A. GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL İLKELER

• Gelişimin bazı evrensel ilkeleri

vardır. Bu ilkeler, kişiden kişiye ya

da toplumdan topluma değişiklik

göstermez.

• Her insanın gelişimi bu ilkelerle

gerçekleşmektedir.

1. Gelişim, Kalıtım ve Çevre Etkileşimli Bir Süreçtir• Gelişim sürecinde sadece kalıtımdan ya da

sadece çevreden bahsedilemez. Çünkü bu ikili

bir bütün oluşturur.

• Kalıtım yoluyla getirilen potansiyelin hangi

ölçüde ve ne şekilde ortaya çıkacağını çevre

belirler.

• Örneğin, doğuştan getirilen zeka kapasitesinin

tam olarak kullanılabilme şartı, bu kapasitenin

etkinleştirilebileceği, uygun çevre etkileşimine

tabi olmaktır.

2. Gelişim Süreklidir ve Belli Aşamaları İçerir• Gelişim, doğum öncesi süreçten

başlayarak, ölüme kadar olan süreyi

kapsar.

• Bu süreç boyunca her gelişim

aşaması, kendinden sonraki süreci

hazırlar; bu nedenle süreçler

arasında kesin sınırlar olduğunu

düşünmek yanlış olacaktır.

3. Gelişim Nöbetleşe Devam Eder• Bir gelişim alanının hızlandığı dönemlerde,

başka bir gelişim alanı yavaşlayabilir.

• Gelişimin nöbetleri büyük oranda kalıtım

tarafından belirlenir.

• Örneğin, yürümenin hızlandığı süreçte,

konuşma duraklama gösterebilir. Cinsel

gelişim hızlandığında bilişsel gelişim

yavaşlar.

4. Gelişimde Belli Bir Yönelim Vardır• A. Gelişim Genelen Özele Doğrudur

• Öncelikle büyük kaslar, sonrasında

küçük kaslar gelişir.

• Örneğin, topla oynamaya başlayan

çocuk, öncelikle topa tüm vücuduyla

hakim olmaya çalışır; daha sonra sadece

kollarıyla, elleriyle ve son olarak da

parmaklarıyla topa hakim olabilir.

4. Gelişimde Belli Bir Yönelim Vardır• B. Gelişim Baştan Ayağa Doğrudur

• Organizma için hayati önem taşıyan

organlar, gelişim sürecinde önceliklidir.

• Bu nedenle beyin gelişimi daha doğum

öncesi dönemden hızla gerçekleşir.

• Bir yaşına ulaşan bebeğin beyninin kütlesi,

erişkin bir insanın beyninin kütlesinin

%75`i kadardır.

B. Gelişim Baştan Ayağa Doğrudur

• Bebeğin bedeni ile kafatasının büyüklüğü

göz önüne alındığında ortaya büyük bir

orantısızlık çıkar. Bu durum son derece

normal bir gelişimsel süreci gösterir.

• Organizma önce kafa hareketlerini, sonra

kafadan başlayarak aşağıya doğru göğüs,

karın, bacaklar ve ayakların kontrolünü

sağlar.

4. Gelişimde Belli Bir Yönelim VardırC. Gelişim İçten Dışa Doğrudur

• Önce iç organlarımızın, daha sonra da dışa

doğru kollarımızın gelişimi sağlanır.

• Gelişimin baştan ayağa-içten dışa doğru

bir yönelim izlemesinin nedeni, yaşamsal

öneme sahip organların gelişim

süreçlerinde önceliğe sahip olmasıdır.

5. Gelişimde Kritik Dönemler Vardır• Organizmanın bazı davranışları

öğrenmeye eğilimli olduğu yaş

aralıkları vardır. Bu süreç,

organizmanın bu davranışlara karşı

en duyarlı olduğu ve davranışın

ancak kazanılabileceği aralıklardır.

6. Gelişim Bir Bütündür

• Tüm gelişim alanları, birbiriyle etkileşim

içindedir.

• Bir gelişim alanındaki değişme, diğer

gelişim alanlarında da değişmeye yol

açmaktadır.

• Örneğin, dil gelişimi geride kalan bir

çocuğun sosyal gelişimi de bundan

olumsuz etkilenmektedir.

