Yafll›larda GüncelSa¤l›k Sorunlar› ve

Bak›m›

ED‹TÖR

Prof. Dr. Mustafa Alt›ndiflAKU T›p Fakültesi T›bbi Mikrobiyoloji AD

istanbul t›p kitabevi

©İstanbul Medikal Yayıncılık BİLİMSEL ESERLER dizisiYaşlılarda Güncel Sağlık Sorunları ve Bakımı

Editör: Prof. Dr. Mustafa Altındiş

1. Baskı 2013

ISBN - 978-605-4499-..-..

22001133 ‹‹ssttaannbbuull MMeeddiikkaall SSaa¤¤ll››kk vvee YYaayy››nncc››ll››kk HHiizz.. TTiicc.. LLttdd.. fifittii..3344110044,, ÇÇaappaa--‹‹ssttaannbbuull--TTüürrkkiiyyee

wwwwww..iissttaannbbuullttiipp..ccoomm..ttrree--mmaaiill:: iinnffoo@@iissttaannbbuullttiipp..ccoomm..ttrr

AAddrreess:: Turgut Özal Cad. No: 4/A Çapa-‹ST.Tel: 0212 584 20 58 (pbx) 587 94 43 Faks: 0212 587 94 45

ww ww ww .. ii ss tt aa nn bb uu ll tt ii pp .. cc oo mm .. tt rrYasalar uyarınca, bu yapıtın yayın hakları

İstanbul Medikal Yayıncılık Ltd.Şti.’ye aittir.Yazılı izin alınmadan ve kaynak olarak gösterilmeden, elektronik,

mekanik ve diğer yöntemlerle kısmen veya tamamen kopya edilemez; fotokopi, teksir, baskı ve diğer yollarla çoğaltılamaz.

Yayına hazırlayan İstanbul Medikal Sağlık ve Yayıncılık Hiz. Tic. Ltd. Şti.

Yayıncı sertifika no 12643İmy adına grafikerler Tuğçe Yıldırım, Mesut Arslan

Editör Prof. Dr. Mustafa AltındişKapak İmy Tasarım

Baskı ve cilt Ekspress BasımeviDeposite İş Merkezi A6 Blok Kat: 3 No: 19İkitelli/İstanbulTel: 0212 671 61 51

UYARIMedikal bilgiler sürekli değişmekte ve yenilenmektedir. Standart güvenlik uygulamaları dikkate alınmalı, yeni araştırmalar ve kli-nik tecrübeler ışığında tedavilerde ve ilaç uygulamalarındaki değişikliklerin gerekli olabileceği bilinmelidir. Okuyuculara ilaçlarhakkında üretici firma tarafından sağlanan her ilaca ait en son ürün bilgilerini, dozaj ve uygulama şekillerini ve kontrendikasyon-ları kontrol etmeleri tavsiye edilir. Her hasta için en iyi tedavi şeklini ve en doğru ilaçları ve dozlarını belirlemek uygulamayı ya-pan hekimin sorumluluğundadır. Yayıncı ve editörler bu yayından dolayı meydana gelebilecek hastaya ve ekipmanlara ait her-hangi bir zarar veya hasardan sorumlu değildir.

iii

‹çindekiler

Bölüm 1Dünyada ve Türkiye’de Yafll›larda Demografik De¤iflimler ........................................1

Bölüm 2Yafllanman›n Fizyolojisi ve Anatomisi ...................................................................11

Bölüm 3Yafllanma Biyolojisi ve Geneti¤i ...........................................................................19

Bölüm 4Yafll›larda Endokrinolojik ve Metabolik Sorunlar ....................................................29

Bölüm 5Yafll›larda Hematolojik Sorunlar ...........................................................................39

Bölüm 6Yafll›larda Gastrointestinal Sistem Hastal›klar›........................................................47

Bölüm 7Yafll›larda Böbrek Hastal›klar› ..............................................................................57

Bölüm 8Yafll›larda S›k Görülen Ürogenital Sorunlar ...........................................................63

Bölüm 9Yafll›larda S›k Gözlenen Enfeksiyonlar ve Ba¤›fl›klama............................................77

Bölüm 10Yafll›larda Psikiyatrik Sorunlar, Çözüm Önerileri ve Korunma .................................87

Bölüm 11Yafll›l›k Döneminde S›k Görülen Nörolojik Hastal›klar ............................................97

Bölüm 12Yafll›larda Kalp ve Dolafl›m Sistemi Hastal›klar›....................................................115

Bölüm 13Yafll›larda Solunumsal Sorunlar ve Öneriler.........................................................123

Bölüm 14Yafll›larda Kanser ve Korunma...........................................................................131

Bölüm 15Yafll›larda Ortopedik Sorunlar ve Eklem Sa¤l›¤› (Osteoartrit) .................................143

Bölüm 16Yafll›larda Osteoporoz ve Egzersiz ......................................................................151

Bölüm 17Yafll›larda Görme Sorunlar› ...............................................................................159

Bölüm 18Yafll›larda KBB Hastal›klar› ................................................................................175

Bölüm 19Yafll›l›k ve Kad›n Sa¤l›¤› ....................................................................................181

Bölüm 20Yafll›larda Deri Sorunlar› ve Deri Bak›m› ............................................................193

