Upload
others
View
8
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Y rd. Doç. Dr. Sema SANDALCI
İstanbul'da dünyaya geldi. İlk eğitimini, Halit Armay İlkokulu'nda;
orta ve lise eğitimini, Ki.içükyalı 50.Yıl Lisesi'nde tamamladı. 1986-
1990 yılları arasında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü, Klasik Filoloji Latin Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı'nda yüksek öğrenim gördü. Aynı kürsüde
Yüksek Lisans ve Doktora çalışmalarını tamamladı. 1993 yılından
itibaren, Trakya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji
Bölümü'nde öğretim üyesi olarak çalışmalarını sürdürmekte, Eski Yunanca, Latince ve Eskiçağ Edebiyatı derslerini vermektedir.
Makale çalışmalarının yanı sıra, Eski ve Yeni Yunanca' dan yayımlanmış çeviri kitapları da bulunmaktadır. Sırasıyla: Ezap 'un
Öyküsü (1997), Temel Garip-Todoron (1998), Geleneksel Pontos Halk
Tiyatrosu (1999), Gracchus Kardeşler (2001), Troyalı Kadınlar
(2002), İzmir Masalları (2003), Attika Retoriğine Giriş (2004), Boğaz
Gezgini (2004) ve Elektra (2004).
Özgün kitap çalışması olarak, Roma Edebiyatında Satura Türü (2001) adlı yayını, ayrıca Tanrıların Anadolu Toplantısı (2003) adlı bir de mitolojik öykü kitabı bulunmaktadır.
Bu kitabın Yayın hakları Pencere Yayınlarına aittir Birinci Baskı: Eylül 2006 Kapak: Hüseyin Yoldaş
Kapak ve İç Baskı: Kilim Matbaacılık Maltepe Mah. Litros yolu Fatih San. Sitesi No: 12/204 Zeytinburnu - İstanbul
Tel: 0212 612 95 59
Yayın Yönetmeni: Muzaffer Erdoğdu
ISBN 975-8460-93-5
PENCERE YAYINLARI: 208 [email protected]
Osmanağa Mah. Pavlonya Sok. No. 10/6 Nuhoğlu İşhanı Kadıköy/ İSTANBUL
TEL: (0216) 414 64 41
ESKİ YUNANCA DİLBİLGİSİ
ve
CÜMLE YAPISI
1. KİTAP
Sema SANDALCI
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ........................................................................ 7
ESKİ YUNANCA'NIN GELİŞİMİ ÜZERİNE ........... 9
KONUI ...................................................................... 15
Dilbilgisi ve Eski Yunanca Cümle Yapısı Üzerine Tanımlar
KONU II ...................................................................... 35
İsim Çekimleri I
Birinci ve İkinci Grup İsim Çekimleri
KONU III .................................................................... 44
İsim Çekimleri II
Üçüncü Grup İsim Çekimleri
KONU IV ..................................................................... 73
Sıfatlar I ·
Kurallı Sıfatlar ve Zarflar
Üç Takılı, İki Takılı ve Tek Takılı Sıfatlar
KONU V ...................................................................... 92
Sıfatlar II
Kuralsız Sıfatlar
KONUVI ..................................................................... 97
Sıfatlar III
Sıfatların ve Zarfların Dereceleri; Sıfatlarda Karşılaştırma
KONU VII ................................................................... 106
Edat/arın Kullanımı
5
KONU VIII ............................................................................ 115
Fiiller I
«E ipi» Fiili
KONUIX ............................................................................... 124
Fiiller Il
Haber Kipi ve Etken Çatı
KONU X ................................................................................ 135
Fiiller IIl
Haber Kipi ve Orta Çatı
KONU XI. .............................................................................. 143
Fiiller iV
Haber Kipi ve Edilgen Çatı
KONU XII ............................................................................. 150
Mastarların Kullanımı
METİN I ··············································································· 160 METİN II .............................................................................. 163
METİN III ............................................. ······ .......................... 167
ÖZET ..................................................................................... 171
KAYNAKÇA ........................................................................ 176
SÖZLÜKÇE .......................................................................... 177
6
ÖNSÖZ
Bu çalışma, Eski Yunanca (Eski Hellence, Grekçe) üzerine bilgi
edinmeyi isteyenlere yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır.
Günümüzde, Eski Yunanca dilbilgisi üzerine yeni bir yayının
bulunmaması; ayrıca, Eski Yunan dili üzerine açıklamalarıyla
ülkemiz üniversitelerinde bir başvuru kaynağı olan sayın Prof. Dr.
Zafer Taşlıklıoğlu'nun hazırladığı Grekçe Gramer ve Syntaks adlı eserinin mevcudunun kalmaması ve içerdiği eski ifadeleri
öğrencilerin anlamakta zorluk çekmesi, böyle bir yayının
hazırlanmasında etken olmuştur.
Çalışmanın tamamı üç kitaptır. Bu kitap, üç ciltin ilk kitabı olup,
tüm isim ve sıfat çekimleri ile basit zamanları içermektedir.
Kitabın, okuyucuya üç bakımdan yararlı olması esas alınmıştır:
Birincisi, sistematik biçimde Eski Yunanca dilbilgisi ve temel
cümle yapısını tanıması; ikincisi, eskiçağ Yunan yazarlarının
çeşitli konulardaki duygu ve düşünceleri üzerine bilgi sahibi
olması; ve üçüncüsü, dilin kuralları ve örnek metinlerle,
okuyucunun kendi başına çalışarak bu dili öğrenebilmesidir.
Son olarak, bu yayının basılması için gösterdiği destekten dolayı,
Pencere Yayınları sahibi ve yönetmeni Sayın Muzaffer Erdoğdu'ya
teşekkür ederim.
Temmuz 2005
Trakya Üniversitesi
Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü
7
ESKİ YUNANCA'NIN GELİŞİMİ ÜZERİNE 1
Herodotos (M.Ö. 484-410 /Karia-Halikarnassos), Yunanlıların
yazıyı Fenikelilerden öğrendiklerini, gerçekte harfleri Yunanistan'a Fenikelilerin getirdiğini söyler (V, 58); Eski Yunan alfabesindeki sıralama, harflerin şekli, okunuşları da bu bilgiyi doğrulamaktadır. M.Ö. V. yüzyıla tarihlenen, Teos'daki (İzmir
Sığacık) bir yazıttan öğrenildiğine göre İonyalılar, alfabeye
"Finike" adını çağrıştıran ypaµµm:a
Semitik Alfabe: alep (~), bet (G,l ), gimel ("'\ ), dalet (
Miken (Linear B yazısı) devletinin çöküşünden sonra, Akdeniz
ticaretine başlamaları dolayısıyla, Akdeniz sanat motifleri de
Yunan sanatında etkili olmuştur. Bu geometrik stilden
orientalizm'e geçiş, Grek-Akdeniz ticaretinin en yaygın olduğu
· döneme rastlar ki, bu dönemde Yunanca yazıtlar ortaya çıkmaya
başlamıştır. Ayrıca kuzey Suriye'de yapılan kazılarda ortaya çıkarılan keramiklerin, Yunan keramiğinin yanı sıra (Kiklad adaları), Rodos, Kıbrıs, Korinthos ile yakın bağı olduğu da
kanıtlanmıştır.
Bununla baraber, Eski Yunan alfabesi ise özellikle Asya İonları
arasında gelişmiş, yavaş yavaş siyasi ve kültür olaylarıyla birlikte
Hellas'a yayılmıştır. Bununla beraber Eski Yunan dilinin gelişimi sırasında birbirinden farklı lehçeler bulunmaktaydı. Buradaki en büyük etken, insanların yaşadıkları coğrafya ve dillerin kendi
içindeki gelişimidir. Eski Yunan lehçeleri ve özellikleri şunlardır:
İon Lehçesi: Samos (Sisam), Khios (Sakız) adalan dahil, Smyrna (İzmir) ve civarı, Phokaia (Foça)-Halikarnassos (Bodrum) arası
yerlerde konuşulmaktaydı; Homeros (M.Ö; IX. yy. /İonia-Smyrna)
destanlarının yazıldığı lehçedir. İonia uygarlığının gelişmesiyle
birlikte bu lehçe yüksek düzeyde bir edebiyat dili haline gelmiştir.
