Bu ciltteki haritaların basılmasında gösterdikleri içten ilgi, yardım ve özen için, başta Sayın Genel Müdür Korgeneral Fahir ATABEK olmak üzere, Harita Genel Müdürlüğü yetkililerine ve görevlilerine gönül borcumu, yürekten teşek­kür/erle bildiririm.

S. L . M .

A N K A R A Ü N İ V E R S İ T E S İ B A S I M E V İ — 1 9 7 3

Y A K I N DOĞU S O R U N L A R I ÜZERİNE

L A U S A N N E K O N F E R A N S I (1922- 1923)

KONFERANSDAKİ GÖRÜŞMELERİN T U T A N A K L A R I V E B E L G E L E R

İKİNCİ T A K I M

C İ L T II

K O N F E R A N S D A İMZALANAN S E N E T L E R (30 O C A K VE 24 T E M M U Z 1923)

PARİS D E V L E T BASIMEVİ

1923

İ Ç İ N D E K İ L E R

S A Y F A

I. 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Barış Andlaşması 1

önsöz 1

B Ö L Ü M I

SİYASAL H Ü K Ü M L E R

M a d d e 1 2

KESİM I . — 1. Ülkeye ilişkin hükümler ( M a d . 2-22) 3

2. öze l hükümler ( M a d . 23-29) 8

KESİM I I . — Uyruk luk ( M a d . 30-36) 10 KESİM I I I . — Azınlıkların korunması ( M a d . 37-45) 11

B Ö L Ü M I I

MALÎ H Ü K Ü M L E R

KESİM I . — Osmanlı Devlet Borcu ( M a d . 46-57) 14

Ek. — 20

KESİM I I . — Çeşitli hükümler ( M a d . 58-63) 22

B Ö L Ü M I I I

E K O N O M İ K H Ü K Ü M L E R

M a d d e 64 24

KESİM I . — M a l l a r , haklar ve çıkarlar ( M a d . 65-72) 24 K E S l M I I . — • Sözleşmeler ve süre aşımları ( M a d . 73-83) 27

Ek. —• I. Hayat sigortaları 31 I I . Deniz sigortaları 33

I I I . Yangın sigortaları ve öteki sigortalar 33

KESİM I I I . — Borçlar ( M a d . 84-85) 33 K E S l M I V . — • Endüstri, edebiyat ya da sanat yapıtları mülkiyeti ( M a d . 86-91) 34 K E S l M V . — Hakemlik K a r m a Mahkemesi ( M a d . 92-98) 3 6 K E S l M V I . — Andlaşmalar ( M a d . 99-100) 3 9

B Ö L Ü M I V

ULAŞIM Y O L L A R I V E SAĞLIK S O R U N L A R I

K E S l M I . — Ulaşım yo l lan ( M a d . 101-113) 4 1 K E S l M I I . — Sağlık sorunları ( M a d . 114-118) 44

— VII —

B Ö L Ü M V

ÇEŞİTLİ H Ü K Ü M L E R

1. Savaş tutsakları ( M a d . 119-123) 2. Mezar lar ( M a d . 124-130) 3. Genel hükümler ( M a d . 137-143)

I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan. Boğazlar rejimine ilişkin Sözleşme I I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, T r a k y a sınırına ilişkin Sözleşme I V . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Yerleşmeye ve Yargı yetkisine ilişkin Sözleşme V. 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Ticaret Sözleşmesi

V I . 30 Ocak 1923 de imzalanan, Y u n a n ve Türk halklarının mübadelesine ilişkin Sözleşme ve Protokol

V I I . 30 Ocak 1923 de imzalanan, Sivi l rehinelerin geri verilmesine ve Savaş tutsak­larının mübadelesine ilişkin Türk-Yunan Anlaşması

V I I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Genel affa ilişkin B i ld i r i ve Protokol I X . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Yunanistan'da Müslümanların taşınmaz

mallarına [emlâkine] ilişkin B i ld i r i X. 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Sağlık sorunlarına ilişkin B i ld i r i

X I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Yargı yönetimine ilişkin B i ld i r i X I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Osmanlı imparatorluğunda verilmiş birtakım

ayrıcalıklara [imtiyazlara] ilişkin Protokol ve Bi ld ir i X I I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Lausanne'da imzalanmış Senetlerin kimi

hükümlerine Belçika'nın ve Portekiz ' in katılmalarına ilişkin Protokol ile, bu ik i Devletin söz konusu katılmaya ilişkin Bi ldir i ler i

X I V . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, ing i l i z , Fransız ve İtalyan kuvvetlerinin işgal etmiş bulundukları Türk topraklarının boşaltılmasına ilişkin Protokol ve B i ld i r i

X V . X V . Karaağaç toprak parçası [arazisi] ile imroz ve Bozcaada adalarına iliş­kin olarak, İngiliz imparatorluğu, Fransa, i ta lya , Japonya, Yunanistan ve Türkiye'nin, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzaladıkları Pro toko l . . .

X V I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Yunanistan 'da azınlıkların korunması konu­sunda Başlıca Müttefik Devletlerle Yunanistan arasında, 10 Ağustos 1920 tarihinde, Sevres'de yapılmış Andlaşmaya ve T r a k y a konusunda, aynı tarihte, aynı Devletler arasında yapılmış Andlaşmaya ilişkin Protokol

X V I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Sırp-Hırvat-Sloven Devletinin imzalamasına ilişkin Protokol

X V I I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Lausanne Konferansının Son [Nihaî] Senedi . . D i z i n

S A Y F A

46

46

51

54

65

71

78

89

96 99

102 104 105

107

113

116

121

123

125 126 133

( ik inc i Takım, İkinci C i l d i n Sonu)

İkinci Takımın Sonu

T U T A N A K L A R V E BELGELERİN S O N U

— VIII —

L A U S A N N E ' D A İMZALANAN S E N E T L E R

3 0 O C A K V E 2 4 T E M M U Z 1923

I. BARIŞ ANDLAŞMASI 2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

B i r y a n d a n ,

İ N G İ L İ Z İ M P A R A T O R L U Ğ U , F R A N S A , İ T A L Y A , J A P O N Y A , Y U N A N İ S T A N , R O M A N Y A , S I R P - H I R V A T - S L O V E N D E V L E T Î ,

V e öte y a n d a n ,

T Ü R K İ Y E ,

1914 yı l ından b e r i D o ğ u ' n u n h u z u r u n u b o z a n savaş d u r u m u n a k e s i n b i r son v e r m e k için aynı istekle d u y g u l u o l a r a k ,

Uluslarının ortaklaşa r e f a h ve mutluluğu için g e r e k l i o l a n dos t luk ve t i caret ilişkilerini aralarında y e n i d e n k u r m a k özlemi i ç inde ,

V e b u ilişkilerin, D e v l e t l e r i n bağımsızl ığına v e egemenliğine saygı t emel ine dayanması gerektiğini düşünerek,

B u amaçla b i r And laşma y a p m a ğ ı kararlaştırmışlar v e T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r i n i aşağıda belirtildiği üzere atamışlardır :

M A J E S T E B Ü Y Ü K - B R Î T A N Y A V E İ R L A N D A B İ R L E Ş Î K - K R A L -L I Ğ I V E D E N İ Z L E R Ö T E S Î İ N G İ L İ Z Ü L K E L E R İ K R A L I , H İ N D İ S T A N İ M P A R A T O R U :

Çok Sayın S i r H o r a c e G e o r g e M o n t a g u R U M B O L D , B a r o n e t , G . C . M . G . , * İstanbul 'da Yüksek -Komiser ;

F R A N S A C U M H U R B A Ş K A N I :

K o r g e n e r a l Sayın M a u r i c e P E L L E , F r a n s a Büyükelçisi, C u m h u r i -y e t ' i n D o ğ u ' d a Yüksek-Komiser i , Legion d'Honneur U l u s a l N i ­şanın Grand Officier rütbesi ;

* Grand Cross of St Michael and St George Nişanı (S. L. M . )

M A J E S T E İ T A L Y A K R A L I :

Sayın M a r k i C a m i l l e G A R R O N Í , Krall ık Senatörü, İtalya Büyükel­çisi, İ s tanbul 'da Yüksek-Komiser , Saints Maurice et Lazare Nişan-larıyla Couronne d'Italie Nişanının Grand-Croix rütbesi;

M . J u l e s César M O N T A G N A , A t i n a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m y e t k i l i Ortaelç i , Saints Maurice et Lazare Nişanlarının Com­mandeur rütbesi, Couronne d'Italie Nişanının Grand Officier rütbesi;

M A J E S T E J A P O N Y A İ M P A R A T O R U :

M . K e n t a r o O T C H İ A İ , J u s a m m i , Soleil Levant Nişanının B i r i n c i Sınıf rütbesi, R o m a ' d a Olağanüstü v e T a m y e t k i l i Büyükelç i ;

M A J E S T E Y U N A N L I L A R K R A L I :

M . E le f ther i os K . V E N İ S E L O S , eski Başbakan, Sauveur Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . Démètre C A C L A M A N O S , L o n d r a ' d a T a m y e t k i l i T e m s i l c i , Sauveur Nişanının Commandeur rütbesi ;

M A J E S T E R O M A N Y A K R A L I :

M . C o n s t a n t i n 1 . D İ A M A N D Y , T a m y e t k i l i Ortae lç i ;

M . C o n s t a n t i n C O N T Z E S C O , T a m y e t k i l i Ortae lç i ;

M A J E S T E S I R P L A R , H I R V A T L A R V E S L O V E N L E R K R A L I :

M . D r . M i l o u t i n e Y O V A N O V İ T C H , B e r n ' d e Olağanüstü T e m s i l c i T a m y e t k i l i Ortae l ç i ;

T Ü R K İ Y E B Ü Y Ü K M İ L L E T M E C L İ S İ H Ü K Ü M E T İ : İ S M E T Paşa, Dışişleri Bakanı, E d i r n e M i l l e t v e k i l i ; D r . R I Z A N U R B e y , Sağlık İşleri v e S o s y a l Y a r d ı m Bakanı, S i n o p

M i l l e t v e k i l i ;

H A S A N B e y , eski B a k a n , T r a b z o n M i l l e t v e k i l i . B U T E M S İ L C İ L E R , y e t k i b e l g e l e r i n i gösterdikten v e b u belgeler

usulüne u y g u n ve geçerli k a b u l e d i l d i k t e n s o n r a , aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır :

B Ö L Ü M I

SİYASAL HÜKÜMLER

Madde i

İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişi t a r i h i n d e n başlıyarak, b i r y a n d a n İngil iz İmparator luğu , F r a n s a , İtalya, J a p o n y a , Y u n a n i s t a n , R o m a n y a , Sırp-Hırvat-Sloven D e v l e t i ve öte y a n d a n Türkiye arasında o lduğu k a d àr, bunların uyrukları arasında d a , barış d u r u m u kes in o l a r a k kurulmuş olacaktır.

— 2 —

— 3 —

T a r a f l a r arasında resmî ilişkiler k u r u l a c a k ve Taraf ların ülkelerinde d i p l o m a s i ve konso los luk görevlileri (agents diplomatiques et consulaires), yap ı ­l a c a k özel anlaşmalara h a l e l g e l m e k s i z i n , D e v l e t l e r h u k u k u n u n gene l i l ­ke ler i uyarınca işlem göreceklerdir.

K E S Î M I

i . ÜLKEYE İLİŞKİN HÜKÜMLER

Madde 2

K a r a d e n i z ' d e n E g e D e n i z i ' n e k a d a r Türkiye 'n in sınırları aşağıdaki g i b i saptanmıştır (I sayılı H a r i t a y a bakılması) :

1. Bulgaristan ile :

Rezvaya 'n ın den ize döküldüğü y e r d e n , Türk iye , B u l g a r i s t a n v e Y u n a ­n i s t a n sınırlarının birleştikleri n o k t a d a , Meric 'e k a d a r :

Bulgaristan'ın G ü n e y sınırı, şimdiki d u r u m u y l a saptanmış o lduğu g i b i ;

2. Yunanistan ile :

B u r a d a n , A r d a v e Meric ' in birleştikleri yere k a d a r :

Meric ' in akım y o l u ;

B u r a d a n A r d a kaynağına doğru (vers Vamont de l'Arda) bu n e h i r üzerinde ve Çörek K ö y ' ü n h e m e n yakınında o l m a k üzere a r a z i üzerinde saptanacak b i r n o k t a y a k a d a r :

Arda 'n ın akım y o l u ;

B u r a d a n , G ü n e y - D o ğ u doğrultusunda, B o s n a - K ö y ' ü n , n e h r i n d e n i z e döküldüğü y ö n d e (en aval) 1 k i l o m e t r e uzaklığında b u l u n a n b i r n o k t a y a k a d a r :

Bosna -Köy 'ü Türk iye 'de bırakan, b e l l i o l a c a k ö l çüde düz b i r çizgi . Çörek K ö y , 5 n c i m a d d e d e b e l i r t i l e n K o m i s y o n c a , nüfusunun (halkının) çoğunluğunun Türk y a d a R u m o l a r a k k a b u l edileceğine göre , Türk iye ' ye y a d a Y u n a n i s t a n ' a v e r i l e c e k t i r ; 1 1 E k i m 1922 d e n s o n r a b u köye g ö ç etmiş o l a n l a r h e s a b a katı lmayacaklardır ;

B u r a d a n , E g e D e n i z i ' n e k a d a r :

Meric ' in akım y o l u .

Madde 3

A k d e n i z ' d e n İran sınırına k a d a r , Türk iye 'n in sınırı aşağıdaki g i b i saptanmıştır:

1. Suriye ile :

20 E k i m 1921 t a r i h l i Türk-Fransız Andlaşmasının 8 n c i m a d d e s i y l e saptanmış o l a n sınır;

— 4 —

2 . Irak ile :

Türkiye i l e I r a k arasındaki sınır, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişin­d e n başlıyarak d o k u z aylık b i r süre iç inde Türkiye i l e i n g i l t e r e arasında dostça b i r ç ö z ü m y o l u y l a saptanacaktır.

Öngörü len süre iç inde i k i H ü k ü m e t arasında b i r anlaşmaya yarıla­m a z s a , anlaşmazlık M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n e götürülecektir.

Sınır çizgisi k o n u s u n d a alınacak kararı b e k l e r k e n , Türk ve İngiliz Hükümetler i , k e s i n geleceği [ k a d e r i ] b u k a r a r a bağlı o l a n toprakların şimdiki d u r u m u n d a h e r h a n g i b i r değişiklik y a p a c a k n i t e l i k t e hiç b i r askerî y a d a başka b i r hareket te b u l u n m a m a ğ ı karşılıklı o l a r a k yükümlenirler.

Madde 4

İşbu And laşmada b e l i r t i l e n sınırlar, Andlaşmaya eklenmiş 1/1,000,000 ölçekli h a r i t a l a r üzerine çizi lecektir.* And laşma m e t n i i l e h a r i t a l a r arasında uyuşmazlık çıkarsa, And laşma m e t n i üstün tutulacaktır.

Madde 5

İşbu Andlaşmanın 2 n c i m a d d e s i n i n 2 n c i paragrafında tanımlanmış sınırı, t o p r a k [ a r a z i ] üzerinde ç izmekle , b i r Sınırlandırma K o m i s y o n u görevlendirilecektir. K o m i s y o n , Türkiye i l e Yunanistan ' ın - her D e v l e t için b i r e r t e m s i l c i o l m a k üzere - t e m s i l c i l e r i n d e n ve bunların üçüncü b i r D e v l e t i n uyrukları arasından seçecekleri b i r Başkan'dan kurulacaktır.

Sınırlandırma K o m i s y o n u , her y e r d e , yönetsel sınırlarla y e r e l [ m a ­hal l î ] e k o n o m i k çıkarları, e l d e n geldiği ö l çüde göz önünde t u t a r a k , A n d -laşmalarda verilmiş tanımlamaları en yakından i z l e m e y e çalışacaktır.

K o m i s y o n u n kararları oyçokluğuyla alınacak v e b u k a r a r l a r i l g i l i T a r a f l a r için bağlayıcı n i t e l i k t e olacaktır.

Sınırlandırma K o m i s y o n u n u n g i d e r l e r i i l g i l i T a r a f l a r c a eşit o l a r a k yüklenilecektir.

Madde 6

B i r n e h r i n ya da b i r ı rmağın kıyılarıyla değil de akım yollarıyla tanım­l a n a n sınırlar bak ımından , işbu Andlaşmadaki tanımlamalarda kullanılan "ak ım y o l u " ( m e c r a "cours'" ya da "chenaV) t e r i m l e r i , şu a n l a m a ge lmekte ­d i r : B i r y a n d a n , g e m i l e r i n gidiş-gelişine (ulaşıma) elverişli o l m a y a n n e h i r ­l e rde , a k a r s u y u n ya da a n a k o l u n u n o r t a y çizgisi (ligne mediane), ve öte y a n d a n , g e m i l e r i n gidiş-gelişlerine (ulaşıma) elverişli n e h i r l e r d e , a n a gidiş-

* Bu çevirideki haritalar, Tutanak ve Belgeler'in Fransızca aslındaki haritalardır. 1 sayılı haritanın başılğı " A V R U P A T Ü R K İ Y E ' S İ " dir .

Haritanın sağ üst köşesindeki açıklamaların Türkçesi şöyledir: "Türkiye ile Bulgaristan arasında, savaştan önceki sınır (1913 İstanbul Andlaşması). Bulgaristan'ın sınırı (Neuilly Andlaşması) Türkiye'nin sınırı "

(S .L .M. )

— 5 —

geliş y o l u n u n o r t a y çizgisi (ligne mediane du chenal de navigation principale). B u n u n l a b i r l i k t e , a.kım y a d a gidiş-geliş y o l u n d a değişiklikler olması h a l i n ­de , sınır çizgisinin, bu b i ç i m d e tanımlanmış o l a n akım y o l u y l a gidiş-geliş y o l u n u m u izleyeceğini , y o k s a , b u y o l u n , işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş anındaki d u r u m u n d a o lduğu g i b i kes in o l a r a k saptanmış mı k a l a c a ­ğını kararlaştırmaya, işbu And laşmada öngörülen Sınırlandırma K o m i s ­y o n u y e t k i l i olacaktır.

İşbu Andlaşmada aykırı b i r h ü k ü m bu lunmadıkça , d e n i z sınırları, kıyıya ü ç m i l d e n d a h a yakın b u l u n a n adaları v e adacıkları d a içine a l a ­caktır.

Madde 7

i l g i l i D e v l e t l e r , Sınırlandırma K o m i s y o n u n a , görevlerini y e r i n e ge t i r ­mes i için g e r e k l i her türlü b e l g e l e r i , özellikle şimdiki ya da eski sınırların saptanmasına ilişkin tutanakların doğruluğu onanmış örneklerini, e lde b u l u n a n en büyük ölçekli bütün haritaları, geodez ik v e r i l e r i , yapılmış fakat yayınlanmamış yerölçmesi [mesaha] haritalarını (leves), sınırdaki a k a r suların y a t a k değiştirmelerine ilişkin b i l g i l e r i vermeği yükümlenirler. Türk makamlarının e l inde b u l u n a n h a r i t a l a r , geodez ik v e r i l e r , yayınlan­mamış olsa b i l e yerölçmesi [mesaha] haritaları, işbu Andlaşmanın yürür ­lüğe konulmasından s o n r a en kısa süre i ç inde , i s t a n b u l ' d a , Sınırlandırma K o m i s y o n u n u n Başkanına t e s l i m e d i l e c e k t i r .

İlgili D e v l e t l e r , b u n d a n başka, bütün b e l g e l e r i , özellikle plânları , k a d a s t r o l a r l a t a p u kütüklerini ve , K o m i s y o n isterse, mülkiyet d u r u m u n a ve e k o n o m i k akımlara ilişkin b i l g i l e r l e g e r e k l i h e r çeşit b i l g i l e r i K o m i s y o n a i l e tme le r i için y e r e l m a k a m l a r a yönergeler [ t a l i m a t ] v e r m e y i d e y ü k ü m ­len i r l e r .

Madde 8

i l g i l i D e v l e t l e r , Sınırlandırma K o m i s y o n u n a , görevlerini y e r i n e ge­t i reb i lmes i için g e r e k l i o l a n ulaşım, k o n u t , işgücü ve m a l z e m e y e (d i r ek l e r ve sınır işaretleri) ilişkin h e r türlü yard ımı gerek d o ğ r u d a n gerekse y e r e l makamların aracılığıyla y a p m a ğ ı yükümlenirler .

Özellikle, T ü r k Hükümet i , Sınır landırma K o m i s y o n u n u n görevlerini yer ine ge t i rmes inde , g e r e k l i görünürse, t e k n i k persone l yard ımında b u l u n ­mağı yükümlenir .

Madde 9

İlgili D e v l e t l e r , K o m i s y o n c a konulmuş n i r e n g i noktalarını , sınır işa­r e t l e r i n i , taşlarını, kazık ya da d i r e k l e r i n i korumayı yükümlenirler .

Madde 10

Sınır işaretleri [taş, kazık ya da d i r e k l e r ] , b i r b i r i n d e n gözle görülecek uzaklıklarda konulacaktır ; b u n l a r a sayı ve r i l e cek ve y e r l e r i y l e sayıları b i r h a r i t a y a işlenecektir.

— 6 —

Madde ı ı

Sınırlandırmaya ilişkin kes in t u t a n a k l a r , b u n l a r a e k l i h a r i t a l a r ve be lge ler , h e r b i r i de asıl nüsha sayılmak üzere, üç nüsha o l a r a k düzenle­n e c e k t i r : b u n l a r d a n i k i s i sınırdaş D e v l e t l e r e , üçüncüsü de, doğruluğu onaylanmış b i r e r örneğini işbu Andlaşmayı imzalamış D e v l e t l e r e göndere ­cek o l a n , F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet ine v e r i l e c e k t i r .

Madde 12

İmroz (İmbros) adası i l e B o z c a a d a (Tenedos) ve Tavşan adaları (îles aux Lapins) dışında, D o ğ u A k d e n i z adaları ve özellikle L i m m i (Lemnos), S e m a d i r e k ( S e m e n d i r e k , Samothrace), M i d i l l i (Mitylène), Sakız (Chio), S i s a m (Samos) ve N i k a r y a (Nicaria) adaları üzerinde Y u n a n egemenliği k o n u s u n d a 17 /30 May ıs 1913 t a r i h l i L o n d r a Andlaşmasının 5 n c i ve 1/14 Kas ım 1913 t a r i h l i A t i n a Andlaşmasının 1 5 n c i M a d d e l e r i hükümleri u y a ­rınca alınan ve 13 Şubat 1914 t a r i h i n d e Y u n a n Hükümet ine b i l d i r i l e n k a ­r a r , bu Andlaşmanın , İtalya 'nın egemenliği altına k o n u l a n ve 15 n c i M a d d e d e b e l i r t i l e n a d a l a r a ilişkin hükümleri saklı k a l m a k üzere, d o ğ r u ­lanmıştır. İşbu And laşmada aykırı b i r hüküm bulunmadıkça , A s y a kıyı­sından 3 m i l d e n az b i r uzaklıkta b u l u n a n a d a l a r , Türk egemenliği altında kalacaktır.

Madde 13

Barışın sürekli olmasını sağlamak amacıyla , Y u n a n Hükümeti , M i d i l l i , Sakız, S i s a m ve N i k a r y a adalarında, aşağıdaki t edb i r l e re uymağı y ü k ü m ­l e n i r :

1 . Bu a d a l a r d a hiç b i r d e n i z üssü k u r u l m a y a c a k , hiç b i r istihkâm yapı lmayacaktır .

2 . Y u n a n askerî uçaklarının A n a d o l u kıyısı toprakları üstünde uç ­maları yasak olacaktır.

B u n a karşılık, Türk Hükümet i de askerî uçaklarının bu a d a l a r üs­tünde uçmalarını yasaklayacaktır.

3 . B u a d a l a r d a Y u n a n askerî k u v v e t l e r i , a sker l ik h i z m e t i n e çağrıl ­mış ve bulundukları y e r d e eğitilebilecek n o r m a l asker sayısından çok o l ­mayacağ ı g i b i , j a n d a r m a v e po l i s k u v v e t l e r i de , bütün Y u n a n ülkesindeki j a n d a r m a ve po l i s k u v v e t l e r i n e orantılı b i r sayıda kalacaktır.

Madde 14

T ü r k egemenliği altında k a l a n İ m r o z adasıyla B o z c a a d a , yere l [ m a ­hal l î ] yönet im i le c a n v e m a l güvenliği bakımından, Müs lüman-o lmayan y e r l i h a l k a g e r e k l i bütün güvenceyi sağlayan, yere l u n s u r l a r d a n k u r u l u b i r özel yönet im örgütünden yararlanacaktır. B u a d a l a r d a düzenin k o r u n ­ması, yukarıda öngörülen y e r e l yönet im örgütünün aracılığıyla y e r l i h a l k ­t a n seçilmiş v e b u örgütün e m r i n d e b u l u n a n b i r po l i s k u v v e t i n c e sağla­nacaktır.

— 7 —

R u m v e Türk halklarının mübadelesine ilişkin o l a r a k Türkiye i l e Y u n a n i s t a n arasında kararlaştırılmış y a d a kararlaştırılacak o l a n h ü k ü m ­ler , t m r o z ve B o z c a a d a adaları halkına uygulanmayacaktır .

Madde 15

Türkiye , aşağıda sayılan a d a l a r üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından İtalya yararına vazgeçer : Bugünkü d u r u m d a İtalya 'nın iş­g a l i altında b u l u n a n S t a m p a l i a (Astropolia), R o d o s (Rhodes, Rhodos), K a l k i (Calki, Khalki), S k a r p a n t o (Scarpanto), K a z o s (Casos, Casso), P i s k o p i s (Pis-copis, Tilos), M i z i r o s (Misiros, Misyros), K a l i m n o s (Calimnos, Kalymnos), L e r o s , P a t m o s , L i p s o s (Lipso), S i m i (Symi)* ve İstanköy (Cos, Kos) adaları i l e , b u n l a r a bağlı adacıklar, ve M e i s (Castellorizo) adası (2 sayılı H a r i t a y a bakı lmas ı ) . **

Madde 16

Türkiye , işbu And laşmada b e l i r t i l e n sınırlar dışında b u l u n a n t o p r a k ­l a r üzerindeki ya da bu t o p r a k l a r a ilişkin o l a r a k , her türlü haklarıyla sıfat­larından ve egemenliği işbu And laşmada tanınmış a d a l a r d a n başka bütün öteki a d a l a r üzerindeki her türlü haklarından ve sıfatlarından vazgeçmiş o lduğunu b i l d i r i r ; bu toprakların ve adaların geleceği [ k a d e r i ] , i l g i l i l e r c e düzenlenmiştir y a d a düzenlenecektir .

İşbu m a d d e n i n hükümleri , Türk iye i l e sınırdaş o l a n ülkeler arasında komşuluk durumları yüzünden kararlaştırılmış ya da kararlaştırılacak o l a n özel hükümlere h a l e l v e r m e z .

Madde 17

Türkiye 'n in Mısır ve S u d a n üzerindeki bütün haklarından ve sıfat­larından vazgeçişi , 5 K a s ı m 1914 t a r i h i n d e n başlıyarak yürürlüğe girmiş olacaktır.

Madde 18

Türkiye , Mısır verg i s iy le güvence altına alınmış Osmanl ı b o r ç l a n ­maları - başka b i r d e y i m l e 1855, 1891 ve 1894 borç lanmalar ı - k o n u s u n d a k i bütün yükümlerinden v e borç lar ından aklanmıştır [ i b r a edi lmişt ir ] . B u üç borç lanmanın h i z m e t l e r i için Mısır ' ın yaptığı yıllık ödemeler , b u g ü n Mısır D e v l e t B o r c u h i z m e t l e r i n i n ödenmesinin b i r parçasını oluşturmakta o lduğundan , Mısır , Osmanl ı D e v l e t B o r c u n a [ D ü y u n - u U m u m i y e - i O s ­m a n i y e ' y e ] ilişkin o l a r a k başka h e r türlü borç lardan aklanmıştır.

Madde 19

Mısır D e v l e t i n i n tanınmasından doğan s o r u n l a r , i l g i l i D e v l e t l e r a r a ­sında s a p t a n a c a k şartlar i ç inde , s o n r a d a n kararlaştırılacak hükümlerle ç ö z ü m e bağlanacak ve işbu And laşma uyarınca Türk iye 'den ayrılan t o p -

* Tutanakların Fransızca Bir inci Takım I nci Ci ldinde bu adanın adı Limi (Lymi) olarak verilmiştir. (S .L .M. )

** Haritanın başlığı şöyledir: " A D A L A R " . ( S . L . M . )

— 8 —

r a k l a r a ilişkin o l a r a k sözü geçen Andlaşmanın hükümleri Mısır D e v l e t i n e uygulanmayacaktır .

Madde 20

Türkiye , t n g i l i z Hükümet ince 5 Kas ım 1914 t a r i h i n d e ilân e d i l e n , Kıbrıs ' ın [ i n g i l t e r e ' y e ] katılışını tanıdığını b i l d i r i r .

Madde 21

5 Kas ım 1914 t a r i h i n d e Kıbrıs adasında yerleşmiş b u l u n a n Türk uyrukları, ye re l k a n u n u n saptadığı şartlar iç inde, i n g i l i z uyrukluğunu ed inecek ler v e b u k i m s e l e r T ü r k uyrukluğunu y i t i r e c e k l e r d i r . B u n u n l a b i r l i k t e , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak i k i yıllık b i r süre iç inde, Türk uyrukluğunu seçme y e t e n e k l e r i o lacaktır ; bu d u r u m d a , seçme hakkını (option) kullandıkları t a r i h i i z leyecek o n i k i ay iç inde Kıbrıs a d a ­sından ayrılmaları z o r u n l u olacaktır.

i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girdiği ta r ih te Kıbrıs adasında yerleşmiş o l u p d a , b u t a r i h t e , y e r e l k a n u n u n öngördüğü şartlar iç inde yapılmış başvurma üzerine t n g i l i z uyrukluğunu edinmiş b u l u n a n y a d a e d i n m e k t e o l a n T ü r k uyrukları d a b u yüzden T ü r k uyrukluğunu y i t i r e c e k l e r d i r .

Şurası kararlaştırılmıştır k i , Kıbrıs Hükümetinin , T ü r k Hükümetinin rızası olmaksızın Türk uyrukluğundan başka b i r u y r u k l u k edinmiş o l a n k imse l e re , i n g i l i z uyrukluğunu r e d d e t m e yeteneği olacaktır.

Madde 22

Türkiye , 2 7 n c i M a d d e n i n genel hükümlerine h a l e l g e l m e m e k şartıyla, 1 8 E k i m 1912 t a r i h l i L a u s a n n e Andlaşması v e b u And laşmaya ilişkin senetler uyarınca, ne n i t e l i k t e o l u r s a o l s u n , L i b y a ' d a yararlandığı bütün haklarının ve ayrıcalıklarının kes in o l a r a k sona erdiğini tanıdığını b i l d i r i r .

2. ÖZEL HÜKÜMLER

Madde 23

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , Boğazlar r e j i m i n e ilişkin bugünkü tarihle yapılmış o l a n Sözleşmede öngörü ldüğü üzere, Çanakkale Boğazı 'nda, M a r m a r a D e n i z i ' n d e v e K a r a d e n i z Boğaz ı 'nda , d e n i z d e n v e h a v a d a n , barış zamanında o lduğu g i b i savaş zamanında d a , geçiş ve gidiş-geliş (u la ­şım) serbestliği i l k e s i n i k a b u l ve ilân etmekte görüş birliğine varmışlardır. [Boğazlar r e j i m i n e ilişkin o l a r a k bugünkü t a r i h l e yapı lmış] bu Sözleşme, Yüksek T a r a f l a r bakımından, s a n k i b u Andlaşmanın içindeymiş g i b i , aynı güç ve değerde olacaktır.

Madde 24

i şbu Andlaşmanın 2 n c i M a d d e s i n d e tanımlanan sınır r e j i m i n e ilişkin o l a r a k bugünkü t a r i h l e yapılmış o l a n Sözleşme, işbu Andlaşmaya t a r a f

— 9 —

o l a n D e v l e t l e r bakımından, s a n k i b u Andlaşmanın iç indeymiş g i b i , aynı güç ve değerde olacaktır.

Madde 25

Türkiye , k e n d i s i y l e y a n y a n a savaşmış o l a n D e v l e t l e r l e öteki Bağıtlı D e v l e t l e r arasında yapılmış Barış Andlaşmalar ı i l e ek Sözleşmeleri t a m geçerli o l a r a k tanımağı, eski A l m a n i m p a r a t o r l u ğ u , A v u s t u r y a , M a c a r i s t a n ve B u l g a r i s t a n topraklarına ilişkin o l a r a k alınmış ya da alınacak kararları k a b u l e t m e y i ve y e n i D e v l e t l e r i [ b u andlaşmalarda] s a p t a n a n sınırlar iç in­de tanımayı yükümlenir .

M a d d e 26

Türkiye , ş imdiden, A l m a n y a ' n ı n , Avusturya 'n ın , Bulgaristan'ın, Y u ­nanistan'ın, Macaristan ' ın , Po lonya 'n ın , R o m a n y a ' n ı n , Sırp-Hırvat-Slo-v e n D e v l e t i n i n ve Çeko-Slovakya D e v l e t i n i n sınırlarını - işbu sınırlar 25 n c i M a d d e d e b e l i r t i l e n Andlaşmalar y a d a bunları tamamlayıc ı bütün sözleşmelerde saptanmış o lduğu ya da saptanabileceği üzere - tanıdığını v e k a b u l ettiğini b i l d i r i r .

Madde 27

T ü r k ülkesinin dışında, işbu Andlaşmayı i m z a l a y a n öteki D e v l e t l e r i n egemenliği ya da koruyuculuğu (protectorat) altında b u l u n a n ülkelerin u y ­rukları i l e Türk iye 'den ayrılmış ülkelerin uyrukları üzerinde, T ü r k H ü k ü ­m e t i y a d a Türk makamlar ınca , s i y a s a l , y a s a m a y a y a d a yönet ime ilişkin h e r h a n g i b i r nedenle o l u r s a o l s u n , hiç b i r g ü ç y a d a y e t k i kul lanı lmayacak­tır.

Şurası kararlaştırılmıştır k i , M ü s l ü m a n d i n makamlar ının ruhanî y e t k i l e r i n e h a l e l verilmiş değildir .

Madde 28

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , h e r b i r i k e n d i y ö n ü n d e n , Türk iye 'de K a p i ­tülasyonların h e r bak ımdan kaldırıldığını k a b u l e t t i k l e r i n i b i l d i r i r l e r .

Madde 29

Fransız uyrukluğundaki Fas'lılara ve T u n u s ' l u l a r a , Türk iye 'de , her bak ımdan , öteki Fransız uyruklarına u y g u l a n a n r e j i m uygulanacaktır .

L i b y a uyrukluğunda o l a n l a r a , Türk iye 'de , h e r bak ımdan , öteki i t a l ­y a n uyruklarına u y g u l a n a n r e j i m uygulanacaktır .

i şbu M a d d e n i n hükümleri , Türk iye 'de yerleşmiş, T u n u s , L i b y a ve F a s kökenli k i m s e l e r i n uyrukluğunu e t k i l e m e m e k t e d i r .

B u n a karşılık, T ü r k uyrukları, halkı 1 n c i ve 2 n c i fıkraların h ü k ü m ­l e r i n d e n y a r a r l a n a n ülkelerde, F r a n s a i l e i t a l y a ' d a yararlandıkları aynı r e j i m d e n yararlanacaklardır.

— 10 —

B i r i n c i fıkradaki hükümlerden halkı y a r a r l a n a n ülkelerden ge len y a d a b u ülkelere gönderi len m a l l a r a [ t i caret eşyasına] Türkiye 'de u y g u l a ­n a c a k r e j i m i l e , b u n a karşılık, Türk iye 'den ge len y a d a Türkiye 'ye g ö n d e ­r i l e cek m a l l a r a b u ülkede u y g u l a n a c a k r e j i m , Fransız Hükümet i i le T ü r k Hükümet i arasında anlaşma i l e saptanacaktır.

K E S Î M II

U Y R U K L U K

Madde 30

i şbu Andlaşmanın hükümleri uyarınca, Türk iye 'den ayrılmış ülke­lerde yerleşmiş T ü r k uyrukları hukukça (de plein droit) ve y e r e l yasaların ö n g ö r d ü ğ ü şartlarla, bu ülke h a n g i D e v l e t e bırakılmışsa o D e v l e t i n uyruğu olacaklardır .

Madde 31

O n s e k i z yaşını aşmış o l u p da Türk uyrukluğunu y i t i r e n ve 30 n c u M a d d e uyarınca h u k u k açısından y e n i b i r u y r u k l u k edinmiş b u l u n a n k i m s e l e r , işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak, i k i yıl­lık b i r süre iç inde Türk uyrukluğunu seçebileceklerdir.

Madde 32

i şbu And laşma uyarınca, Türk iye 'den ayrılan b i r ülkede yerleşmiş ve bu ülkede halkın ç oğun luğundan soy [ırk] bak ımından ayrı o l a n , 18 yaşını aşmış k i m s e l e r , işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlı­y a r a k i k i yıllık b i r süre i ç inde , halkın çoğunluğu seçme hakkını (droit d'option) k u l l a n a n kişinin s o y u n d a n o l a n D e v l e t l e r d e n b i r i n i n uyrukluğunu, bu D e v l e t i n de b u n a razı olması şartıyla, e d i n e b i l e c e k l e r d i r .

Madde 33

31 n c i ve 32 n c i M a d d e l e r d e k i hükümler uyarınca, seçme haklarını (droit d'option) k u l l a n a n k i m s e l e r , b u n u i z l e y e n o n i k i ay iç inde konullarını [ ikametgâhlar ını ] , seçme haklarını h a n g i D e v l e t için kullanmışlarsa o D e v l e t i n ülkesine taşıtmak zorundadırlar .

B u g i b i k i m s e l e r , seçme haklarını k u l l a n m a z d a n önce , o t u r m a k t a oldukları öteki D e v l e t i n ülkesinde m a l i k oldukları taşınmaz malları e l l e ­r i n d e t u t m a k t a serbest olacaklardır .

Bu g i b i k i m s e l e r , h e r çeşit taşınır mallarını yanlarında götürebilecek­l e r d i r . B u yüzden , k e n d i l e r i n d e n , b u malların çıkarılışı y a d a sokuluşu için hiç b i r v e r g i y a d a r e s i m alınmayacaktır .

M a d d e 34

i şbu Andlaşmanın hükümleri uyarınca, Türk iye 'den ayrılan b i r ü l ­k e n i n y e r l i halkından o l u p , 18 yaşını aşmış ve işbu Andlaşmanın yürürlüğe girdiği t a r i h t e yabanc ı ülkelerde yerleşmiş b u l u n a n Türk uyrukları, T ü r -

— 11 —

k iye 'den ayrılan ülkelerde y e t k i l e r i n i [ o t o r i t e l e r in i ] k u l l a n a n Hükümet ler ­le, yerleşmiş bulundukları ülkelerin Hükümetler i arasında yapılması gerek­l i görülebilecek anlaşmalar saklı k a l m a k üzere, y e r l i halkından oldukları ülkedeki uyrukluğu seçebilirler. Bu seçme hakkı (droit d'option), işbu A n d -laşmanın yürürlüğe girdiği t a r i h t e n başlayarak i k i yıllık b i r süre iç inde kullanılmalıdır.

Madde 35

Bağıtlı D e v l e t l e r , işbu Andlaşmada , y a d a A l m a n y a , A v u s t u r y a , B u l g a r i s t a n y a d a M a c a r i s t a n i l e yapılmış Barış Andlaşmalar ında, y a d a Türk iye 'den başka bağıtlı D e v l e t l e r l e y a d a o n l a r d a n b i r i y l e R u s y a arasında, y a d a k e n d i l e r i arasında yapılmış b i r And laşmada öngörülen v e i l g i l i l e r e , k e n d i l e r i için e d i n i l m e s i m ü m k ü n her h a n g i b i r uyrukluğa g e ç m e olanağını sağlayan seçme hakkının (droit d'option) kullanılmasına, h e r h a n g i b i r engel ç ıkartmamayı yükümlenirler.

Madde 36

İşbu K e s i m d e k i hükümlerin uygulanmasında, her bak ımdan , e v l i kadınların d u r u m u kocalarının, ve 18 yaşından küçük çocukların d u r u m u d a ana-babalar ınm d u r u m u n a göre ayarlanacaktır.

K E S İ M III

A Z I N L I K L A R I N K O R U N M A S I

Madde 37

Türkiye , 3 8 n c i M a d d e d e n 4 4 ncü M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r i n kapsadığı hükümlerin t eme l y a s a l a r o l a r a k tanınmasını ve hiç b i r k a n u n u n , hiç b i r yönetmeliğin (tüzüğün) ve hiç b i r resmî işlemin bu hükümlere a y ­kırı y a d a b u n l a r l a çelişir o lmamasını v e hiç b i r k a n u n , hiç b i r yönetmelik (tüzük) ve hiç b i r resmî işlemin söz k o n u s u hükümlerden üstün sayılma­masını yükümlenir .

Madde 38

Türk Hükümet i , Türk iye 'de o t u r a n h e r k e s i n , d o ğ u m , b i r u l u s a l t o p ­l u l u k t a n o l m a [ m i l l i y e t , nationalité], d i l , soy y a d a d i n ayırımı yapmaksızın, hayatlarını ve özgürlüklerini korumayı t a m ve eksiksiz o l a r a k sağlamayı yükümlenir .

Türk iye 'de o t u r a n herkes , h e r inancın , d i n i n y a d a m e z h e b i n , k a m u düzeni ve ahlâk kurallarıyla çatışmayan g e r e k l e r i n i , ister açıkta isterse özel o l a r a k , serbestçe y e r i n e g e t i r m e hakkına s a h i p olacaktır.

Müs lüman-o lmayan azınlıklar, bütün T ü r k uyruklarına u y g u l a n a n v e Türk Hükümet ince , u l u s a l s a v u n m a amacıy la y a d a k a m u düzeninin korunması iç in, ülkenin tümü ya da b i r parçası üzerinde alınabilecek t e d ­b i r l e r saklı k a l m a k şartıyla, dolaşım ve göç e tme özgürlüklerinden t a m o l a ­rak yararlanacaklardır.

«

— 12 —

Madde 39

Müslüman-o lmayan azınlıklara m e n s u p T ü r k uyrukları, Müs lüman­ların yararlandıkları aynı yurttaşlık [ m e d e n î ] haklarıyla s iyasal h a k ­l a r d a n yararlanacaklardır.

Türk iye 'de o t u r a n herkes , d i n ayırımı gözetilmeksizin, k a n u n önünde eşit olacaktır.

D i n , inanç y a d a m e z h e p ayrılığı, hiç b i r Türk uyruğunun, yurttaşlık haklarıyla [medenî h a k l a r l a ] s iyasa l haklarından yararlanmasına, özel ­l i k l e k a m u h i z m e t v e görevlerine k a b u l e d i l m e , yükseltilme, o n u r l a n m a y a da çeşitli mes lek lerde ve iş kollarında çalışma bakımından, b i r engel sayıl­mayacaktır .

H e r h a n g i b i r T ü r k uyruğunun, gerek özel gerekse t i caret ilişkilerinde, d i n , basın ya da h e r çeşit yayın konularıyla açık toplantılarında, dilediği b i r d i l i kullanmasına karşı hiç b i r kısıtlama konulmayacaktır .

D e v l e t i n resmî d i l i bulunmasına rağmen, Türkçeden başka b i r d i l konuşan T ü r k uyruklarına, m a h k e m e l e r d e k e n d i d i l l e r i n i sözlü o l a r a k k u l ­l a n a b i l m e l e r i bakımından u y g u n düşen kolaylıklar sağlanacaktır.

Madde 40

M ü s l ü m a n - o l m a y a n azınlıklara m e n s u p T ü r k uyrukları, h e m h u k u k bakımından h e m de u y g u l a m a d a , öteki Türk uyruklarıyla aynı işlemler­d e n ve aynı güvencelerden [ g a r a n t i l e r d e n ] yararlanacaklardır. Özellikle, g i d e r l e r i n i k e n d i l e r i ö d e m e k üzere, h e r türlü hayır kurumlarıyla, d inse l ve sosyal k u r u m l a r , h e r türlü o k u l l a r ve b u n a b e n z e r öğret im ve eğitim kurumları k u r m a k , yönetmek v e denet l emek v e b u r a l a r d a k e n d i d i l l e r i n i serbestçe k u l l a n m a k ve d i n s e l âyinlerini serbestçe y a p m a k konularında eşit h a k k a s a h i p olacaklardır.

Madde 41

G e n e l [ k a m u s a l ] eğitim k o n u s u n d a , Türk Hükümet i , Müs lüman-o l ­m a y a n uyrukların önemli b i r o r a n d a o t u r m a k t a oldukları i l v e ilçelerde, b u T ü r k uyruklarının çocuklarına i l k o k u l l a r d a a n a d i l l e r i y l e öğretimde bulunulmasını sağlamak bak ımından , u y g u n düşen kolaylıkları gösterecek­t i r . B u hüküm, T ü r k Hükümet in in , söz k o n u s u o k u l l a r d a Türk d i l i n i n öğrenimini z o r u n l u kılmasına enge l olmayacaktır .

Müs lüman-o lmayan azınlıklara m e n s u p Türk uyruklarının önemli b i r o r a n d a bulundukları i l v e i lçelerde, söz k o n u s u azınlıklar, D e v l e t bütçesi , be l ed iye bütçesi y a d a öteki bütçelerce, eğit im, d i n y a d a hayır işlerine genel g e l i r l e r d e n sağlanabilecek p a r a l a r d a n y a r a r l a n m a y a ve p a y ayrılmasına h a k gözetirliğe u y g u n ölçülerde katılacaklardır.

Bu p a r a l a r , i l g i l i kurumların (établissements e t institutions) y e t k i l i t e m s i l ­c i l e r i n e t e s l i m e d i l e c e k t i r .

— 13 —

Madde 42

Türk Hükümet i , M ü s l ü m a n - o l m a y a n azınlıkların a i l e durumlarıyla [statüleriyle, a i l e h u k u k u y l a ] kişisel durumları [statüleri, kişi h a l l e r i ] k o n u s u n d a , bu sorunların, söz k o n u s u azınlıkların ge lenek ve görenekleri uyarınca çözümlenmesine e lverecek bütün t e d b i r l e r i a lmağı k a b u l eder .

B u t e d b i r l e r , Türk Hükümet iy le i l g i l i azınlıklardan h e r b i r i n i n eşit sayıda t e m s i l c i l e r i n d e n k u r u l u özel K o m i s y o n l a r c a düzenlenecektir . Anlaş­mazlık çıkarsa, T ü r k Hükümet iy le M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i , Avrupa ' l ı hukukçular arasından b i r l i k t e seçecekleri b i r üst-hakem atayacaklardır.

T ü r k Hükümet i , söz k o n u s u azınlıklara a i t k i l i s e l e re , h a v r a l a r a , m e z a r ­lıklara v e öteki d i n kurumlarına t a m b i r k o r u m a sağlamayı yükümlenir . Bu azınlıkların Türkiye 'deki vakıf larına, d i n ve hayır işleri kurumlarına her türlü kolaylıklar ve i z i n l e r sağlanacak ve T ü r k Hükümet i , y e n i d e n d i n ve hayır kurumları kurulması iç in, bu n i t e l i k t e k i öteki özel k u r u m l a r a sağ­lanmış g e r e k l i kolaylıklardan hiç b i r i n i es i rgemeyecekt i r .

Madde 43

Müslüman-o lmayan azınlıklara m e n s u p T ü r k uyrukları , inançlarına y a d a d inse l âyinlerine aykırı h e r h a n g i b i r davranışta b u l u n m a ğ a z o r l a n a -mayacakları g i b i , ha f ta t a t i l i günlerinde m a h k e m e l e r d e hazır b u l u n m a ­maları y a d a k a n u n u n öngördüğü h e r h a n g i b i r işlemi y e r i n e g e t i r m e m e l e r i yüzünden haklarını y i t i r m e y e c e k l e r d i r .

B u n u n l a b i r l i k t e b u h ü k ü m , söz k o n u s u T ü r k uyruklarını, k a m u d ü ­z e n i n i n korunması için, öteki T ü r k uyruklarına yükletilen yükümler dışında t u t a r anlamına g e l m e y e c e k t i r .

Madde 44

Türkiye , b u K e s i m i n b u n d a n önceki M a d d e l e r i n d e k i hükümlerin, Türkiye 'nin Müs lüman-o lmayan azınlıklarıyla i l g i l i o lduğu ö l çüde , u l u s ­lararası n i t e l ik te yükümler m e y d a n a g e t i r m e l e r i n i v e M i l l e t l e r C e m i y e ­t i n i n güvencesi [ garant i s i ] altına konulmalarını k a b u l eder . B u hükümler , M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n i n çoğunluğunca u y g u n bu lunmadıkça , değiş­t i r i l emeyecekt i r , i n g i l i z imparator luğu , F r a n s a , i t a l y a v e J a p o n H ü k ü ­m e t l e r i , M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n i n çoğun luğunca razı o l u n a c a k h e r ­h a n g i b i r değişikliği reddetmemeği , işbu Andlaşma uyarınca k a b u l eder ler .

Türkiye , M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i üyelerinden h e r b i r i n i n , b u y ü ­kümlerden h e r h a n g i b i r i n e aykırı h e r h a n g i b i r davranışı y a d a böy le b i r davranışta b u l u n a m a t e h l i k e s i n i M e c l i s e sunmağa y e t k i l i o lacağını v e M e c l i s i n , d u r u m a göre , u y g u n v e e t k i l i sayacağı y o l d a davranabi leceğini ve g e r e k l i göreceği yönergeleri [ tal imatı ] verebileceğini k a b u l eder .

Türkiye , b u n d a n başka, b u m a d d e l e r e ilişkin o l a r a k , h u k u k bakı ­mından y a d a u y g u l a m a d a , Türk Hükümet iy le imzacı öteki D e v l e t l e r d e n h e r h a n g i b i r i y a d a M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n e üye h e r h a n g i b i r başka D e v l e t arasında görüş ayrılığı çıkarsa, bu anlaşmazlığın, M i l l e t l e r C e m i y e -

t i Misakının 14 ncü M a d d e s i uyarınca uluslararası n i t e l ik te sayılmasını k a b u l eder . T ü r k Hükümet i , böy le b i r anlaşmazlığın, öteki t a r a f isterse, Milletlerarası D a i m î A d a l e t Divanına götürülmesini k a b u l eder . Divanın kararı kes in ve M i l l e t l e r C e m i y e t i Misakının 13 ncü m a d d e s i uyarınca v e ­rilmiş b i r k a r a r gücünde ve değerinde olacaktır.

Madde 45

B u K e s i m d e k i hükümlerle , Türkiye 'n in Müs lüman-o lmayan azınlık­larına tanınmış o l a n h a k l a r , Y u n a n i s t a n ' c a d a , k e n d i ülkesinde b u l u n a n Müs lüman azınlığa tanınmıştır.

B Ö L Ü M I I I

MALÎ HÜKÜMLER

K E S İ M I

O S M A N L I D E V L E T B O R C U

Madde 46

i şbu K e s i m e e k l i ç izelgede belirtildiği üzere, Osmanl ı D e v l e t B o r c u [ D ü y u n - u U m u m i y e - i O s m a n i y e ] , Türkiye , 1912-1913 B a l k a n Savaşları s o n u c u o l a r a k k e n d i l e r i n e Osmanl ı İmparator luğundan t o p r a k l a r katılmış D e v l e t l e r , işbu Andlaşmanın 12 n c i ve 15 n c i M a d d e l e r i n d e b e l i r t i l e n a d a ­l a r l a , b u M a d d e n i n son fıkrasında b e l i r t i l e n t o p r a k parçası k e n d i l e r i n e bırakılmış o l a n D e v l e t l e r ve , son o l a r a k , işbu Andlaşma uyarınca Osmanlı impara tor luğundan ayrılmış A s y a toprakları üzerinde y e n i k u r u l a n D e v ­le t ler arasında, işbu K e s i m d e b e l i r t i l e n şartlar i ç inde , bölüştürülecektir. B u n d a n başka, yukarıda b e l i r t i l e n bütün b u D e v l e t l e r , 5 3 ncü M a d d e d e gösterilen t a r i h l e r d e n başlayarak, Osmanl ı D e v l e t B o r c u h i z m e t l e r i n i n ödenmesine ilişkin yıllık yükümlere [ taksit lere] de , işbu kes imde b e l i r t i l e n şartlar i ç inde , katılacaklardır.

Türk iye , 53 ncü M a d d e d e b e l i r t i l e n t a r i h l e r d e n başlayarak, öteki D e v l e t l e r e yükletilmiş katılma paylarından artık hiç b i r b i ç imde s o r u m l u tutulmayacaktır .

1 Ağustos 1914 t a r i h i n d e Osmanl ı egemenliği altında o l u p , Türk iye ' ­n i n , işbu Andlaşmanın 2 n c i M a d d e s i n d e s a p t a n a n sınırları dışında b u l u n a n T r a k y a a r a z i s i , Osmanl ı D e v l e t B o r c u n u n bölüştürülmesi k o n u s u n d a , işbu Andlaşma uyarınca Osmanl ı imparator luğundan ayrılmış g i b i sayılacaktır.

Madde 47

Osmanl ı D e v l e t B o r c u [ D ü y u n - u U m u m i y e - i O s m a n i y e ] M e c l i s i , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak üç aylık b i r süre iç inde, işbu K e s i m e e k l i ç izelgenin ( A ) Bö lümünde yazılı borç lanmalara ilişkin o l a n ve i l g i l i D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n e düşen yıllık t a k s i t l e r i n tutarını, 50 n c i v e 5 1 n c i M a d d e l e r d e k a b u l edilmiş esaslara d a y a n a r a k saptayacak v e b u tutarı sözü^geçen D e v l e t l e r e b i l d i r e c e k t i r .

— 14 -

— 15 —

B u D e v l e t l e r , Osmanl ı B o r c u M e c l i s i n i n b u k o n u d a k i çalışmalarını i z l emek üzere, i s t a n b u l ' a t e m s i l c i l e r gönderebi leceklerdir .

Osmanl ı D e v l e t B o r c u M e c l i s i , B u l g a r i s t a n i l e yapılmış 27 Kas ım 1919 t a r i h l i Andlaşmanın 134 ncü M a d d e s i n d e öngörülen görevleri de y e r i n e ge t i recekt i r .