Bölüm 21Yafll›larda Acil Sa¤l›k Sorunlar›...........................................................................203

Bölüm 22Yafll›larda Yara ve Yara Bak›m›..........................................................................217

Bölüm 23Yafll›lar›n Perioperatif ve Postoperatif Bak›m Gereksinimleri.................................229

Bölüm 24Yafll›larda Genel Bak›m .....................................................................................235

Bölüm 25Yafll›larda Kapl›ca Tedavisi ................................................................................243

Bölüm 26Yafll› Sa¤l›¤› ve Koruyucu Sa¤l›k Hizmetleri.........................................................249

Bölüm 27Yafll›larda Evde Bak›m ve Yaflam Kalitesine Etkisi................................................255

Bölüm 28Yafll›larda Ak›lc› ‹laç Kullan›m› ...........................................................................263

Bölüm 29Yafll›larda Beslenme..........................................................................................269

iv

İçindekiler

Bölüm 30Aktif Yafllanma: Sa¤l›kl› ve Üretken Yafllanma ....................................................281

Bölüm 31Yafll›larda Ölüm-Etik Kavramlar›, Yafll› ‹stismar› ve Adli Boyut ..............................287

Bölüm 32Türkiye’deki Huzurevleri ve Yafll› Bak›m Merkezleri .............................................295

EK 121.Yüzy›lda Küresel Yafllanma ve Yafll› Haklar›; Dünya ve Türkiye .......................311

EK 2Yafll› Haklar›n›n Teflviki: BM Sözleflmesine Do¤ru ...............................................323

‹ndeks .............................................................................................................337

v

İçindekiler

Sunufl

DDee¤¤eerrllii YYaaflflll›› DDoossttllaarr››,,Nüfus yafllanmas› 21. asr›n en önemli demografik trendidir. Bütün dünyada insanlar

daha uzun yaflamakta (yafll› say›s› ço¤almakta) ve fertilite oran› azalmaktad›r. Bunun so-nucu olarak genç yafllardaki insan say›s› azal›rken, yafllanan insan say›s› artmaktad›r. Nü-fus yafllanmas›, sa¤l›ktan sosyal güvenli¤e, çevre ile ilgili konulardan e¤itime, ifl olanakla-r›na, e¤lence endüstrisine ve aile hayat›na kadar toplumun bütün yönlerini etkilemekte-dir. Zengin ülkelerin nüfusu yafllanm›fl ve daha da yafllanmakta fakat Türkiye gibi gelifl-mekte olan ülkelerin yafllanma durumu ve h›z› henüz öncelik arz edecek kadar önem ve-rilmemifl bir konudur.

Bu noktadan hareketle 02- 08 May›s 2005 ‹stanbul, Küresel Yaslanma Zirvesi ve 1.Uluslararas› Bak›m Kongresi Baflbakanl›k himayesinde gerçekleflmifl olup kat›l›mc›lar›afla¤›daki konular› görüfl birli¤i ile kabul etmifllerdir:

1. Yafllanma, geliflim gündeminin en önemli parças›d›r. 2015 y›l›na kadar bütün dün-yada yoksullu¤un azalt›lmas› isteniyorsa yafllanma konusunun milenyum geliflme hedefle-rine dâhil edilmesi için çaba harcanmal›d›r.

2. Yafll› popülasyonun büyük ço¤unlu¤u ailelerine, toplumlar›na ve ekonomilerinekaynak oluflturmaktad›r. Bütün ülkelerde bunlar›n katk›lar› çok önemli olmakla beraberpek fark edilememektedir. Asl›nda yafll›lar bir yük olmaktan çok bulunduklar› ortama bir-çok katk› sa¤layan insanlard›r.

3. Baz› incinebilir, özellikle de çok yafll›, düflkün, yoksul, dul, özürlü ve yaln›z olan yafl-l›lar›n kültür ve cinsiyete duyarl› sosyal güvenlik sistemleri taraf›ndan korunma alt›na al›n-malar› gerekmektedir.

4. Sa¤l›kl› yafllanmay› hayat boyunca en güvenli biçimde sürdürmek ve garanti alt›naalmak için yafll› hayat›nda en iyi sigorta sa¤l›kt›r.

5. Sa¤l›k ve sosyal hizmetler birlikte yürütülmelidir. Temel sa¤l›k sektörü yafll›lara top-lum merkezli hizmetleri sunacak ideal bir yaklafl›m olarak görülmelidir.

6. ‹ç ve d›fl göç, yafll›lar›n kendi do¤duklar› yerlerden uzaklaflmalar›na ve riske maruzkalmalar›na yol açmaktad›r.

7. Yafll›l›kla ilgili politikalar ayr›mc› olmayan ve sosyal sisteme dâhil edilerek etkin veüretken yafllanmay› sa¤lamal›d›r; yafll› kimselerin yaln›zca ihtiyaçlar›n›n de¤il haklar›n›nda oldu¤u unutulmamal›d›r.

8. Gelece¤in tüm profesyonelleri (doktorlar, hemflireler, avukatlar, mimarlar, ö¤ret-menler, ev ekonomistleri, fizyoterapistler, beden e¤itimi çal›flt›r›c›lar›, sosyal hizmetler uz-manlar› vs.) yafll›l›¤›n çok yönlülü¤ü ile etkin olarak u¤raflmak için uygun e¤itim almal›d›r.