Hesiodos (M.Ö. 750-700 !Hellas-Boiotia) ve Teognis (- M.Ö. VII. yy. /Hellas-Megara) de eserlerinde bu lehçeyi kullanmışlardır. Bu dilde yazmış bir diğer en önemli kişi, Herodotos'dur.
İon lehçesinin en belirgin özelliği, uzun a (alfa)'nın TJ (eta)'ya dönüşmüş olmasıdır. Örneğin Dorlar «µ6:rrıp» derken, İyonlar
«µTı•TJP» diyorlardı.
Attika Lehçesi: Anadolu'da Pers istilası sonucu pek çok kişi Atina'ya göç etmiştir. Bu lehçe, Perikles dönemi (M.Ö. V. yy.)
yazarları tarafından, artık siyasi güce erişen Atina' da geliştirilerek
11
oluşturulan ortak bir Yunan dilidir. Tragedia üzerine Aiskhylos (M.Ö. 525-456 /Attika-Eleusis), Sophokles (M.Ö. 496-406 /Atina)
ve Euripides (M.Ö. 480-406 /Hellas-Salamina); komedi şairi Aristophanes (M.Ö. 453-385 /Atina); aynca İsokrates (M.Ö. 436-
338 I Atina), Demosthenes (M.Ö. 384-322 I Atina) ve Aiskhines (M.Ö. 390-314 /Atina) gibi önemli hatipler; Thukydides (M.Ö. 460-400 /Atina) ve Ksenophon (M.Ö. 430-355 /Atina) gibi önemli
tarihçiler; ayrıca, Platon (M.Ö. 427-348 /Atina) ve Aristoteles
(M.Ö. 384-332 /Hellas-Khalkidike-Stageira) de felsefe üzerine olan eserlerinde bu lehçeyi kullanmışlardır.
Attika lehçesi, İon lehçesiyle oldukça benzerlikler göstermektedir. İon lehçesinden başlıca farkı, s, ı, p'dan sonra eski uzun a (alfa)'nın korunmuş olmasıdır (fıµ8pa = İon: fıµ8prı; Dor: aµ8pa gibi). Attika lehçesi, Eski ve Yeni Attika olmak üzere bölümlere
ayrılır: İlkinde, -H yerine crcr'in kullanışı (0aA.acrcra, yA.wcrcra gibi);
-svı;'lü isimlerin çoğul halinin -fiı; olması (imrfjı;, 'Axapvfjı; gibi);
EİÇ ve O"UV yerine EÇ ve ~Vv'ün geçmesi; -ElV ile biten geçmiş
hikaye zamanının -rı takısıyla bitmesi gibi özellikler gösterir. M.Ö. 400'den sonra yaşamış olan yazarlar yeni Attika lehçesiyle
yazmışlardır.
Attika lehçesi, soyut düşüncelerin ifadesinde, ince tartışmalarda,
mantık tanımlarında ve konuşmalarda başarıyla kullanılmaktaydı. Eski Yunan edebiyatındaki en büyük ve en değerli eserler bu lehçeyle yazılmıştır.
Aiol (Aeol) Lehçesi: Bu lehçe başlangıçtaki Yunan diline en yakın lehçe olarak kabul edilmektedir. Anadolu'da Adramytteion-
Smyrna arasında (Edremit-İzmir); Lesvos (Midilli) adasında, Hellas'ta Boiotia ve Thessalia'da konuşulmaktaydı. Lesvoslu Alkaios (M.Ö. 630-560 /Lesvos-Mytilene) ve kadın şair Sappho (-M.Ö. 630-565 /Lesvos- Mytilene ya da Eresos), ayrıca Boiotialı
12
Korinna (M.Ö. VI. yy. /Boiotia-Tanagra) eserlerini bu lehçeyle
vermişlerdir. Bunun yanı sıra Homeros'un dilinde de Aiolik yapıların yer aldığı görülmektedir.
6pw, cpıA.w, gibi fiillerin öprıµı, cpiA.rıµı şeklinde -µı'li yazılmış
olması; ve xı:ıµrov, 0uµ6ı;, aya.06ı; gibi iki ve çok heceli
kelimelerin vurguyu xEiµffiv, 0üµoı;, ö:ya.0oı; gibi son heceden
ötede alması, Aiol lehçesinin özellikleridir.
Dor (Karia) Lehçesi: Bu lehçe Hellas'da, Arkadia dışında, Peloponnesos'ta, Girit adasında; İtalya'da Sicilya adasında; Anadolu'da Karia bölgesinde konuşulmaktaydı. Şair Simonides (M.Ö. VII. yy. /Samos), Pindaros (M.Ö. 518-422 /Hellas-Thebai), Alkman (M.Ö. VII. yy. /ailesi Lydialıydı; kendisi Sparta'da
dünyaya geldi) ve Theokritos (M.Ö. III. yy. /İtalya-Syrakousai)
eserlerinde bu lehçeyi kullanmıştır. Bunlardan, Syrakusa'da Epikharmos'un komedyası ve daha sonra Theokritos'un idilleri
(kır konulu şiirler), salt Dor lehçesiyle yazılmış eserler gibi görülmektedir.
Dor lehçesinin başlıca özelliği, eski uzun a. (alfa)'nın korunmuş olmasıdır. Lehçenin diğer özellikleri, fiil sonunda n, vn'nin korunması (1. tekil: ıi0rın; III. çoğul: cpepovn ve foavıı gibi),
aynca fiilde son ek olan -µı:v yerine -µı:ç'in kullanılmasıdır (0epoµı:ı;, anopiµı:ı; gibi).
Arkadia-Kıbrıs Lehçesi: Arkadia ve Kıbrıs'ta konuşulan bu lehçenin, edebiyat dili olarak kullanılmadığı anlaşılmaktadır.
Ortak Dil (Koine/Kine): M.Ö. IV. yüzyılın ortalarından itibaren Attika lehçesi, ortak bir edebiyat dili olarak kabul edilmişti.
İskender'in fetihleriyle birlikte bu dilin de doğuya götürülmesiyle,
13
dilin saflığı bozulmuştu. Resmi, idari, ticari ve edebi bakımdan yeni bir ortak dilin gelişmesi zorunluluğu oluşmuştur. Söz konusu lehçenin, Attika lehçesinin incelik ve arılığından yoksun, onun bozulmuş hali ve kozmopolit bir dil yapısına sahip olduğu belirtilir.
Eski Yunan Dilindeki Bazı Arkaik Harfler
Eubolı OOyUk KOçOk l..alince Harf ...... Arhrn• Korlnl Arıos (Etrllııkl Harf Harf Kaqıhklan (lzmir ve çev) (Hellas) (Hellas) (Hdlas) (llellas·Roına)
A a a B p b AA AA AA AA AA r y g 8 B ın t B !J. 1) d r /\ C< I'/\ F f w flE JIE (j; flE flE z ç z - ~ p ~ı: ~ H 11 c I I I I I
[h) h 8H - - - -0 o th - 8H 8H BH BH 1 1 ee 8Gl0 eeo eeo eeo ı K .k 1 1 t 1 1 ıc:
ıc: .K ıc: A ,,, 1 Jı( Jı( M
l'A " !"/\ ı- ... µ m l"'M l"'M l"'M l"'M N l""l"'M v n l"N l"N l"N l"N l"N s ~ x = IXSİ : :ı:ıtt x o o o o o o o o n ıı: p r r r r rr M . s - - M M M(~) o o q 'i' 'i' 'i' 'i' 'i' p p r PD Pil Pil Pil p :E (J c; s t s - • $ T t t T T T T T y u u VY YYV YYV YYV YYV ~ o ph • •cıı •cıı •cıı •cıı x x kh x x x x 'l''t' 'l' ,, ps 'l''t' ı•sı ., ... .,
KONU: I
DİLBİLGİSİ ve ESKİ YUNANCA
CÜMLE YAPISI ÜZERİNE TANIMLAR
Bir cümleyi oluşturan öğeler: 1. Fiil, 2. Zarf, 3. İsim, 4. Sıfat, 5. Zamir, 6. Edat, 7. Bağlaç ve 8. Ünlem'dir.