6. Gelişim Bir Bütündür

Sosyal Gelişim

Bilişsel Gelişim

Fizyolojik

Gelişim

7. Gelişimde Bireysel Farklılıklar Vardır

• Gelişim, gerek kalıtımsal özelliklerin

gerekse içinde bulunduğu çevre

koşullarının farklı olması nedeniyle

bireyden bireye faklılık gösterir.

• Bir kız çocuğu ergenliğe beklenenin

aksine çevresindeki erkeklerden

sonra yani daha geç girebilir.

8. Gelişimde Kural Ödünleme (Telafi) Değil, İlişkidir• Bir dönemde gerçekleştirilemeyen

davranışlar telafi edilemez. Yani “Ben

özerkliğimi kazanamadım ama

girişimciliğimi olması gerekenden fazla

kazanarak, özerkliğimi telafi ettim” gibi bir

durum söz konusu olamaz.

• Bir dönemde gerçekleştirilemeyen davranış,

ilerleyen dönemlerin özellikleriyle ilişki

içerisinde kazanılır-kazanılmaya çalışılır.

9. Gelişim Dönemlerine Göre Çevrenin Etkisi Değişir• Hızlı değişikliklerin olduğu gelişim

dönemlerinde çevredeki değişikliklerin

etkisi büyük olur, değişiklikler yavaşladıkça

çevredeki değişikliklerin etkisi de azalır.

• 1 yaşındaki bir çocuğun çevresindeki

değişiklikler 20 yaşındaki bir kişinin

çevresindeki değişikliklerin yaptığı etkiden

daha fazla etkiye sahiptir.

KPSS - 2006• Yeni doğum yapan Hatice, bebeğinin başının diğer

organlarına göre daha büyük olduğunu fark eder ve

kaygılanarak bebeğini bir doktora götürür. Doktor

korkulacak bir şey olmadığını belirtir.

• Bebeğinin başının diğer organlarına göre büyük

olması, aşağıdaki gelişim ilkelerinden hangisiyle

ilişkilidir?

• A) Gelişim baştan ayağa doğru olur.

• B) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.

• C) Gelişim içten dışa doğru gerçekleşir.

• D) Gelişimde kritik dönemler vardır.

• E) Gelişim genelden özele doğrudur.

B. GELİŞİM GÖREVLERİ (HAVİGHURST)

• Gelişim dönemlerini inceleyen Havighurst, her

döneme has gerçekleştirilmesi beklenen birtakım

özelliklerin bulunduğunu tespit etmiş ve bunları

gelişim görevleri başlığı altında özetlemiştir.

• Gelişim görevi, “bireyin yaşamındaki belli bir

dönemde ortaya çıkan, başarıyla elde edildiğinde

daha sonraki görevlerde başarıya ve mutluluğa yol

açan, başarılamadığı durumlarda ise kişide

mutsuzluğa, toplumun hoş görmemesine, daha

sonraki görevlerde zorluklara yol açan görevdir.”

Gelişim görevi üç temel faktörün etkisi altında ortaya çıkar:

Gelişim Görevi

Olgunlaşma

Toplumsal Beklenti

Kişisel Değerler

1. Bebeklik ve İlk Çocukluk (0-6 yaş)

• Solunum sisteminin ve nabzın düzene

girmesi

• Katı yiyecekleri yemenin öğrenilmesi

• Boşaltım sisteminin kontrol edilebilmesi

• Yürümenin öğrenilmesi

• Konuşmanın öğrenilmesi

• El/göz koordinasyonunun başlaması

• Özbakım becerilerinin kazanılması

1. Bebeklik ve İlk Çocukluk (0-6 yaş)

• Cinsiyet farklılıklarının öğrenilmesi

• Cinsel gösterişsizliğin (cinsiyetini teşhir

etmemenin) öğrenilmesi

• Okumaya hazır hale gelme

• Doğru/yanlışın ayırt edilmeye başlanması

• Vicdan gelişiminin başlaması

• Çevreyle yakın ilişkiler kurulmaya

başlanması

2. Son Çocukluk (7-11 yaş)

• Cinsiyete uygun davranışları öğrenme

• Okuma/yazma/dört işlem gibi temel

becerileri kazanma

• Değer ve vicdan anlayışı geliştirme

• Kişisel bağımsızlığa ulaşma

• Yaşıtlarıyla geçinmenin başarılması

• Sosyal grup ve kurumlara karşı tutum

geliştirme

3. Ergenlik (12-18 yaş)

• Toplumsal sorumluluk alma isteği duyma

• Erkeksi veya kadınsı sosyal role tam olarak erişme

• Bedenini kabul ederek etkili şekilde kullanma

• Ahlak sistemi, ideolojiler, kendine has değerler

sistemi kazanma

• Mesleğini seçme

• Cinsel olgunluğa erişme

• Duygusal bağımsızlığı kazanma

• Evlilik ve aile hayatına hazırlanma

4. Genç Yetişkinlik (19-29 yaş)• Eş seçimi yapma ve evli şekilde

yaşamayı öğrenme

• Vatandaşlık görevlerini yerine

getirme

• İşe girme ve kariyerinde ilerleme

• Çocuk yetiştirme

• Topluma uyumlu bir sosyal gruba

katılma

5. Orta Yetişkinlik (30-59 yaş)• Yeni kuşaklara rehberlik etme

• Fizyolojik değişiklikleri kabullenme

• Bazı hobiler edinmeye başlama

• Kendini eşiyle ilişkilendirme

6. İleri Yetişkinlik-Yaşlılık (60 ve üzeri)

• Yaşlılığın getirdiği azalan bilişsel ve

fizyolojik güce uyum sağlama

• Emekliliğin getirdiği azalan gelire

uyum sağlama

• Eşinin ölümüne uyum sağlama

UYUMSUZ ÇOCUKLAR

UYUM • Bireyin sahip olduğu sosyal , duygusal,

bilişsel v.b özelliklerinin kendi benliği ile ve içinde bulunduğu çevre arasında dengeli bir ilişki kurabilmesi ve sürdürebilmesidir.

UYUMSUZ ÇOCUKLAR• Kendi benliği ile çevresi arasında dengeli

ve etkili iletişim kurma, geliştirme ve sürdürmede güçlük çeken ve bu yüzden gelişimleri sekteye uğrayan ve çevresindekilerin olağan ilişkileri ile düzeltilemeyen davranış kalıplarına sahip olan çocuklara denir.

UYUMSUZ DAVRANIŞ NASIL TANIMLANIRİstatistiksel Sıklık: Eğer bir davranış

toplumda oldukça az yada nadiren görünüyorsa bu davranış uyumsuz olarak düşünülür.

Sosyal Normlar: Eğer bir davranış sosyal normlardan, standartlardan ve değerlerden oldukça büyük ölçüde sapma gösteriyorsa bu davranış uyumsuzdur.

İşlevsel olmayan bakış açısı: Eğer bir davranış uyumsuz ise bireylerin gündelik yaşamda ve toplumdaki işlevselleğini engeller.

UYUMSUZLUĞUN NEDENLERİ

A- KALITIMB- BEDENSEL NEDENLER• İÇ SALGI BEZLERİ,• KAZALAR,• BEDEN ÖZÜRLERİ,• BEYİN ZEDELENMELERİ,• SÜREKLİ HASTALIKLAR,• BULAŞICI HASTALIKLAR,• AŞIRI ŞİŞMANLIK.

TEMEL GEREKSİNİMLERDEN YOKSUN EDİLME

• FİZYOLOJİK TEMEL GEREKSİNİMLER• YEME-İÇME,• NEFES ALMA,• BARINMA,• GİYİNME, • DİNLENME,• ETKİN OLMA,• BEDENSEL EMNİYET.

PSİKOLOJİK TEMEL GEREKSİNİMLER

• SEVME,• SEVİLME,• ŞARTSIZ KABUL, • AİT OLMA,• ÖĞRENME,• BAŞARILI OLMA,• BAĞIMSIZLIK,• PSİKOLOJİK GÜVEN.

SOSYAL TEMEL GEREKSİNİMLER

• BİR TOPLUMUN ÜYESİ OLMA,

• STATÜ SAHİP OLMA,

• ARKADAŞLIK KURMA,

• SOSYAL GÜVENLİK,

• BİR İŞE YARAMA İHTİYACI.