9. Nüfus yafllanmas›yla birlikte uygun bak›m›n daha çok önem kazand›¤› hayat›n sonaflamalar›nda, itibarl›, sayg›n, kaliteli yaflam ilkeleri, unutulmamas› gereken etik uygula-malard›r.

vii

10. Tüm toplumlarda aile, bak›ma muhtaç yafll› kimseleri destekleyen en önemli kay-nakt›r ve ailede bak›m› sa¤layanlar böyle bir temel rol oynamada desteklenmelidir.

11. Hayat›n hiçbir safhas›nda yafll›n›n haklar› ayr›ma tabii tutulmamal›d›r. Yüzy›llar boyu kültürler ve dinler aras›ndaki tolerans› ve uygulamay› daha da geliflti-

ren, do¤u ile bat›, zenginle yoksul, geliflmifl ve geliflmekte olan dünya ile do¤al ve tarihiköprü vazifesi gören ve yüzy›llar boyu bu de¤erlerle beslenen Türkiye, nüfus yafllanmas›konusunda küresel lider olarak merkez rol oynayacak ideal bir ülkedir.

1. Uluslararas› Bak›m Kongresi ‹stanbul 2005 kat›l›mc›lar› Uluslararas› GerontolojiBirli¤i’nin ve Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün, Türkiye’yi, yafllanma konusunun tüm aflamala-r›nda, uluslararas› toplumun lideri yapma ça¤r›s›n› onaylam›fllard›r.

Ülkemizin yafllanman›n her alan›nda 2012 -2022 BM Yafll› Dostu Ülke olmas› içintüm kurum ve kiflilerle iflbirli¤inde “Her Yaflta Yaflanabilir Bir Türkiye” için yap›lan tümçal›flmalar›n›n desteklenmesi gerekmektedir. Bu amaç için yap›lan her gayret kutsal vede¤erlidir.

Bu amaca da hizmet edece¤ini düflündü¤üm, yafll› sa¤l›¤› alan›nda ilklerden olan eli-nizdeki bu eser için baflta de¤erli dostum Prof Dr Mustafa Alt›ndifl ve di¤er eme¤i geçen-leri kutlar, kitab›n hekimler, ö¤renciler, yafll› yak›nlar› ve araflt›rmac›lar için baflucu kay-na¤› olaca¤› inanc› ile hay›rl› olmas›n› diler, sevgi ve sayg›lar›m› sunar›m.

DDrr.. KKeemmaall AAyydd››nnSa¤l›k Bakanl›¤› D›fl ‹flleri ve AB Genel Müdürlü¤ü

Dünya Yafllanma Konseyi Uluslararas› Yafllanma Merkezi Kurucusu

viii

Sunuş

Önsöz

“Yafll›larda Güncel Sa¤l›k Sorunlar› ve Bak›m›” kitab›, sa¤l›k hizmetlerinin çok önem-li bir yerinde duran ve toplumun yaflam kalitesi ile çok ilgili olan yafll› bak›m ö¤rencileri-nin, yafll› hizmetine gönül vermifl herkesin gerek ö¤renim dönemleri ve gerekse çal›flmahayatlar› boyunca gereksinim duyduklar› temel sa¤l›k bilgileri, beslenme, eksersiz, travmave düflmeler, bulafl›c› hastal›klar ve onlardan korunma, sa¤l›kl› yafllanma, evde bak›m hiz-metleri, aktif yafllanma gibi konularda en güncel bilgileri içermeyi hedeflemifltir. Bö-lüm/konu seçimi ve ders içerikleri “Yafll› bak›m Programlar›” müfredat›na uygun olaraktasarlanm›fl, huzurevi ve bak›m evleri çal›flanlar› da göz önüne al›narak çal›flma hayat›n-da gereksinim duyulan tüm pratik konulara da yer verilmesi planlanm›flt›r.

Toplumsal yaflam›n temel kural› karfl›l›kl› sevgi ve sayg›d›r. Bizim kültürümüz de butemel kural do¤rultusunda, toplumsal dayan›flmay› yaflam›n her evresinde ilke edinmifltir.Anne babaya, yafll›lara sayg› ve onlara nazik davranma prensipli bir anlay›fl›n bireylerioldu¤umuzu bilmek mutluluk verici, bunun devam›n› sa¤lamak için çal›flmak ise yüküm-lülü¤ümüzdür. Büyüklerimiz, içinde yaflad›¤› ailenin/toplumun temel dire¤idir. Toplumla-r›n varl›¤›, yaflamas› ve kaynaflmas›nda da yafll›lar›n yeri inkâr edilemez. Çocuklar›m›za,büyüklerimize gösterilmesi gereken sevgi ve sayg›y› çok iyi anlat›p, örnek olmal›, arada-ki köprüyü daha da sa¤lamlaflt›rmal›y›z. Yafll›lara bugün gösterilecek sevgi ve sayg›, gele-cek kayg›lar›m›z› azaltacak, hangi yaflta olursa olsun, tüm bireylerin yaflama güvenle bak-malar›n› sa¤layacakt›r. Unutmayal›m ki hepimiz yar›n›n yafll›lar›y›z.