Dilbilgisi ve Eski Yunanca'daki cümle yapısı:
1. FİİLLER ('Pfıµaw2): Fiil, cümlede öznenin yaptığı hareketi ya
da hareketlerini veya halini ya da hallerini bildiren ve cümlede yüklem görevini gören; çatısı, kipi, zamanı ve şahsı gösteren
kelime ya da kelimelerdir. Örnekler:
- Bora kitabı aldı, açtı ve okumaya başladı.
- Derya akıllı( dır), terbiyeli(dir) ve yardımseverdir.
Eski Yunanca'da fiiller üzerine dikkat edilecek durumlar şunlardır:
1.A. Fiillerin üç çatısı vardır: Etken Çatı ('EvtpyT(TlKll rovl\),
Orta Çatı (MtaT( rovq) ve Edilgen Çatı (Ila9T(TlKll rovl\)
Etken Çatı; öznenin yaptığı eylemden, kişi ya da nesne, bir başkasının etkilenmesidir. Örneğin, "Bora camı kırdı" cümlesinde "kırma" eylemini yapan "Bora"dır, eyleminden etkilenen ise "cam" dır.
Orta Çatı; eylemi yapan öznenin, yaptığı hareketten kendisinin etkilenmesidir. Buna "dönüşlü fiil" de denir. Örneğin, "Bora
15
yıkanıyor" cümlesinde, "yıkama" eylemini yapan "Bora"dır ve
kendisini yıkadığı için yaptığı işten yine kendisi etkilenmektedir.
Edilgen Çatı; öznenin, bir başkasının yaptığı eylemden etkilenmesidir. Örneğin "çocuk çağrılıyor" cümlesinde "çağırma" eylemini yapan başkasıdır, ama eylemden etkilenen cümlenin
öznesi olan "çocuk"tur.
1. B. Eski Yunanca'da, fiiller beş kiptedir: Haber Kipi (' OpıcmKit rovt1), Yan-cümle Kipi ('Y noTUKTlKtl rovt1),
İstek-Dilek Kipi (EÜKTlKtl rovt1), Emir Kipi (IlpoaTaKTlKtl
rovt1) ve Mastar Kipi ('Anaptµq>aT6ç rovt1).
Haber Kipi; gerçek ya da gerçekleşmesi mümkün eylemi ya da durumu bildirir. Örneğin, yaparım, yapıyorum, yapardım, yapıyordum, yapacağım, yaptım, yapmıştım, yapmış olacağım
gibi.
Yan Cümle Kipi; ana (esas) cümleye bağlı ve ana cümlenin
fiilinin, şimdiki zaman ya da gelecek zaman olduğu, gerçeklik ya
da olasılık taşıyan eylemi ya da durumları bildirir. Yan Cümle Kipi, Eski Yunanca'da amaç, belirsiz ilgi, belirsiz zaman cümlelerinde, ayrıca teşvikte ve olumsuz emir cümlelerinde de kullanılır. Örnekler:
- Okumamız için (=okuyalım diye) kitaplar yazılmaktadır.
amaç bildiren yan cümle ana cümle (şimdiki zaman)
2 Dilbilgisi terimleri, Türkçe ve Eski Yunanca olarak verilmiştir. 16
- Her kim yasalara karsı gelirse, ceza görür.
olasılık bildiren yan cümle ana cümle (şimdiki zaman)
- (Her ne zaman) sabah olduğunda yola çıkarız.
belirsiz zaman cümlesi
- Barış yapalım!
teşvik bildiren cümle
- Kötülük yapma!
olumsuz emir
ana cümle (şimdiki zaman)
İstek-Dilek Kipi; gerçekleşmesi mümkün olan ya da olamayan istekleri bildirir. Ayrıca, ana cümlenin fiilinin geçmiş zamanlarda
olduğunda, dolaylı cümlede, dolaylı soruda, amaç cümlelerinde,
ayrıca belirsiz ilgi ve belirsiz zaman cümlelerinde de kullanılır.
Örnekler:
- Keşke gelse!
gerçekleşmesi mümkün olan istek cümlesi
- Keşke gelseydi!
gerçekleşmesi mümkün olmayan istek cümlesi
- İnsanların hastalıktan öldüğünü haber verdiler.
dolaylı cümle ana cümle (geçmiş zaman)
- Olanları yakından görmek için bu şehre geldik.
amaç bildiren yan cümle ana cümle (geçmiş zaman)
- Herkim bu yasaya uymamıssa, ceza görürdü.
belirsiz ilgi cümlesi ana cümle (şimdiki hikaye zaman)
- Bu isi ne zaman eline alsa, yarım bırakırdı.
belirsiz zaman cümlesi ana cümle (şimdiki hikaye zaman)
17
Emir Kipi; bir eylemin yapılmasının zorunlu kılındığı durumu
bildirir. Örnekler:
- Bora bunu Yfil!!
olumlu emir cümlesi
- Derya bunu yapma!
olumsuz emir cümlesi
Mastar Kipi; fiilin şahıssız halidir (yapmak, görmek, gelmek
gıbi). Başka bir fiile bağlı eylemi ya da eylemleri bildirir. Eski
Yunanca'da dört zamanın mastan vardır: Şimdiki Zaman, Gelecek Zaman, Aoristum ve Geçmiş Zaman.
1.C. Eski Yunanca'da Zamanlar (XpovıKa):
Eski Yunanca'da altı zaman vardır. Bunlar: Geniş Zaman-Şimdiki
Zaman, Gelecek Zaman, Geniş Zaman Hikayesi-Şimdiki Hikaye
Zaman, Aoristum, 3 Geçmiş Zaman ve Geçmiş Hikaye Zaman' dır.
Zamanlara bağlı olarak altı şahıs vardır (ayrıca, "tesniye" denilen
ikisinden biri anlamına gelen bir şahıs çekimi daha
bulunmaktadır). Fiil çekimlerinde, altı şahıs vardır. Bunlar: "ben"
şahsını gösteren I. tekil şahıs; "sen" şahsını gösteren II. tekil şahıs;
"o" şahsını gösteren III. tekil şahıs ile bunların çoğul halleri olan
"biz" şahsını gösteren I. çoğul şahıs; "siz" şahsını gösteren II.
çoğul şahıs ve "onlar" şahsını gösteren III. çoğul şahıstır. Örneğin,
yapmak fiilinin şahıslara göre Şimdiki Zaman çekimi şöyledir:
yapıyorum, yapıyorsun, yapıyor,
yapıyoruz, yapıyorsunuz, yapıyorlar.4
3 Zamanı belirsiz geçmiş zaman.
18
1.D. Fiillerin isim gibi çekilmesiyle oluşan Ortaç (METOXtKl}) hali vardır:
Bu durumda bir fiil, işlevine göre üç gruba ayrılır: 1. Fiil, isim gibi
çekilmesine karşın cümlede eylem görevini görüyorsa, "fiilimsi"
adını alır. Fiilimsi ile cümlede amaç, sebep, durum ve zaman ifadeleri verilir; 2. Fiil, cümlede isim olarak kullanılıyorsa, "fiil-
isim" adını alır; 3. Fiil, cümlede sıfat olarak kullanıliyorsa, "fiil-sıfat" adını alır. Örnekler:
- Evden çıktığı sırada yağmur yağmaya başladı.
eşzaman bildiren.fiilimsi
- Evden çıktıktan sonra yağmur yağmaya başladı.
ardzaman bildiren fiilimsi
- Savaşmayı sevmediği icin silahını bıraktı.
sebep bildiren fiilimsi
- Olanları bildirmek amacıyla geldi.
amaç bildiren.fiilimsi
- Yasaları yazanlar her zaman haklı değillerdir.
