv cvK RvwZms‡Ni †NvlYv Abyhvqx cÖwZeQi 9B AvM÷ AvšÍR©vwZK Avw`evmx w`em wn‡m‡e cvwjZ n‡e| GUvB ¯vfvweK| wKš‘ Avgiv Mfxi D‡Ø‡Mi mv‡_ jÿ¨ KiwQ, GB w`em‡K †K›`ª K‡i miKvi bvbv iK‡gi cÖwZeÜKZv m„wói gva¨‡g fqfxwZ †`Lv‡”Q| miKv‡ii wbev©nx wefvM †_‡K cve©Z¨ PÆMÖv‡g cwicÎ Rvwii gva¨‡g mswkøó wefvM¸wj‡K GB 9B AvM÷ w`emwU D`&hvc‡bi †ÿ‡Î †Kvb iKg mn‡hvMxZv cÖ vb bv Kivi Rb¨ wb‡ ©k Rvix Kiv n‡q‡Q| hvÕ †gŠwjK AwaKv‡ii cwicš’x| Avgv‡`i `vex Abyhvqx Avw`evmx‡`i ÔAvw`evmxÕ wnmv‡e ¯xK…wZ †`qv nqwb wVK; wKš‘ Avw`evmx ejv ev ‡jLv hv‡e bv g‡g© ‡Kvb AvB‡b †jLv †bB eis A‡bK AvB‡b Gi kã ZR©gv Ki‡Z wM‡q miKvi wb‡RB Avw`evmx kã e¨envi K‡i‡Q| Z‡e GB wb‡lavÁv †Kej gvÎ cve©Z¨ PÆMÖv‡g †Kb? Kvi ¯v‡_© GB cwicÎ ? Dcmsnvi t A‡bK ivR‰bwZK D”P gn‡ji eÜziv eovB K‡i e‡jb, AZx‡Z †Kvb mgq msweav‡b Avgv‡`i cwiPq †`qv nqwb| GB cÂ`k ms‡kva‡bi gva¨‡g Avgv‡`i AvZ¥cwiP‡qi ¯’vb cvIqv †Mj| Zviv msweav‡bi 6.2 bs Aby‡”Q‡` Òevsjv‡`‡ki RbMY RvwZ wn‡m‡e evOvwj Ges bvMwiKMY evsjv‡`kx ewjqv cwiwPZ nB‡ebÓ jvBbwU fz‡jI D”PviY Ki‡Z Pvb bv| msweav‡bi 23(K) Aby‡”Q‡` †Kvb e¨vL¨v Qvov ejv n‡q‡Q- DcRvwZ, ÿy ª RvwZmË¡v, b„-‡Mvôx I m¤úª v‡qi Abb¨ ˆewkó¨c~Y© AvÂwjK ms¯‹…wZ Ges HwZn¨ msiÿY, Dboeqb I weKv‡ki e¨e¯’v MÖnY Kwi‡eb| GB ms¯‹…wZ AvBb‡K †K›`ª K‡i Zviv RvwZMZ cwiP‡qi m Ív D×…wZ w`‡q _v‡Kb| hv AZ¨šÍ †e`bv`vqK| m‡Z¨i Rq GKw`b n‡eB| GUv ‡Kej mg‡qi e¨vcvi| BwZnvm e‡j, m‡Z¨i Rq wbwðZ| myZivs wbivk nIqvi †Kvb KviY bvB| †hw`b cve©Z¨ PÆMÖv‡gi Avw`evmxmn evsjv‡`‡k emevmiZ Avw`evmxiv Av‡›`vj‡b †mv”Pvi n‡q Avw`evmx kã e¨envi Kivi †hvM¨Zvmn MYZvwš¿K Dcv‡q Av‡›`vj‡b Svwc‡q covi gvbwmKZv AR©b Ki‡e, †mw`b kvmK †Mvwôiv Aek¨B Avw`evmx‡`i ¯xK…wZ w`‡Z eva¨ n‡eb| †mw`b Avi †ekx A‡cÿv Ki‡Z n‡e bv| mevB fvj _vK‡eb| Z_¨ m~Î: � AvIqvgx jxM Gi wbe©vPbx Bk‡Znvi 2008 � msnwZ 2011 � ‰`wbK Avgv‡`i mgq 25 Ryb 2011 � Ryg g¨vMvwRb 2012 � ‰`wbK cÖ g Av‡jv 27.7. 2011/ 29.7.2011. � ‰`wbK hyMvšÍi 7.6.2011 � ‰`wbK mgKvj 27 RyjvB 2011 � RvwZms‡Ni †m‡µUvix †Rbv‡ij, evb wKb gyb Gi evYx 2011 � International Work Group for Indigenous Affairs

Zir Kung Shahu Diary: Hun dangdangah ka thinlungah a suak zawn kipah ka kil

na mi thu tla

Page 22: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Er Tuantuanah khua pakhat-ah mi ngaktrah riangvai ei neilo harsa ngai mi pakhat a um. A pam tuktarai bak le khua a suak kho bak loh; nikhat chu a siamtu khuzing sinah a kuung kung hen a rum a trap, thil a ngiar, “hei mah vaizing e, churilmal e kei chalvan chu, hawi ka bangh lo, nupi fate khimkhawp buh-an ka tuh kho na lo, ka in ka lo zohnik ka riangvai ka ngaktrah rilmal, na muh ko lo ma, hawidang chu zei an hei ngai lo, an bawngmal zia, kei narang chun a zeitak me ka sual ka kai nak na muh na tawng le hi tlukrak riangvai mualpho na ka siah chu le…nei siah hawng ka pe bak me…” a ti le a raam kuarmar. A sun a zaan khuzing sinah a ruum a raam bak dangai, a vaizing a siamtu thinlung a kuih kho bak rawh siding si, a khuzing nih chun, ‘hei ne…titi na trap na ruum ngak chu, van chung bawngmal ka hawng thlaak awt ne, zeisele thu kan siam ta ding a um,” ti hen chung pathian thu a tawng. “Zei thu me tuah siam a ngai rih?” a ti bak aw neem ngai hen. “Ka van bawngmal a hawng tla ding duandan chu hi hawi asi lai hi, na hawng ka daih mi zawng ka hawng thlak chun nang ta chu pakhat vima asi lai, a dang panih chu na zawlbawm annih dawng ta asi lai, na awi ma?” ti hen van thu a tawng. “Takhan chun sawkkhat ka ngaihtuah bak lai rih e,” a ti piak a khuzing rang chun. Amah lawng hen a kawtkabul leihlak lu to hen kha a tualmai a zawlbawm annih dawng inlei hawi pah hen a dawn mi rawh…..a khuzing sim dan hen chun van thawk hen sechal a hawng thlak chun kei chu sechal pakhat ka ting lai, amah lam chu sechal panih a ting lai, lungin thuang thum mi a hawng tla chun kei ta chu inkhat ko, amah lam in nih bo a nei zuar awt, sai reng ka daih lai ka ti chun sai khawm kei vo chu pakhat fawn, amah lam saipi bawpkhat a nei zuar awt fawn…” a dawn thiam lo, a lu a hai ving, a namtawng hen leilaklu chapchap tuk pah hen, “I hih, a reel lai loh,” a ti le a khuzing a hawng sawnh nawlh. Khuzing nih, “na duhthil na fiah kho mi rawh ma?” a hawng ti ko rawh chungvan thawk hen. “I, chungvan lal e, ka duh mi ka thim mi rawh,” a ti bak. “Zei bawngmal me pek na ka duh, zei tipiak na ka duh?” a hawng ti piak le, “ka mit khiang khat chaw tir ko vanmalal e,” a ti piak. (a khuzing bawngmal pek zia hawi hen a mit pakhat a chaw tir piak chun a zawlbawl a unaupa mit chu panih a chaw ding asi lai). Duhtak tla, kan Bawmram kawhmi kan a er mi, kan a duhsak kho lo mi, thrat kan a duhpi taktak lo mi zia ka dawn ka dawn le hi thiamthu ka theih vung, mahlo ngaih lah u reeltu tla.

Mah nungnak in sak - Building a life Inpi lopi, inkhung lo khung- in thra lo thra auchiau nih kan duh kan tum chiau lai. Inlo tuah kho doh tla in chu a khung. In chungchang kan sim lai. Kan umnak in. Kan inlotuah khawsak zia, kan nung le dam thu asi. Minung pakhat chungchang kan sim lai. A min kan theih lo, “aumawpa” kan ti mai ko lai. Hi “aumawpa” chu kungpinu pakhat lakah kum tam ial rian a truan le, nikhat chu a pension/diin ding a za bak rawh. Pension rawh mi chu nisiar office/truanmunah kal kan herh lo rawh, hi “aumawpa” khawm nisiar office a va kai a herh lo rawh, a nupi fate hen a hun awl a mang thra kho bak lai rawh; zeisele, siang a kai lo mi chu a thlasiar lawhte a tawng bak lai lo rawh. Pension/Riantruan diin/retirement timi hi auchiau rangah nganfaak tuar tluk asi. Truanhawi duhtak tla hen a ni nisiar munkhat rian kan truan, siat hun thrat hun kan a diir pi kan a topi, kan a lawwm kan lim zawwn hun a um, kan harsat ni a um. Pension ni thawk hen truanhawi lungduh tla hen munkhat kan um kho bak lai lo rawh. Kan hun mang zia a rual lem lai lo rawh. Lung a leeng.

Thla a dawng chun thlasiar lawhte kan tawng tawn mi pension rawh mi nichun kan tawng bak lai lo rawh. Ngaihsia a ruai thlo hei. Hi kan “aumawpa” khawm chu chuhawi dirmunah a tuhin a hawng diir bak rawh asi. Hi kan “aumawpa” nihin a pupa Kungpinu dawngpu chu a pension awt mi thu a ruah a tlenh baak siding si. A pupa nih a theih le thungai a siherh a lungkham, truanhawi/staff rinhtlak tak asi

Page 23: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

ruangah. A pupa nih a lungkham thlo le inrokual inpi tangka nuai zeimawzat man in chuanhsang sak piak ta ding hen contract a peek. Kha zatzat nuai zeimawzatman inpi sak ding contract a hawng tawng mi chu a lawmh zia a thiam lo re bak.

A pupa tlunah thungai a lawm. Khawmsele rian a hawng a dawmh rawh chun a thinlung mahlo a kal. A dawnruatnak a hawng mah lo. Tuchun laan hawi hen thla a dawng chun lawhte khawm ka tawng awt lo rawh mi, ati a thinlung hen, mahlo dawnruatnak a thinlungah a hawng suak piak. Titi staff rinhtlak “aumawpa” chu rapthlak tak dawhlo tak a hawng chaang. A pupa rangah in a sak piak mi chu – ruakhau dikdawilo, nawkawl cement, a mahlo mi phil, thingtuai mautuai, ruakhau rawtrailo a man tawm kho riri mi ruakhau rawtrailo tla a mang piak. Nikhat chu inpi chu a dih piak zuar rawh. Inpi sak chu a liim rawh dangaiah nikhat chu a pupa Kungpinu dawngpu hen chu in chu an va chek rawh, a dung a mai, a chuanhtluun, a tlun a tang, leilak, kawtka, a vaam a zeizawng chipchiar tak hen an panih hen an zoh an chek ver. An zoh an chek liim ver rawh chun, a pupa nih, “hi hi nanngmah in rua, nangmah umnak in rua asi, ka nan peek bak mi asi,” ati piak le in chabi a ap chawlh. Aw kan “aumawpa” chu churilmal, a lu arbawm tia a lian, a dung a mai a theih kho awt lo re, a pupa thusim a fiah kho lo mi hawi – zan mang ma sun mang ma hi hi ati. Ningzak mualpho tlau thiam vei thiam rau sele a duh re baak ah. Amah nih luah ding mi amah ta ding mi in theih mi sele aw hi hawi rapthlak tak bum le perpet mahlo thinlung hen chu in a va sak awt menmaw.

Aw duhtak le tla, tuhunah mah nungnak in sak lakah hi kan “aumawpa” ngak hen kan va thra chiam lem lo. Kan nuunthai rinhtlak, ngohtlak in, nuun ka um nak ding, nuun kaa diin nak rua in a zeitin ka tuah/siam? Mi cherkhet rapthlap tak hen kan a thlahdah, sinliau a mailei rang a ngaihsak lo. Charel lo, thinlung peek lo, thlahdah tak hen a in a sak, a ruakhau sianawi, tlingtlaaklo, min aangthang zei rawtrai lo tla hen a in a dirh, a sak. A hun mang dawhlo kang tinza tla hen, pampammaimai nu le pa tangka zareh kuat ei salam, class kal lo um salam, ritphung mahlolo tla hen hun mangtu kan um. Tik le ri nih aukhawm a hawng kan ngaak ko lo ti asi dangaiah khi dunglei va kiir nawlh kho mi sele mu! Mahte dunglei kiir kho mi sele mahte in sak kaa dawmh nawlh ding mi. Aw duhtak le tla, aukhawm dunglei kan kiir kho lo rawh. Hun a lan rawh. Na nungnak in rua saktu chu nangmah nasi. Nisiar maw na khenh, vaam na sawng, kaan na thaang. A ruakhau na laak. Tusunah a ruakhau na mang mi, na thasuah, na sunhsak, na kulmut mi na khawsa inlotuah na nung na dam nak in na sak mi asi. Tu ah thinlung tak hen cha na reel mi inlo khung na sak mi asi. Duhtak le tla mah le mah kan a chaih lai …hah……

Thil tum fiah

Nikhat chu tlangval pakhat khualtlawng ramfang a thawh. A kal a kal vima le munkhat ah chun lamthren pathum munah a hawng tleng. A zeimi lam me a zawh lai theih kho lo hen lam threnah chun a diin thlo. Chu liautakchun upa pakhat chu lam thren kiang chun a hawng tleng. Upa rangah chun khualtlawng kal tlangvalpa nih, “hi hi zei lampi me hi?” tihen a va daih. Upa nichun, “zei lei ah kal na tum mi?” ati piak. Khualtlawngpa nichun, “ka tum bik khawm a um lem lo chu, a remchang zia zia asi ko,” ti hen a sang. Churawhchun, upa nih, “kha hawi asi chun a zeimi tal zawh ko, nang rang chun amah ver ko,” ti hen a sang le a lanh.