Toplumsal dayan›flman›n önemli göstergelerinden birisi de yafll›lar›n karfl›laflabilece¤isorunlar›n en aza indirilmesi ve bunlar›n çözümüne ulaflabilme olanaklar›n›n onlara sunul-mas›d›r. Onlar›n sa¤l›k sorunlar›n› bilmek ve gelecekte oluflacak muhtemel problemleriazaltmaya çal›flmak, bu konudaki bilgiyi art›rmak ve paylaflmak gelece¤imize yat›r›md›r.Bu kitab›n amac›na ulaflmas› ve gelece¤imize hizmet etmesi için, muhataplar›n›n yafll›dostu olmas›, onlar›n mutlulu¤u ve sa¤l›¤› için çabalayan bireyler haline gelmesi en bü-yük temennimizdir.

Katk›lar›ndan dolay› Dr Halil Er ve Müdürlü¤ünü yapmaktan onur duydu¤um MeslekYüksek Okulumuzun Yafll› bak›m program sorumlusu Ö¤retim Görevlisi Asuman Y›lma-zer’e, yafll› dostu ve konusunun uzman› tüm bölüm yazar› meslektafllar›ma, aileme ve tümaflamalar›nda titiz çal›flmalar› ile kitab›n elinize ulaflmas›n› sa¤layan ‹stanbul Medikal Ya-y›nc›l›k yönetim ve personeline içtenlikle teflekkür ederim.

PPrrooff.. DDrr.. MMuussttaaffaa AAlltt››nnddiiflflAfyonkarahisar, Ocak 2013

ix

xi

DDooçç.. DDrr.. GGüürrsseell AACCAARRTTÜÜRRKK Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. FFaahhrrii AADDAALLII Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Kalp Damar Cerrahisi Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. AAhhmmeett AAHHSSEENNAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

UUzzmm.. DDrr.. LLüüttffii AAKKGGÜÜNN ‹l Halk Sa¤l›¤› Kurum Müdürü, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. MMuussttaaffaa AALLDDEEMM‹‹RR Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Kalp Damar Cerrahisi Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

ÖÖ¤¤rr.. GGöörr.. EElliiff CCiihhaann AALLTTIINNEELLAfyon Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet

Sezer Araflt›rma ve Uygulama HastanesiHemflirelik Hizmetleri Müdürü

ÖÖzzlleemm YYIILLDDIIZZAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

PPrrooff.. DDrr.. MMuussttaaffaa AALLTTIINNDD‹‹fifiAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

T›bbi Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

DDooçç.. DDrr.. SSeellmmaa AALLTTIINNDD‹‹fifiAKÜ ASYO Sa¤l›k Kurumlar› Yöneticili¤i

Bölümü, Afyonkarahisar

DDooçç.. DDrr.. LLeevveenntt AALLTTIINNEELLAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiOrtopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

DDooçç.. DDrr.. AAbbdduullllaahh AAYYÇÇ‹‹ÇÇEEKKAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiKulak Burun Bo¤az Hastal›klar› Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

DDrr.. KKeemmaall AAYYDDIINN,, MMBBBBSS.. DDiipp.. GGeerr..Sa¤l›k Bakanl›¤› D›fl ‹flleri ve AB GenelMüdürlü¤ü, Dünya Yafllanma KonseyiUluslararas› Yafllanma Merkezi Kurucusu

DDooçç.. DDrr.. PPeemmrraa CC..ÜÜNNAALLAANNMarmara Universitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i AD, ‹stanbul

AArrflfl.. GGöörr.. DDrr.. IIrrmmaakk CCEEVV‹‹ZZAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiNöroloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

DDrr.. NNeecciipp FFaazz››ll ÇÇOOBBAANNAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiFizyoloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

UUzzmm.. DDrr.. KKaass››mm DDEEMM‹‹RRAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

DDooçç.. DDrr.. TTuunnaa DDEEMMiiRRDDAALLAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiEnfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. MMuussttaaffaa DDOO⁄⁄AANN Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi GözHastal›klar› Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

Yazarlar

xii

Yazarlar

DDooçç.. DDrr.. ÜÜmmiitt DDÜÜNNDDAARRAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Fizik Tedevi ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

AArrflfl.. GGöörr.. DDrr.. HHaalliill EERRAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

T›bbi Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. SSeerrkkaann EERRAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiOrtopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal›,

Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. AAbbdduurrrraahhmmaann GGEENNÇÇ Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Fizyoloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. YYüücceell GGÖÖNNÜÜLLAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Anatomi Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. EErrssiinn GGÜÜNNAAYY Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

PPrrooff.. DDrr.. ÜÜmmiitt ‹‹NNAANNAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Göz Hastal›klar› Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. SSeevvaall DDOO⁄⁄RRUUKK KKAAÇÇAARRAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiDermatoloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

AArrflfl.. GGöörr.. HHaattiiccee KKAARRAABBAACCAAKKAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Fizyoloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. ‹‹bbrraahhiimm KKEELLEEfifi Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Üroloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

ÖÖggrr.. GGöörr.. MMuussttaaffaa MMAADDAANN Fizyoterapist, AKU ASHMYO, Afyonkarahisar