YANLIŞ EĞİTİM

• SERTLİK,• DAYAK,• AŞIRI SEVGİ,• AŞIRI KORUMA,• İHMAL,• KORKU,• GÜVENSİZLİK,• TUTARSIZ EĞİTİM,• BASKI VE ZORLAMA.

• Öncelikle bir davranışın ‘uyumsuz

davranış’ sayılabilmesi için çocuğun

sekiz temel psikobiyolojik yoksunluk

durumu olup olmadığı

denetlenmelidir.

• Ebeveynlerin, öğretmenlerin, diğer önemli yetişkinlerin ve yaşıtlarının veya oyun arkadaşlarının dikkatini çekme veya onlar tarafından fark edilme gereksinimi

• Meraklarının giderilme gereksinimi• Fiziksel etkinlik gereksinimi• Isı ve nem düzeylerini uygun bir

düzeyde koruma gereksinimi

• Besin ve su

gereksinimi

• Yorgunluğun

azaltılması veya

giderilmesi

gereksinimi

• Cinsel dürtülerin

tatmini gereksinimi

UYUMSUZ DAVRANIŞI BELİRLEYEN KRİTERLER• Çocuğun gelişim yaşı nedir? Bazı davranışlar gelişimin bir gereğidir ve

engellenmemelidir. Örneğin nesneleri ağzına alma bebeklerde belli bir dönem için bir keşif davranışıdır.

• Çocuk yapmıyor mu? Yapamıyor mu? Çocuk davranışının normal – istenen halini

yapmasını bilmiyor olabilir. Davranışı uyumsuz davranış olarak ele almak yerine doğru davranışın öğretimi hedeflenir.

• Davranış çocuğun öğrenmesini etkiliyor mu?

Örneğin çocuk sürekli bir şey fırlattığı için ders yapılamıyor veya sınıfta gezindiği için ders dinleyemiyor.

• Davranış çocuğa ve çevresine zarar veriyor mu?

Kafasını bir yere vurma, saç çekme, ısırma…

• Davranış, çocuğun var olan becerilerini kullanmasını engelliyor mu?

Örneğin; çocuk kapıdan çıkarken sürekli ayaklarını yere vurur ve bağırır. Anne – baba aceleyle çocuğa, kendisi giyebildiği halde, ayakkabısını giydirir.

• Herkes davranışın uyumsuz olduğunda hem fikir mi?

Evin duvarına resim yapmak anne için bir problem olurken, baba için bir yaratıcılık olabilir.

• Yaşam boyunca gelişim konusu ve olası

sorunlar Erikson’un psikososyal kuramı

temelinde ele alınacaktır.

• Krize müdahale alanında çalışanların

gelişimsel yaşam krizlerini bilmesi

önemlidir.

• Yaşam dönemlerinde olabilecek olası

krizleri bilmek, müdahale stratejilerini

belirlemek için soracağımız soruları,

hipotezlerimizi oluşturma ve test

etmemizde yardımcı olacaktır.

EVRE

(Yaş Dönemi)

RUHSAL-TOLUMSAL

EVRE

(Olumlu & olumsuz benlik öğesi)

GÖREV(MENTAL UĞRAŞ)