Fifty fifty Emperor Akbar a lal hunah a lal in kawtkapi vengtu pakhat chu mi duh-am pakhat asi le lal sinah hawng kaltu/muh duhtu kip thawk hen nawhnak tangka a lak le a luh na tawn. Emperor Akbar chu lairel thiam lal fing sihen a thang mi asi. A lairel rualpitu ding hen “noboratna” ati le miffing pakua a nei na. Hi mifing mithiam pakua

Page 24: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

lakah Birbal timi khawm pakhat asi bak. Lal kawtkapi vengtu thil ti diklo a hawng theih le Birbal chu a kham kang a dap. Kawtka vengtu thilti diklo tlaih kho kang a dap vima le nikhat chu karei pakhat a tawng. Kawtka vengtu nih a theih lo ding hen thuam dang hen a thuam, khi khualaat mi zaithiam/lathiam sihen a khai tir le lal muh a duh thu a simh. “Pu, lal maika ah la sak piak ding ka hawng mi, hawng ka lut tir rawh,” ti hen a ngiar. Lal hen a muh ding a duhthu a simh le simh lo hen lut kho nak nguntlang tlang 20 a thupthli hen a hoh. Zaithiampa chu zeite khawm a nei lo mi thu a simh, lal maika ah lasak ding mi asi ruanagah lawman khawm a lungum bak le, ‘ngai rih pu, lal maiah la ka sak lai le, ka la nih a thinlung a nuamtir chun lawman ka tawng bak lai ka lungum, lal thawk hen lawman ka tawng chun a khing chu ka nan pek lai, ti thu a khai le kawtkapi vengtu chu a lut tir. Thuam dang ving hen a thuam le meltheihlo hawi a hawng si, lal leh a minister tla nih Birbal chu an theih lo. Birbal chu aw thra tak, zaithiam a hei si le a la sak nih lal thungai a lawmh tir. Lawmmman rangah, “zei lawman na duh?” tihen a daih le, “zei dang ka duh lem lo le, vei 100 ka keng lakah hawng ka vuak u,” ati. Emperor Akbar chu bang hawi che run thil hoh chu che a ti. Tengkher hen a daih le, Birbal nih chun Emperor Akbar lal-in vengtu mi duh-am nawhnak lak tawn tu, mi riang m nauta bumtu kawtka vengtu thu a hawng sim. Lalchem hen a tawng nak hawng lut khonak nawhnak nguntlang 20 a hawng ka daih, ka nei lo le, ka la sak nih lal a lawmhtir hen lawmmman ka tawng chun akhing kan pel lai,” kati piak mi ati. Churuangchun, ka lawmmman kengruh vuak 100 lakah a khingkhuai chu khi kawtkapi vengtu vo asi,” ati.

Chu thu a a hawng theih rawh chun Emperor Akbar chu a thin a thawk le kawtka vengtu chu tlaih ding thu a pek, lal Akbar maiah kawtka vengtu chu an hawng ruai le ngaihdam a daih chiam le lal nih a ngaihdam lo le vei 50 an vuak lim nunah renginah an khumh chawlh. Zaithiam pa rangah chun lawman a hawng pek awt liau chir chun Birbal chu a thuam a lawnh le chu zaithiam chu au midang asi lo anmah tuanhawi laireltu mifing mithiam an pakhat Birbal kha a hawng si mi an muh le che namen che anti lo an ekte nih.

Thil mang thiam lo “The Gods must be crazy” timi ni ding a tam ngai mi cinema pakhat a um. Chungzuang (aroeplane) ah chuantu tla nih an din dih le Coco-Cola palang karo chu tual lei an hawng lawnh mi chu mi mawwl tla nih an luah mi ram Kalahari timi ramkaro ah a hawng tla. Chu ram/mun chu “Bushman” timi mi mawwltla ram asi. Hi lan chun hi hawi mi thil an muh dah lo le chungvaan thawk hen a hawng tla mi asi ruangah khuzing pathian nih a hawng thlaak mi an rel. Chungvaan thilche chu an hawng muh rawh chun ‘hi chungvaan thil hi zeitin ti ding rawh, zei ti nawh ding rawh, au tingsangh” ti tla hen elkhalhnak a van suak le thu pipi a hawng a tuah luaimai. Suun le zaan hen mi le tla nawngah thu elkalhnak a ziam kho lo, a nelei a nelei chun sual vaviar nam vaviar hen an um thlo. Ram thawk hen remnak a ral, meilawngzuang thawk hen muhdahlo palang a hawng tla lan chun nuam niakmak zei an ngai lo mi. Lenglei thil nih an nunphung a rawksiat thlo. Kan ramah Kristian sakhua a hawng lut mi hi a mang kan thiam lo ruangah ma Bawm phunfa titi kan a threnkhuai, kan a rem lo, lungrual tharual kan um kho lo? Mang thiam lo nak, zei tak me asi theihlonak tla kiantirtu tla chu vangliau tla nan si, mi chathiam tla nan si, bengvar tla nan si.

Bawm chasin: BCS zeitikah? ���� ������-� ��� �� ����� ���� � �� �� ��� । �� �� ���� ������� �� ��� ����� ��� �!"#- �$’���� %&'� ��(���#�� ���� ��)-�� �*+ ��। �������-� �� �� � ������� ���#��� ,�� ��� ����- ���� .�- ���#����� ��#%�� ������� �/�-0/� ���� �1�� ���#���-� 23 ��� .� �� ��। ��� �!"# �� �4� ��

Page 25: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

��5 �#�* �6� ��� �� �� � ���� ��)-�� ��। Tutan mi BCS 33 nak lakah Rowangchari thawk hen mi panih an tling ti thu kan theih, pakhat chu Hai Shing Marma, pakhat dang chu Dipangkar Tanchangya tihen kan theih na. Phundang hi hawi an tlinh kan nih teh kha zeitik kan tlinh bak lai aw!!!

Kan Bawm chasin: Khur-awm nungak

Kan Bawm tlangval tla chasiin chu tuan nungak melthra 'Khur-awm' timi keipi nih a fiir ving mi va suh ding hen tlangval tla an a tuang mi hawi. A tir chun an ban tha an pawrh le keipi hen an a maitawnh chun, 'tihin ka ti lai, takhan ka ti lai,' anti le an ban an tum an samh mi, an zuul vima le keipi neh chu a tir chun sangar keneh tia an muh, sangar ken eh tia liau chun zei an ngao lh, an tih lo rih, khengparh tia an muh, tawm an thling a za rawh, tawrawn tia an hawng muh rawh chun an ningtrih an zer vima le inlei dawngsung damlo zawtfah leh inlei thawngthang tha lo tla hen an a leng an a leng le an a zuuk hep ti. Keipi naihkhet va kal au tlangval khawm an iam lo mi hawi. Tusun nitiang hen kan Bawm tlangval aukhawm cadre service ah an um lo rih ma hi. Duhtak vaangliau tla, a dawngh tiang ralthra u, BCS exam tla laah suak ding tumruh nei u, sports games leikang khawm district levelah a zei item lakah tal pakhat tal min nei hawng si u, chun, au pakhat mawhtal news media leiah suak u.

Bawm chasin: au nih nan ka thrumh lai hi Tankhat chu khua pakhatah circus murui an hawng kai. Khi vaanlai khet ah a saang tawk ual ah va kai hen a khawwk ding mi zaat pang pakhat a um. Tlangval pakhat chu a zoh a zoh le 'hei tak, mipa, ngai salak,' ati le pavang.....khi a par pilik a kai dak, a tanglei a van zoh tilam chu a thla a duuk le a thin vaan a kai ving, aa khawwk ngam pal loh, midang rang lam,"au nih nan hawng ka thrumh lai hi," ti hen a va ngiar chiam na.

Midang ngaihzia man peek Midang rangah zeitin kan zoh na, kan hua mi minung rang chun kan zoh a tha lo kumza, Bangla nih 'jare dekhte nari, tar uthon baka,' a ti. Midang kan tahnaktla, mi thil, mi ngaihdan, mi ngaihtuah zia leh theihzia tla kan tah dan tla hi a dik ding asi. Tahnak ri ding ziar kan nuk lo chun kan insak tung phun a ngawi tawn asi. Tuliau kan Bawm tlangdung hin pakhat le pakhat man kan a peek lo, a thiam mi rangah a thiam mi tahnak hen kan tah lo, a si mi rangah a sizia hen kan tah kan thlai lo. Hi hi phunfa tla dunglei lamkal asi.

Bawmzo Kuut Tukum chu Mizoramah mipi lawmhnak, nuam theihnak mangrua zeizeimawh tamtak tla – din-ei thawthaw, thilzuar stall toh hen, lemchangnak, la saknak leh Krismas lei thinlung hawih tir leh hun mang nuam/limlawm kang rua tamtak tla siam hen thlalfavang kut November 29-30 ah mang ding thu an siam, a mun khawm khi tlangsang, mangpi kiangkam ah thli boruak thlivir a thiang nakah tlaangsaangnakah tourist tla nuamtikaang munah an tum. A nuam ual lungum a kai. Bawmramah chun kan unau Fiangpidung khua unau tla an mang mi tilo chu Bawm phunfa nawngah thlafavang kut kan mang mi dunglei thu kei chu ka theih lo. Fiangpidung khua unau tla nih an mangnak a bulthu an sim mi hen Mizoramah thlafavang kut an mang mi a bulthu a khat lo hen ka theih, ka theih a tling lo khawm asi dahmawh.– Mizo ramah an mang dan chu - lo a veithum thawh lim rawh hen fangat ding a hawng za awt luaimai hunah hi kut hi an mang tawn tihen ka theih. Fiangpidung khua unau tla rangah cherkhet lawmthu simh na kho sele, an thiam kati, sawr an lawh. Bawmphunfa tla hi kan puai/kut kan thlau rel mi hi hawng nunhthar ka duh a, hawiduh tla nan duh baak lo ma? Phun pakhat amah puai nei lo/ulh lo chu a riangvai kan ti lai lo ma? Sakhua ni biik Krismass, Good Friday, Easter Sunday ti lo chun Bawmphun nih amah puai rereng a nei lo hi ngaihsia a kai nan ti bak ma?

Page 26: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Chawrungah an a nautir kho lai ma? Ni (Sun) kha a laichirah a um piak na le amah heel bing hen planets/arfi/nokhottro pakua an um, hi pakua tla nih anmah lampi chiau zawh hen ni (sun) rangah an heel. Hi hi ‘solar system’ anti. Ni hi an laimu a hawng si. Kan Bawm simzia hen chun ni hi a nunau, thlapa hi a mipa kan si tir. Ni hi a lianh zia chu kan laikulh nuai ra (ten lakh) munkhat siah na sele kha tikah ni an tiat lai. Kan laikulh nuai ra munkhat fawnh na hen a tia mi ni (sun) nih amah heel bing hen planets/arfi/nokhottro tla hen khua a sa mi rangah solar system anti, ni (sun) ko menah kan laikulh nuai ra tiat a um chun a dawngsung le hen khua a sa nak munma (sourojagat) kha zeivial a kau rawh ne? Kan theih kau ding hen -Our solar system is located in the Orion Arm of the Milky Way Galaxy. There are most likely billions of other solar systems in our galaxy. And there are billions of galaxies in the universe. Hi zawng siamtu Pathian chu zeivial a lian kan tah kho ma minung theihnak nih? Hi tiatia mi chu a nau tir le chawrungah a hawng suak. Nautirnak zeime si theihnak hun kan naih luaimai. Krismas puai hi nautirnak theihnak hun asi. Bawm phunfa nawngah kawhmi tamtawk a um mi ruitu/hotu tla zei tia an lian? An lian tawk ngelchel lai. Lian na lah sele kawhmi nawngah nuam theihnak, umsannak leh lungnuam nak a um ding mi asi. Chawrungah an a nautir kho lai ma?