MMeehhmmeett ÖÖZZAAVVCCII‹l Halk Sa¤l›¤› Kurumu, Afyonkarahisar

ÇÇii¤¤ddeemm BBEERRKK ÖÖZZCCAANNAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiGenel Cerrahi Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. AAccllaann ÖÖZZDDEERRAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. SSeerriiffee ÖÖZZDD‹‹NNÇÇAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi Acil ve ‹lkyard›m Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. PP››nnaarr ÖÖZZUUGGUUZZAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiDermatoloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. MMiinnee KKAANNAATT PPEEKKTTAAfifiAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiKad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

EEmmiinnee SSAA⁄⁄LLAAMMSosyal Hizmet Uzman›, Aile ve SosyalPolitikalar ‹l Müdürlü¤ü, Afyonkarahisar

PPrrooff.. DDrr.. SSeeffaa SSAAYYGGIILLIIPsikiyatrist, K›rklareli Üniversitesi Ö¤retimÜyesi, K›rklareli

DDooçç.. DDrr.. MM.. AAllii SSÖÖZZEENN Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiT›bbi Biyoloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

UUzzmm.. DDrr.. FFeeyyzzii fifiAAHH‹‹NNAdli T›p Kurumu, ‹stanbul

xiii

Yazarlar

MMiinnee TTOOKKSSAALLAfyon Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet

Sezer Araflt›rma ve Uygulama HastanesiHemflirelik Hizmetleri Müdür Yard›mc›s›

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. HHaassaann TTOOKKTTAAfifiAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Fizik Tedevi ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. SSeevviinnçç SSAARRIINNÇÇ UULLAAfifiLLIIAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

UUzzmm.. DDrr.. MMeemmnnuunnee SSeennaa UULLUU Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Nefroloji Bilim Dal›, Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. fifiaahhiinn UULLUUAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Kulak Burun Bo¤az Hastal›klar› Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. MMüükkrreemmiinn UUYYSSAALL Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p Fakültesi

Medikal Onkoloji Bilim Dal›, Afyonkarahisar

PPrrooff.. DDrr.. KKaa¤¤aann ÜÜÇÇOOKK Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiFizyoloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

UUzzmm.. DDrr.. MMuurraatt YYAA⁄⁄AANN Adli T›p Kurumu, Afyonkarahisar

DDooçç.. DDrr.. MMeehhmmeett YYAAMMAANN Afyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiNöroloji Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

DDooçç.. DDrr.. SSeezzggiinn YYIILLMMAAZZAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiGenel Cerrahi Anabilim Dal›, Afyonkarahisar

ÖÖ¤¤rr.. GGöörr.. AAssuummaann YYIILLMMAAZZEERR Afyon Kocatepe Üniversitesi ASHMYO Yafll›Bak›m Program Sorumlusu, Afyonkarahisar

DDrr.. ÖÖzzlleemm YYOOLLDDAAfifiAfyon Kocatepe Üniversitesi T›p FakültesiT›bbi Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,Afyonkarahisar

G‹R‹fiAntik ça¤da 100 insandan sadece bir tanesi 60 yafl›n› görebiliyordu. Romal› bir askerin öm-rü 22 y›l idi. Avrupa’da 20 yy bafllar›nda yaflam süresi 50 y›l idi. Ölüm o ça¤larda insanlar›flimdinin genç ve orta yafllar›nda yakalamaktayd›. Günümüzde ise 70 ve 80’nin üzerinde yafl-l›lara rastlamak hiç de ola¤and›fl› bir kavram de¤ildir. Art›k pek çok ülkede 65 yafl yafll›l›k veemeklilik yafl› olarak kabul edilmektedir.

‹nsan var oldu¤undan beri ölüme çare aram›fl insan ömrünü uzatmaya çal›flm›fl, teknolo-jinin geliflimi, mikroplar›n keflfedilmesi, ilaç sanayinin geliflmesi, afl›lama ve ba¤›fl›kl›k sistemi-nin güçlendirilmesi, erken tan› teflhislerin keflfedilmesi, cerrahi ve t›p alan›ndaki teknolojininilerlemesi ile insan ömrünü uzatm›flt›r. ‹nsan ömrünün uzamas›yla birlikte yafll›l›k kavram› dade¤iflmifltir. Dünyada ve Türkiye’de yafll›larda demografik de¤iflimi anlaya bilmek için ilk ön-ce yafll› kime denir kavram›n› açmak gerekiyor.

1

DÜNYADA VE TÜRK‹YE’DEYAfiLILARDA DEMOGRAF‹K DE⁄‹fi‹KL‹KLER

Asuman YILMAZER

1

‹çerik

1. Girifl2. Yafll›l›k Kavram›3. Dünyada Demografik De¤iflimler4. Türkiye’de Demografik De¤iflimler5. Dünya ve Türkiye’de Yafll›larda Demografik De¤iflimlerin Sonuçlar›6. Sonuç

Kaynakça

YAfiLILIK KAVRAMIYafllanma; evrendeki tüm canl›larda molekül, hücre, doku, organ ve sistemler düzeyinde za-man›n ilerlemesi ile ortaya ç›kan geri dönüflü olmayan fiziksel, fonksiyonel, mental ve biyop-sikososyal ifllevlerinde azalmaya neden olan do¤al bir süreçtir. Yafll›l›k zaman›n geçifline ba¤-l› olarak hastal›k olmaks›z›n ortaya ç›kan anatomik yap› ve fiziksel ifllev de¤iflikli¤idir. Yafll›l›kölümden önce yaflanan yaflamsal dönemlerden biridir. Yafllanma yavafl yavafl bafllar ve hayatboyu devam eder.