OLASI KRİZLER

BebeklikSüt

Çocukluğu

0-1 yaş

Temel güven

XGüvensizlik

Beslenme Düzensiz beslenme

Motor beceri &

Duyu ayırımı

Fiziksel hastalık

Duygusal dengenin

sağlanması

Bakıcının reddi

Bebeklik

1-2 yaş

ÖzerklikX

Kuşku/Utanç

Yürüme, koşma

Fiziksel travma

Bağımsızlık duyumunun gelişimi

Bakıcının girişimciliği engelleme

si

Sosyalizasyon

taleplerine uyum

Tuvalet terbiyesi

konusunda çatışma

Erken çocukl

uk

2-6 yaş

GirişimcilikX

Suçluluk

Kas kontrolü ve

Öğrenme becerileri

Fiziksel travma

Beden kavramının gelişimi ve cinsiyet farklılığının öğrenilmesi

Öğretmen ve ebeveynle çatışma

Kültürel değerlerin öğrenilmesi

“doğru” ve “yanlış” kavramı

Öğretmen ve akranla çatışma

Sosyal ve fiziksel kavramlarının gelişmesi

Okula başlama/ okulöncesi/yuva

Kişilerarası becerilerin gelişimi/aile/akran

Taşınma, göçle arkadaş kaybı

Geç çocukluk

5-12 yaş

ÇalışkanlıkX

Yetmezlik duygusu

Okul konularına egemen

olma

Okulda öğrenme güçlüğü

Problem çözme ve öğrenme

becerilerinin gelişimi

Akranlarla çatışma

Akran grubu, öğretmen,

yetişkinlerle ilişki

Öğretmenlerle

çatışma

Ergenlik

12-18 yaş

KimlikX

Rol Karmaşıklı

ğı

Bedenin değişimine ve yeni duygulara uyum

Menarş, cinsel ilişki deneyimi, hamile kalma

Ebeveynden ayrılma

Bağımsızlığın aşamalı kazanımı

Liseden mezun olma üniversiteye giriş

Değerlerin sorgulanması, yaşam felsefesi oluşturma

Ana-baba ile yaşam tarzı arasında çatışma

Yakın kişisel ilişkileri keşfetme

karşı cinsle ilişki kopması, nişanlanma, ayrılma

Meslek seçme Meslekte kararsızlık

İlk işinde güçlük

başarı/başarısızlık akademik alan,spor

Genç Yetişkinl

ik

18-34 yaş

YakınlıkX

İzolasyon

Eş seçimi, birlikte yaşamayı öğrenme

Eş tarafından ret.

Evlilik dışı ilişki, ayrılma,boşanma

Bir aile oluşturma

İstenmeyen gebelik, çocuk doğumu, çocuklarla yaşamaya tahammülsüzlük

Ebeveyn tutumu geliştirme

Çocuklarla disiplin sorunları, çocuğun hastalığı. Ebeveyn rolüne uyumsuzluk

Askerlik Askere gitmek istememe, kaçınma

İşe başlama

Başarısızlık, doyumsuzluk

Kiş. Yaşamı sosyal bağlamda geliştirme

Maddi güçlük,kariyer ile aile amaçlarına ilişkin çatışma

Orta yetişkinl

ik

35-50 yaş

ÜretkenlikX

durağanlık

Orta yaşın fizyolojik değişimi

Uyum

Fiziksel gücün azalması

Kronik hastalıklar (kendisinde ya da ailesinde)

Menapoz

Çocuklarda değişime uyum

Ergen çocuğun isyankarlığı ve reddi

Çocuğun evliliğinin bozulması

Yeni sorumluluk yaşlı ana-babaya ilgi-bakımı

Ana-baba bakımı kararı alma

Ebeveyn ölümü ya da uzamış hastalığı

Orta yetişkinl

ik

35-50 yaş

ÜretkenlikX

durağanlık

Artan üretkenlik SED geliştirme

İşte çatışma, maddi ilgiler

Kariyer için yer değişikliği

İşsizlik

Önceki seçimlerin gözden geçirilmesi Kimlik-yakınlık konularının halledilmesi

Yaşam hedefi ile ulaşılanlar arasındaki farklılık

Daha önce verilen kararlarla ilgili pişmanlık

Ulaşılan amaçlardan doyumsuzluk

Orta yetişkinl

ik

35-50 yaş

ÜretkenlikX

durağanlık

Aile ve işte sorumluluklar yaşamın yapısında değişiklik

Yükselme ya da yükseltilme

Güvenilen kişi ile çatışma

Evlilik sorunları, evlilik dışı ilişkiler

İş yaşamına geri dönüş (kadınlarda)