BSCB khiah Bawmphun Nibik Bawm phun lairelnak saang chem BSCB nih hawng kan khiah piak mi kan nibik tla chu hi hawi asi: a. “Bawm Phun Ni” chu February (Lam) thla 28th khi asi. b. “Thlaithar Kut” chu September (Thlaram) thla 25th asi. c. “Kut” ni chu December (Kut) thla 31st asi. Hi ni biik tla hi a zei kum khawmah urhsun hen kan ulh mi ka theih lo, BSCB nih hi ni tla hi hawng kan sunhsak pi sele, pangnak, lemchangnak, mela timi hawi tla hen, sports games tla hen, fashion show tla hen, la sak la remh zuamnak tla hen, competion zeizeimawh tla hen hawng mang kho sele phunfa mi nih hawng kan theihnak remchang tak asi lai. Hi initiate laktu chu YBA asi kho, nanmah BSA nan si kho.

Laikulh minung hawlhtu minung lu British Council nih a muh zia hen laikulhah hawlh mang tam chem mi chu Mandarin hawlh hi asi, 84 crore nuai 40 minung nih hi hawlh an mang, Mandarin chu laikulhah hawlhka mang tam chem pakhatnak asi; panih nak leh pathum nak chu Spanish (Crore 40 nuai 60) leh English (Crore 33 nuai 50) asi; a pali nak chu Hindi (Crore 26) asi; panganak chu Arabi (Crore 22), paruknak chu Portugese (Crore 19 nuai 30), pasarihnak chu Bangla (Crore 22.2), pariatnak chu Russian (Crore 16 nuai 20), pakuanak Japanese (Crore 12 nuai 20) leh paranak chu Javanese asi.

Thilthar mangthiam le thiam lo

“The Gods must be crazy” timi ni ding a tam ngai mi cinema pakhat a um. Chungzuang (aroeplane) ah chuantu tla nih an din dih le Coco-Cola palang karo chu tual lei an hawng lawnh mi chu mi mawwl tla nih an luah mi ram Kalahari timi ramkaro ah a hawng tla. Chu ram/mun chu “Bushman” timi mi mawwltla ram asi. Hi lan chun hi hawi mi thil an muh dah lo le chungvaan thawk hen a hawng tla mi asi ruangah khuzing pathian nih a hawng thlaak mi an rel. Chungvaan thilche chu an hawng muh rawh chun ‘hi chungvaan thil hi zeitin ti ding rawh, zei ti nawh ding rawh, au tingsangh” ti tla hen elkhalhnak a van suak le thu pipi a hawng a tuah luaimai. Suun le zaan hen mi le tla nawngah thu elkalhnak a ziam kho lo, a nelei a nelei chun sual vaviar nam vaviar hen an um thlo. Ram thawk hen remnak a ral, meilawngzuang thawk hen muhdahlo palang a hawng tla lan chun nuam niakmak zei an ngai lo mi. Lenglei thil nih an nunphung a rawksiat thlo. Kan ramah Kristian sakhua a hawng lut mi hi a mang kan thiam lo ruangah ma Bawm phunfa titi kan a

Page 27: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

threnkhuai, kan a rem lo, lungrual tharual kan um kho lo? Mang thiam lo nak, zei tak me asi theihlonak tla kiantirtu tla chu vangliau tla nan si, mi chathiam tla nan si, bengvar tla nan si.

Hawi theih Mi panih langawtkawtka pakhatah an a chuan le an mai an thlir. Pakhat chu kawmtanglei a mit a thlir, pakhat pa chu khi vanchunglei. Langawtkawtka a munkhat chuan hen an muhdan a hawng a dang. Pakhat muh chu kawmtang nawmtam, pakhat dang muh chu van thiang. Kawhim thiltuah, zatlang khawsa thilthu ah siseh, mah hawiduh tla nawngah hin a chang a chang chun ngaih dan, thlir dan, muh dan a khat tawn lo hun a um nget tawn. A zeimi nih a tha kang (positive) hen an thlir, a zeimi nih a sia leikang (negative) hen an thlir. A tha kang hen thlir tu khawm a dik ver chuang lo hawi hen a sia leikang thlir dan khawm a va dik ver chuang lem lai lo le, mah ngaih dan kha a dik chemchem hen kan ngaih thlir tawn ruangah kan thu a tluang tawn lo. Mi ngaihdan kan a zahtawnh piak hi minungzia thatak asi. Midang dirmunah tawmkhawm na dir piak kho lo hi a pawi asi, na pheikawk lit lo hen mi pheikawk lakah na ke hawng sawh nik zei na bangh?

Hamilin khua mi theikhangpu (The Pied Piper of Hamilin)

Tuantuan 1284 ah German ram khua pakhat, a min Hamilin, timi ah chun zunam a pung; chu zunam pung chu a zual zia mim le fang lawng silo an thil an ri an hawng chih piak na le khuami tla chu rapthlak tak hen an hawng pawi rawh. Chuhun liau tak chun nipuan che run ruk mi pakhat Hamilin khua chun a hawng tleng. Hamilin khua mayor rangah chun an khua zunam a veih/vaih piak phin kho ding thu a simh le thu an a tiam. An thukhai zulh hen theikhangpu chu a musical theikhang chu a lak le la zulh hen ngainuam tak hen a van tum le khuasung mi zunam sing le za chu a rualrual hen khua an hawng suak tak. Khuapi lenglei a kalpi na le Weser timi tivapi ah a hawng tlengpi na le zunam sing le za chu tipi lakah an a khawk le an thi ver. Zunam a veih/vaih piak lim na rawh chun an khua lal mayor sinah chun a va kal le a tawn ding mi a lam, Hamilin khuapi lal mayor chu a thukhai hawi hen a pek kim duh lo le theikhangpu chu lungfak thinrun bu hen zur uan hen khua a kal tak. Hamilin khua lal nih a bum mi chu a ngaih a rem bak lo le nikhat chu lawhba sam ding hen a hawng nawlh. Kha ni chu Pathianni asi, anti. Khuami tla chu biakinah pumh an kal doh ver anti, pumh karah chun a theikhang chu a hawng tum rawh. La mawi zulh hen ngainuam em em hen theikhang a van tum le Hamilin khuami ngaksia rual chu ngainuam theikhang rimawi nih a hiip na le pakhat khawm aak lo hen theikhangpu an hawng zul chukmak. Theikhangpu nichun khuapi lenglei a suak pi na le zeitik khawmah kir lo rawh ding mi puukpi ah a luut pi na. Sim nun sim vima a zeimi nih, ngaksia pathum lam chu puukpi ah an lut manh lo, anti. Ngaksia pakhat chu kebai asi le hawi a phanh na lo, pakhat dang chu ngaksia naset asi, rimawi theihlo sumsam hawi zul, chun a dang pathumnak chu mitchaw ngaksia – hi pathum an hawng kir le pumh suak khuami tla rangah an simh na. Hi kar ah hin thukhai/thurem kan a siar piak lo mi ka dawn ka dawn le hi ngaihsia ruai thiamthu ka va theih vung.

Epistaxis (Nâr kua thawk hen thi suak)

Dr.James Zabiakthang Bawm (MBBS) Senior Medical Officer Chondroghona Christian Hospital A thut hen Nâr kua thawk hen thi a suak chun auzawng an lawk a sawng tawn. Dân na ran hen (abîk hen) ngaksia tla leh upat tla nâr kua thawk hen thi suak hen a um tawn. Nâr thawk hen thi suak hi san tam tak a um. San dang dang thawk hen Nâr

Page 28: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

thawk hen thi a suak tawn. Nâr kua sung ah mi thi kal nâk lampi chu thungai hen sensative, tâwmte hen chu lakah a tawngh sual mawh chun chu chu a tlêk hen thi a suak kho asi. Zei zei ruangah thi a suak kho?? Nâr kua thawk hen a mah duh hen mawh dân na rân hen thi a suak kho, chun taksa lakah thil dang dang har sat nâk ruangah khawm a thi kho. Nâr kua lakah harsat nâk tla chu: (1)Nâr lakah thil zei mawh â vuak chun (2)Nâr kua sungah thil zei mawh luh chun (3)Nap khir khawih liauah kut tin nih a riat chun (4)Nâr lakah Polyp (5)Sinusitis (6)Nâr a fâk chun hi mi tla ruangah nâr kua thawk hen thi a suak kho. Nâr lakah lo hen taksa dang lakah damlo harsat nâk ruangah khawm nâr a thi kho asi. Chu tla chu hi tla hi asi: (1)Lu lakah nganfâk tawng chun (2)Blood pressure a sâng chun (3)Taksa lakah thisen a tâwm chun (4)Taksa lakah thisen damlo nâk a um chun (5)Platelet a tâwm chun (6)Cancer mawh Leukaemia damlo mawh a um chun (7)Tur pâng: Aspirin, Ibuprofen hawi mi turpâng tla ei ruang khawm ah nâr thawk hen thisen a suak kho asi. Zei ma zawn chun nâr thi suak nâk a san â tawng kho lo zawn khawm a um. Nâr kua thawk hen thi a suak chun ZEI ti ding rawh?? A thut hen Nâr kua thawk hen thi a suak chun lawk sawng chiam lo hen ding ziar hen to hen kut mar panih hen nâr lakah tâwm tâwm hen meh. Nâr a tlun leiah ruh a um mi tangah nâr ruh no a um mi lak tak ah meh ding. Hi hawi hen minute nga(5) thawk hen minute leinga(15) tiang hen meh ding. Nâr meh liau takah chun nâr thawk hen THAW suah lo hen kâ thawk hen THAW lâk hen suah ding asi. Nâr kua thawk hen thi a suak chun chu liauah ICE bêk kho asi chu nih khawm chun chu nâr thi chu a hat tir kho bak asi. Nâr kua thawk hen thi a suak liauah Zei na ti lo ding?? Nâr kua thawk hen thut hen thi a suak chun lu chu dung lei ah ngauh hen a ân ding asi loh. Lu tung hen nâr kua hen THAW lak ding asi loh. Chu thawk hen thi chu Rawm lakah a kal lai leh Pawsung tiang hen a kal kho. Chun chu thi chu THAW lâk nâk leiah a kal chun pawi nâk a um kho asi. Chu nun khawmah Nâr kua thawk hen thi suak a hat lo chun Zei na ti ding?? Chu nun khawm ah nâr kua thawk hen thi a suak mi chu a hat lo asi chun mawh minute kul(20) tiang nun khawm ah thi suak a hat lo chun HOSPITAL ah kalpi ngel chel ding. Hi lo khawm hen nâr kua thawk hen thi a suak liauah: (1)Lu a hâi chun (2)Lu nuam lo nâk a um chun (3)Nâ lakah bhawn bhawn ti hen mawh hâu theih hen a um chun (4)Mit zauh a harsa chun Hi hawi hen harsat nâk a lâng sih chun ngel chel hen HOSPITAL lei fûk sawm ding asi.

Page 29: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Unit, Area leh Central YBA ruitu tla leh contact: thu:

- Vannunsiam Bawm Editor:

YBA rin singsiah dan hen, Bawmram ah Bawm khua um zat chu; khua 67 asi. Chu lakah, Unit YBA ruitu, a bik hen President leh Secretary min leh contact tla chu hi atangah tarlang mi tla hi asi. Hi hi, June 2013 ah Unit chu, update mi asi ruangah, ruitu thlak thleng mi leh contact number palh mi khawm a um kho, ngaihzia nan hawng thiam kan lung a um. Tlinglo tak hen kan hawng tar, tam sawt lo te ah suah nawlhnak a um ding mi lakah hawng tarlang nawlh asi lai. Bawm mipi tlentlangnak tha chem hawng si seh!