İşbu b u M a d d e d e yazılı i l k e l e r i n uygulanması k o n u s u n d a , i l g i l i t a ­r a f l a r arasında doğabi lecek h e r türlü anlaşmazlıklar, 1 n c i fıkrada b e l i r t i ­l e n b i l d i r i n i n yapılması t a r i h i n d e n başlıyarak en çok b i r a y i ç inde , M i l ­let ler C e m i y e t i M e c l i s i n d e n atanması r i c a ed i lecek b i r h a k e m e s u n u l a c a k ve bu h a k e m , en çok üç aylık b i r süre iç inde kararını v e r e c e k t i r . H a k e m i n kararları kes in olacaktır. Anlaşmazl ığın sözü geçen h a k e m e sunulmuş olması, yıllık t a k s i t l e r i n ödenmesini g e c i k t i r m e y e c e k t i r .

Madde 48

İşbu K e s i m e e k l i çizelgenin (A ) B ö l ü m ü n d e gösterilen Osmanl ı D e v ­let B o r c u n u n aralarında bölüştürüleceği , Türk iye 'den başka D e v l e t l e r , 4 7 n c i M a d d e d e öngörülen ayıllık t a k s i t l e r d e n h e r b i r i n e düşen p a y k o n u ­s u n d a , 4 7 n c i M a d d e uyarınca k e n d i l e r i n e yapı lacak b i l d i r i gününden baş­lıyarak üç aylık b i r süre iç inde, Osmanl ı D e v l e t B o r c u M e c l i s i n e , k e n d i paylarının güvence altına alınması için y e t e r l i sağlancalar [karşılıklar, r e h i n l e r ] ve re cek le rd i r . Bu sağlancalar yukarıda b e l i r t i l e n süre iç inde gösterilmemiş o l u r s a , y a d a b u sağlancaların u y g u n o l u p o lmadığ ı k o n u ­s u n d a anlaşmazlık çıkarsa, işbu Andlaşmanın İmzacısı D e v l e t l e r d e n h e r ­h a n g i b i r i n c e , M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n e başvurulabilecektir.

M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i , sağlanca o l a r a k ayrılan g e l i r l e r i n t o p l a n ­masını, aralarında B o r c u n bölüştürülmüş o lduğu , Türkiye dışındaki D e v ­let lerde b u l u n a n uluslararası m a l i y e örgütlerine e m a n e t edeb i l e cekt i r . M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n i n kararları kes in olacaktır.

Madde 49

İlgili D e v l e t l e r d e n her b i r i n e düşecek yıllık taks i t l e r tutarının 47 n c i M a d d e hükümleri uyarınca k e s i n o l a r a k saptanmasına girişileceği günden başlayarak b i r aylık b i r süre iç inde, işbu K e s i m e e k l i çizelgenin (A ) Bölü­m ü n d e gösterilen Osmanl ı D e v l e t B o r c u n u n n o m i n a l anaparasının bö lüş ­türülme y o l v e yöntemlerini s a p t a m a k üzere, P a r i s ' d e b i r k o m i s y o n t o p l a ­nacaktır. Bu bölüştürme, yıllık t a k s i t l e r i n bölüştürülmesi için k a b u l e d i l e n o r a n l a r a göre , bo r ç lanma sözleşmeleriyle işbu K e s i m i n hükümleri göz önünde t u t u l a r a k , yapılacaktır.

1 n c i fıkrada öngörülen K o m i s y o n , Türk Hükümet in in b i r t e m s i l c i ­s iy le , Osmanl ı D e v l e t B o r c u M e c l i s i n i n t e m s i l c i l e r i n d e n , Birleştirilmiş Borç v e İkramiyeli T ü r k T a h v i l l e r i [ D ü y u n - u M u v a h h i d e v e İkramiyeli Türk Tahvilâtı , la Dette unifiée et les Lots turc] dışında k a l a n Osmanl ı D e v l e t B o r c u n u n b i r t e m s i l c i s i n d e n v e i l g i l i D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n i n atayabileceği b i r e r t e m s i l c i d e n kurulacaktır. K o m i s y o n d a görüş birliğine varı lamayacak bütün s o r u n l a r , 47 n c i M a d d e n i n 4 ncü fıkrasında öngörülen h a k e m e sunulacaktır.

— 16 —

Türkiye , k e n d i payını t e m s i l e tmek üzere y e n i b o r ç senetler i ç ıkarmağa k a r a r ver i rse , Borç anaparasının bölüştürülmesi, önce , Türkiye bakımından, T ü r k Hükümet in in t e m s i l c i s i n d e n , Osmanl ı D e v l e t B o r c u t ems i l c i s inden ve Birleştirilmiş Borç i l e İkramiyeli Türk T a h v i l l e r i dışındaki b o r c u n t e m s i l c i l e r i n d e n k u r u l u b i r K o m i t e c e yapılacaktır. Y e n i çıkartılmış borç senetler i K o m i s y o n a t e s l i m e d i l e c e k t i r ; K o m i s y o n d a , bunların, b i r y a n ­d a n Türkiye 'n in aklanmış [ i b r a edilmiş] o lduğunu , öte y a n d a n da borç senet ler in i e l l e r i n d e bulunduranlar ın , Osmanl ı D e v l e t B o r c u n d a n k e n d i ­l e r i n e b i r p a y düşen öteki D e v l e t l e r e karşı haklarını göz önünde* t u t a r a k , b o r ç senet l e r in i e l l e r i n d e b u l u n d u r a n l a r a v e r i l m e s i n i sağlıyacaktır. O s ­manl ı D e v l e t B o r c u n d a n h e r D e v l e t e düşecek payı t ems i l e t m e k üzere ç ı ­kartılacak senetler , Bağıtlı Yüksek Taraf ların ülkelerinde, her türlü d a m g a r e s i m l e r i n d e n y a d a b u senet ler in çıkartılmasının y o l açabileceği h e r çeşit v e r g i l e r d e n bağışık tutulacaktır.

İlgili D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n e düşecek yıllık t a k s i t l e r i n ödenmesi , işbu M a d d e n i n , n o m i n a l anaparanın bölüştürülmesine ilişkin hükümleri y ü ­zünden , e r t e l enmeyecekt i r .

Madde 50

Yıllık t a k s i t l e r i n 4 7 n c i M a d d e d e öngörülen bölüştürülmesi i l e , O s ­manl ı D e v l e t B o r c u [ D ü y u n - u U m u m i y e - i O s m a n i y e ] n o m i n a l a n a p a r a ­sının 49 n c u M a d d e d e sözü e d i l e n bölüştürülmesi, aşağıdaki g i b i yapı la­caktır :

(1) 17 E k i m 1912 t a r i h i n d e n önceki borç lanmalar ve o n l a r a ilişkin yükümler , 1912-1913 B a l k a n Savaşlarından s o n r a k i d u r u m d a Osmanlı İmparator luğu i l e , B a l k a n Savaşları s o n u c u n d a Osmanl ı İmparator lu­ğundan t o p r a k almış B a l k a n D e v l e t l e r i v e işbu Andlaşmanın 1 2 n c i M a d ­des inde b e l i r t i l e n a d a l a r k e n d i l e r i n e verilmiş o l a n D e v l e t l e r arasında bölüştürülecektir; b u savaşlara son v e r e n Andlaşmaların y a d a s o n r a d a n yapı lan Andlaşmaların yürürlüğe girişlerinden b u y a n a m e y d a n a gelen ülke değişiklikleri de göz ö n ü n d e tutulacaktır.

(2) B u i l k bö lüştürmeden s o n r a , Osmanl ı İmparator luğunun üzerinde kalmış borç lanmalar ın ve o n l a r a ilişkin yıllık t a k s i t l e r i n , 17 E k i m 1912 i l e 1 Kas ım 1914 t a r i h i arasında, Osmanl ı İmparator luğunun yapmış o lduğu borç lanmalar ın ve b u n l a r a ilişkin t a k s i t l e r i n er te lenmesiy le artmış o l a n ger i k a l a n parçası [ b a k i y e s i ] , Türkiye i l e , b u Andlaşma uyarınca k e n d i l e r i n e Osmanl ı İmparator luğundan t o p r a k katılmış A s y a ' d a y e n i kurulmuş D e v l e t l e r v e b u Andlaşmanın 4 6 n c i M a d d e s i n d e b e l i r t i l e n toprağın k e n d i s in e verilmiş bu lunduğu D e v l e t arasında bölüştürülecektir.

Anaparanın bölüştürülmesi , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişi t a ­r i h i n d e h e r borç lanmanın anaparasının tutarı üzerinden yapılacaktır.

Madde 51

5 0 n c i M a d d e d e öngörülen bölüştürme s o n u c u o l a r a k , Osmanl ı D e v ­let B o r c u ' n u n [Düyun-u U m u m i y e - i O s m a n i y e ' n i n ] yıllık borç lar ından, i l g i l i h e r D e v l e t e düşen p a y şöyle saptanacaktır :

(1) 50 n c i M a d d e n i n i l k fıkrasında öngörülen bölüştürme için, önce , 12 n c i ve 15 n c i M a d d e l e r d e b e l i r t i l e n a d a l a r i l e , B a l k a n Savaşları s o n u ­c u n d a Osmanl ı imparator luğundan ayrılmış toprakların tümüne düşen payın saptanmasına girişilecektir. Bu pay ın , 50 n c i M a d d e n i n 1 n c i paragrafı hükümleri uyarınca bölüştürülmesi gereken yıllık taks i t l e r t o p l a m t u t a ­rına göre tutarı, yukarıda sözü geçen a d a l a r l a toprakların, b i r l i k t e hesap­l a n a n o r t a l a m a gene l g e l i r i n i n , Osmanl ı imparator luğunun 1910-1911 ve 1911-1912 mal î yılları içindeki - 1907 yıl ında konulmuş ek gümrük v e r ­g is i g e l i r i n i de k a p s a m a k üzere - o r t a l a m a gene l g e l i r i n e o l a n oranına eşit o r a n d a olacaktır.

Böylece s a p t a n a n t u t a r , d a h a s o n r a , b i r önceki fıkrada öngörülen t o p r a k -r a k l a r k e n d i l e r i n e verilmiş b u l u n a n D e v l e t l e r arasında bölüştürülecektir; bu işlem üzerine, sözü geçen D e v l e t l e r i n h e r b i r i n e düşen pay ın , aralarında bölüşülen t o p l a m t u t a r a göre oranı, B a l k a n Savaşları s o n u c u n d a Osmanl ı imparator luğundan ayrılmış bütün t o p r a k l a r i l e 12 n c i ve 15 n c i M a d d e ­lerde b e l i r t i l e n adaların - 1910-1911 ve 1911-1912 mal î yılları içindeki -gene l o r t a l a m a g e l i r i oranıyla aynı o r a n d a olacaktır. B u fıkrada ö n g ö r ü ­l e n g e l i r l e r i n hesaplanmasında, gümrük v e r g i s i g e l i r l e r i d i k k a t e a l ınmaya­caktır.

(2) 46 n c i M a d d e n i n son fıkrasında b e l i r t i l e n toprağı da k a p s a m a k üzere, işbu Andlaşma uyarınca Osmanl ı impara tor luğundan ayrılan t o p ­r a k l a r a ge l ince , i l g i l i D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n e düşen payın , 5 0 n c i M a d d e ­n i n 2 n c i fıkrası hükümleri uyarınca bölüştürülecek yıllık t a k s i t l e r i n t o p l a m tutarına göre tutarı, ayrılan toprakların o r t a l a m a g e l i r i n i n 1910-1911 ve 1911-1912 mal î yılları iç indeki - 1907 yı l ında konulmuş ek gümrük v e r g i s i g e l i r i n i de k a p s a m a k üzere - Osmanl ı impara tor luğunun , 1 n c i p a r a g r a f t a b e l i r t i l e n t o p r a k l a r l a adaların payının düşülmesinden s o n r a k i o r t a l a m a t o p l a m g e l i r i n e o l a n oranına eşit o r a n d a olacaktır.

Madde 52

tşbu K e s i m e bağlı ç izelgenin (B) Bö lümünde öngörülen öndelikler [ a v a n s l a r ] , Türkiye i l e 4 6 n c i M a d d e d e b e l i r t i l e n öteki D e v l e t l e r arasında, aşağıdaki şartlar iç inde bölüştürülecektir :

(1) Çizelgede gösterilen ve 17 E k i m 1912 t a r i h i n d e v a r o l a n öndel ik­l e r i n , işbu Andlaşmanın yürürlüğe konulması t a r i h i n d e ödenmemiş b u l u n a n anaparası v a r s a , işbu a n a p a r a i l e , b u n u n , 5 3 ncü M a d d e n i n b i r i n c i fıkra­sında b e l i r t i l e n t a r i h l e r d e n b u y a n a birikmiş f a i z l e r i v e b u t a r i h l e r d e n s o n ­r a yapılmış b u l u n a n ödemeler , 5 0 n c i m a d d e n i n b i r i n c i paragrafı i l e 51 n c i m a d d e n i n b i r i n c i paragrafı hükümleri uyarınca bölüştürülecektir.

(2) Bu i l k bö lüştürmeden s o n r a , Osmanl ı imparator luğu üzerinde k a l a n borçlara ve bu imparator lukça 17 E k i m 1912 ve 1 Kas ım 1914 t a ­r i h l e r i arasında alınmış ve çizelgede gösterilen öndeliklere ge l ince , işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e ödenmemiş a n a p a r a v a r s a , b u a n a ­p a r a i l e , b u n u n , 1 M a r t 1920 t a r i h i n e k a d a r birikmiş f a i z l e r i v e b u t a r i h t e n sonra yapılmış ödemeler , 5 0 n c i M a d d e n i n 2 n c i paragrafı i l e 5 1 n c i M a d ­d e n i n 2 n c i paragrafı hükümleri uyarınca bölüştürülecektir.

— 17 —

— 18 —

Osmanl ı D e v l e t B o r c u M e c l i s i , söz k o n u s u öndeliklerden [avans lar ­d a n ] i l g i l i D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n e düşen payın tutarını, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak üç aylık b i r süre içinde saptayacak ve bu t u t a n söz k o n u s u D e v l e t l e r e b i l d i r e c e k t i r .

Türk iye 'den başka D e v l e t l e r i n borç lu tutuldukları p a r a l a r , b u D e v ­le t lerce , Osmanl ı D e v l e t B o r c u M e c l i s i n e ödenecek v e Osmanl ı D e v l e t B o r c u M e c l i s i n c e y a alacaklılara ödenecek, y a d a Türkiye 'n in b u D e v l e t l e r hesabına gerek fa iz gerekse b o r c u n karşılığı o l a r a k ödemiş bu lunduğu p a r a tutarına eşit b i r tutarı b u l u n c a y a k a d a r , T ü r k Hükümet i hesabına ge l i r yazılacaktır.

B i r önceki fıkrada öngörülen ödemeler , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak yıllık beş eşit taks i t le yapılacaktır. Söz k o n u s u öde ­m e l e r i n Osmanl ı imparator luğunun alacaklılarına yapılacak parçası, ö n ­d e l i k sözleşmelerinde şart koşulan f a i z l e r i de k a p s a y a c a k ve Türk H ü k ü ­m e t i n e düşen parçası ise fa izs iz ödenecektir .

Madde 53

B a l k a n Savaşları s o n u c u n d a Osmanl ı imparator luğundan ayrılan toprakları k e n d i l e r i n e katmış o l a n D e v l e t l e r c e ödenmesi gereken , işbu K e s i m e e k l i ç izelgenin ( A ) B ö l ü m ü n d e belirtilmiş b u l u n a n Osmanlı D e v l e t B o r c u borç lanmalar ının yıllık t a k s i t l e r i , bu toprakların sözü geçen D e v l e t ­lere katılmasını sağlamış b u l u n a n Andlaşmaların yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak, ödenmesi g e r e k l i d u r u m a ge lecekt ir . 12 n c i M a d d e d e b e l i r t i l e n a d a l a r a ilişkin yıllık taks i t 1/14 Kas ım 1914 d e n başlıyarak ve 15 n c i M a d ­dede b e l i r t i l e n a d a l a r a ilişkin yıllık taksi t de 17 E k i m 1912 d e n başlıyarak ödenmesi g e r e k l i d u r u m a ge lecekt ir .

i şbu And laşma uyarınca, Osmanl ı imparator luğundan ayrılan A s y a ' -d a k i t o p r a k l a r üzerinde y e n i kurulmuş D e v l e t l e r i n v e 4 6 n c i M a d d e n i n son fıkrasında b e l i r t i l e n toprağı k e n d i s i n e k a t a n D e v l e t i n borç lu oldukları yıllık taks i t l e r , 1 M a r t 1920 t a r i h i n d e n başlıyarak ödenmesi g e r e k l i d u r u m a ge lecekt i r .

Madde 54

i şbu K e s i m e e k l i ç izelgenin (A ) Bö lümünde sayılan 1911, 1912 ve 1913 yılları H a z i n e T a h v i l l e r i (Bons de Tresor), sözleşmelerinde öngörülen ödeme t a r i h l e r i n d e n başlıyarak on yıl i ç inde, kararlaştırılmış fa i z l e r iy l e b i r l i k t e ödeneceklerdir .

Madde 55

Aralar ında Türkiye d e b u l u n m a k üzere, 4 6 n c i M a d d e d e b e l i r t i l e n D e v l e t l e r , işbu K e s i m e e k l i ç izelgenin (A ) Bö lümünde gösterildiği üzere Osmanl ı D e v l e t B o r c u n d a n k e n d i l e r i n e düşen v e 5 3 ncü M a d d e d e b e l i r t i ­l e n t a r i h l e r d e n başlıyarak ödenmesi g e r e k i r k e n ödenmemiş b u l u n a n yıllık t a k s i t l e r i n tutarını Osmanl ı D e v l e t B o r c u M e c l i s i n e ödeyeceklerdir. B u ö d e m e , işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak, eşit y i r m i taks i t le , fa izs iz yapılacaktır.

— 19 —

Türkiye 'den başka D e v l e t l e r i n O s m a n l ı D e v l e t B o r c u M e c l i s i n e ö d e ­d i k l e r i yıllık taks i t l e r , Borç M e c l i s i n c e , söz k o n u s u D e v l e t l e r hesabına T ü r ­k i y e ' n i n ödemiş o lduğu p a r a tutarını b u l u n c a y a k a d a r , Türk iye 'n in borç lu kalabileceği gecikmiş taks i t l er hesabından düşülecektir.

Madde 56

B u n d a n böy le , Osmanl ı D e v l e t B o r c u Y ö n e t i m M e c l i s i n d e , e l l e r i n d e borç senetler i b u l u n d u r a n Almanlar ın , Avusturya l ı lar ın ve Macar lar ın t e m s i l c i l e r i [ v e k i l l e r i ] bulunmayacakt ır .

Madde 57

Osmanl ı D e v l e t B o r c u borç lanmalarıy la f a i z l e r i n e ve karşılığı Mısır verg is i i l e sağlanmış o l a n 1855, 1891 ve 1894 borç lanmalar ına ilişkin f a i z ­siz kuponların sunulmasına ilişkin süreler i l e , sözü geçen borç lanmalardan adçekme vurmuş o l a n borç s e n e t l e r i n i n ö d e n m e k üzere s u n u l m a süreleri, Yüksek Bağıtlı T a r a f l a r ülkesinde 29 E k i m 1914 t a r i h i n d e n başlıyarak işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişini i z leyecek üç ayın sona ermes ine k a d a r er ­telenmiş sayılacaktır.

BİRİNCİ KESİME E K

1 Kasım 1914 Tarihinden Önceki Osmanlı Devlet Borcu Çizelgesi

(A) BÖLÜMÜ

— 22 —

K E S t M I I

ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER

Madde 58

B i r y a n d a n Türkiye , ve öte y a n d a n ( Y u n a n i s t a n dışında) öteki Bağıtlı D e v l e t l e r , bu D e v l e t l e r l e (tüzel kişileri de k a p s a m a k üzere) uyruklarının, 1 Ağustos 1914 t a r i h i y l e işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i arasındaki süre b o y u n c a uğramış oldukları , gerek savaş e y l e m l e r i , gerekse zoral ım, h a c i z , dilediği g i b i k u l l a n m a v e e l k o y m a t e d b i r l e r i n d e n doğan kayıp v e z a r a r l a r d a n dolayı her türlü p a r a s a l i s temde b u l u n a n m a hakkından k a r ­şılıklı o l a r a k vazgeçerler.

B u n u n l a b i r l i k t e , yukarıdaki hüküm, işbu Andlaşmanın I I I ncü Bö lümünde ( E k o n o m i k hükümler ) öngörülen hükümlere h a l e l ge t i rmeye ­c e k t i r .

Türkiye , A l m a n y a i l e yapılmış 28 H a z i r a n 1919 t a r i h l i Barış Andlaş-masının 259 n c u M a d d e s i n i n b i r i n c i fıkrası ve A v u s t u r y a i l e yapılmış 10 Eylül 1919 t a r i h l i Barış Andlaşmasının 210 n c u M a d d e s i n i n b i r i n c i fıkrası uyarınca, A l m a n y a i l e Avustrya 'nın geçirmiş [transfer etmiş] oldukları altın p a r a l a r üzerindeki h e r türlü h a k t a n , ( Y u n a n i s t a n dışında) öteki Bağıtlı D e v l e t l e r yararına vazgeçer .

Sürüme [ tedavüle ] çıkarılan b i r i n c i t e r t ip Türk kâğıt paralarına ilişkin o l a r a k , gerek 20 H a z i r a n 1331 (3 T e m m u z 1915) t a r i h l i sözleşme, gerekse söz k o n u s u kâğıt paraların arkasında yazılı m e t i n uyarınca, Osmanlı D e v l e t B o r c u M e c l i s i n e yükletilmiş bütün ö d e m e yükümleri geçersiz sayıl­mıştır.

B u n u n g i b i , Türk iye , Osmanl ı Hükümet ince İngiltere 'ye ısmarlanmış ve i n g i l i z H ü k ü m e t i n c e 1914 de elkonmuş o l a n savaş g e m i l e r i için ödenmiş b u l u n a n paranın g e r i v e r i l m e s i n i i n g i l i z Hükümet inden y a d a i n g i l i z uyruklarından istememeği k a b u l eder ve bu yüzden her türlü is temde b u l u n m a k t a n vazgeçer .

Madde 59

Y u n a n i s t a n , A n a d o l u ' d a , savaş yasalarına aykırı o l a r a k , Y u n a n o r d u s u y a d a Y u n a n yönet iminin e y l e m l e r i y l e işlenmiş zararları o n a r m a yükümünü k a b u l eder .

Ö t e y a n d a n , Türk iye , Yunanistan ' ın , savaşın uzamasından ve savaş sonuçlarından doğan mal î d u r u m u n u d i k k a t e a l a r a k , onarımlar karşılığı o l a r a k , Y u n a n Hükümet ine karşı yöneltebileceği her türlü z a r a r - g i d e r i m i s t e m i n d e n k e s i n l i k l e vazgeçer .

Madde 60

G e r e k B a l k a n Savaşları s o n u c u o l a r a k gerekse işbu Andlaşma i l e , k e n d i l e r i n e Osmanl ı imparator luğundan b i r t o p r a k parçası ayrılmış y a d a ayrılan D e v l e t l e r , Osmanl ı İmparator luğunun b u t o p r a k parçasında

— 23 —

b u l u n a n her türlü taşınır ve taşınmaz malları , h e r h a n g i b i r karşılık ö d e m e k ­s i z i n , edinmiş olacaklardır.

Şurası kararlaştırılmıştır k i , 26 Ağustos 1324 (8 Eylül 1908) ve 20 N i s a n 1325 (2 Mayıs 1909) t a r i h l i İradelerde , H a z i n e - i H a s s a ' d a n (Liste çivile) D e v l e t e geçirilmesi buyrulmuş o l a n taşınır ve taşınmaz m a l l a r l a , 3 0 E k i m 1918 de, b i r k a m u h i z m e t i yararına H a z i n e - i H a s s a ' c a yöneti len m a l l a r , sözü geçen D e v l e t l e r Osmanl ı İmparator luğunun y e r i n i almış olduklarından ve bu m a l l a r üzerinde kurulmuş b u l u n a n Vakıf lar ın geçerli tanınması şartıyla, b i r önceki fıkrada b e l i r t i l e n taşınır ve taşınmaz m a l l a ­rın kapsamı içinde bulunmaktadır lar .

G e r e k B a l k a n Savaşları s o n u c u o l a r a k , gerek d a h a s o n r a Y u n a n i s t a n ' a geçmiş eski Osmanl ı İmparator luğu topraklarında b u l u n a n ve H a z i n e - i H a s s a ' d a n D e v l e t e geçmiş taşınır ve taşınmaz m a l l a r k o n u s u n d a , Türk Hükümeti i l e Y u n a n Hükümet i arasında çıkan anlaşmazlık, 1/14 K a s ı m 1913 t a r i h l i A t i n a Andlaşmasına e k l i özel b i r p r o t o k o l uyarınca v e yapı lacak b i r h a k e m l i k sözleşmesine göre , L a H a y e ' d e b i r h a k e m l i k m a h k e m e s i n e götürülücektir.

İşbu M a d d e n i n hükümleri , H a z i n e - i H a s s a adına yazıtlı b u l u n a n ya da H a z i n e - i H a s s a ' c a yönetilen ve bu M a d d e n i n 2 n c i ve 3 ncü fıkra­larında öngörülmeyen taşınır ve taşınmaz malların h u k u k s a l niteliğini değiştirmeyecektir.

Madde 6 ı

Türk s i v i l y a d a askerî e m e k l i l i k maaş ından y a r a r l a n a n l a r d a n , işbu Andlaşma uyarınca Türk iye 'den başka b i r D e v l e t i n uyrukluğuna geçmiş b u l u n a n l a r , e m e k l i l i k maaşlarına ilişkin o l a r a k T ü r k Hükümet ine karşı h e r h a n g i b i r i s temde bulunamayacaklardır .

Madde 62

Türkiye , A l m a n y a i l e V e r s a i l l e s ' d a 2 8 H a z i r a n 1919 t a r i h i n d e yapılmış Barış Andlaşmasının 261 n c i M a d d e s i , ve A v u s t u r y a i l e 10 Eylül 1919 d a , B u l g a r i s t a n i l e 27 K a s ı m 1919 da ve M a c a r i s t a n i l e 4 H a z i r a n 1920 de y a ­pılmış Barış Andlaşmalarının b u k o n u y l a i l g i l i m a d d e l e r i uyarınca, A l m a n y a , A v u s t u r y a , B u l g a r i s t a n v e Macar istan ' ın , T ü r k i y e ' d e n o l a n bütün a l a c a k ­larının [bağıtlı D e v l e t l e r e ] geçirilmesini [ t r a n s f e r i n i ] k a b u l eder .

Bağıtlı öteki D e v l e t l e r , bu yüzden T ü r k i y e ' y e düşen borç lardan Türkiye 'y i aklanmış [ i b r a edi lmiş ] s a y m a y a razı o l u r l a r .

Türkiye 'n in , A l m a n y a , A v u s t u r y a , B u l g a r i s t a n v e M a c a r i s t a n ' d a n o l a n alacakları da sözü geçen Bağıtlı D e v l e t l e r e geçirilmiştir.

Madde 63

Türk Hükümet i , öteki Bağıtlı D e v l e t l e r l e görüş birliği i ç inde , savaş­t a n sonra A l m a n y a ' d a n Türk iye 'ye gönderi lecek malların tutarına karşı­lık o l a r a k , A l m a n Hükümet ince sürüme çıkartılmış kâğıt paraları b e l l i b i r

— 24 —

k a m b i o değeri üzerinden k a b u l edeceği k o n u s u n d a girmiş o lduğu yüküm­l e r d e n A l m a n Hükümet in i aklanmış [kurtulmuş, i b r a edi lmiş] saydığını b i l d i r i r .

B Ö L Ü M I I I

E K O N O M İ K HÜKÜMLER

Madde 64

Bu Bö lümde , "Mütte f ik D e v l e t l e r " (Puissances alliées) t e r i m i , Türkiye ' ­d e n başka bağıtlı D e v l e t l e r anlamına g e l m e k t e d i r ; "Mütte f ik uyrukları" (ressortissants alliés) t e r i m i , Türk iye 'den başka bağıtlı D e v l e t l e r i n u y r u k ­luğunda b u l u n a n y a d a b u D e v l e t l e r i n koruyuculuğu (protectorat) altında b u l u n a n b i r D e v l e t i n y a d a b i r ülkenin uyrukluğunda o l a n gerçek kişileri, d e r n e k l e r i ve kurumları kapsamaktadır.

Bu Bö lümün, sözü geçen "Mütte f ik uyruklar ı " na ilişkin hükümleri, Müttef ik D e v l e t l e r i n uyrukluğunda b u l u n m a m a k l a b i r l i k t e , b u D e v l e t l e r i n o l g u s a l [ f i i l î ] korumasından (protection) yararlanmış bulunmaları yüzün­d e n , Osmanl ı makamlar ınca k e n d i l e r i n e Müttef ik uyrukları g i b i işlem yapılmış ve bu yüzden de z a r a r görmüş o l a n k imse lere de uygulanacaktır.

K E S İ M I

M A L L A R , H A K L A R V E ÇIKARLAR

Madde 65

İşbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e T ü r k egemenliği altında kalmış b i r ülkede b u g ü n de b u l u n u p kimliği o r t a y a k o n u l a b i l e c e k ve 29 E k i m 1914 t a r i h i n d e Müttefiklerin uyruğu o l a n k imse lere a i t m a l l a r , h a k ­l a r ve çıkarlar, bulundukları durumlarıyla , d e r h a l h a k s a h i p l e r i n e ger i v e r i l e c e k t i r .

Karşılıklı o l a r a k , 29 E k i m 1914 t a r i h i n d e Müttef ik D e v l e t l e r i n egemen­liği y a d a koruyuculuğu altına konulmuş ülkelerde y a d a B a l k a n Savaş­larından sonra Osmanl ı İmparator luğundan ayrılarak bugün sözü geçen D e v l e t l e r i n egemenliği altına konulmuş ülkelerde b u l u n u p d a Türk u y r u k ­larına a i t o l a n m a l l a r , h a k l a r v e çıkarlar, d e r h a l h a k s a h i p l e r i n e ger i v e r i ­l e c e k t i r . İşbu And laşma uyarınca Osmanl ı İmparator luğundan ayrılmış ülkelerde b u l u n a n ve Müttef ik D e v l e t l e r makamlar ınca tasfiye k o n u s u y a ­pılmış y a d a başka h e r h a n g i olağanüstü t e d b i r l e r uygulanmış, Türk u y ­ruklarına a i t o l a n m a l l a r , h a k l a r v e çıkarlar k o n u s u n d a d a b u hüküm uygulanacaktır .

İşbu Andlaşma uyarınca Osmanl ı imparator luğundan ayrılmış b i r ülkede b u l u n u p , Osmanl ı Hükümet ince u y g u l a n a n kural-dışı [istisnaî] b i r savaş t e d b i r i n e k o n u o l d u k t a n s o n r a , b u ülkede y e t k i l e r i n i [otoritesini ]

— 25 —

k u l l a n a n Bağıtlı Yüksek Taraf lar ın şimdi e l i n d e b u l u n a n m a l l a r d a n k i m ­liği o r t a y a k o n u l a b i l e c e k o l a n l a r , bulundukları durumlarıyla , meşru m a ­l i k l e r i n e ger i v e r i l e c e k t i r . B u ülkede y e t k i l e r i n i [ o tor i tes in i ] k u l l a n a n Bağıt­l ı Devletçe tasf iye edilmiş taşınmaz m a l l a r k o n u s u n d a da aynı işlem y a ­pılacaktır. Ö z e l kişiler arasında b u n l a r dışında k a l a n i s temler , y e t k i l i y e r e l m a h k e m e l e r e sunulacaktır.

istenmiş malların k i m i n o lduğu y a d a bunların g e r i verilişi k o n u s u n d a o r t a y a çıkacak her türlü anlaşmazlıklar, bu B ö l ü m ü n V n c i K e s i m i n d e öngörülen H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n e sunulacaktır.

Madde 66

65 n c i M a d d e n i n 1 n c i ve 2 n c i fıkralarındaki hükümleri yürürlüğe k o y m a k için, Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , en hızlı b i r yönet im süreci u y g u l a ­y a r a k , m a l i k l e r i n rızası olmaksızın konmuş o l a b i l e c e k h e r türlü yükümler ­d e n y a d a y a r a r l a n m a haklarından arınmış o l a r a k , m a l i k l e r e , mallarını , haklarını ve çıkarlarını ger i v e r d i r e c e k l e r d i r . Mal lar ı , hakları ve çıkarları, b u ger i v e r d i r m e y i yaptıracak o l a n Hükümetten dolaylı y a d a dolaysız o l a r a k edinmiş o l a n v e b u g e r i v e r m e d e n z a r a r a uğramış b u l u n a b i l e c e k üçüncü kişilerin zararlarını g i d e r m e k l e , g e r i v e r d i r m e y i yaptıran H ü k ü m e t yükümlü olacaktır. B u z a r a r - g i d e r i m k o n u s u n d a o r t a y a çıkabilecek o l a n anlaşmazlıkların ç ö z ü m ü n d e o r t a k (genel) h u k u k m a h k e m e l e r i y e t k i l i olacaklardır.

Bütün öteki d u r u m l a r d a , z a r a r - g i d e r i m d e bulunmalar ı gerekenlere karşı, z a r a r a uğramış üçüncü kişilerin dâva a ç m a hakları olacaktır.

Bu amaçla , Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r c a , düşman mallarına, haklarına ve çıkarlarına ilişkin o l a r a k alınmış bütün kullanım (geçir im) işlemleri ya da başka olağanüstü savaş t e d b i r l e r i - henüz tamamlanmamış b i r tasf iye söz k o n u s u ise - d e r h a l kaldırılacak ve durdurulacaktır , i s t e m d e b u l u n a n m a ­l i k l e r i n malları , hakları ve çıkarları - bunların s a h i p l e r i b e l l i o l u r o l m a z -d e r h a l g e r i ver i l e rek , b u i s t e m l e r y e r i n e g e t i r i l e c e k t i r .

G e r i v e r i l m e s i 6 5 n c i M a d d e d e öngörülen m a l l a r , h a k l a r v e çıkarlar, işbu Andlaşmanın imzası t a r i h i n d e Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r d a n b i r i n i n y e t k i l i makamlarınca tasf iye edilmiş b u l u n u r s a , bu Bağıtlı T a r a f , tasf iye tutarını, malların, hakların ve çıkarların m a l i k l e r i n e ödeyerek, g e r i v e r m e yükümünden aklanmış [kurtulmuş, i b r a edi lmiş] olacaktır. M a l i k i n baş­vurması üzerine, H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i , t a s f i y e n i n haklı b i r değeri t u t t u r a c a k koşullar altında yapı lmamış o lduğu kanısında b u l u n u r s a , bu M a h k e m e , t a r a f l a r anlaşamazlarsa, tas f iyeden elde e d i l e n g e l i r i , hakgöze-tirliğe u y g u n göreceği ö l çüde arttırabilecektir. Söz k o n u s u m a l l a r , h a k l a r ve çıkarlar, m a l i k l e r i y l e yapılmış anlaşmadan ya da yukarıda öngörülen H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n i n kararından s o n r a i k i a y iç inde ö d e m e yapılmamışsa, ger i v e r i l e c e k t i r .

Madde 67

B i r y a n d a n Y u n a n i s t a n , R o m a n y a , Sırp-Hırvat -Sloven D e v l e t i , v e öte y a n d a n Türkiye , Türkiye ülkesinde ve karşılıklı o l a r a k , Y u n a n i s t a n ,

— 26 —

R o m a n y a v e Sırp Hırvat -Sloven D e v l e t i ülkelerinde, ordularınca y a d a yönet im makamlar ınca e lkonmuş, haczedi lmiş ve geçici o l a r a k e l k o n u l -muş o l u p da şimdi de bu ülkede b u l u n a n h e r türlü taşınır malların k e n d i ülkelerinde aranmasını ve bulunanların ger i v e r i l m e s i n i , gerek u y g u n düşen yönet im t e d b i r l e r i a l a r a k , gerekse b u n l a r a ilişkin bütün be lge ler i t e s l i m ederek, kolaylaştıracaktır.

B u araştırma v e g e r i v e r m e , A l m a n y a , A v u s t u r y a - M a c a r i s t a n v e B u l g a r i s t a n ordular ınca v e makamlar ınca , Y u n a n i s t a n , R o m a n y a v e Sırp-Hırvat-Sloven D e v l e t i ülkesinde haczedilmiş y a d a geçici o l a r a k e l k o n u l -muş v e Türk iye 'ye y a d a T ü r k uyruklarına geçirilmiş m a l l a r l a , Y u n a n i s t a n , R o m a n y a v e Sırp-Hırvat -Sloven D e v l e t i ordularınca T ü r k ülkesinde e l -k o n u l a r a k y a d a h a c z e d i l e r e k Y u n a n i s t a n ' a , R o m a n y a ' y a y a d a Sırp-Hırvat -Sloven D e v l e t i n e y a d a bunların uyruklarına geçirilmiş m a l l a r için de uygulanacaktır .

Bu araştırmalara ve g e r i v e r m e l e r e ilişkin i s temler [di lekçeler] , işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak altı aylık b i r süre iç inde sunulacaktır.

Madde 68

T ürk iy e ' de Y u n a n o r d u s u n c a işgal o l u n a n bölgelerde, b i r y a n d a n Y u n a n makamlar ı ve yönetimleri i l e , öte y a n d a n T ü r k uyrukları arasında yapılmış sözleşmelerden d o ğ a n borç lar , bu sözleşmelerde öngörülen şart­l a r i ç inde , Y u n a n Hükümet ince ödenecektir .

Madde 69

1922 -1923 mal î yı l ından önceki mal î yıllar iç in, Müttefiklerin u y r u k ­larından ya da bunların mal lar ından, Müttef ik uyruklarının ve malları­nın 1 Ağustos 1914 de yararlandıkları statü uyarınca bağl ı kılınmamış bulundukları hiç b i r v e r g i r e s i m y a d a e k - r e s i m (vergi) alınmayacaktır.

1922 -1923 mal î y ı l ından önceki mal î yıllar iç in, 15 Mayıs 1923 d e n s o n r a p a r a alınmış b u l u n u y o r s a , işbu Andlaşma yürürlüğe g i re r g i r m e z , b u p a r a l a r h a k s a h i p l e r i n e g e r i v e r i l e c e k t i r .

15 Mayıs 1923 d e n önce alınmış p a r a l a r için hiç b i r başvurmada bulunulamayacakt ır .

Madde 70

65 n c i , 66 n c i ve 69 n c u M a d d e l e r e dayandırı lacak i s t e m l e r i n , işbu Andlaşmanın yürürlüğe k o n u l u s u n d a n başlıyarak y e t k i l i m a k a m l a r a altı a y iç inde ve , anlaşmaya varı lamazsa, H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n e o n -sekiz aylık b i r süre iç inde sunulmuş olmaları g e r e k m e k t e d i r .

Madde 71

İngiliz İmparator luğu , F r a n s a , İtalya, R o m a n y a ve Sırp-Hırvat-S l o v e n D e v l e t i ya da bunların uyrukları, k e n d i malları , hakları ve çıkar­larına ilişkin o l a r a k , 19 E k i m 1914 t a r i h i n d e n önce Osmanl ı Hükümetine i s temlerde bulunmuş y a d a dâva açmış o lduklarından, işbu K e s i m i n hü -

— 27 —

kümleri , sözü geçen i s t e m l e r i y a d a dâvaları hiç b i r z a m a n e t k i l e m e y e c e k t i r . İngiliz İmparator luğu, F r a n s a , İ talya, R o m a n y a ve Sırp-Hırvat-Sloven Hükümetler ine Osmanl ı Hükümet ince y a d a Osmanl ı uyruklarınca s u ­nulmuş i s temlere y a d a açılmış dâvalara d a aynı işlem uygulanacaktır . B u i s temler y a d a dâvalar, Türk Hükümet iy le işbu M a d d e d e b e l i r t i l e n öteki H ü ­kümetlere karşı, Kapitülasyonlara son verilmiş o lduğu göz önünde t u t u l a r a k , kovuşturulacaktır.

Madde 72

İşbu Andlaşma uyarınca T ü r k k a l a n t o p r a k l a r d a , A l m a n y a ' y a , A v u s t u r y a ' y a , M a c a r i s t a n ' a v e B u l g a r i s t a n ' a y a d a bunların uyruklarına a i t o l u p d a , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden önce Mütte f ik H ü ­kümetlerce elkonulmuş ya da işgal edilmiş o l a n m a l l a r , h a k l a r ve çıkarlar, b u [Mütte f ik ] Hükümetlerle A l m a n y a , A v u s t u r y a , M a c a r i s t a n v e B u l g a ­r i s t a n Hükümetleri y a d a i l g i l i uyrukları arasında anlaşmaların (düzen­l eme ler in ) yapılmasına k a d a r , Müttef ik Hükümet ler in e l i n d e kalacaktır. Bu m a l l a r , h a k l a r ve çıkarlar tasf iye edilmişlerse, yapılmış tas f i ye l e r in geçerli o lduğu doğrulanmıştır.

İşbu Andlaşma uyarınca Türk iye 'den ayrılan t o p r a k l a r d a , A l m a n y a ' ­y a , A v u s t u r y a ' y a , M a c a r i s t a n ' a v e B u l g a r i s t a n ' a y a d a bunların u y r u k l a ­rına a i t malları, hakları ve çıkarları, söz k o n u s u ülkelerde y e t k i l e r i n i [ o tor i te ler in i ] k u l l a n a n Hükümet ler , işbu A n d l a ş m a n ı n yürürlüğe k o n u ­l u s u n d a n başlayarak altı ay i ç inde , tas f iye e d e b i l e c e k l e r d i r .

D a h a önce yapılmış y a d a yapı lmamış o l s u n , t a s f i y e l e r d e n elde e d i l e n p a r a , tasfiye edilmiş m a l l a r A l m a n y a , A v u s t u r y a , M a c a r i s t a n y a d a B u l ­g a r i s t a n D e v l e t l e r i n i n mülkiyetinde ise, i l g i l i D e v l e t l e yapılmış Barış Andlaşmasının kurmuş o lduğu Onar ımlar K o m i s y o n u n a [Tâmirat K o m i s ­y o n u n a , la Commission des Réparations] ödenecektir . T a s f i y e e d i l e n m a l l a r özel kişilerin ise, tas f iyeden elde e d i l e n p a r a , doğrudan doğruya malların s a h i p l e r i n e ödenecektir.

İşbu M a d d e n i n hükümleri , Osmanl ı a n o n i m ortaklıklarına [şirket­l e r ine ] uygulanmayacaktır .

Türk Hükümet i , işbu M a d d e d e öngörü len t e d b i r l e r d e n hiç b i r b i ç imde s o r u m l u olmayacaktır .

K E S İ M I I

SÖZLEŞMELER VE SÜRE AŞIMLARI

Madde 73

8 2 n c i M a d d e d e tanımlandığı b i ç i m d e , s o n r a d a n düşman d u r u m u n a girmiş b u l u n a n t a r a f l a r arasında v e b u M a d d e d e belirtilmiş t a r i h t e n önce yapılmış, aşağıdaki kategor i l e re g i r e n sözleşmeler (contrats), bu sözleşmele­r i n kapsadığı hükümlerle işbu Andlaşmanın hükümleri saklı t u t u l m a k şartıyla, yürürlükte kalacaklardır :

— 28 —

a) T e s l i m işlemi 82 n c i M a d d e n i n hükümleri uyarınca tarafların düşman d u r u m u n a g i r m e l e r i n d e n önce gerçekten yapılmış b u l u n a n , taşın­m a z malların satışına ilişkin sözleşmeler - asıl satış işlemi usulüne u y g u n o l a r a k gerçekleştirilmiş o l m a s a b i l e ;

b ) Öze l kişiler arasında yapılmış k i r a l a m a , k i r a y a v e r m e sözleşmeleriy­le , k i r a v a a d i sözleşmeleri ;

c) M a d e n l e r i n , ormanlar ın ve tarım topraklarının işletilmesine ilişkin o l a r a k , özel kişiler arasında yapılmış sözleşmeler;

d ) İpotek , t e m i n a t ve e m a n e t k o n u s u n d a sözleşmeler;

e ) Ortaklıkların kurulmasına ilişkin sözleşmeler; bu h ü k ü m , y ö n e ­t i l d i k l e r i k a n u n uyarınca, ortakların kişiliğinden ayrı b i r kişilik oluştur­m a y a n k o l l e k t i f ortaklıklara (partnerships) u y g u l a n m a z ;

f ) Öze l kişilerle ya da ortaklıklarla, D e v l e t , vilâyetler, be l ed iye le r ya d a b u n l a r a b e n z e r yönet im tüzel kişileri arasında, h e r h a n g i b i r k o n u d a , yapılmış sözleşmeler;

g ) A i l e d u r u m u n a [statüsüne] ilişkin sözleşmeler;

h) H e r çeşit bağışlara, [h ibe ve t e b e r r u l a r a , à des donations ou à des libéralités] ilişkin sözleşmeler.

İşbu M a d d e , sözleşmelere, yapıldıkları sıradaki değerlerinden başka b i r değer v e r d i r m e amacıy la öne sürülemeyecektir.

İşbu M a d d e , ayrıcalık [ i m t i y a z ] sözleşmelerine uygulanmayacaktır .

Madde 74

S i g o r t a sözleşmelerine, işbu K e s i m i n E k ' i n d e öngörülen hükümler uygulanacaktır.

Madde 75

73 nü ve 64 ncü M a d d e l e r d e sayılan sözleşmelerle, ayrıcalık [ i m t i y a z ] sözleşmeleri dışında, s o n r a d a n düşman d u r u m u n a girmiş k imse le r arasın­d a , tarafların düşman d u r u m u n a g i r m e l e r i t a r i h i n d e n önce yapılmış o l a n sözleşmeler, bu t a r i h t e n başlayarak sona erdirilmiş sayılacaktır.

B u n u n l a b i r l i k t e , sözleşmenin taraflarından h e r b i r i , gerekirse, öteki t a r a f a , sözleşmenin yapıldığı t a r i h t e yürürlükte tutulması i s t en i l en a n d a k i koşullar arasındaki farkı karşılayacak b i r z a r a r - g i d e r i m [ t a z m i n a t ] ödenmesi şartıyla, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak üç aylık b i r sürenin geçişine k a d a r , öteki t a r a f t a n , bu sözleşmenin uygulanmasını i s ­teyeb i l ecekt i r . B u z a r a r - g i d e r i m , t a r a f l a r k e n d i aralarında anlaşamazlarsa, H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n c e saptanacaktır.

Madde 76

İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden önce , 73 ncü M a d d e d e n 75 n c i M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r d e b e l i r t i l e n sözleşmelerde, ödemede kullanılacak p a r a y a d a k a m b i o değeri k o n u s u n d a k i sözleşmeleri d e k a p s a ­m a k üzere, özellikle b u sözleşmelerin sona e r d i r i l m e s i n e , yürürlükte t u -

— 29 —

tulmasına, u y g u l a m a şartlarına y a d a b u sözleşmelerde yapı lacak değişik­l i k l e r e ilişkin o l a r a k , t a r a f l a r arasında yapılmış bütün işlemlerin geçerli o lduğu doğrulanır .

Madde 77

3 0 E k i m 1918 t a r i h i n d e n s o n r a , Mütte f ik uyruklarıyla T ü r k u y r u k ­ları arasında yapılmış sözleşmeler geçerli kalmaktadırlar ; b u n l a r a gene l (ortak) h u k u k kuralları uygulanır .

3 0 E k i m 1918 t a r i h i n d e n sonra 1 6 M a r t 1920 t a r i h i n e k a d a r İstanbul Hükümetiy le usulüne u y g u n o l a r a k yapılmış sözleşmeler de geçerli k a l ­maktadır lar ; b u n l a r a gene l (ortak) h u k u k kuralları uygulanır .

16 M a r t 1920 d e n s o n r a İstanbul Hükümet iy le usulüne u y g u n o l a r a k yapılmış b u l u n a n v e b u Hükümet in e t k i n y e t k i l e r i [otor ites i ] altındaki t o p r a k l a r a ilişkin bütün sözleşmeler ve anlaşmalar, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak üç aylık b i r süre i ç inde i l g i l i l e r i n istemesi üzerine, Türkiye Büyük M i l l e t M e c l i s i n i n u y g u n buluşuna sunulacaktır. B u sözleşmeler uyarınca yapılmış b u l u n a n ödemeler , işbu ödemelerde b u ­lunmuş o l a n tarafın hesabına, gereği g i b i , a l a c a k yazılacaktır.

B u sözleşmeler u y g u n b u l u n m a z l a r s a , i l g i l i tarafın, g e r e k i y o r s a , d o ğ r u ­d a n doğruya ve gerçekten uğranılmış zararı karşılayacak b i r z a r a r - g i d e r i -m e [ t a z m i n a t a ] hakkı olacaktır ; dostça b i r anlaşmaya varı lamazsa, b u z a -r a r - g i d e r i m H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n c e saptanacaktır.

İşbu M a d d e n i n hükümleri , ayrıcalık [ i m t i y a z ] sözleşmelerine, ayrı­calık geçirimlerine ve k a m u h i z m e t i ayrıcalığına ilişkin işletme sözleşmele­r i n e uygulanmayacaktır .

Madde 78

S o n r a d a n düşman olmuş t a r a f l a r arasında, ayrıcalık [ i m t i y a z ] söz ­leşmeleri dışındaki sözleşmelere ilişkin o l a r a k o r t a y a çıkmış b u l u n a n ya d a , aşağıda gösterilen altı aylık sürenin b i t i m i n d e n önce o r t a y a çıkabilecek o l a n h e r türlü anlaşmazlıklar, H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n c e ç ö z ü m l e ­n e c e k t i r ; b u n u n l a b i r l i k t e , tarafsız D e v l e t l e r i n kanunları uyarınca b u D e v ­l e t l e r i n u l u s a l m a h k e m e l e r i n i n yargı y e t k i s i i ç inde b u l u n a b i l e c e k o l a n anlaşmazlıklar, b u kuralın dışında kalmaktadır . B u d u r u m d a , b u çeşit anlaşmazlıklar, H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n c e deği l , f akat b u u l u s a l m a h k e m e l e r c e çözümlenecektir . B u M a d d e uyarınca H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n i n y e t k i alanına g i r e n anlaşmazlıklara ilişkin şikâyetlerin, bu m a h k e m e n i n kuruluş t a r i h i n d e n başlayarak altı aylık b i r süre iç inde bu m a h k e m e y e sunulmaları gerekecekt i r .

B u sürenin sona erişinde, H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n e s u n u l ­mamış o l a c a k anlaşmazlıklar, gene l (ortak) h u k u k hükümleri uyarınca y e t k i l i o l a n m a h k e m e l e r c e ç ö z ü m e bağlanacaktır .

İşbu M a d d e n i n hükümleri , savaş b o y u n c a a y m ülkede oturmuş v e h e m k e n d i l e r i h e m d e m a l l a n bak ımından d i l e d i k l e r i g i b i davranmış o l a n bütün t a r a f l a r arasından yapılmış görüşmelerde, tarafların düşman o l d u k -

— 30 —

l a n t a r i h t e n önceki y e t k i l i b i r m a h k e m e c e hükme bağlanmış anlaşmazlık­l a r a u y g u l a n a m a z .

Madde 79

Bağıtlı Yüksek Taraf ların ülkesinde, düşmanlar arasındaki ilişkilerde, süre aşımına, k a n u n d a öngörülen sürelere uyulmaması yüzünden dâva a ç m a hakkının sınırlanmasına ya da y i t i r i l m e s i n e ilişkin bütün süreler, ister savaşın başlangıc ından ister önce , ister s o n r a işlemeğe başlamış b u ­l u n s u n , 29 E k i m 1914 t a r i h i n d e n başlıyarak işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden sonra üç ayın geçişine k a d a r ertelenmiş sayılacaktır.

Bu h ü k ü m , özellikle, fa i z ve kazanç [temettü] kuponlarının sunulması sürelerine v e adçekme i l e y a d a başka h e r h a n g i b i r neden le ödenmesi g e r e k l i h e r türlü bonolar ın sürelerine uygulanacaktır.

Yukar ıda b e l i r t i l e n süreler, R o m a n y a bakımından, 27 Ağustos 1916 t a r i h i n d e n başlıyarak kesilmiş sayılacaktır.

Madde 80

Düşmanlar arasındaki ilişkilerde, savaştan önce yapılmış o l a n hiç b i r t i caret senedi , salt k a b u l y a d a ö d e m e için g e r e k l i o l a n süre iç inde s u n u l ­mamış olması , ya da ödenmemiş bulunması yüzünden , ya da savaş sırasında çekicilerle [keşidecilerle, tireurs] yükleneceklere [ c i r a n t a l a r a , endosseurs] k a b u l e t m e m e y a d a ö d e m e m e b i l d i r i s i n d e bulunulmaması n e d e n i y l e , y a da p r o t e s t o d a bulunulmamış o lmasından v e y a başka h e r h a n g i b i r işlemi y e r i n e getirmemiş olması yüzünden , geçersiz sayılmayacaktır.

B i r t i caret s e n e d i n i n kabulü y a d a ödenmesi için sunulması g e r e k l i o l a n süre, y a d a k a b u l e d i l m e m e v e ö d e m e m e n i n çekicilerle [keşidecilerce] yükleneceklere [ c i r a n t a l a r a ] b i l d i r i l m e s i g e r e k l i süre, y a d a senedin protes­to e d i l m e s i için g e r e k l i o l a n süre, savaş iç inde geçmişse ve senedi sunması, protesto etmesi y a d a k a b u l edi lmediğini , y a d a ödenmediğ in i b i l d i r m e s i gereken taraf , savaş sırasında böy le b i r davranışta bulunmamışsa, senedin sunulması, k a b u l edi lmediğinin y a d a ödemediğ in in b i l d i r i l m e s i y a d a p r o ­testo düzenlenmesi iç in, k e n d i s i n e , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişin­d e n başlıyarak, üç aylık b i r süre tanınacaktır.

Madde 81

Ö d e n m e s i g e r e k l i o lmuş borçların güvencesi o l a r a k savaştan önce k a b u l edilmiş i p o t e k l i b i r taşınmaz malın y a d a b i r sağlancanın [ r ehn in ] p a r a y a çevrilmesi için savaş sırasında yapılmış o l a n satışlar, m a l i k i n e h a b e r v e r i l m e s i için g e r e k l i bütün işlemler yapı lmamış o lsa b i l e - söz k o n u s u b o r ç ­l u n u n , h e r türlü z a r a r ve z i y a n l a r k o n u s u n d a hesaplaşmak üzere, alacaklıyı H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n e çağırması hakkı açıkça saklı t u t u l m a k şartıyla - geçerli sayılacaktır.

M a h k e m e , t a r a f l a r arasındaki hesapları tasf iye e tmekle , sağlanca ya da güvence o l a r a k v e r i l e n malın satılış şartlarını i n c e l e m e k l e ve alacaklı kötü n iye t l e davranmışsa y a d a sağlancayı s a t m a k t a n kaçınmak için y a -

— 31 —

da bu satışın gerçek fiyatıyla yapılmasını sağlamak bak ımından e l i n d e n ge­leb i lecek her y o l a başvurmamış ise, borç lunun satış yüzünden uğramış olabileceği zararı o n a r m a zorunluluğuyla alacaklıyı yükümlü t u t m a k l a görevli olacaktır.