Belli bir bafllang›ç veya bitifli yoktur. Geriontologlar 65 yafl›n üzerini yafll› kabul ediyorlar-sa da fizyolojik olarak bir s›n›r kabul etmek zordur. Yafll›l›k biyolojik, fizyolojik, psikolojik, sos-yolojik ve kronolojik boyutlar› olan ve de¤iflik yönlerde tan›mlana bilen bir kavramd›r. DünyaSa¤l›k Örgütü (WHO) insan ömründeki yafllanmaya kronolojik bir s›ra getirirken 65 yafl veüzerini yafll› saym›flt›r. Dünya Sa¤l›k Örgütünün s›ralamas›na göre 40-65yafl aras› orta yafl,65-74 yafl Genç yafll›l›k, 75-84 yafl ileri yafll›l›k, 85 yafl ve üstü çok ileri yafll›l›k olarak ad-land›r›lmaktad›r. Bu s›n›fland›rma herkes için geçerli olmaya bilir çünkü kiflilere göre yaflamstandartlar›na ba¤l› olarak yafll›l›k göstergeleri de de¤iflmektedir. 80 yafl›nda çok dinç birisiy-le karfl›laflabilece¤imiz gibi 60 yafl›nda özel bak›ma ihtiyaç duyan kiflilere de rastlayabiliriz.Yafll›l›¤› etkileyen faktörlere göre çeflitli tan›mlar› yap›lm›flt›r. Bunlardan baz›lar›:

Normal yafllanma, organ doku ve hücre düzeyindeki fonksiyonlarda kaç›n›lmaz olarakmeydana gelen bozukluklar›n efllik etti¤i bireyler aras›nda hetorejenlik gösteren bir süreçtir.Biyolojik yafllanma, döllenme ile bafllar zaman ak›fl› içersinde giderek h›zlan›r ve orta yafl-lar›n sonunda saçlarda beyazlama, ciltte k›r›fl›kl›klar›n artmas›, kaslarda güç kayb›, görme veiflitme gibi duyu alg›lar›nda azalma, omurgada flekilsel de¤ifliklik, hareketlerde yavafllama,unutkanl›k ve kavgac›l›k e¤ilimi gibi kiflilik de¤iflikli¤inin yan›nda bir veya daha fazla kronikhastal›klar›n›n efllik etmesiyle kendini gösterir.

Kronolojik yafll›l›k, geçen zaman göre bir y›ll›k birimler esas al›narak yap›lan yafll›l›k ta-n›m›d›r. Toplumda bunun karfl›l›¤› yafl d›r. Hukuki düzenlemelerle öngörülmüfl olan kronolo-jik yafl s›n›rlar› ülkelerde yafll› nüfusu nitelendirmede kullan›laca¤› gibi emekli ayl›¤› ba¤lan-mas›, yafll›l›k sigortas›, sosyal yard›m ba¤lanmas›nda da kullan›lmakta ve 65 yafl ölçütü yafll›-l›¤› nitelendirmede kullan›lan yayg›n bir ölçüttür. Kronolojik yafl ile yafllanma belirtiler aras›n-daki iliflki san›ld›¤› kadar kuvvetli olmad›¤› gibi yanl›fl s›n›fland›rmalara da neden olmaktad›r.

Demografik yafllanma, nüfus içinde yafll› nüfusun oran›n›n artmas›d›r. Biyolojik yafllan-man›n tersine nüfusun yeniden gençleflmesi ve yafl gruplar›n›n ayn› kalmas› mümkündür. Nü-fusun yafllanmas›nda iki temel olgu rol oynar bunlardan birincisi do¤urganl›¤›n azalmas›, ikin-cisi ölümlerin azal›p ölüm yafl›n›n ilerlemesidir. Yafll›l›k sadece insanlar için geçerli bir olgu de-¤ildir toplumlarda yafllan›r. Nüfusun yafllanmas› demek 65 yafl ve üzerindeki kiflilerin topla-m›n›n bütün nüfusa oran›n artmas› demektir. Toplumlar yafll› gurubun nüfus içindeki yo¤un-lu¤una göre 4 guruba ayr›lm›fllard›r. Bunlar: 65 yafl üzeri nüfusu %4 den az olan toplumla-ra genç toplum, 65 yafl üzeri nüfusu %4–7 aras›nda olanlara eriflkin toplum, 65 yafl üze-ri nüfusu %7–10 aras›nda olanlara yafll› toplum, yafll› nüfusu toplam nüfusun %10 üzerin-de olanlar çok yafll› toplum olarak adland›r›lm›flt›r.

2

Yaşlılarda Güncel Sağlık Sorunları ve Bakımı

Tüm dünya ülkeleri ve Türkiye’de nüfus yap›s›n› de¤iflimine ba¤l› olarak de¤iflik demog-rafik de¤iflimler geçirmektedir. Dünya genelinde ve Türkiye’de nas›l bir demografik de¤iflimyaflanmakta bunlar›n etkilerini inceleyelim.