Sl # Unit Min

Ruma Area YBA: President Contact Secretary Contact

1 Nazareth Mr. Kapnawn 01829820269 Mr. Lalzarkhum 01554420348

2 Munlai Mr. Vanlalawp 01743695394 Mr. Lalthlangam N/A

3 Tlangnuam Mr. Lalmunsang 01843358051 Mr. Benjamin 01554280079

4 Lairunpi Mr. Vanchung 01553104682 Mr. Lalramkap 01556742569

5 Eden Mr. Vanlalthang 01840749002 Mr. Zirkawmh 01760962626

6 Ruma Bazar/Eden Road

Mr. Lalrinhsang 01557219647 Mr. Singmunlian 01553638330

7 Zion Mr. James Bawm 01556620175 Mr. Lalsawmsang 01553001382

8 Bethel Mr. Lathan 01552693130 Mr. Pachhung 01820407980

9 Bethlehem Mr. Rualkhup 01553685362 Mr. Ramngak 01553203946

10 Happy Hill Mr. Sanlawm 01832827274

11 Basatlang Mr. Laljohan (Papui)

01825532122 Mr. Lalramlian 01840158766

12 Arthah Mr. Lalmunsang 01557867068 Mr. Ramsanglian 01553144896

13 Munnuam Mr. Lalpeklawm 01550606540 Mr. Biakdik 01843735894

14 Mualpi Mr. Dimon 01829465037 Mr. Sangngam 01739343401

15 Elim Mr. Ngura 01557763611 Mr. Mangaih 01833402381

16 Zurvarawng Mr. Vanngak Bawm 01554149104 Mr. Ramkanh 01554420239

Remakri Area YBA:

1 Bogalake Mr. Zingmunlian 01828498734

2 Saikawt Mr. Lalpeklian 01840748917 Mr. Vanmunlal 01828498685

3 Darjaling Mr. Bawilian 01557312358 Mr. Robert 01556568279

4 Jadiphai Mr. Bawmramtawn 01557577042

5 Thaikhiang Mr. Vanlal 01553001455 Mr. Ramhau N/A

6 Baktlai Mr. Ropui 01554113481 Mr. Vanlal N/A

7 Prata Mr. Phianniar 01557314873

8 Tamlo Mr. Vanthlangam N/A Mr. Ruat thawn 01557089056

9 Thangduai Mr. Ramtawn 01552376779 Mr. Lalmunchawnh

01554149366

10 Simtlangpi Mr. Lalmunlian 01557219869 Mr. Zael Bawm 01553242005

11 Serkawr Mr. Lalhunlian 01552466408 Mr. Zinglalkhum 01557655455

12 Phaizawl

13 Shajahan Mr. Lalsapngo 01557276364 Mr. Lalsanglian 01557210714

14 Chaihkhiang Mr. Bawmnunsang 01554280122 Mr. Roland Thang 01556769967

15 Salopi Mr. Vanlalmawi 01556742673 Mr. Lalzawngmawi 01553001489

16 Thingdawlte

17 Sunsawng Mr. Saklian Bawm 01554148697 Mr. Zira 01553001482

18 Rumana

19 Lungthausih

20 Phainuam

21 Luangmual

Bandarban Area YBA :

Page 30: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

1 Gethmony Mr. Ruatsang 01811577421 Mr. Vankulh 01552470143

2 Sharon Mr. Cheusim 01556776134 Mr. Khawlkhup

3 Bethani Mr. Lalchawnh 01840694382 Mr. Lipmang 01834002676

4 Faruk Mr. Lalpiangthang 01818869252 Mr. Zarthang 01553756866

5 Laimi Mr. Vanlianthang 01552745964 Mr. Ramtawnsang 01556391378

6 Bandarban Mr. Johny Lushai 01830767367 Mr. Rualsang 01556776164

7 Kana Mr. Bawithang 01822319646 Mr. Salem 01554279935

8 Chinlung Mr. Lungrem 01739343196 Mr. Simeon N/A

9 Hebron Mr. Kaptlingmawi 01732910903 Mr. Lalramnuam 01553747463

10 Dolian Para

11 Darsawn

Rowangchari Area YBA:

1 Suanlu Mr. Lalvengsang 01556620172 Mr. Rinngak 01552505595

2 Durnibar Mr. Saplian 01554286661 Mr. Ramlian 01557070612

3 Khamtang

4 Pankhiang Mr. Thlamuanthang

01815255663 Mr. Ramzau 01553002115

5 Fiangpidung Mr. Rosanglian 01557143417 Mr. Zingchungnung

01554189275

6 Munrem Mr. Lianropui 01554224332 Mr. Vanmawi

7 Lunglei Mr. Liansang 01552743104 Mr. Remruat 01557470945

8 Model Mr. Pianngak 01557917463

9 Kersatlang Mr. Lalramlian Mr. Lalpian 01554280114

10 Jognachari Mr. Robert 01828581223 Mr. John 01828800893

11 Gilgal Mr. Benjin Bawm Mr. Lalmunthang

12 Kanan

13 Sippi

14 Saizam

15 Nakhar

16 Zurpi

17 Rimi khua/Kiahpalang Mr. Dirmawi N/A Mr. Lalbawi N/A

18 Tlangnuam

19 Ramthar Mr. Lunglian 01553001347 Mr. Lalpianngak 01822789206 Bandarban Area YBA Committee Ruitu:

Sinak Min Contact

President Mr. Lallianngak 01811545119

Vice President Mr. Johny Lushai 01839910642

General Secretary Mr. Lalramnuam 01553747463

Joint Secretary Mr. Lalpianthang 01818869252

Treasurer Mr. Robert Bawm 01556776164

Dept. Secretary for Information & Publication Mr. Laltharlawm 01683300321

Dept. Secretary for Education & Literature Ms. Sharon Mawi 01554149000

Dept. Secretary for Sports & Cultural Mr. Ruat Thang 01820742717

Remakri Area YBA Committee Ruitu:

Sinak Min Contact

President Mr. Lalsiamthar 01857272418

Vice President Mr. Rualthanglian 01556497264

General Secretary Mr. Lalpeksang 0155237667

Joint Secretary Mr. Nemmun 01557427506

Treasurer Mr. Lalbawilian 01557312359

Dept. Secretary for Information & Publication Mr. Michael Bawm 01852464652

Dept. Secretary for Education & Literature Mr. Zingmalsawm

Dept. Secretary for Sports & Cultural Mr. Lalzarlian 01557427506

Rowangchari Area YBA Committee Ruitu:

Sinak Min Contact

Page 31: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

President Mr. Ramsiam 01556740091

Vice President Mr. Rualzapawl 01557432433

General Secretary Mr. Rongak 01557143903

Joint Secretary Mr. Lalkap

Treasurer Mr. Munthawn 01553202056

Dept. Secretary for Information & Publication Mr. Thangbik 01556779761

Dept. Secretary for Education & Literature Mr. Bawihum 01553270229

Dept. Secretary for Sports & Cultural Mr. Vanruat 01762915789

Ruma Area YBA Committee Ruitu:

Sinak Min Contact

President Mr. Sailuk Thang 01829587664

Vice President Mr. Thangkhamlian 01556702259

General Secretary Mr. Lalramkap 01846463421

Joint Secretary Mr. Laltanzual 01557388190

Treasurer Ms. Mawisiam Bawm 01720122587

Dept. Secretary for Information & Publication Mr. Thlangnuam 01557764137

Dept. Secretary for Education & Literature Mr. Lalsumael

Dept. Secretary for Sports & Cultural Mr. Lalrinsan

YBA, Central Committee Ruitu:

Sinak Min Contact

President Mr. Sangmuan Bawm 01553789651

Vice President (Social) Mr. Lalliansawm 01556529424

Vice President (Development) Mr. Vanthlir Bawm 01556473493

General Secretary Mr. Jonathan Swift 01556467311

Joint Secretary Mr. Vannunsiam Bawm 01552341753

Treasurer Mr. Tawnthang 01553766907

Dept. Secretary for Information & Publication Mr. Robin Bawm 01557143361

Dept. Secretary for Education & Literature Mr. Zingsawmthang 01556741696

Dept. Secretary for Sports & Cultural Mr. Laltuarthang 01554355952

2013 kum ah ekte ngaksia School leh Hostel tla lak ah siah mi zat: 116 Mr. Bawihum Dept Secretary for Literature & Education

Rowangchari Area-YBA

01. Home of Blessing (CSS), Kapasia, Gazipur Nunau Total: 61 02. Douglas Memorial Boys School, Batiaghata, Khulna Mipa Total: 33 03. Douglas Memorial Girls School, Bethgram, Gopalgonj Nunau Total: 14 04. Polli Shisu (Somoritan), Komlapur, Savar, Dhaka Mipa Total: 02 05. Bleesings House (Concern), Tala, Shatkhira Mipa Total: 06 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Nunau 75 leh Mipa 41 fawnh hep hen Total: 116

NB: hi sinliau116 tla lakah JSC sinliau thawk hen A+ (GPA: 5.00 point) mipa 4 nih an tawng.

Hi zawzawng ngaksia siahna kho ding hen leh an asinnak tla atluang kho ding hen hawng kan dawttu Lalpa Pathian sinah Buh-ngei Thlacham nak (Fasting Prayer - FP76) vei-76 kan nei. Fiangpidung, Painkhyong, Laimi, Faruk, Gethsimani, Rangamati, Khagrachari, Gazipur, Savar, Lakkhipur, Feni, Mymonsigh, Shylet, Khulna, Gupalgonj, Tala, Batiaghata School,

Batiaghata AG Church, Dhaka Uttara Believer Chuch, Badda Dhaka Hi mi mun 19 tla lak ah hin vei-76 kan nei.

2014 khawm hi zawzawng ngaksia tla nih an asinnak tla an zulhpeh vima kho ding hen leh athar mi ngaksia tla nih khawm sinnak munma an tawng nawlh kho vima ding hen Lalpa Pathian sinah Buh-ngei Thlacham (Fasting Prayer-FP76) kan ngiar na.

Bawm Upa Murui Kawmhnak

Page 32: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

- Editor To pumhnak Chairman: Mr. Sangmuan, President Proram Conductors:

• Mr. Vanthlir Bawm, Vice President

• Mr. Lalliansawm, Vice President Topic Facilitator: Mr. Vannunsiam Bawm, Joint Secretary Bawm Thaliau Murui (The Young Bawm Association) nih tuhun kan dir mun, kan kal tamang

tla chawnh hen, “TUSAN BAWM PHUN DIRMUN CHAWNHNAK” ti hen Bawm Upa Murui Kawmhnak chu, Community Center, Faruk Khua ah ni 23rd September 2013 ah siam asi. Bawm Upa murui (Kawhmi, zatlang, NGO leh Sawrkar lakah tuantu) zawzawng nih, Bawm mipi tla lung khamnak leh siherhnak nei hen leh YBA sawmnak tla sunhsak hen minung 87

tling hen kawmhnak to kho asi ruangah, Bawm Upa Murui tla sinah faktak YBA zawzawng nih lawmthu amasa hen kan tlunh asi. Khuatual YBA member zawzawng leh Upa murui tla rangah khawm lawmthu fakpi kan hawng tlunh – an mah tla tangpinak leh bawmhnak

ruanah, tluang leh feltak hen program tla timhtuah kho asi. Hi program timhtuah ding hen chiki pawisa Bawm mipi rangah thawhtu zawng leh Kawhmi tla sinah khawm lawmthu kan hawng tlunh asi.

Hi program timhtuah mi nih a thiltum chem chu, “Bawm Upa, Mithiam leh Lungfiang - navartla kawmhnak thawk hen, Bawm phun dirmun fiahmi; phunfatla rangah theihtir leh lungfiang suah” ti asi. Churuangah, zahkai hawng kan ruitu tla nih dirmun hawng kan fiah

piak mi tla zawzawng lakah kan ekte nih teiri suah hen tuan chiau kan sawm na. Program timhtuah hun a tawinak ruangah teltu tla hun pek kho ver asi lo, diriam rang lo leh khawp lo hen bang tut mi hawi kan bangh. Chu mi hun karte lakah, tha faktak hen leh teiri suah hen thil tangkai zeimzaw zat Phun rangah nan hawng thawh asi. Lalpa nih hun hawng kan ruat

piak nawlh seh! Hun sawt lo karte ah edit asi ruangah, diriam rang a hawng si lai loh, reltu zawzawng nih ngaizia hawng thiam hen ngaihnak tha na hawng tlunh ka nan duh na. Hi topumhnak lakah thlurbik mi thuruat tla leh Group riantuan tla chu, hi a tangah hawng

tarlang asi. Thlurbik mi thu ruat tla:

� YBA chaklonak leh chak kho kangnung � Sinnak (Education) � Kawhmi Murui (Churches) � Rothil (Property & Equipment) � Phung-le-lam (Cultural) � Zatlang ruinak (Social) � Sum-le-pai dirmun (Economic) leh � Tlentlangnak leh tlaitawnhnak (Communication & Relation)

Group: 1

Topic: YBA chaklonak leh chak kho kangnung Teltu tla (Participants):

• Mr. Zuamlian Amlai, President, BSC-B (Group Leader)

• Upa. Lalrosawm, Chairman, Bandarban Bial, PCB

• Pu. Rualsanglian, Primary Govt. Teacher

• Pu. Lalzolian

• Pu. Zonunsang leh

• Pu. Rual Thawn

Bawm Thaliau Murui (The Young Bawm Association) chak kho khun ding lungumnak nei hen, YBA chaknak, chaklonak, remchangnak leh khamnak tla tlunah Group nih rian a tuan mi leh tawng mi tla chu, hi a tangleiah hawng tarlang asi. YBA zawzawng nih, kan chaklonak hawng kan muh piak mi tlunah tha kan suah chiau ding hen sawm leh ngiar kan si.

YBA Chaknak:

YBA chaklonak

Remchangnak

Khamnak

Page 33: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

1. Thu an a rual 2. E-aw an ngai 3. Tlawm an ngai 4. An chak 5. Rian an tuan 6. An tha nuam 7. Upa thu an ngai 8. Mi an tangpi 9. BSC-B tla rangah

lairelnak an bawmh 10. Phun-phai hum

halhnak an nei 11. Office an nei kho 12. YBA min hen Rest

House an nei 13. U & ME Tours an

nei

1. An dan an buar 2. Rit phung an tham 3. Nunau leh mipa lakah

nun an sual 4. Phun lairelnak an mai 5. Sum-pai an thlak sam 6. Sakhua an sunh sak

loh 7. Sakhua dang an thliar

loh 8. Hawi kawmh tlainak a

tha loh 9. Phun-phai an tanh loh 10. Tlawm ngaihnak an

tlak sam 11. Thuthluk an zulhpeh

loh 12. Upa an kawmh lo 13. Upa ngeihnak a hun

ah an lak tawn loh 14. Upa an zah loh

(Kawhmi upa, Pastor leh sintirtu etc.)