İşbu hüküm, yalnız düşmanlar arasında u y g u l a n a b i l e c e k ve yukarıda öngörülen işlemlerden 1 Mayıs 1923 t a r i h i n d e n s o n r a yapılmış o l a n l a r a uygulanmayacaktır .

Madde 82

İşbu K e s i m d e k i hükümler uyarınca, b i r sözleşmeye t a r a f b u l u n a n kişi­l e r , aralarında t i caret ilişkilerinin o l a y l a r yüzünden gerçekten imkânsız o lduğu, y a d a b u t a r a f l a r d a n b i r i n i n bağlı o lduğu k a n u n l a r , k a r a r n a m e ­ler y a d a tüzükler (yönetmelikler) yüzünden yasaklanmış y a d a h u k u k a aykırı sayılmış bu lunduğu t a r i h t e n başlıyarak, düşman sayılacaklardır.

B u n u n l a b i r l i k t e , 7 3 ncü M a d d e d e n 7 5 n c i M a d d e y e k a d a r o l a n M a d ­de ler le , 79 n c u ve 80 n c i M a d d e l e r d e öngörülen hükümler , (ortaklıkları da k a p s a m a k üzere) düşman kişiler ya da onların t e m s i l c i l e r i arasında, Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r d a n b i r i n i n ülkesinde yapılmış sözleşmelere - bu ülke, bağıtlanan t a r a f l a r d a n b i r i için düşman ülkesi id iyse ve bu ülkede h e m k e n d i s i h e m de malları bak ımından dilediği g i b i davranabilmişse -uygulanmayacakt ır ; b u sözleşmelere gene l (ortak) h u k u k kuralları u y ­gulanacaktır.

Madde 83

İşbu K e s i m i n hükümleri , J a p o n y a i l e Türkiye arasında u y g u l a n m a ­y a c a k v e b u hükümlere k o n u o l a n s o r u n l a r , b u i k i ülkeden h e r b i r i n d e , ye re l [u lusa l ] kanunları uyarınca ç ö z ü m e bağlanacaktır .

E K

I. H A Y A T SİGORTASI

§ 1-

B i r sigortacı i l e , s o n r a d a n düşman o l a n b i r k i m s e arasında yapılmış h a y a t sigortası sözleşmeleri, savaşın başlaması ya da bu k i m s e n i n düşman d u r u m u n a g i r m e s i yüzünden sona erdirilmiş sayılmayacaktır.

B i r önceki fıkra uyarınca sona erdirilmiş sayı lmayan b i r sözleşme gereğince, savaş sırasında ödenmesi g e r e k l i o lmuş s i gor ta altında b u l u n a n b i r p a r a tutarının, savaştan s o n r a , ödenmesi i s t eneb i l e cekt i r . B u p a r a t u ­tarına, ödenmesi g e r e k l i o lduğu t a r i h t e n ö d e m e gününe k a d a r , yıllık % 5 fa iz ek lenecekt i r .

S i g o r t a ücretlerinin [ p r i m l e r i n i n ] savaş sırasında ödenmemes i , ya da sözleşme hükümlerinin y e r i n e g e t i r i l m e m e s i yüzünden , b i r sözleşme ge­çersiz d u r u m a düşmüşse, sigortalının y a d a v e k i l l e r i n i n y a d a h a k s a h i p l e -

— 32 —

r i n i n , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak o n i k i aylık b i r süre iç inde h e r a n , s i gor ta s e n e d i n i n [pol içesinin] geçersiz ya da sona er ­dirilmiş sayıldığı günkü değerini , yıllık % 5 f a i z l e r i n de ek lenmes iy le , s igortacıdan istemeğe hakları olacaktır.

H a y a t sigortası sözleşmeleri 2 9 E k i m 1914 t a r i h i n d e n önce i m z a l a n ­mış o l u p d a , b u sözleşmelerin hükümleri gereğince p r i m l e r i n ödenmemiş bulunması yüzünden sözleşmeleri sona erdirilmiş ya da değeri indirilmiş b u l u n a n T ü r k uyruklarının, işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak üç aylık b i r süre iç inde ve bu sırada yaşıyorlarsa, s igor ta edilmiş p a r a tutarının tümü için, s i g o r t a sene t l e r in i [pol içelerini] y e n i d e n düzen­lemeğe hakları olacaktır. B u n u n için, S i g o r t a Ortaklığının [ K u m p a n y a ­sının] d o k t o r u n c a Ortaklığın y e t e r l i sayacağı b i r sağlık d e n e t i m i n d e n ge­çirildikten s o n r a , birikmiş p r i m l e r i % 5 bileşik f a i z i y l e ödeyeceklerdir .

§ 2.

Şimdi Müttef ik D e v l e t l e r d e n b i r i n i n uyrukluğunda b u l u n a n o r t a k ­lıklarla T ü r k uyrukları arasında, 29 E k i m 1914 t a r i h i n d e n önce yapılmış o l u p d a , p r i m l e r i 1 8 K a s ı m 1915 t a r i h i n d e n önce v e s o n r a , y a d a yalnız b u t a r i h t e n önce , T ü r k Lirasından başka b i r p a r a i l e ödenmiş b u l u n a n h a y a t sigortası sözleşmelerinin, aşağıdaki g i b i uygulanması kararlaştırıl­mıştır: (1) 18 K a s ı m 1915 t a r i h i n d e n önceki d ö n e m için, s igor ta e d i l e n k i m s e n i n hakları, s i gor ta s e n e d i n d e k i [pol içesindeki] genel şartlar u y a ­rınca, sözleşmede öngörülen p a r a i l e ve bu paranın, o n u çıkaran ülkedeki değerine göre düzenlenecektir (örneğin, F r a n k , altın F r a n k , y a d a kâğıt p a r a F r a n k o l a r a k belirtilmiş t u t a r l a r , Fransız Frangı o l a r a k ödenecekt i r ) ; (2) 18 K a s ı m 1915 t a r i h i n d e n s o n r a k i d ö n e m için, kâğıt p a r a Türk Lirası i l e ve T ü r k Lirasının değeri savaş öncesi değerine eşit sayılarak ödenecektir.

Sözleşmeleri T ü r k parasından başka b i r p a r a üzerinden yapılmış o l a n T ü r k uyrukları , p r i m l e r i n i , 1 8 K a s ı m 1915 t a r i h i n d e n b u y a n a , söz­leşmelerde öngörülen p a r a i l e ödemiş olduklarını i spat ederslerse, bu söz­leşmeler de , 18 K a s ı m 1915 t a r i h i n d e n s o n r a k i d ö n e m için b i l e , bu p a r a i l e ve bu paranın , o n u çıkaran ülkedeki değeri üzerinden düzenlenecektir .

Şimdi Müttef ik D e v l e t l e r d e n b i r i n i n uyrukluğunda b u l u n a n o r t a k ­lıklarla, 29 E k i m 1914 t a r i h i n d e n önce T ü r k parasından başka b i r p a r a üzerinden sözleşme yapmış b u l u n a n T ü r k uyruklarının sözleşmeleri, p r i m ­l e r i n i n ödenmiş olması yüzünden bugün de yürürlükteyse, bu Türk u y r u k l a ­rının, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak üç aylık b i r süre iç inde, söz k o n u s u p a r a i l e ve bu paranın , o n u çıkaran ülkedeki değeri üzer inden, a n a p a r a tutarının tümü için s igor ta senet ler in i [pol içelerini] y e n i l e m e hakları olacaktır. B u n u n iç in, 18 Kas ım 1915 t a r i h i n d e n bu y a n a , süreleri gelmiş o l a n p r i m l e r i b u p a r a i l e ödemeleri g e r e k m e k t e d i r . B u n a karşılık, söz k o n u s u T ü r k uyruklarının, b e l i r t i l e n t a r i h t e n bu y a n a kâğıt p a r a T ü r k Lirasıyla ödemiş oldukları p r i m l e r , o n l a r a , aynı çeşit p a r a y l a g e r i v e r i l e c e k t i r .

§ 3. T ü r k Lirası o l a r a k yapılmış s i gor ta sözleşmeleri, kâğıt p a r a Türk

Lirası o l a r a k h e s a p l a n a r a k ödenecektir .

— 33 —

§ 4.

S i g o r t a ortaklığı i l e özel b i r sözleşme y a p a r a k , s igor ta s e n e t l e r i n i n [poliçelerinin] değerini ve p r i m l e r i n nasıl ödeneceğini d a h a ö n c e düzen ­lemiş b u l u n a n sigortalılarla, işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e s igor ta senet l e r in i kes in o l a r a k ödemiş o l a n sigortalılara 2 n c i ve 3 ncü paragrafların hükümleri uygulanacaktır .

§ 5 .

Yukarıdaki paragrafın uygulanması bakımından, h a y a t sigortası sözleşmesi sayılacak sözleşmeler, tarafların karşılıklı yükümlerini h e s a p l a ­m a k için, i n s a n yaşantısının olasılıklarına d a y a n a n ve bunlar ın fa iz t u t a r l a n ek lenerek h e s a p l a n a n s igor ta sözleşmeleridir.

n . DENİZ SİGORTALARI

§ 6.

Tarafların düşman o lmalar ından ö n c e , t eh l ike [r isk, risque] doğmuş b u l u n m a k t a y s a v e sigortalının, uyruğu bu lunduğu Devletçe y a d a b u D e v l e t i n müttefiklerince girişilmiş savaş e y l e m l e r i n d e n d o ğ a n zararları karşılamak söz k o n u s u o l m a m a k şartıyla, d e n i z sigortaları sözleşmeleri, bu sözleşmelerdeki hükümler saklı k a l m a k üzere , s o n a erdirilmiş sayıl­mayacaklardır .

i n . Y A N G I N SİGORTALARI V E Ö T E K İ SİGORTALAR

§ 7 .

B i r önceki p a r a g r a f t a b e l i r t i l e n çekince [ihtirazî kayıt ] yürürlükte k a l m a k üzere, yangına karşı s i g o r t a l a r l a bütün öteki s i g o r t a l a r a ilişkin sözleşmeler sona ermiş sayılmayacaklardır.

K E S İ M III

BORÇLAR

Madde 84

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , savaştan ö n c e yapılmış sözleşmeler uyarınca, savaştan önce ya da savaş sırasında ödenmesi g e r e k e n ve savaş yüzünden ödenmemiş k a l a n borçların, sözleşmelerde öngörülen şartlar i ç inde , üzerin­de anlaşılmış p a r a i l e ve o paranın çıkartıldığı ülkedeki değeri üzerinden ödenmesi gerekeceğinde görüş birl iğine varmışlardır.

İşbu Bö lümün I I n c i K e s i m i E k ' i n d e k i hükümlere h a l e l g e l m e m e k şartıyla, şurası kararlaştırılmıştır k i , savaştan önceki b i r sözleşme uyarınca yapılması gereken ödemeler in savaş sırasında, söz k o n u s u sözleşmede gös -

— 34 —

t e r i l e n p a r a d a n başka b i r p a r a i l e tüm o l a r a k y a d a yalnız b i r parçası alın­mış b i r p a r a tutarının karşılığı olmaları d u r u m u n d a , bu ödemeler , gerçek­te alınmış o l a n p a r a tutarları için h a n g i c ins p a r a i l e yapılmış ise, aynı c ins p a r a i l e yapılabilecektir . B u h ü k ü m , işbu Andlaşmanın yürürlüğe k o n u l ­masından önce , i l g i l i t a r a f l a r arasında dostça b i r anlaşma i le yapılmış b u n a aykırı hükümlere h a l e l g e t i r m e y e c e k t i r .

Madde 85

Osmanl ı D e v l e t B o r c u [ D ü n y u n - u U m u m i y e - i O s m a n i y e ] , görüş birliği i ç inde , işbu Bö lümün ( E k o n o m i k hükümler) bu K e s i m i y l e öteki K e s i m l e r i n i n dışında bırakılmıştır.

K E S Î M I V

ENDÜSTRİ, EDEBİYAT Y A D A S A N A T Y A P I T L A R I

MÜLKİYETİ

Madde 86

i şbu Andlaşmanın hükümleri saklı k a l m a k üzere, endüstri, edeb iyat ya da sanat yapıtları mülkiyetine ilişkin h a k l a r , Bağıtlı D e v l e t l e r d e n her b i r i n i n yasaları uyarınca 1 Ağustos 1914 t a r i h i n d e k i durumlarıyla, Bağıtlı Yüksek Taraf ların ülkelerinde, işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak, b u h a k l a r d a n savaş d u r u m u n u n başladığı a n d a y a r a r l a n m a k t a o l a n k i m s e l e r y a d a bunlar ın h a k s a h i p l e r i yararına y e n i d e n tanınacak ya da geçerli sayılacaktır. B u n u n g i b i , savaş ç ıkmamış olsaydı, endüstri mülkiyetinin y a d a b i r e d e b i y a t v e y a sanat yapıtının yayınlanmasını k o ­r u m a k için, y a s a l a r uyarınca yapılmış b i r i s tem s o n u c u o l a r a k , savaş sü­res ince e d i n i l e b i l e c e k h a k l a r d a , işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i ­h i n d e n başlıyarak, h a k s a h i b i d u r u m u n d a o l a n k i m s e l e r yararına y e n i d e n k a b u l ed i lecek y a d a y e n i d e n geçerli sayılacaktır.

Yukarıdaki h ü k ü m uyarınca, s a h i p l e r i n e y e n i d e n tanınması gereke­cek h a k l a r a h a l e l g e l m e m e k şartıyla, savaş sırasında Müttef ik D e v l e t l e r d e n b i r i n i n y a s a m a , yürütme y a d a yönet im makamlar ından b i r i n c e , Osmanlı uyruklarının endüstri, e d e b i y a t ya da sanat yapıtları mülkiyeti haklarına ilişkin o l a r a k , alınmış o l a b i l e c e k özel t e d b i r l e r , yapılmış k a m u s a l işlemler ( l isans v e r m e y i de k a p s a m a k üzere) , yürürlükte k a l a c a k ve h u k u k açısın­d a n t a m geçerli sayılacaklardır. B u hüküm, h e r h a n g i b i r Müttef ik D e v ­let uyruklarının haklarına ilişkin o l a r a k T ü r k makamlarınca alınmış o l a b i l e c e k t e d b i r l e r için de , ayrıntılarda g e r e k l i değişikliklerle (mutatis mutandis) uygulanacaktır .

Madde 87

1 Ağustos 1914 t a r i h i n e k a d a r edinilmiş b u l u n a n , ya da savaş çıkmamış olsaydı, savaştan ö n c e ya da savaş süresi iç inde yapılmış b i r i s t e m i le o t a r i h t e n bu y a n a e d i n i l e b i l e c e k o l a n endüstri mülkiyetine ilişkin hakların saklı tutulması y a d a i a d e e d i l e b i l m e l e r i , v e y a b u k o n u d a b i r i t i r a z d a b u -

— 35 —

l u n a b i l m e l e r i amacıyla , Bağıtlı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n i n ülkesinde T ü r k uyruklarına, e k v e r g i y a d a h e r h a n g i b i r c eza olmaksızın, g e r e k l i bütün işlemleri y a p m a k , h e r türlü u s u l g e r e k l e r i n i y e r i n e g e t i r m e k , her çeşit v e r g i ödemek ve gene l o l a r a k her D e v l e t i n kanunlarında ve tüzüklerinde [yönetmelikler inde] öngörülen her türlü y ü k ü m ü y e r i n e g e t i r m e k için, işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak, en az b i r yıllık b i r süre tanınacaktır.

H e r h a n g i b i r işlemin yapı lmamasından, b i r f o r m a l i t e n i n y e r i n e ge­t i r i l m e m e s i n d e n , ya da b i r harcın ödenmemiş olması yüzünden , endüstri mülkiyetine ilişkin o l a r a k , yitirilmiş sayılan h a k l a r y e n i d e n geçerli k a b u l e d i l e c e k t i r ; buluş be lge ler i [ i h t i r a beratları, brevets] i l e desenler (dessins) konularında, bunları , geçersiz sayıldıkları süre iç inde işletmiş ya da k u l ­lanmış o l a n üçüncü kişilerin haklarını k o r u m a k için, h e r D e v l e t i n h a k -gözetirlik bakımından g e r e k l i sayacağı t e d b i r l e r i a l a b i l m e k hakkı sak ­lıdır.

B i r buluş b e l g e s i n i n [ i h t i r a berat ın ın] işletmeye konulması , y a d a f a b r i k a ve t i caret markalarının, ya da desen le r in kullanılması için tanınan süre bakımından, 1 Ağustos 1914 t a r i h i i l e işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i arasındaki d ö n e m hesaba katı lmayacaktır ; b u n d a n başka, 1 Ağustos 1914 t a r i h i n d e geçerli b u l u n m a k t a o l a n hiç b i r buluş b e l g e s i n i n , f a b r i k a y a d a t i caret markasının v e y a d e s e n i n , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak i k i yıllık b i r süre geçmedikçe , salt işletmeye k o n u l m a ­mış y a d a kullanılmamış olması n e d e n i y l e , geçerli o l m a k t a n çıkmış y a d a hükümsüz sayılmayacağı da kararlaştırılmıştır.

Madde 88

B i r y a n d a n Türk uyrukları v e Türk iye 'de o t u r m a k t a o l a n y a d a T ü r ­k i y e ' d e b i r i ş tutmuş k i m s e l e r l e , öte y a n d a n Müttef ik D e v l e t l e r uyrukları y a d a Müttefiklerin ülkesinde o t u r a n y a d a b u ülkede b i r i ş tutmuş k i m s e ­lerce , y a d a b u k i m s e l e r i n savaş sırasında haklarını k e n d i l e r i n d e n y a n a bırakmış o l a b i l e c e k l e r i üçüncü kişilerce, savaş d u r u m u n u n başlama t a r i h i i l e işbu Andlaşmanın yürürlüğe konuluş t a r i h i arasında geçen süre i ç inde , öteki tarafın ülkesinde m e y d a n a gelmiş o l a b i l e c e k ve savaş süresinin h e r ­h a n g i b i r anında varolmuş y a d a 8 6 ncı M a d d e uyarınca y e n i d e n tanına­c a k endüstri, edeb iya t ya da sanat yapıtları mülkiyeti haklarını bozmuş g i b i sayılacak o l a y l a r yüzünden hiç b i r dâva aç ı lamayacak, hiç b i r i s t e m ­de bulunulamayacaktır .

Yukarıda sözü e d i l e n o l a y l a r arasında, Bağıtlı Yüksek Taraf ların Hükümetleri y a d a onların hesabına, y a d a onların rızasıyla, h e r h a n g i b i r k imsece , endüstri, e d e b i y a t ya da sanat yapıtları mülkiyeti haklarının kullanılması bu lunduğu g i b i , bu hakların uygulanacağı h e r türlü ürünlerin, araç ve gereçlerin, ya da h e r türlü n e s n e l e r i n kullanılması, satışı ya da satışa çıkartılması da bulunmaktadır .

Madde 89

B i r y a n d a n Müttef ik D e v l e t l e r uyrukları y a d a b u D e v l e t l e r i n ülke­l e r i n d e o t u r a n y a d a o r a d a b i r i ş tutmuş o l a n k i m s e l e r l e , öte y a n d a n O s -

— 36 —

m a n i i uyrukları arasında, savaş d u r u m u n d a n ö n c e yapılmış o l a n işletme lisansları ya da e d e b i y a t v e y a sanat yapıtlarının çoğaltılması konularındaki sözleşmeler, Türkiye i l e Mütte f ik b i r D e v l e t arasında savaş d u r u m u n u n başlaması t a r i h i n d e sona ermiş sayılacaktır. A n c a k , her k o n u y l a i l g i l i o l a r a k , d a h a önceleri b u çeşit b i r sözleşmeden y a r a r l a n m a k t a o l a n k i m s e n i n , işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak altı ay iç inde, h a k sa ­h i b i n d e n y e n i b i r l i sans ayrıcalığı istemeğe hakkı o l a c a k ve b u n u n şartları, t a r a f l a r arasında anlaşma o l a m a z s a , bu Bö lümün V n c i K e s i m i y l e ö n ­görülen H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n c e saptanacaktır. M a h k e m e , ge­rek irse , savaş süresince hakların kullanılmış olması yüzünden , ödenmesini ada le te u y g u n göreceği parayı d a s a p t a y a b i l e c e k t i r .

Madde 90

i şbu Andlaşma uyarınca Türk iye 'den ayrılmış b u l u n a n ülkelerde o t u r a n l a r - bu ayrı lma ve b u n u n doğurduğu u y r u k l u k değişikliği göz ö n ü n d e tutulmaksızın - Osmanl ı yasalarına göre , bu ülke geçirimi [ t rans­fer i ] anında s a h i p oldukları endüstri, e d e b i y a t ve sanat yapıtları mülki ­ye t ine ilişkin h a k l a r d a n , Türk iye 'de t a m v e eks iks iz o l a r a k y a r a r l a n m a y a d e v a m e d e c e k l e r d i r .

i şbu And laşma uyarınca Türk iye 'den ayrılmış ülkelerde, bu ayrılma anında geçerli o l a n y a d a 8 6 ncı M a d d e uyarınca y e n i d e n tanınacak y a da geçerli sayılacak o l a n endüstri, e d e b i y a t ve sanat yapıtları mülkiyetine ilişkin h a k l a r , söz k o n u s u ülkenin geçeceği D e v l e t l e r c e tanınacak ve T ü r k [Osmanl ı ] kanunları uyarınca k e n d i l e r i n e ver i l e cek süre iç inde bu ülkede geçerli o lacaklardır .

Madde 91

Osmanl ı impara to r luğu Hükümet in in , 3 0 E k i m 1918 t a r i h i n d e n b u y a n a , i s t a n b u l ' d a y a d a başka y e r l e r d e , usulüne u y g u n o l a r a k vermiş o lduğu y a d a kütüğe geçirmiş bu lunduğu bütün buluş be lge l e r i [ i h t i r a beratları ] y a d a f a b r i k a markalarının başkalarına geçirilmesi y a d a bırakıl­masına ilişkin i s t e m l e r , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak üç aylık b i r süre i ç inde yapacakları i s t e m üzerine, T ü r k Hükümet ine s u ­nulacaktır. B u kütüğe yaz ı t lanma, i l k yazıt lanma t a r i h i n d e n başlıyarak geçerli sayılacaktır.

K E S İ M V

HAKEMLİK K A R M A MAHKEMESİ

Madde 92

B i r y a n d a n Mütte f ik D e v l e t l e r d e n h e r b i r i v e öte y a n d a n Türkiye arasında, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlıyarak üç aylık b i r süre i ç inde , b i r H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i kurulacaktır.

B u M a h k e m e l e r d e n h e r b i r i , i k i s i i l g i l i Hükümet lerden her b i r i n c e a t a n m a k üzere, ü ç üyeden oluşacaktır ; b u Hükümet ler b irçok k i m s e y i

— 37 —

üye o l a r a k göstermeğe y e t k i l i o l a c a k l a r v e d u r u m a göre , M a h k e m e d e üye o l a r a k b u l u n a c a k k i m s e y i , b u n l a r arasından seçeceklerdir. Başkan, i l g i l i i k i H ü k ü m e t arasında anlaşma i l e seçilecektir.

tşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişi t a r i h i n d e n başlıyarak i k i aylık b i r süre iç inde bu anlaşmaya varı lamazsa, söz k o n u s u Başkan, i l g i l i H ü ­kümetlerden b i r i n i n istemesi üzerine, L a H a y e Milletlerarası D a i m î A d a ­let Divanı Başkanınca, savaş sırasında tarafsız kalmış D e v l e t l e r i n uyrukları arasından seçilecektir.

Söz k o n u s u i k i aylık süre iç inde, i l g i l i Hükümet lerden b i r i , k e n d i s i n i M a h k e m e d e t ems i l edecek üyeyi atamamış o l u r s a , i l g i l i öteki Hükümet in istemesi üzerine, M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i b u üyeyi a t a m a k l a görevli olacaktır.

M a h k e m e üyelerinden b i r i n i n ö l ü m ü y a d a görevden çekilmesi h a l i n d e , y a d a h e r h a n g i b i r n e d e n yüzünden M a h k e m e üyelerinden b i r i s i görevini y a p a m a y a c a k b i r d u r u m d a b u l u n u r s a , b u üyenin y e r i , atanmasında i z ­l e n e n y ö n t e m uyarınca doldurulacakt ır ; öngörülen i k i aylık süre, ö l ü m ü n , görevden çekilmenin y a d a görev y a p m a olanaksızlığının usulüne u y g u n o l a r a k saptandığı günden başlıyarak hesaplanacaktır.

Madde 93

H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n i n t o p l a n m a y e r i i s t a n b u l ' d a olacaktır. Dâvaların sayısı ve niteliği haklı gösterirse, i l g i l i Hükümet ler , h e r m a h k e ­mede b i r y a d a birkaç e k D a i r e k u r m a y a y e t k i l i o lacaklardır . B u D a i r e l e r d e n her b i r i n i n toplanması iç in, g e r e k l i görülebi lecek h e r h a n g i b i r y e r s a p t a n a ­b i l e cekt i r . Bu D a i r e l e r d e n her b i r i , 92 n c i M a d d e n i n 2 n c i fıkrasından 5 n c i fıkrasına k a d a r o l a n fıkralarında öngörü ldüğü b i ç i m d e , b i r başkan-yardımcısı i l e i k i üyeden oluşacaktır.

H e r Hükümet , M a h k e m e d e k e n d i s i n i t e m s i l e t t i r m e k iç in, b i r y a d a birkaç a j a n atayacaktır.

B i r H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n i n y a d a b u M a h k e m e n i n D a i r e ­l e r i n d e n b i r i n i n kuruluşundan başlıyarak ü ç yıl s o n r a işbu M a h k e m e y a d a D a i r e çalışmasını birirmemiş b u l u n u r s a , b u M a h k e m e n i n y a d a D a i r e ­n i n toplantı y e r i n i n bu lunduğu ülke D e v l e t i isterse, söz k o n u s u H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n i n y a d a b u D a i r e n i n toplantı y e r i b u ülkenin dışına çıkartılacaktır.

Madde 94

9 2 n c i v e 9 3 ncü M a d d e l e r uyarınca kurulmuş H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e l e r i , işbu Andlaşma uyarınca y e t k i l e r i n e g i r e n anlaşmazlıklar k o n u s u n d a h ü k ü m v e r e c e k l e r d i r .

K a r a r l a r oyçokluğuyla alınacaktır.

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e l e r i n i n k a r a r ­larını kes in saydıklarını ve k e n d i uyruklarına ilişkin o l a r a k b u n l a r a u y u l ­masını z o r u n l u kılacaklarını ve M a h k e m e kararları k e n d i l e r i n e b i l d i r i l i r

— 38 —

b i l d i r i l m e z , hiç b i r yürütme kararı [ tenf iz kararı, exequatur~\ bek lemek g e r e k m e k s i z i n , ülkelerinde bunların uygulanmasını sağlıyacaklarını k a b u l eder ler .

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , b u n d a n başka, özellikle yargı b i l d i r i l e r i n i n i l e t i l m e s i n e ve kanıtların toplanmasına ilişkin k o n u l a r d a , k e n d i M a h k e ­m e l e r i n i n v e makamlar ının , H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e l e r i n e , e lden ge len her türlü yardımı doğrudan doğruya yapmalarını yükümlenir .

Madde 95

H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e l e r i ada le t , hakgözetirlik v e i y i n iyet uyarınca k a r a r v e r e c e k l e r d i r .

H e r M a h k e m e , k e n d i önünde kullanılacak d i l i s a p t a y a c a k , işlerin i y i c e anlaşılmasını sağlamak için g e r e k l i çevirileri de yaptıracaktır ; her M a h k e m e , k e n d i önünde i z l enecek u s u l kurallarını ve sürelerini s a p t a y a ­caktır. Bu kuralların aşağıdaki i lke l e re u y g u n olması gerekecekt i r :

1. Yarg ı lama usulü, tarafların karşılıklı o l a r a k b i r lâyiha (mémoire) i l e b i r karşı-lâyiha (contre-mémoire) sunulmasını g e r e k t i r e c e k t i r ; b i r cevap lâyihası (réplique) i l e b i r karşı-cevap (contre-réplique) s u n u l a b i l e c e k t i r . T a ­r a f l a r d a n b i r i sözlü açıklamalarda b u l u n m a k isterse, öteki t a r a f a d a böyle d a v r a n m a olanağının sağlanması şartıyla, k e n d i s i n e b u y o l d a i z i n v e r i l e ­c e k t i r .

2 . M a h k e m e , soruşturma yapılmasını, be lge ler sunulmasını, b i l i r ­kişiye başvurulmasını b u y r u m a ğ a , y e r i n d e araştırmalar ve denet lemeler y a p m a ğ a , h e r türlü b i l g i l e r istemeğe, bütün tanıkları d inlemeğe ve taraf ­l a r d a n yazılı y a d a sözlü açıklamalarda bulunmalarını istemeğe her b a ­k ımdan y e t k i l i olacaktır.

3 . tşbu Andlaşmadaki aykırı hükümler dışında, M a h k e m e n i n k u r u ­luşundan başlıyarak altı aylık b i r sürenin geçmesinden s o n r a , hiç b i r i s ­t e m k a b u l o lunmayacakt ı r ; meğer k i , söz k o n u s u M a h k e m e c e verilmiş ve uzaklık ya da kaçını lmaz z o r u n l u l u k (force majeure) g i b i b i r nedene d a y a n a n kural-dışı [istisnaî] o l a r a k haklı gösterilebilecek özel b i r i z i n o l a .

4 . B i r yıl i ç inde sekiz haftayı aşmayacak t a t i l dönemleri dışında, M a h k e m e , dâvanın çabuk görülmesi için h e r h a f t a g e r e k l i sayıda o t u r u m y a p m a k l a görevli olacaktır.

5 . Dâvanın M a h k e m e c e görüşülmesine de başlandığı anlamına ge len , duruşmanın b i t i m i t a r i h i n d e n s o n r a e n çok i k i a y iç inde, hükümlerin v e r i l ­miş olmaları gerekecekt i r .

6 . D â v a d a sözlü duruşmalar o l u r s a , b u n l a r açık o t u r u m d a yapıla­cakt ır ; h ü k ü m , h e r z a m a n , açık o t u r u m d a b i l d i r i l e c e k t i r .

7 . H e r H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n i n , işlerin i y i yürütülmesi için g e r e k l i görürse, oturumların yapı ldığı y e r dışında, b i r y a d a birkaç o t u r u m y a p a b i l m e y e t k i s i olacaktır.

— 39 —

Madde 96

İlgili Hükümetler , aralarına anlaşarak, her M a h k e m e için, b i r G e n e l Sekreter i l e b i r y a d a birkaç Sekreter atayacaklardır. G e n e l Sekreter i l e Sekreter ler M a h k e m e y e bağlı olacaklardır. M a h k e m e , i l g i l i H ü k ü m e t ­l e r i n de u y g u n bulmalarıyla , yardımları g e r e k l i görülecek bütün görev­l i l e r i d e a t a y a b i l e c e k l e r d i r .

H e r M a h k e m e n i n S e k r e t e r l i k d a i r e l e r i İs tanbul 'da o lacaktır ; i l g i l i Hükümetler , g e r e k l i görülecek başka y e r l e r d e d e S e k r e t e r l i k d a i r e l e r i k u ­r a b i l e c e k l e r d i r .

H e r M a h k e m e , kend i s ine sunulmuş o l a c a k dâvalara ilişkin arşivleri, be lge ler i ve yazışmaları s a k h y a c a k ve görevi sona e r ince , bunları , o t u r u m ­ların yapıldığı ülke Hükümet in in arşivlerine t e s l i m edecekt i r . Bu arşivler, i l g i l i Hükümetlerce h e r z a m a n açık tutulacaktır.

Madde 97

H e r Hükümet , H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n e atadığı üyenin, h e r ajanın ve sekreter in ödeneğini k e n d i s i karşılayacaktır.

Başkanla G e n e l S e k r e t e r i n ödenekleri , i l g i l i Hükümet ler arasında anlaşmayla s a p t a n a c a k ve bu ödeneklerle h e r M a h k e m e y e ilişkin o r t a k g i d e r l e r , i l g i l i Hükümetlerce yarı yarıya karşılanacaktır.

Madde 98

İşbu K e s i m , Türkiye i l e J a p o n y a arasında, işbu And laşma uyarınca, H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n i n y e t k i alanına g i reb i l e cek işlere u y g u l a n a ­mayacakt ır ; b u anlaşmazlıklar, h e r i k i H ü k ü m e t arasında varılacak a n ­laşmayla ç ö z ü m e bağlanacaktır .

K E S İ M V I

ANDLAŞMALAR

Madde 99

İşbu Andlaşmanın yürürlüğe g i r m e s i y l e ve Andlaşmanın başka y e r ­l e r i n d e k i hükümlere h a l e l g e l m e k s i z i n , aşağıda b e l i r t i l e n e k o n o m i k y a d a t e k n i k n i t e l i k t e k i çok-tarafh Andlaşmalar , Sözleşmeler ve Anlaşmalar , Türkiye i l e b u n l a r a t a r a f o l a n öteki D e v l e t l e r arasında y e n i d e n yürürlüğe g i r e c e k l e r d i r :

1 . Denizaltı kablolarının korunmasına ilişkin 14 M a r t 1884, 1 Aralık 1886 ve 23 M a r t 1887 t a r i h l i Sözleşmelerle, 7 T e m m u z 1887 t a r i h l i K a p a ­nış Protokolü (Protocole de clöture) ;

2 . G ü m r ü k t a r i f e l e r i n i n yayınlanmasına ve gümrük t a r i f e l e r i n i n yayınlanması için b i r Uluslararası B i r l i k kurulmasına ilişkin, 5 T e m m u z 1890 t a r i h l i Sözleşme;

— 40 —

3 . P a r i s ' d e K a m u Sağlığı Uluslararası K u r u m u (Office Internationale d'Hygiène Publique) kurulmasına ilişkin, 9 Aralık 1905 t a r i h l i Sözleşme;

4. R o m a ' d a b i r Uluslararası T a r ı m Enstitüsü (Institut Internationale Agricole) kurulmasına ilişkin, 7 H a z i r a n 1905 t a r i h l i Sözleşme;

5 . E s c a u l t n e h r i üzerinde geçiş r e s m i haklarının satın alınışına iliş­k i n , 1 6 T e m m u z 1863 t a r i h l i Söz leşme;

6 . tşbu Andlaşmanın 19 n e u M a d d e s i n d e öngörülen özel hükümler saklı k a l m a k üzere, Süveyş Kanal ı 'n ın serbest kullanılmasını güvence altına a l a c a k b i r r e j i m kurulmasına ilişkin, 29 E k i m 1888 Sözleşmesi;

7 . M a d r i d ' d e 30 K a s ı m 1920 t a r i h i n d e imzalananları da k a p s a m a k üzere, D ü n y a Pos ta Birliği 'ne (Union Postale Universelle) ilişkin Sözleş­m e l e r ve Anlaşmalar ;

8 . 10 /22 T e m m u z 1875 t a r i h i n d e S a i n t - P e t e r s b o u r g ' d a i m z a l a n a n Uluslararası T e l g r a f Sözleşmesi i l e , 11 H a z i r a n 1908 de L i z b o n ' d a U l u s l a ­rarası T e l g r a f Konferansında kararlaştırılan yönetmelikler ve tar i fe ler .

Madde ıoo

Türkiye , aşağıda b e l i r t i l e n Sözleşmelere ya da Anlaşmalara katıl­mağ ı y a d a bunları onay lamağı yükümlenir :

1. O t o m o b i l l e r i n uluslararası dolaşımına ilişkin, 11 E k i m 1909 Söz­leşmesi ;

2 . G ü m r ü k u y g u l a n a c a k vagonların kurşunlanmasına ilişkin, 1 5 M a ­yıs 1886 t a r i h l i Anlaşma ve 18 Mayıs 1907 t a r i h l i P r o t o k o l ;

3 . D e n i z d e çatmalar , d e n i z kazalarında yard ım ve k u r t a r m a k o n u s u n ­d a k i kuralların birleştirilmesine ilişkin, 3 Eylül 1910 t a r i h l i Sözleşme;

4 . H a s t a n e g e m i l e r i n i n l i m a n r e s i m v e harçlarından bağışık t u t u l ­malarına ilişkin, 21 Aral ık 1904 t a r i h l i Söz leşme;

5. K a d ı n t i c a r e t i n i n yasaklanıp önlenmesine ilişkin, 18 Mayıs 1904, 4 May ıs 1910 ve 30 Eylül 1921 t a r i h l i Sözleşmeler;

6. Açık-saçık [müstehcen] yayınların yasaklanıp önlenmesine ilişkin, 4 May ıs 1910 t a r i h l i Söz leşme;

7 . 54 ncü , 88 n c i ve 90 n c i M a d d e l e r e ilişkin çekinceler [ihtitazî kayıtlar] saklı k a l m a k üzere, 17 O c a k 1912 t a r i h l i Sağlık Sözleşmesi;

8. F i l o k s e r a (phylloxéra) ya karşı alınacak t edb i r l e re ilişkin, 3 Kas ım 1881 ve 15 N i s a n 1889 t a r i h l i Sözleşmeler;

9 . A f y o n k o n u s u n d a L a H a y e ' d e 2 3 O c a k 1912 t a r i h i n d e imzalanmış Sözleşme ve 1914 t a r i h l i ek P r o t o k o l ;

10 . Uluslararası R a d y o - T e l e g r a f i k o n u s u n d a , 5 T e m m u z 1912 t a ­r i h l i Söz leşme;

1 1 . A f r i k a ' d a alkollü m a d d e l e r e u y g u l a n a c a k r e j i m k o n u s u n d a , S a i n t -G e r m a i n - e n - L a y e ' d e , 10 Eylül 1919 da imzalanmış Sözleşme;

— 41 —

12. 26 Şubat 1885 t a r i h l i B e r l i n S e n e d i ' n i n ve 2 T e m m u z 1890 t a ­r i h l i Brüksel G e n e l S e n e d i i l e Brüksel B i l d i r i s i n i n y e n i d e n gözden geçiril­mesine ilişkin o l a r a k S a i n t - G e r m a i n - e n - L a y e ' d e , 10 Eylül 1919 da i m z a ­lanmış Sözleşme;

13 . 1 Mayıs 1920 t a r i h l i P r o t o k o l hükümlerinin uygulanmasıyla, Türkiye, coğrafya açısından d u r u m u n u n g e r e k l i kıldığı değişiklikler yapı l ­masını elde ederse, H a v a ulaşımının düzenlenmesi k o n u s u n d a , 13 E k i m 1919 t a r i h l i Sözleşme;

14. K i b r i t yap ımında b e y a z fosfor kullanılmasının yasaklanmasına ilişkin o l a r a k , B e r n ' d e , 26 Eylül 1906 da imzalanmış Sözleşme.

Türkiye, b u n d a n başka, T e l e g r a f i v e R a d y o - T e l e g r a f i k o n u s u n d a , uluslararası y e n i Sözleşmelerin hazırlanmasına katılmayı da yükümlenir .

B Ö L Ü M I V

ULAŞIM Y O L L A R I V E SAĞLIK S O R U N L A R I

K E S t M I

ULAŞIM Y O L L A R I

Madde ıoı

Türkiye , t rans i t serbestliği k o n u s u n d a B a r s e l o n a Konferansınca 14 N i s a n 1921 t a r i h i n d e k a b u l edilmiş o l a n Sözleşme ve Statü i l e , uluslararası yararı o l a n su yolları r e j i m i n e ilişkin o l a r a k , aynı Konferansça 19 N i s a n 1921 t a r i h i n d e k a b u l e d i l e n Sözleşme i l e Statüye ve ek P r o t o k o l e katıldı­ğını b i l d i r i r .

B u n u n s o n u c u o l a r a k , Türk iye , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişiyle, b u Sözleşmelerin, Statülerin v e P r o t o k o l l e r i n hükümlerini u y g u l a m a y a koymağı yükümlenir .

Madde 102

Türkiye , " d e n i z kıyısından y o k s u n D e v l e t l e r i n b a y r a k hakkının (droit au pavillon) tanınmasına i l işkin", 20 N i s a n 1921 t a r i h l i B a r s e l o n a B i l d i r i ­sine katıldığını b i l d i r i r .

Madde 103

Türkiye , uluslararası r e j i m u y g u l a n a n l i m a n l a r a ilişkin o l a r a k , 2 0 N i s a n 1921 t a r i h l i B a r s e l o n a Konferansının T a v s i y e l e r i n e katıldığını b i l d i r i r . Türkiye , bu r e j i m altına k o n u l a c a l imanlarını s o n r a d a n açıklayacaktır.

Madde 104

Türkiye , 20 N i s a n 1921 t a r i h l i B a r s e l o n a Konferansının, uluslararası demiryollarına ilişkin T a v s i y e l e r i n e katıldığını b i l d i r i r . B u T a v s i y e l e r ,

— 42 —

karşılıklı o l m a k çekincesiyle [ihtirazî kayd ıy la ] , işbu Andlaşmanın yürür­lüğe girişiyle, Türk Hükümet ince u y g u l a m a y a konulacaktır.

Madde 105

Türkiye , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişiyle, 14 E k i m 1890, 20 Eylül 1893, 16 T e m m u z 1895, 16 H a z i r a n 1898 ve 19 Eylül 1906 t a r i h l e ­r i n d e B e r n ' d e i m z a e d i l e n , demiryol larıyla yük (marchandises) taşınmasına ilişkin Sözleşmeler ve Düzenlemelere katılmağı yükümlenir .

Madde 106

Y e n i sınırların çizilmesi s o n u c u o l a r a k , aynı ülkenin i k i parçasını b i r ­leştiren b i r d e m i r y o l u b i r başka ülkeden geçerse, y a d a b i r ülkede başlıyan b i r d e m i r y o l u k o l u [şube hattı, ligne d'embranchement] b i r başka ülkede sona ererse, i k i ülke arasındaki ulaşıma ilişkin işletme şartları, i l g i l i demiryolları işletmeleri [ i d a r e l e r i ] arasında yapı lacak b i r anlaşma i le düzenlenecektir. Bu işletmeler [ i d a r e l e r ] , böy le b i r düzenlemenin şartları üzerinde anlaş­m a y a v a r a m a z l a r s a , b u şartlar h a k e m l i k y o l u y l a saptanacaktır.

Türkiye i l e komşu D e v l e t l e r arasındaki bütün y e n i sınır-istasyonları-mn (gares frontières) kurulması ve bu i s tasyon lar arasındaki demiryol ları ­nın işletilmesi, aynı şartlar iç inde yapılacak anlaşmalarla düzenlenecektir.

Madde 107

Türkiye 'den y a d a Y u n a n i s t a n ' d a n gelecek, y a d a Türkiye 'ye y a d a Y u n a n i s t a n ' a g idecek ve D o ğ u demiryol larının Y u n a n - B u l g a r sınırı i l e K u l e l i B u r g a z yakınındaki Y u n a n - T ü r k sınırı arasında b u l u n a n ü ç parça ­sından t rans i t geçerek y a r a r l a n a c a k y o l c u l a r l a m a l l a r [ t icaret eşyası, yük, marchandises], b u t rans i t yüzünden , hiç b i r v e r g i y a d a resme, pasapor t işlemine ya da gümrük d e n e t i m i n e bağlı kıl ınmayacaklardır.

tşbu M a d d e d e k i hükümlerin yürütülmesi, M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i ­s i n i n seçeceği b i r K o m i s e r aracılığıyla sağlanacaktır.

Y u n a n v e T ü r k Hükümetler inden h e r b i r i n i n , b u K o m i s e r i n yanına b i r e r t e m s i l c i a t a m a y a hakkı o lacaktır ; görevini y a p m a k için g e r e k l i bütün kolaylıklardan y a r a r l a n a c a k o l a n b u t e m s i l c i , yukarıdaki hükümlerin u y ­gulanmasına ilişkin h e r s o r u n u , K o m i s e r i n dikkatına s u n m a k l a görevli olacaktır. B u t e m s i l c i l e r , ihtiyaç duyacakları a l t - k a d e m e memurların sayısı ve niteliği k o n u s u n d a , K o m i s e r l e anlaşacaklardır.

K o m i s e r , sözü geçen hükümlerin yürürlüğe konulmasına ilişkin so­r u n l a r d a n , k e n d i başına çözemediğ i h e r s o r u n u , M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c ­l i s i n i n kararına s u n a b i l e c e k t i r . Y u n a n v e Türk Hükümetler i , M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n i n oyçokluğuyla alacağı her k a r a r a uymağı yükümlenir­l e r .

Söz k o n u s u K o m i s e r i n maaşı ve h i z m e t i n i n y e r i n e ge t i r i lmes ine iliş­k i n g i d e r l e r , Y u n a n v e Türk Hükümetler ince eşit p a y l a r o l a r a k karşıla­nacaktır.

— 43 —

Türkiye , i l e r i d e , E d i r n e ' y i K u l e l i B u r g a z i l e İstanbul arasındaki d e m i r y o l u n a bağl ıyacak b i r d e m i r y o l u y a p a r s a , b u M a d d e n i n , K u l e l i B u r g a z i l e B osna -Köy yakınındaki Y u n a n - T ü r k sınır noktaları arasında karşılıklı o l a r a k transi te ilişkin hükümleri geçerli o l m a k t a n çıkacaktır.

İlgili i k i D e v l e t t e n h e r b i r i n i n , işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başhyarak beş yıllık b i r sürenin b i t i m i n d e , işbu M a d d e n i n 2 n c i fıkrasın­d a n 5 n c i fıkrasına k a d a r o l a n fıkralarında öngörülen d e n e t i m i n yürürlükte tutulmasının gerek ip gerekmediğine k a r a r v e r i l m e s i iç in, M i l l e t l e r C e m i ­ye t i M e c l i s i n e başvurma hakkı olacaktır. B u n u n b i r l i k t e , Y u n a n - B u l g a r sınırı i l e Bosna -Köy arasında D o ğ u demiryol larının i k i parçasında t rans i t bakımından, i l k i k i fıkra hükümlerinin yürürlükte kalması kararlaştırıl­mıştır.

Madde 108

Türk Hükümetinin ya da özel ortaklıkların mülkiyet inde o l a n ve işbu Andlaşma gereğince Osmanl ı İmparator luğundan ayrılan ülkelerde ( top­r a k l a r d a ) b u l u n a n limanların ve demiryol larının geçir imine [ transfer ine] ilişkin özel hükümlerle , işbu Andlaşmanın ayrıcalık [ i m t i y a z ] s a h i p l e r i n e ve memurların e m e k l i l i k işlerine ilişkin mal î hükümleri saklı k a l m a k üzere, demiryollarının geçirimi [ transfer i ] aşağıdaki şartlar iç inde yapı lacaktır :

1) Bütün demiryollarının yapıları ve tesisleri fouvrages et installations) bütünüyle v e m ü m k ü n o lduğu k a d a r i y i b i r d u r u m d a bırakılacaktır ;

2) K e n d i s i n e özgü t e k e r l e k l i araç ve gereçleri (materiel roulant) o l a n b i r d e m i r y o l u şebekesi, bütünüyle , Osmanl ı İmparator luğundan ayrılmış b i r ülkede b u l u n m a k t a ise, b u araç v e gereçler, 3 0 E k i m 1918 d ö k ü m ü n e [envanter ine ] göre , eksiksiz o l a r a k bırakılacaktır ;

3 ) İşbu Andlaşma gereğince, yönet imi bölüşülmüş demiryol ları b a ­kımından, t e k e r l e k l i araç ve gereçlerin bölüşülmesi , d e m i r y o l u n u n çeşitli kolları k e n d i l e r i n e v e r i l e n işletmeler arasında, dostça anlaşmayla yapı lacak­tır. B u anlaşmada, 3 0 E k i m 1918 t a r i h l i son d ö k ü m e göre , b u demiryol ları üzerinde kütüğe geçirilmiş b u l u n a n araç ve gereçlerin önemi , h i z m e t hatlarını da k a p s a m a k üzere demiryol larının uzunluğu, trafiğin niteliği ve önemi göz önünde t u t u l m a k g e r e k i r . Anlaşmaya varı lamazsa, uyuş­mazlıklar h a k e m l i k y o l u y l a çözümlenecektir . B u h a k e m l i k , gerekirse , h e r kes ime bırakılacak y o l c u ve yük (eşya) vagonlarını be l i r t e cek , bunların tes l im şartlarını s a p t a y a c a k ve şimdiki işyerlerine taşınan araç ve gereçlerin, sınırlı b i r süre b o y u n c a , günlük bakımı için g e r e k l i göreceği düzenlemeleri yapacaktır ;

4) D o n a t ı m depoları , demirbaşlar ve takımlar, t e k e r l e k l i araç ve gereçlere u y g u l a n a n aynı şartlar içinde bırakılacaktır.

Madde 109

Aykırı hükümler bu lunmadıkça , y e n i b i r sınırın çizilmesi yüzünden b i r D e v l e t i n su lar s i s temi ( k a n a l açmalar , su taşmaları, s u l a m a , akaç­l a m a (drainage) y a d a b e n z e r i k o n u l a r ) , b i r başka D e v l e t i n ülkesinde y a -

— 44 —

pılan çalışmalara bağl ı b u l u n u r s a , y a d a b i r D e v l e t i n ülkesinde, savaş öncesi kullanımlar uyarınca, kaynağı b i r başka D e v l e t i n ülkesinde o l a n s u ­l a r ya da su gücü (énergie hydraulique) kullanıldığı d u r u m l a r d a , i l g i l i D e v ­le t ler arasında, her b i r i n i n çıkarlarını ve kazanılmış haklarını saklı t u t a ­c a k b i ç i m d e , b i r anlaşma yapılması gerek i r .

Anlaşmaya varı lamazsa, b u anlaşmazlık, h a k e m l i k y o l u y l a çözümle ­n e c e k t i r .

Madde n o

R o m a n y a i l e Türk iye , Köstence- ts tanbul k a b l o s u n u n işletme şart­larını hakgözetirlikle s a p t a m a k üzere, aralarında anlaşacaklardır. Anlaş ­m a y a v a r a m a z l a r s a , b u k o n u , h a k e m l i k y o l u y l a ç ö z ü m e bağlanacaktır .

Madde I I I

Türkiye , k e n d i adına o lduğu k a d a r uyruklarının adına d a , artık k e n d i ülkesinde k a r a y l a bir leşmeyen kabloların tümü y a d a b i r parçası üzerindeki - ne n i t e l i k t e o l u r s a o l s u n - bütün haklarından, sıfatlarından ya da ayrıcalıklarından vazgeçer .

Yukarıdaki fıkra uyarınca e l değiştirmiş [transfer edi lmiş] o l a n k a b l o l a r y a d a bunların b i r parçası özel mülkiyette ise, b u kabloların k e n d i l e r i n e geçirilmiş o lduğu Hükümet ler , m a l i k l e r e z a r a r - g i d e r i m [ t a z m i n a t ] ö d e ­y e c e k l e r d i r . Z a r a r g i d e r i m i n tutarı k o n u s u n d a anlaşmaya varılamazsa, b u t u t a r , h a k e m l i k y o l u y l a saptanacaktır.

Madde 112

Türkiye , k e n d i ülkesinde, k a r a i l e hiç o l m a z s a b i r n o k t a d a birleşen k a b l o l a r üzerinde, e sk iden s a h i p o lduğu mülkiyet hakkını e l i n d e t u t a c a k ­tır.

Söz k o n u s u kabloların, T ü r k o l m a y a n ülkede k a r a i l e birleşmelerine ilişkin hakların kullanılması ve bunların işletilme şartları, i l g i l i D e v l e t ­lerce dostça anlaşarak düzenlenecektir . Anlaşmaya varılamazsa, uyuş­mazl ık, h a k e m l i k y o l u y l a ç ö z ü m e bağlanacaktır .

Madde 113

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , h e r b i r i k e n d i s i y l e i l g i l i olması bakımından, Türk iye 'de yabanc ı p o s t a n e l e r i n kaldırılmasını k a b u l e t t i k l e r i n i b i l d i r i r ­l e r .

K E S Î M I I

SAĞLIK S O R U N L A R I

Madde 114

i s t a n b u l Yüksek Sağlık M e c l i s i kaldırılmıştır. Türkiye kıyılarının ve sınırlarının sağlık işlerinin düzenlenmesi i l e T ü r k Yönet imi görevlidir.

— 45 —

Madde 115

T ü r k bayrağı i l e yabancı b a y r a k l a r arasında hiç b i r ayırım yap ı lmak­sızın, bütün gemi l e re ve T ü r k uyruklarıyla yabanc ı D e v l e t l e r i n u y r u k l a ­rına, aynı şartlar altında, oranları ve şartları hakgözetir olması gereken , b i r tek ve aynı sağlık tar i fes i uygulanacaktır.

Madde 116

Türkiye , açıkta kalmış o l a n sağlık memurlar ının , eski i s t a n b u l Yüksek Sağlık M e c l i s i n i n fonlarından b i r z a r a r - g i d e r i m [ t a z m i n a t ] a l m a hakları­nı, ve bu M e c l i s i n sağlık memurları ve eski sağlık memurlar ıy la bunların h a k s a h i p l e r i n i n kazanılmış [müktesep] bütün öteki haklarını tanımağı yükümlenir . B u h a k l a r a , eski i s t a n b u l Yüksek Sağlık M e c l i s i yedek f o n l a ­rının kullanımına ver i l e cek y ö n e , eski sağlık yönet iminin mal î ve yönetsel bakımlardan kes in tasf iyesine ilişkin bütün s o r u n l a r l a , b u n l a r a b e n z e r ya da b u n l a r l a bağlantılı bütün s o r u n l a r b i r Ö z e l (Ad Hoc) K o m i s y o n c a çözümlenecekt ir ; b u K o m i s y o n - A l m a n y a , A v u s t u r y a v e M a c a r i s t a n d ı ­şında - i s t a n b u l Yüksek Sağlık M e c l i s i n e katılan D e v l e t l e r d e n her b i r i n i n b i r e r t e m s i l c i s i n d e n kurulacaktır. G e r e k yukarıda b e l i r t i l e n tasf iye ve ge­rek bu tas f iyeden sonra a r t a c a k paraların ne y ö n d e kullanıma ayrılacağına ilişkin b i r s o r u n yüzünden , bu K o m i s y o n üyeleri arasında anlaşmazlık çıkarsa, b u K o m i s y o n d a t e m s i l e d i l e n D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n i n M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n e başvurmağa hakkı o lacaktır ; M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c ­l i s i n i n kararları son ve kes in olacaktır.