DÜNYADA DEMOGRAF‹K DE⁄‹fi‹MLERDünyadaki demografik de¤iflim ile kastedilen dünyadaki yüksek do¤um ve ölüm oranlar›n›neski tarihten günümüze azalarak düflük do¤um ve ölüm oranlar›na ulaflmas›d›r. Dünyan›ngeçmiflten günümüze geçirdi¤i demografik de¤iflimlere bakarsak ilk olarak 400 bin ve 500bin sene önce insanlar›n atefli bulmas›yla ortalama ömür süresi uzam›fl ve nüfus ço¤alm›flt›r.Yontma tafl devrinde M.Ö. 40–35 bin y›llar› aras›nda bu günkü Türkiye’nin yüz ölçümü ka-dar yerde ancak 250 bin kifli yaflayabiliyordu. Bu devirde dünya nüfusu dört-befl milyona ulafl-m›flt›. M.Ö. dönemde insan ömrü 33 y›l idi, bak›r devrinde insan ömrü 36 y›l, tunç devrindeinsan ömrü 40 y›l idi. M.Ö 10 binli y›llarda tar›ma geçiflle birlikte do¤urganl›k artt›, besin kay-naklar› ço¤ald›, ölümler azald›. Dünya nüfusu h›zla ço¤alarak önce 50 milyona, sonra da 100milyona ç›kt› fakat savafllar ve salg›n hastal›klar nedeniyle nüfus art›fl› yavafllam›flt›r. Yunanve Roma devrinde insan ömrü 36 y›l iken ortaça¤ ‹ngiltere’sinde insan ömrü 49 y›l idi. Milat-tan hemen önce 200 milyona ulaflan dünya nüfusu bin y›l kadar bu seviyelerde seyrederken,‹nsan ömrü 17yy da 56 y›la ulaflt›, daha sonra ufak art›fllarla dünya nüfusu 18. yüzy›lda 800milyon civar›na gelmifltir.

Dünyada demografik de¤iflim süreci 1800 y›llarda yani 19.yy da sanayi devriminin baflla-mas›yla ortaya ç›km›flt›r. Sanayi devrimiyle birlikte sa¤l›k önlemlerinin geliflmesi, daha iyi bes-lenme koflullar›, hastal›klara karfl› afl›lar›n ve antibiyotiklerin keflfi, sa¤l›k hizmetlerinde gelifl-meler ölümleri özelliklede bebek ölümlerini h›zla düflürmüfltür. Dünya nüfusu 1890 y›lar›nda1,5 milyona ulafl›rken 1987’de dünya nüfusu 5 milyar› geçti ve Ekim 2011’de dünya nüfusu-nun 7 milyara ulaflt›¤› ilan edildi.

Dünyada nüfusundaki bu art›fla ra¤men, birçok ülkenin nüfus art›fl h›z›nda do¤urganl›koran›n›n azalmas›na ba¤l› olarak önemli düflüfller göstermifltir. Dünya’daki nüfus art›fl›1960’larda tepe noktas›na ç›karak nüfus art›fl h›z› %2 olmufltur. Günümüzde bu oran%1,25’e gerilerken 2050 y›l›nda %0,25 gerileyece¤ini tahmin eden ABD istatistik ofisi, Bir-leflmifl Milletler, IIASA (Dünya Bankas› ve Uluslararas› Uygulamal› Sistem Analizleri Enstitüsü)dünya nüfusunun 2050 y›l›nda yafllanman›n tepe noktas›na ulaflaca¤›n› ve dünya nüfusunun8,8 milyar ile 9,1 milyar aras›nda kalaca¤›n› tahmin ediyorlar.

Özellikle 20. yüzy›l boyunca dünya nüfusu çok h›zl› bir flekilde artm›flt›r. ‹kinci dünya sa-vafl› sonras›nda Amerika ve Avrupa’da do¤urganl›k h›z›n›n artmas›yla 1950’li y›llarda bebekpatlamas› yaflanm›flt›r. 1950’de do¤an bebekler büyüyüp yetiflkin olunca daha az say›da ço-cuk yapt› ve bu da nüfusun 2000’lerden itibaren daha önce görülmemifl flekilde nüfusun yafl-lanmas›na sebep oldu. Dünya nüfusunun 1990’da %9’undan biraz fazlas›n› oluflturan yakla-fl›k yar›m milyar insan 60 yafl›n üzerindeydi, 2030 y›l›nda bu say› üç kat› artarak 1,4 milyaraulaflacak ve bu art›fl›n büyük bir k›sm›n›n geliflmekte olan ülkelerde olacakt›r. Nüfusun yar›-dan fazlas› Asya’da, dörtte birinden büyük k›sm› da Çin’de olacakt›r. Geri kalm›fl ülkelerin

3

Dünyada ve Türkiye’de Yaşlılarda Demografik Değişiklikler

1950 y›llar›nda dünya nüfusu içindeki pay› yaklafl›k %70 iken, 2000 y›l›nda bu de¤er %80’eyükselmifltir. Geliflmifl ülkelerin nüfus art›fl h›zlar› çok düflük hatta baz›lar›nda art›fl yoktur. Av-rupa nüfusunun 2001 y›l›ndan 2025’e kadar %6, Japonya nüfusunun % 3 oran›nda azalabi-lece¤i öngörülmekteyken, Kuzey Amerika’n›n nüfusu %21 ve Afrika’n›n %74 büyüce¤i tah-min ediliyor. Yafllanman›n en yo¤un oldu¤u bölge Avrupa ve Japonya’d›r. Gelecekte2050’de Afrika nüfusu 2 milyara ulaflaca¤› ve dünya nüfusunun 1/5’i Afrika’da yafl›yor ola-ca¤› tahminleri yap›l›yor.