"yazmak" fiilinden yapılmış fiil-isim
- Orada hastalıktan ölen çocuklar vardı.
"ölmek" fiili çocukları nitelendirdiği içinfiil-sifat
2. ZARFLAR ('Empp11µaT1Ku): Zarf, cümlede yapılan eylemi
nitelendirir; eylemin yapılış tarzını yansıtır. Örneğin, "bu yazıyı hatasız yazdı" cümlesinde "hatasız" zarfı, "yazdı" fiilinin
niteliğini göstermektedir. Eski Yunanca'da zarfların çekimleri
yoktur; genelde sıfattan türetilir. Ayrıca (burada, orada, şurada
4 Not: Eski Yunanca'da fiil söz konusu olduğunda, çatısı, kipi, zamanı ve şahsı dikkate alınmalıdır.
19
gibi) yer zarfları, (bugün, yarın gibi) zaman zarfları ve (az, çok
gibi) ölçü zarfları da vardır.
3. İSİMLER (Ovoıao-rıKO:): İsim, cümlede kişi ya da soyut
varlıkları tek tek tanımlayan kelimelerdir. Bora, masa, dünya gibi.
Eski Yunanca'da isimler Eril ('Apcrcvııcı'J), Dişil (0ı'JJ.cta) ve
Cinssiz (Ovôfacpov) olmak üzere üç cinse ayrılır. İsmin, tekil ve
çoğul olmak üzere beş hali vardır; ayrıca ismin halleri "ön ek"
denilen artikel'lerden ve "son ek" denilen ve kelimenin sonuna getirilen takılardan oluşur.5
İsmin Halleri:
Özne Hali ('Ovoµao-rıKfı); (yükleme kim/ ne ya da kimler/ neler
sorusu sorularak) eylemin kimin ya da neyin yaptığını bildirir.
Seslenme Hali (KJ..11-r1Kfı); birisine, bir şeye seslenmeyi, çağrıyı bildirir.
İyelik Hali (nwıKfı); (yükleme kimin / neyin ya da kimlerin /
nelerin sorusu sorularak) ismin, kimin ya da neyin sahibi olduğunu
bildirir.
Nesne Hali (AinanKfı); (yükleme kimi / neyi ya da kimleri /
neleri sorusu sorularak) eylemden kimin ya da neyin etkilendiğini
bildirir.
Dolaylı Nesne Hali (AonKfı); (yükleme kime/ ne için (ne ile) ya da kimlere/ neler için (nelerle) sorusu sorularak) eylemin kimin ya da niçin (ne ile) yapıldığını bildirir.6
5 Çalışmamızda, isimlerin cinsleri söz konusu olduğunda kısaltma olarak: eril =er; dişil =dş. ve cinssiz = en. olarak; sayılar söz konusu olduğunda ise tekil = tk.; çoğul = çğ. şeklinde gösterilmektedir. 6 Kitap içindeki çekim tablolarında ismin halleri, akılda daha kolay kalması açısından Latince olarak ve kısaltılmış halleriyle verilmiştir. Buna göre ismin Özne Hali = Nominativus (kısaca: nom.); Seslenme Hali = Vocativus 20
Bunun yanı sıra, Eski Yunanca' da ismin halleriyle ilgili olarak şu
bilgiler de dikkate alınmalıdır:
İsmin iyelik hali (gen.), -den, -dan anlamında "ayrılmayı "(rfjç
KWµr/ç = köyden) ve zaman olarak "esnasında"(rijç vvKr6ç = geceleyin); ismin nesne hali (acc.), zamanda sürekliliği (n-o.A.Aaç
Jjµtpaç = günlerce) ve ismin dolaylı nesne hali (dat.), sebep (rc;J v6a
5. ZAMİRLER ('AvTrovllµıKa): Zamir, cümlede kişi/ kişilerin ya
da nesne / nesnelerin yerini tutan kelimelerdir. Örneğin, "Bora
geldi; o artık burada" cümlesindeki "o" kelimesi "Bora"nın yerini
tutan bir zamirdir.
Eski Yunanca'da isimler eril, dişil ve cinssiz olarak üçe ayrıldığı için zamir de eril, dişil ve cinssiz olarak üçe ayrılır ve ismin yerini
tuttuğu için zamirin de halleri vardır, dolayısıyla çelimlidir. Ayrıca zamirler, ilgi zamiri (ki o I ki o şey), belirsiz ilgi zamiri (her kim/ her ne) ve soru zamirleri (kim? / ne?) olarak birkaç gruba
ayrılmaktalar.
6. EDATLAR (Ilpo0ETtK6:): Edat, ismin, halleri aracılığıyla doğrudan ifade edilemeyen hallerini belirtmede kullanılır.
Edatlarla, nereye, nerede, nereden, kiminle gibi bazı sorular da yanıt bulur. Örnek:
- "Tiıv ır6A.ıv" = şehri / "npos TTJV n6A.ıv" = şehre doğru.
isim edat
7. BAGLAÇ (I:uvötaµo~): Bağlaç, isimleri, fiilleri ve cümleleri birbirine bağlayan sözcüktür; "ve" "ile" "ki" "eğer" gibi. Ayrıca,
zaman (-dığı zaman !-den sonra gibi) ve sebep bağlaçları da (-dığı
için gibi) vardır.
8. ÜNLEM ('Enıq>rovt1µa): Ünlem, bir duyguyu, heyecanı ya da
seslenişi belirten çekimsiz kelimelerdir, "hey!" "vay!" "eyvah!"
"vah vah!" gibi.
22
ESKİ YUNAN HARFLERİ
(Alfabe 24 harften oluşmaktadır)
Büyük Küçük Harflerin Harfler Harfler İsimleri Okunuşları
A a alfa a B ~ beta b7
r 'Y gamına g il. ô delta d E E epsilon e z ç zeta z (ds) H rı eta e (uzun)
e e theta th I iota (yata)
K K kappa k A
"' lamda
M µ mü m N v nü n ~ ı; ksi ks
o o o mikron o (kısa) n 7t pi p p p rho (ro) r :E (J / ç sigma s T 't tau (tav) y 1) üpsilon ü (Latince: y)
ESKİ YUNANCA'DA OKUNUŞLAR ve İŞARETLER ÜZERİNE
A. Sesli Harflerin Özellikleri
1. Sesli harfler olan cı, ı:, 11, ı, o, ll, ro' dan okunuş olarak:
rı ve eı:ı daima uzun,
ıo ve o daima kısa,
a, ı ve u bazen uzun bazen kısa okunur.
2. Çift seslilerin8 okunuşları şöyledir:
at= ay au=av
El= ey ıou =ev
Ot= oy rıu =ev
Ut= üi OU=U
Bunların dışında, okunuş şekli değişmeden a, rı ve eı:ı harflerinin
altına bazen "ı" (yata) sesli harfi gelir. Bu durumda çx, ı:ı ve eı:ı
biçiminde olur. Büyük harf söz konusu olduğunda alta gelen "ı"
sesli harfi bağımsız olarak yazılır. Örneğin, Ka'A{fJ/ KAAQI.