Madde 117

Türkiye i l e , K u d ü s v e H i c a z H a c Yolculuklarının v e H i c a z d e m i r y o ­l u n u n d e n e t i m i n d e i l g i l i b u l u n a n D e v l e t l e r , uluslararası sağlık sözleşmeleri uyarınca, u y g u n düşen t e d b i r l e r i alacaklardır. B u t e d b i r l e r i n u y g u l a n m a ­sında t a m b i r tekdüzen (uniformité) sağlamak amacıy la , bu D e v l e t l e r l e Türkiye , bu H a c yolculuklarına ilişkin sağlık işleri için b i r Eşgüdüm [koor ­d i n a s y o n ] K o m i s y o n u kuracaklardır ; b u K o m i s y o n d a Türkiye Sağlık ser­v i s l e r i y l e , Denizci l iğe ilişkin Sağlık ve K a r a n t i n a işleri i s k e n d e r i y e M e c l i s i t e m s i l edilmiş olacaktır.

B u K o m i s y o n , ülkesinde toplanacağı D e v l e t i n rızasını önceden a l m a k z o r u n d a olacaktır.

Madde 118

H a c işleri Eşgüdüm [ K o o r d i n a s y o n ] K o m i s y o n u n u n çalışmalarına ilişkin r a p o r l a r , M i l l e t l e r C e m i y e t i Sağlık K o m i t e s i y l e , K a m u Sağlığı Uluslararası K u r u m u n a , v e h a c l a r l a i l g i l i o l u p d a raporları isteyecek h e r ülkenin Hükümet ine gönderilecektir. K o m i s y o n , M i l l e t l e r C e m i y e t i n c e , K a m u Sağlığı Uluslararası K u r u m u n c a y a d a i l g i l i Hükümet lerce , k e n ­d i s ine s u n u l a c a k her k o n u üzerinde görüşünü b i l d i r e c e k t i r .

— 46 —

B Ö L Ü M V

ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER

I. SAVAŞ T U T S A K L A R I

Madde 119

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , e l l e r i n d e kalmış savaş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş b u l u n a n s i v i l l e r i h e m e n yurtlarına ger i göndermeyi yükümlenirler.

Y u n a n i s t a n ' l a Türk iye 'n in , karşılıklı o l a r a k tutuklamış bulundukları savaş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş s i v i l l e r i n mübadelesi , işbu Hükümetler arasında 30 O c a k 1923 t a r i h i n d e i m z a edilmiş o l a n özel anlaşmaya k o n u olmuştur.

Madde 120

D i s i p l i n e aykırı k a b a h a t l e r yüzünden hüküm g iyeb i l e cek y a d a hüküm giymiş o l a n savaş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş s i v i l l e r , cezalarının ya da k e n d i l e r i n e karşı başlatılmış kovuşturmanın sona e r m e s i n i b e k l e m e k s i z i n , yurtlarına g e r i v e r i l e c e k l e r d i r .

D i s i p l i n suçlarından başka o l a y l a r yüzünden hüküm g iyeb i l e cek y a da h ü k ü m giymiş o l a n savaş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş s i v i l l e r i n t u t u k ­l u l u k d u r u m u süregidecektir.

Madde 121

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , kaybolmuş k i m s e l e r i n aranması, ya da ülke­l e r ine g e r i gönder i lmeme isteğini açıklamış o l a n savaş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş s i v i l l e r i n k i m l i k l e r i n i n b e l i r t i l m e s i için, k e n d i ülkelerinde, her türlü kolaylıkları sağlamağı yükümlenirler .

Madde 122

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , işbu Sözleşmenin yürürlüğe g i r m e s i y l e , savaş tutsaklarına v e gözaltı edilmiş s iv i l l e re a i t o l a n y a d a olmuş b u l u n a n e l k o n -muş h e r türlü eşyanın, paranın , değerli kâğıtların, b e l g e l e r i n ya da kişisel eşyanın ger i v e r i l m e s i n i yükümlenirler .

Madde 123

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , ordularınca ele geçirilmiş savaş tutsaklarının bakımı için yapılmış g i d e r l e r i n i s t e n m e s i n d e n , karşılıklı o l a r a k vazgeçtik­l e r i n i b i l d i r i r l e r .

2. M E Z A R L A R

Madde 124

Aşağıdaki 126 n c i M a d d e n i n k o n u s u o l a n özel hükümlere h a l e l get i r ­m e k s i z i n , Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , içlerinden her b i r i n i n , 2 9 E k i m 1914

— 47 —

t a r i h i n d e n b u y a n a savaş alanında c a n vermiş, y a d a y a r a l a n m a , k a z a ve hastalık yüzünden ölmüş asker ler i ve d e n i z c i l e r i y l e , aynı t a r i h t e n bu y a n a tutsaklıkta ölmüş savaş tutsakları ve gözaltı edilmiş s i v i l l e r i n , k e n d i y e t k i l e r i (otorite ler i ) altındaki t o p r a k l a r d a b u l u n a n mezarlıklarına, m e ­zarlarına ve k e m i k l i k l e r i n e ve onları a n m a k için dikilmiş anıtlarına saygı gösterecekler ve bunların bakımını sağhyacaklardır.

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , karşılıklı o l a r a k ülkelerinde, sözü geçen m e ­zarlıkların, k e m i k l i k l e r i n ve mezarların kimliğini o r t a y a çıkartmak ve bunları kütüğe y a z m a k , bunların bakımıyla uğraşmak, ya da bunların bulundukları yer lere u y g u n düşecek anıtlar d i k m e k işleriyle her b i r i n i n görevlendirebileceği K o m i s y o n l a r a , görevlerini y e r i n e g e i t r m e l e r i için h e r türlü kolaylıkları gösterme k o n u s u n d a anlaşacaklardır. Bu Komisyonlar ın hiç b i r askerî niteliği o lmayacaktır .

Madde 125

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , b u n u n başka, karşılıklı o l m a k şartıyla:

1) Tutsaklıkta ölmüş b u l u n a n savaş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş s i v i l l e r i n k i m l i k l e r i n i b e l i r t m e y e yararlı bütün b i l g i l e r i d e ek leyerek , b u n ­ların t a m b i r çizelgesini;

2 ) K i m l i k l e r i b e l i r t i l m e d e n g ö m ü l m ü ş b u l u n a n ölülerin m e z a r l a ­rının sayısına ve y e r l e r i n e ilişkin h e r türlü b i l g i y i , b i r b i r l e r i n e v e r m e y i yükümlenirler.

Madde 126

R o m a n y a ülkesinde 27 Ağustos 1916 t a r i h i n d e n bu y a n a ö lmüş Türk a s k e r l e r i n i n , d e n i z c i l e r i n i n ve savaş tutsaklarının mezarları , mezarlıkları , k e m i k l i k l e r i v e b u askerler le d e n i z c i l e r i a n m a k için dikilmiş anıtların b a ­kımı i le gözaltı edilmiş s iv i l l e re ilişkin o l a r a k 124 ncü ve 125 n c i M a d d e l e r ­d e n doğan bütün öteki yükümler k o n u s u n d a , R o m a n y a Hükümet i i l e Türk Hükümet i arasında özel b i r anlaşma yapılacaktır .

Madde 127

124 ncü ve 125 n c i M a d d e l e r i n gene l n i t e l i k t e k i hükümlerini t a m a m ­l a m a k üzere, b i r y a n d a n İngil iz İmparator luğu , F r a n s a v e İtalya H ü k ü ­m e t l e r i , öte y a n d a n d a Türkiye v e Y u n a n i s t a n Hükümetler i , 128 n c i M a d ­d e d e n 136 n c i M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r d e k i özel hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır.

Madde 128

Türk Hükümet i , İngil iz İmparator luğu , Fransız ve İtalya H ü k ü m e t ­l e r ine karşı, k e n d i ülkesinde, bunların, savaş alanında c a n vermiş ya da yaralanmış, k a z a ve hastalık yüzünden ö lmüş asker l e r i ve d e n i z c i l e r i y l e , tutsaklıkta ölmüş savaş tutsakları ve gözaltı edilmiş s i v i l l e r i n e a i t m e z a r ­ları, mezarlıkları, k e m i k l i k l e r i ve onları a n m a k için dikilmiş anıtları k a p ­sayan t o p r a k parçalarını [arsaları] bu Hükümet ler in kul lanımına ayrı ayrı

— 48 —

ve sürekli o l a r a k bırakmağı yükümlenir . B u n u n g i b i , Türk Hükümet i , 130 n c u M a d d e d e öngörülen K o m i s y o n l a r a , b i r a r a y a t o p l a m a mezarlıkları (cimetières de groupement), k e m i k l i k l e r k u r m a k , ya da anıtlar d i k m e k için i l e r i d e g e r e k l i görülecek t o p r a k parçalarını d a , sözü geçen bu Hükümetler in kullanımına bırakacaktır.

T ü r k Hükümet i , b u n d a n başka, söz k o n u s u m e z a r l a r a , mezarlıklara, k e m i k l i k l e r e ve anıtlara giriş serbestliği tanımağı ve gerekirse , b u r a l a r d a c a d d e v e y o l l a r yapı lmasına i z i n vermeği yükümlenir .

Y u n a n Hükümet i de , k e n d i ülkesine ilişkin o l a r a k , aynı yükümleri k a b u l eder .

Yukar ıda b e l i r t i l e n hükümler , böy le b i r amaçla bırakılmış o l a n t o p r a k parçaları üzerinde, d u r u m a göre , T ü r k y a d a Y u n a n egemenliğine h a l e l v e r m e z .

Madde 129

T ü r k Hükümet ince kullanımı bırakılacak t o p r a k parçaları arasında, özellikle İngil iz imparator luğu için, 3 sayılı H a r i t a d a * gösterilmiş o l a n Anzac (Arı B u r n u ) bölgesindeki t o p r a k parçaları da bulunmaktadır .

i n g i l i z imparator luğunun yukarıda adı geçen t o p r a k parçasından yararlanması aşağıdaki şartlara bağlı olacaktır :

1 . Bu t o p r a k parçası , Barış Andlaşmasıyla b e l i r t i l e n amacından başka h e r h a n g i b i r amaç la kul lanı lmayacaktır ; b u yüzden , hiç b i r asker l ik y a d a t i caret amacıy la , ya da yukarıda b e l i r t i l e n asıl amacı dışında k a l a n başka h e r h a n g i b i r amaç la kul lanı lmayacaktır ;

2 . Türk Hükümet in in , bu t o p r a k parçasını - mezarlıkları da k a p ­s a m a k üzere - denet lemeğe h e r z a m a n hakkı o lacaktır ;

3 . Mezarlıkları k o r u m a k l a görevli s i v i l bekçilerin sayısı, mezarlık başına b i r bekç iden çok o lmayacaktır . Mezarlıklar dışındaki t o p r a k parça ­sı iç in ayrıca bekçiler bu lunmayacakt ı r ;

4 . Bu t o p r a k parçasında, ister mezarlıklar iç inde ister dışında, ancak bekçiler iç in kes in o l a r a k g e r e k l i k o n u t l a r d a n başka k o n u t l a r yap ı lmaya­caktır ;

5 . B u t o p r a k parçasının kıyısında, i n s a n y a d a yük yüklemeği y a d a k a r a y a çıkartmağı kolaylaştırabilecek, hiç b i r rıhtım, d a l g a kıran y a d a iskele yapı lmayacaktır ;

6 . Bu t o p r a k parçasını z i y a r e t için g e r e k l i bütün işlemler yalnız Boğazlar ' ın i ç kıyısında yapı labi lecek ve bu t o p r a k parçasına E g e D e n i z i kıyısından g irmeğe , a n c a k b u işlemlerin tamamlanmasından sonra i z i n v e r i l e c e k t i r . T ü r k Hükümet i , m ü m k ü n o lduğu k a d a r bas i t olması gereken söz k o n u s u işlemlerin, Türk iye 'ye gelecek öteki yabancı ların bağlı t u t u ­lacakları işlemlerden d a h a külfetli o lmaması ve gereksiz her türlü gec ik -

* 3 sayılı haritanın sol üst köşesinde "GELİBOLU Y A R I M A D A S I " sözlerinin altında, "129 ncu Maddede öngörülen ayrıcalık" yazılıdır. ( S . L . M . )

— 49 —

meye y o l açmayacak koşullar altında yapılmasını , işbu M a d d e n i n öteki hükümlerine h a l e l g e l m e m e k şartıyla, k a b u l e d e r ;

7 . Bu t o p r a k parçasını z i y a r e t isteğinde b u l u n a n k i m s e l e r silâhlı o lmayacaklardır ; Türk Hükümet in in , bu yasağın uygulanmasını denet l e ­meğe hakkı olacaktır ;

8. Türk Hükümet i , 150 kişiyi aşan ziyaretçi topluluklarının girişin­den , e n a z b i r h a f t a önce h a b e r l i kılınacaktır.

Madde 130

İngil iz , Fransız v e İtalyan Hükümet ler inden h e r b i r i , T ü r k v e Y u n a n Hükümetlerinin d e b i r e r t e m s i l c i gönderecekleri b i r K o m i s y o n k u r a c a k v e bu K o m i s y o n , m e z a r l a r a , mezarlıklara, k e m i k l i k l e r e ve anıtlara ilişkin sorunları, y e r i n d e , ç ö z ü m e bağlıyacaktır. Bu komisyonların başlıca görev ­ler i şunlar olacaktır :

1 ) Ölülerin g ö m ü l d ü ğ ü ya da gömülmüş olabi leceği bö lge lerde k e ­şifler y a p a r a k , o r a l a r d a b u l u n a n mezarları , mezarlıkları , k e m i k l i k l e r i ve amtları kütüğe y a z m a k ;

2 ) Mezarlar ın , gerektiğinde b i r a r a y a toplanmasına ne g i b i koşullar altında girişileceğini s a p t a m a k ; T ü r k ülkesinde T ü r k t e m s i l c i s i y l e , Y u n a n ülkesinde d e Y u n a n tems i l c i s iy l e anlaşarak, b i r a r a y a t o p l a m a mezarl ık­larının, k e m i k l i k l e r i n v e d i k i l e c e k anıtların y e r l e r i n i kararlaştırmak; b u amaçla ayrılacak y e r l e r i n sınırlarını, g e r e k l i en küçük a l a n ö l çüsünde , s a p t a m a k ;

3 ) K e n d i uyruklarına ayrılmış y a d a ayrılacak m e z a r l a r a , m e z a r ­lıklara, k e m i k l i k l e r e ve anıtlara ilişkin kes in plânı , h e r K o m i s y o n u n bağl ı o lduğu H ü k ü m e t adına, Türk v e Y u n a n Hükümet ler ine b i l d i r m e k .

Madde 131

K e n d i l e r i n e t o p r a k parçası ayrılmış o l a n Hükümet ler , b u toprakları yukarıda b e l i r t i l e n d e n başka m a k s a t l a r l a kul lanmamağı ve kullanılmasına i z i n vermemeği yükümlenirler. B u t o p r a k parçaları d e n i z kıyısında b u l u n ­m a k t a ise, b u kıyı, k e nd i s ine t o p r a k parçası ayrılmış o l a n H ü k ü m e t ç e k a r a y a d a d e n i z l e i l g i l i askerliğe y a d a t i carete ilişkin başka hiç b i r m a k s a t için kullanılmayacaktır. M e z a r l a r a v e mezarlıklara ayrılmış o l a n y e r l e r b u amaçla y a d a anıt d i k i l m e s i için kullanılmayacaksa, b u y e r l e r , d u r u m a göre, Türk y a d a Y u n a n Hükümetler ine g e r i v e r i l e c e k t i r .

Madde 132

128 n c i M a d d e d e n 130 n c u M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r d e ö n g ö ­rülen t o p r a k parçalarına ilişkin t a m ve eks iks iz y a r a r l a n m a hakkının İ n ­g i l i z , Fransız ve İtalyan Hükümetler ine sürekli o l a r a k bırakılması iç in ge­reken y a s a m a y a d a yönet im t e d b i r l e r i , 130 n c u M a d d e n i n 3 ncü fıkra­sında öngörülen b i l d i r i y i i z l eyecek altı ay i ç inde , T ü r k ve Y u n a n H ü k ü ­met l e r ince alınacaktır. Kamulaşt ırmalar yapılması gerekirse , b u n l a r T ü r k

— 50 —

ülkesinde yapılacaksa T ü r k Hükümet ince , Y u n a n ülkesinde yapılacaksa Y u n a n Hükümet ince gerçekleştirilecek ve g i d e r l e r i ülke Hükümet ince karşılanacaktır.

Madde 133

İngi l iz , Fransız ve İtalyan Hükümetler i , k e n d i uyruklarına a i t m e z a r ­ların, mezarlıkların, k e m i k l i k l e r i n ve anıtların yapımını , düzenlenmesini ve bakımını , u y g u n görecekleri b i r yürütme organına [ u y g u l a m a örgütüne] e m a n e t e tmekte serbest olacaklardır . Bu örgütler [ o r g a n l a r ] askerî n i t e ­l i k t e o lmayacaklardır . Ya ln ız mezarların b i r a r a y a toplanması ve m e z a r ­lıklarla k e m i k l i k l e r i n kurulması için g e r e k l i sayılacak d u r u m l a r d a ölü kalıntılarının m e z a r l a r d a n çıkartılması, taşınması i l e , k e n d i l e r i n e t oprak ayrılmış Hükümet ler in , yurtlarına gönderi lmelerini z o r u n l u görecekleri ölü kalıntılarının mezarlar ından çıkartılması ve taşınması işlerinde y e t k i l i o lacaklardır .

Madde 134

İngil iz , Fransız ve İtalyan Hükümetler inin , Türk iye 'de b u l u n a n m e ­zarlarının, mezarlıklarının, k e m i k l i k l e r i n i n ve anıtlarının korunmasını, k e n d i uyrukları arasından a t a n a c a k bekçilerce yapt ırmağa h a k l a n o l a ­caktır. Bu bekçiler T ü r k makamlar ınca [resmen] tanınacaklar ve m e z a r ­ların, mezarlıkların, k e m i k l i k l e r i n ve anıtların korunmasını sağlamak için, T ü r k makamlar ından yard ım göreceklerdir. Bekçilerin askerî hiç b i r n i ­teliği o l m a y a c a k , fakat k e n d i l e r i n i s a v u n m a k üzere b i r rövolver y a d a o t o m a t i k t a b a n c a taşıyabileceklerdir.

Madde 135

128 n c i M a d d e d e n 131 n c i M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r d e öngörü­l e n t o p r a k parçalarına, d u r u m a göre , Türkiye v e T ü r k makamlarınca, y a d a Y u n a n i s t a n v e Y u n a n makamlar ınca h e r h a n g i b i r k i r a , r e s i m y a d a verg i uygulanmayacakt ır . İngi l iz , Fransız ve İtalyan Hükümetler inin t e m s i l c i ­l e r i y l e , bu mezarları , mezarlıkları , k e m i k l i k l e r i ve anıtları z i y a r e t etmek i s teyenler iç in , b u r a l a r a giriş, h e r z a m a n serbest olacaktır. T ü r k H ü k ü m e ­t i y l e Y u n a n Hükümet i k e n d i ülkelerinde b u l u n a n söz k o n u s u t o p r a k p a r ­çalarına ulaştıracak yolların bakımını sürekli o l a r a k üzerlerine a l a c a k l a r ­dır.

• T ü r k Hükümet iy le Y u n a n Hükümet i , söz k o n u s u mezarların, m e z a r ­lıkların, k e m i k l i k l e r i n ve anıtların bakımı ya da bunların korunmasıyla görevlendiri lmiş k i m s e l e r i n ihtiyaçlarına yetecek ö l çüde s u y u n sağlanması bak ımından , İngi l iz , Fransız ve İtalyan Hükümetler ine her türlü kolaylık­ları göstermeği , karşılıklı o l a r a k yükümlenirler.

Madde 136

İngi l iz , Fransız ve İtalyan Hükümetler i , Türk iye 'den ayrılan ülkeleri de k a p s a m a k üzere, k e n d i y e t k i l e r i [ o tor i te ler i ] altındaki ülkelerde gömülü b u l u n a n T ü r k asker ler iy le d e n i z c i l e r i için m e z a r l a r , mezarlıklar, k e m i k l i k -

— 51 —

l er y a p m a k v e anıtlar d i k m e k k o n u s u n d a , 128 n c i M a d d e i l e 130 n c u M a d ­d e d e n 135 M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r d e k i hükümlerden y a r a r l a n m a hakkını, T ü r k Hükümet ine tanımayı yükümlenirler .

3. G E N E L HÜKÜMLER

Madde 137

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r arasında kararlaştırılmış aykırı hükümler dışında, 30 E k i m 1918 t a r i h i n d e n başlıyarak, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişine k a d a r , İstanbul 'u işgal eden D e v l e t l e r i n makamlar ınca y a d a b u m a k a m l a r l a görüş birliği i ç inde, k e n d i uyruklarıyla yabancı lar ın y a d a Türk uyruklarının malları, hakları ve çıkarları, ve bu k i m s e l e r i n Türkiye makamlarıyla ilişkileri k o n u s u n d a verilmiş k a r a r l a r y a d a b u y r u k l a r [ e m i r ­l er ] geçerli sayılacak v e b u k a r a r l a r l a b u y r u k l a r y ü z ü n d e n , b u D e v l e t l e r e ya da onların makamlarına karşı hiç b i r i s temde bulunulamayacakt ır .

Yukarıda sözü e d i l e n k a r a r l a r v e b u y r u k l a r yüzünden uğranılan b i r z a r a r d a n doğan bütün öteki i s temler , H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n e sunulacaktır.

Madde 138

G e n e l affa ilişkin bugünkü t a r i h l i B i l d i r i n i n I V ncü v e V I n c i p a r a g ­raflarına h a l e l g e l m e m e k şartıyla, yargı konularında, 30 E k i m 1918 t a r i ­h i n d e n başlıyarak işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişine k a d a r , İstanbul 'u işgal eden D e v l e t l e r i n yargıçları, m a h k e m e l e r i y a d a makamlar ınca o lduğu g i b i , 8 Aralık 1912 t a r i h i n d e kurulmuş geçic i Yarg ı [ A d a l e t ] K a r m a K o m i s y o n u n c a d a Türkiye 'de verilmiş o l a n k a r a r l a r v e b u y r u k l a r , u y g u ­l a m a t e d b i r l e r i y l e b i r l i k t e , geçerli sayılacaktır.

B u n u n l a b i r l i k t e , b i r askerî m a h k e m e y a d a b i r k o l l u k [pol is ] m a h ­kemesince , h u k u k işlerinde, verilmiş b i r h ü k ü m yüzünden , b i r özel kişinin, başkasının yararına uğramış o lduğu b i r zararın onarılması için b i r i s temde bulunması d u r u m u n d a , işbu i s t e m H a k e m l i k K a r m a M a h k e m e s i n e g ö t ü ­rülecek v e b u M a h k e m e , g e r e k l i görürse, b i r z a r a r - g i d e r i m d e [ t a z m i n a t t a ] bulunulmasını , üstelik, o lduğu g i b i eski d u r u m a g e t i r m e y i (restitution) z o r u n l u kılabilecektir.

Madde 139

S i v i l [ m ü l k î ] , yargısal y a d a mal î yönet im kurumlarıyla vakıfların yönetmimine ilişkin o l u p d a , yalnız Osmanl ı i m p a r a t o r l u ğ u n d a n ayrılan b i r ülkenin Hükümetini i l g i l e n d i r e n ve Türk iye 'de b u l u n a n arşivler, kü ­tükler, plânlar ve her türlü be lge ler le , Osmanl ı impara tor luğundan a y ­rılan b i r t o p r a k t a b u l u n u p , yalnız T ü r k Hükümet in i i l g i l e n d i r e n b u çeşit be lge ler , karşılıklı o l a r a k , h e r i k i tarafça b i r b i r i n e v e r i l e c e k t i r .

Yukarıda b e l i r t i l e n arşivleri, kütükleri, plânları , senet ler i ve öteki be lge l e r i e l inde b u l u n d u r a n Hükümet d e k e n d i s i n i b u be lge ler le i l g i l i say -

— 52 —

m a k t a y s a , b u be lge ler , istek üzerinde, i l g i l i Hükümete bunların f o togra f i -l e r i n i ya da onaylanmış örneklerini [kopyalar ın] v e r m e k şartıyla, o H ü k ü ­metçe s a k l a n a b i l e c e k t i r .

G e r e k Türkiye 'den gerekse ayrılmış t o p r a k l a r d a n alınmış arşivler, kütükler, plânlar, senetler ve öteki be lge ler , yalnız alınmış oldukları ül­k e y i i l g i l e n d i r m e k t e y s e l e r , bunların asılları, karşılıklı o l a r a k ger i v e r i l e ­c e k t i r .

B u işlemlerin gerektireceği g i d e r l e r , be lge l e r i isteyen Hükümetçe karşılanacaktır.

Yukarıdaki hükümler , eski Osmanl ı İmparator luğuna a i t o l u p da 1912 yı l ından önce Y u n a n i s t a n ' a geçirilmiş b u l u n a n ilçelerdeki [ k a z a l a r ­d a k i , districts] m a l l a r a ya da vakıflara ilişkin kütüklere de aynı şartlar içinde uygulanacaktır.

Madde 140

Türkiye i l e öteki bağıtlı D e v l e t l e r arasında, savaş sırasında ve karşılıklı o l a r a k , 30 E k i m 1918 t a r i h i n d e n ö n c e elde edilmiş bütün d e n i z g e n i m e t -l e r i [ g a n a i m - i b a h r i y e , prises martimes] hiç b i r isteme y o l açmayacaktır . İstanbul 'u işgal eden D e v l e t l e r c e , bu t a r i h t e n s o n r a , silâh-bırakışımının [mütarekenin] bozulması yüzünden , yapılmış o l a n e l k o y m a l a r [ zapt lar ,

prises] k o n u s u n d a da aynı h ü k ü m uygulanacaktır.

Şurası kararlaştırılmıştır k i , İstanbul 'u işgal eden D e v l e t l e r i n H ü k ü ­m e t l e r i v e uyruklarınca y a d a Türk Hükümet i v e T ü r k uyruklarınca, b u Hükümetler in , 29 E k i m 1914 t a r i h i n d e n 1 O c a k 1923 t a r i h i n e k a d a r , k e n d i l imanlarına y a d a işgal e t t i k l e r i l i m a n l a r d a kullanmış bulundukları h e r çeşit küçük tonajlı d e n i z taşıtına, y a t l a r a (yachts) ve m a v n a l a r a ilişkin o l a r a k , hiç b i r i s t e m öne sürülemeyecektir. B u n u n l a b i r l i k t e , işbu hüküm, gene l affa ilişkin o l a r a k bugünkü t a r i h l e i m z a l a n a n B i l d i r i n i n V I n c i paragrafı hükmüne h a l e l vermeyeceği g i b i , 2 9 E k i m 1914 t a r i h i n d e n önceki h a k l a r a d a y a n a r a k , özel kişilerce başka özel kişilere karşı öne sürüle­b i l e cek i s temlere de h a l e l g e t i r m e y e c e k t i r .

3 0 E k i m 1918 d e n s o n r a elkonulmuş [zaptedilmiş] T ü r k v e Y u n a n g e m i l e r i , h e r i k i H ü k ü m e t ç e , karşılıklı o l a r a k g e r i v e r i l e c e k t i r .

Madde 141

İşbu Andlaşmanın 25 n c i M a d d e s i n i n ve 28 H a z i r a n 1919 t a r i h l i V e r s a i l l e s Andlaşmasının 155 n c i , 250 n c i ve 440 n c i m a d d e l e r i i le I I I ncü E k ' i n i n V I I I n c i B ö l ü m ü n ü n (Onarımlar ) uygulanmasıyla, savaş sırasında A l m a n Hükümet i y a d a A l m a n uyruklarınca Osmanl ı H ü k ü m e ­t i n e y a d a Osmanl ı uyruklarına, şimdi b u g e m i l e r i e l inde b u l u n d u r a n Müttef ik Hükümet ler in rızası olmaksızın geçirilmiş [transfer edilmiş] b u l u n a n bütün A l m a n g e m i l e r i n e ilişkin o l a r a k , A l m a n Hükümetine y a d a A l m a n uyruklarına karşı k e n d i l e r i n e düşebilecek h e r yükümden Türk Hükümet in in ve T ü r k uyruklarının kurtulmuş (liberes) sayıldıkları b i l d i r i l i r .

Türkiye i l e , Türk iye 'n in yanında savaşmış öteki D e v l e t l e r i n ilişkile­r i n d e de , gerekirse , b u h ü k ü m uygulanacaktır .

— 53 —

Madde 142

Y u n a n v e T ü r k halklarının mübadeles ine ilişkin o l a r a k , Y u n a n i s t a n i l e Türkiye arasında 30 O c a k 1923 de yapı lmış o l a n özel Sözleşme, söz k o n u s u i k i Yüksek T a r a f arasında, işbu Andlaşmanın iç indeymiş g i b i , aynı g ü ç ve değerde olacaktır .

İ Ş B U A N D L A Ş M A , m ü m k ü n o l a n en kısa süre iç inde onaylanacaktır . O n a m a be lge ler i P a r i s ' t e sunulacaktır. J a p o n Hükümet i , onamanın yapılmış o lduğunu , P a r i s ' t e k i d i p l o m a t i k

temsi l c i s i aracılığıyla, F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet ine b i ld irmeğe y e t k i l i o l a c a k v e b u d u r u m d a , J a p o n Hükümet i o n a m a be lges in i m ü m k ü n o l a n e n kısa süre iç inde gönderecektir .

i m z a c ı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i , işbu Andlaşmayla b i r l i k t e , imzalamış oldukları v e L a u s a n n e Konferansının S o n [ N i h a î ] S e n e d i n d e b e l i r t i l e n S e n e t l e r i - b u n l a r o n a m a gerekt i rmekteyse l e r - tek ve aynı be lge i l e onaylayacaktır .

B i r y a n d a n Türkiye , v e öte y a n d a n i n g i l i z İmparator luğu , F r a n s a , i t a l y a v e J a p o n y a , y a d a bunların arasından üçü , o n a m a b e l g e l e r i n i s u n ­dukları z a m a n , b i r i l k sunuş tutanağı (proces-verbal de depot) düzenlenecektir .

B u i l k tutanağın t a r i h i n d e n başlıyarak, And laşma, o n u böy lece o n a y ­lamış o l a n Bağıtlı Yüksek T r a f l a r arasında yürürlüğe g i r e c e k t i r . B u n d a n s o n r a , öteki D e v l e t l e r iç in, o n a m a b e l g e l e r i n i n sunuluşu t a r i h i n d e yürür lü­ğe g i recekt i r .

Fransız Hükümet i , o n a m a b e l g e l e r i n i n sunuş tutanaklarının doğruluğu onaylanmış b i r e r örneğini bütün i m z a c ı D e v l e t l e r e t e s l i m edecekt i r .

B U H Ü K Ü M L E R E O L A N İ N A N Ç L A , adları aşağıda b e l i r t i l e n T a m -y e t k i l i T e m s i l c i l e r , işbu Andlaşmayı imzalamışlardır.

L A U S A N N E ' d a , y i r m i dört T e m m u z b i n d o k u z yüz y i r m i ü ç t a r i h i n ­de , yalnız b i r nüsha o l a r a k düzenlenmişt ir ; b u nüsha F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet inin arşivlerine k o n u l a c a k v e b u H ü k ü m e t , i m z a c ı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n e , b u n u n , doğruluğu onaylanmış b i r e r örneğini v e r e c e k t i r .

Madde 143

( L . S . ) * ( L . S . ) ( L . S . ) ( L . S . ) ( L . S . ) ( L . S . ) ( L . S . ) ( L . S . ) ( L . S . )

E . K . V É N t S É L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D t A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S C O

G A R R O N t . G . O M O N T A G N A . K . O T C H t A l .

H o r a c e R U M B O L D . P E L L É .

( L . S . ) ( L . S . ) ( L . S . )

M . İ S M E T . D r . R ı Z A N U R . H A S A N .

* "Mühür yer i " anlamına "Locus Sigilli" sözlerinin kısaltılışı. ( S . L . M . )

II. BOĞAZLAR REJİMİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R .

İ N G İ L İ Z İ M P A R A T O R L U Ğ U , F R A N S A , İ T A L Y A , J A P O N Y A , B U L G A R İ S T A N , Y U N A N İ S T A N , R U S Y A , S I R P - H I R V A T - S L O V E N D E V L E T İ V E T Ü R K Î Y E ,

Bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasının 23 ncü M a d d e s i y l e ben imsenen i l k e uyarınca, Boğazlar 'da bütün ulusların g e m i l e r i için A k d e n i z ' l e K a r a ­d e n i z arasında geçiş ve gidiş-geliş serbestliğini sağlamak kaygısıyla,

Ve bu serbestliği sürdürmenin gene l barış ve dünya t i c a r e t i için gerek­l i o lduğunu göz önünde t u t a r a k ,

B u amaçla b i r Sözleşme yapmağı kararlaştırmışlar v e T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r i n i aşağıda belirtildiği üzere atamışlardır:

M A J E S T E B Ü Y Ü K - B R İ T A N Y A V E İ R L A N D A B İ R L E Ş İ K - K R A L L I Ğ I V E D E N İ Z L E R Ö T E S İ Î N G Î L Î Z Ü L K E L E R İ K R A L I , H İ N D İ S ­T A N İ M P A R A T O R U :

Ç o k Sayın S i r H o r a c e G e o r g e M a n t a g u R U M B O L D , B a r o n e t , G . C . M . G . , * İstanbul 'da Yüksek -Komiser ;

F R A N S A C U M H U R B A Ş K A N I :

K o r g e n e r a l Sayın M a u r i c e P E L L É , F r a n s a Büyükelçisi, C u m h u r i y e t ' -in D o ğ u ' d a Yüksek-Komiser i , Légion d'Honneur u l u s a l Nişanının Grand Officier rütbesi ;

M A J E S T E İ T A L Y A K R A L I :

Sayın M a r k i C a m i l l e G A R R O N İ , Krall ık Senatörü, İtalya Büyükel­çisi, İ s tanbul 'da Yüksek-Komiser , Saints Maurice et Lazare N i -şanlarıyla Couronne d'Italie Nişanının Grand-Croix rütbesi;

M . J u l e s César M O N T A G N A , A t i n a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m y e t k i l i Ortaelç i , Saints Maurice et Lazare Nişanlarının Com­mandeur rütbesi, Couronne d'Italie Nişanının Grand Officier rütbesi;

M A J E S T E J A P O N Y A İ M P A R A T O R U :

M . K e n t a r o O T C H i A l , J u s a m m i , Soleil Levant Nişanının B i r i n c i Sınıf rütbesi, R o m a ' d a Olağanüstü ve T a m y e t k i l i Büyükelçi;

* Grand Cross of Si Michael and Si George Nişanı (S .L .M. )

— 55 —

M A J E S T E B U L G A R L A R K R A L I :

M . B o g d a n M O R P H O F F , Demiryol lar ı , Pos ta v e T e l g r a f işleri eski Bakanı ;

M . D i m i t r i S T A N C l O F F , H u k u k D o k t o r u , L o n d r a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i ve T a m y e t k i l i Ortaelç i , Saint-Alexandre Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M A J E S T E Y U N A N L I L A R K R A L I :

M . Ele f ther ios K . V É N Ï S É L O S , eski Başbakan, Sauveur Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . Démètre C A C L A M A N O S , L o n d r a ' d a T a m y e t k i l i Ortaelç i , Sauveur Nişanının Commandeur rütbesi ;

M A J E S T E R O M A N Y A K R A L I :

M . C o n s t a n t i n I . D Î A M A N D Y , T a m y e t k i l i Ortae l ç i ;

M . C o n s t a n t i n C O N T Z E S C O , T a m y e t k i l i Or tae l ç i ;

R U S Y A :

M . N i c h o l a s İvanovitch Î O R D A N S K Y ;

M A J E S T E S I R P L A R , H I R V A T L A R V E S L O V E N L E R K R A L I :

M . D r . M i l o u t i n e Y O V A N O V l T C H , B e r n ' d e Olağanüstü T e m s i l c i ve T a m y e t k i l i Ortaelçi ;

T Ü R K I Y E B Ü Y Ü K M Î L L E T M E C L Î S I H Ü K Ü M E T I :

İ S M E T Paşa, Dışişleri Bakanı, E d i r n e M i l l e t v e k i l i ;

D r . R I Z A N U R B e y , Sağlık İşleri v e S o s y a l Y a r d ı m Bakanı, S i n o p M i l l e t v e k i l i ;

H A S A N B e y , eski B a k a n , T r a b z o n M i l l e t v e k i l i .

B U T E M S Î L C Î L E R , y e t k i b e l g e l e r i n i gösterdikten v e b u n l a r usulüne u y g u n ve geçerli k a b u l e d i l d i k t e n s o n r a , aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır :

Madde i

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , aşağıda, " B o ğ a z l a r " ("Détroits") gene l t e r i ­m i n i n kapsamına g i r e n Çanakkale Boğaz ı 'nda , M a r m a r a D e n i z i ' n d e v e K a r a d e n i z Boğazı 'nda , d e n i z d e n ve h a v a d a n geçiş ve gidiş-geliş serbestliği i l k e s i n i k a b u l ve ilân e tmekte görüş birliğine varmışlardır.

Madde 2

Boğazlar 'dan barış zamanında ve savaş zamanında , t i caret g e m i l e r i y ­le t i caret uçaklarının ve savaş g e m i l e r i y l e savaş uçaklarının geçişi ve g i -diş-gelişi, b u n d a n böyle aşağıdaki E k ' i n hükümleri uyarınca düzenlenmiş­t i r .

E K

B O Ğ A Z L A R D A N T İ C A R E T G E M İ L E R İ V E U Ç A K L A R I Y L A , S A V A Ş G E M İ L E R İ V E U Ç A K L A R I N I N GEÇİŞİNE İLİŞKİN

K U R A L L A R

§ I-Hastane gemilerini, gezinti gemilerini ve balıkçı gemileriyle

askerî olmayan uçakları da kapsamak üzere, ticaret gemileri.

a) Barış zamanında:

B a y r a k ve yük ne o l u r s a o l s u n , uluslararası sağlık hükümleri saklı k a l m a k üzere, hiç b i r işlem olmaksızın, kılavuz, fener, römorkör ya da d o ğ r u d a n doğruya yapı lan aynı n i t e l i k t e başka h i z m e t l e r e karşılık o l a n l a r dışında, hiç b i r v e r g i [ res im] ya da harç alınmaksızın, üstelik Türk H ü k ü ­m e t i n c e ayrıcalıklar tanınmış [ i m t i y a z verilmiş] kurumların ve işletmelerin b u k o n u d a yararlandıkları h a k l a r a z a r a r g e l m e m e k şartıyla, gündüz v e gece, g e m i l e r i n gidiş-geliş ve geçişleri bakımından t a m serbestl ik.

Bu mal î yükümler in [rüsumun, droits] alınmasını kolaylaştırmak için, Boğaz lar 'dan geçen t i care t g e m i l e r i , T ü r k Hükümet ince gösterilecek y e r ­lere adlarını, uyrukluklarını, tonajlarını ve g i t t i k l e r i y e r i b i l d i r e c e k l e r d i r .

K ı lavuz a l m a k isteğe bağlıdır .

b) Savaş zamanında Türkiye tarafsız kalırsa :

Yukar ıda b e l i r t i l e n aynı şartlar i ç inde , gündüz ve gece, gidiş-geliş ve geçiş bak ımından t a m serbest l ik . Tarafsız b i r D e v l e t sıfatıyla Türkiye 'nin s a h i p o lduğu h a k l a r ve yükümlü bu lunduğu ödevler , suları ve havası T ü r ­k i y e ' n i n tarafsız o lduğu b i r savaş süresince barış zamanında o lduğu g i b i t a m serbest l ik i ç inde kalması gereken Boğazlar 'da gidiş-gelişi engelleyecek h e r h a n g i b i r t e d b i r almasına Türkiye 'y i y e t k i l i kılmış olmayacaktır .

K ı lavuz a l m a k isteğe bağlıdır .

c) Savaş zamanında, Türkiye savaşan bir Devletse:

Tarafsız g e m i l e r ve askerî o l m a y a n tarafsız uçaklar için, b u n l a r özel­l i k l e düşmana savaş kaçağı , düşman b i r l i k l e r i y a d a düşman uyrukları taşıyarak yard ım e t m i y o r l a r s a , gidiş-geliş serbestliği. Türkiye 'n in , bu ge­m i l e r i v e uçakları dene t l eme v e a r a m a hakkı b u l u n a c a k v e b u n u n için, söz k o n u s u uçaklar, Türk iye 'n in bu amaçla göstereceği ve hazırlayacağı bölgelerde k a r a y a y a d a d e n i z e i n m e k l e yükümlü bulunacaktır . Düşman g e m i l e r i n e karşı D e v l e t l e r h u k u k u n u n k a b u l ettiği t e d b i r l e r i u y g u l a m a bak ımından , Türkiye 'n in s a h i p o lduğu h a k l a r o lduğu g i b i kalmaktadır.

Türk iye , düşman g e m i l e r i n i n Boğazlar ' ı kullanmalarını önlemek için g e r e k l i göreceği her türlü t e d b i r l e r i a lmağa y e t k i l i olacaktır. B u n u n l a b i r ­l i k t e , bu t e d b i r l e r , tarafsız g e m i l e r i n serbestçe geçişini önliyecek n i t e l ik te o lmayacakt ı r ; Türk iye , bu amaç la , söz k o n u s u gemi lere g e r e k l i yöner­geler [ t a l i m a t ] ve kılavuzlar sağlamağı yükümlenir .

— 56 -

— 57 —

§ 2.

Yardımcı gemileri, asker taşıt gemilerini, uçak gemilerini ve

askerî uçakları da kapsamak üzere, savaş gemileri

a) Barış zamanında :

B a y r a k n e o l u r s a o l s u n , hiç b i r işlem, h e r h a n g i b i r r e s i m y a d a harç olmaksızın, fakat k u v v e t l e r i n toplamına ilişkin o l a r a k aşağıdaki kısıtla­m a l a r i ç inde , gece ve gündüz , t a m geçiş serbestliği.

B i r D e v l e t i n K a r a d e n i z ' e g i t m e k üzere Boğaz lar 'dan geçirebileceği e n büyük k u v v e t , K a r a d e n i z ' d e kıyısı o l a n D e v l e t l e r d e n e n k u v v e t l i d o n a n ­ması o l a n D e v l e t i n , geçiş sırasında K a r a d e n i z ' d e b u l u n a n donanmas ından d a h a büyük o lmayacakt ır ; b u n u n l a b i r l i k t e , D e v l e t l e r , K a r a d e n i z ' e h e r z a m a n v e her d u r u m d a , h e r b i r i 10,000 t o n u geçmeyen ü ç g e m i y i aşma­y a c a k b i r d e n i z k u v v e t i göndermek hakkını saklı tutmaktadırlar.

Boğazlar 'dan geçen g e m i l e r i n sayısı yüzünden Türk iye 'ye hiç b i r şe­k i l d e b i r s o r u m l u l u k düşmeyecektir.

Bu kuralın uygulanması olanağını sağlamak için, 10 n c u M a d d e d e öngörülen Boğazlar K o m i s y o n u , K a r a d e n i z ' d e kıyısı o l a n her D e v l e t t e n , h e r yıl 1 O c a k ve 1 T e m m u z t a r i h l e r i n d e , K a r a d e n i z ' d e k i zırhlılarının (cuirassés), savaş kruvazörlerinin (croiseurs de bataille), uçak g e m i l e r i n i n (bâtiments porte-avions), kruvazörlerinin (croiseurs), m u h r i p l e r i n i n (destroyers), denizaltılarının ve başka h e r t i p g e m i l e r l e d e n i z uçaklarının sayısını b i l d i r ­m e s i n i ve , b u b i l d i r i d e b u l u n u r k e n de, h i z m e t t e o l a n g e m i l e r i , m e v c u d u i n ­dirilmiş, yedekte t u t u l a n , onar ım ve değişiklik görmekte b u l u n a n g e m i l e r i , ayrı ayrı göstermesini i s teyecekt ir .

Boğazlar K o m i s y o n u , b u b i l d i r i l e r i aldıktan s o n r a , i l g i l i D e v l e t l e r e , K a r a d e n i z ' d e en k u v v e t l i donanmanın kapsadığı zırhlıların, savaş k r u v a ­zörlerinin, uçak g e m i l e r i n i n , m u h r i p l e r i n , kruvazörlerin, denizaltıların ve uçaklarla - varsa - başka h e r t i p g e m i l e r i n sayısını b i l d i r e c e k t i r ; ayrıca, b u d o n a n m a y a bağlı b i r g e m i n i n K a r a d e n i z ' e girişi y a d a o r a d a n çıkışı yüzünden doğan değişiklikler de , h e m e n , i l g i l i D e v l e t l e r i n b i l g i s i n e s u n u ­lacaktır.

Boğazlar 'dan K a r a d e n i z ' e g i t m e k üzere geçirilecek b i r d e n i z k u v v e t i ­n i n hesaplanmasında" yalnız h i z m e t t e o l a n savaş g e m i l e r i göz ö n ü n d e t u ­tulacaktır.

b ) Savaş zamanında Türkiye taraf sızsa :

B a y r a k n e o lursa o l s u n , hiç b i r işlem, r e s i m y a d a harç olmaksızın, 2 n c i paragrafın (a) fıkrasında öngörülen aynı kısıtlamalar iç inde, gündüz ve gece, t a m geçiş serbestliği.

B u n u n l a b i r l i k t e , b u kısıtlamalar, savaşan [ m u h a r i p ] b i r D e v l e t i n , K a r a d e n i z ' d e savaşanlık [ m u h a r i p l i k ] haklarına z a r a r verecek şekilde uygulanmayacaktır .

Tarafsız b i r D e v l e t sıfatıyla Türkiye 'n in hakları ve ödevleri , Türk iye ' ­n i n tarafsız o lduğu b i r savaş süresince suları ve havası barış zamanında o lduğu g i b i t a m b i r serbest l ik iç inde kalması gereken Boğazlar 'da gidiş-gelişi enge l leyeb i lecek h e r h a n g i b i r t e d b i r alınmasına Türkiye 'y i y e t k i l i kılmış o lmayacaktır .

Savaşan D e v l e t l e r i n savaş g e m i l e r i n i n ve askerî uçaklarının, Boğazlar bölgesinde h e r h a n g i b i r y a k a l a m a y a [capture] kalkışmaları, d e n e t i m ve a r a m a hakkını kullanmaları ve düşmanca h e r h a n g i b i r davranışta b u l u n ­maları yasak olacaktır.

Savaş g e m i l e r i n e , y iyecek a l m a k ve onar ımda b u l u n m a k konularında, D e n i z Savaşında Tarafsızlığa il işkin 1907 t a r i h l i X I I I ncü L a H a y e Söz ­leşmesi hükümleri uygulanacaktır .

Uçaklara için tarafsızlık kurallarına ilişkin kuralları sap tayacak u l u s ­lararası b i r Sözleşme yapı l ıncaya k a d a r , askerî uçaklara, Boğazlar 'da, X I I I ncü L a H a y e Sözleşmesinin savaş g e m i l e r i n e tanıdığı işlemlere benzer işlemde bulunulacaktır .

c) Savaş zamanında, Türkiye savaşan bir Devletse:

Tarafsız savaş g e m i l e r i için hiç b i r işlem, r e s i m ya da harç olmaksızın, 2 n c i paragrafın (a) fıkrasında öngörülen aynı kısıtlamalar iç inde, t a m geçiş serbestliği

D ü ş m a n g e m i l e r i y l e uçaklarının Boğazlar 'dan yararlanmalarını ö n ­l e m e k üzere, Türk iye ' ce alınacak t e d b i r l e r , tarafsız g e m i l e r l e uçakların geçiş serbestliğime z a r a r v e r m e y e c e k n i t e l i k t e o lacaktır ; Türkiye , bu amaçla , sözü geçen g e m i l e r e g e r e k l i yönergeleri ve kılavuzlar sağlamağı yükümlenir.

Tarafsız askerî uçaklar, Boğaz lar 'dan, karşılaşabilecekleri t e h l i k e l e r i k e n d i l e r i göze a l a r a k , geçebi leceklerdir ; b u n l a r a , n i t e l i k l e r i anlaşılmak üzere, dene t l eme hakkı (le droit d'enquête) uygulanacaktır. B u n u n için, sözü geçen uçaklar, Türk iye 'n in bu amaçla göstereceği ve hazırlayacağı bö lge ­lerde k a r a y a y a d a d e n i z e i n m e k l e yükümlü bulunacaklardır .

§ 3. .

a ) Türkiye i l e barış d u r u m u n d a b u l u n a n D e v l e t l e r i n denizaltıları Boğazlar 'dan a n c a k su yüzünden geçeceklerdir.

b ) G e r e k A k d e n i z ' d e n gerek K a r a d e n i z ' d e n ge len yabanc ı b i r d e n i z k u v v e t i n i n komutanı , komutası altında b u l u n u p Boğazlar 'a g irecek g e m i ­l e r i n sayısını ve adlarını, d u r m a k z o r u n d a olmaksızın, Çanakkale Boğazı 'nın ya da K a r a d e n i z Boğaza 'n ın ağzında b i r işaret i s t a s y o n u n a (station de sig­naux) b i l d i r e c e k t i r .

Türk iye , b u işaret istasyonlarını b i l d i r e c e k t i r ; b u b i l d i r i d e b u l u n u n ­c a y a k a d a r , yabanc ı savaş g e m i l e r i için Boğazlar 'dan geçiş serbestliği gene yürürlükte o l a c a k ve bunlar ın Boğazlar 'a girişleri bu yüzden gec ikmeye uğratılmayacaktır.

— 58 —

— 59 —

c) Askerî uçaklarla askerî -o lmayan uçaklar için işbu k u r a l l a r l a ö n ­görülen şartlar iç inde, Boğazlar üzerinden uçuş i z n i , söz k o n u s u uçaklar bakımından şunları da kapsamaktadır :

1 . Boğazlar ' ın d a r geçitleri üzerinde onbeş k i l o m e t r e y e k a d a r b i r t o p ­r a k şeridi üstünde uçuş serbestliği:

2 . Z o r u n l u iniş h a l i n d e , Türkiye 'n in kıyılarına y a d a karasularına i n m e serbestliği.

§ 4.

Savaş gemilerinin geçiş sürelerinin sınırlandırılması

Boğazlar 'dan trans i t o l a r a k geçen savaş g e m i l e r i , hasar y a d a d e n i z r i z i k o s u (avaries ou fortune de mer) durumları dışında, gece ley in d e m i r l e m e y i ve g e m i güvenliğini sağlamak için g e r e k l i süreyi de k a p s a m a k üzere, hiç b i r v a k i t , geçişleri için g e r e k l i o l a n z a m a n d a n d a h a u z u n b i r süre Boğaz ­l a r ' d a duramayacaklardır .

§ 5 .

Boğazlar ve Karadeniz Limanlarında d u r m a k

a) tşbu E k ' i n 1 n c i , 2 n c i ve 3 ncü paragrafları , g e m i l e r i n , savaş ge­m i l e r i n i n ve uçakların, Boğazlar b o y u n c a ve Boğazlar ' ın üstünden geçişine uygulanır ve Türkiye 'n in , l imanlarını ve h a v a alanlarını aynı z a m a n d a z i y a r e t edebi lecek b i r D e v l e t i n savaş g e m i l e r i y l e askerî uçaklarının sayısına ve bunların kalış sürelerine ilişkin o l a r a k , g e r e k l i göreceği kuralları k o y m a hakkına h a l e l v e r m e z .

b ) K a r a d e n i z ' d e kıyısı o l a n D e v l e t l e r e de , k e n d i l imanlarına ve h a v a alanlarına ilişkin o l a r a k , aynı h a k l a r tanınacaktır.

c ) T u n a A v r u p a K o m i s y o n u n d a t e m s i l e d i l m e k t e o l a n D e v l e t l e r , b u n e h r i n ağızlarında ve K a l a s ' a (Galatz) k a d a r , stationnaires o l a r a k b u l u n d u r ­m a k t a oldukları h a f i f [savaş] g e m i l e r i , 2 n c i p a r a g r a f t a öngörülen gemi l e re eklenecek ve gerektiği z a m a n bu g e m i l e r başkaları i l e değiştirilebilecektir.

§ 6.

Sağlık bakımından k o r u n m a y a ilişkin üzel hükümler

İçlerinde v e b a , k o l e r a y a d a tifüs olayları o l a n , y a d a y e d i günden b e r i böy le o l a y l a r çıkmış b u l u n a n savaş g e m i l e r i y l e , bulaşık b i r l i m a n d a n , beş kez y i r m i dört saatten az b i r süre iç inde ayrılmış b u l u n a n g e m i l e r Boğaz ­l a r ' d a n karantinalı geçecekler ve Boğazlar ' ı bulaştırmak olanağını kes in o l a r a k o r t a d a n kaldırmak üzere g e r e k l i bütün k o r u m a t e d b i r l e r i n i , g e m i d e b u l u n a n bütün olanakları k u l l a n a r a k a l m a k z o r u n d a olacaklardır .

İç lerinde b i r h e k i m b u l u n a n v e Boğaz lar 'dan durmaksızın y a d a yük boşaltmaksızın doğrudan doğruya geçen t i care t g e m i l e r i de böy le d a v r a ­nacaklardır.

İçlerinde h e k i m b u l u n m a y a n t i caret g e m i l e r i , Boğazlar 'a g i r m e z d e n ö n c e - B o ğ a z l a r ' d a d u r m a y a c a k o l sa lar b i l e - uluslararası sağlık hükümleri ­n i n g e r e k l e r i n i y e r i n e g e t i r m e k z o r u n d a olacaklardır.

— 60 —

Boğazlar 'da b i r l i m a n a uğrayan savaş g e m i l e r i y l e t i caret g e m i l e r i , b u l i m a n d a u y g u l a n a b i l i r uluslararası sağlık hükümlerine bağlı olacaklardır.

Madde 3

Boğazlar 'da geçişi ve gidiş-gelişi h e r türlü enge lden serbest t u t m a k için, 4 ncü M a d d e d e n 9 n c u M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r d e b e l i r t i l e n t e d ­b i r l e r , Boğazlar ' ın sularına, kıyılarına, Boğazlar 'da b u l u n a n y a d a Boğaz -l a r ' a yakın a d a l a r a d a uygulanacaktır .