15. Ruitu kip lung an a rual lo

1. Duandan (By laws) an nei tha

2. Pawl (Organization) structure an nei tha (ruinak)

3. Lasui (Magazine) an suah kho

4. Mi an bawmh kho 5. An rin tha – um

kal, lampi atha 6. Office leh rest

house an nei

1. Ruitu thlak sam (a pum pek mi, mithiam)

2. Mi khuazuam ruitu tlak sam

3. Ramsung lakah telnak tlaksam (access)

4. Sum-pai tlak sam 5. Thiamnak tlaksam 6. Velnei tlak sam

Group: 2 Topic: Sinnak (Education) Teltu tla (Participants):

• Pastor. Zirkung Shahu, Director, CDC (Group Leader)

• Pu. Sanghawl, Teacher

• Pu. Vanram, Accountant, CCDB

• Pu. Lianvel, Manager, Compassion International

Bawm mipi kan ekte zatlangpi hen, sinnak tlunah kan dirmun sutnak kan nei le, Group nih riantuan nunah mipi nih ngaihdan pek hen tuan rah tawng leh kan dirmun fiah mi tla chu, hi hawi asi.

Kan chaknak tla (Strength)

Kan chaklonak (Weakness)

Kan a remchangnak (Opportunity)

Khamnak tla (Threat)

1. Kawhmi kip nih Hostel kan nei

2. Khuakip ah NGO leh Govt. School kan nei

3. Kan Bawm phun nih sinnak a thatzia kan theih.

4. Khua lakah School um kho ding Committee kan siam kho.

5. Kan Kristian Sakhuanak nih sinnak kan theihtir.

6. Sakhua sinnak nih phun mit kan deitir.

7. Sinnak thawk hen mundang ramdang te-fa tla fial na ding kan theih.

8. Sinnak ruangah laikulh kan tawn kho.

1. Zatlang ruinak min hen Hostel kan siam kho lo.

2. Kan pam mainak ruangah sinnak sang kan kal kho lo.

3. Kan School leh kan a sinnak quality lung a

awi tawk lo. 4. Sintirtu tla an khuah

loh, an tlinh lo le; phun-phai an zangfah tak loh.

5. Sinliau mi nu-pa nih thiamnak leh theihnak an nei kim loh.

6. Hostel nei khawmsele, Kawhmi nih thliardangnak an neinak ruangah sinnak a chaktir loh.

7. Te-fa sinnak ding hen, Nu leh Pa nih sum-pai khawng/kil kan theih loh.

1. Sinliau ngaksia tla tam dauh umnak aum

2. Kawhmi kip nih sinnak project kan nei.

3. Khuapi neih dauh umtu tla nih

sinnak tha kan nei.

4. Govt. leh NGO School tla nih sinnak hawng kan theihtir.

5. Pawl mawh Kawhmi tla nih tha suah ding

1. Hostel leh hostel ngaksia donak a um kho

2. Kawhmi min hen Hostel siam.

3. Kawhmi dangnak nih sinnak tla lakah dangnak a

um. 4. Mun-ma tha kan

nei lo. 5. Khuapi neih kan

um loh.

Page 34: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Group: 3

Topic: Kawhmi Murui tla leh zatlang murui (Churches and Social organization) lakah mawhphurhnak, zarzonak leh ruinak a danglamnak fiah Teltu tla (Participants):

• Rev. Lalchungnung Lushai, General Secretary, ERPC (Group Leader)

• Upa. Zingmuan

• Pu. Lalremthang, President, Bandarban Bial

• Pu. Lalenglian leh

• Pu. Jonthang Karbari Kawhmi leh zatlang ruinak tangah mawhphurhnak, zarzonak leh ruinak a danglamnak tla fiah tum hen,

ti kho riri Group nih rian a tuan mi lakah tawngdan leh muhdan chu, tuhun kan dirmun ah hi hawi hen a lang.

Topic Kawhmi Zatlang

Mawhphurhnak danglamnak

• Kawhmi tla nih chun, an Kawhmi

sungte ah choh zatlang harsatnak leh thangsonak ding a chawnh hen sintirnak tha a pek ding kho.

• Kawhmi lei kangah sintir a tam.

• Zatlang ruinak nih zatlang harsatnak leh

thangsonak tla kan Bawm mipi tla sinah sintirnak a pek kho.

• Thlarau lei kang ngak hen taksa lei kang

thangsonak a sintir tam.

Zarzonak danglamnak

• Ramsung thawk mi (Sawrkar,

NGO leh Local) tangpinak zawzawng tla; Kawhmi min hen a hawng mi chu, Kawhmi tla nih an zarzo kho.

• Ram lenglei kang thawk hen, Kawhmi riantuannak rangah tawng mi tla chu; kawhmi murui tla nih an riantuannak lakah an zarzo kho.

• Ramsung thawk mi (Sawrkar, NGO leh

Local) tangpinak Bawm min hen tawng mi zawzawng chu, Zatlang nih a ting sangh asi.

• Ram lenglei kang thawk hen, Bawm min hen tangpinak a hawng mi zawzawng chu Bawm mipi ekte nih an zarzo kho hen a ting sangh asi.

Ruinak danglamnak

• Kawhmi tla nih chun, an Kawhmi sungte choh lakah ruinak leh sintirnak tla an nei kho tawn.

• Kawhmi ruinak nih, Kawhmi leh Kawhmi an thliar tawn.

• Kawhmi ruinak nih, Kawhmi danglamnak ruangah Nu leh pa, Nupi leh fa leh unau rualsia a thlau tawn.

• Zatlang ruinak nih Kawhmi thliarbiknak a nei ding asi loh

• Zatlang ruinak nih chun, an Kawhmi

zawzawng sinah leh zatlang tla sinah ruinak leh sintirnak an nei kho tawn.

• Zatlang ruinak nih chun, Kawhmi a thliar bik lo le, mikip hen a rem kho.

� Kawhmi lakah riantuantu tla nih phun mipi thinlung duhdan

• Pathian sawnhnak In fuk kho ver kan duh.

• Nunau leh mipa lakah sual leh rikho mi thil ching lo raram kan duh

• Pathian thunung thu theih leng lung ver kan duh,

• Zatlang ruinak lakah Pathian tih bu hen lairelnak dik ching,

• Zatlang ruitu tla nih mah mawhphurhnak theih leh phun rangah riantuan,

• Zatlang ruitu tla nih mah Kawhmi tanh biknak nei lo ding,

• Taksa thiamnak leh finghnak tla khawm kan duh

• Hotu tla zahthiamnak nei pungtir a ngai,

� Phun mipi tla nih Kawhmi lakah tuantu tla rangah kan duhnak tla zei zei?

• Kawhmi lakah tuantu tla nih khawm, an Kawhmi lakah lawng tawk ti lo hen; mimal mal sinah Pathian thu leh la simkho ka nan duh na.

• Bawmram sungah Kawmhmi para (ECC, PCB, BCC, EAC, COC, BBSC, IBC, TBC, Bandarban

Baptist Church leh Adventist Seven Day) tla nih mah Kawhmi venghimnak lawng silo hen, kan Bawmram leh Kristian Sakhua ah venghimank leh thangsonak thu ah tuantu lu tla thumun khat nan um ngelchel hi, ka nan duh na.

• Mah Kawhmi sungah choh silo hen, ramsung leh ram lenglei boruak tla lakah khawm an theih

kan duhpi na,

• Zatlang ah ruitu tla mah Kawhmi siruangah, tawngnak ding mah lei kuih lo ding,

Page 35: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

• Bawmram Kawhmi zawzawng nih Hostel nan nei kho ver hi, thungai tak hen kan a lawm.

Sikhawmsele, kan Bawm sinliau ngaksia tla Kawhmi dangnak ruangah nan thliar bik na lo kan duh.

• Bawm mipi min hen ramsung leh ram lenglei kang thawk hen tangpinak (Chaki-pawisa leh

rothil) a hawng lut mi tla chu, Kawmhmi min bik hen nei leh Kawhmi min bik hen thu neihnak tangah nan siah lo raram ka nan duh na, chu chu; Bawm zatlang min hen siah leh zatlang zarzonak tangah um seh.

• Bawmram ah Kawhmi zawzawng lakah tuantu lu tla, Kawhmi a dang khawmsele; Phun himnak ding leh thangso khonak ding thuah chun, thumun khatah nan um raram ka nan duh na.

• Thliar bik nei lo hen, Kawhmi kipah mi; Upa, Evangelist leh Pastor tla mangkho na ver kan duh.

• Kawhmi thliar biknak nei tutuk lo hen leh Pathian thunung thu thuh ving lo hen, Kawhmi kip

sinah hun ramchang zoh hen Pathian thu leh la sim.

• Pathian thu leh la ko silo hen, taksa thiselnak, thenhlimnak, thiamnak, finghnak, kan In leh Lo

khuasak thu, tlentlangnak, dawtnak, tlaitawnhnak, kan sum-le-pai ah kan dirmun thu leh la khawm mipi tla sinah an hawng vawrh kan duh.

• Nunau leh mipa lakah sual leh rikho mi thil chingtu tla lakah riantuan hi zatlang riantuan ko ah ngeih lo hen, Kawhmi lakah tuantu zawzawng nih tha suah a ngai.

• Tuliau Bawmram ah Kawhmi dirh tla hi, Sawlehnak (Business) lei kangah kan manglo raram duh a kai, kan ram chu; Pathian Ram hawng si seh!

� Sakhua hunbi munkhat hen mang (Thatnak leh siatnak):

Thatnak Siatnak

• Mipi tha thawknak a pek,

• Tlaitawnhnak leh remnak a pungtir,

• Kawhmi kipah mi tlangbik thusimtu khiahmi

thusim, mipi nih ngaikhonak hun tha a ting,

• Mipi ekte kan pum kho,

• Kan a kawm ka dah lo mi, kan a kawm kho,

• Tlengtlangnak tha a pungtir

• Thawhlawm then ding a suak,

• Program timhtuah mi lakah mipi ekte hun pek ver kho asi loh

• Duhdan a bang ver lo le, chipchiarnak a tam

Group: 4 Topic: Bawm mipi Rothil (Property & Equipment): Teltu tla (Participants):

• Rev. Parkhum Lushai, Vice President, BSC-B (Group Leader)

• Pu. Rialdo Ex-Chairman,UP

• Pu. Malsawm, UP Mamber

• Pu. Zatluang

YBA record dan hen, khua 67 a um. A dan tlangpi hen Bawm mipi rothil rungkho kangnung leh mawhphurhtu fiah tum hen, Group rangah mawhphurhnak ap hen tuan mi lakah tawng leh kan muh mi tla chu, hi hawi asi. Kan rothil tla chu, tikho leh rang kho tawk hen kan ekte nih tuan ding hen sawm leh ngiar kan si.

� Tual mun-ma

Min Rungkangnung tla Mawhphurhtu tla

Field (Pangnak mun)

1. Khua Committee min ram sawrkar sinah hen register ding.

2. Boundary fiah hen singsiahnak siamngel tha ngelchel ding.

3. Pangnak mu (field) khua lakah um a that zia tla mipi rangah lungfim suah.

4. Khua tlang committee tla nih sport committee tla a siam tha kho

1. Sports Committee nih mawh a phurh kho

2. Khua tlang committee nih khawm mawh a phurh kho

3. BSC-B nih lead hen, YBA, BSA leh BNM tla nih khawm mawhphurhnak an lak kho.

Khua

1. Khua Committee min ram sawrkar sinah hen register ding.

2. Boundary fiah hen singsiahnak siamngel tha ngelchel ding.

3. Phundang khua lakah luh mawh umtir a thatnak leh a siatnak tla mipi lungfim suah ding

4. Phundang khua lakah lut kholo kangnung tla siam tha ding.

1. Khua tlang Committee nih mawh a phurh hawi hen khua mi tla rangah rungkho kangnung tla a sintir hen a khap tlir ding asi.

2. BSC-B nih lead hen, YBA, BSA leh BNM murui mawhphurhtu tla nih khawm mawhphurhnak an lak ding asi.

1. Khua tlang min hen ram sawrkar 1. Khua tlang Committee nih mawh a

Page 36: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Khua Reserve

sinah register ding. 2. Khua reserve siam a that zia mipi tla

rangah lungfim suah 3. Thing leh mau tuk hun bik tla tla

siam tha 4. Thing leh mau mangnak ding

kangnung tla siam tha

phurh hawi hen khua mi tla rangah rungkho kangnung tla a sintir hen a khap tlir ding asi.

2. BSC-B nih lead, YBA, BSA leh BNM murui mawhphurhtu tla nih khawm mawhphurhnak an lak ding asi.

Tikhur

1. Tikhur rungkho kangnung mipi tla lungfim suah

2. Kan ti-dinnak mun tla chu thing leh mau tla vat leh hau lo ding

3. Thing leh mau vat leh hau chinri tla siam tha ding

4. A kiangkam Ti a nungkhonak ding hen Ti nih a duh mi thing tla phun tam ding.

5. Khua tlang min hen register khosele, a tha.

1. Khua tlang Committee nih mawh a phurh hawi hen khua mi tla rangah

rungkho kangnung tla a sintir hen a khap tlir ding asi.