3. Sesli harfle başlayan kelimelerin üzerine gelen nefes işaretleri:
3.a. Sert nefes işareti; (') ile gösterilir ve sesli harfle başlayan ilk
kelimenin üzerine ve okunurken başta bir "h" harfi varmış gibi
okunur. Örneğin, TlKül = heko.
3.b. Hafif nefes işareti; (') ile gösterilir, üzerinde bu işareti taşıyan sesli harf kendi okunuşunu verir. Örneğin, O: = a / E = e /
i = i ve 6 = o şeklinde okunur. Büyük harfle başlayan kelimelerde nefes ve ton işaretleri harfin
üzerine değil, sol tarafına konulur. Örneğin, "Hpa. = Hera
8 Buna, diftong= iki sesli harfin birlikte ses vermesi denir.
24
B. Tonlama (Vurgu) İşaretleri
Okunuşta, vurgunun hangi kelime üzerinde olduğunu gösteren
işaretlerdir. Bu, vurgunun olduğu harfin biraz daha belirgin
okunması anlamına gelmektedir. Ton işaretleri şunlardır:
Sert ton işareti = (') ovpavôç
Hafif ton işareti = C ) TOV İnceltme işareti = n TWV Vurgu, kelimenin sondan başa doğru sesli harfler dikkate alınarak
yapılır; aynca, kelimenin üçüncü sesli harfinden öteye ton (vurgu)
işareti konulamaz; IleA.uyoç ve cnpt'>yswv örneklerinde olduğu
gibi.
Vurguyla İlgili Kurallar:
- Sert ton işaretinin sondan üçüncü hecenin üzerinde kalabilmesi
için son seslinin kısa olması gerekmektedir; aksi halde bir hece
geriye alınır; ö:vepcon:oç / avepci:mou gibi.
- İnceltme işareti, ancak son hece ya da sondan ikinci hecenin
üzerine gelebilir; sondan ikinci hecenin üzerinde kalabilmesi için
sonuncu seslinin kısa olması gerekmektedir; ayrıca son sesli harf
kısaysa ve vurgu da uzun olan sondan ikinci hecenin üzerine
düşüyorsa, vurgu işareti, daima inceltilmiş işaret biçimindedir;
w, ofıA.ov gibi. - Sert vurgu işareti kelimenin son seslisindeyse, bu kelimeye
oksitonon (=keskin) denir, croyôç;
- Sert vurgu işareti kelimenin sondan ikinci seslisi üzerindeyse,
buna paroksitonon denir, crocpia;
- Sert vurgu işareti kelimenin sondan üçüncü seslinin üzerindeyse,
buna proparoksitonon denir, cpıAôcrocpoç gibi.
25
- Son sesli harfinin üzerinde inceltme işareti olan kelimeye
perispomenon denir, 'A0rıvö: gibi;
- Son sesli harfi vurgusuz olan kelimelere ise varytonon denir.
- Genel olarak iki sesli harfin birleşmesinden gelen bir hecede; ·
birleşen (kaynaşan) harflerin ikisi de vurgusuzsa, meydana gelen
hece de vurgusuz olur (yeveoç = ytvouç gibi); kaynaşan sesli harflerden eğer ikinci sesli harfte vurgu varsa, sert ton işaretini alır,
(ecrmc.Oç = fo-rc.Oç gibi); eğer kaynaşan iki sesli harfin ilkinde vurgu
varsa, kaynaşmayla inceltme işareti alır (nµaro = nµw gibi).
C. Noktalama İşaretleri
Bu konuda gereken bilgiler şunlardır: Yunanca'daki nokta ve
virgül Türkçe'deki gibi kullanılmaktadır; bunun dışında
Yunanca'daki üstten nokta (') işareti, Türkçe noktalı virgül (;) ve
de iki nokta üst üstenin (:)'nın karşılığı; noktalı virgül (;) işareti ise
soru işaretinin (?) karşılığıdır.
D. Heceleri Ayırma
- İki sesli harf arasında bir sessiz harf varsa; bu sessiz harf,
kendinden sonra gelen sesli harfle birlikte gider.
Örnek: Ot-KOÇ, KCl-AOÇ.
- Eğer iki sesli harf arasında iki sessiz harf varsa ve Yunanca bir
kelime bu sessiz harflerle başlıyorsa, bu harfler, kendilerinden
sonra gelen sesli harfle birlikte gider; eğer yoksa, o zaman bu iki
sessiz harf ayrılır. Örnek: KO-crµoç; fakat: av-0oç, Ev-VECl.
- yµ, xµ, 0µ, cpv, 'tV bileşenleri ise yukarıdaki kuralın dışındadır.
Eski Yunanca'da hiçbir kelimenin bu bileşenlerle başlamamasına
karşın, bu harfler, Yunanca kelimelerin başladığı Kµ, -rµ, 7tV, ev
26
bileşenlerine denk düştükleri için, her zaman kendilerinden sonra
gelen sesli harfle birlikte gider.
Örnek: ırpa-yµa, O"La-9µ6ç, opa-xµı'J.
- Üç sessiz harf bir arada bulunuyorsa ve eğer bu sessiz harflerin
üçüyle ya da ilk ikisiyle Yunanca bir kelime başlıyorsa, bu üç
sessiz harf, kendilerinden sonra gelen sesli harfle birlikte gider.
Eğer bu harflerle Yunanca sözcük başlamıyorsa, o zaman ayrılırlar
ve ilk harf, kendinden önceki sesli harfle, diğer ikisi ise
kendilerinden sonra gelen sesli harfle birlikte gider.
Örnek: e-x9p6ç, i-crxv6ç.
- Tüm bileşik kelimeler, birleştikleri yerden ayrılırlar. Örnek: 7tpoç-Exro. Ancak, ilk bileşenin son harfinde düşme olursa, kelime,
basit olarak ayrılır:
Örnek: ırapa + EXW = ıra-pe-xw I ırapa + ayro = rm-pa-yro I vıra +ö:pxw = v-napxco.
Hecelerin Adları
- "Uzun zamanlı," (µaKpoxpovrı) uzun heceli harfleri (TJ, w) olan ya
da iki sesli harfin bir arada okunmasından oluşan kelimeye denir.
Örnek: xai-pw, orı-1.w-m:ıç.
- "Kısa zamanlı," (~paxuxpovıı) kısa sesli harflerden (e, o) oluşan kelimeye denir. Örnek: ve-oç, E-'t"Oç.
- Eğer, "kısa zamanlı" sesli harfin ardından iki ya da daha fazla
sessiz harf ya da çift sessiz harf (~, '!') gelirse, "uzun zamanlı"
kelime sayılır. Örnek: cre-µv6ç, e-x9p6ç, 06-~a.
27
Açıklamalarıyla Kelimelerin Hecelenmesine Örnekler:
1. cr-rf.J.J ... ro = cr-rf.A-Aro: İki aynı sessiz harf (AA), hecelemede ayrılırlar.
2. apı9µ6ç = 6:pı-9µ6ç: -9µ- bileşeni; Eski Yunanca'da kelimelerin başladığı -•µ- bileşimine
denk olduğu için, hecelemede
ayrılmazlar.
3. exepoç = e-xepoç:
4. &vôpı:ç = &v-ôpı:ç:
Her üç sessiz harf, kendinden sonra gelen
sesli harfle hecelenir; çünkü buradaki ilk
iki sessiz (x9-) harfle başlayan Yunanca
kelime bulunmaktadır.
Üç sessiz harf bölünür ve ilk sessiz olanı,
kendinden önceki sesli harfle, diğer iki
sessiz ise kendinden sonra gelen sesli
harfle hecelenir. Çünkü bu üçüyle (vôp-)
ya da ilk ikisiyle (vô-) Yunanca'da hiçbir
sözcük başlamaz.