Madde 4

Aşağıda gösterilen bölgeler ve a d a l a r a s k e r l i k t e n arındırılacaktır:

1) Çanakkale Boğazı i l e K a r a d e n i z Boğazı 'nın, aşağıdaki g i b i sınır­landırılmış bölgeleri b o y u n c a i k i kıyısı ( ek l i h a r i t a y a b a k ı n ı z ) : *

Çanakkale Boğazı: Kuzey-Batı'da, G e l i b o l u Yarımadası ve Saros (Xe'ros) Körfez i 'nde B a k l a B u r n u ' n u n K u z e y - D o ğ u s u n d a 4 k i l o m e t r e uzaklıkta b u l u n a n b i r n o k t a d a n başlıyarak, M a r m a r a D e n i z i üzerindeki K u m b a ğ ı ' -n d a sona eren ve K a v a k ' ı n ( bu yer dışarıda kalmaktadır) Güney inden geçen b i r ç izginin Güney -Doğusundak i b ö l g e ;

Güney-Doğu'da, kıyı i l e , B o z c a a d a (Tenedos) karşısında E s k i i s t a n b u l B u r n u ' n d a n başlıyarak, M a r m a r a D e n i z i üzerinde h e m e n K a r a b i g a K u ­z e y i n d e b u l u n a n kıyıda b i r n o k t a d a sona e r m e k üzere, kıyıdan 2 0 k i l o m e t r e uzaklıktan geçen b i r çizgi arasındaki b ö l g e ;

Karadeniz Boğazı ( i s t a n b u l ' a ilişkin özel r e j i m saklı k a l m a k üzere, M a d ­de 8) : Doğu'da, K a r a d e n i z Boğazı 'n ın D o ğ u kıyısından 15 k i l o m e t r e u z a k ­lıkta çizilmiş b i r ç izgiye k a d a r u z a n a n b ö l g e :

Batı'da, K a r a d e n i z Boğazı 'n ın Batı kıyısından 15 k i l o m e t r e uzaklıkta çizilmiş b i r ç izgiye k a d a r u z a n a n bö lge .

2 ) E m i r - A l i Adası dışarıda k a l m a k üzere, bütün M a r m a r a D e n i z i adaları.

3 ) E g e D e n i z i ' n d e , S e m a d i r e k ( S e m e n d i r e k , Samothrace), L i m n i (Lemnos), i m r o z (İmbros), B o z c a a d a (Tenedos) ve Tavşan adaları (îles aux Lapins).

Madde 5

F r a n s a , i n g i l t e r e , i t a l y a v e Türkiye Hükümetler inden h e r b i r i n c e b i r e r üyesi a t a n a c a k , dört üyeli b i r K o m i s y o n , 4 ncü M a d d e n i n 1 n c i fık­rasında öngörülen bölgelerin sınırlarını y e r i n d e s a p t a m a k üzere, işbu Söz ­leşmenin yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n 15 gün sonra toplanacaktır.

K o m i s y o n d a t e m s i l c i l e r i b u l u n a n Hükümet lerden h e r b i r i , k e n d i t e m ­s i l c i l e r i n i n hakkı o l a n ödeneklerini k e n d i s i verecekt i r .

* Haritanın sağ üst köşesindeki açıklamaların Türkçesi şöyledir: "Türkiye ile Bulgaristan arasında, savaştan önceki sınır (1913 İstanbul Andlaşması).. Türkiye'nin sınırı 4 ncü Maddede öngörülen, askerlikten arındırılmış bölge ve adalar "

(S.L.M.)

— 61 —

K o m i s y o n u n işlemesinin g e r e k l i kılacağı gene l h a r c a m a l a r , t ems i l e d i l e n D e v l e t l e r arasında eşit o l a r a k paylaşılacaktır.

Madde 6

i s t a n b u l ' a ilişkin o l a r a k 8 n c i M a d d e d e k i hükümler saklı k a l m a k üzere, a s k e r l i k t e n arındırılacak bölgelerde ve a d a l a r d a , hiç b i r istihkâm, yere bağlı [sabit ] topçu tes is ler i , ışıldak tes is ler i , denizaltı işleyen araçlar, hiç b i r askerî havacılık tesisi ve hiç b i r d e n i z üssü bulunmayacakt ır .

B u r a l a r d a asayişin korunması için g e r e k l i b u l u n a n ve silâhları, h e r türlü topçuluk dışarıda k a l m a k üzere, tüfek, rövolver , kılıç ve her 100 kişiye dört h a f i f m a k i n e l i tüfekten oluşacak, po l i s v e j a n d a r m a k u v v e t l e r i n d e n başka hiç b i r silâhlı k u v v e t bulunmayacakt ır .

A s k e r l i k t e n arındırılmış bölgelerin ve adaların karasularında, denizaltı g e m i s i n d e n başka, d e n i z altında işleyen hiç b i r araç bulunmayacakt ır .

Yukarıdaki hükümlere h a l e l g e l m e k s i z i n , Türk iye , T ü r k ülkesinin a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgelerinden ve adalarından ve T ü r k d o n a n m a ­sının d e m i r l e m e hakkı o l a n bu y e r l e r i n karasularından silâhlı k u v v e t geçir­m e k hakkını e l inde tutacaktır.

B u n d a n başka, Türk Hükümet in in , Boğazlar 'da uçaklar ve b a l o n l a r l a , d e n i z i n yüzünü ve d i b i n i gözet lemeye hakkı olacaktır. Türk uçakları , B o -ğazlar ' ın suları ve T ü r k ülkesinin a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgeleri üzerinde, h e r z a m a n , uçabilecekler ve buraların h e r y e r i n e , k a r a y a ve d e n i z e , ser­bestçe i n e b i l e c e k l e r d i r .

Türkiye ve Y u n a n i s t a n , a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgelerde ve bunların karasularında, silâh altına alınacakların eğitimi iç in, bu bölgeler dışından gerekecek persone l i g e t i r i p götürmeğe de y e t k i l i olacaklardır.

Türkiye ve Y u n a n i s t a n , k e n d i ülkelerinin a s k e r l i k t e n arındırılmış b ö l ­ge l e r inde , h e r türlü telgraf , te lefon ve o p t i k araçlarla gözet leme ve h a b e r ­leşme s istemi kurmağa y e t k i l i olacaklardır. Y u n a n i s t a n , a s k e r l i k t e n arın­dırılmış Y u n a n adalarının karasularından donanmasını geçirebilecek, fakat b u suları Türkiye 'ye karşı hareket üssü o l a r a k , y a d a b u amaç la , k a r a y a d a d e n i z k u v v e t l e r i y ığmak için kullanmayacaktır .

Madde 7

M a r m a r a D e n i z i sularına, denizaltı g e m i l e r i dışında, d e n i z altında işleyen hiç b i r araç konulmayacaktır .

Türk Hükümet i , M a r m a r a D e n i z i ' n i n A v r u p a [ R u m e l i ] kıyıları b ö l ­gesine, y a d a K a r a d e n i z Boğazı 'nın a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgesinin D o ­ğusunda D a n c a ' y a k a d a r A n a d o l u kıyıları bölgesine, Boğaz lar 'dan geçişe engel o lab i l e cek n i t e l i k t e yere bağlı [sabit ] hiç b i r top bataryası ya da t o r p i l atıcı yerleştiremeyecektir.

Madde 8

i s t a n b u l (Stamboul), Beyoğlu, G a l a t a , A d a l a r ve bitişik dolaylarını k a p s a m a k üzere i s t a n b u l (Constantinople) i l e çevresinde, başkentin iht iyaç-

larını karşılamak üzere en çok 12 .000 kişilik b i r g a r n i z o n b u l u n a b i l e c e k t i r . İs tanbul 'da b i r tersane i l e b i r d e n i z üssü b u l u n d u r u l a b i l e c e k t i r .

Madde 9

Savaş çıktığı z a m a n , Türkiye y a d a Y u n a n i s t a n , savaşan D e v l e t h a k ­larını k u l l a n a r a k , yukarıda öngörülen a s k e r l i k t e n arındırma d u r u m u n d a değişiklik y a p a c a k o l u r l a r s a , barışla b i r l i k t e , işbu Sözleşmede öngörülen r e j i m i y e n i d e n yürürlüğe k o y m a k l a yükümlü olacaklardır.

Madde 10

İstanbul 'da , 1 2 n c i M a d d e d e belirtildiği üzere, b i r Uluslararası K o ­m i s y o n k u r u l a c a k v e b u K o m i s y o n "Boğazlar K o m i s y o n u " (Commission des Détroits) adını alacaktır.

Madde 11

K o m i s y o n , y e t k i l e r i n i , Boğazlar ' ın suları üzerinde kullanacaktır.

Madde 12

K o m i s y o n , b i r T ü r k t e m s i l c i s i n i n başkanlığı altında, işbu Sözleşmenin imzacı D e v l e t l e r i olmaları bak ımından , F r a n s a , İngiltere, İtalya, J a p o n y a , B u l g a r i s t a n , Y u n a n i s t a n , R o m a n y a , R u s y a v e Sırp-Hırvat-Sloven D e v l e t i t e m s i l c i l e r i n d e n k u r u l u olacaktır.

A m e r i k a Birleşik D e v l e t l e r i b u Sözleşmeye katılırsa, K o m i s y o n d a b i r t e m s i l c i b u l u n d u r m a y a hakkı olacaktır.

A y n ı h a k , işbu M a d d e n i n 1 n c i fıkrasında adları geçmeyen K a r a d e n i z ' e kıyıdaş öteki bağımsız D e v l e t l e r için de , aynı şartlar i ç inde , saklı t u t u l a ­caktır.

Madde 13

K o m i s y o n d a t e m s i l c i b u l u n d u r a n Hükümetler , k e n d i t e m s i l c i l e r i n i n hakkı o lab i l e cek ödenekleri k e n d i l e r i v e r e c e k l e r d i r . K o m i s y o n u n her çeşit ek harcamaları , M i l l e t l e r C e m i y e t i n i n g i d e r l e r i n i bö lüşmek üzere saptanmış o r a n l a r i ç inde , sözü geçen Hükümet ler arasında paylaşılacaktır.

Madde 14

K o m i s y o n , 2 n c i M a d d e y e bağl ı E k ' i n 2 n c i , 3 ncü ve 4 ncü p a r a g r a f ­ları k o n u s u o l a n , savaş g e m i l e r i n i n ve askerî uçakların geçişine ilişkin hü ­kümlerin gereği g i b i göz önünde t u t u l u p tutulmadığına b a k m a k l a görevli olacaktır.

Madde 15

Boğazlar K o m i s y o n u , görevini , M i l l e t l e r C e m i y e t i n i n koruyuculuğu altında y a p a c a k ve bu C e m i y e t e h e r yıl çalışmalarını gösteren b i r r a p o r verecek , ayrıca, t i caret bakımından ve g e m i l e r i n gidiş-gelişine ilişkin bütün b i l g i l e r i sunacaktır. K o m i s y o n , b u amaçla , Boğazlar 'da g e m i l e r i n gidiş-gelişi s o r u n u y l a uğraşan T ü r k Hükümet i serv is ler iy le ilişki kuracaktır.

— 62 —

Madde 16

K o m i s y o n , görevinin y e r i n e g e t i r i l m e s i için gereken yönetmelikleri y a p m a ğ a y e t k i l i olacaktır.

Madde 17

tşbu Sözleşmenin hükümleri , Türk iye 'n in , Türk sularında d o n a n m a ­sını serbestçe dolaştırma hakkına h a l e l v e r m e y e c e k t i r .

Madde 18

Boğazlar ' ın ve Boğazlar 'a komşu bölgelerin a s k e r l i k t e n arındırı lma­sının, Türkiye için, asker l ik açısından haklı gösterilmez b i r t eh l ike y a r a t ­mamasını ve savaş e y l e m l e r i n i n Boğazlar ' ın serbestliğini, ya da a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgelerin güvenlik ve asayişini t eh l ikeye düşürmemesini i s -i s teyen Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , aşağıda hükümler üzer inde anlaşmaya varmışlardır:

Geçiş serbestliğine ilişkin hükümlere b i r aykırılık işlenirse, ya da b e k ­l e n m e z b i r saldırı ve savaş e y l e m l e r i yüzünden , g e m i l e r i n Boğazlar 'da gidiş-geliş serbestliği ya da a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgelerin güvenliği teh l ikeye düşecek o l u r s a , Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r ve h e r h a l d e F r a n s a , İngiltere, İtalya v e J a p o n y a , b u k o n u d a M i l l e t l e r C e m i y e t i n i n kararlaştı­racağı bütün tedb i r l e re başvurarak, bu e y l e m l e r i elbirliğiyle önliyeceklerdir.

Yukarıdaki fıkrada öngörülen davranışı g e r e k t i r e n e y l e m l e r sona erer e r m e z , Boğazlar statüsü, işbu Sözleşme hükümleriyle düzenlendiği üzere, y e n i d e n k e s i n l i k l e uygulanacaktır.

Boğazlar ' ın a s k e r l i k t e n arındırılmasına ve serbestliğine ilişkin h ü k ü m ­l e r i n tamamlayıc ı b i r parçası o l a n işbu h ü k ü m , Bağıtlı Yüksek Taraf lar ın , M i l l e t l e r C e m i y e t i Misakı uyarınca söz k o n u s u o l a b i l e c e k haklarına ve yükümlerine h a l e l v e r m e z .

Madde 19

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , işbu Sözleşmeyi imzalamamış D e v l e t l e r i n Sözleşmeye katılmalarını sağlamak için bütün çabalarını göstereceklerdir.

B u katılma, d i p l o m a s i y o l u y l a , F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet ine b i l ­d i r i l e c e k v e b u H ü k ü m e t de , b u n u , imzacı y a d a katılmış bütün D e v l e t l e r e b i l d i r e c e k t i r . Kat ı lma, Fransız Hükümet ince yapı lacak b i l d i r m e t a r i h i n d e n başlıyarak geçerli olacaktır.

Madde 20

İşbu Sözleşme onaylanacaktır .

O n a m a be lge l e r i m ü m k ü n o l a n e n kısa süre i ç inde P a r i s ' d e s u n u l a ­caktır.

İşbu Sözleşme, Barış Andlaşmasının imzacı lar ından o l m a y a n ve bu a n a k a d a r işbu Sözleşmeyi henüz onaylamamış b u l u n a n D e v l e t l e r için, bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasıyla aynı şartlar iç inde yürürlüğe g i r e -

— 63 —

— 64

çektir ; işbu Sözleşme, b u D e v l e t l e r , F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümetince öteki bağıtlı D e v l e t l e r e b i l d i r i l e c e k o l a n o n a m a b e l g e l e r i n i sundukça, [onlar bak ımından d a ] yürürlüğe g i r e c e k t i r .

B U H Ü K Ü M L E R E O L A N İ N A N Ç L A , yukarıda adları yazılı T a m -y e t k i l i T e m s i l c i l e r , işbu Sözleşmeyi imzalamışlardır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e , yalnız b i r nüsha olarak düzenlenmiştir . B u nüsha, F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet in in Arşivlerine k o n u l a c a k v e b u H ü k ü m e t , İ m z a c ı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n e , b u n u n doğ­ruluğu onaylanmış b i r e r örneğini verecekt i r .

( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S .

( L . S . ( L . S . ( L . S .

* H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . G A R R O N İ . G . C . M O N T A G N A . K . O T C H İ A l . B . M O R P H O F F . S T A N C İ O F F . E . K . V E N İ S E L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D İ A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S C O .

M . İ S M E T D r . R I Z A N U R . H A S A N .

"Mühür y e r i " anlamına "Locus Sigilli" sözlerinin kısaltılışı. ( S . L . M )

III. T R A K Y A S I N I R I N A İLİŞKİN SÖZLEŞME

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R .

İ N G İ L İ Z İ M P A R A T O R L U Ğ U , F R A N S A , İ T A L Y A , J A P O N Y A , B U L G A R İ S T A N , Y U N A N İ S T A N , R O M A N Y A , S I R P - H I R V A T - S L O -V E N D E V L E T İ V E T Ü R K İ Y E , T r a k y a sınırları üzerinde barışın k o r u n ­ması kaygısıyla,

V e bugün i m z a l a n a n Barış Andlaşmasının 2 4 ncü M a d d e s i n d e ö n ­görüldüğü g i b i , bu amaçla birtakım özel t e d b i r l e r i n karşılıklı o l a r a k al ın­masını gerek l i s a y a r a k ,

Bu k o n u d a b i r Sözleşme y a p m a y ı kararlaştırmışlar ve aşağıda yazık T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r i n i atamışlardır:

M A J E S T E B Ü Y Ü K - B R İ T A N Y A V E İ R L A N D A B İ R L E Ş İ K - K R A L -L I Ğ I V E D E N İ Z L E R Ö T E S İ İ N G İ L İ Z Ü L K E L E R İ K R A L I , H İ N D İ S T A N İ M P A R A T O R U :

Ç o k Sayın S i r H o r a c e G e o r g e M o n t a g u R U M B O L D , B a r o n e t , G . C . M . G * . , İs tanbul 'da Yüksek -Komiser ;

F R A N S A C U M H U R B A Ş K A N I :

K o r g e n e r a l Sayın M a u r i c e P E L L É , F r a n s a Büyükelçisi , C u m h u r i -y e t ' i n D o ğ u ' d a Yüksek-Komiser i , Légion d'Honneur u l u s a l Nişa­nının Grand Officier rütbesi :

M A J E S T E İ T A L Y A K R A L I :

Sayın M a r k i C a m i l l e G A R R O N İ , Kral l ık Senatörü, İtalya Büyük­elçisi, İs tanbul 'da Yüksek-Komiser , Saints Maurice et Lazare N i -şanlarıyla Couronne d'Italie Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . J u l e s César M O N T A G N A , A t i n a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m ­y e t k i l i Ortaelç i , Sa:nts Maurice et Lazare Nişanlarının Commandeur rütbesi, Couronne d'Italie Nişanının Grand Officier rütbesi :

M A J E S T E J A P O N Y A İ M P A R A T O R U :

M . K e n t a r o O T C H İ A İ , J u s a m m i , Soleil Levant Nişanının B i r i n c i Sınıf rütbesi, R o m a ' d a Olağanüstü v e T a m y e t k i l i Büyükelç i ;

* Grand Cross of St Michael and St George Nisam (S.I..M.)

— 66 —

M A J E S T E B U L G A R L A R K R A L I :

M . B o g d a n M O R P H O F F , Demiryol lar ı , Pos ta v e T e l g r a f İşleri eski Bakanı ;

M . D i m i t r i S T A N C İ O F F , H u k u k D o k t o r u , L o n d r a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i ve T a m y e t k i l i Ortaelç i , Saint-Alexandre Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M A J E S T E Y U N A N L I L A R K R A L I :

M . E le f ther i os K . V E N İ S E L O S , eski Başbakan, Sauveur Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . Démètre C A C L A M A N O S , L o n d r a ' d a T a m y e t k i l i Ortaelç i , Sau­veur Nişanının Commandeur rütbesi ;

M A J E S T E R O M A N Y A K R A L I :

M . C o n s t a n t i n t . D Î A M A N D Y , T a m y e t k i l i Ortae lç i ;

M . C o n s t a n t i n C O N T Z E S C O , T a m y e t k i l i Ortae lç i ;

M A J E S T E S I R P L A R , H I R V A T L A R V E S L O V E N L E R K R A L I :

M . D r . M i l o u t i n e Y O V A N O V I T C H , B e r n ' d e Olağanüstü T e m s i l c i ve T a m y e t k i l i Ortaelç i ;

T Ü R K İ Y E B Ü Y Ü K M İ L L E T M E C L İ S İ H Ü K Ü M E T İ :

İ S M E T Paşa, Dışişleri Bakanı, E d i r n e M i l l e t v e k i l i ;

D r . R I Z A N U R B e y , Sağlık İşleri v e S o s y a l Y a r d ı m Bakanı, S i n o p M i l l e t v e k i l i ;

H A S A N B e y , eski B a k a n , T r a b z o n M i l l e t v e k i l i .

T E M S İ L C İ L E R , y e t k i b e l g e l e r i n i gösterdikten v e b u belgeler usulüne u y g u n v e geçerli k a b u l e d i l d i k t e n s o n r a , aşağıdaki hükümler üzerinde a n ­laşmaya varmışlardır :

M a d d e i

E g e D e n i z i ' n d e n K a r a d e n i z ' e k a d a r , Türkiye 'y i B u l g a r i s t a n v e Y u ­n a n i s t a n ' d a n ayıran sınırların her i k i yanındaki t o p r a k l a r , aşağıdaki sınır­l a r iç inde ve yaklaşık o l a r a k o t u z k i l o m e t r e genişliğinde o l m a k üzere, as­k e r l i k t e n arındırılacaktır ( E k l i h a r i t a y a bak ı lmas ı ) * :

* Haritanın başlığı şöyledir: " T R A K Y A ' N I N ASKERLİKTEN ARINDIRILMIŞ BÖLGESİ" .

Sağ üst köşedeki açıklamaların Türkçesi şöyledir: "Türkiye ile Bulgaristan arasında, savaştan önceki sınır (1913 İstanbul Andlaşması) Bulgaristan'ın sınırı (Neuilly Andlaşması) Türkiye'nin sının Askerlikten arındırılmış bölge "

(S .L .M. )

1. Türk ülkesinde, E g e D e n i z i ' n d e n K a r a d e n i z ' e k a d a r :

Bugünkü t a r i h l e i m z a e d i l e n Barış Andlaşmasının 2 n c i M a d d e s i n i n 1 n c i ve 2 n c i paragraflarında tanımlanan, Türkiye 'n in Y u n a n i s t a n ve B u l g a r i s t a n i l e o l a n sınırına o ldukça koşut [ p a r a l e l ] b i r ç izgi . Bu çizgi , Kırk-Kilise bölgesinde, Kırk-Ki l ise kasabasını ve bu kasabanın m e r k e z i n d e n 5 k i l o m e t r e yar ıçapında b i r çevreyi a s k e r l i k t e n arındırılmış bö lge dışında bırakmak şartıyla, bu sınırdan en az 30 k i l o m e t r e uzaklıkta çizilecektir. Bu çizgi , E g e D e n i z i ' n d e I b r i c e B u r n u ' n d a n (Cap İbrije-Burnu) başlıyarak K a r a d e n i z ' d e Serbes B u r n u ' n d a (Cap Serbes-Burnıı) sona erecekt i r .

2 . Yunan ülkesinde, E g e D e n i z i ' n d e n Y u n a n - B u l g a r sınırına k a d a r :

M a k r i B u r n u ' n u n (Cap Makri) u c u n d a n ( M a k r i kasabası dışarıda k a l m a k üzere) başlıyarak, K u z e y e doğru Tahta l ı ' ya k a d a r M e r i c ' i n akım y o l u n a o ldukça koşut b i r doğrultuda g i t t i k t e n s o n r a , M e h e r k o z ' u n D o ğ u ­s u n d a n geçerek K ü ç ü k D e r b e n d ' i n yaklaşık onbeş k i l o m e t r e Batısında, Y u n a n - B u l g a r sınırında s a p t a n a c a k b i r n o k t a y a ulaşan çizgi .

3 . Bulgar ülkesinde, Y u n a n - B u l g a r sınırından K a r a d e n i z ' e k a d a r :

Yukarıda tanımlanan n o k t a d a n başlıyarak, E d i r n e y o l u n u P a p a s -K ö y ' ü n beş k i l o m e t r e Batısında K o s ü - K a v a k ' d a (Kossukavak) k e s t i k t e n sonra , Y u n a n B u l g a r sınırıyla Türk-Bulgar sınırından en az 30 k i l o m e t r e uzaklıktan geçerek ve yalnız Harmanl ı bölgesinde Harmanl ı kasabasını ve bu kasabanın m e r k e z i n d e n beş k i l o m e t r e yar ıçapında b i r çevreyi asker ­l i k t e n arındırılmış bö lgenin dışında b ırakmak şartıyla, K a r a d e n i z ' d e A n -b e r l e r ' i n Kuzey-Batısında b u l u n a n körfezin en içerlek b i r noktasında sona erecek çizgi.

Madde 2

î şbu Sözleşmenin yürürlüğe girişinden başlıyarak onbeş gün iç inde k u r u l a c a k b i r Sınırlandırma K o m i s y o n u , 1 n c i M a d d e d e tanımlanan sınırı t oprak [a raz i ] üzerinde s a p t a m a k v e ç izmekle görevlendirilecektir. B u K o m i s y o n , F r a n s a , İngil iz İmparator luğu , İtalya, B u l g a r i s t a n , Y u n a n i s t a n ve Türkiye 'n in - her D e v l e t t e n b i r e r t e m s i l c i o l m a k şartıyla - atayacakları t e m s i l c i l e r d e n kurulacaktır. B u l g a r , Y u n a n v e T ü r k t e m s i l c i l e r i n d e n h e r b i r i ancak B u l g a r i s t a n , Y u n a n i s t a n v e Türk iye ülkelerinde k e n d i l e r i n e düşen işlemlere katılacaklardır; b u n u n l a b i r l i k t e , bu işlemlerin s o n u c u o larak o r t a y a çıkacak çalışmanın tümü, K o m i s y o n u n gene l o t u r u m u n d a k a r a r a bağlanacak ve tutanağa geçirilecektir.

Madde 3

B i r i n c i M a d d e d e tanımlanan bölgelerin a s k e r l i k t e n arındırılması, aşağıdaki hükümler uyarınca yapı lacak ve bu hükümlere bağlı kalacaktır :

1 . Bu bö lge iç inde şimdi v a r o l a n gerek sürekli t a h k i m a t , gerekse s a h r a tahkimatı niteliğindeki bütün tesisler, ülkesinde bulundukları Devletçe silâhtan arındırılacak ve sökülecektir. Söz k o n u s u bö lgede bu çeşit hiç b i r y e n i tesis yapı lmayacak, hiç b i r silâh deposu kurulmayacakt ır ; k a r a , d e n i z

- 67 —

— 68 —

v e h a v a k u v v e t l e r i n e ilişkin o l a r a k , saldırı y a d a s a v u n m a amacına yönel ­miş, başka hiç b i r tesis de kurulmayacaktır .

2 . J a n d a r m a , p o l i s , gümrük memurlar ı , sınır bekçileri g i b i , i ç düzeni sağlamak ve sınırları göz altında t u t m a k için g e r e k l i özel u n s u r l a r dışında, silâhlı hiç b i r k u v v e t ne k o n a k l a y a b i l e c e k ne de dolaşabilecektir.

H i ç b i r h a v a gücü bulunmaması z o r u n l u o l a n b u özel unsurların m e v ­c u d u aşağıdaki sayıları aşmayacaktır :

a ) T ü r k ülkesinin a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgesinde t o p l a m o l a r a k 5 . 0 0 0 kişi;

b ) Y u n a n ülkesinin a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgesinde t o p l a m o l a r a k 2 . 5 0 0 kişi;

c ) B u l g a r ülkesinin a s k e r l i k t e n arındırılmış bölgesinde t o p l a m o l a r a k 2 . 5 0 0 kişi.

Bunların silâhları - h e r çeşit top yasak o l m a k üzere - yalnız rövolver, kılıç ve tüfekle, h e r 100 kişi başına 4 m a k i n e l i tüfek olacaktır.

B u hükümler , 2 7 K a s ı m 1919 t a r i h l i N e u i l l y Andlaşması uyarınca B u l g a r i s t a n ' a düşen yükümlere h a l e l g e t i r m e y e c e k t i r .

3. A s k e r l i k t e n arındırılmış bö lge üzerinde - bayrağı ne o l u r s a o l s u n -k a r a ya da d e n i z askerî uçaklarının uçmaları yasaktır.

M a d d e 4

i ş b u Sözleşmede ülkesi söz k o n u s u e d i l e n sınırdaş D e v l e t l e r d e n b i r i n i n , işbu hükümlere uyulması k o n u s u n d a öne süreceği h e r h a n g i b i r i s t e m i o l u r ­sa , b u D e v l e t , i s t e m i n i M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n e b i l d i r e c e k t i r .

M a d d e 5

İ Ş B U S Ö Z L E Ş M E onaylanacaktır .

O n a y l a m a b e l g e l e n en kısa süre iç inde P a r i s ' d e sunulacaktır. i şbu Sözleşme, B u l g a r i s t a n , Y u n a n i s t a n v e Türkiye ' ce onaylanır o n a y ­

l a n m a z yürürlüğe g i r e c e k t i r . Ö z e l b i r t u t a n a k t a b u o n a m a l a r be l i r t i l e cek ­t i r , i ş b u Sözleşmeyi b u a n d a henüz onaylamamış o l a n öteki D e v l e t l e r b a ­k ımından, b u D e v l e t l e r o n a m a b e l g e l e r i n i sundukça, Sözleşme yürürlüğe g i r e c e k t i r ; F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet i , b u D e v l e t l e r i n o n a m a be lge l e r i ­n i sunduklarını, öteki Bağıtlı D e v l e t l e r e b i l d i r e c e k t i r .

J a p o n Hükümet i , onamanın yapılmış o lduğunu P a r i s ' d e k i d i p l o m a t i k t e m s i l c i s i aracılığıyla F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet ine bi ldirmeğe y e t k i l i o l a c a k ve , b u d u r u m d a , J a p o n Hükümet i o n a m a be lges in i m ü m k ü n o l a n en kısa süre iç inde gönderecektir .

B U H Ü K Ü M L E R E O L A N İ N A N Ç L A , yukarıda adları b e l i r t i l e n T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r , işbu Sözleşmeyi imzalamışlardır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1924 t a r i h i n d e , yalnız b i r nüsha o l a r a k düzenlenmişt ir ; b u nüsha F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet in in Arşivlerine

— 69 —

k o n u l a c a k v e b u H ü k ü m e t , imzacı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n e , b u n u n , d o ğ ­ruluğu onaylanmış b i r e r örneğini v e r e c e k t i r .

L . S . L . S . L . S . L . S . L . S . L . S . L . S . L . S . L . S . L . S . L . S .

L . S . L . S . L . S .

* H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . G A R R O N Î . G . C . M O N T A G N A . K . O T C H Î A Î . B . M O R P H O F F . S T A N C Î O F F . E . K . V E N Î S E L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D Î A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S C O .

M . t S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

"Mühür y e r i " anlamına "Locus Sigilli" sözlerinin kısaltılışı. ( S . L . M . )

IV. YERLEŞMEYE V E Y A R G I YETKİSİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R .

B i r y a n d a n ,

Î N G Î L Î Z İ M P A R A T O R L U Ğ U , F R A N S A , İ T A L Y A , J A P O N Y A , Y U N A N İ S T A N , R O M A N Y A , S I R P - H I R V A T - S L O V E N D E V L E T İ ,

V e öte y a n d a n ,

T Ü R K İ Y E ,

Türk iye 'de öteki Bağıtlı D e v l e t l e r uyruklarının yerleşme [ i k a m e t , établissement] şartlarıyla, bu D e v l e t l e r i n ülkelerinde Türk uyruklarının y e r ­leşme şartlarını ve yargı ye tk i s ine (compétence judiciaire) ilişkin birtakım so­runları çağdaş D e v l e t l e r h u k u k u (droit des gens moderne) uyarınca düzenlemek isteyerek,

Bu amaçla b i r Sözleşme y a p m a ğ ı kararlaştırmışlar ve adları aşağıda yazılı T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r i n i atamışlardır:

M A J E S T E B Ü Y Ü K - B R İ T A N Y A V E İ R L A N D A B İ R L E Ş İ K - K R A L L I -Ğ I V E D E N İ Z L E R Ö T E S İ İ N G İ L İ Z Ü L K E L E R İ K R A L I , H İ N ­D İ S T A N İ M P A R A T O R U :

Ç o k Sayın S i r H o r a c e G e o r g e M o n t a g u R U M B O L D , B a r o n e t , G . C . M . G * . , İs tanbul 'da Yüksek-Komiser ;

F R A N S A C U M H U R B A Ş K A N I :

K o r g e n e r a l Sayın M a u r i c e P E L L É , F r a n s a Büyükelçisi, C u m h u r i y e t ' i n D o ğ u ' d a Yüksek-Komiser i , Légion d'Honneur u l u s a l Nişanının Grand Officier rütbesi ;

M A J E S T E İ T A L Y A K R A L I :

Sayın M a r k i C a m i l l e G A R R O N İ , Krall ık Senatörü, İtalya Büyük­elçisi, İs tanbul 'da Yüksek-Komiser , Saints Maurice et Lazare N i -şanlarıyla Couronne d'Italie Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . J u l e s César M O N T A G N A , A t i n a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m y e t k i l i Ortaelç i , Saints Maurice et Lazare Nişanlarının Com­mandeur rütbesi, Couronne d'Italie Nişanının Grand Officier rütbesi;

* Grand Cross of Si Michael and St George Nişanı (S .L .M. )

M A J E S T E J A P O N Y A İ M P A R A T O R U :

M . K e n t a r o O T C H Î A Î , J u s a m m i , Soleil Levant Nişanının B i r i n c i Sınıf rütbesi, R o m a ' d a Olağanüstü v e T a m y e t k i l i Büyükelç i ;

M A J E S T E Y U N A N L I L A R K R A L I :

M . Ele f ther ios K . V E N Î S E L O S , eski Başbakan, Sauveur Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . Démètre C A C L A M A N O S , L o n d r a ' d a T a m y e t k i l i Ortaelç i , Sau­veur Nişanının Commandeur rütbesi ;

M A J E S T E R O M A N Y A K R A L I :

M . C o n s t a n t i n I . D Í A M A N D Y , T a m y e t k i l i Ortae l ç i ;

M . C o n s t a n t i n C O N T Z E S C O , T a m y e t k i l i Or tae l ç i ;

M A J E S T E S I R P L A R , H I R V A T L A R V E S L O V E N L E R K R A L I :

M . D r . M i l o u t i n e Y O V A N O V Î T C H , B e r n ' d e Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m y e t k i l i Ortae l ç i ;

T Ü R K İ Y E B Ü Y Ü K M Î L L E T M E C L Î S İ H Ü K Ü M E T İ :

Î S M E T Paşa, Dışişleri Bakanı, E d i r n e M i l l e t v e k i l i ;

D r . R I Z A N U R B e y , Sağlık îşleri v e S o s y a l Y a r d ı m Bakanı, S i n o p M i l l e t v e k i l i ;

H A S A N B e y , eski B a k a n , T r a b z o n M i l l e t v e k i l i .

T E M S İ L C İ L E R , y e t k i b e l g e l e r i n i gösterdikten v e b u be lge ler usulüne u y g u n v e geçerli k a b u l e d i l d i k t e n s o n r a , aşağıdaki hükümler üzerinde a n ­laşmaya varmışlardır:

B Ö L Ü M I

YERLEŞME ŞARTLARI

Madde i i şbu Bölümdeki hükümlerden h e r b i r i n i n Türk iye 'de öteki Bağıtlı

D e v l e t l e r i n uyruklarına ve ortaklıklarına [şirketlerine] uygulanması , işbu D e v l e t l e r i n ülkelerinde T ü r k uyruklarına ve ortaklıklarına t a m b i r karşı­lıklı işlem [mütekabiliyet, réciprocité] uygulanması şartına bağlıdır .

B u D e v l e t l e r d e n b i r i , kanunları yüzünden y a d a başka b i r n e d e n l e , söz k o n u s u hükümlerden h e r h a n g i b i r i iç in karşılıklı işlemde bu lunmayı reddedecek o l u r s a , b u D e v l e t i n uyrukları v e ortaklıkları d a Türk iye ' de aynı hükümden yararlanamayacaklardır .

i şbu M a d d e n i n uygulanmasında, d o m i n i o n ' l a r , sömürgeler ve Bağıtlı D e v l e t l e r i n koruması altına konmuş ülkeler, tek tek, bağıtlı ülkeler (pays contractants) g i b i sayılacaklardır.

— 71 —

— 72 —

K E S İ M I

G l R l Ş V E O T U R M A

M a d d e 2

Türkiye ülkesinde, öteki Bağıtlı D e v l e t l e r i n uyrukları, kişileri ve m a l ­ları bak ımından , o r t a k D e v l e t l e r h u k u k u (droit international commun) u y a ­rınca k a b u l ve işlem göreceklerdir. Söz k o n u s u u y r u k l a r , kişileri, malları, hakları ve çıkarları bak ımından , Türk iye 'de , ülke kanunlarının ve m a k a m ­larının en t a m ve sürekli korumasından yararlanacaklardır. G ö ç k o n u s u n ­d a k i hükümlere h a l e l g e l m e k s i z i n , b u u y r u k l a r , Türkiye 'ye giriş v e o r a d a yerleşme bakımından t a m b i r özgürlük [serbestl ik] iç inde o l a c a k l a r ve böy lece , ülkede yürürlükte o l a n k a n u n l a r a ve yönetmeliklere [tüzüklere] u y g u n d a v r a n m a k şartıyla, Türk iye ' ye g i d i p - g e l e b i l e c e k l e r v e o r a d a o t u ­r a b i l e c e k l e r d i r .

M a d d e 3

Türk iye 'de , öteki Bağıtlı D e v l e t l e r uyruklarının, ülke kanunlarına ve yönetmeliklerine [tüzüklerine] u y g u n d a v r a n m a k şartıyla, h e r çeşit taşınır y a d a taşınmaz m a l ed inmeğe , bunları mülkiyetlerinde tutmağa y a d a baş­kasına geç irmeğe hakları o lacakt ır ; özellikle, bu malları satış, değiş-tokuş, bağış, vas iyet y a d a başka h e r h a n g i b i r b i ç imde k u l l a n a b i l e c e k l e r i g i b i , b u malları y a s a uyarınca m i r a s , bağış y a d a vas iyet y o l u y l a d a ed ineb i l e cek ­l e r d i r .

M a d d e 4

Türk iye 'de , öteki D e v l e t l e r uyruklarının, v e b u n a karşılık d a , b u D e v ­l e t l e r i n ülkelerinde T ü r k uyruklarının çeşitli t i care t , meslek ya da endüstri kollarında çalışmaları, işbu Sözleşmenin yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başh-y a r a k o n i k i ay i ç inde , Türk iye i l e söz k o n u s u D e v l e t l e r arasında yapılacak özel sözleşmelere k o n u olacaktır.

Şurası kararlaştırılmıştır k i , söz k o n u s u sözleşmelerin yapılmasına k a d a r , 1 O c a k 1923 t a r i h i n d e k i statu quo saklı t u t u l a c a k ve sözü e d i l e n o n i k i aylık sürenin sona erişinde sözleşme yapı lamazsa, b i r e y l e r i n [özel kişilerin] 1 O c a k 1923 t a r i h i n d e k i kazanılmış [müktesep] haklarına saygı göstermek şartıyla, Bağıtlı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i davranış özgürlüğünü y e n i d e n elde edecekt i r .

M a d d e 5

T a ş ı m a ortaklıklarıyla [ n a k l i y e şirketleriyle] s igor ta ortaklıklarını da k a p s a m a k üzere, Bağıtlı D e v l e t l e r d e n b i r i n i n ülkesinde gereği g i b i kurulmuş b u l u n a n ortaklıklar, Türk iye 'de de tanınacaklardır.

B u n l a r , kuruluşları, h u k u k açısından ye tenek le r i ve m a h k e m e l e r d e t a r a f o lmaları [dâva hakları ] konularında, k e n d i u l u s a l kanunlarına göre işlem göreceklerdir.

— 73 —

Bu ortaklıklar, Türkiye ülkesinde yerleşebilecekler ve kuruldukları ülke uyruklarının girişebilecekleri ve söz k o n u s u ülkede u l u s a l ortaklıklara yasaklanmamış her çeşit t i caret ya da endüstri işlerini y a p a b i l e c e k l e r d i r . Bu ortaklıklar, Türk iye 'de işlerini, k a m u düzenine ilişkin hükümlere u y g u n d a v r a n m a k şartıyla, serbestçe yürütebilecekler ve bu b a k ı m d a n b e n z e r her u l u s a l ortaklıkla aynı h a k l a r d a n yararlanacaklardır .

Söz k o n u s u ortaklıkların, ülke kanunlarına ve yönetmeliklerine [ tü­züklerine] u y g u n d a v r a n m a k şartıyla, her çeşit taşınır m a l ed inmeğe , b u n ­ları mülkiyetlerinde tutmağa ya da başkalarına geç irmeğe hakları o l a c a k -u r ; ortaklığın işleyebilmesi için gereken taşınmaz m a l l a r bak ımından aynı hüküm uygulanacaktır ; a n c a k , taşınmaz m a l e d i n i m i ortaklığın kuruluş amacı o l m a m a k gerek ir .

M a d d e 6

Türkiye 'de , öteki Bağıtlı D e v l e t l e r i n uyrukları , a s k e r l i k h i z m e t i n e iliş­k i n k a n u n l a r a bağlı o lmayacaklardır . Söz k o n u s u u y r u k l a r , a s k e r l i k h i z m e t i yer ine sayılacak her türlü h i z m e t t e n , h e r çeşit y ü k ü m d e n ya da mal î y ü ­kümden (vergiden) bağışık olacaklardır .

K a m u yararına o lduğu y a s a l a r a u y g u n o l a r a k k a b u l edilmiş b i r n e ­dene dayanmadıkça v e b u d u r u m d a d a k e n d i l e r i n e a d a l e t l i v e önceden [peşin] ödenecek b i r z a r a r - g i d e r i m [ t a z m i n a t ] ver i lmedikçe , söz k o n u s u uyrukların malları kamulaştırı lamayacak y a d a b u u y r u k l a r mal lar ından y a r a r l a n m a haklarından, geçici b i l e o l sa , y o k s u n bıraktırı lmayacaklardır. Ö n c e d e n ilân edi lmedikçe, hiç b i r kamulaştırma yapı lmayacaktır .

M a d d e 7

Türkiye , gerek k a n u n a d a y a n a n b i r m a h k e m e kararı, gerek ahlâk, sağlık ve d i l e n c i l i k kol luğuna [zabıtasına] ilişkin k a n u n l a r ve yönetmelikler [tüzükler] uyarınca, gerekse D e v l e t i n i ç ve dış güvenliğiyle i l g i l i n e d e n l e r l e , öteki Bağıtlı D e v l e t l e r i n uyruklarını, h e r b i r i n e teker teker u y g u l a n a c a k t edb i r l e r l e , yurtdışı e tme hakkını saklı t u t a r ; öteki Bağıtlı D e v l e t l e r , bunları v e a i l e l e r i n i h e r z a m a n g e r i almağı yükümlenirler .

Yurtdışı e tme [ t a r d ve t e b ' i t , expulsion] sağlık ve insanlık kurallarına u y g u n o l a r a k yapılacaktır.

K E S Î M 2

V E R G İ L E R E İ L İ Ş K İ N H Ü K Ü M L E R

M a d d e 8

T ü r k ülkesinde o t u r m a k ve yerleşmek bak ımından o lduğu k a d a r , öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n uyruklarına, 4 ncü M a d d e d e b e l i r t i l e n şartlar uyarınca, Türk iye 'de i z i n v e r i l e n h e r çeşit t i ca re t , mes lek , endüstri ve iş­l e tme , y a d a n e n i t e l i k t e o l u r s a o l s u n , h e r h a n g i b i r i ş y a p a b i l m e l e r i için, söz k o n u s u u y r u k l a r a , niteliği ve adı ne o l u r s a o l s u n , T ü r k uyruklarına

— 74 —

u y g u l a n a n l a r d a n başka y a d a d a h a ağır hiç b i r v e r g i , r e s i m y a d a mal î y ü k ü m uygulanmayacaktır .

Söz k o n u s u D e v l e t l e r i n uyruklarından, y u r t dışında yerleşmiş o l u p d a , T ü r k ülkesinden geçişleri sırasında h e r h a n g i b i r iş t u t a c a k o l a n l a r a , aynı n i t e l i k t e ve aynı ö n e m d e b i r i ş y a p a n T ü r k uyruklarıyla, Türk iye 'de y e r ­leşmiş yabancı lar ın, ülkede u y g u l a n m a k t a o l a n hükümler uyarınca, bağlı oldukları v e r g i , r e s i m ve mal î yükümlerden - niteliği ve adı ne o lursa o l s u n -başkası ya da d a h a ağırı uygulanmayacaktır .

Söz k o n u s u D e v l e t l e r uyruklarının T ü r k ülkesindeki m a l l a n , h a k l a n v e çıkarları, bunların e d i n i m i , e lde bulundurulması y a d a b u n l a r d a n y a ­r a r l a n m a bakımından o lduğu k a d a r , bunları başkasına bırakma, bunların değiş-tokuşu y a d a m i r a s y o l u y l a başkasına geçirilmesi bakımından d a , Türk uyruklarının mallarına, haklarına ve çıkarlarına u y g u l a n a n l a r d a n başka y a d a d a h a ağır, hiç b i r mal î yüküm, r e s i m , dolaylı y a d a doğrudan b i r v e r g i uygulanmayacaktır .

M a d d e 9

Taş ıma (transport) ortaklıklarıyla s igor ta ortaklıklarını da k a p s a m a k üzere, öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n b i r i n i n k a n u n u uyarınca kurulmuş ve işbu Sözleşmenin 5 n c i M a d d e s i uyarınca Türk iye 'de yerleşmiş ya da o r a d a iş y a p a n t i care t , endüstri ve m a l i y e ortaklıklarına, Türk k a n u n u n a göre. Türk iye 'de kurulmuş aynı n i t e l i k t e k i ortaklıklara u y g u l a n a n l a r d a n başka ya da d a h a ağır - ne n i t e l i k t e ya da nasıl b i r a d l a o l u r s a o l s u n - hiç biı v e r g i , r e s i m y a d a mal î y ü k ü m uygulanmayacaktır .

Söz k o n u s u ülkelerin f irmalarına ya da ortaklıklarının, 5 n c i Madded ı öngörülen şartlar i ç inde , Türk iye 'de yerleşmiş b u l u n a n ya da Türkiye'dı i ş y a p a n kollarına, şubelerine, ajanslarına [acentalarına] ya da başka t e m s i l c i l i k l c r i n e de aynı hükümler uygulanacaktır ; şurası kararlaştırılmıştı k i , işbu f irmaların ve ortaklıkların yönet im m e r k e z l e r i Türkiye dışınd b u l u n m a k t a y s a , söz k o n u s u k o l l a r , şubeler, a jans lar ya da başka temsil c i l i k l e r a n c a k Türk iye ' de yatırılmış gerçek s e r m a y e l e r i üzerinden, ya d< v e r g i u y g u l a n a c a k sermaye aç ık lanamaz ya da denet lenemez ise, bu seı m a y e y i kestirmeğe y a r a y a b i l e c e k o l a n gerçek kazanç ve ge l i r l e r üzerinde verg iye bağlanacaklardır .

M a d d e 10

Türk Hükümet i , niteliği ve adı ne o l u r s a o l s u n , v e r g i bağışıklıkla k o y a c a k o l u r s a , bu bağışıklıklar Türk uyruklarına ve Türk kanunları uy rınca kurulmuş ortaklıklara o lduğu k a d a r , öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n Türkiye de yerleşmiş uyruklarına ya da ortaklıklarına da uygulanacaktır.

B u h ü k ü m , Devletçe kurulmuş k u r u m l a r a y a d a b i r k a m u hizmı ayrıcalığı s a h i p l e r i n e tanınan v e r g i bağışıklarından y a r a r l a n m a k istem üzere, öne sürülemeyecektir.

M a d d e ı ı

8 n c i M a d d e d e n 10 M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r d e öngörülen bütün k o n u l a r d a , Türkiye 'de , öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n uyruklarına, i l y öne t im­ler ince ya da yere l yönetimlerce yükletilebilecek mal î yükümler , r e s i m l e r v e verg i l e r , Türk uyruklarına u y g u l a n a n l a r d a n başka y a d a d a h a ağır olmayacaktır.

M a d d e 12

Türkiye 'de yerleşmiş ya da Türk iye 'de i ş y a p a n öteki bağıtlı D e v l e t ­l e r i n uyruklarına ya da bunların Türk ülkesindeki mallarına, haklarına v e çıkarlarına v e söz k o n u s u D e v l e t l e r d e n b i r i n i n k a n u n u uyarınca k u r u l ­muş o l u p d a Türk iye 'de yerleşmiş b u l u n a n y a d a Türk iye 'de i ş y a p a n o r ­taklıklara, bunların kollarına, şubelerine ya da ajanslarına, savaş d u r u ­m u n d a b i l e , hiç b i r z o r u n l u bor ç lanma (emprunt forcé) ya da olağanüstü varlık [servet] v e r g i l e r i (prélèvement exceptionnel sur la fortune) yüklet i lmeye­cekt i r .

M a d d e 13

Kapitülasyonlara son verilmiş o lduğu için, Türkiye , yabanc ı D e v l e t ­l e r i n uyruklarına, k e n d i uyruklarına sağladığından d a h a elverişli b i r iş­l e m d e b u l u n m a y a c a k v e yukarıdaki hükümlerde öngörülen k o n u l a r b a ­kımından, k e n d i uyruklarıyla öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n uyruklarına eşit işlemde b u l u n m a i l k e s i n i uygulayacaktır .

B Ö L Ü M I I

Y A R G I YETKİSİ

M a d d e 14

Türkiye 'de , öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n uyrukları, ve b u n a karşılık, söz k o n u s u D e v l e t l e r i n ülkelerinde T ü r k uyrukları, 18 n c i M a d d e hükümleri saklı k a l m a k şartıyla, ülke m a h k e m e l e r i n e , ülke uyruklarıyla her bak ımdan aynı şartlar altında, serbestçe başvurabilecekler, davac ı ya da dâvâlı o l a ­b i l e c e k l e r d i r .

M a d d e 15

16 n c i M a d d e h ü k m ü saklı k a l m a k şartıyla, Türkiye i l e öteki bağıtlı D e v l e t l e r arasındaki ilişkilerde, her k o n u d a , yargı ye tk i s ine ilişkin s o r u n l a r , D e v l e t l e r h u k u k u (droit international) i l k e l e r i uyarınca ç ö z ü m e bağlanacak­tır.

M a d d e 16

Kişisel d u r u m [kişi h a l l e r i , statut personnel] konularında, başka b i r d e y i m l e a i l e birliği, boşanma, ayrılık, c i h a z , babal ık, hısımlık [nesep] , evlât e d i n m e , yetenek [ e h l i y e t ] , e r g i n l i k [ rüşt ] , korumanlık [ v a s i l i k ] , gör -

— 75 —

— 76 —

m e n l i k [kayy ıml ık ] , kısıtlama [ h a c i r ] konularına ilişkin bütün s o r u n l a r l a , taşınır m a l l a r k o n u s u n d a , vas iyet y a d a y a s a l mirasçılık konularında, v e gene l o l a r a k a i l e h u k u k u konular ında, sözü geçen D e v l e t l e r i n Türkiye 'de yerleşmiş y a d a o r a d a o t u r a n Müs lüman-o lmayan uyrukları bakımından, a n c a k kişisel d u r u m u dâva k o n u s u o l a n tarafın bağlı o lduğu ülkede k u r u l u b u l u n a n u l u s a l m a h k e m e l e r i n y a d a öteki u l u s a l makamların y e t k i l i o l a ­cakları, Türkiye i l e öteki bağıtlı D e v l e t l e r arasında kararlaştırılmıştır.

i şbu h ü k ü m , D e v l e t l e r h u k u k u y a d a yapı lacak özel anlaşmalar u y a ­rınca, konsolosların nüfus işlemlerine ilişkin k o n u l a r d a k i özel y e t k i l e r i n e h a l e l vermediği g i b i , yukarıda, tarafların u l u s a l makamlarının yetk is ine g i re r k a b u l edilmiş s o r u n l a r a ilişkin kanıtları T ü r k m a h k e m e l e r i n i n isteme v e k a b u l e tme haklarına d a h a l e l v e r m e z .

B i r i n c i fıkraya kural-dışılık [ ist isna] o l a r a k , bu fıkrada göz önünde t u t u l a n k o n u l a r d a , dâvayla i l g i l i bütün t a r a f l a r , T ü r k m a h k e m e l e r i n i n y e t k i s i n i k a b u l e t t i k l e r i n i yazılı o l a r a k b i l d i r i r l e r s e , T ü r k m a h k e m e l e r i , söz k o n u s u tarafların u l u s a l kanunları uyarınca h ü k ü m v e r m e k üzere, dâ ­v a y a b a k m a y a y e t k i l i o lacaklardır .

M a d d e 17

T ü r k Hükümet i , Türk iye 'de yabancı lara , kişileri ve malları bakımın­d a n , T ü r k m a h k e m e l e r i ö n ü n d e , D e v l e t l e r h u k u k u n a (droit des gens) ve başka ülkelerde g e n e l l i k l e k a b u l edilmiş i lke l e re v e yöntemlere u y g u n b i r k o r u m a sağlayacağını b i l d i r i r .

M a d d e 18

Türkiye i l e öteki bağıtlı D e v l e t l e r arasındaki ilişkilerde, m a h k e m e kararlarının yürütülmesine, m a h k e m e be lge l e r iy l e b u n i t e l i k t e o l m a y a n b e l g e l e r i n b i l d i r i l m e s i n e , yargısal yard ıma, m a h k e m e harç ve g i d e r l e r i n i n ödenmesine ilişkin k a r a r l a r l a , parasız yargısal [ad l î ] yard ıma ve bor ç y ü ­zünden hapse ilişkin bütün k o n u l a r , i l g i l i D e v l e t l e r arasında yapılacak özel sözleşmelerle düzenlenecektir .

B Ö L Ü M I I I

S O N [ N İ H A Î ] H Ü K Ü M L E R

M a d d e 19

Bağıtlı D e v l e t l e r , işbu Sözleşme hükümlerinin, özerk b i r hükümeti o l a n Dominion ' lar ın ın , sömürgelerinin, k o r u m a altındaki ülkelerinin, sa ­h i b i bulundukları toprakların (possessions), e g e m e n l i k l e r i y a d a y e t k i l e r i [ o tor i t e l e r i ] altındaki ülkelerin tümüne y a d a b i r parçasına u y g u l a n m a y a ­cağını , Sözleşmenin yürürlüğe girişi anında b i l d i r m e hakkını saklı t u t a r l a r ; b u d u r u m d a , Türk iye , söz k o n u s u D o m i n i o n ' l a r a , sömürgelere, k o r u m a altındaki ülkelere ve s a h i b i b u l u n u l a n t o p r a k l a r a karşı, işbu Sözleşmeden d o ğ a n yükümlerle bağlı sayılmayacaktır.

— 77 —

B u n u n l a b i r l i k t e , söz k o n u s u D e v l e t l e r , işbu Sözleşme hükümleri u y a ­rınca yapacakları b i r b i l d i r i y l e , Sözleşme dışı bırakmış oldukları özerk hükümetli her D o m i n i o n , sömürge , k o r u m a altındaki ülke, s a h i b i b u l u n u l a n toprak ya da ülke adına, Sözleşmeye i l e r i d e katılabileceklerdir.

i şbu Sözleşme, yürürlüğe k o n u l u s u n d a n başlıyarak y e d i yıllık b i r süre için yapılmıştır.

Sözleşme, bu sürenin sona erişinden en az b i r yıl ö n c e , Yüksek Bağıtlı T a r a f l a r d a n h e r h a n g i b i r i n c e sona erdirileceği bildirilmemişse, böy le b i r b i l d i r i yapı l ıncaya k a d a r yürürlükte kalacaktır ; b u sona e r d i r m e b i l d i r i s i (dénonciation) a n c a k b i r yıllık b i r süre geçtikten s o n r a e t k i l i olacaktır.