Olgunluk

50-65 yaş

ÜretkenlikX

Durağanlık

Fizyolojik yaşlanmaya uyum

Arkadaş ölümü

Sağlık sorunları

Sağlıkta değişim

Azalan güç

EmeklilikHazırlanma

Karar vermeYeni iş yaşamı

Yaşam yeri değişiklik

Yetişkin çocuklarla doyumlu ilişki

Çocuklarla yaşanan çatışma

Olgunluk

50-65 yaş

ÜretkenlikX

Durağanlık

Eşle ilişki sağlamlaşması ya da kaybına uyum

Son çocuğun evden ayrılması

Eşin ölümü ya da boşanma

Yaşlı ebeveyne yardım

Çatışma

Boş zamanı üretici kullanma

Emekliliğe direnç

Ayrılma ya da iş rolü sorumluluğunu sürdürme

Zaman öldürme

Yaşlılık

65 yaş

Ölüm

Ego bütünlüğü

XUmutsuzlu

k

Ek çalışma alanları arama ve ya da hobilere ilgi

Maddi güçlükler

Yaşam deneyimlerini paylaşma

Çocuklarla, kişilerarası çatışma

Akranlarıyla çatışma

Geçmişi değerlendirme Yaşamdan doyum alma

Arkadaş ölümü

Yalnızlığın farkında olma

Çevresini zenginleştirmek amacıyla yeterli hareketin sağlanması

Emekliliğe uyum yapamama

• Çocukluk döneminin kriz potansiyeli taşıyan olayları, ebeveyn ve akranlarla ilişkiler, okul başarısı ve sosyalizasyon süreciyle ilgilidir.

• Ergenlik döneminin kriz potansiyeli taşıyan olayları, meslek seçimi, değerler sisteminin ve yaşam felsefesinin oluşturulması ve yakın ilişki kurma konusunda yaşanır. Bu değerlere karşı çıkılır, hatta reddedilir.

• Gençlik döneminin kriz potansiyeli taşıyan olayları, ana-babayla yaşanan çatışmalar, okulda yaşanan başarısızlıklar, akranlarla yaşanan sorunlardır.

• Orta yetişkinlik evresi yaşamın en uzun evresidir.

• Peck adlı araştırıcı, Erikson’un kuramını

temel almış; fakat son iki dönemi

üzerinde durmuş ve bir model önermiştir

• Orta yaş ve yaşlılık dönemine özgül 7

gelişimsel görev belirlemiştir:

1. Akıl ya da bilgeliğe karşın fiziksel güç

2. Sosyalleşmeye karşın seksüalite

3. Duygusal esnekliğe karşın duygusal

yoksunluk

4. Zihinsel esnekliğe karşın zihinsel

katılık(orta yaş)

5. Ego ayrışmasına karşın iş rolüne ilişkin

mental uğraşlar

6. Yaşanan bedenin aşılmasına karşın

bedenle aşırı uğraş

7. Egonun aşılmasına karşın egoya aşırı ilgi

(yaşlılık)

• Orta yetişkinlik döneminin kriz

potansiyeli taşıyan olayları, iş alanında

yaşanan çatışma, meslekte arzu edilen

düzeye ulaşamama, aile büyüklerinin

ve arkadaşların kaybı, eş ile sorunlar,

evlilik dışı ilişkiler vb. yaşantılardır.

• Kendilik ve yaşam yapısı arasında bir

uyuşmazlık olduğunda krizler oluşur.

• Levinson da bireylerin yaşam yapılarını

sorgulamaları sonucunda orta yaş

krizinin görülebileceğini ileri

sürmüştür.

Kendilik Yaşam Yapısı Dış Dünya

İçsel yönü dışsal yönü

• Yaşamın yapısı, kişi ile dış dünya arasında köprü kurulmasını sağlar.

• İçsel yön; hedefler, amaçlar, umut ve beklentiler

• Dışsal yön; roller, sorumluluklar, aile ilişkileri, arkadaşlıklar, iş hayatındaki seçimler, boş zamanların nasıl değerlendirildiği

• Krize yol açan belli bir olayın kişi için ne anlama geldiğini anlamak için içsel yönün araştırılması gerekir.

• Bir olayı nasıl değerlendirdiğini anlamak için ise dışsal yönün araştırılması gerekir.

• Yaşlılık döneminin kriz potansiyeli taşıyan olayları, bedensel rahatsızlıklar ve hastalıklarla baş etme, ölüme hazırlanma, fiziksel ve zihinsel düşüşe kendini fazla kaptırma gibi.

• Kuramların genel, aynı zamanda ideal oldukları unutulmamalı!!!

• Bütün koşullarda bütün insanları kapsadığı düşünülmemelidir!!!