2. BSC-B nih lead hen, YBA, BSA leh BNM murui mawhphurhtu tla nih khawm mawhphurhnak an lak ding asi.

Thlankawl

1. Khua tlang min hen ram sawrkar sinah register ding.

2. Boundary fiah leh singsiahnak siamtha ngelchel ding.

3. Khua thlankawl siam a that zia mipi tla rangah lungfim suah.

4. Khua tlang thlankawl lakah phundang mithi phum kho leh phum kholo kangnung tla siam tha ding

1. Khua tlang Committee nih mawh a phurh hawi hen khua mi tla rangah rungkho kangnung tla a sintir hen a khap tlir ding asi.

2. BSC-B nih lead hen, YBA, BSA leh BNM murui mawhphurhtu tla nih khawm mawhphurhnak an lak ding asi.

� Bawm In ( Ting sangh dan)

Zeilei kang mi fund support nak thawk hen mi ting sangh? Min

Zatlang Kawhmi

Hostel

• Ram sawrkar leh NGOs tla thawk hen, zatlang mawh Bawm min hen tawngmi mi rereng chu zatlang ta asi

lai.

• Ram lenglei thawk hen Bawm mipi min hen hawng mi rereng chu Bawm mipi mawh zatlang nih ting sangh asi.

• Local fund thawhmi, Bawm mipi min

hen mi rereng khawm zatlang kan ekte zarzonak tangah a um ding.

• An mission thawk hen mi, an mah Kawhmi min hen mi tla chu Kawhmi nih a ting sangh asi.

• Ram sawrkar leh NGO tla thawk hen Kawhmi min hen a hawng tla lam chu, Kawhmi nih an a ting sangh asi.

• Ram lenglei kangah mi khawm; Kawhmi min hen tawng mi tla chu, an mah Kawhmi chiau nih ting sangh asi.

• An mah Local fund thawk hen an

dirh mi tla khawm chu, an mah Kawhmi nih ting sangh asi.

Community Center leh Office

Zatlang, Bawm mipi min hen; ram sawrkar, NGO, mission, ram lenglei leh local fund thawk hen tawng mi thawk hen dirh mawh sakmi Community Center leh Office tla rereng chu Bawm mipi mawh zatlang thuneihnak leh zarzonak tangah a um ding asi.

Kawhmi min hen; ram sawrkar, NGO, mission, ram lenglei leh local fund thawk hen tawng mi thawk hen dirh mawh sakmi Community Center leh Office tla rereng chu; an mah Kawhmi thuneihnak leh zarzonak tangah a um kho.

Biakin

Zatlang, Bawm mipi min hen; ram sawrkar, NGO, mission, ram lenglei leh local fund thawk hen tawng mi hen Biakin sakmi rereng chu Bawm mipi mawh zatlang thuneihnak leh zarzonak tangah a um ding asi.

Kawhmi min hen; ram sawrkar, NGO, mission, ram lenglei leh local fund thawk hen tawng mi thawk hen sakmi mawh dirhmi tla rereng chu; an mah Kawhmi thuneihnak leh zarzonak tangah a um kho.

� Bawm In (Rungkangnung leh mawhphurhtu):

Min Rungkangnung tla Mawhphurhtu tla

• Bawm In zazawng tla chu boundary Department kip Head (Lu) phurhtu tla

Page 37: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

BSC-B, YBA, BSA, BNM Office

tla siam hen Wall sawng vima ding asi.

• Murui min hen ram sawrkar sinah

register vima ding asi.

• Office zauhkhentu nei vima a tha.

nih mawhphurhnak an a ting hawi hen an tuan ngelchel ding asi.

Church (denomination)

• Kawhmi tla nih khua kip ah Biakin kan nei mi tla khawm ram sawrkar sinah an mah Kawhmi min hen an

register chiau a tha.

• Boundary leh wall tla khawm an siam a tha.

Kawhmi lakah ruitu tla nih mawh an phurh hawi hen rian-ma an lak kho ngelchel a tha.

Community Center

• Community Center tla khawm pawl

mawh zatlang min hen ram sawrkar sinah register vima a tha.

• Boundary leh wall sawng vima ding.

• Zauhkhentu bik siam ding.

Khua Committee tla nih mawhphurhnak an a ting hawi hen an tuan ngelchel ding asi.

Kawhmi Hostel • Kawhmi kip nih thliar dangnak nei lo hen Bawm ngaksia umkho kannung tla siam a tha.

• Boudary leh Wall tla siam atha

• Ram sawrkar sinah register kho tha

• Zauhkehntu mawh bulsantu tha tak

an nei a tha.

Kawhmi lakah ruitu tla nih mawh an phurh hawi hen rian-ma an lak kho ngelchel a tha.

Zatlang Hostel

• Bawm mipi Hostel tla dirh kho asi

chun, boundary tla siam hen Wall sawng vima ding asi.

• Murui min hen ram sawrkar sinah

register vima ding asi.

• Office zauhkhentu leh bultu bik siam ngelchel a tha.

• Bawm mipi zarzo kho ver kangnung tla siam ngelchel ding.

Department kip Head (Lu) phurhtu tla nih mawhphurhnak an a ting hawi hen an tuan ngelchel ding asi.

Group: 5 Topic: Phung-le-lam (Cultural) Min (Item) tla fiah: Teltu tla (Participants):

• Rev. Lalzarlawm Bawm, Moderator, PCB & General Secretary, BSC-B (Group Leader)

• Rev. L. Dolian, Founder Gurdian, PCB

• Upa. Tuarkhup

• Pastor. Sawnkim, BBSC

• Pu. Sannuam, Hostel Supervisor, PCB

• Rev. Zothansang Luhsai, ERPC

• Pu. Beisei Lushai

• Rev. Vannuam, General Secretary, COC

Bawm phung-e-lam min fiah leh rungkho kannung, Bawm Upa Murui kawmhnak thawk hen, Group riantuan nih fiah kho tawk fiah leh ekte teltu tla nih ngaihdan tha pek hen tawng mi tla chu, hi a tang leiah hang tarlang asi.

Topics Items (Bawm)

Rungkangnung

Thuam thil (Dress) 1) Renpereng, 2) Lai upawn 3)Tangkabala, 4)Ritchike, 5)Paihawl, 6) Khikhi-ing, 7) Sisatlep, 8) Rikilh, 9) Ren-am, 10) Fen phel/Fentak, 11) Ta kaih, 12) Rikilh, 13) Tangkaval, 14) Partival, 15) Lai kawr, 16) Sisa tlep, 17) Puan buh, 18) Puan dum, 19) Puan tlang leh 20) Tawnlo puan.

Tumphung(Traditional music)

1) Khuang, 2) Dar, 3) Darkhuang, 4) Darsawn, 5) Siaki, 6) Ri-rawt, 7) Theihkhang, 9) Mimim, 10) Zawlpal, 11) Maukhuang, 12) Chawng-awih, 13) Bille, 14) Nahtum, 15) Chengcheng leh 16) Tingtang (Mordern).

- Musium siam hen a tak tla khawlh hen siah.

- Vidoe leh Cassette

siam

- Rin hen a chabu suah

- A ruk tla tuah leh

kilkawi

Page 38: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Pangnak min(traditional Sports and Games)

1) Kawikah, 2) Tlengper, 3) Sawti, 4) Tlengbawh, 5) Tiang, 6) Saike kal, 7) Bik bik thup, 8) Paih, 9) Thanawr, 10) Rinuk, 11) Thathawh, 12) Kutpaih, 13) Rizun-awk, 14) Pi-pe-en then, 15) Saifalak leh 16) Berlek.

Lam

1) Rukha Lam, 2) Chawng lai zuang, 3) Salu lamh/Vawrla, 4) Siaki deng, 5) Savang ruai leh 6) Tungla

La 1) Bawikil La, 2) Ral lang La, 3) Vandala La, 4) Kaihlek La 5) Savang La, 6) Ngaksia La, 7) Ri-rawt La, 8) Mimim Lal leh 9) Zawlpal La

Riantuan ruakhau/Riam-nam

1) Khote, 2) Namtawng, 3) Reitlung, 4) Tamui, 5) Favah, 6) Kudal, 7) Thulh, 8) kawn, 9) Namte, 10) Thirfang, 11) Herh vuai, 12) Sawngte, 13) Sei, 14) Tlam han, 15) Kinglawng, 16) Kawk, 17) Paiper, 18) Tawng, 19) Ta-lawn (2 kinds), 20) Farilh, 21) Khau, 22) Ban-awh, 23) Seinam, 24) Karbat, 25) Sumanh khawng, 26) Sum tau, 27) Lahat, 28) Kahsai, 29) Siksil, 30) Khuplet, 31) Sumhkhal leh 32) Pher.

Din-einak ruakhau

1) Khengdar, 2) Kheng, 3) Ti-um haileng, 4) Ti-um, 5) Maihum, 6) Burbel, 7) Ngerh tlei, 8) Rialrung, 9) Rawtkheng, 10) Dengchawng, 11) Chaicheh, 12) Semphut, 13) Paikawr, 14) Changpah leh 15) Suanval

Kan symbol

Phaw lakah – 1) Siaki zal, 2) Painam, 3) Fungki zal, 4) Zunpi mei leh 5) Rikilh

Bawlsan dan

1) Zanmanh bawl, 2) Zingvai bawl, 3) Tlangtawnh bawl, 4) Tiva tawnh bawl, 5) Khuazarh siam, 6) Lo thinkung bawl, 7) Mirinabawl, 8) Fangsawm bawl leh 9) Ringkhenh bawl

Kut (umhnak, puaituah, mithizun ulh leh phung-hunbi etc.)

1) Furkut, 2) Pawlkut leh 3) Thlaikut (Zinglem kut)

- Thangthar tla

rangah sintirnak tha pek vima

- Online leh

Website tla lakah siah kho mi tla chu siah vima

Group: 6

Topic: Zatlang ruinak (Social): Teltu tla (Participants):

• Rev. Niangthawn Bawm, FAO, ECC (Group Leader)

• Pu. Bawikhup, Chairman, BBCS

• Pu, Vanremlal, Ex- UP Member

• Pu. Kharsim

• Pu. Chuantlirh

• Pu. Dothawn

• Pastor. Zirtlawm Zatlang ruinak tlunah kan chaknak, chaklonak, remchangnak leh khamnak a um mi tla mailei fuk kho vima ding hen Group lakah um mi tla nih fiahnak hawng kan nei piak mi tla chu, hi hawi hen muh asi. Hi an fiahnak thawk hen mawhphurhtu leh ruiliau mi, kan ekte nih mailei ke karnak kan mang chiau ding hen sawm kan si. Bawm Social Council – Bangladesh (BSC-B):

Kan chaknak tla (Strength)

Kan chaklonak (Weakness)

Kan a remchangnak (Opportunity)

Khamnak tla (Threat)

• Dan (by-laws) tha a nei

• Mah phun

lairelkhonak

• Phung (Culture)

lam theihtir

• Bawm In (BSC-B) hall kan nei

• Phun dang tla nih

zahnak leh satnak hawng kan nei

• Sum-pai tawngnak siam kholo

• Thurualnak siam

kholo

• Ruitu replonak a

um – Thitha hen committee a um lo.

• Ruitu leh mipi

tlentlangnak tha siam kholo

• Mipi nih phun

• Harsatnak lian tla lakah mah Bawm phung dan hen lairel

khonak

• Mah leh mah phun lakah lairelkhonak remchangnak tha nei.

• BSC-B min hen phun

thangsonak ding rangah ram sawrkar, NGO leh ramleng

• Phun ruiitu tla nih ruidan dikah a ruilo chun, then

khuainak a um kho

• Ram sawrkar nih khap mi thil ti chun, kan a rawknak asi lai

• Political lakah rawlh hen um mi nih, kha mi pawl

Page 39: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

lairelnak kan siar lo

• Unit thitha hen a

rep lo

• Area ruinak a rep lo

• Central committee ruinak a rep lo

• Unit thawk hen

Central Committee tiang tlainak tha a um lo

• Seminar/Workshop

leh training nak an siam kho lo.

leiah tangpinak ngiar kho

• BSC-B min hen

Hostel leh Office tla sak khonak

• BSC-B Hall a man hen langtir khonak

policy duhdan hen hawng kan rui chun?

The Bawm Students Association (BSA):

Kan chaknak tla (Strength)

Kan chaklonak (Weakness)

Kan a remchangnak (Opportunity)

Khamnak tla (Threat)

• Sinnak mun-ma an hawl

• Ngaksia pammai an

tangpi

• Sinnak lakah

fawrhnak an nei

• Sawrkar ni

pawimawh lakah an a tel kho

• Thlangram sin mi tla rangah an tangpi

• Committee tlentlangnak an nei tawm

• Ruitu tla an chak

tawk lo

• Thiltum an zulhpeh

lo

• Duandan (By laws) an nei tha

• Pawl (Organization)

structure an nei tha (ruinak)

• Lasui (Magazine) an

suah kho.

• Ruitu tha a thlaksam

• Ramsung lakah

telnak tlaksam (access Sum-pai tlak sam

• BSA policy hen kal lo hen, pawl/murui dang policy hen khalh chun?