Sözleşmenin, Türk iye 'den başka h e r h a n g i b i r Bağıtlı Devletçe sona erdirildiğinin b i l d i r i l m e s i d u r u m u n d a , b u sona e r d i r m e b i l d i r i s i , yalnız bu D e v l e t i l e Türkiye arasında geçerl i olacaktır.

Türkiye 'n in , gerek bütün D e v l e t l e r e karşı, gerekse bu D e v l e t l e r d e n yalnız b i r i n e karşı Sözleşmeyi sona e r d i r m e y e t k i s i o lacaktır ; bu son d u r u m ­d a , Sözleşme, öteki D e v l e t l e r bakımından yürürlükte kalacaktır.

İşbu Sözleşme onaylanacaktır .

O n a m a be lge ler i m ü m k ü n o l a n en kısa süre iç inde P a r i s ' d e s u n u l a ­caktır.

İşbu Sözleşme, bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasıyla aynı şartlar iç inde

B U H Ü K Ü M L E R E O L A N İ N A N Ç L A , yukarıda adları b e l i r t i l e n T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r , işbu Sözleşmeyi imzalamışlardır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e , yalnız b i r nüsha o l a r a k düzenlenmiştir ; b u nüsha F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet in in arşivlerine k o n u l a c a k v e b u Hükümet , imzac ı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n e , b u n u n , d o ğ ­ruluğu onaylanmış b i r örneğini verecekt i r .

M a d d e 20

M a d d e 2 i

yürürlüğe g i r e c ek t i r .

( L (L ( L ( L (L (L [L ( L

S . ) * H o r a c e R U M B O L D . S . ) P E L L E . S . ) G A R R O N l .

S . ) E . K . V É N I S É L O S . S . ) D . C A C L A M A N O S . S . ) C o n s t . D Î A M A N D Y . S . ) C o n s t . C O N T Z E S C O

S . ) G . C . M O N T A G N A . S . ) K . O T C H İ A Î .

(L S . ) S . ) S . )

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

"Mühür yer i " anlamına "Locus Sigilli" sözlerinin kısaltılışı. ( S . L . M . )

V. TİCARET SÖZLEŞMESİ 2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

B i r y a n d a n ,

İ N G İ L İ Z İ M P A R A T O R L U Ğ U , F R A N S A , İ T A L Y A , J A P O N Y A , Y U N A N İ S T A N , R O M A N Y A , S I R P - H I R V A T - S L O V E N D E V L E T İ ,

V e öte y a n d a n ,

T Ü R K İ Y E ,

E k o n o m i k ilişkilerini, D e v l e t l e r h u k u k u (droit international) t eme l ine dayalı o l a r a k , t i c a r e t i destek lemeye ve alış-verişlerini kolaylaştırmağa en elverişli koşullar i ç inde , k u r m a k isteyerek,

Bu amaçla b i r Sözleşme yapmağı kararlaştırmışlar ve aşağıda adları gösterilen T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r i n i atamışlardır:

M A J E S T E B Ü Y Ü K - B R İ T A N Y A V E İ R L A N D A B İ R L E Ş İ K - K R A L -L I Ğ I V E D E N İ Z L E R Ö T E S İ İ N G İ L İ Z Ü L K E L E R İ K R A L I , H İ N D İ S T A N İ M P A R A T O R U :

Ç o k Sayın S i r H o r a c e G e o r g e M o n t a g u R U M B O L D , B a r o n e t , G . C M . G . * , İs tanbul 'da Yüksek-Komiser ;

F R A N S A C U M H U R B A Ş K A N I :

K o r g e n e r a l Sayın M a u r i c e P E L L É , F r a n s a Büyükelçisi, C u m h u r i -y e t ' i n D o ğ u ' d a Yüksek-Komiser i , Légion d'Honneur u l u s a l Nişa­nının Grand Officier rütbesi ;

M A J E S T E İ T A L Y A K R A L I :

Sayın M a r k i C a m i l l e G A R R O N İ , Krall ık Senatörü, İtalya Büyük­elçisi, İ s tanbul 'da Yüksek-Komiser , Saints Maurice et Lazare N i -şanlarıyla Couronne d'İtalie Nişanının Grand-Croix rütbesi;

M . J u l e s César M O N T A G N A , A t i n a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m -y e t k i l i Ortaelç i , Saints Maurice et Lazare Nişanlarının Comman­deur rütbesi, Couronne d'İtalie Nişanının Grand Officier rütbesi ;

M A J E S T E J A P O N Y A İ M P A R A T O R U :

M . K e n t a r o O T C H İ A İ , J u s a m m i , Soleil Levant Nişanının B i r i n c i Sını rütbesi, R o m a ' d a Olağanüstü v e T a m y e t k i l i Büyükelç i ;

* Grand Cross of St Michael and Si George Nişanı (S .L .M. )

— 79 —

M A J E S T E Y U N A N L I L A R K R A L I :

M . Ele f ther ios K . V E N Î S E L O S , eski Başbakan, Sauveur Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . Démètre C A C L A M A N O S , L o n d r a ' d a T a m y e t k i l i Ortaelç i , Sau­veur Nişanının Commandeur rütbesi ;

M A J E S T E R O M A N Y A K R A L I :

M . C o n s t a n t i n t . D Î A M A N D Y , T a m y e t k i l i Ortae l ç i ;

M . C o n s t a n t i n C O N T Z E S C O , T a m y e t k i l i Ortae l ç i ;

M A J E S T E S I R P L A R , H I R V A T L A R V E S L O V E N L E R K R A L I :

M . D r . M i l o u t i n e Y O V A N O V Î T C H , B e r n ' d e Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m y e t k i l i Ortae l ç i ;

T Ü R K İ Y E B Ü Y Ü K M İ L L E T M E C L İ S İ H Ü K Ü M E T İ :

İ S M E T Paşa, Dışişleri Bakanı, E d i r n e M i l l e t v e k i l i ;

D r . R I Z A N U R B e y , Sağlık işleri v e S o s y a l Y a r d ı m Bakanı, S i n o p M i l l e t v e k i l i ;

H A S A N B e y , eski B a k a n , T r a b z o n M i l l e t v e k i l i .

T E M S Î L C Î L E R , y e t k i b e l g e l e r i n i gösterdikten v e b u be lge ler usulüne u y g u n ve geçerli b u l u n d u k t a n s o n r a , aşağıdaki hükümler üzerinde anlaş­m a y a varmışlardır :

K E S l M I

M a d d e i

i şbu Sözleşmenin yürürlüğe g i r m e s i y l e , öteki Bağıtlı D e v l e t l e r i n ül­ke ler inde çıkan v e b u ülkelerden ge len doğal ürünlerin y a d a işlenmiş m a l ­ların Türkiye 'ye sokulmalarında u y g u l a n a b i l e c e k tar i fe ler , 1 Eylül 1916 t a r i h i n d e yürürlüğe k o n u l a n ve eşyanın ağırlığını göz önünde t u t a n Osmanl ı nesnel tar i fes inde (tarif spécifique ottoman) gösterilen tar i fe ler olacaktır.

M a d d e 2

1 Eylül 1916 tar i fes inde yazılı o l a n ve Türk kâğıt parasıyla ödenen vergi lere , aşağıda b e l i r t i l e n şartlar iç inde, k a m b i o değerine göre z a m a n z a m a n a y a r l a n a c a k arttırma katsayıları (coefficients de majoration) u y g u l a ­nacaktır.

Bu katsayılar, 1 M a r t 1923 de yürürlükte o l a n katsayılar olacaktır. B u n u n l a b i r l i k t e , (I) sayılı ek Çizelgede sayılan m a d d e l e r e 9 katsayısı u y ­gulanacaktır.

Yukar ıda b e l i r t i l e n katsayılar, k a m b i o değerine göre , aşağıdaki k u r a l ­l a r uyarınca ayarlanacaktır:

— 80 —

Bu katsayılar İngil iz Lirası kâğıt p a r a 745 kuruş değerinde o lduğu b i r z a m a n d a saptanmış b u l u n d u ğ u n d a n , işbu Sözleşmenin yürürlüğe girişinden önceki ay i ç inde , T ü r k Lirası bu değere o r a n l a % 30 d a n çok b i r o r t a l a m a değer artışı (revalorisation) gösterirse, 12 ve 9 katsayıları aynı ayın o r t a l a m a değeri i l e orantılı o l a r a k i n d i r i l m e k g e r e k e c e k t i r ; böylece ayarlanmış o l a n katsayı, g e r e k i y o r s a , son ayın k a m b i o değerine göre y e n i d e n ayarlanacaktır.

B u n u n g i b i , işbu Sözleşmenin yürürlüğe girişinden önceki b i r ay iç inde, Türk Lirası, b i r İngil iz Lirası karşılığı o l a n 745 kuruşluk i l k o r t a l a m a d e ­ğerine o r a n l a % 30 d a n çok b i r o r t a l a m a değer azalışı (devaluation) göste­r i rse , 12 ve 9 katsayıları aynı ayın o r t a l a m a değeri i l e orantılı o l a r a k arttı-rı labileccktir; böylece ayarlanmış o l a n katsayı, b u n d a n s o n r a k i üç ay b o ­y u n c a yürürlükte kalacaktır ; ayın b i t i m i n d e , katsayı, ge rek iyorsa , son ayın k a m b i o değerine göre y e n i d e n ayarlanacaktır.

T ü r k Lirasının değerinin azalması d u r u m u n d a 5 katsayısı, 12 ve 9 katsayılarının bağl ı oldukları şartlar iç inde arttırılabilecektir; şu v a r k i , Türk Lirasında değer artışı d u r u m u n d a , bu katsayı, a n c a k , İngiliz Lirası i l e kâğıt T ü r k Lirasından 5 L i r a d a h a aşağı b i r değerde bu lunduğu a n d a n başlıyarak, i n d i r i l m e k gerekecekt i r .

P a r a r e f o r m u yapılırsa, yukarıda sayılan çeşitli katsayılar, gümrük v e r g i l e r i n i n yansımasına h a l e l ge t i rmeyecek b i ç imde , y e n i v e eski p a r a arasındaki f a r k a göre değiştirilecektir.

M a d d e 3

Türkiye , aşağıda b e l i r t i l e n k o n u l a r için g e r e k l i görülenler dışında, y u r d a m a l s o k m a y a v e y u r t t a n m a l ç ıkartmaya ilişkin yasakları, işbu Söz ­leşmenin yürürlüğe girişiyle kaldırmağı ve işbu Sözleşme yürürlükte kaldığı sürece bunları y e n i d e n k o y m a m a ğ ı yükümlenir [ y a s a k l a m a u y g u l a n a b i l e ­cek k o n u l a r şun lard ı r ] :

1 ) U l u s u n bes lenmes i için vazgeç i lmez z o r u n l u l u k t a o l a n kaynakları saklı t u t m a k ve e k o n o m i k çıkarlarını k o r u m a k ;

2) D e v l e t i n güvenliğini sağlamak;

3) İnsanları, hayvanları ve b i t k i l e r i salgın hastalıklara, h a y v a n has­talıklarına (epizooties) ve b i t k i hastalıklarına (epiphyties) karşı k o r u m a k ;

4 ) A f y o n ve başka z e h i r l e y i c i m a d d e l e r i n kullanılmasını ön lemek ;

5 ) Türk iye 'de kullanılması yasak o l a n alkollü ürünlerin y u r d a s o k u l ­masını y a s a k l a m a k ;

6 ) Altın paranın ya da altın m a d e n i n i n y u r t dışına çıkartılmasını ö n ­l e m e k ;

7 ) D e v l e t t e k e l l e r i k u r m a k ya da bunları sürdürmek.

Öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n c e , k e n d i kanunlarına göre h a k -gözetir b i r karşılıklı davranış tanınması şartıyla, Türkiye , söz k o n u s u y a ­sakları, hiçbir bak ımdan ayırım gözetmeksizin uygulamayı ve yasaklanmış m a d d e l e r için kural-dışılıklar tanırsa ya da i z i n l e r ver i rse , bağıtlı hiçbir D e v l e t i n t i c a r e t i n i n zararına o l a r a k , bağıtlı başka b i r D e v l e t i n y a d a h e r ­h a n g i b i r D e v l e t i n t i c a r e t i n i gözetmemeği yükümlenir .

— 81 —

M a d d e 4

Karşılıklı o l m a k şartıyla, öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n ülkelerinde çıkan y a d a b u ülkelerden ge len m a l l a r a Türk iye 'de y a d a özel tüketim v e r g i s i (accise), a n c a k , Türk iye 'de üretilen eşya ya da b e n z e r m a d d e l e r d e n alınan ölçüde u y g u l a n a b i l e c e k t i r .

B u n d a n başka, Türk iye , k e n d i uyruklarıyla öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n uyrukları arasında aynı eşitlik şartları iç inde k a l m a k üzere, ( II ) sayılı E k ' i n çizelgesindeki ürünlerden, bu çizelgedeki tüketim v e r g i l e r i n i a lmağa d e v a m edecekt ir .

Karşılıklı o l m a k şartıyla, yurtiçi gümrük v e r g i l e r i (droits d'octroi) ya da yere l m a k a m l a r c a alınan her çeşit v e r g i l e r [ r e s i m l e r ] , Türk iye 'de üretilen m a d d e l e r e konulmuş iseler, Türk ürünleriyle öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n ü l ­ke ler inde çıkan ya da bu ülkelerden ge len ürünler arasında ayırım gözet ­m e k s i z i n , uygulanacaktır ; b u v e r g i l e r , T ür k i ye ' d e üreti lmeyen m a d d e l e r e konulmuş iseler, çıkış ve geliş y e r l e r i neres i o l u r s a o l s u n , eş ya da b e n z e r bütün yabancı ürünlere, ayırım gözetmeksizin, aynı b i ç i m d e u y g u l a n a c a k ­tır,

M a d d e 5

Öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n c e k e n d i kanunlarına u y g u n o l a r a k Türkiye 'ye hakgözetir b i r karşılıklı davranış [mütekabi l iyet ] tanınması şartıyla, Türkiye , doğal ya da işlenmiş ürünlerden h e r h a n g i b i r i s i üzerine koymuş olabileceği y a d a koyabileceği h e r y u r t dışına m a l g ö n d e r m e [ i h ­raca t ] v e r g i s i n i , hiç b i r y o l d a n öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i n i n t i c a ­re t ine z a r a r verecek b i r farklı t u t u m yaratmaksızın, bu malların gideceği bütün ülkeler için aynı b i ç imde uygulayacaktır .

M a d d e 6

Türkiye , tar i fe ler k o n u s u n d a y a d a g e n e l l i k l e h e r çeşit t i care t k o n u s u n ­d a , bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşması uyarınca Türk iye 'den ayrılan ülke­l e r d e n h e r h a n g i b i r i s i n e y a d a sınır t i c a r e t i iç in sınırdaş b i r D e v l e t e u y g u ­layabileceği çıkarlar dışında, 1 n c i M a d d e d e n 5 n c i M a d d e y e k a d a r o l a n M a d d e l e r d e b e l i r l i y e n k o n u l a r d a h e r h a n g i b i r başka ülkeye u y g u l a y a b i ­leceği d a h a elverişli her işlemden öteki bağıtlı Taraf ları da yararlandıra­caktır.

M a d d e 7

Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r d a n h e r b i r i , y u r d a s o k u l a n malların kökeni [menşei] o l a n ülkeyi b e l i r t m e k üzere, bu malların söz k o n u s u ülkenin u l u s a l ürünlerinden y a d a yapınlarından [ m a m u l l e r i n d e n ] o lduğu y a d a söz k o ­nusu ülkede uğradığı değişiklikler yüzünden bu b i ç imde sayılmaları gerek­tiğini i s p a t l a y a n resmî b i r belge göstermesini, y u r d a m a l s okan k i m s e d e n [ ithalâtçıdan] i s teyeb i lecekt i r .

î şbu K e s i m e e k l i I I I sayılı örnek uyarınca düzenlenecek o l a n köken be lge ler i [menşe şehadetnameleri , certificats d'origine] gerek T i c a r e t B a k a n -

— 82 —

lığı y a d a T a r ı m Bakanlığınca, gerek m a l gönderenin bağlı o lduğu T i c a r e t Oda lar ınca , gerekse mal ın gönderi ldiği ülkenin k a b u l edeceği h e r h a n g i başka b i r örgüt y a d a toplulukça v e r i l e c e k t i r . Söz k o n u s u be lge ler , malın gideceği ülkenin b i r d i p l o m a s i y a d a konso los luk temsi l c i s ince o n a y l a n a ­caktır.

Pos ta p a k e t l e r i (colispostaux), bunların gideceği ülke, t i caret niteliğinde göndermeler in söz k o n u s u o lmadığını k a b u l ederse, köken be lges inden bağışık tutulacaktır.

M a d d e 8

B u n u n l a b i r l i k t e , k e n d i kanunları uyarınca h e r h a n g i b i r yabancı ül ­keye tanıdığı işlemler k a d a r elverişli o l a n işlemleri, işbu Sözleşmenin bütün süresi b o y u n c a Türk iye 'ye tanımayacak o l a n Bağıtlı D e v l e t l e r d e n hiç b i r i , b u K e s i m d e k i hükümlerden yararlanmayı i s teyemeyecek lerd i r .

E K I

9 K A T S A Y I U Y G U L A N A C A K M A D D E L E R Ç İ Z E L G E S İ

T a r i f e sayısı 65 Patates . 89 P o r t a k a l .

121 Şekerle hazırlanmış şeyler. 130 M a d e n suları. 178 P a r l a k der i l e r . 180 D o m u z d e r i l e r i . 1 8 5 - 1 8 7 - 1 8 8 Ayakkabı lar . 192 E l d i v e n l e r . 2 0 0 - 2 0 1 İşlenmemiş ya da işlenmiş kürkler. 2 1 7 - 2 1 8 M o b i l y a l a r . 2 7 3 - 2 7 4 - 2 7 5 E l işlemeleri, dantelâlar v e p a m u k

şeritler. 302 K a b a i p e k kırpıntısı. 305 Tül ler , v . b . 306 i p e k tüller, v . b . 308 i p e k l i d o k u m a l a r . 3 1 1 - 3 1 2 i p e k l i çamaşırlar. 314 i p e k l i kumaş ve elbise harçları. 324 Y ü n atkılar ve kuşaklar. 339 G i y s i l e r [ g i y i m eşyası] . 348 Yazl ık, kışlık şemsiyeler, v . b .

E K II

T Ü K E T Î M V E R G İ L E R İ [ R e s i m l e r i ]

Ç a y 40 kuruş k i l o s u K a h v e 2 0 P e t r o l 6 Pirinç 10 M a r g a r i n , o l e o m a r g a r i n v e yağlı

bes in m a d d e l e r i 80

— 83 —

S t e a r i n ' l i m u m l a r 3 0 Kuruş k i l o s u Âdi s a b u n 5 Y e n i ve kullanılmış t o r b a l a r 5 B a h a r a t 30 K i b r i t l e r , 1/2 60 k i b r i t l i k k u t u s u . M u m l u k i b r i t l e r 1 k u t u s u . S i g a r a kâğıdı 1 50 yaprağı . Çakmaklar 25 tanes i . Şeker 15 k i l o s u . Bisküi Çikolata \ İç ler inde b u l u n a n şeker Süt özü I yüzdesine göre tüketim Şekerleme ve glükoz ) verg i s i uygulanır. Alkolsüz içkiler, g a z o z l a r ve l

l i m o n a t a l a r / Başka her türlü şekerli ürünler . . . T ö m b e k i 40 kuruş k i l o s u . 40 kuruş k i l o s u .

E K III

K Ö K E N B E L G E S İ Ö R N E Ğ İ

de o t u r a n üretici ya da yapımcı [ imalâtç ı ] / B a y ' i n v e k i l i ) B a y ' i n 1

de o t u r a n , \ Ticaret Odasına yazılı tacirlerden ı

aşağıda yazılı o l a n malların, gönderence b i ze gösterilen geçerli be lgelere d a y a n a r a k 2 , (Türk ya da ) kökenli o lduğunu ya da (Türkiye'de y a d a de) yapı ldığını , k e n d i sorumluluğu altında, ö n ü m ü z d e bildirdiğini onaylarız (Belgeyi veren makam)3. Bu m a l l a r , a i t o l a r a k , d e o t u r a n t a c i r y a d a yap ımc ı [ imalâtç ı ]

adına ( k a r a y o l u y l a y a d a adlı gemiy le ) gönderilmiştir.

KOLİLERİN V E KATEGORİLERİN

S A Y I S I

M A R K A L A R I N S A Y I S I

B R Ü T V E N E T A Ğ I R L I K

(kilogram olarak) ya da

hacim ölçüsü ve değeri

M A L L A R I N CİNSÎ

Sorumluluğum altında böy lece bildiri lmiştir . ( T a r i h ) ( B i l d i r i d e bulunanın imzası)

1 Gereksiz kelimelerin çizilmesi. 2 Belgeleri üretici ya da yapımcı [imalâtçı] aldığı zaman, "gönderence bizeg österilen geçerli

belgelere dayanarak" sözleri çizilecektir. 3 Belgeler, gerek diplomasi ya da konsolosluk makamınca, gerek Ticaret ya da Tarım

Bakanlığınca, gerek gönderenin yazılı olduğu ticaret odasınca, gerekse gönderildiği ülkenin kabul edeceği herhangi bir örgüt ya da toplulukça verilecektir.

— 84 —

Bu b i l d i r i y i b i z de (belgeyi veren makam) o n a y l a y a r a k , yukarıda yazılı malların gerçekten bu ülkede yapıldığını ayrıca doğrularız .

( T a r i h ve be lgey i v e r e n makamın imzası)

tşbu imzanın onaylanması için Konsolos luğunda görül ­müştür.

( T a r i h , Konsolos luğun imzası ve mühür . )

K E S Î M 2 M a d d e 9

Türkiye , aynı k o n u d a k e n d i s i n e karşılıklı işlemde bulunulması şartıyla, Türk bayrağını taşıyan g e m i l e r e u y g u l a m a k t a o lduğuna eşit b i r işlemi, y a d a h e r h a n g i b i r başka D e v l e t e u y g u l a m a k t a o lduğu y a d a u y g u l a y a b i l e ­ceği d a h a elverişli b i r işlemi, öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n g e m i l e r i n e u y g u l a ­mağı yükümlenir .

Türk iye , öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n her b i r i n e karşı ve öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i de Türk iye ' ye karşı, balık avcılığını, d e n i z k a b o t a ­j ın ı - başka b i r d e y i m l e , u l u s a l ülkesinin b i r l imanından alınan malların aynı ülkenin b i r başka l imanına d e n i z y o l u n d a n taşınmasını - ve l i m a n h i z m e t l e r i n i - başka b i r d e y i m l e , çekme (remorguage), kılavuzluk ve ne n i ­te l ik te o l u r s a o l s u n h e r türlü i ç h i z m e t l e r i - k e n d i u l u s a l bayrağının teke­l i n d e t u t m a hakkını saklı bulundurmaktadır .

M a d d e 10

Balık avcılığı, d e n i z kabotajı ve l i m a n i ç h i z m e t l e r i k o n u s u n d a b i r önceki M a d d e d e b e l i r t i l e n kural-dışılıklar [ i s t i snalar ] saklı k a l m a k üzere, h e r çeşit mal ı y u r d a s o k m a [ i t h a l e tme] y a d a y u r t dışına gönderme [ihraç e t m e ] , y u r d a ge len y a d a y u r t dışına g i d e n yolcuları taşıma hakkı v e g e m i ­l e r i n l i m a n , d o k , rıhtım ve dışl imanlarda (rades) durmalarına, yük a l m a l a ­rına ve boşaltmalarına ilişkin bütün kolaylıklardan y a r a r l a n m a bakımın­d a n , karşılıklı o l m a k şartıyla, b i r y a n d a n Türkiye ve öte y a n d a n öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n h e r b i r i , u l u s a l bayrağı taşıyan gemi lere u y g u l a n a n işleme eşit b i r işlem uygulayacaklardır .

B u n u n g i b i , gene karşılıklı o l m a k şartıyla, Hükümet , görevliler, özel kişiler, h e r çeşit d e r n e k y a d a k u r u m l a r adına y a d a y a d a yararına o l a r a k , g e m i l e r d e n alınan sağlık r e s i m l e r i ( verg i l e r i ) , l i m a n , rıhtım, d e m i r l e m e , kılavuzluk, k a r a n t i n a , fener v e r g i l e r i ( res imler i ) ve b u n l a r a benzer verg i l e r ( r e s imler ) , mal î yükümler ve ödemeler k o n u s u n d a da kes in b i r eşitlik u y ­gulanacaktır.

Y u r d a s o k u l a n y a d a y u r t dışına gönderi len m a l l a r a u y g u l a n a b i l e c e k r e s i m ve v e r g i l e r a n c a k bu malların çıktıkları ve g e l d i k l e r i yer le , gönderi l ­d i k l e r i ye r l e re göre saptanacağından v e B i r i n c i K e s i m d e k i yükümler u y a ­rınca, b u n l a r bütün öteki bağıtlı D e v l e t l e r e de u y g u l a n a b i l i r o lduğundan ,

— 85 —

Türkiye , karşılıklı o l m a k şartıyla, y u r d a s o k u l a n y a d a y u r t dışına gönder i ­l en m a l l a r a , bunları ge t i ren y a d a götüren g e m i n i n bayrağına , varış y a d a kalkış l imanlarına, g e m i n i n yo l cu luğuna ve i ske le lerde duruşuna d a y a n a n hiç b i r farklı v e r g i , e k - v e r g i , niteliği ve adı ne o l u r s a o l s u n , hiç b i r mal î yüküm arttırması uygulamamağı da yükümlenir .

M a d d e ı ı

G e m i l e r e (navires et bateaux) ve bunların yükleriyle yolcular ına ilişkin o l a r a k savaştan önce Türkiye 'n in geçerli saymış o lduğu ya da başlıca d e ­n i z c i D e v l e t l e r c e i l e r i d e geçerli sayılabilecek h e r çeşit b e l g e l e r i , Türk iye , öteki bağıtlı D e v l e t l e r uyruklarının g e m i l e r i bak ımından , geçerli ve T ü r k g e m i l e r i n e verilmiş be lgeler le eşdeğerde sayacaktır.

B u hükümler , Türkiye 'n in , T ü r k g e m i l e r i n e , başlıca d e n i z c i D e v l e t ­lerce u y g u l a n a n şartlara eşit şartlar iç inde o l m a k üzere, verdiği be lge ler , öteki bağıtlı D e v l e t l e r c e k e n d i v e r d i k l e r i be lge lere eşdeğerde sayılırsa, a n ­cak o z a m a n geçerli olacaklardır.

K E S Î M 3

M a d d e 12

Türkiye , karşılıklı o l m a k şartıyla, öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n h e r h a n g i b i r i s i n i n ülkesinde çıkan doğal ya da işlenmiş ürünleri, t i caret işlemlerinde her çeşit haksız rekabete karşı k o r u m a k üzere g e r e k l i bütün y a s a m a ya da yönet im t e d b i r l e r i almağı ve yargı [ada le t ] yollarını açık tutmağı y ü k ü m ­l e n i r .

Türkiye , üzerlerinde, i ç ya da dış anbalaj larında, çıkış y e r l e r i , c i n s i , niteliği y a d a özelliklerine ilişkin doğrudan d o ğ r u y a y a d a dolaylı o l a r a k yanıltma amacıyla konmuş her türlü m a r k a l a r , a d l a r , yazılar ya da işaret­ler de taşıyan bütün ürünlerin ya da malların y u r d a sokulmasını, satımını, ya da satışa çıkartılmasını, u y g u n düşecek t e d b i r l e r l e cezalandırmayı ve yasaklamayı, karşılıklı o l m a k şartıyla, yükümlenir .

M a d d e 13

Türkiye , aynı k o n u d a k e n d i s i n e karşılıklı iş lemde bulunulması şartıyla, özel n i t e l i k l e r i n i t o p r a k t a n y a d a i k l i m d e n a l a n ürünlerin bölgesel b i r a d taşıması hakkını y a d a bölgesel b i r a d kullanılmasına i z i n v e r i l m e s i şart­larını tanımlayan ya da düzenleyen, b i r başka bağıtl ı D e v l e t t e yürürlükte b u l u n a n v e y e t k i l i m a k a m l a r c a Türk iye ' ye gereği g i b i bildirilmiş k a n u n ­l a r l a , b u k a n u n l a r a u y g u n o l a r a k alınmış yönet im kararlarına v e m a h k e m e kararlarına uymayı yükümlenir ; sözü geçen k a n u n l a r l a k a r a r l a r a aykırı o l a r a k , bölgesel a d l a r taşıyan ürünlerin y a d a malların y u r d a sokulması, y u r t dışına gönderilmesi i l e , y u r t iç inde yap ımı , dağıt ımı , satımı ve satışa çıkartılması Türk iye 'de y a s a k l a n a c a k ve 12 n c i M a d d e d e öngörülen t e d ­b i r l e r l e cezalandırılacaktır.

— 86 —

M a d d e 14

Türkiye , işbu Sözleşmenin yürürlüğe girişinden başlıyarak o n i k i aylık b i r sürenin geçmesinden ö n c e :

1) Endüstri mülkiyetinin korunmasına ilişkin o l u p , 2 H a z i r a n 1911 de "VVashington 'da değiştirilen, 20 M a r t 1883 t a r i h l i Uluslararası P a r i s Sözleşmesine öngörülen b i ç i m d e kat ı lmağı ;

2) E d e b i y a t ve sanat yapıtlarının korunmasına ilişkin o l u p , B e r l i n ' d e 13 Kas ım 1908 de değiştirilen, 9 Eylül 1886 t a r i h l i B e r n Sözleşmesi i l e , edeb iya t ve sanat yapıtlarının korunmasına ilişkin ve 22 M a r t 1914 t a r i h l i B e r n E k Protokolüne d e katılmağı yükümlenir .

Yukar ıda b e l i r t i l e n Sözleşmelerle Protokolün, çeviri [ tercüme] hakkı­na ilişkin hükümlerine Türkiye 'n in öne sürdüğü çekinceye [ihtirazî k a y d a ] , bu Sözleşmenin yürürlüğe konulmasını i z l e y e n yıl i ç inde, yukarıda b e l i r ­t i l e n Sözleşmeleri ve Protokolü b i r l i k t e imzalamış b u l u n a n öteki D e v l e t ­lerce hiç b i r i t i r a z d a b u l u n u l m a z s a , işbu Sözleşmeyi imzalamış öteki D e v ­le t ler de , sözü geçen çekinceye , işbu Sözleşmenin süresi b o y u n c a , i t i r a z e t m e y e c e k l e r d i r .

tşbu Sözleşmenin imzacısı D e v l e t l e r , çeviri hakkına ilişkin Türk çe ­k inces ine katılışlarını sürdürmezlerse, Türkiye de yukarıda sözü geçen Sözleşmelere ve P r o t o k o l e katılmayı sürdürme z o r u n d a tutulmayacaktır.

3) A y n ı sürenin sona e r m e s i n d e n önce , Türkiye , sözü geçen Sözleş-m e l e r d e k i i l k e l e r uyarınca, öteki bağıtlı D e v l e t l e r uyruklarının endüstri, e d e b i y a t ve sanat yapıtları mülkiyetini e t k i l i k a n u n l a r l a tanımayı ve k o r u ­may ı yükümlenir .

M a d d e 15

Endüstri, e d e b i y a t ve sanat yapıtları mülkiyeti k o n u s u n d a k i işlere ilişkin arşivler, kütükler ve plânlar, bunların T ü r k d a i r e l e r i n d e n , k e n d i ­l e r i n e Türk iye 'den t o p r a k (ülke) ayrılmış D e v l e t l e r i n d a i r e l e r i n e söz k o ­n u s u o l a b i l e c e k aktarılmaları y a d a b i l d i r i l m e l e r i y l e i l g i l i bütün s o r u n l a r , i l g i l i ülkeler arasında yapı lacak özel Sözleşmelerle ç ö z ü m e bağlanacaktır.

G E N E L H Ü K Ü M L E R

M a d d e 16

Bağıtlı D e v l e t l e r , işbu Sözleşmenin yürürlüğe girişi anında, özerk b i r hükümeti o l a n Domin ion ' lar ın , e g e m e n l i k l e r i y a d a y e t k i l e r i [otor i te ler i ] altında b u l u n a n sömürgelerinin, k o r u m a altındaki ülkelerinin, s a h i b i b u ­lundukları toprakların y a d a deniz-aşırı ülkelerinin tümüne y a d a b i r t a ­kımına, işbu Sözleşme hükümlerinin uygulanmayacağını b i l d i r m e hakkını saklı t u t a r l a r ; b u d u r u m a Türkiye , sözü geçen D o m i n i o n ' l a r , sömürgeler, k o r u m a altındaki ülkeler, s a h i p b u l u n u l a n t o p r a k l a r ve ülkelere karşı, işbu Sözleşmenin yükümleriyle bağlı sayılmayacaktır.

B u n u n l a b i r l i k t e , sözü geçen D e v l e t l e r , işbu Sözleşme uyarınca y a p a -akları b i l d i r i l e r l e , Sözleşme dışı bırakmış o l a b i l e c e k l e r i özerk hükümetli ) o m i n i o n , sömürge, k o r u m a altında ülke, s a h i b i bulundukları t o p r a k l a r re ülkeler adına, işbu Sözleşmenin hükümlerine s o n r a d a n katılabilecekler­dir.

Madde 17

L i b y a kökenli [menşeli ] y a d a L i b y a ' y a g i d e n m a l l a r a v e ürünlere, Türkiye 'de , İtalyan mallarına ve ürünlerine u y g u l a n a n r e j i m i n eşi u y g u ­lanacaktır.

Türkiye kökenli y a d a Türkiye 'ye g i d e n m a l l a r v e ürünler, L i b y a ' d a , h e r h a n g i b i r yabancı ülkeye yapı lan en elverişli işlemden y a r a r l a n a c a k l a r ­dır.

Madde 18

î şbu Sözleşme beş yıllık b i r süre için yapılmıştır.

B i r i n c i K e s i m e ilişkin o l a r a k , b i r y a n d a n Türkiye v e öte y a n d a n Y u ­n a n i s t a n , R o m a n y a ve Sırp-Hırvat-Sloven D e v l e t i , t i caret alış-verişleri için d a h a kısa b i r süre içinde y e n i b i r statü k u r m a k zorunluluğunu k a b u l e t t i k l e r i n d e n , işbu Sözleşmeyi o tuz aylık i l k dönemin b i t i m i n d e n s o n r a her an sona e r d i r m e k hakkını karşılıklı o l a r a k tanımakta görüş birliğine varmışlardır. î şbu Sözleşme, sona erdirilişinin b i l d i r i l m e s i n d e n altı ay sonra hükümsüz olacaktır.

B i r y a n d a n Türkiye v e öte y a n d a n öteki bağıtlı D e v l e t l e r d e n her b i r i , Sözleşmenin uygulanması k o n u s u n d a yukarıda b e l i r t i l e n süreler iç inde her a n v e k e n d i l e r i n e b u y o l d a n b i r başvurma o l u n c a , y e n i t i caret andlaş-maları yapılması amacıyla , bu sürelerin sona erişinden önce sonuçlandırmak için çaba gösterecekleri görüşmelere girişmeği yükümlenirler .

Sözü geçen görüşmeler yukarıda b e l i r t i l e n süreler iç inde sonuçlandırı la­m a z s a , Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r d a n her b i r i davranış özgürlüğünü y e n i d e n elde etmiş olacaktır.

Madde 19

i şbu Sözleşme onaylanacaktır .

O n a m a be lge le r i , m ü m k ü n o l a n e n kısa süre i ç inde , P a r i s ' d e s u n u l a ­caktır.

i şbu Sözleşme, bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasıyla aynı şartlar iç inde yürürlüğe g i re cekt i r .

B U H Ü K Ü M L E R E O L A N İ N A N Ç L A , yukarıda adları b e l i r t i l e n T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r , işbu Sözleşmeyi imzalamışlardır .

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e , yalnız b i r nüsha o l a r a k düzenlenmiştir. B u nüsha, F r a n s a C u m h u r i y e t i Hükümet i Arşivlerine k o -

— 87 —

— 88 —

n u l a c a k v e b u H ü k ü m e t , İmzac ı D e v l e t l e r d e n her b i r i n e , b u n u n , doğruluğu onaylanmış b i r e r örneğini verecekt i r .

( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S . ( L . S .

( L . S . ( L . S . ( L . S .

* H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . G A R R O N İ . G . C . M O N T A G N A . K . O T C H Î A İ . E . K . V E N Î S E L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D l A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S C O .

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

'Mühür yer i " anlamına "Locus Sigilli" sözlerinin kısaltılışı: (S .L .M. )

VI. Y U N A N V E TÜRK H A L K L A R I N I N MÜBADELESİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME

V E P R O T O K O L 3 0 O C A K 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

T Ü R K İ Y E B Ü Y Ü K M İ L L E T M E C L Î S İ H Ü K Ü M E T İ İ L E Y U ­N A N H Ü K Ü M E T İ , aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlar­d ı r :

M a d d e i

Türk topraklarından yerleşmiş R u m O r t o d o k s d i n i n d e n T ü r k u y r u k -larıyla, Y u n a n topraklarında yerleşmiş M ü s l ü m a n d i n i n d e n Y u n a n u y r u k ­larının, 1 Mayıs 1923 t a r i h i n d e n başlıyarak, z o r u n l u mübadelesine {échange obligatoire) girişilecektir.

B u k i m s e l e r d e n hiç b i r i , Türk Hükümet in in i z n i o lmadıkça Türk iye 'ye , y a d a Y u n a n Hükümet in in i z n i o lmadıkça Y u n a n i s t a n ' a y e n i d e n dönerek o r a d a yerleşemeyecektir.

M a d d e 2

B i r i n c i M a d d e d e öngörülen m ü b a d e l e :

a ) İstanbul 'da o t u r a n Rumlar ı [ İstanbul 'un R u m a h a l i s i n i ] ;

b ) Batı T r a k y a ' d a o t u r a n Müslümanlar ı [Batı Trakya 'n ın M ü s l ü m a n a h a l i s i n i ] kapsamayacaktır .

1912 k a n u n u y l a sınırlandırıldığı b i ç imde , İstanbul Şehremaneti d a i r e ­l e r i i ç inde, 30 E k i m 1918 t a r i h i n d e n önce yerleşmiş (établis) b u l u n a n bütün R u m l a r , İstanbul 'da o t u r a n R u m l a r [ İstanbul 'un R u m a h a l i s i ] sayıla­caktır.

1913 t a r i h l i Bükreş Andlaşmasının koymuş o lduğu sınır çizgisinin Doğusundaki bö lgeye yerleşmiş (établis) b u l u n a n Müslümanlar , Batı T r a k ­y a ' d a o t u r a n Müslümanlar [Batı Trakya 'n ın Müs lüman a h a l i s i ] sayıla­caklardır.

M a d d e 3

Karşılıklı o l a r a k R u m v e Türk nüfusu m ü b a d e l e edi lecek o l a n t o p r a k ­ları 18 E k i m 1912 t a r i h i n d e n s o n r a bırakıp gitmiş o l a n R u m l a r ve M ü s l ü ­m a n l a r , 1 n c i M a d d e d e öngörülen mübade len in kapsamına g i r e r sayıla­caklardır.

— 90 —

İşbu Sözleşmede kullanılan " g ö ç m e n l e r " (émigrants) t e r i m i , 18 E k i m 1912 t a r i h i n d e n s o n r a g ö ç e tmesi gereken y a d a göç etmiş b u l u n a n bütün gerçek ya da tüzel kişileri kapsamaktadır.

M a d d e 4

A i l e l e r i T ü r k ülkesini d a h a önce bırakıp gitmiş o l u p d a k e n d i l e r i T ü r ­k i y e ' d e alıkonulmuş b u l u n a n R u m halkından vücutça sağlam erkek ler , işbu Sözleşme uyarınca, Y u n a n i s t a n ' a gönderi lecek i l k k a f i l e y i m e y d a n a ge t i r e cek l e rd i r .

M a d d e 5

î şbu Sözleşmenin 9 n c u ve 10 n c u M a d d e l e r i n d e k i çekinceler [ihtirazı kayıtlar] saklı k a l m a k üzere, işbu Sözleşme uyarınca yapılacak mübade le yüzünden , Türkiye 'deki Rumlar ın y a d a Y u n a n i s t a n ' d a k i Müslümanların mülkiyet haklarına ve alacaklarına b i r z a r a r v e r d i r i l m e y e c e k t i r .

M a d d e 6

M ü b a d e l e edi lecek h a l k l a r a m e n s u p b i r k i m s e n i n gidişine, h e r h a n g i b i r neden le o l u r s a o l s u n , hiç b i r engel çıkartılmayacaktır. B i r göçmenin , kesinleşmiş hap is cezası bu lunduğu , ya da henüz kesinleşmemiş b i r c e z a y a çarptırıldığı, ya da k e n d i s i n e karşı ceza soruşturması yürütüldüğü d u r u m ­l a r d a , söz k o n u s u o l a n g ö ç m e n , cezasını çekmek y a d a yargı lanmak üzere, k e n d i s i n e karşı kovuşturmada b u l u n a n ülkenin makamlar ınca , gideceği ülkenin makamlar ına t e s l i m ed i l e cekt i r .

M a d d e 7

Göçmenler , bırakıp g i d e c e k l e r i ülkenin uyrukluğunu y i t i r e cek le r ve varış ülkesinin topraklarına a y a k bastıkları a n d a , bu ülkenin uyrukluğunu edinmiş sayılacaklardır.

t k i ülkeden b i r i n i y a d a ötekini d a h a önce bırakıp gitmiş o l a n v e henüz y e n i b i r u y r u k l u k edinmemiş b u l u n a n göçmenler , b u y e n i uyrukluğu, işbu Sözleşmenin imzası t a r i h i n d e edinmiş olacaklardır.

M a d d e 8

G ö ç m e n l e r , her çeşit taşınır mallarını yanlarında götürmekte ya da bunları taşıttırmakta serbest o l a c a k l a r ve bu yüzden k e n d i l e r i n d e n çıkı; y a d a giriş verg i s i y a d a başka h e r h a n g i b i r v e r g i alınmayacaktır.

B u n u n g i b i , işbu Sözleşme uyarınca, bağıtlı D e v l e t l e r d e n b i r i n i r ülkesini bırakıp g idecek her t o p l u l u k [ cemaat , communauté] üyesinin (ca m i l e r , tekke ler , medrese ler , k i l i s e l e r , manastırlar, o k u l l a r , hastaneler , o r taklıklar, d e r n e k l e r , tüzel kişiler ya da ne çeşit o l u r s a o l s u n başka tesisle p e r s o n e l i n i de k a p s a m a k üzere) k e n d i topluluklarına a i t taşınır malları y a r larından serbestçe götürmek ya da taşıttırmak hakkı olacaktır.

11 n c i M a d d e d e öngörülen K a r m a Komisyonlar ın tavsiyesi üzerim h e r i k i ülke makamlar ınca , taşıma işlerinde en geniş kolaylıklar sağlan; çaktır.

— 91 —

Taşınır mallarının tümünü ya da b i r kısmını yanlarında götüremeye-cek o l a n göçmenler , bunları , oldukları y e r d e bırakabileceklerdir. B u d u ­r u m d a , ye re l m a k a m l a r , bırakılan taşınır malların d ö k ü m ü n ü [ e n v a n t e r i n i ] ve değerini, i l g i l i göçmenin gözleri önünde s a p t a m a k l a görevli olacaklardır. Göçmen in bırakacağı taşınır malların çizelgesini ve değerini gösteren t u ­t a n a k l a r dört nüsha o l a r a k düzenlenecek v e b u n l a r d a n b i r i y e r e l m a k a m ­l a r c a s a k l a n a c a k , i k i n c i s i , 9 n c u M a d d e d e öngörülen tasf iye işlemine esas alınmak üzere 1 1 n c i M a d d e d e öngörülen K a r m a K o m i s y o n a s u n u l a c a k , üçüncüsü göç edi lecek ülkenin Hükümet ine , dördüncüsü de g ö ç m e n e v e ­r i l e cekt i r .

M a d d e 9

8 n c i M a d d e d e öngörülen göçmenler in ve toplulukların k e n t ve köy ­l e r d e k i taşınmaz mallarıyla, bu göçmenler in ya da toplulukların bırakmış oldukları taşınır m a l l a r , 1 1 n c i M a d d e d e öngörülen K a r m a K o m i s y o n c a , aşağıdaki hükümler uyarınca tasf iye ed i l e cekt i r .

Z o r u n l u mübade le u y g u l a n a c a k bölgelerde b u l u n a n v e mübade le u y g u l a n m a y a c a k b i r bö lgede yerleşmiş toplulukların d i n y a d a hayır k u ­rumlarına a i t o l a n m a l l a r d a , aynı şartlar iç inde, tasf iye ed i l e cekt i r .

M a d d e 10

Bağıtlı Tarafların ülkelerini d a h a önceden bırakıp gitmiş o l a n ve işbu Sözleşmenin 3 ncü M a d d e s i uyarınca nüfus [halkların] mübadelesinin k a p ­samına g i re r sayılan k imse lere a i t taşınır ya da taşınmaz malların tas f iyes i , 9 n c u M a d d e uyarınca, Türkiye i l e Y u n a n i s t a n ' d a , 18 E k i m 1912 t a r i h i n d e n bu y a n a yürürlüğe konmuş k a n u n l a r l a h e r çeşit yönetmeliklere (tüzüklere) göre y a d a başka h e r h a n g i b i r zoral ım [ m ü s a d e r e ] , z o r u n l u satış, v . b . g i b i , işbu m a l l a r üzerindeki mülkiyet hakkını h e r h a n g i b i r y o l d a n kısıtlayıcı n i t e l i k t e hiçbir t edb i re k o n u olmaksızın yürütülecektir, tşbu M a d d e i l e 9 n c u M a d d e d e öngörülen m a l l a r , b u çeşit b i r t edb i re k o n u o l u r l a r s a , b u m a l l a r a , 1 1 n c i M a d d e d e öngörülen K o m i s y o n c a , b u t e d b i r l e r u y g u l a n -mamışcasına değer biçilecektir.

Kamulaştırılmış m a l l a r a ge l ince , K a r m a K o m i s y o n , her i k i ülkede mübadele kapsamına g irecek k imse lere a i t o l u p d a , m ü b a d e l e u y g u l a n a c a k t o p r a k l a r d a b u l u n a n v e 1 8 E k i m 1912 d e n s o n r a kamulaştırılmış o l a n b u m a l l a r a y e n i d e n değer biçecektir. K o m i s y o n , b i r z a r a r verilmiş o lduğunu görürse, b u zararı m a l s a h i p l e r i n i n yararına o n a r a c a k b i r z a r a r - g i d e r i m [ t a z m i n a t ] saptayacaktır. B u z a r a r - g i d e r i m i n tutarı, m a l s a h i p l e r i n i n a l a c a k hesabına ve kamulaştıran ülke Hükümet in in bor ç hesabına geçirilecektir.

8 n c i ve 9 n c u M a d d e l e r d e göz önünde t u t u l a n k i m s e l e r , şu ya da bu y o l d a n , y a r a r l a n m a d a n y o k s u n bırakıldıkları malların g e l i r l e r i n i e lde ede-memişlerse, bu g e l i r l e r i n tutarlarının k e n d i l e r i n e ger i v e r i l m e s i , savaş ö n ­cesi o r t a l a m a ge l i r esas alınarak v e K a r m a K o m i s y o n c a s a p t a n a c a k y o l v e yöntemler uyarınca, sağlanacaktır.

Y u n a n i s t a n ' d a k i Vak ı f mallarının ve b u n l a r d a n doğan h a k ve çıkar­ların, ve Türk iye 'de R u m l a r a a i t b e n z e r tes is ler in tasf iyesine girişirken,

— 92 —

1 1 n c i M a d d e d e öngörülen K a r m a K o m i s y o n , b u tes is ler in v e b u n l a r l a i l g i l i b u l u n a n özel kişilerin haklarını ve çıkarlarını t a m o l a r a k k o r u m a k amacıyla , d a h a önce yapılmış Andlaşmalarda k a b u l edilmiş i l k e l e r d e n es in -l enecekt i r .

1 1 n c i M a d d e d e öngörülen K a r m a K o m i s y o n , b u hükümleri u y g u l a ­m a k l a görevli olacaktır.

M a d d e ı ı

î şbu Sözleşmenin yürürlüğe girişinden başlıyarak b i r aylık b i r süre iç inde, Bağıtlı Yüksek Taraf lar ın h e r b i r i n d e n dört ve 1914-1918 savaşma katılmamış D e v l e t l e r i n uyrukları arasından M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n c e seçilecek ü ç üyeden oluşan v e Türk iye ' de y a d a Y u n a n i s t a n ' d a t o p l a n a c a k o l a n b i r K a r m a K o m i s y o n kurulacaktır. K o m i s y o n u n başkanlığını, tarafsız üç üyeden h e r b i r i sıra i l e yapacaktır .

K a r m a K o m i s y o n , g e r e k l i göreceği y e r l e r d e , b i r Türk v e b i r Yunanl ı üye i l e , K a r m a K o m i s y o n c a a t a n a c a k tarafsız b i r Başkandan oluşacak v e K a r m a K o m i s y o n a bağl ı o l a r a k çalışacak a l t - k o m i s y o n l a r k u r m a y a y e t k i l i olacaktır. K a r m a K o m i s y o n , a l t - k o m i s y o n l a r a ver i l e cek y e t k i l e r i kend i s i saptayacaktır.

M a d d e 12

K a r m a K o m i s y o n , işbu Sözleşmede öngörülen g ö ç ü denet l emek v e kolaylaştırmak ve 8 n c i m a d d e i l e 9 n c u M a d d e d e öngörülen taşınmaz ve taşınır malların tasf iyesine girişmekle y e t k i l i olacaktır.

K a r m a K o m i s y o n , g ö ç ü n v e yukarıda b e l i r t i l e n t a s f i y e n i n y o l v e y ö n ­t e m l e r i n i saptayacaktır.

K a r m a K o m i s y o n , genel o l a r a k , işbu Sözleşmenin uygulanmasında g e r e k l i göreceği t e d b i r l e r i a lmağa ve bu Sözleşme yüzünden o r t a y a ç ıka­b i l e cek bütün sorunları k a r a r a b a ğ l a m a ğ a t a m y e t k i l i olacaktır.

K a r m a K o m i s y o n u n kararları oyçokluğuyla alınacaktır.

T a s f i y e ed i lecek m a l l a r a , h a k l a r a v e çıkarlara ilişkin bütün i t i r a z l a r K a r m a K o m i s y o n c a k e s i n o l a r a k k a r a r a bağlanacaktır .

M a d d e 13

K a r m a K o m i s y o n , i l g i l i l e r i d i n l e d i k t e n y a d a dinlemeğe gereği g i b i çağırdıktan s o n r a , işbu Sözleşme uyarınca tasf iye e d i l m e s i gereken taşınmaz m a l l a r a değer b i ç m e işlemine girişmek için t a m y e t k i l i olacaktır.

T a s f i y e o l u n a c a k m a l l a r a değer biç i lmesinde, bunların altın p a r a il< o l a n değeri esas alınacaktır.

M a d d e 14

K o m i s y o n , i l g i l i m a l s a h i b i n e , e l i n d e n a l m a n v e bu lunduğu ülkeni Hükümet i e m r i n d e k a l a c a k o l a n m a l l a r d a n dolayı borç lu kalınan p a r tutarını b e l i r t e n b i r b i l d i r i be lges i verecekt i r .

— 93 —

Bu b i l d i r i be lge ler i esas alınarak borç lu kalınan p a r a tutarları, t a s f i ­y e n i n yapılacağı ülke Hükümet in in , gö çmen in m e n s u p o lduğu Hükümete karşı b i r b o r c u olacaktır. G ö ç m e n i n , i l k e o l a r a k , göç ettiği ülkede, kend i s ine borçlu b u l u n u l a n paraların karşılığında, ayrıldığı ülkede bırakmış olacağı m a l l a r l a aynı değerde ve aynı n i t e l i k t e m a l alması gerekecekt i r .

Yukarıda b e l i r t i l e n b i ç imde b i l d i r i be lge l e r i esası üzerinden, h e r i k i Hükümetçe ödenmesi gereken paraların kes in hesabı, her altı a y d a b i r ç ı ­kartılacaktır.

T a s f i y e işlemi tamamlandığı z a m a n , karşılıklı borç lar b i r b i r i n e eşit çıkarsa, b u n u n l a i l g i l i hesap lar denkleştirilmiş [takas ve m a h s u p edilmiş] olacaktır. B u denkleştirme işleminden s o n r a , Hükümet lerden b i r i ötekine borç lu kalırsa, b u b o r ç peşin p a r a i l e ödenecektir . Borçlu H ü k ü m e t , b u ö d e ­me işine süre tanınmasını isterse, yıllık en çok üç taks i t le ö d e n m e k şartıyla, K o m i s y o n b u süreyi o n a tanıyabilecektir. K o m i s y o n , b u süre iç inde ö d e n ­mes i gereken f a i z l e r i de saptayacaktır.

Ö d e n e c e k p a r a o ldukça önemli ise ve d a h a u z u n sürelerin tanınmasını gerekt i rmekteyse , borç lu H ü k ü m e t , borç lu o lduğu paranın % 20 sine k a d a r K a r m a K o m i s y o n c a s a p t a n a c a k b i r parayı peşin o l a r a k ödeyecek , g e r i k a l a n borç için de , K a r m a K o m i s y o n c a s a p t a n a c a k o r a n d a f a i z l i v e y i r m i yıllık b i r süre iç inde a n a p a r a y a çevrilebilecek [amort i se ed i l eb i l e cek ] b o r ç ­l a n m a bonoları [ i s t ikraz t a h v i l l e r i ] çıkarabilecektir. Borçlu H ü k ü m e t , b u borç için, K o m i s y o n c a k a b u l edi lecek sağlancalar [ r e h i n l e r ] gösterecektir. B u sağlancalar, Y u n a n i s t a n ' d a Uluslararası K o m i s y o n c a v e i s t a n b u l ' d a D e v l e t B o r c u [Düyun-u U m u m i y e ] M e c l i s i n c e yöneti lecek v e g e l i r l e r i t o p ­lanacaktır. B u sağlancalar k o n u s u n d a anlaşmaya varı lamazsa, M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i bunları s a p t a m a y a y e t k i l i olacaktır.

M a d d e 15

G ö ç ü kolaylaştırmak amacıyla , i l g i l i D e v l e t l e r c e , K a r m a K o m i s y o n u n saptayacağı şartlarla, K o m i s y o n a öndelik [avans] o l a r a k ö d e m e d e b u l u n a ­caktır.

M a d d e 16

Türkiye ve Y u n a n i s t a n Hükümetler i , işbu Sözleşme uyarınca, ülke­l e r i n i bırakıp g idecek o l a n k imse lere yapı lacak b i l d i r i l e r l e , b u k i m s e l e r i n varış ülkesine taşınmak üzere yönelecekleri l i m a n l a r a ilişkin bütün s o r u n l a r üzerinde, 1 1 n c i M a d d e d e öngörülen K a r m a K o m i s y o n l a anlaşmaya v a ­racaklardır.