5. esepxoµaı = eÇ-epxoµaı: Bileşik sözcükler, birleşme yerlerinden
6. µtKpOÇ = µt-Kp6ç:
ayrılırlar.
İki farklı sessiz harf (Kp-); Bunlarla
başlayan kelime varsa, bunlar, kendinden
sonra gelen sesli harfle birlikte gider.
7. ıtpromyrovıcrıı']ç = ıtpro-m-yro-vı-cr-rı'jç ( = ıı:pwwç + ayrovıcr-rı'jç):
28
Birleşik kelimede, bileşim sırasında son
sesli harfini yitirmesi durumunda, kelime
basit olarak hecelenir.
OKUMA ÖRNEKLERİ
(Sözlükçe'ye bakarak, Okuma Örnekleri ve Örnek Cümlelerdeki isim ve fiilleri bulmayla ilgili bir çalışmanın yapılmasını öneririz.)
1. "Yırvro Ka'ı eavfrrro oıouµaocrıv.
Uyku ve Ölüm ikiz kardeştirler. (Homeros, İld., 16, 672)
2. :l:rria, ıı:oı-a, üırvoı, O:cppooicrıu, ıı:avı-a µt'tpıa.
Yemek, içki, uyku, aşk her zaman ölçüyle olmalıdır.
(Hippokrates, Anth. Stov. IlA, 22)
3. 0uµ6v q>UAaTTOU TO qıpovciv yap OVK exı:::ı.
Öfkene hakim ol; çünkü (öfkede) kendine hakim olma yeteneği
yoktur. (Menandros, Mon.gnomes 574)
4. Niıcrıcrov 6pyı)v ı-c{J A.oyiÇı:::cr0aı KaA.wı;.
İyi (doğru) düşünmek için öfkeni yen. (Menandros, Mon. 318)
5. 8s6ı; wiı; &pyoıcrıv ov ıı:apicrı-aı-aı.
Tanrı başıboş/ara yardım etmez. (Menandros, Mon. 242)
6. svy' fıüovfıv cptpoucra ücrı-spov PM.Pııv.
Sonradan sana zarar getirecek zevkten uzak dur. (Menandros,
Mon. 532)
7. KaK6v O:vı:::µffiA.ıa paÇı:::ıv.
Boşa konuşmak kötülüktür. (Homeros, Odys. 4, 837 ve 11, 464)
29
8. T'fıv yA.wnav µ'fı ırpoTpexı::ıv wv vov.
Dil akıldan önce gelmez. (Khilon, Diog.Laert.Bioi Phil. I,70)
9. Ilmôı::ia ÔE 'tWV EV iıµiv µ6vov EıJcrı::ffiç, ~ıae~crı::ffiç, acrK~crı::ffiç.
Eğitim için üç şeye gerek vardır: yeteneğe, çalışmaya, alıştırma
yapmaya. (Aristoteles, Diog.Laert.Bioi Fil. V 18)
Alıştırma 1
Aşağıdaki Eski Yunanca kelimeleri Latin harflerine çeviriniz ve okunuşlarını yazınız.
1 . f1örı µev Ka\ ıı:p6Tı::pov = bugünlerde
2. ıı:oUaKtç = çoğu kez
3. EK ıı:oA.A.ov XP6vou = uzun zamandır
4. 't'fıv av0pffi7tlVf]V q>UcrtV = insan doğasını
5. E0auµacra =hayran kaldım
6. lcrffiÇ ôe ovô€ ıı:aıJcroµm = belki de hiç vazgeçmeyeceğim
7. wuç 'tE aya0ouç 'tWV av0proıtffiV = iyi insanları 9 •
8. (jl)yypaq>ı::ıv = yazmak
9. EV T(il ~ic+> = hayatta
9 Yunanca (yy); Türkçe (ng) şeklinde okunur.
30
Kelimeler10
O:ya06ç;,-11,-ov: iyi
O:vı'jp, ( O:vop6ç;), 6: adam
avOoç;, 6: sarı çobanaldatan
O:v9pcümvoç;,-rı,-ov: insanla ilgili olan
avOpconoç;, 6: insan
O:pyeco ( O:pyC:ı ): başı boş dolaşmak
O:pı0µ6ç;, 6: rakam
O:rpuyı:rnç;,-rı,-ov: verimsiz
O:qıpooima, Tı: aşk, cinsel ilişki
pioç;, 6: hayat
PMPrı, Tı: zarar
yap: çünkü
yiyvoµaı (yı:v-): olmak, meydana gelmek y"AC:ıcrcra, (yA-C:ına) Tı: dil
oı:i: gerekir (mastar) oı'jA-comç;, (-ı:coç;), Tı: açıklama; açığa çıkarma
oı'jµoç;, 6: halk
orıµoı:rıç;, 6: yurttaş
oıouµ
eic;: -e; -e doğru (acc.)
EK: -den; -den öteye; -den itibaren (gen.)
ev: -de, -da; içinde (dat.)
ewta: dokuz
ei;epxoµm: (Orta Çatı)çıkmak
ETOÇ, (-coc;), 't6: sene
EXOpa (ExOpTJ), fı: düşmanlık
exOp6c;,-a,-6v: düşman
EXffi: sahibim, bende var, yanımda var
fıorı: şimdi; şimdiden
fıöov~,fı:zevk,haz
tjKffi: gelmek, varmak
fıµepa, fı: gün
"Hpa, fı: Hera
tine;: bkz. &mç
eavawc;, 6: ölüm
eauµaÇffi: hayran bırakmak
ee6ç, 6, fı: tanrı, tanrıça
euµ6ç, 6: öfke, kızgınlık
icrxv6c;,-~,-6v: kuru
foffiç: belki
Kai: ve; Kai. .. Kai: hem ... hem de
KUK6ç,-~,-6v: kötü, çirkin
KaA6ç,-~,-ov: iyi, güzel
KaA.wc;: iyice, iyi bir biçimde
K6crµoç, 6: düzen, kural
KCܵT}, fı: köy
A.teoc;, 6: taş
A.oyiÇoµm: (Orta Çatı) düşünmek
32
A.u1tıı, it: acı, keder µev ... ôe: bir yandan ... diğer yandan; .... ise µfapıoç,-a,-ov: ölçülü µfı: olumsuzluk eki
µıKp6ç (µıKK6ç),-a,-6v: küçük vfoç,-11,-ov: genç viKero (vıKw): yenmek, (zafer) kazanmak
v6croç, 6: hastalık
vouç, 6: akıl
wı;, it: gece oİKia, it: ev oTKoç, 6: ev
6pyıl, it: öfke, ani sinir öcnıç, tjtıç, ö n: ki o ov I ovK: fiillerde olumsuzluk takısı
ovôe ... ovôe: ne ... ne de
ovpav6ç,6:gökyüzü
1tapıl'yro: alıp götürmek; üretmek, yapmak 1tapexro: donatmak, sağlamak 1tapicr't11µt: yanında olmak ıtavta: her zaman, daima ıtcıuro: (Etken Çatı) durdurmak; 1tauoµaı: (Orta Çatı) vazgeçmek (gen) ıteA.ayoç, 6: açık deniz
1t6A.ıç, it: şehir xoA.uç,xoA.A.~,xoA.u:çok
1tO'tOV, t6: içki 1tpcxyµa, (-cıtoç), t6: iş, hareket
ıtp6tepov: önce xpotpexro: ilerlemek, öne geçmek
33
rı:promyrovıcrı:ı'Js, 6: (sahnede) baş aktör
m:µv6s,-ı1,-6v: saygın
crıria, fı: yiyecek
crw.9µ6s, 6: çiftlik; mesken; çeyrek; durak yeri
crreAA.ro: göndermek cruyypaqıro: yazıyoıum, kaleme alıyorum riKrro: doğurmak, meydana getirmek
rp6rı:os, 6: tarz
vrı:apxro: başlamak; oluşmak; olmak
ünvos,ô:uyku
ücrrcpov: daha sonra
qıepro: getirmek cpı:uyro: kaçmak, uzaklaşmak cppovero (qıpovC:ı): basiretli düşünmek
qıuAıicrcrro ( qıuAıinro ): beklemek, korumak
xaipro: sevindirmek; sevinmek
34
KONU: il
İSİM ÇEKİMLERİ I
BİRİNCİ ve İKİNCİ GRUP İSİM ÇEKİMLERİ
Eski Yunanca'da isimler, üç gruba ayrılır; eril (6), dişil (iı) ve
cinssiz (t6); ayrıca isimlerin sayıları (tekil I çoğul) ve halleri vardır
(özne, iyelik, nesne, dolaylı nesne, seslenme). Sözlük yazımında
eril isimler ( 6 ), dişil isimler (fı) ve cinssiz isimler ('r6) artikel' iyle
gösterilir. Örnek: ~coµ6ç, 6 / eipitvrı, iı / ö&pov, t6. Eski Yunanca'da isim çekimleri üç grupta toplanır, fakat ismin halini, sayısını ve cinsini belirten ön ek takısı diyebileceğimiz artikel' Zer,
tüm isim çekimleri için sabittir.