Group: 7 Topic: Sum-le-pai dirmun (Economic): Teltu tla (Participants):

• Rev. Lallungrual, General Secretary, BCC & Treasurer, BSC-B (Group Leader)

• Pu. Sangnawl, Primary Teacher

• Upa. Velthang, PCB

• Pu. Zalin Karbari

• Pu. Sangthuam

• Pu. Lawmzual

Ei hawlnak tha chem ah ngaih hen, Bawm mipi nih tu hunah Lotuah, Dumtuah, Ranvulh, Saw-leh, Phaisen tuah leh Service (Churches, GoB and NGO etc.) lakah rintuan hen kan um. Chu mi riantuannak thawk hen tawng sum-le-pai thawk hen dawngsung, zatlang leh Pathian Ram kauhnak rangah kan mang tawn. Mi au zawng sum-le-pai dirmun a tha lo chun, dawngsun, zatlang leh Lalpa rian lakah duh hawi hen tha kan suah kho lo asi. Churuangah, ei hawlnak kan mang chem mi tla dirmun chawnhnak nei hen, Group nih riantuan hen a muh mi leh a tawng mi tla chu hi hawi asi.

Lotuah riantuan:

Lotuah dirmun Thatlonak Thatnak Kannung hawl

• Tual thau a tawm

• Mun-ma a tawm

• Rah a suah kho tawk lo

• Ram a fe tir

• Boruak a lintir

• Zu-va a tawm tir

• Ti a kangtir

• Tuan a phu loh

• Kum siar lo mun dak leh thial

• Pi leh pu an hawl

dan ching leh theih kumzanak

• Tlangfa rangah chun, ei hawlnak tha chem

• Training a herh

• Agriculture

department hen tlainak tha siam

Dumtuah riantuan:

Dumtuah dirmun Thatlonak Thatnak Kangnung hawl

• A bik nei hen thlai ching kan uar loh.

• Duh hunah a tuah rawh mi lakah thlai

• Hamh a tawm tir

• Ram a ningno tir

• Training a herh

• Agriculture

Page 40: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

• Zuarnak bik kan nei

loh.

• Training tawng mi dan hen thlai ching

loh.

ching thlakthleng a har

• Lampi nih a sit lo mi

lakah thlai ching chu hamhnak

dauh

• Thlai dang dang

thawk hen vitamin kan tawng kho

• Chiki pawisa tawngkhonak

• Um mun bir a khuar kho

• Lo mun hawi hen kum siar mun thial herh lo

department hen tlainak tha siam

• Zuarnak bik

siam

• Chawktu tla hen tlainak tha siam

Ranvulh:

Ranvulh dirmun Thatlonak Thatnak Kangnung hawl

• Ran vulh tu kan tawm rawh.

• Ti-le-khua a nawmtir

• Rai a veng a har

• Bank ah tangka siah hawi asi.

• Lenglei chawk lo

hen, puai a tuah mawh a ei kho.

• Sum-pai herh tatak

hun ah ralh hen sum-pai a chang kho.

• Dawngsung chawmlawmnak tha tak asi.

• Vulhnak mun-ma bik siam

• Farm tla siam

• Vulh kangnung training tla lak

Saw-leh riantuan:

Saw-leh dirmun Thatlonak Thatnak Kangnung hawl

• Saw-leh thiam tatak kan nei loh

• Saw-leh nak rangah

chiki-pawisa kan nei loh

• Saw-leh kangnung kan siam kho loh

• Saw-leh lei kangah

kan Bawm mipi kan tawtnak a tawm

• Saw-lehtu tla nih chun, kan Sakhua leh zatlang lakah hun tha an pek tawm.

• Diklo tak hen saw-

leh chu, Pathian nih a hua

• Baki tam pek mi

thawk hen mi-hua heihnak a siam

• Dawngsung chawmlawmnak

• Kan Sakhua leh

zatlang rangah thawhlawm pungnak

• Ram rangah chaki-

pawisa a pungtir.

• Mah thawsuak hen

riantuan kho.

• Duan te-te siam

• Hadicraft (Kut

zungsiam) – Thiamtah, thi leh

• Nursery leh thlai

dang ching

• Hotel leh resturant

siam (Mimal leh murui hen)

• Resort leh tourist siam (Murui hen)

• Saw-leh thiam tla

hen tlainak tha siam

Phisen tuah riantuan:

Phaisen dirmun Thatlonak Thatnak Kangnung hawl

• Duh tawk hen mun-

ma kan nei lo

• Tawm ti-te a um mi

lakah khawm tuah ding kan zawngsak loh.

• Tuah kangnung

lakah kan thlaksam

• Dinh hun a tawm

• Thiang vik um hun

a tawm

• Thlai dang dang

ching kho

• Kum khat ah

veinih/thum tiang thlai leh fang a tuah kho.

• Phai mun-ma a

umnak ah tuah kho kangnung siam vima.

Service (Churches) lakah riantuan:

Kawhmi lakah riantuan dirmun

Thatlonak Thatnak Kangnung hawl

• Ei hawlnak rangah

tuantu khawm kan um

• Kawhmi leh Kawhmi kawm kholo

• Lawh man a tawm

• Mah Kawhmi

murui te ko hen kawmhnak leh tlainak

• Thlarau ah a

chaktir

• Taksa thu ngak hen Pathian thu theih kau.

• Thawhlawm pung

kho kannung dang dang siam that

• Mikip hen tlainak thatzia sintirnak pek

Page 41: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

• Tuantu tla

lawhman, khimtak pek kho lo

• Zatlang boruak

theih tawm

• Kawhmi lakah an

lar bik

Service (GoB) lakah riantuan:

Sawrkar lakah riantuan dirmun

Thatlonak Thatnak Kangnung hawl

• Tuantu a tawm

• Tawng kangnung a har

• Hotu tha kan nei lo

• Kawhmi leh zatlang

lakah hun pek kho a tawm.

• Thlasiar tlingziar

lawmman tawng

• Pension tawng kho

• Baki hen thil a lak kho

• Mi nih an zumh hen an zah

• Hotu tla hen

tlainak siam tha

• Phun min hen a lawngnak zawngah deih, hauh leh ngiar

Service (NGO) lakah tuantu:

NGO lakah riantuan dirmun

Thatlonak Thatnak Kangnung hawl

• NGO tha kan nei

loh

• Tawng kangnung a

har

• Hotu kan nei lo

• Kawhmi leh zatlang

lakah hun pek kho a tawm

• Riantuan a tam,

dinh hun a tawm

• Tuan hun chin a um

(Project term)

• Phun kip hen

mitheih a tamtir

• Tikhonak (access) a

pungtir

• Zatlang lakah an lar

bik

• Hotu tla hen

tlainak siam tha

• Phun min hen a

lawngnak zawngah deih, hauh leh ngiar

Group: 8 Topic: Tlentlangnak & tlaitawnhnak (Communication & Relation) Teltu tla (Participants):

• Pu. Loyal David Hauheng, Member, CHTRC (Group Leader)

• Pu. Zirtluang, Sunsawng

• Pu. Johan Thang, Pankhiang

• Pastor. German Suilik, Vice Principal, Haudal Memorial Bible School, ECC

• Upa. Lalduhsang Vandir, Ruma Zion

• Pu. Thantluang, Faruk Mimal leh mimal, Khua leh khuatlang, Sawrkar leh pawl/murui dang dang, zatlang ruinak leh Kawhmi ruitu tla lakah tlentlangnak leh tlaitawnhnak tha khun kho kangnung Group riantuan thawk hen tawng mi tla chu -

Min Tlentlangnak (Communication) leh Tlaitawnhnak (Relation) tha khun kho kangnnung

Mimal leh mimal

• Chibei buk uar

• Kan a tawng/a muh hen sawnh biak tha mang tamtir

• A tawinawh mawh a vehtawnh

• Zauhtawnh tlak riantuan lakah a sawr tawnh

• Pakhat leh pakhat thawng thang a lak tawnh.

• Pakhat leh pakhat a khunh riah

• Pakhat leh pakhat a zah tawnh

• Pakhat leh pakhat a simsawi lo ding

• Kan a theihpalhnak tla a simhfiang tawnh

• Kut a sawng tawnh

Khua leh khua

• Siat leh thatni ah a tangpi tawnh

• Khua leh khua thawng thang a lak tawnh

• Khua leh khua thil tlawmh uar

• Pangnak siam lakah a sawm tawnh

• Hun-bi leh puai lakah a sawm tawnh

• A theih palhnak tla lakah a simhfiang tawnh

• Lawmhnak hun siam

Page 42: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Government and others

• Bawm mipi min hen thilpek

• Kan social program lakah sawmnak pek

• Kan duh thu tla va tlunh tamtir

• Va tawihnawhnak tamtir

• Hawng kan theihpalhnak tla simhfiang

• Riantuan tha langh

• Sawrnak tha va pek

Social organization (BSC-B, YBA, BSA & BNM)

• Ruitu leh ruitu kawmhnak tamtir

• Ruitu leh ruiliau kawmhnak tha pungtir

• A sawn tam ding

• Kan a theih palhnak lakah a simhfiang tawnh

• Mah lawknak choh chawnhtu silo ding

• Kut a sawng tawnh

• Lawmhnak hun siam

• A sim sawi lo hen, riantuan tha lakah a sawr tawnh

Churches Leader (Kawhmi lakah ruitu)

• Hunbi lakah a sawm tawnh

• Kan a theih palhnak lakah a simhfiang tawnh

• A tangpi tawnh

• Zarzonak a then zar tawnh

• Fellowhip mang tamtir

• Zei zei mawh lakah riantuan munkhat siam tha

• Kawhmi lu kip a sawnnak tamtir

• A sim sawi lo hen, riantuan tha lakah a sawr tawnh

Bawm Upa Murui Kawmhnak lakah teltu tla nih ngaihnak tha pek mi tla:

• Bawm mipi ruiitu (Kawhmi leh zatlang) hen, “TALK SHOW” siam leh thumun khat ah kal

• Seminar/Workshop chu, technical tlunah thlurbik dauh ding

• Nunau leh mipa (Gender balance) teltu zat cho siam.

• Program tawmlei ni 2 siam a tha.

2013 ah YBA riantuan rimthaw thu tawite Vannunsiam Bawm Joint Secretary, YBA, Central Committee

Amasa hen YBA member zawzawng, Kawhmi lakahtu, Zatlang lakah tuantu, NGO lakah tuantu leh Sawrkar lakah tuantu tla kan Lalpa Krist min leh YBA min hen zahnak leh duhsaknak chibei ka nan buk na. Hi hi, Unit, Area leh Central Committee riantuan lar dadauh mi tla choh thur suak asi. Mikip nih kan theih rawh hawi hen, YBA chu lawhman nei lo, mitlawmngaih hen zatlang thatnak dingah riantu asi. Kan ekte tangnak hen phun lakah rian kan tuan tawk tlinglo tak hen kan hawng phuang awt hi, tha thawknak nan hawng kan pek kan lung a um. Kan DAN BU lakah thiltum um tla puitlingtir hen kan a tang leh kan tuan tawk tla chu - Thiltum tla:

� Bawm Phun a thangsokhonak ding hen chelh ri tha suah. � Mi tangpi ngai rangah a herhdan hawi vima hen tangpi (siatni/thatni) � Mi rethei zangfah leh bawmh. � Upa leh hotu (ruitu) zahthiamnak pungtir. � Sorkar nih thangsonak riantuan ding hen a tuah mi zulh vima hen riantun. � Phun rawknak thilti, Sakhua nih a khap mi thilti, rikho mi thil mang, ching leh

tangka phe changh a that lo zia mipi rangah sinter leh khap. � YBA rangah a chak kho vima ding hen ram sung leh ram leng thawk hen

tangka lak lut � Fund (Thawhlawm) a pung khonak ding hen kang dang dang hen riantuan

(cultural, show, fund bituk, mah kut suak thil zuar, lottery zuar leh volunteer hen thlai ching leh thil dang dang tuan).

� Riantuannak neilo tla rangah a lampi hawl piak leh riantuannak timhtuah lakah tangpi.

Page 43: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

� Sakhua zahnak pek kumza. � BSC – B dan zul vima hen riantuan.

Kum 2013 sungah tuan hen a um mi tla chu YBA riantuan langsar dauh mi leh thursuak mi tla chu:

� Thisen exam (Blood Group) � SIPPI Magazine � YBA Rest House, Bogalake � You & ME Tours � Workshop/Seminar � Bawm Documentary Film � Mun-ma (Land) � Lottery thu � Meeting/Conference � Umhnak (Wedding Ceremony) � Mithi sun (Death Ceremony) � Phung-le-lam (Cultural & Sports) � Thenhlimhnak (Cleanliness)

Thisen exam (Blood Group Test Program): Bawm damlo kan um kumza tawn le, thisen pek ding ngai khawm kan tam. Duh duh hen thisen tawng leh chawk kho mi asi lo ruangah hi hi, program timhtuah mi asi. Test/Exam hen a um rawh mi tla chu, Unit record BU lakah singsiah vima asi hawi hen, damlo nih khawm a Unit ah a lam kho rawh asi. Central ah khawm record vima asi le, online lakah tla khawm siah vima asi.

� Annual Conference 2010 thuthluk hawi hen, Area 4 sungah lawhtling tak hen kum 12 – 45 karah mi, minung 2,000 tlun chu blood group test lim asi rawh.