Bağıtlı T a r a f l a r , mübade le edi lecek h a l k l a r a , gidişleri için konmuş t a r i h t e n önce yurtlarını bırakıp g i t m e l e r i n e y o l açacak, y a d a mallarını e l l e r i n d e n çıkartmak üzere, doğrudan y a d a dolayl ı hiç b i r baskıda b u l u n ­m a m a y ı karşılıklı o l a r a k yükümlenirler. Bağıtlı T a r a f l a r , ülkeyi bırakıp g i d e n y a d a g idecek o l a n göçmenler i hiç b i r ve rg iye y a d a olağanüstü resme bağ lamamayı da yükümlenirler. 2 n c i M a d d e uyarınca m ü b a d e l e dışı bırakılacak bölgelerde oturanların, b u bölgelerde k a l m a k y a d a o r a l a r a y e n i d e n d ö n m e k h a k l a n i l e , Türkiye v e Y u n a n i s t a n ' d a özgürlüklerinden

— 94 —

ve mülkiyet haklarından serbestçe yararlanmalarına hiç b i r engel çıkar­tı lmayacaktır. Bu h ü k ü m , m ü b a d e l e dışı bırakılacak söz k o n u s u bölgelerde oturanların mallarını başkalarına geçirmelerine ve bu k i m s e l e r d e n Türk i ­y e ' y i y a d a Yunanistan ' ı k e n d i i s t ek le r iy l e bırakıp g i t m e k i s teyecek ler in gidişine enge l o l m a k vesi les i o l a r a k öne sürülmeyecektir .

M a d d e 17

K a r m a K o m i s y o n u n çalışmaları ve işlerinin yürütülmesi için g e r e k l i g i d e r l e r , K o m i s y o n c a s a p t a n a c a k o r a n l a r iç inde, i l g i l i Hükümetlerce k a r ­şılanacaktır.

M a d d e 18

Bağıtlı T a r a f l a r , işbu Sözleşmenin uygulanmasını sağlamak üzere, yasalarında g e r e k l i değişiklikleri yapmağı yükümlenirler.

tşbu Sözleşme, Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r bakımından, Türkiye i le y a ­pılacak Barış Andlaşmasının b i r parçasıymış g i b i , aynı güç ve aynı değerde sayılacaktır. İşbu Sözleşme, söz k o n u s u Andlaşmanın Bağıtlı Yüksek T a r a f ­l a r d a n her i k i s i n c e onaylanmasından h e m e n sonra yürürlüğe g i recekt i r .

B U H Ü K Ü M L E R E O L A N İ N A N Ç L A , y e t k i b e l g e l e r i n i n , karşılıklı o l a r a k , usulüne u y g u n o lduğu görülmüş v e aşağıda imzaları b u l u n a n T a m -y e t k i l i T e m s i l c i l e r , işbu Sözleşmeyi imzalamışlardır.

L A U S A N N E ' d a , o tuz O c a k b i n d o k u z yüz y i r m i ü ç t a r i h i n d e , ü ç nüsha o l a r a k düzenlenmiştir . B u nüshalardan b i r i Y u n a n i s t a n H ü k ü m e ­t i n e , b i r i Türkiye Büyük M i l l e t M e c l i s i Hükümet ine ver i lecek , üçüncüsü de , doğruluğu onaylanmış b i r e r örneğini , Türkiye i l e yapılmış Barış A n d -laşmasını i m z a l a y a n D e v l e t l e r e y o l l a y a c a k o l a n , F r a n s a C u m h u r i y e t i Hü­kümetine, b u D e v l e t i n arşivlerine k o n u l m a k üzere, t e s l i m ed i lecekt i r .

M a d d e 19

( L . S . ) * E . K . V E N Î S E L O S . ( L . S . ) D . C A C L A M A N O S .

( L . S . ) M . Î S M E T . ( L . S . ) D r . R I Z A N U R . ( L . S . ) H A S A N .

* "Mühür y e r i " anlamına "Locus Sigilli" sözlerinin kısaltılışı. (S .L .M. )

P R O T O K O L

G E R E Ğ İ G İ B İ Y E T K İ L İ K I L I N M I Ş O L A N V E A Ş A Ğ I D A İ M ­Z A L A R I B U L U N A N T A M Y E T K İ L Î T Ü R K T E M S İ L C İ L E R İ , T ü r k Hükümetinin , R u m v e Türk halklarının mübadelesine ilişkin o l a r a k , Y u ­n a n i s t a n ' l a bugünkü t a r i h t e yapılmış Sözleşmenin yürürlüğe konulmasını b e k l e m e k s i z i n ve bu Sözleşmenin 1 n c i M a d d e s i n d e k i hükmün u y g u l a m a alanı dışında k a l m a k üzere, Barış Andlaşması i m z a e d i l i r e d i l m e z , işbu Sözleşmenin 4 ncü M a d d e s i n d e göz önünde t u t u l a n , vücutça sağlam er ­k e k l e r i serbest bırakacağını ve bunların gidişini sağlıyacağını b i l d i r i r l e r .

L A U S A N N E ' d a , o tuz O c a k b i n d o k u z yüz y i r m i ü ç t a r i h i n d e , ü ç nüsha o l a r a k düzenlenmiştir.

İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

VII. SİVİL REHİNELERİN GERİ VERİL­MESİNE VE SAVAŞ T U T S A K L A R I N I N

MÜBADELESİNE İLİŞKİN TÜRK-YUN A N ANLAŞMASI 3 0 O C A K 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U N A N Y U N A N V E T Ü R K T A M -Y E T K Î L Î T E M S İ L C İ L E R İ , usulüne u y g u n buldukları y e t k i be lge l e r i uyarınca d a v r a n a r a k , Y u n a n i s t a n ' d a v e Türkiye 'de alıkonmuş b u l u n m a k t a o l a n gözaltı edilmiş (internes) s i v i l l e r i n karşılıklı o l a r a k ger i v e r i l m e s i n i ve savaş tutsaklarının mübadelesini sağlamak üzere, aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır :

B Î R Î N C Î B Ö L Ü M

G Ö Z A L T I E D İ L M İ Ş S İ V İ L L E R

M a d d e i

Y u n a n i s t a n ' d a al ıkonulmuş b u l u n m a k t a o l a n s i v i l Türk r e h i n e l e r i y l e tutsakları, Y u n a n Hükümet ince yurtlarına g e r i v e r i l e c e k t i r . Y u n a n H ü k ü ­m e t i , A n a d o l u kökenli olanları , i l k e o l a r a k , i z m i r ' e , T r a k y a kökenli o l a n ­ları da i s t a n b u l ' a taşıttıracaktır.

Y u n a n i s t a n ' d a g e m i y e b i n d i r i l m e i l e yapı lacak b u ger i v e r m e , ilk* o l a r a k , işbu Anlaşmanın imzalanmasından y e d i gün s o n r a başlıyacaktır

G e r i v e r m e : a ) Y u n a n Hükümet ince verilmiş çizelgelerde adları b u l u n a n kimsele

iç in, i k i haftayı aşmayacak b i r süre i ç i n d e ; b ) T ü r k Hükümet ince verilmiş çizelgede adları b u l u n a n ve a r a n m a l a

gereken k i m s e l e r için de , en kısa b i r süre iç inde sona e r d i r i l e c e k t i r .

M a d d e 2

Türklerin e l l e r i n d e b u l u n a b i l e c e k Y u n a n r e h i n e l e r i v e s i v i l tu t sak la 1 n c i M a d d e n i n (a) fıkrasında öngörülen s i v i l Türk r e h i n e l e r i n i n ger i ver meşinden h e m e n s o n r a g e r i v e r i l e b i l m e k v e aranmaları g e r e k e n l e r i n y u l a n n a yol lanmaları m ü m k ü n o lduğu k a d a r kısa b i r süre iç inde yapılabil ir üzere, T ü r k H ü k ü m e t i n c e ' I z m i r ' d e y a d a İstanbul 'da b i r a r a y a toplaı çaktır.

Madde 3

Karşılıklı o l a r a k Y u n a n v e T ü r k Hükümet ler ince s u n u l a c a k ger i v e r m e çizelgeleri s o n r a d a n tamamlanacaktır .

Î K Î N C Î B Ö L Ü M

SAVAŞ T U T S A K L A R I

Madde 4

1 n c i M a d d e n i n (a) fıkrasında öngörülen s i v i l T ü r k r e h i n e l e r i n i Y u n a n Hükümetinin T ü r k Hükümet ine g e r i vereceği t a r i h t e n m ü m k ü n o lduğu ölçüde h e m e n sonra ve bu t a r i h t e n başlıyarak onbeş günü aşmayacak b i r süre iç inde, Y u n a n Hükümet i , e l inde tuttuğu bütün savaş tutsaklarını Türkiye 'ye ger i verecek ve bunların h e p s i n i , b i r d e f a d a , i z m i r ' e taşıtacaktır.

Türkiye , b u n d a n s o n r a , Y u n a n i s t a n ' a , s u b a y a karşılık s u b a y , ere k a r ­şılık er o l m a k üzere, eşit sayıda Y u n a n savaş tutsağı g e r i verecekt i r . Bu savaş tutsakları, Türk savaş tutsaklarını g e t i r e n Y u n a n g e m i l e r i n i n dönüş y o l c u ­luğunda, yurtlarına gönderi lebi lmek üzere, T ü r k H ü k ü m e t i n c e , g e r e k l i süre iç inde ve bu iş için u y g u n düşecek y e r l e r d e b i r a r a y a toplanacaktır .

Türkiye , Y u n a n savaş tutsaklarından ger i kalanları, Barış Andlaşması -nın imzalanmasından s o n r a ve üç h a f t a iç inde g e r i v e r e c e k t i r .

Madde 5

Duyguları yatıştırmak amacıy la , T ü r k v e Y u n a n Hükümetler i , e l l e ­r i n d e b u l u n a n bütün savaş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş s i v i l l e r i n , gerek yürürlükteki y a s a l a r a aykırı o l a r a k işlemiş oldukları âdi suçlardan [ c inayet v e y a cünhalardan, crimes ou délits], gerekse d i s i p l i n e aykırı k a b a h a t l e r y ü ­zünden h ü k ü m giymiş ya da c eza kovuşturmasıyla karşılaşmış b u l u n s u n l a r , genel a f tan yararlandırılmalarını, karşılıklı o l a r a k , yükümlenir ler ; h e r i k i Hükümet , bu k imse lere verilmiş cezaların ya da o n l a r a karşı başlatılmış kovuşturmanın sona e r m e s i n i b e k l e m e k s i z i n , onları , f a rk göze tmeden , ger i v e r m e k k o n u s u n d a anlaşmaya varmışlardır.

Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M

U Y G U L A M A KOMİSYONU

Madde 6

1914-1918 Savaşma katılmamış D e v l e t l e r i n uyruklarından, Kız ı lhaç D e r n e k l e r i n i n ü ç t ems i l c i s iy l e , Y u n a n v e T ü r k Hükümetler inin b i r e r t e m ­s i l c i s inden k u r u l u b i r Uluslararası K o m i s y o n , yukarıda I n c i v e I I n c i B ö ­lümlerde öngörülen şartlar i ç inde , s i v i l r e h i n e l e r l e tutsakların g e r i v e r i l ­mes ine ve savaş tutsaklarının mübadeles ine ilişkin işlemleri yönetmekle görevli olacaktır. Bu K o m i s y o n , işlemlerin yürütülmesi y o l ve yöntemlerini

— 97 —

— 98 —

s a p t a y a c a k , bu işlemlerin uygulanmasını denet leyecekt i r . K o m i s y o n baş­lıca şunları y a p m a k l a görevli o lacaktır :

a ) G e m i y e b i n d i r m e noktalarında Y u n a n v e Türk makamlar ından, yurtlarına ger i ver i l e cek bu reh ine l e r l e tutsakları t e s l im a l m a k , bunların k i m l i k l e r i n i n ve sayılarının gerçeğe uygunluğunu denet l emek ve g e m i d e n i n d i r m e noktalarında bu r e h i n e l e r l e savaş tutsaklarını Türk ve Y u n a n makamlar ına t e s l i m e t m e k ;

b ) B i n d i r m e l imanlarından başlıyarak, ger i ver i l e cek Türk ve Y u n a n r e h i n e l e r i y l e tutsaklarının taşıtılmasını, Y u n a n ve Türk Hükümetleriyle b i r l i k t e düzenlemek. Y u n a n Hükümet i , b u m a k s a t l a , g e r e k l i den i z taşıt­larını sağlıyacaktır;

c ) H e r i k i Hükümetten b i r i n c e is tenen v e t e s l i m edilmemiş b u l u n a n s i v i l r eh ine l e r l e savaş tutsaklarının ne olduklarını öğrenmek için gerek l i bütün araştırmaların ve soruşturmaların yapılmasına, Y u n a n ve Türk Hükümetler inin işbirliğiyle, girişmek.

t l g i l i Hükümet ler , b u amaç la , K o m i s y o n a her türlü yard ımda b u l u n ­mağı ve bütün kolaylıkları göstermeği yükümlenirler.

K o m i s y o n u n yönet imine ve çalışmalarına ilişkin g i d e r l e r , eşit p a y l a r o l a r a k , Y u n a n v e T ü r k Hükümetler ince karşılanacaktır.

L A U S S A N N E ' d a , o t u z O c a k b i n d o k u z yüz y i r m i ü ç t a r i h i n d e , ü ç nüsha o l a r a k düzenlenmiştir.

M a d d e 7

i şbu Anlaşma h e m e n yürürlüğe g i r e c e k t i r .

E . K . V E N İ S E L O S . D . C A C L A M A N O S .

İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

VIII. G E N E L A F F A İLİŞKİN BİLDİRİ V E P R O T O K O L

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

Bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasını i m z a l a y a n D e v l e t l e r , D o ğ u ' d a barışı bozmuş o l a n olayların unutulması isteğinde de birleşmiş oldukların­d a n ,

Y e t k i be lge l e r i uyarınca d a v r a n a n , A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U ­N A N L A R , ş u b i l d i r i d e b u l u n m a k üzere anlaşmaya varmışlardır:

I

Türkiye 'de o t " r a n l a r d a n hiç k imse ve karşılıklı o l a r a k Y u n a n i s t a n ' d a o t u r a n l a r d a n hiç k i m s e , 1 Ağustos 1914 i l e 20 Kas ım 1922 t a r i h l e r i arasında askerî y a d a s iyasal davranışı yüzünden , y a d a bugünkü t a r i h l i Barış A n d -laşmasına i m z a koymuş b i r yabanc ı D e v l e t e , y a d a böy le b i r D e v l e t i n u y ­ruklarına b i r yard ımda bulunmasından ötürü, Türk iye ' de ve karşılıklı o l a r a k Y u n a n i s t a n ' d a , hiç b i r b a h a n e i l e t e d i r g i n e d i l m e y e c e k v e i n c i t i l -meyecekt i r .

I I

B u n u n g i b i , işbu Barış Andlaşması uyarınca Türk iye 'den ayrılmış t o p r a k l a r d a o t u r a n l a r d a n hiç k i m s e , gerek 1 Ağustos 1914 t a r i h i n d e n 20 Kas ım 1922 t a r i h i n e k a d a r geçen süre iç inde Türk iye 'ye karşı ya da T ü r k i ­y e ' d e n y a n a s iyasa l ya da askerî davranışı y ü z ü n d e n , gerekse işbu Andlaş -m a uyarınca uyrukluğunun saptanması y ü z ü n d e n , t e d i r g i n ed i lmeyecek y a d a i n c i t i l m e y e c e k t i r .

I I I

Aynı süre içinde işlenmiş o l a n ve bu süre iç inde c e r e y a n eden s iyasa l o l a y l a r l a açıkça bağlantılı b u l u n a n bütün suçlar (crimes et délits) bak ımın­d a n , Türk Hükümet i i l e Y u n a n Hükümet i , karşılıklı o l a r a k , t a m v e eksiksiz genel a f ilân edecek le rd i r .

I V

Türk uyruklarından, v e karşılıklı o l a r a k , bugünkü t a r i h l i Barış A n d ­laşmasını i m z a l a y a n öteki D e v l e t l e r i n uyruklarından, 20 Kas ım 1922 t a r i ­h i n d e n önce , işbu Barış Andlaşması uyarınca Türk k a l a c a k b i r t o p r a k t a , s iyasal y a d a askerî n i t e l i k t e n e d e n l e r l e , b u D e v l e t l e r i n makamlar ınca y a da karşılıklı o l a r a k Türk makamlar ınca tutuklanmış, kovuşturulmuş ya da hüküm giydirilmiş o lab i l e cek k i m s e l e r , genel a f tan y a r a r l a n a c a k l a r ve ,

— 100 —

tutuklanmış iseler , uyruğu bulundukları D e v l e t l e r i n makamlarına tes l im e d i l e c e k l e r d i r , işgal ordularının b i r üyesine karşı ö l ü m ya da ağır y a r a l a m a i l e sonuçlanan e y l e m l e r işlemiş o l a n l a r dışında, bu hüküm, yukarıda be ­l i r t i l e n t a r i h t e n önce işlenmiş âdi suçlar yüzünden o l sa b i l e , ve suçlular da Türkiye dışına çıkartılmış b u l u n s a l a r b i l e , yukarıda b e l i r t i l e n toprağın b i r parçasını işgal etmiş o l a n D e v l e t l e r i n makamlar ınca tutuklanmış, kovuş­turulmuş y a d a h ü k ü m giydirilmiş T ü r k uyruklarına d a u y g u l a n a b i l e c e k t i r .

V Bu neden ler l e verilmiş hükümler [mahkûmiyet ler ] kaldırılacak ve

yürütülmekte o l a n kovuşturmalar durdurulacaktır .

V I Bütün D e v l e t l e r i n d u y m a k t a o l d u ğ u gene l barış isteğini paylaşan Türk

Hükümet i , savaş yüzünden dağılmış a i l e l e r i y e n i d e n b i r a r a y a g e t i r m e k ve meşru h a k s a h i p l e r i n i mallarına y e n i d e n kavuşturmak amacıyla , Müt te ­f i k l e r i n koruyuculuğu altında ve 20 E k i m 1918 t a r i h i y l e 20 Kas ım 1922 t a r i h i arasında yapılmış işlemlere i t i r a z e t m e m e n i y e t i n d e o lduğunu açıklar.

B u n u n l a b i r l i k t e , böy l e b i r n i y e t , i l g i l i l e r i n başvurması üzerine, söz k o n u s u işlemlerin y e n i d e n g ö z d e n geçirilmesine engel olmayacaktır . K i ­şilere ve m a l l a r a ilişkin h a k i s t e m l e r i , Kız ı lay ' la Kız ı lhaç ' ın b i r e r t e m s i l ­c i s i n d e n k u r u l u b i r K o m i s y o n c a ince l enecekt i r . Anlaşmazlık çıkarsa, b u t e m s i l c i l e r b i r üst-hakem seçeceklerdir ; b u seçimde anlaşmaya v a r a m a z ­l a r s a , üst-hakem, M i l l e t l e r C e m i y e t i M e c l i s i n c e atanacaktır.

V I I S i v i l r e h i n e l e r i n g e r i v e r i l m e s i ve savaş tutsaklarının mübadelesi k o ­

n u s u n d a Y u n a n v e T ü r k Hükümetler i arasında 3 0 O c a k 1923 t a r i h i n d e yapılmış Anlaşmanın 5 n c i M a d d e s i n d e öngörülen yatıştırıcı t e d b i r l e r i n yararlı o lduğunu k a b u l e d e n İngi l iz , Fransız ve İtalyan Hükümetler i , 20 K a s ı m 1922 t a r i h i n d e n s o n r a , yürürlükteki y a s a l a r a aykırı o l a r a k adî suçlar (crimes et délite de droit commun) işlemiş o l a n l a r dışında, T ü r k Hükümet ince de karşılıklı o l a r a k aynı b i ç i m d e davranı lmak şartıyla, T ü r k savaş tutsak-larıyla gözaltı edilmiş s i v i l l e r yararına aynı t e d b i r l e r i a lmağa hazır o l d u k ­larını b i l d i r i r l e r .

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

H o r a c e R U M B O L D . P E L L É . G A R R O N İ . G . O M O N T A G N A . K . O T C H l A İ . E . K . V É N l S É L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D İ A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S C O .

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

P R O T O K O L

Şurası kararlaştırılmıştır k i , G e n e l A f f a ilişkin B i l d i r i ' n i n I n c i Paragrafı yürürlükte k a l m a k l a b i r l i k t e , T ü r k Hükümet i , b u m a d d e d e öngörülen k i m ­seler kategor is ine g i r e n yüz e l l i kişinin Türk iye ' ye girişini ve o r a d a o t u r ­malarını y a s a k l a m a hakkını saklı tutmaktadır. B u n u n s o n u c u o l a r a k , T ü r k Hükümet i , söz k o n u s u k i m s e l e r d e n şimdi k e n d i ülkesinde bulunanları y u r t ­dışı edebi lecek ve yabanc ı ülkelerde bulunanların Türk iye ' ye dönüşlerini y a s a k l a y a b i l e c e k t i r . B u k i m s e l e r i n adları, bugünkü t a r i h l i Barış Andlaş -laşmasmın yürürlüğe girişinde, G e n e l A f B i l d i r i ' s i n i , k e n d i açısından yürür ­lüğe k o y m a k üzere, T ü r k Hükümet ince yayınlanacak gene l a f i lânına ek­l enecekt i r . B u n d a n başka, şurası d a kararlaştırılmıştır k i , T ü r k H ü k ü m e t i , n i y e t l i o lduğunu bildirdiği üzere, bu k i m s e l e r i n Türkiye içindeki mallarını tasfiye e tmeler ine k a r a r ver i rse , b u tas f i yey i k e n d i i s tek ler iy le yapmalar ı için, o n l a r a , yukarıda b e l i r t i l e n G e n e l A f ilânı t a r i h i n d e n başlıyarak d o k u z aylık b i r süre tanınacak ve bu sürenin b i t i m i n d e n s o n r a , t a s f i y e n i n T ü r k Hükümet ince yapılması d u r u m u n d a , e lde e d i l e n g e l i r , tümüyle b u k i m s e ­lere t e s l i m ed i l e cekt i r .

Şurası d a kararlaştırılmıştır k i , G e n e l A f f a ilişkin B i l d i r i ' n i n I n c i P a ­ragrafında hiçbir şey, Y u n a n Hükümet in in , Y u n a n i s t a n ' l a Türkiye arasın­d a k i savaş sırasında a s k e r l i k ödevler inde k u s u r sayılan n e d e n l e r yüzünden , k e n d i o r d u s u n a m e n s u p b u l u n a n y a d a bu lunmuş o l a n M ü s l ü m a n - o l m a y a n uyruklarını kovuşturma hakkına h a l e l v e r m e y e c e k t i r .

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir .

H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . G A R R O N Î . K . O T C H Î A Î . E . K . V E N Î S E L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D Î A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S C O .

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

IX. YUNANİSTAN'DA MÜSLÜMAN­L A R I N TAŞINMAZ M A L L A R I N A

[EMLÂKİNE] İLİŞKİN BİLDİRİ 2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U N A N L A R , y e t k i be lge ler i uyarınca d a v r a n a r a k , nüfus (halkların) mübadeles ine ilişkin o l a r a k , 30 O c a k 1923 t a r i h i n d e L a u s a n n e ' d a i m z a l a n a n Sözleşme hükümleriyle öngörülmemiş b u l u n a n v e 1 8 E k i m 1912 t a r i h i n d e n önce , G i r i t adasını d a içine a l m a k üze­re , Y u n a n i s t a n ' d a n ayrılmış y a d a sürekli o l a r a k Y u n a n i s t a n dışında o t u r ­m a k t a o l a n Müslümanlar ın mülkiyet haklarına hiç b i r h a l e l vermeyeceğini , Y u n a n Hükümet i adına, b i l d i r i r l e r . B u Müslümanlar , mülkiyetlerindeki mallarını d i l e d i k l e r i g i b i k u l l a n m a [ t a s a r r u f e tme] hakkını e l l e r inde t u t a ­caklardır.

Bu Müslümanlar ın mallarına karşı kural-dışı [istisnaî] o l a r a k alınmış y a d a uygulanmış o l a n hükümler v e t e d b i r l e r kaldırılacaktır. B u malların g e l i r l e r i , ş imdiye k a d a r ger i v e r i l m e k s i z i n y a d a Hükümet le i l g i l i l e r arasın­d a özel anlaşmalar yapılmaksızın, Y u n a n Hükümet i v e Y u n a n m a k a m ­larınca toplanmışsa, b u g e l i r l e r , m a l s a h i p l e r i n e t e s l i m ed i l ecekt i r . Söz k o ­n u s u ge l i r l ere ilişkin bütün i s t emler l e , bu k i m s e l e r i n , genel n i t e l ik te alınmış t e d b i r l e r i n eşitsizlik gözetici b i ç imde uygulanması yüzünden hakları z a r a r a uğramış o lduğunu i d d i a e t m e l e r i n d e n doğan bütün i s temler , Sözleşmede öngörülen K o m i s y o n c a k a r a r a bağlanacakt ır ; b u n u n l a b i r l i k t e , söz k o n u s u i s t e m l e r i n , bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasının yürürlüğe girişinden baş-lıyarak altı aylık b i r süre iç inde öne sürülmüş olmaları şarttır. Söz k o n u s u i s temler , sözü geçen Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak e n geç b i r yıl iç inde k a r a r a bağlanabi lmek üzere, K o m i s y o n c a , i v e d i l i k l e i n c e l e n e c e k t i r .

Y u n a n Hükümet i , yukarıda göz önünde t u t u l a n kişilerin, o r a d a b u ­lunmamalar ı yüzünden mallarını d i l e d i k l e r i g i b i kullanmaları k o n u s u n d a doğabi lecek o l g u s a l [ f i i l î ] güçlükleri d i k k a t e a l a r a k , bunların, isterlerse, taşınmaz mallarını [mülkler ini ] başkasına geçirmek için de yukarıda b e l i r ­t i l e n K a r m a K o m i s y o n u n aracılıkta bulunmasını k a b u l eder. Şurası k a r a r ­laştırılmıştır k i , b u d u r u m d a , K a r m a K o m i s y o n u n aracılıkta bulunması , Y u n a n Hükümet i iç in, söz k o n u s u taşınmaz malların [emlâkin] satın alın­ması bak ımından hiç b i r s o r u m l u l u k y a r a t m a y a c a k v e K o m i s y o n u n görevi bu malların başkasına geçirilmesini kolaylaştırmakla sınırlı olacaktır.

— 103 —

Şurası d a kararlaştırılmıştır k i , işbu B i l d i r i , 1 8 E k i m 1912 t a r i h i n d e n önce Türkiye 'den ayrılmış o l a n ya da sürekli o l a r a k Türkiye dışında o t u r ­m a k t a b u l u n a n R u m m a l s a h i p l e r i yararına karşılıklı işlemde b u l u n m a k şartıyla düzenlenmiştir.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir .

E . K . V E N İ S E L O S .

D . C A C L A M A N O S .

X. SAĞLIK S O R U N L A R I N A İLİŞKİN BİLDİRİ

A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U N A N L A R , y e t k i be lge ler i uyarınca d a v r a n a r a k , T ü r k Hükümet in in , beş yıl süreyle, sınırlarının Sağlık Y ö n e ­t i m i n i n Danışmanı o l a r a k , Avrupa ' l ı u z m a n ü ç h e k i m atayacağını b i l d i ­r i r l e r . B u h e k i m l e r , T ü r k memurlar ı [statüsünde] o l a c a k l a r v e Sağlık B a ­kanına bağl ı bulunacaklardır . Söz k o n u s u Danışmanlar , Türk Hükümet in ­ce , M i l l e t l e r C e m i y e t i Sağlık K o m i t e s i v e K a m u Sağlığı Uluslararası K u ­r u m u i le görüş birliği i ç inde düzenlenecek altı adlık b i r çizelgeden seçile­c e k l e r d i r . Bunların maaşlarıyla h i z m e t l e r i n e ilişkin öteki şartlar, Türk H ü ­kümeti i l e adı geçen uluslararası k u r u m l a r arasında görüş birliği içinde saptanacaktır.

T ü r k Sağlık Y ö n e t i m i , yukarıda sözü e d i l e n Avrupa ' l ı u z m a n ü ç D a ­nışmanın yardımlarıyla, Türk iye kıyılarının ve sınırlarının sağlık yöneti ­m i n i n örgütlenmesini s a p t a y a n b i r yönetmelik düzenleyeceklerdir. B u yönetmel ik , uluslararası sağlık Sözleşmeleri hükümlerine ve , Boğazlar 'a ilişkin o l a r a k d a , bugünkü t a r i h l i Boğazlar Sözleşmesine u y g u n olacaktır.

T ü r k Yönet imince t o p l a n a n sağlık v e r g i l e r i [ res imler i ] g e l i r i , yalnız, T ü r k Sağlık Yönet imin in ihtiyaçlarında kullanılmak üzere ayrılacak ve Sağlık Bakanlığının, bu amaç la düzenleyeceği b i r ek bütçede gösterilecek­t i r .

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

M . t S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

XI . Y A R G I YÖNETİMİNE İLİŞKİN BİLDİRİ

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

Türk T e m s i l c i H e y e t i , Türkiye Büyük M i l l e t M e c l i s i Hükümet in in , yabancı lara T ü r k m a h k e m e l e r i n d e i y i b i r ada le t sağlamağı her bak ımdan güvence altına almağa ve , egemenliğini tümüyle k u l l a n a r a k , hiç b i r y a ­bancı karışımı olmaksızın bu a d a l e t i n y e r i n e g e t i r i l m e s i n e göz k u l a k o l m a ğ a y e t e n e k l i bu lunduğunu d a h a önce b e l i r t m e k fırsatını bulmuştu. Türkiye Büyük M i l l e t M e c l i s i Hükümet i , göreneklerde ve uygarlıktaki gelişmenin haklı göstereceği bütün reformları gerçekleştirmek için araştırma ve i n c e ­lemelere girişmeğe de aynı ö l çüde hazırdır.

Böyle b i r düşünceyle, A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U N A N L A R , y e t k i be lge ler i uyarınca d a v r a n a r a k , aşağıdaki B i l d i r i ' d e bu lunmağı g e r e k l i görürler :

1

Türk Hükümet i , beş yı ldan az o l m a m a k üzere g e r e k l i göreceği b i r süre için, h i z m e t i n e d e r h a l Avrupa ' l ı h u k u k danışmanları a l m a k n i y e t i n ­d e d i r ; bu danışmanları , Türk Hükümet i , 1914 -1918 Savaşına katılmamış ülkelerin uyrukları o l a n hukukçular arasından Milletlerarası D a i m î A d a l e t Divanınca düzenlenmiş b i r ç izelgeden seçecek ve b u n l a r T ü r k memurlar ı [statüsünde] olacaklardır.

2

B u h u k u k danışmanları A d a l e t Bakanına bağl ı o l a c a k l a r v e b i r takı­mının görev m e r k e z i İstanbul k e n t i , ötekilerinin de İ zmir k e n t i olacaktır. B u h u k u k danışmanları h u k u k reformları [yasa l r e f o r m l a r ] komisyonlarının çalışmalarına katılacaklar ve , yargıçların görevlerine karışmaksızın, T ü r k h u k u k , t i caret v e ceza m a h k e m e l e r i n i n işleyişini i z l e m e k l e v e A d a l e t B a ­kanına g e r e k l i görecekleri bütün raporları göndermekle görevli o l a c a k l a r ­d ı r ; b u danışmanlar, gerek h u k u k , t i care t y a d a c eza konularında m a h k e ­m e l e r i n yönet imi , gerekse cezaların ya da kanunların uygulanması y ü z ü n ­d e n doğabi lecek bütün yakınmalara b a k m a k l a v e T ü r k kanunlarının t a m o l a r a k uygulanmasını sağlamak üzere, A d a l e t Bakanına b u k o n u d a b i l g i v e r m e k l e görevli olacaklardır.

B u h u k u k danışmanları , konulların [ ikametgâhların] aranmasının, araştırmaların ve tutuklamaların y o l açabi leceği yakınmalara da b a k a c a k ­lardır ; öte y a n d a n , İstanbul ve İ zmir yargı y e t k i s i çevresinde, bu g i b i t e d ­b i r l e r yürürlüğe k o n u l u r k o n u l m a z , g e c i k m e d e n , A d a l e t Bakanının b u y e r -

— 106 —

d e k i temsi l c i s ince h u k u k danışmanına b i l d i r i l e c e k t i r ; b u yargıç , b u g i b i d u r u m l a r d a , h u k u k danışmanı i l e doğrudan doğruya yazışmaya d a y e t k i l i olacaktır.

3

C e z a konular ında, h e r z a m a n , k a m u güvenliğinin b u n d a n z a r a r gör ­m e m e s i ya da geçici o l a r a k salıvermenin, soruşturma işleminin gereği g i b i yürütülmesini aksatmaması şartıyla, kefalete bağlıyarak salıverme y o l u n a g i d i l e c e k t i r .

4

H u k u k y a d a t i care t konular ında, h e r türlü h a k e m l i k sözleşmelerine [ t a h k i m n a m e l e r e , compromis] ve hakemliği öngören hükümlere başvuru­l a b i l e c e k t i r ; böy lece v e r i l e n h a k e m l i k kararlarının, i l k derece [b idayet ] M a h k e m e s i n i n Başkanının onayı (visa) üzerine, yürürlüğe konulmaları z o r u n l u o lacaktır ; M a h k e m e Başkanı, a n c a k , kararın k a m u düzenine a y ­kırı olması d u r u m u n d a onayını v e r m e y e b i l e c e k t i r .

5

İşbu B i l d i r i beş yıllık b i r süre için geçerli olacaktır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

XII. O S M A N L I İMPARATORLUĞUNDA BİRTAKIM A Y R I C A L I K L A R A

[İMTİYAZLARA] İLİŞKİN P R O T O K O L VE BİLDİRİ

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

İngiliz İmparator luğu, F r a n s a , î ta lya , Y u n a n i s t a n , R o m a n y a , Sırp-Hırvat-Sloven D e v l e t i ve Türkiye , Osmanl ı İmparator luğunda verilmiş birtakım ayrıcalıklara [ i m t i y a z l a r a ] ilişkin sorunları, o r t a k b i r görüşle, ç özüme bağlamak isteğinde bulunduklar ından,

Usulüne u y g u n o l a r a k y e t k i l i kılınmış, A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U ­L U N A N L A R , ş u hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır :

K E S İ M I

M a d d e i

B i r y a n d a n Osmanl ı Hükümet i y a d a h e r h a n g i b i r y e r e l m a k a m l a , öte y a n d a n , Türkiye dışında bağıtlı D e v l e t l e r d e n b i r i n i n (ortaklıkları da k a p s a m a k üzere) uyrukları arasında, 29 E k i m 1914 t a r i h i n d e n önce usulüne u y g u n o l a r a k yapılmış ayrıcalık sözleşmeleri ve b u n l a r a ilişkin o l a r a k son ­r a d a n yapılmış anlaşmalar geçerli tutulmuştur.

M a d d e 2

I . D o k l a r , T e r s a n e l e r v e D e n i z Yapıları K o n u s u n d a Ortak-çıkarlı O s ­manlı İmparatorluk Ortaklığının kurulmasına ve ayrıcalıklarına ilişkin o l a r a k , Osmanl ı Hükümeti i l e Sir W. G. Armstrong Whitworth and Co. Limited ve Vickers Limited arasında, 1913 ve 1914 yı l larında yapılmış o l a n sözleş­m e l e r d e öngörülen işler, Türk Hükümet in in istemesi üzerine, ertelenmiştir.

Bu sözleşmelerin şartlarının değiştirilmesi ya da eşit ö n e m d e görülecek b i r girişim için y e n i b i r ayrıcalık v e r i l m e s i amacıy la , h e r i k i t a r a f arasında görüşmeler açılacaktır.

Bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasının yürürlüğe girişinden başlıyarak altı aylık b i r süre iç inde, T ü r k Hükümetiy le sözü geçen ortaklıklar arasında, b u sözleşmelerin şartlarının değiştirilmesi y a d a y e n i b i r ayrıcalık v e r i l m e s i için b i r anlaşmaya varılamazsa, yukarıda söz k o n u s u ortaklıkların, eski sözleşmelerin sona e r d i r i l m e s i n i n ödeştirilmesi (compensation) sayılacak y e n i

— 108 —

ayrıcalıkların şartlarının kararlaştırılmasını, 5 n c i M a d d e uyarınca a t a n a ­c a k bilirkişilere sunmağa hakları olacaktır.

B u n u n l a b i r l i k t e , şurası kararlaştırılmıştır k i , y e n i ayrıcalık için b i l i r ­kişilerce s a p t a n a c a k şartlar t a r a f l a r d a n b i r i s i n e y a d a ötekine u y g u n görün-mezse , Türk Hükümet i , söz k o n u s u ortaklıklara, eski ayrıcalıklarının sona e r d i r i l m e s i yüzünden gerçekten uğramış oldukları z a r a r l a r iç in, bilirkişi­l e r i n hakgözetir görecekleri z a r a r - g i d e r i m i [ tazminatı ] ödemekle yükümlü olacaktır.

I I . Bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasının yürürlüğe girişinden başlı-y a r a k altı aylık b i r süre i ç inde , Régie générale des Chemins de fer, S a m s u n - S i v a s d e m i r y o l u n u n yapımı ve işletilmesi için 1914 de kend i s ine verilmiş o l a n ayrıcalığı, h e r h a n g i b i r neden le , y e n i d e n elde edemezse, Türk Hükümet i , bu ortaklığa, o n u n istemesi üzerine, ödeştirme {compensation) o l a r a k , y e n i b i r ayrıcalık vermeği yükümlenir . Bu ödeştirmenin eşdeğerde o l u p olmadığı k o n u s u n d a b i r anlaşmaya varı lamazsa, b u y e n i ayrıcalığın kapsamını v e işletme şartlarını, bu değer eşitliğini sağlamayı göz önünde t u t a r a k s a p t a ­m a k l a , 5 n c i M a d d e uyarınca a t a n a c a k bilirkişiler y e t k i l i olacaklardır.

Şurası kararlaştırılmıştır k i , Régie générale, Samsun-Sıvas ayrıcalığına y e n i d e n s a h i p kılınırsa, bu ayrıcalık, 5 n c i M a d d e d e öngörülen bilirkişi i n c e l e m e s i (expertise) usulüne u y g u n o l a r a k , y e n i e k o n o m i k koşullara u y d u ­rulacaktır. Y e n i b i r ayrıcalıkla ödeştirme d u r u m u n d a d a , y e n i koşullara u y d u r m a olanağı d i k k a t e alınacaktır.

Y e n i ayrıcalık için bilirkişilerce s a p t a n a n şartlar, t a r a f l a r d a n b i r i n e y a d a ötekine u y g u n gelmezse , T ü r k Hükümet i , Ortaklığa, Samsun-Sıvas ayrıcalığının sona e r d i r i l m e s i ve Ortaklıkça K a r a d e n i z şebekesinin başka k e s i m l e r i için yapılmış y e r i n d e i n c e l e m e [keşif] çalışmaları g i d e r l e r i yüzün­d e n Ortakl ıkça gerçekten uğranılmış z a r a r l a r a karşılık o l a r a k , bilirkişilerce hakgözetir sayılacak b i r z a r a r - g i d e r i m ödemeyi yükümlenir .

Türk iye , ya Ortaklığı Samsun-Sıvas ayrıcalığına y e n i d e n sah ip kılarak, y a y e n i b i r ayrıcalık vererek , y a d a , son o l a r a k , yukarıda b e l i r t i l e n şartlar i ç inde , z a r a r - g i d e r i m ödeyerek, Ortaklığa karşı bütün yükümlerinden tü­müyle aklanmış [ i b r a edi lmiş] olacaktır.

M a d d e 3

1 n c i ve 2 n c i M a d d e l e r d e öngörülen sözleşmelerden ve anlaşmalardan yararlananların taşınmaz mallarından y a d a h i z m e t l e r i n d e n , D e v l e t i n , şimdiki ülkesi üzerinde, b i r yararlanması yüzünden , D e v l e t e y a d a b u söz­leşme ve anlaşmalarından y a r a r l a n a n l a r a , kes in hesaplaşmadan sonra , düşecek p a r a l a r , v a r o l a n sözleşmeler y a d a anlaşmalar uyarınca, y a d a sözleşme ve anlaşmalar y o k s a , işbu P r o t o k o l d e öngörülen bilirkişi ince le ­mes ine u y g u n o l a r a k ödenecektir .

M a d d e 4

6 n c i M a d d e hükümleri saklı k a l m a k üzere, 1 n c i M a d d e d e b e l i r t i l e n sözleşmeler ve ek anlaşmaların hükümleri , h e r i k i t a r a f bakımından ve görüş birliği i ç inde , y e n i e k o n o m i k koşullara uydurulacaktır .

— 109 —

M a d d e 5

Bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasının yürürlüğe girişinden başlıyarak b i r yıllık b i r süre iç inde anlaşmaya yarılamazsa, T a r a f l a r , gerek k e s i n h e ­sapların çıkartılması, gerekse ayrıcalıkların y e n i e k o n o m i k koşullara u y d u ­rulması k o n u s u n d a , yukarıda öngörülen b i r yıllık sürenin sona e r m e s i n d e n başlıyarak i k i ay iç inde atayacakları i k i bilirkişinin u y g u n ve hakgözetir sayacakları hükümleri k a b u l edecek lerd i r . Anlaşmaya v a r a m a z l a r s a , b u i k i bilirkişi, 1914—1918 Savaşına katılmamış ülkeler uyruklarından üç k i ­şinin adlarını k a p s a m a k üzere, İsviçre Bayındırlık İşleri F e d e r a l D a i r e s i Başkanınca düzenlenecek b i r çizelgeden T ü r k Hükümet ince i k i aylık b i r süre iç inde seçilerek a t a n a c a k b i r üçüncü bilirkişiye başvuracaklardır.

M a d d e 6

B i r i n c i M a d d e d e öngörülen v e bugünkü t a r i h t e henüz u y g u l a n m a y a başlatılmamış b u l u n a n ayrıcalık sözleşmelerinden y a r a r l a n a n l a r , işbu P r o ­tokolün y e n i e k o n o m i k koşullara uydurulmasına ilişkin hükümlerden y a ­rarlanamayacaklardır . B u sözleşmeler, bugünkü t a r i h l i Barış A n d l a ş m a ­sının yürürlüğe girişinden başlıyarak altı aylık b i r süre iç inde ayrıcalık s a h i b i n i n istemesi üzerine, sona e r d i r i l e b i l e c e k t i r . B u d u r u m d a , ayrıcalık s a h i b i n i n , gerekirse , in ce l eme çalışmaları karşılığı o l a r a k , t a r a f l a r anlaşa­m a z l a r s a , işbu P r o t o k o l d e b e l i r t i l e n bilirkişilerce hakgözetirliğe u y g u n sayılacak b i r z a r a r - g i d e r i m e hakkı olacaktır.

M a d d e 7

Osmanl ı Hükümet i i l e , 1 n c i M a d d e d e öngörülen sözleşmelerden ve ayrıcalıklardan y a r a r l a n a n l a r arasında 30 E k i m 1918 ve 1 Kas ım 1922 t a r i h l e r i arasında yapılmış anlaşmalarla, özel kişiler arasında gene bu süre iç inde ayrıcalık geçirimlerine [ t ransfer ler ine] ilişkin o l a r a k yapılmış söz­leşmeler, Türk Hükümet i bunları onaylayıncaya k a d a r , yürürlükte k a l a ­caklardır. B u o n a y l a m a gerçekleşmezse, ayrıcalık s a h i p l e r i n e , gerekirse , m a d d î bakımından uğranılmış z a r a r l a r iç in, 5 n c i M a d d e d e gösterilen şartlar iç inde a t a n a c a k bilirkişilerce s a p t a n a c a k b i r z a r a r - g i d e r i m v e r i l e ­cekt i r . B u hüküm, 2 9 E k i m 1914 d e n önce yapılmış sözleşmeler bak ımından , işbu P r o t o k o l d e öngörülen y e n i e k o n o m i k koşullara u y d u r m a hakkına h a l e l v e r m e z .

M a d d e 8

İşbu Protokolün hükümleri , 2 5 N i s a n 1920 t a r i h i n d e n b u y a n a , T ü r ­k i y e Büyük M i l l e t M e c l i s i Hükümet i i l e ayrıcalık s a h i p l e r i arasında yapılmış anlaşmalara u y g u l a n m a z .

K E S İ M I I

M a d d e 9

Bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşması uyarınca Türk iye 'den ayrılan t o p ­r a k l a r d a ardıl [halef ] D e v l e t , Osmanl ı Hükümet i y a d a h e r h a n g i b i r

— 110 —

Osmanl ı y e r e l makamı i l e , 29 E k i m 1914 d e n önce yapılmış ayrıcalık söz ­leşmelerinden y a r a r l a n a n öteki bağıtlı D e v l e t l e r i n uyruklarına ve bu D e v ­le t ler uyruklarının s e r m a y e l e r i üstün d u r u m d a o l a n ortaklıklara karşı, Türkiye 'n in hakları ve yükümleri bakımından, tümüyle Türkiye 'n in yer ine geçmiştir. B a l k a n Savaşları s o n u c u o l a r a k Türkiye 'den ayrılmış b u l u n a n t o p r a k l a r d a , işbu toprakların e l değiştirme şartlarını b e l i r t e n andlaşmanın yürürlüğe konulmasından önce , Osmanl ı Hükümet i y a d a h e r h a n g i b i r Osmanl ı y e r e l m a k a m ı i l e yapılmış sözleşmeler k o n u s u n d a da aynı işlem uygulanacaktır . Türk iye 'n in y e r i n e g e ç m e , söz k o n u s u t o p r a k parçasının el değiştirmesi şartlarını b e l i r t e n andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak geçerli o lacaktır ; a n c a k , bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasıyla Türk iye 'den ayrılan t o p r a k l a r , b u hükmün dışında kalacaktır, b u t o p r a k l a r bakımından, Türkiye 'n in y e r i n e g e ç m e , 30 E k i m 1918 t a r i h i n d e n başlı­y a r a k yürürlüğe g i r e c e k t i r .

M a d d e ı o

7 n c i ve 8 n c i M a d d e l e r dışında, işbu Protokolün I n c i K e s i m i h ü k ü m ­l e r i , 9 n c u M a d d e d e öngörülen sözleşmelere uygulanacaktır. 3 ncü M a d d e , ayrılan t o p r a k l a r d a , yalnız, ayrıcalık s a h i p l e r i n i n mülkiyetindeki şeylerden y a d a onların h i z m e t l e r i n d e n , b u t o p r a k parçası üzerinde y e t k i l e r i [o tor i te ­y i ] k u l l a n a n Devletçe yararlanılmış ise, uygulanacaktır.

M a d d e ı ı

G e r e k B a l k a n Savaşları s o n u c u n d a , gerekse bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşması uyarınca Türk iye 'den ayrılan t o p r a k l a r d a Osmanl ı k a n u n u n a u y g u n o l a r a k kurulmuş ve iş görmekte o l a n ve Türkiye 'den başka bağıtlı D e v l e t l e r uyruklarının çıkarları üstün d u r u m d a b u l u n a n her ortaklık, sözü geçen Andlaşmanın yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak beş yıllık b i r süre i ç inde , mallarını , haklarını ve çıkarlarını, gerek söz k o n u s u t o p r a k t a y e t ­k i l e r i n i (otor i teyi ) k u l l a n a n D e v l e t i n , gerekse uyrukları eski ortaklığı d e ­n e t l e y e n - Türk iye 'den başka - bağıtlı D e v l e t l e r d e n b i r i n i n k a n u n u n a u y g u n o l a r a k kurulmuş başka h e r h a n g i b i r ortaklığa geçirebilecektir. B u m a l l a r , h a k l a r ve çıkarlar k e n d i s i n e geçirilecek ortaklık, işbu P r o t o k o l hükümlerinin k e n d i s i n e sağladığı hakları ve ayrıcalıkları da k a p s a m a k üzere, eski ortaklığın yararlandığı bütün h a k l a r d a n ve ayrıcalıklardan y a ­rarlanacaktır.

M a d d e 12

11 n c i M a d d e hükümleri , işletme alanlarının b i r parçası Türk t o p r a ­ğ ında kalmış o l a n , k a m u h i z m e t l e r i k o n u s u n d a ayrıcalık almış ortaklıklara u y g u l a n m a z .

B u n u n l a b i r l i k t e , söz k o n u s u ortaklıklar, işletmelerinin Türkiye dışında b u l u n a n parçalarını y e n i b i r ortaklığa geçirmek şartıyla, bu parça iç in, 1 n c i ve 13 ncü M a d d e l e r hükümler inden y a r a r l a n a b i l e c e k l e r d i r .

M a d d e 13

11 n c i M a d d e uyarınca k e n d i l e r i n e Osmanl ı ortaklıklarının malları, hakları ve çıkarları geçirilecek o l a n ortaklıklar, yürürlükteki uluslararası

— I l l —

sözleşmeler bakımından b i r engel y o k s a , Türk iye 'den ayrılan t o p r a k l a r d a b u geçirim yüzünden y a d a b u geçir im amacıy la kurulmuş o lmalar ından ötürü, hiç b i r özel verg iye bağlanmayacaklardır . B u ortaklıkların, u y r u k ­luğunu alacakları D e v l e t i n ülkesinde de , böy le davranı lacaktır ; meğer k i , bu D e v l e t , k e n d i kanunları uyarınca, b u n a karşı çıkmış o l a .

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . G A R R O N Î . G . C . M O N T A G N A . E . K . V E N l S E L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D Î A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S C O .

M . Î S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

B İ L D İ R İ

Usulüne u y g u n o l a r a k y e t k i l i kılınmış, A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U ­L U N A N L A R , Osmanl ı imparator luğunda verilmiş o l a n birtakım ayrı­calıklara [ i m t i y a z l a r a , concessions] ilişkin bugünkü t a r i h l i Protokolün I n c i K e s i m i hükümlerini , söz k o n u s u P r o t o k o l e bağıtlı öteki D e v l e t l e r u y r u k ­larının s e r m a y e l e r i , 1 Ağustos 1914 t a r i h i n d e , üstün d u r u m d a b u l u n a n Osmanl ı ortaklıklarına uygulamağı Türk Hükümet in in yükümlendiğini b i l d i r i r l e r .

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

X I I I . L A U S A N N E ' D A İMZALANMIŞ SENETLERİN KİMİ HÜKÜMLERİNE BELÇİKA'NIN V E PORTEKİZ'İN K A ­T I L M A L A R I N A İLİŞKİN P R O T O K O L İLE BU İKİ DEVLETİN SÖZ K O N U S U K A T I L M A Y A İLİŞKİN BİLDİRİLERİ

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

Bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasının imzacısı o l a n Bağıtlı Yüksek T a ­r a f l a r , b u Andlaşmanın I I n c i Bö lümünün ( M a l î Hükümler ) I n c i K e s i m i i l e I I I ncü Bö lümünün ( E k o n o m i k Hükümler ) hükümler ine , Belçika v e P o r t e k i z ' i n katılmalarını k a b u l e tmek bak ımından görüş birl iğine varmış­lardır ; bu katılma, işbu And laşma i l e aynı a n d a ve aynı şartlar iç inde o l a ­caktır. Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , Osmanl ı İmparator luğunda verilmiş b i r ­takım ayrıcalıklara [ i m t i y a z l a r a , concessions] ilişkin o l a r a k , bugünkü t a r i h l i P r o t o k o l e , Belçika'nın, aynı şartlar iç inde katılmasını k a b u l e de görüş birliği iç inde varmışlardır.

B u n u n s o n u c u o l a r a k , Bağıtlı Yüksek T a r a f l a r , Belçika v e P o r t e k i z ' i n , usulüne u y g u n o l a r a k y e t k i l i kılınmış T e m s i l c i l e r i n i n b u g ü n yapmış o l d u k ­ları katılma b i l d i r i l e r i n i senet s a y a r l a r . B u B i l d i r i l e r , b i r kez yürürlüğe g i ­r i n c e , b i r y a n d a n Türkiye , öte y a n d a n d a söz k o n u s u D e v l e t l e r d e n h e r b i r i arasında barış d u r u m u ve resmî ilişkiler gerektiği g i b i y e n i d e n kurulmuş olacaktır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir .

H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . G A R R O N İ . G . C . M O N T A G N A . K . O T C H İ A Î . E . K . V E N Î S E L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D Î A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S G O .

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

B E L Ç İ K A ' N I N K A T I L M A BİLDİRİSİ

A Ş A Ğ I D A İ M Z A S I B U L U N A N , bugünkü t a r i h l i Barış Anaçlaşma­sının imzacıları o l a n D e v l e t l e r i n T e m s i l c i l e r i n e , usulüne u y g u n ve geçerli b u l u n a n y e t k i be lges in i gösterdikten s o n r a , işbu Andlaşmanın I I n c i B ö ­lümünün ( M a l î Hükümler ) I n c i K e s i m i i l e I I I ncü Bö lümünün ( E k o n o m i k Hükümler ) hükümlerine , işbu B i l d i r i y l e , katıldığını b i l d i r i r .

R e s m î ilişkileri y e n i d e n k u r a c a k o l a n bu katılma, sözü geçen Barış Andlaşmasını i m z a l a y a n D e v l e t l e r i n Belçika'nın katılmasını k a b u l e t t i k l e r i bugünkü t a r i h l i P r o t o k o l d e gösterilen a n d a v e b u P r o t o k o l d e b e l i r t i l e n hükümler ve şartlar iç inde, yürürlüğe g i r e c e k t i r .

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

F e r n a n d P E L T Z E R .

P O R T E K İ Z İ N K A T I L M A BİLDİRİSİ

A Ş A Ğ I D A İ M Z A S I B U L U N A N , bugünkü t a r i h l i Barış Anaçlaşma­sının imzacıları o l a n D e v l e t l e r i n T e m s i l c i l e r i n e , usulüne u y g u n ve geçerli b u l u n a n y e t k i b e l g e l e r i n i gösterdikten s o n r a , işbu Andlaşmanın I I n c i B ö ­lümünün ( M a l î Hükümler ) I n c i K e s i m i i l e I I I ncü B ö l ü m ü n ü n ( E k o n o m i k Hükümler ) hükümlerine, işbu B i l d i r i y l e , katıldığını b i l d i r i r .

Barış d u r u m u n u ve resmî ilişkileri y e n i d e n k u r a c a k o l a n bu katılma, sözü geçen Barış Andlaşmasını i m z a l a y a n D e v l e t l e r i n , P o r t e k i z ' i n katıl­masını k a b u l e t t i k l e r i bugünkü t a r i h l i P r o t o k o l d e gösterilen a n d a v e b u P r o t o k o l d e b e l i r t i l e n hükümler ve şartlar i ç inde , yürürlüğe g i r e c e k t i r .