Artikeller
Eril Dişil Cinssiz
tk. nom. 6 tk. nom. iı tk. nom. t6
voc. (w) voc. (w) voc. (w)
gen. tov gen. ı:i')ç gen. tav
acc. t6v acc. tı'ıv acc. ı-6
dat. tef> dat. tıj dat. ı:cf>
çğ. nom. oi çğ. nom. ai çğ. nom. ı-a
voc. (w) voc.
Artikellerle ilgili şu bilgilere dikkat edelim:
-Eril ve cinssiz artikel'lerin tekil iyelikte (wü) ve tekil ile çoğul
dolaylı nesnede ('tc'.j:> I wic;) olduğu; aynca tüm isimlerin çoğul
iyelik artikel takılarının {'twv) olduğu görüimektedir.
-Bir ismin cinsini, sayısını ve halini artikel aracılığıyla tanımak
mümkündür; fakat bunun yanında söz konusu ismin son takılarına bakarak çekimini anımsamak da gerekmektedir.
-Bir ismin halini, artikel aracılığıyla tanımak, bazı kolaylıkları sağlar. Örneğin 0\>pac; kelimesi; riic; 0\>pac; olarak geçiyorsa, onun
tekil, dişil, iyelik halinde olduğu; eğer kelime Taç 0upac; olarak
geçiyorsa onun çoğul, dişil ve nesne halinde olduğu artikelin yardımıyla anlaşılmaktadır.
-Eski Yunanca'da isim çekimleri üç grupta toplanmaktadır ve kelimelerin sonlarındaki takılar dikkate alınarak hangi çekime
girdikleri anlaşılmaktadır.
1. Grup İsim Çekimleri
Dişil İsimler: Alfabetik sıraya göre ele alınan isim çekimlerinden
birinci g111ba, benzer takılarından dolayı (sonu -pal -a ve -rı ile biten) üç örnek isim çekimi girmektedir.
36
0Upa, ti: kapı
·pa/-aı
Haller tekil çoğul
nom. ti 0upa kapı ai aupuı kapılar voc. (w) Supa ey kapı! aupaı ey kapılar! gen. TI;ç 0upaç kapının ıwv 0up&v kapıların acc.
riıv 0upav kapıyı ıaç 0upaç kapıları dat.
0Upc;x ııj kapıya, ıaiç 0upaıç kapılara
kapı için, kapıyla kapılar için, kapılarla
µovcra, ti: esin perisi
-a 1-aL
Haller tekil çoğul
nom. ti µovcru esin perisi ai µovcrm esin perileri voc. (w) µovcra ey esin perisi! µoOcraı ey esin perileri! gen. TI;ç µoumıc; esin perisinin ıwv µoucr&v esin perilerinin acc.
riıv µovcrav esin perisini ıac; µoucrac; esin perilerini dat.
ııj µoucrı;ı esin perisine, ıaic; µoucraıc; esin perilerine,
esin perisi için esin perileri için
37
apxiı, ıi: başlangıç
-11 /-m
Haller tekil çoğul
nom. ıi apxt\ başlangıç ui apxai başlangıçlar
voc. (w) apxiı ey başlangıç! (w) CxPXUi ey başlangıçlar!
gen. ı-fiç apxfiç başlangıcın 'tWV apxwv başlangıçların acc.
ı-ı'ıv apxiıv başlangıcı ı-aç apxaç başlangıçları dat.
apxi'.i ı-ij başlangıç olarak '"CUİÇ apxuTç başlangıçlara
Eğer bir ismin sonu -pa ile bitiyorsa ya da (oİKicı kelimesinde
olduğu gibi) -a'dan önce sesli bir harf varsa, eupa'nın çekimine
göre; eğer bir ismin sonu -a ile bitiyorsa ve bundan önceki harf,
(p = rho) dışındaki herhangi bir sessiz harfle bitiyorsa, µovcra'nın çekimine göre; eğer bir ismin sonu -rı ile bitiyorsa, 6:p:;o'ı'nin
çekimine göre yapılmalıdır (dikkat edilecek olursa, sonu -rı ile
biten dişil isimlerin takıları, artikel'leriyle paralel gitmektedir).
Aynı gruba giren bu üç çekimde, ismin hallerindeki benzer takılara
dikkat edilmelidir; her üç çekimin de çoğulları aynı takılardan
oluşmaktadır. Bununla beraber, Eski Yunanca'da bütün isimler
için geçerli olan bir kural da dativus halinin, dolaylı nesne dışında
sebep, neden, tarz ve ölçü bildirmesidir; ayrıca cansızlarda ... ile;
hem canlı hem de cansızlarda ise .. . gibi / ... olarak şeklinde de
ifade edilebilir. Örnek: tıJ 9Upa kelimesi kapıya, kapı için, kapıyla,
kapı gibi, kapı olarak çevrilebilir. Örnekler:
- -rü cr-rpana = orduya dat.tk.dş.
- -rijç 6:pıo-rijç =erdemin
gen.tk.dş.
38
il. Grup İsim Çekimleri
Eril ve Cinssiz isimler: Benzer çekim takılarından dolayı bu gruba (sonu -aç/ -rıç ve -oç ile biten) üç eril isim ve (sonu -ov ile
biten) bir cinssiz isim çekimi girmektedir.
1. Sonu -m; ve -11 vwviçx gence, genç için ıoiç vrnviaıç gençlere, gençler için
ıronl'tiıc;, 6: ozan
- 11ı; /-m
Haller tekil çoğul
nom. 6 ırotrııfıı; ozan oi ıroırııai ozanlar
voc. ır0trııü ozana, ozan için ı:oiç ırotrımiç ozanlara, ozanlar için
39
Dikkat edilecek olursa, veaviaı;'ın çekimindeki bazı takıların; sonu
-a ile biten dişil isim; noırrrfıç'teki bazı takıların ise sonu -rı ile biten dişil isim çekimleriyle benzerlikler taşıdığı görülmektedir.