� Hi Blood Group Test program lakah volunteer hen Pathologist an hawng volunteer mi tla chu -

- Mr. Munthawn Bawm, Bandarban - Mr. Lalsawmsang Lushai, Zion - Mr. Zingnem, Bethel - Mr. Lawmzual, Ruma leh - NK. Iris Bawm, Rowangchari

� Blood group test nak ding hen a thiltuam leh chiki-pawisa hawng tlawmhtu tla sinah khawm YBA nih lawmthu kan sim asi. Tlawmh tawngzat BDT 3,760.00 leh thil tlawmh (Blood grouping set 10, Slides box set – 12 leh Blood Lancets -2)

SIPPI Magazine: Hi Magazine thiltum chu, Unit, Area leh Central thiltih tha langh, tlentlangnak, Bawm Literature chaktir, ramsung leh ramleng thu a theihtir tawnh leh SIPPI kan Bawm hawlh rung.

� Phun nih kan lawkpi ding mi thu-la, khuasung, ramsung leh ram lenglei mi thu-la tla tlentlangnak tha chem asi, duhtu zawng nih article tla chu rin hen editor sinah kuat vima kho.

� Sippi Magazine quarterly phanzal suah kholo khawmsele, suah vima asi. � Subscribers kan nei lo. � Articles rintu kan tawm � Magazine suahnak ding budget kan thlaksam kumza, zuar mi man tawng tling

lo kumza tawn.

Page 44: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

YBA Rest House, Bogalake: YBA nih Bawkarili (Bogalake) ah dinhnak (Rest House) pakhat kan nei. Chu lakah zauhkhentu ding hen Mr. chu, siah asi.

� YBA nih kan neih lem rothil thatak asi. � Zauhkhentu (Caretaker) siah asi, a tul leh a herh hawi hen thlak thleng vima

asi. � Kan chaki-pawisa tawngnak bulpi chem asi. � Ramsung leh ramlenglei mi tourist tla tlungnak thatak leh bouruak

humhalhnak In pakhat asi. � Volunteer hen a herh hun zawzawngah remhthar asi. � Atul leh a herh hawi hen Fund chu, audit vima asi.

You & ME Tours: Ruma Upazila Administration leh District Council theihpinak hen dirh mi, YBA zauhkhennak tangah a um mi asi. Kan luahnak tla hi tawi-lengnak thatak mun asi le, kan a venghim khonak ding hen kan thiltum chu –

� YBA dan nih, a hauh mi tla puitlingtir ding hen nunau-mipa lakah sual leh ritphung lakah tourist tla guide na tha vima.

� YBA thiltum pakhat, “Riantuannak neilo tla rangah a lampi hawl piak leh riantuannak timhtuah lakah tangpi” ti mi zul hen Thaliau mi 30 ding rangah riantuannak lampi siam piak asi.

� YBA Guide tla chu Administration leh YBA theihpinak hen ID Card siam piak an si.

� A herh leh a tul dan hen Guide management Committee nih meeting a siam tawn.

� Hi, You & ME Tours thawk hen Tourist leh Guide tla nih YBA rangah thawhlawm pek hen YBA fund pungnak pakhat khawm asi.

Workshop/Seminar: Murui/Pawl chak kho ding hen chun, Workshop leh Seminar timhtuah vima a herh hawi hen, YBA nih kawmhnak timhtuah vima asi. Kan Unit, Area leh Central a puiting khonak ding hen workshop/seminar timhtuah mi thupi tla chu -

� Kan a sintir mi tla chu – - Book keeping/Account keeping - E-aw ngainak - Ruitu tlinhnak (Leadership) leh - Thiselnnak etc.

� Woskhop/Seminar kan mangdan – Conference hun ah leh veh-veihnak program hun ah kawmhnak chu siam vima asi.

� “TUSAN BAWM PHUN DIRMUN CHAWNHNAK” ti min vuah hen Bawm Upa Murui Kawmhnak chu, Community Center, Faruk Khua ah ni 23rd September 2013 ah siam asi. Bawm Upa murui (Kawhmi, zatlang, NGO leh Sawrkar lakah tuantu) zawzawng nih, Bawm mipi tla lung khamnak leh siherhnak nei hen leh YBA sawmnak tla sunhsak hen minung 87 tling hen kawmhnak to kho asi ruangah, Bawm Upa Murui tla sinah faktak YBA zawzawng nih lawmthu amasa hen kan tlunh asi.

Bawm Documentary Film leh Culture: Kan phung-le-lam tla zahpilo hen phun kip leh zatkip sinah a tul leh a herh hawi hen langh vima YBA nih a thiltum asi. Kan phung-le-lam (Cultural) tla a thangsokhonak ding leh rungnak ding hen document siam tha kan ti hen hi program hi timhtuah asi.

� S.M. Kamal tangpinak leh YBA a thawhlawmnak hen Remakri Area ah Bawm Documentary Film program chu mang asi.

Page 45: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

� Dhaka ah Document siam liau, hun sawt lo te ah tawng ding lungumnak kan nei.

Tual mun-ma (Land): Kan tual munma rungding hen, mun dang dangah program timhtuah hun ah mipi tla sinah lungfiangnak thu-la simphuang vima asi. Chu mi kar lakah YBA nih mailei hun sawtpi zauh leh thangthar hawng suak vima ding mi Bawmfa rangah rothil pakhat asi ding hen mun-ma timhtuah tha kan ti. Mun-ma tlunah YBA nih a timhtuah mi tuhun ah kan dirmun chu –

� Kan umsan na mi zahkai, kan Bawm Headman mi 6 tla thawk hen YBA nih a ngiar na mi munma chu, phun-phai lung khamnak faktak nei hen YBA rangah acre 5 seng hawng kan pek, zahkai Headman tla sinah Jisu min hen lawmthu fakpi kan sim.

� Mun-ma fiah ding hen program timhtuah mi lakah 1 fiah asi rawh. A dang tla khawm fiah vima ding hen rawt asi.

� Registation ding hen Budget timhtuah tha kan tinak chu, Bawm mipi sinah tlangau leh kang dang dang hen Fund hawl ding rawt asi.

Lottery thu: Damkar In-Lo khuasak hunah mikip nih damnak leh thiselnak kan herh hawi hen, damlo leh mithi tla kan a putnak kan pawimawh. Damlo leh mithi put leh zawnh chu, YBA nih mawh kan phurh bik hawi hen thasuah chemtu pawl/murui khawm asi. Mithi leh Damlo putnak ah YBA nih chiki-pawisa khawlh hen Bawm mipi nih kan heu chemnak khawm asi. Churuangah, Annual Conference 2010 thuthluk hawi hen, damlo putnak rangdingah Gari chawknak ding hen Lottery siam tha kan ti. Tu hu kan dirmun hi thu ah chun –

� Kum 2011 sungah Lottery chu Bawmram In dawng kipah tanh dawmh asi rawh.

� Kum 5 kar sungah, kum 1 ah vawikhat vima; Bawmram In dawng kipah Lottery nah tanh hen TK. 100.00 vima khawlh rem kan ti.

� Indawng 2,000 siar hen kum 1 ah TK 200,000.00 tlinh ding riruat asi. � September 2013 tiangri; kan Treasurer kutah chu Lottery TK sumbit zat –

BDT. 25,980.00 � Kum 3 kal liam nun khawm ah Lottery dirmun tla chawnh hen thungai

lungfak a kai, a tuartu dauh chu, YBA asi ding lungum a kai asi. Lottery phawngh kholonak san khawm hi tlunah a ngauh dauh ding ruat a kai. Churuangah, hi thu tlunah Bawm mipi kan ekte lungfiangnak nei khosele, duhrim a kai asi.

Executive meeting and Annual Conference:

� Executive Meeting: Kan dan BU nih hau dan hen, kum khat (1) ah veithum (3) to tlangnak ding hen hawng kan phut mi lakah -

- Area 4 sungah kum 1 lakah 2 – 3 chu, meeting nei ver ansi. - Central Committee nih khawm pangai hen meeting a nei kho. - Area leh Central Committee meeting lakah Advisers chu, BSC-B asi le,

telnak muh kho asi lo ruangah, YBA nih krei tha laknak a tlak sam.

� Annual Conference: Hi hi, Thaliau tla lairelnak sang chem, kum khat (1) ah vei khat (1) to tlangnak asi.

- Ruma Area cho lo chun, Area dang tla nih Annual Conference 2013 mang ver asi.

- Central Committee nih khawm pangai hen a timhtuah tuah kho. - Hi hi lairelnak sang chem asi le, Advisers tel kholonak ruangah, krei tha

leh tuan ding thiltum tha ma lak a thlak sam.

Page 46: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Mi tangpi ngai rangah a herhdan hawi vima hen tangpi (siatni/thatni): YBA thiltum lakah a um hawi hen, ti kho riri chu, tuan asi. YBA nih a tlawm ngaihnak tla chu -

� Nupi-pasal umhnak: Mi auzawng nupi-pasal umhnak lakah YBA nih bawmh leh tangpi vima asi. Kan a bawmh leh tangpinak kangnung tla chu - Puai In remhfel, kheng-bel nawt leh tlawmh hi asi.

� Mithi sun: Mithi sun lakah YBA nih tel kumza a tum hawi hen, kan a bawmh mi tla chu - Zualthanh, Tangka khawlh, Thlanchawh, Tung khawng sai, Ruakput leh lungput tla hi asi. Thlang leiah thi hen um mi tla rangah, YBA nih tangka khawlh hen, ruak khua lakah a tlunh vima.

� Damlo tangpi: Kum 2013 chu, mi tam dauh rangah, YBA nih Bawm mipi leh dang dangah chiki-pawisa khawlh hen damlo tangpi asi. Doctor tla contact leh zawnh hen kawm damlo kan tangpi na.

� Sinnak lakah harsa mi: Sinak lei ah mi harsa dauh rangah khawm, YBA nih chiki-pawisa a tangpi. Sinnak mun dak leh siah hen khawm sinliau tangpi asi.

Cultural & Sports: YBA nih Cultural & Sports thangsotir ding hen thathawknak pek a tum kumza. Kum 2013 sungah YBA nih hi tlunah a tuan mi tla chu –

� Hun leh mun rem dan hawi vima hen, Cultural leh Sport tla timhtuah vima asi.

� Area leh Central Conference hunah leh program dang dangah timhtuah hen mang asi.

� Mun dang dangah YBA nih Cultural langhnak ding hen Unit mi tla fial an si. � Cultural lei kangah potential Unit tla chu – Bandarban, Laimikhua, Faruk,

Suanlu, Pankhiang, Fiangpidung, Bethel, New Eden, Munlai, Sunsawng leh Thaihkhiang.

Veh-veihnak/kawmhnak Program: Murui le pawl chak, tha thawktir leh thangso kho ding hen chun, veh-veihnak hi a herh chem. Area leh Central nih Unit 30 tlunah vehnak hun mang asi. Unit vehnak lawng silo hen, vehnak dang dang nei mi tla chu –

� YBA, Central Committee nih October 14 - 16, 2013 ah Sajek, Rangamati Fellowship program timhtuah asi. Kan unau YMA murui tla hen kawmnak tha tak siam asi hen, tlaitawnhnak tha khun khonak ding ah program dang dang timhtuah lakah a sawm tawnh ding thu thluk asi.

Kan riantuan ekte langh asi lo le, langsar dauh mi tla choh hawng langh asi. Lalpa tangpinak leh bawmhnak hen, Bawm mipi rangah YBA nih kum 2013 sungah rian a tuan tawk kan hawng phuang mi lakah theih kau dauh duhtu nih chun, Central Committee sinah zawt kho asi. Kan tuan tawk lakah Lalpa nih mawl sawm hen YBA mailei fuknak rangah tha thawknak hawng kan pek seh!

Page 47: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Bawm Thaliau Murui (The Young Bawm Association) riantuan ruk

YBA Rest House, Bogalake Cultural Program: Bawm Upa Murui Kawmhnak

Banner: Bawm Upa Murui kawmhnak

Group riantuan: Bawm Upa Muri Kawmhnak

Group photo: Bawm Upa Muirui kawmhnak

Fellowship Program: YBA & YMA, Sajek

Page 48: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Bawm Thaliau Murui (The Young Bawm Association) riantuan ruk

Fellowship Program: YBA & YMA, Sajek

YBA Digital Sign Board Thar

Workshop: MoCHTA, GoB &ICIMOD with Stakeholders on Tourism Development &

Management: Assisted by YBA

You & Me Tours Digital hen Sign Board Thar

Workshop: MoCHTA, GoB &ICIMOD with Stakeholders on Tourism Development &

Management: Assisted by YBA

YBA Rest House Varanda sakliau

Bawm Thaliau Murui (The Young Bawm Association) riantuan ruk

Page 49: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Bawm documentary Film Timhtuah

Annual Conference: Remakri Area YBA

Mithi hun ah YBA riantuan

Annual Conference: Rowagchari Area YBA

Mithi hun ah YBA riantuan

Cultural Program: Annual Conference, Rowagchari Area YBA

Bawm Thaliau Murui (The Young Bawm Association) riantuan ruk

Page 50: YBA SIPPI Magazine _October - December_2013

Bohmang Chief hen thuruatnak Bandarban Area YBA ruitu thlangthar