Yirminci yüzy›lda dünya genelinde ortalama yaflam süresi 1950–2000 y›llar›nda 20 y›l ar-tarak 66 yafla ulaflm›flt›r. Gelecek 50 y›l sürede bu yaflam süresinin 10 y›l daha artarak 76 yaflolaca¤› tahmin ediliyor. Dünya’da 2000 y›l›nda 600 milyon olan 60 yafl üzerindeki kifli say›s›-n›n üç’de ikisinin geliflmifl ülkelerde yafl›yor, 2009’da dünyada yafll› nüfusun 737 milyonaulaflt›, 2050 y›l›nda 2 milyara ulaflaca¤› tahmin edilmekte.1998 y›l›nda dünya’da %10 yafll›nüfus oran›n›n 2025 y›l›nda %15’fle ç›kaca¤› tahmin ediliyor. Dünya nüfusu her y›l %1.3 ar-t›fl gösterirken, 65 yafl ve üzeri nüfus y›ll›k art›fl h›z› ise %2.3’dür. ‹leri yafl nüfus (80 yafl veüzeri) art›fl h›z› her y›l %3,5 artmaktad›r. Do¤umdan beklenen yaflam süresi Kanada, ‹sveç,‹sviçre gibi ülkelerde 79 y›l beklenirken ‹ngiltere, Fransa, Hollanda, ‹talya gibi ülkelerde 78y›lolacakt›r. Dünyada 37 ülkede do¤umdan beklenen yaflam süresi 75 y›l ve daha uzundur.Dünyan›n en h›zl› yafllanan ve ortalama yaflam süresinin art›¤› Japonya’da bugün do¤an birbebe¤in 81 y›l yaflayaca¤› beklenmektedir. Birleflmifl milletlerde 60 yafl üzeri %11 oran›ndave 2050’de %22 olaca¤› tahmin ediliyor. Nüfus da yafll› oranlar›n›n (65 yafl ve üstü) h›zl› birflekilde art›¤›n› gösteren 1960–2000- 2050 periyodunda ülkelere göre incelersek Avrupa Bir-li¤i Üyesi 25 Ülke (AB–25) yafll› nüfus %10.0, %15.7, %29.9; Almanya %11.5, %16.2 ve%31.5; Fransa %11.1, %11.2 ve %27.3; ‹talya %10.1, %23.3 ve %35.3; ‹sveç %11.7,%15.8 ve %24.3; ‹ngiltere %7.4, %16.2 ve %26.6’d›r.

Dünyadaki yafll› say›s› 2050 y›l› itibariyle çocuk say›s›n›n 2 kat› olacakt›r. Dünyada 2000y›l›nda her 100 çocu¤a 33 yafll› düflerken, 2050 y›l›nda her 100 çocu¤a 101 yafll› düflecek.En belirgin art›fl›n dünyada 80 yafl ve üzerlerinde olan bireylerde olurken, bu gurubun 2000y›l›nda 70 milyon 2050 y›l›nda ise befl kat›na ç›kaca¤› hesaplanmakta. ‹nsan›n genetik yap›s›uygun koflullar sa¤land›¤›nda 120 yafla kadar yaflayaca¤›n› göstermektedir. Öyleyse gelecek-te 100 ve üzeri yafll› gruplar›na rastlamak mucize olmayacakt›r. Rakamlarda bunu göster-mektedir 2000 y›l›nda 8 milyon kifli 90 ve üzeri yaflta ve 180 bin kifli de 100 yafl›n› aflm›fl du-rumdayd›, 2050 y›l›nda 61 milyon 90 ve üzeri yaflta, 3,2 milyon kifli de 100 yafl›n› aflm›fl ola-cakt›r.

Avrupa Komisyonu Raporu (2006), 2004–2050 projeksiyonlar›na göre, AB–25’de nüfussay›s› bugün 457 milyondan 2050 y›l›na kadar 454 milyona gerileyecektir. 2050 y›l›nda, yafl-l› nüfus ba¤›ml›l›k oran› mevcut 1’e 4 oran›ndan 1’e 2 oran›na yükselecek yani Avrupa ülke-lerinde çal›flma yafl›ndaki (15- 65 yafl aras›) dört kifliye 1 yafll› nüfus düflerken, 2050’de heriki çal›flma yafl›ndaki kifliye 1 yafll› nüfus düflerek faal nüfusun yükü artacak. Çal›flan nüfusoran› geliflmifl ülkelerde düflecek ancak geliflmekte olan birçok ülkede artacak. Geliflmekteolan ülkelerde çal›flan nüfus oran›n›n 2015 y›l›na kadar artmas› beklenmektedir. Di¤er taraf-tan Avrupa ülkelerinde gelecek 10- 20 y›ll›k süreçte emekli olacaklar›n say›s›n›n çok fazla ol-

4

Yaşlılarda Güncel Sağlık Sorunları ve Bakımı