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e yapılmıştır.

A . M . B A R T H O L O M E U F E R R E İ R A .

X I V . İNGİLİZ, F R A N S I Z VE İTALYAN KUVVETLERİNİN İŞGAL ETMİŞ B U ­L U N D U K L A R I TÜRK T O P R A K L A R I ­

N I N BOŞALTILMASINA İLİŞKİN P R O T O K O L V E BİLDİRİ

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

B i r l i k l e r i , şimdiki d u r u m d a , T ü r k ülkesinin k i m i parçalarını işgal e tmekte b u l u n a n , Müttef ik D e v l e t l e r d e n F r a n s a , İngiltere v e İtalya H ü ­kümetleri i l e Türkiye Büyük M i l l e t M e c l i s i Hükümet i , uluslarının barışçı özlemlerini , g e c i k m e d e n , gerçekleştirmede eşit ö l çüde i s t ek l i o lduklarından,

Usulüne u y g u n o l a r a k y e t k i l i kılınmış, A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U ­L U N A N L A R , h e r i k i tarafça, aşağıdaki t e d b i r l e r i n alınması k o n u s u n d a görüş birliğine varmışlardır :

I

L a u s a n n e ' d a kararlaştırılan Barış Andlaşması i l e öteki S e n e t l e r i n , Türkiye Büyük M i l l e t M e c l i s i n c e onaylanmış o lduğu , Müttef ik D e v l e t l e r i n İstanbul 'daki Yüksek-Komiser ler ine b i l d i r i l i r b i l d i r i l m e z , sözü geçen D e v ­l e t l e r i n b i r l i k l e r i , işgal e tmekte oldukları toprakların boşaltılması işlemleri­ne başlıyacaklardır.

B u işlemler, Çanakkale Boğaz ı 'nda , M a r m a r a D e n i z i ' n d e v e K a r a ­d e n i z Boğaz ı 'nda d u r m a k t a o l a n İngi l iz , Fransız ve İtalyan savaş g e m i l e ­r i n i n de çekilmelerini kapsayacaktır.

I I

Boşaltma işlemleri altı haftalık b i r süre iç inde tamamlanacaktır .

I I I

Boşaltma b o y u n c a , boşaltılan t o p r a k l a r d a Türk Hükümet ine y a d a T ü r k k a m u yönetimlerine a i t oldukları usulüne u y g u n o l a r a k b e l l i o l a c a k ve şimdiki d u r u m d a Müttef ik makamlarının işgalinde ya da kullanımında b u l u n a n h e r çeşit taşınmaz ve taşınır m a l l a r , T ü r k Hükümet ine ger i v e r i ­l e c e k t i r .

H e r çeşit h a c i z v e zoral ım t e d b i r l e r i kaldırılacaktır. B u ger i vermelere ve h a c z i n kaldırılmalarına ilişkin o l a r a k t a m ve kes in b i r alındı [ m a k b u z ] değerinde geçerli o l a c a k t u t a n a k l a r düzenlenecektir.

— 117 —

işgal makamlar ı , T ü r k Hükümet ine a i t o l u p d a , üçüncü kişilere, özel ­l i k l e Osmanl ı ortaklıklarına t e s l i m edilmiş o l a n bütün mallar ın, eşya ve m a d d e l e r i n m ü m k ü n o lduğu k a d a r t a m b i r çizelgesini T ü r k Hükümet ine verecek le rd i r .

işgal makamlarıyla özel kişiler arasında yapılmış sözleşmelerden doğan borçlar , bu sözleşmelerde öngörülmüş b u l u n a n şartlar iç inde ödenecektir .

I V

D a h a önce Osmanl ı Hükümet ine a i t o l u p d a , 3 0 E k i m 1918 t a r i h i n d e M o n d r o s ' d a i m z a l a n a n silâh-bırakışımı [mütareke] sözleşmesi uyarınca Müttefik D e v l e t l e r e geçen ve işbu Protokolün imzası t a r i h i n d e Türk iye 'de sözü geçen D e v l e t l e r i n makamlarının e l l e r i n d e b u l u n m a k t a o l a n , Yavuz Sultan Selim'le b i r l i k t e , savaş g e m i l e r i , silâhlar, c e p h a n e ve başka her türlü savaş m a l z e m e s i , I I n c i p a r a g r a f t a öngörülen süre i ç inde , şimdiki d u r u m ­larıyla ve b u l u n m a k t a oldukları y e r l e r d e , Türk iye ' ye g e r i v e r i l e c e k l e r d i r .

V

11 E k i m 1922 t a r i h i n d e M u d a n y a ' d a i m z a edilmiş o l a n askerî Sözleş­m e n i n hükümleri , işbu Protokolün I I n c i paragraf ında b e l i r t i l e n süre b o ­y u n c a geçerli kalacaktır.

Sözü geçen süre b o y u n c a , hiç b i r o l a y a m e y d a n v e r m e m e k için g e r e k l i t e d b i r l e r , Müttef ik ve Türk askerî makamlar ı arasında görüş birliği i ç inde alınacaktır.

Boşaltma işlemlerinden doğabi lecek bütün öteki s o r u n l a r , işgal m a ­kamlarınca, T ü r k makamlarıyla görüş birliği i ç inde , ç ö z ü m e bağlanacaktır .

V I

Türk Hükümet i , Barış Andlaşmasının yürürlüğe konulmasını b e k l e m e k ­s i z i n , bu Andlaşmayı imzalamış D e v l e t l e r i n uyruklarının, (72 n c i ve 91 n c i M a d d e l e r d e öngörülen süreler işlemeğe başlamamış o l sa b i l e ) , 69 n c u , 72 n c i , 77 n c i ve 91 n c i M a d d e l e r d e n ve Yerleşme [ i k a m e t ] Sözleşmesi h ü k ü m ­l e r i n d e n yararlanmalarını k a b u l edecekt i r . T ü r k Hükümet i , Barış A n d ­laşmasının 137 n c i , 138 n c i ve 140 n c i M a d d e l e r i n d e k i hükümlere de u y g u n davranacaktır.

V I I

Barış Andlaşmasının yürürlüğe girişini b e k l e r k e n , i n g i l i z Hükümet iy le Türk Hükümet i , sınırlar saptanıncaya k a d a r , sözü geçen Andlaşmanın 3 ncü M a d d e s i n i n 2 n c i paragrafı uyarınca, korunması h ü k ü m altına alınmış o l a n statü guo'yu değiştirebilecek hiçbir şey y a p m a m a ğ ı , karşılıklı o l a r a k yükümlenirler.

Sözü geçen Hükümet ler , Barış Andlaşmasının 3 ncü M a d d e s i n i n 2 n c i paragrafının b i r i n c i fıkrasında öngörülen ve Türk iye i l e I r a k arasındaki sınıra ilişkin görüşmelerin, I n c i p a r a g r a f t a b e l i r t i l e n boşaltma işlemleri

_ 118 —

tamamlanır t a m a m l a n m a z başlaması ve bu fıkrada öngörülen d o k u z aylık sürenin, bu görüşmelere başlangıç o l a c a k t a r i h t e n işlemesi k o n u s u n d a görüş birliğine varmışlardır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . G A R R O N İ . G . C . M O N T A G N A .

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

B İ L D İ R İ

A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U N A N L A R , y e t k i b e l g e l e r i uyarınca d a v r a n a r a k , şunları b i l d i r i r l e r :

I

Boğazlar r e j i m i n e ilişkin bugünkü t a r i h l i Sözleşmenin yürürlüğe g i r i ­şini b e k l e r k e n , üç Müttef ik D e v l e t donanmalar ın ın Boğaz lar 'dan geçiş bakımından t a m s e r b e s t l i k l e r i n i saklı tuttukları kararlaştırılmıştır. B u D e v ­l e t l e r i n , Boğazlar 'dan t rans i t o l a r a k geçen savaş g e m i l e r i , hasar y a d a d e n i z r i z i k o s u dışında, gidiş-geliş güvenliği gerek i l i r se , gece ley in d e m i r l e m e süre­s in i de içine a l m a k üzere, geçişleri için g e r e k l i o l a n süreden d a h a çok d u ­ramayacaklardır .

I I

Yukarıdaki Protokolün 1 n c i paragrafı hükümlerine h a l e l g e l m e k s i z i n ve Boğazlar r e j i m i n e ilişkin bugünkü t a r i h l i Sözleşmenin yürürlüğe girişine k a d a r , ya da 21 Aralık 1923 t a r i h i n d e bu Sözleşme yürürlüğe girmişse bu tar ihe k a d a r , Türk Hükümet i , Mütte f ik ü ç D e v l e t t e n h e r b i r i n i n , Boğaz -l a r ' d a b i r kruvazör (croiseur) ve i k i m u h r i p (contre-topilleurs) bulundurmasına i t i r a z e t m e y e c e k t i r ; b u g e m i l e r i n yanında , k ö m ü r a l m a v e donat ım [ le­vaz ım, ravitallement] için g e r e k l i o l a n ve savaş bayrağı taşımayan g e m i l e r b u l u n a b i l e c e k t i r .

I I I

Aşağıda imzaları b u l u n a n l a r , k a b o t a j v e l i m a n h i z m e t l e r i n i n , bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasının yürürlüğe giriş t a r i h i n d e n başlıyarak, T ü r k u l u s a l bayrağının t eke l inde olacağını hatırlatırlar.

B u n u n l a b i r l i k t e , Aşağıda imzaları b u l u n a n l a r , Türk iye ' de 1 O c a k 1923 d e k a b o t a j y a p m a k t a o l a n y a d a l i m a n h i z m e t l e r i y l e uğraşan işlet­m e l e r i n , 31 Aralık 1923 t a r i h i n e k a d a r , işlerini sürdürmekte serbest b ı ra ­kılacaklarını bi ldirmeği de g e r e k l i görürler.

H e r h a l d e , 31 Aralık 1923 t a r i h i n e k a d a r , Türk iye , bugünkü t a r i h l i T i c a r e t Sözleşmesini i m z a eden öteki D e v l e t l e r i n g e m i l e r i n e , T i c a r e t Söz ­leşmesinin I I n c i K e s i m i n d e , g e m i l e r , bunların yük ve yolcuları iç in, g i d i p g e l m e [seyrüsefer], l i m a n a yanaşma v e t i ca re t k o n u s u n d a ö n g ö r ü ­l e n kolaylıkları, hiç b i r D e v l e t yararına ayırım gözetmeksizin, sağlıya-caktır.

— 120 —

I V

Aşağıda imzaları b u l u n a n l a r , b u B i l d i r i d e b u l u n u r k e n , L a u s a n n e ' d a imzalanmış Barış Andlaşmasıyla öteki S e n e t l e r i n , m ü m k ü n o l a n en kısa süre iç inde yürürlüğe g i r e c e k l e r i u m u d u n u açıklarlar.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

M . İ S M E T .

D r . R I Z A N U R .

H A S A N .

X V . KARAAĞAÇ T O P R A K PARÇASI [ARAZİSİ] İLE İMROZ VE B O Z C A A D A A D A L A R I N A İLİŞKİN O L A R A K , İNGİ­

LİZ İMPARATORLUĞU, F R A N S A , İTALYA, J A P O N Y A , YUNANİSTAN VE TÜRKİYE'NİN 24 T E M M U Z 1923

TARİHİNDE İMZALADIKLARI P R O T O K O L

A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U N A N L A R , usulü gereğince y e t k i l i kılınmış o l a r a k , şu hükümleri kararlaştırmışlardır:

I

Mer i ç i l e , bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasının 2 n c i M a d d e s i n i n 2 sayılı paragrafında tanımlanan T ü r k - Y u n a n sınırı arasında b u l u n a n ve Türkiye 'ye ger i ver i l e cek o l a n t o p r a k parçası [ a r a z i ] , en geç 15 Eylül 1923 t a r i h i n e k a d a r , Türk makamlar ına t e s l i m o lunacakt ır ; şu şartla k i , işbu Andlaşmanın Türkiye Büyük M i l l e t M e c l i s i n c e onaylandığ ı , İstanbul 'daki Müttefikler Yüksek-Komiserleri aracılığıyla Y u n a n Hükümet ine , o t a r i h t e bildirilmiş b u l u n a . B u b i l d i r m e , yukarıda b e l i r t i l e n t a r i h t e yapı lmamış b u l u n u r s a , söz k o n u s u t o p r a k parçası , b i l d i r m e n i n yapıldığı t a r i h t e n baş-lıyarak onbeş gün iç inde t e s l i m olunacaktır .

I I

Barış Andlaşmasının 5 n c i M a d d e s i n d e öngörülen sınırlamanın t a ­mamlanmamış olması , söz k o n u s u t o p r a k parçasının T ü r k makamlar ına t e s l i m i n i g e c i k t i r m e y e c e k t i r . B u d u r u m d a , Y u n a n v e Türk Hükümetler i , Barış Andlaşmasının 2 n c i M a d d e s i n i n 2 sayılı paragraf ında tanımlanan çizginin t o p r a k [araz i ] üzerinde geçici o l a r a k çizilmesine girişeceklerdir. Söz k o n u s u Andlaşmanın 5 n c i M a d d e s i n d e öngörülen K o m i s y o n çalış­malarını b i t i r i n c e y e k a d a r , bu geçici sınır çizgisine, her i k i Tarafça da saygı gösterilecektir.

I I I

K a r a a ğ a ç ' d a o t u r a n R u m l a r , Y u n a n i s t a n i l e Türkiye arasında 3 0 O c a k 1923 de i m z a l a n a n Sözleşmede öngörülen nüfus (halkların) m ü b a -

— 122 —

delesi kapsamı iç inde o lacaklardır ; b u n l a r , söz k o n u s u Sözleşme h ü k ü m ­l e r i n d e n yararlanacaklardır ; ş u v a r k i , a n c a k , Y u n a n i s t a n i l e Türkiye a r a ­sında barışın y e n i d e n kurulmasından altı ay sonra göç etme z o r u n d a b ı ­rakılabileceklerdir.

I V

t m r o z v e B o z c a a d a adalarından Y u n a n b i r l i k l e r i v e makamları , b u ­günkü t a r i h l i Barış Andlaşması Y u n a n ve Türk Hükümetler ince onaylanır o n a y l a n m a z , çekileceklerdir.

V

İşbu Protokolün I n c i paragraf ında b e l i r t i l e n t o p r a k parçasında o t u ­r a n l a r d a n hiç k i m s e , y a d a I V ncü paragraf ında sözü e d i l e n a d a l a r d a o t u ­r a n l a r d a n hiç k i m s e , askerî y a d a s iyasa l davranışı, y a d a bugünkü t a r i h l i Barış Andlaşmasını i m z a l a y a n b i r yabanc ı D e v l e t e y a d a o n u n uyruklarına h e r h a n g i b i r y o l d a n yapmış o lduğu yard ım yüzünden kaygılandırı lmayacak y a d a t e d i r g i n e d i l m e y e c e k t i r .

B i r önceki fıkrada b e l i r t i l e n t o p r a k parçasında v e a d a l a r d a o t u r a n ­ların heps ine , bugüne k a d a r işlenmiş bütün s iyasa l ve âdi suçlar için, t a m ve eksiksiz b i r gene l a f çıkartılacaktır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . G A R R O N Î . G . C . M O N T A G N A . K . O T C H Î A Î . E . K . V E N Î S E L O S . D . C A C L A M A N O S .

M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N .

X V I . YUNANİSTAN'DA A Z I N L I K L A R I N K O R U N M A S I K O N U S U N D A BAŞLICA MÜTTEFİK D E V L E T L E R L E YUNANİS­T A N A R A S I N D A 10 AĞUSTOS 1920 T A ­RİHİNDE S E V R E S ' D E YAPILMIŞ A N D -LAŞMAYA V E T R A K Y A K O N U S U N D A A Y N I TARİHTE, A Y N I D E V L E T L E R A R A S I N D A YAPILMIŞ ANDLAŞMAYA

İLİŞKİN P R O T O K O L 2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

I N G Î L Î Z İ M P A R A T O R L U Ğ U , F R A N S A , İ T A L Y A , J A P O N Y A ve Y U N A N İ S T A N hükümetleri, işbu Konferansda yapılan Barış Andlaş-masıyla öteki Senetlerin yürürlüğe konulmasının, Yunanistan'daki azın­lıkların korunması konusunda Başlıca Müttefik Devletlerle Yunanistan arasında, 10 Ağustos 1920 tarihinde, Sevres'de yapılmış Andlaşmanın ve gene aynı Devletler arasında, 10 Ağustos 1920 tarihinde, Sevres'de, T r a k y a konusunda yapılmış Andlaşmanın yürürlüğe konulmasını gerekli kıldığı kanısında bulunduklarından,

A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U N A N L A R , usulü gereğince yetkili kılınmış olarak, Hükümetleri adına, şu hükümleri kararlaştırmışlardır:

1. Sevres'de yapılmış ve yukarıda belirtilen iki Andlaşmanın onay belgeleri şimdiye kadar sunulmamışsa, bu belgeler, bugünkü tarihle L a u -sanne'da imzalanan Barış Andlaşmasına ve öteki Senetlere ilişkin onay belgeleriyle aynı zamanda sunulacaktır.

2. Azınlıkların korunmasına ilişkin ve yukarıda belirtilen Sevres Andlaşmasının 7 nci Maddesinin 2 nci fıkrasıyla 15 nci Maddesine konul­muş hükümler kaldırılmıştır ve kaldırılmış kalmaktadırlar.

3. T r a k y a konusunda yukarıda belirtilen Sevres Andlaşmasının 1 nci Maddesindeki hükümlerin uygulanması, bugünkü tarihli Barış A n d ­laşmasının 2 nci Maddesinin 2 sayılı paragrafının kapsamıyla sınırlı olacak­tır.

— 124 —

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

H o r a c e R U M B O L D .

P E L L E .

G A R R O N Î . G . C . M O N T A G N A . K . O T C H Î A Î .

E . K . V E N Î S E L O S . D . C A C L A M A N O S .

XVII . S I R P - H I R V A T - S L O V E N D E V L E ­TİNİN İMZALAMASINA İLİŞKİN

P R O T O K O L 2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

A Ş A Ğ I D A İ M Z A L A R I B U L U N A N L A R , bugünkü t a r i h l e , her b i r i k e n d i Hükümet i adına, aşağıda sayılan S e n e t l e r i y a d a b u n l a r d a n b i r t a ­kımını, başka b i r d e y i m l e :

Barış Andlaşmasını ;

Boğazlar r e j i m i n e ilişkin Sözleşmeyi ;

T r a k y a sınırına ilişkin Sözleşmeyi ;

Yerleşmeye ve Yargı ye tk is ine ilişkin Sözleşmeyi ;

T i c a r e t Sözleşmesini;

G e n e l affa ilişkin B i l d i r i y i ve Protoko lü ;

Osmanl ı İmparator luğunda verilmiş birtakım ayrıcalıklara ilişkin P r o ­tokolü ;

L a u s a n n e ' d a imzalanmış senet ler in k i m i hükümlerine Belçika'nın ve P o r t e k i z ' i n katılmalarına ilişkin Protokolü,

L a u s a n n e ' d a imzalamış o lduklarından, b u n l a r d a n her b i r i , i m z a etmiş o lduğu Senet lere ilişkin o l m a k üzere, Sırp-Hırvat-Sloven D e v l e t i n e , işbu L a u s a n n e Konferansının S o n [Niha î ] S e n e d i n d e b e l i r t i l e n T a m y e t k i l i T e m s i l c i l e r d e n i n h e r h a n g i b i r i n i n aracılığıyla, Barış Andlaşması yürürlüğe girmiş o lmadıkça , yukarıda b e l i r t i l e n S e n e t l e r i n h e p s i n i P a r i s ' t e i m z a l a m a yeteneğini tanımakta görüş birliğine varmışlardır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e düzenlenmiştir.

H o r a c e R U M B O L D . P E L L E . ' G A R R O N İ . G . C . M O N T A G N A . K . O T C H İ A İ . E . K . V E N Î S E L O S . D . C A C L A M A N O S . C o n s t . D Î A M A N D Y . C o n s t . C O N T Z E S C O . M . İ S M E T . D r . R I Z A N U R . H A S A N . B . M O R P H O F F . S T A N C Î O F F .

XVIII . L A U S A N N E K O N F E R A N S I S O N [NİHAÎ] SENEDİ

2 4 T E M M U Z 1923 T A R İ H Î N D E İ M Z A L A N M I Ş T I R

İ N G İ L İ Z İ M P A R A T O R L U Ğ U , F R A N S A V E İ T A L Y A H ü k ü ­m e t l e r i , J A P O N Y A Hükümet iy le d e görüş . birliği i ç inde , D o ğ u ' d a Barışı kes in o l a r a k y e n i d e n k u r m a k öz lemiyle , b i r y a n d a n Y U N A N İ S T A N ' I , R O M A N Y A ' y ı , S I R P - H I R V A T - S L O V E N D E V L E T Î ' n i v e aynı z a ­m a n d a A M E R İ K A B İ R L E Ş İ K D E V L E T L E R İ ' n i , öte y a n d a n d a T Ü R K Î -Y E ' y i , bütün U l u s l a r için eşit ö l çüde i s t e n i r b i r s o n u c u sağlayacak h ü k ü m ­l e r i b i r l i k t e incelemeğe çağırmış o lduklarından,

B u n d a n başka, b u K o n f e r a n s d a görüşülmesi gerekecek k o n u l a r a r a ­sında özellikle Boğazlar s o r u n u n u n , K a r a d e n i z ' e kıyıdaş B U L G A R İ S T A N ve R U S Y A ' y ı görüşmelere ve alınacak k a r a r l a r a katı lmaya çağırarak, i n c e l e n m e s i kanısında bulunduklar ından,

V e B E L Ç İ K A i l e P O R T E K t Z ' i n , D o ğ u ' d a savaşın b u D e v l e t l e r için yarattığı e k o n o m i k ve mal î sorunların görüşülmesine katılmalarını da k a b u l etmeğe k a r a r v e r d i k l e r i n d e n ,

Bütün bunların s o n u c u o l a r a k , aşağıda adları b e l i r t i l e n T e m s i l c i l e r L a u s a n n e ' d a toplanmışlardır :

İ N G İ L İ Z İ M P A R A T O R L U Ğ U İ Ç İ N :

Ç o k Sayın G e o r g e N a t h a n i e l , M a r k i [ L o r d ] C U R Z O N o f K E D -L E S T O N , K . G 1 . , G . C . S . P . , G . C . I . E 3 . , Dışişleri Bakanı ;

Ç o k Sayın S i r H o r a c e G e o r g e M o n t a g u R U M B O L D , B a r o n e t , G . C M . G 4 . , İ s tanbul 'da Yüksek -Komiser ;

F R A N S A İ Ç İ N :

M . C a m i l l e B A R R È R E , M a j e s t e İtalya Kral ı yanında F r a n s a C u m ­h u r i y e t i Büyükelçisi, Légion d'Honneur u l u s a l Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . M a u r i c e B O M P A R D , Senatör, F r a n s a Büyükelçisi, Légion d'Hon­neur u l u s a l Nişanının Grand Officier rütbesi ;

1 K . G . = Knight ofthe Garier Nişanı ( S . L . M . ) . 2 G . C . S . I . = Grand Commander of Star of İndia Nişanı ( S . L . M . ) 3 G . C . I . E . = Grand Commander of Indian Empire Nişanı ( S . L . M . ) . 4 G . C . M . G . = Grand Cross of St Michael and St George Nişanı (S .L .M. )

— 127 —

K o r g e n e r a l Sayın M a u r i c e P E L L E , F r a n s a Büyükelçisi, C u m h u r i -y e t ' i n D o ğ u ' d a Yüksek-Komiser i , Légion d'Honneur u l u s a l Nişa­nının Grand Officier rütbesi.

İ T A L Y A I Ç t N :

Sayın M a r k i C a m i l l e G A R R O N t , Kral l ık Senatörü, i t a l y a Büyükel ­çisi, i s t a n b u l ' d a Yüksek K o m i s e r , Saints Maurice et Lazare Nişan-larıyla, Couronne d'Italie Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . J u l e s César M O N T A G N A , A t i n a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m y e t k i l i Ortaelç i , Saints Maurice et Lazare Nişanlarının Comman­deur rütbesi, Couronne d'Italie Nişanının Grand Officier rütbesi ;

J A P O N Y A I Ç Î N :

B a r o n H A Y A S H t , J u n i i , Soleil Levant Nişanının B i r i n c i Sınıf rütbesi ; L o n d r a ' d a Olağanüstü v e T a m y e t k i l i Büyükelç i ;

M . K e n t a r o O T C H Î A Î , J u s a m m i , Soleil Levant Nişanının B i r i n c i Sınıf rütbesi, R o m a ' d a Olağanüstü ve T a m y e t k i l i Büyükelç i ;

Y U N A N İ S T A N t Ç l N :

M . Ele f ther ios K . V E N Î S E L O S , eski Başbakan, Sauveur Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . Démètre C A C L A M A N O S , L o n d r a ' d a T a m y e t k i l i Ortaelç i , Sau­veur Nişanın Commandeur rütbesi ;

R O M A N Y A I Ç Î N :

M . t o n G . D U C A , Dışişleri Bakanı ;

M . C o n s t a n t i n I . D l A M A N D Y , T a m y e t k i l i Or tae l ç i ;

M . C o n s t a n t i n C O N T Z E S C O , T a m y e t k i l i Or tae l ç i ;

S I R P - H I R V A T - S L O V E N D E V L E T İ t Ç I N :

M . M o n t c h i l o N Î N T C H l T C H , Dışişleri Bakanı ;

M . M i r o s l a v S P A L A Î K O V Î T C H , P a r i s ' d e Olağanüstü T e m s i l c i ve T a m y e t k i l i Ortaelçi ;

M . M i l a n R A K t T C H , S o f y a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m ­y e t k i l i Ortae lç i ;

M . D r . M i l o u t i n e Y O V A N O V t T C H , B e r n ' d e Olağanüstü T e m s i l c i ve T a m y e t k i l i Ortaelçi ;

A M E R İ K A B İ R L E Ş İ K D E V L E T L E R İ :

Sayın R i c h a r d W a s h b u r n C H İ L D , R o m a ' d a Birleşik-Devletler Bü­yükelçisi ;

A m i r a l M a r k L . B R t S T O L , i s t a n b u l ' d a Birleşik-Devletler Yüksek-K o m i s e r i ;

Sayın J o s e p h C . G R E W , B e r n ' d e Birleşik-Devletler Ortaelç is i ;

— 128 —

T Ü R K İ Y E Î Ç Î N :

İ S M E T P A Ş A , Dışişleri Bakanı, E d i r n e M i l l e t v e k i l i ;

D o k t o r R I Z A N U R B E Y , Sağlık işleri v e Sosya l Y a r d ı m Bakanı, S i n o p M i l l e t v e k i l i ;

H A S A N B E Y , E s k i B a k a n , T r a b z o n M i l l e t v e k i l i ;

B U L G A R İ S T A N İ Ç İ N :

M . A l e x a n d r e S T A M B O U L Î S K Y , Başbakan, Dışişleri v e M e z h e p l e r işleri Bakanı ;

M . D i m i t r i S T A N C l O F F , H u k u k D o k t o r u , L o n d r a ' d a Olağanüstü T e m s i l c i ve T a m y e t k i l i Ortaelç i ; Saint Alexnadre Nişanının Grand-Croix rütbesi ;

M . K o s t a T O D O R O F F , B e l g r a d ' d a Olağanüstü T e m s i l c i v e T a m ­y e t k i l i Or tae l ç i ;

s onra :

M . B o g d a n M O R P H O F F , Demiryol lar ı , P o s t a v e T e l g r a f işleri eski Bakanı ;

R U S Y A I Ç l N :

M . Georges V . T C H Î T C H E R l N E ;

M . C h r i s t i a n R A K O V S K Y ;

M . P o l i k a r p G . M D Î V A N l ;

M . W a t z l a w W . V O R O V S K l ;

B E L Ç İ K A İ Ç t N :

M . F . P E L T Z E R , Léopold Nişanın Officier rütbesi ; B e r n ' d e O l a ğ a n ­üstü T e m s i l c i v e T a m y e t k i l i Ortae l ç i ;

P O R T E K İ Z İ Ç İ N :

M . A n t o n i o M a r i a B a r t h o l o m e u F E R R E t R A , B e r n ' d e Olağanüstü T e m s i l c i ve T a m y e t k i l i Ortaelç i , Saint-Jacques de VEpée Nişanının Commandeur rütbesi.

20 K a s ı m 1922 d e n 24 T e m m u z 1923 t a r i h i n e k a d a r yapılan ve b i r ­takım başka D e v l e t l e r i n de k e n d i l e r i n i i l g i l e n d i r i r saydıkları k o n u l a r d a görüşlerini aç ıklama olanağını buldukları toplantılar s o n u n d a , aşağıda sıralanan Senet ler kararlaştırılmıştır:

I . 2 4 T e m m u z 1923 d e i m z a l a n a n , Barış Andlaşması ;

I I . 2 4 T e m m u z 1923 d e i m z a l a n a n , Boğazlar 'a u y g u l a n a c a k r e ­j i m e ilişkin Söz leşme;

I I I . 2 4 T e m m u z 1923 d e i m z a l a n a n , T r a k y a sınırına ilişkin Söz­leşme ;

— 129 —

I V . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Yerleşmeye ve Yargı yet­kisine ilişkin Sözleşme;

V. 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Ticaret Sözleşmesi;

V I . 30 Ocak 1923 de imzalanan, Y u n a n ve Türk halklarının mü­badelesine ilişkin Sözleşme ve Protokol ;

V I I . 30 Ocak 1923 de imzalanan, S iv i l rehinelerin geri verilmesine ve Savaş tutsaklarının mübadelesine ilişkin Türk-Yunan A n ­laşması ;

V I I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Genel affa ilişkin B i l d i r i ve Protokol ;

I X . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Yunanistan 'da Müslüman­ların taşınmaz mallarına [emlâkine] ilişkin B i l d i r i ;

X. 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Sağlık sorunlarına ilişkin B i l d i r i ;

X I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Yargı yönetimine ilişkin B i l ­d i r i ;

X I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Osmanlı imparatorluğunda verilmiş birtakım ayrıcalıklara [imtiyazlara] ilişkin Protokol ve B i l d i r i ;

X I I I . 24 Temmuz 1923 de Lausanne'da imzalanan Senetlerin k imi hükümlerine Bleçika'nın ve Portekiz ' in katılmalarına ilişkin Protokol ile bu ik i Devletin söz konusu katılmaya ilişkin B i l ­dir i leri ;

X I V . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, i n g i l i z , Fransız ve i t a lyan Kuvvet ler inin işgal etmiş bulundukları Türk topraklarının boşaltılmasına ilişkin Protokol ve B i l d i r i ;

X V . Karaağaç toprak parçası [arazisi] ile i m r o z ve Bozcaada ada­larına ilişkin olarak, ing i l i z imparatorluğu, Fransa, i t a l y a , Japonya, Yunanistan ve Türkiye'nin, 24 Temmuz 1923 ta ­rihinde imzaladıkları Protokol ;

X V I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Yunanistan 'da azınlıkların korunması konusunda Başlıca Müttefik Devletlerle Yunanistan arasında, 10 Ağustos 1920 tarihinde, Sevres'de yapılmış A n d -laşmaya ve Trakya konusunda, aynı tarihte, aynı Devletler arasında yapılmış Andlaşmaya ilişkin Protokol ;

X V I I . 24 Temmuz 1923 de imzalanan, Sırp-Hırvat-Sloven Devlet inin imzalamasına ilişkin Protokol.

Yukarıda sayılan Senetlerin ve işbu Senedin asılları Fransa C u m h u r i ­yeti Hükümeti Arşivlerine konulacaktır; Fransız Hükümeti, bu Senetlerden her b i r in in , doğruluğu onaylanmış birer örneğini, bunları imzalamış - ya da söz konusu ise - kabul etmiş ya da ona katılmış Devletlerle, Barış A n d -laşmasını imzalayan Devletlere verecektir.

— 130 —

B U H Ü K Ü M L E R E O L A N İ N A N Ç L A , Aşağıda imzaları b u l u n a n ­l a r , işbu S e n e d i n altına imzalarını atmışlar ve mühürlerini basmışlardır.

L A U S A N N E ' d a , 2 4 T e m m u z 1923 t a r i h i n d e , tek nüsha o l a r a k düzen ­lenmiştir.

L S . ) * H o r a c e R U M B O L D . L S . ) P E L L E . L . S . ) G A R R O N l . L .s. ) G . C . M O N T A G N A . L .s. ) K . O T C H Î A l . L .s. ) E . K . V E N l S E L O S . L .s. ) D . C A C L A M A N O S . L .s. ) C o n s t . D İ A M A N D Y . L .s. ) C o n s t . C O N T Z E S C O . L .s. ) M . Î S M E T . L .s. ) D r . R I Z A N U R . L .s. ) H A S A N . L .s. ) B . M O R P H O F F . L .s. ) S T A N C Î O F F . L .s. ) F e r n a n d P E L T Z E R . L .s. ) A . M . B A R T H O L O M E U

F E R R E I R A .

( i K t N C t T A K I M , i K t N C l C Î L D t N S O N U )

Î K l N C t T A K I M I N S O N U

T U T A N A K L A R V E B E L G E L E R İ N S O N U

Mühür y e r i " anlamına "Locas Sigilli" Sözlerinin kısaltılışı. (S .L .M. )

D İ Z İ N

D İ Z İ N

Açık-saçık yayınların yasaklanması Sözl. (1940), 40

Adalar , 5, 6-7, 14, 16, 17, 18, 60, 61 Afr ika 'da alkollü maddeler Sözl. (1919), 40 Afyon konusunda Sözl. (1912, 1914), 40 Akarsular, B k . : Nehirlerde sınır. Akdeniz, 54, 58 "Akım y o l u " , 4 Alacaklar (Türkiye'nin), 23 A lmanya , 9, 11, 22, 23 Altın para, 22 Anberler, 67 Andlaşmalar, 39-41 Ankara Anlaşması (1921), 3 Amaç, 48 A r d a , 3 Arı Burnu, 48 Armstrong Whilhworth and Co. Limited, 107 Arşivler, 51-52 Askerlik hizmeti, 73 Askerlikten arındırma

Boğazlar, 60-62 Trakya sınırı, 66-69

Astropalia, B k . : Stampalia. A t i n a A n d l . (1913), 6, 23 Avusturya, 9, 11, 22 Ayrıcalıklar, B k . : Osmanlı İmparatorluğunda

birtakım ayrıcalıklara ilişkin Protokol ve Bi ld i r i .

Azınlıkların korunması, 11-14

Bağımsızlık, 1 Bakla Burnu , 60 Barış Andlaşması. 1-53

Andlaşmalar, 39-41 Arşivler, 51-52 Azınlıkların korunması, 11-14 Borçlar, 33-34 Deniz sigortası, 33 Ekonomik hükümler, 24-41 Endüstri, edebiyat, sanat yapıtları mül­

kiyeti , 34-36 Genel hükümler, 51-53 Hakeml ik K a r m a Mahkemesi, 36-39 Hayat sigortası, 31-33 İşgal makamlarının kararları, 51 Kapitülasyonların sona erişi, 9 Malî hükümler, 14-24 M a l l a r , haklar, çıkarlar, 24—27

Mezarlar , 46-51 Osmanlı Devlet Borcu, 14-21 Önsöz, 1-2 Özel hükümler, 8-10 Sağlık sorunları, 44—45 Savaş tutsakları, 46 Sınırlar, 3-6, 8-9 Siyasal hükümler, 2-10 Sözleşmeler ve süre aşımları, 27-31 Ulaşım yolları, 41-44 Uyruk luk , 10-11 Ülkeye ilişkin hükümler, 3-8 Vakıflar, 23, 51, 52 Yangın sigortası. 33 Y e n i Devletlerin tanınması, 9

Barış durumuna geçiş, 2 Barrere, 126 Belçika, 126

Katılma bildirisi , 114 Katılma protokolü, 113

Berl in Senedi (1885), 41 Beyoğlu, 61 Bilirkişiler, 108, 109 Birleştirilmiş Borç, 15, 16 Boğazlar Sözl., 54-61

Askerî gemiler ve uçaklar, 57-59 Askerlikten arındırma, 60-62 Boğazlar Komisyonu, 57, 60-61, 62, 63 "Boğazlar" tanımı, 55 Denizaltılar, 58, 51 Geçiş dönemi Bi ld ir is i , 119 İstanbul'un durumu, 60, 61, 62 L imanlar , 59 Marmara'nın durumu, 61 Mil let ler Cemiyeti , 63 önsöz, 54-55 Sağlık tedbirleri, 59 Serbestlik ilkesi, 8, 55 Ticaret gemileri ve uçakları, 56 Türk donanması, 63 Türk uçakları, 61

Bompard, 126 Borçlar, 33-34 Bosna Köy, 3, 43 Boşaltma, B k . : İngiliz, Fransız ve İtalyan kuv­

vetlerinin işgal etmiş bulundukları Türk

— 134 —

topraklarının boşaltılmasına ilişkin Proto­kol ve B i l d i r i .

Bozcaada, 6, 7, 60, 121, 122 Bristol, A m i r a l , 127 Brüksel Bi ldir is i (1890), 41 Bulgaristan, 9, 11, 23, 126

Sınırı, 3

Caclamanos, 2, 53, 55, 64, 66, 69, 71, 77, 79, 88, 94, 100, 101, 103, 111, 113, 122, 124, 125, 127, 130

Calimnos, B k . : Kal imnos . Calki, B k . : K a l k i . Casos, B k . : Kazos Castellorizzo, B k . : Meis . "Chenal", B k . : Akım yolu. C h i l d , 127 Chio, B k . : Sakız. Constantinople, 61 Contzesco, 2, 53, 55, 64, 66, 69, 71, 77, 88, 100,

101, 111, 113, 125, 127, 130 Cos, B k . : îstanköy. "Cours", B k . : Akım yolu. Curzon , L o r d of Kedleston, 126

Çanakkale Boğazı, 8, 55, 58, 60, 116 Çeko-Slovakya, 9 Çeviri (tercüme) hakkı, 86 Çörek Köyü, 3

Darıca, 61 Demiryolları

Geçirimi, 43 Sınırlarda, 42

Demiryollarında yük taşınmasına ilişkin Sözl. (1890, 1893, 1895, 1898, 1906), 42

Denizaltılar, 58, 61 Denizaltı kabloları, 44 Denizaltı kablolarının korunmasına ilişkin Sözl.

(1884, 1886, 1887), 39 Deniz ganimetleri, 52 . Deniz kıyısından yoksun Devletlerin bayrak hak­

kı Bi ldir is i (1921), 41 Deniz savaşında tarafsızlık Sözl. (1907), 58 Denizde çatmalar, deniz kazalarında yardım ve

kurtarma Sözl. (1910), 40 Diamandy, 2, 53, 55, 64, 66, 71, 77, 79, 88, 100,

101, 111, 113, 125, 127, 130 Diplomasi görevlileri, 3 Doğu Akdeniz adaları, 6 Doğu Demiryolları, 42, 43 Doklar , Tersaneler ve Deniz Yapıları Ortak-

çıkarlı Osmanlı İmparatorluk Ortaklığı, 107

D u c a , 127 Dünya Postalar Birliği Sözl. (1920), 40 Düyun-u Muvahhide , B k . : Birleştirilmiş Borç. Düyun-u U m u m i y e , B k . : Osmanlı Devlet Borcu.

Edebiyat ve sanat yapıtlarının korunması Sözl. (1886, 1908, 1914), 86

Edirne, 43 Ege Deniz i , 3, 48, 60, 66, 67 Egemenlik, 1, 105 Ekonomik hükümler, 24—41 Emekli l ik maaşları, 23, 43 E m i r A l i Adası, 60 Endüstri, edebiyat, sanat yapıtlarının mülkiyeti

34-36

Endüstri mülkiyetinin korunması Sözl. (1883, 1911), 86

Escault nehri üzerinde geçiş resmi Sözl. (1863), 40

Eski İstanbul Burnu, 60 Etablis, 89

Fas, Fas'lılar, 9 Ferreira, 115, 128, 130 Filoksera'ya karşı alınacak tedbirler Sözl. (1881,

1889), 40

Galata , 61 Galatz, B k . : Kalas . Garron i , 2, 53, 64, 65, 69, 70, 77, 78, 88, 100,

101, 111, 113, 118, 122, 124, 125, 127, 130 Gel ibo lu Yaramadası, 48, 60 Gemiler , B k . : Boğazlar Sözleşmesi. Genel af, 97

Genel Affa ilişkin B i ld i r i , 51, 52, 99-100 Yüzelliliklere ilişkin Protokol, 101

G i r i t , 102 Göç, 72, 92 Gözaltı edilmiş siviller, 46 Grew, 127 Gümrük tarifelerinin yayınlanmasına ilişkin Sözl.

(1890), 39 Gümrük uygulanacak vagonların kurşunlanma­

sına ilişkin Anlaşma (1907), 40

Hac yolculuklan, 45 Hakemlik,

Demiryolları, 42, 43 Denizaltı kabloları, 44 Genel af, 100 K a r m a Mahkemesi, 25, 26, 28, 29, 30,

36-39, 51 Köstence-lstanbul kablosu, 44 M a l l a r , 23 Osmanlı Devlet Borcu, 15 Sular sistemi, 44 Sözleşmeler, 106

Halkların (nüfus) mübadelesi, 89-94, 95, 121-122 y İmroz ve Bozcaada, 7

Harmanlı, 67

Hasan (Saka), 2, 53, 55, 55, 64, 66, 69, 71, 77, 79, 88, 94, 95, 100, 101, 104, 111, 112, 113, 118, 122, 125, 128, 130

Hastane gemilerinin vergi bağışıklığı Sözl. (1904) , 40

H a v a ulaşımının düzenlenmesi Sözl. (1919), 41 Hayashi , 127 Hazine Tahvil leri , 18 Hazine- i Hassa, 23 Hicaz ,

Demiryolu, 45 H a c yolculukları, 45

İbrice Burnu , 67 îkramiyeli Türk Tahvi l ler i , 15, 16 lies aux Lapins, Bk. : Tavşan adaları. İmbros, Bk. : imroz , îmroz, 6, 7, 60, 121, 122 İnönü, Bk. : ismet Paşa. lordansky, 55 Irak sınırı, 4, 117 Iran, 3 iskenderiye Denizciliğe İlişkin Sağlık ve K a r a n ­

tina Mecl is i , 45 ismet Paşa, 2, 53, 55, 64, 66, 69, 71, 88, 94, 95,

100, 101, 104, 111, 112, 113, 118, 122, !25, 128 130

istanbul A n d l . (1913), 4, 60, 66 istanbul Hükümeti, 29 istanbul Yüksek Sağlık Mecl is i , 44 Istanköy, 7 isviçre Bayındırlık işleri Federal Dairesi Baş­

kanı, 109 İşgal makamlarının kararları, 51

Kabotaj , 84, 119 Kadın ticaretinin yasaklanması Sözl. (1910,

1921), 40 Kâğıt para, 22, 23, 33 Kalas, 59 Kalimnos, 7 K a l k i , 7 Kalymnos, Bk. : Kal imnos. K a m u Sağlığı Uluslararası K u r u m u ve Sözl.

(1905) , 40, 45, 104 Kamulaştırma, 73 Kapitalüsyonların sona erişi, 9, 27, 75 Karaağaç toprak parçası ile imroz ve Bozcaada

adalarına ilişkin olarak ingiltere, Fransa, i ta lya , Japonya, Yunanistan ve Türkiye arasında Protokol, 121-122

Karadeniz , 3, 54, 57, 58, 62, 66, 67, 126 Boğazı, 8, 55, 58, 60, 116

Kavak , 60 Kazos, 7 Khalki, B k . : K a l k i . Kıbrıs, 8 Kızılay, 100

Kızılhaç, 97, 100 Kırk-Kilise, 67 K i b r i t yapımında beyaz fosfor kullanılmasını

yasaklayan Sözl. (1906), 41 Komşuluk, 7 Konsolosluk görevlileri, 3 Kos, B k . : Istanköy. Kosü-Kavak, 67 Köstence-Istanbul kablosu, 44 Kudüs, 45 K u l e l i Burgaz, 42, 43 Kumbağı, 60 Küçük Derbent, 67

Lausanne A n d l . (1912), 8 Leros, 7 L i b y a , 8, 9, 87 L imanlar , 41, 43, 59, 84, 119 L i m i {Lymi), B k . : S imi . L i m n i , 6, 60 Limnos, B k . : L i m n i . Lipso, B k . : Lipsos. Lipsos, 7 Locus Sigilli, 53, 64, 69, 77, 88, 94, 130 Londra A n d l . (1913), 6

Macaristan, 9, 11, 23 M a k r i Burnu , 67 M a l l a r , haklar, çıkarlar, 24-27 M a r m a r a Deniz i , 8, 55, 60, 61, 116 M d i v a n i , 128 M a r m a r a Deniz i , 8, 55, 60, 61, 116 M a l l a r , haklar, çıkarlar, 24—27 Meherkoz, 67 Meis , 7 Meriç, 3, 67, 121 Mezar lar , 46-51 Mısır, 7, 8

Devlet Borcu, 7, 19 Osmanlı Devlet Borcu, 7 Tanınmasî, 7

M i d i l l i , 6 Mi l let ler Cemiyeti ,

Azınlıklar, 13, 14 Boğazlar, 62 Halkların mübadelesi, 92 Irak sınırı, 4 K a r m a Hakemlik Mahkemesi , 37 Osmanlı Devlet Borcu, 15 Sağlancalar, 93 Sağlık Komitesi , 104 Sağlık sorunları, 45 T r a k y a sınırı, 68 Transit , 42, 43

Milletlerarası Daimî Adalet Divanı, 14, 37, 105 Misiros, B k . : Miz iros . Milyüne, B k . : M i d i l l i . Miz iros , 7

— 136 —

Mondros silâh-bırakışımı (1918), 118 Montagna, 2, 53, 64, 65, 70, 77, 78, 88, 100,

111, 113, 118, 122, 124, 125, 127, 130 Morphoff, 55, 64, 66, 69, 125, 128, 130 Müslüman din makamları, 9

Nehirlerde sınır, 4—5 Neui l ly A n d l . (1919), 4, 66. 68 Nicaria, Bk. Nikarya . Nihaî Senet, Bk. : Son Senet. Nikarya , 6 Nintchitch, 127 Nisyros, Bk. : Miziros .

Onarımlar Komisyonu, 27 Option, Bk. : Seçme hakkı. Ortaklıklar, 72-73, 74, 107, 110, 117 Osmanlı Devlet Borcu,

Bölüştürme, 14, 16, 17. 18 Bulgaristan, 15 Çizelge, £7, 18, 20-21 Hakemlik , 15 Hazine Tahvi l ler i , 18 Mecl is in yapısı, 19 Mısır vergisi, 7, 19 Öndelikler (avanslar), 17, 18 Sağlancalar, 15 Taksitler, 16, 16, 17, 18, 19, 20

Osmanlı İmparatorluğunda birtakım ayrıcalık­lara ilişkin Protokol ve B i ld i r i , 107-111,112

Otchia i , 2, 53, 54, 64, 65, 69, 71, 77, 78, 88, 100, 101, 113, 122, 124, 125, 127, 130

Otomobil lerin uluslararası dolaşımına ilişkin Sözl. (1909), 40

Papasköy, 67 Partnerships, 28 Patmos, 7 Pelle, 1, 53, 54, 64, 65, 69, 70, 77, 78, 100, 101. Peltzer, 114, 128, 130 Piscopis, Bk. : Piskopis. Piskopis, 7 Polonya, 9 Portekiz, 126

Katılma Bildir is i , 115 Postaneler, 44

Rak i t ch , 127 Rakovsky, 128 Régie générale des Chemins de fer. 108 Rezvaya, 3 Rıza N u r , 2, 53, 55, 64, 66, 69, 71, 77, 79, 88,

94, 95, 100, 101, 104. 111, 112, 113, 118, 122, 124, £25, 128, 130

Rhodes, Rhodos, Bk. : Rodos. Rodos, 7 R u m b o l d , 1, 53, 54, 64, 65, 69, 70, 77, 78, 88,

100, 101, 111, 113, 118, 122, 126, 130

R u m e l i , 61 Rusya, 11, 126

Sağlık sorunları, 44-45 Bi ld i r i , 104 Boğazlar'da, 59, 104 Gemiler , 45 Hac yolculukları, 45 Memurlar , 45 Sözleşme (1912), 40

Sakız, 6 Samos, Bk . : Sisam. Samothrace, Bk . : Semadirek. Samsun-Sivas Demiryolu, 108 Saros, 60 Savaş Gemiler i ,

Bk. : Boğazlar Sözleşmesi İngiltere'ye ısmarlanmış. 22

Savaş suçları, 22 Savaş tutsakları, 46, 97, 100 Savaş zararları, 22 Scarpanlo, Bk. : Skarpanto. Seçme hakkı (option), 8, 10, 11 Semadirek, 6, 60 Semendirek, Bk . : Semadirek. Serbes Burnu, 67 Sevres A n d l . (Yunanistan'la Müttefikler ara­

sında, 1920), 123 Sınırlandırma Komisyonları, 4, 5 Sınırlar,

Akarsularda, 4-5 Bulgaristan'la, 3 Demiryolları, 42 Denizde adalar, 5 Irak ile, 4 Öteki Devletler, 9 Sınır işaretleri, 5 Sular sistemi, 43 Suriye ile, 3 Tutanaklar, 6 Yunanistan ile, 3

Sırp-Hırvat-Sloven Devletinin imzalamasına iliş­kin Protokol, 125

Sigorta sözleşmeleri, 28, 31-33 S imi , 7 Sisam 6 Sivi l rehinelerin geri verilmesine ve Savaş tut­

saklarının mübadelesine ilişkin Anlaşma. 96-98 Genel af, 97 Gözaltı edilmiş siviller, 96-97 Savaş tutsakları, 97 Uygulama komisyonları, 97-98

Skarpanto, 7 Son (Nihaî) Senet, 126-130 Sözleşmeler ve süre aşımları, 27-31

Stamboul, 61 Stamboulisky, 128 Stampalia, 7 Stancioff, 55, 64, 66, 69, 125, 128, 130 Stalionnaires, 59 Sudan, 7 Sular sistemi, 43-44 Süveyş Kanalı Sözl. (1888). 40 Symi, Bk. : S imi .

Tahtalı, 67 Tâmirat Komisyonu, B k . : Onarımlar Komis ­

yonu. Tavşan Adaları, 6, 60 Tanıma (yeni Devletler), 9 Tchitcherine, 128 Tenedos, B k . : Bozcaada. Ticaret Sözleşmesi, 78-88

Edebiyat ve sanat yapıtları, 86 Eşit işlem, 80, 81, 82, 84 Gemiler , 84, 85 Haksız rekabeti önleme, 85 Kabotaj , 84 Karşılıklı davranma, 80, 81. 84, 85 Katsayılar, 82-83 Köken belgeleri, 81-82, 83-84 L i b y a ile ticaret, 87 L i m a n hizmetleri, 84 Sözleşmenin süresi, 87 Tarifeler, 79, 81 Vergi leri ayarlama katsayıları, 79-80 Yasaklar, 80 Yurtiçi gümrük vergileri, 81

Tilos, Bk . : Piskopis. Todoroff, 128 Trakya sınırına ilişkin sözleşme, 65-69

Askerlikten arındırma sınırı, 66-67 H a v a gücü yasağı, 68 İşlemler, 67-68 Komisyon, 67 Mil let ler Cemiyeti, 68 Uçuş yasağı, 68

Trakya konusunda andlaşma (Yunanistan ile Müttefikler arasında, 1920), 123

T u n a A v r u p a Komisyonu, 59 Tunus, Tunus ' lular, 9

Uçaklar, Askerî uçaklar, 6 B k . : Boğazlar Sözleşmesi Zorunlu iniş. 59

Ulaşım yolları, 41-44 Uluslararası demiryollarına ilişkin Sözl. (1921),

41 Uluslararası Radyo-Telegrafi Sözl. (1912), 40 Uluslararası rejim uygulanan limanlara ilişkin

Tavsiyeler (1921), 41 Uluslararası Tarım Enstitüsü Sözl. (1905), 40

Uluslararası yararı olan su yolları Sözl. (1921), 41

Uyrukluk , 10-11 Ayrılmış ülkelerde, 10 Emekli l ik maaşları, 23 Kıbrıs'da. 8 Mübadele edileceklerin uyrukluğu, 90 "Müttefik uyrukları", 24

Üç-mil, 5, 6

Ülkeye ilişkin hükümler, 3-8

Vakıflar, 23, 51, 52. 91 Veniselos, 2, 53, 55, 65, 66, 69, 71, 77, 79, 88,

94, 100, 101, 103. 111, 113, 122, 124, s25, 127, 130

Vergiler, 73-75 Versailles A n d l . , 23, 52 Vickers Limited, 107 Vorovski, 128

Xeros, Bk . : Saros.

Yargı yetkisi, 75-76 Yargı yönetimine ilişkin Bi ld i r i , 105-106 Yavuz-Sultan-Selim zırhlısı, 117 Yerleşmeye ve yargı yetkisine ilişkin Sözleşme, ' 70-77

Askerlik hizmeti, 73 Bağıtlı ülkeler, 71 Devletler hukuku, 72, 75, 76 Giriş ve oturma, 2-73 Göç , 72 Kamulaştırma, 72 Kapitülasyonların sona erişi, 75 Karşılıklı işlem, 71 Kişisel durum, 75-76 Ortaklıklar, 72-73, 74 Sözleşmenin süresi, 77 Vergiler, 73-75 Yargı yetkisi, 75-76 Yerleşme şartları, 71 Yurtdışı etme, 101

Yovanovitch, 2, 55, 66, 71, 79 Y u n a n ve Türk halklarının mübadelesi Sözleş­

mesi, 89-94 D i n ve hayır kurumlan , 91 "Etablis", 89 "Göçmenler", 90 Kamulaştırma, 91 K a r m a Komisyon, 90, 91, 92, 93, 94 Kural-dışıhk, 89 M a l l a r , 90, 91 Mil let ler Cemiyeti, 92, 93 Mülkiyet hakları, 90 Protokol, 95

— 138 —

U y r u k l u k , 90 Vakıf malları, 9 Zorunlu mübadele ilkesi, 89

Yunanistan sınırı, 3 Yunanistan 'da azınlıkların korunması konusun­

da Başlıca Müttefik Devletlerle Yunanistan arasında 10 Ağustos 1920 tarihinde yapıl­

mış Andlaşmaya ve Trakya konusunda, aynı tarihte, aynı Devletler arasında yapıl­mış Andlaşmaya ilişkin Protokol, 123-124

Yunanistan'da Müslümanların taşınmaz mal ­larına ilişkin B i l d i r i , 102-103

Yurtdışı etme, 7, 101 Yüzellilik'ler, 101