2. Sonu -o~ ve -ov ile biten isimler
ö:v0proıtoç, 6: insan
·O~ l·Ol
Haller tekil çoğul
nom. 6 ö:v0proıto~ insan oi ö:v0proıtoı insanlar
voc. (w) av0promı ey insan! (w) ö:v0proıtoı ey insanlar!
gen. tOÜ av0proıtOU insanın t&v av0proıtrov insanların acc. tov Cı:v0proıtov insanı tovç av0proıtouç insanları dat.
tcjl av0pcilıtctl insana, toiç av0pcilıtoıç insanlara,
insan için insanlar için
CxKOVt!OV, tO : cirit
·OV 1-a
Haller tekil çoğul
nom. to CxKOvtlOV cirit ta CxKOVtıa ciritler
voc. (w) CxKOVtlOV ey cirit! (w) CxKOVtUl ey ciritler!
gen. toü aıcovtiou ciritin t&v aıcovtirov ciritlerin acc. to CxKOVtlOV ciriti ta CxKOVtUl ciritleri dat.
tcjl CxKOvtlctl cirite, ciritle toTç CxKOVtioıç ciritlere, ciritlerle
Sonu ö:v0po:moç gibi -oç'la biten eril isim takılarının da
artikel' !eriyle paralellik gösterdiğine dikkat edelim. Ayrıca genel olarak cinssiz isimlerin tekil ve çoğul nominativus, vocativus ve
40
accusativus hali aynı takılan almakta ve yine genel olarak cinssiz
isimlerin tekil ve çoğul genetivus ile dativus halleri, bulunduğu
grubun eril takılarıyla paralellik göstermektedir. Örnekler:
- Küpoç = Küros (Kyros)
nom.tk.er.
- ı:oiç av0pronoıç = insanlara dat.çğ.er.
- ı:w noını:fj = şaire
dat.tk.er.
- ı;o apy(>pıov = gümüş ya da gümüşü
nom. (ya da aee).tk.
ı:ov uıa06v = ücreti
ace.tk.er.
ı:ovç veaviaç = gençleri
ace.çğ.er.
ı:wv aeA.wv= ödüllerin
gen.çğ.en.
ı:oü ôropou = hediyenin
en.gen.ık.en.
Eski Yunanca'da çekim bakımından eril olan, fakat cins
bakımından dişil olan isimler de bulunmaktadır:
6ô6ç, iı: yol/ 'P6ôoç, iı: Rhodos / ılneıpoç, Tı: anakara gibi.
Örnek Cümleler:
1. 'Ev ı:oiç XP6voıç ı:oiç apxaıoı:ıhoıç = Çok eski zamanlarda ...
2. ·o Kp6voç e~aaiA.euev ıca\ 0ewV ıca\ av0pc07t(l)V = Kronos hem tanrıları hem de insanları yönetiyordu.
3. ·o Kp6voç EV yaµ't) elXe ı:fıv eauı:oü CxÔeA.cpfıv 'Peav = Kronos,
kendi kız kardeşi Rhea ile evliydi.
4. 'Pfo noUO: tc';l Kp6vro ı:tıcva ı:iıcı:et = Rhea Kronos'a birçok
çocuk doğurur.
41
Alıştırma 1 Aşağıdaki isimlerin cinslerini, halleri ve sayısını belirterek Türkçe'ye çeviriniz.
1. Küpoç - µıa06v - ı:ij cnpanÇı.
2. TO ö:0A.ov - ı:fıv apeı:fıv.
3. ı:fıv rmıöeiav - ı:fıç ape1fıç.
4. rtpOÇ 1TJV Cxpeı:fıv - Ôlcl TTJV Cxpeı:fıv
· 5. öıa ı:Tıv KaKiav - ı:uiç nµropimç.
Aşağıdaki isimlerin cinslerini, halleri ve sayısını belirterek Eski Yunanca'ya çeviriniz.11
1. Kız kardeşler - Çocukları.
2. Sunaklar - Cesaretle.
3. Cesaretin ödülü - Şairlerin eğitimini.
4. Evin kapıları - Barış sebebiyle.
5. Rodos'a karşı - Cezadan dolayı.
Kelimeler
aöeA.
O:px~. fı: ilk, başlangıç
pacrıA.euro: yönetmek (gen.)
proµ6ç, 6: sunak
yaµoç, 6: evlilik
Oia + acc: -den dolayı/ nedeniyle / yüzünden owpov, 1"6: hediye, armağan
i:auwv, i:auTfjç, i:auwv: kendi( sinin)
eİp~vrı. fı: barış
fııretpoç, fı: anakara, kıta
eupa, fı: (ev) kapı(sı)
KaKia, fı: kötülük
Kvpoç, 6: Kyros (Pers kralı)
µm96ç, 6: ücret
µoucra, fı: esin perisi
veaviaç, 6: genç, delik~mlı
606ç, fı: yol
oİKia, fı: ev
öırA.ov, T6: silah
naıoeia, fı: eğitim
7tOll"J't~Ç. 6: şair, ozan
ırA.oiov, T6: gemi, kayık
ırp6ç + acc: -e karşı; bakımından 'Pea, iı: Rhea (Kronos'un kız kardeşi ve eşi)
'P6ooç, iı: Rodos adası
mpaı:ıa, iı: ordu
1"BKVOV,'t6:çocuk
ı-iKTro: doğurmak
ı:ıµ~, iı: değer, onur
ı:ıµropia, fı: ceza
43
KONU: 111
İSİM ÇEKİMLERİ il
ÜÇÜNCÜ GRUP İSİM ÇEKİMLERİ
Eski Yunanca'da üçüncü grubun dışında başka isim çekimi bulunmamaktadır. Üçüncü grup isim çekimleri, genelde aynı
çekim takılarını alır, fakat gövdelerindeki son harfe göre ayrım
gösterir. Bu çekime giren isimler, kendi içinde şu gruplara ayrılır:
1. Gövdesi damak harfleriyle biten isimler ("f, ıc, ı,)
2. Gövdesi dudak harfleriyle biten isimler (p, n, ; -al>, -&1> ve -ol>)
Gövdesi bu harflerle biten bütün bu isim gruplarının, göreceğimiz
gibi, bazı farklılıklarına karşın, ortak aldıkları takılar şunlardır:
Haller 1 tekil takılar çoğul takılar
nom. -ç nom. -EÇ
voc. - voc. -gen. -oç gen. -rov
acc. -a acc. -aç
dat. -ı dat. -crı(v)
44
Üçüncü grup isimlerle ilgili şu hatırlatmalara dikkat edelim:
-Eril ve dişil isimler aynı çekim takılarını alır; cinssiz isimler ise
genetivus ve dativus'da ait olduğu grubun eril takılarıyla aynıdır.
-Üçüncü grup isimlerde; ismin ikinci bir gövdesi daha vardır. Bu
durumda, nominativus hali, ismin ilk gövdesi üzerinden; genetivus hali ise ismin ikinci gövdesi üzerinden yapılır ve ismin diğer halleri de değişen bu genetivus gövdesi üzerinden yapılır. Bu yüzden sıralama açısından özneden sonra iyelik halinin bilinmesinde yarar vardır.
Şimdi bu isimleri örnek çekimleriyle tanıyalım:
1. Gövdesi damak harfleriyle biten isimler (y, K, X):
Gövdesi damak harfleriyle biten isimler (aynı şekilde, gövdesi
damak harfleriyle biten fiiller de) "
qıuA.aÇ, 6: bekçi
göv:
Örnek Cümleler:
1. 'Eye.O eöiôaaırnv ı:aç yuvalKaç.
Ben kadınları öğretiyordum.
2. Oi ıd]pUKEÇ Cxru'i' ey akbaba! Cw> yiiıteç ey akbabalar! gen. wo yuıroı; akbabanın twv yunwv akbabaların acc.
tov yiiıta akbabayı wvç yiiıtaç akbabaları dat.
tc';J yuıti akbabaya, ı:oiç ytı\j/i(v) akbabalara,
akbaba için akbabalar için
47
ıpA.&IJf, i}: damar
göv. cpup-
Haller~ _tekil - -
nom. ıi cpli'I' damar
voc. (c!°l) ıpA.&IJf ey damar!
gen. tfiç cpupo
değişimin sadece tekil nominativus ve çoğul dativus' da olduğu;
diğer hallerde ise ismin kendi gövdesini koruduğu görülmektedir.
Gödvesi diş harfleriyle biten çekimde, eril, dişil ve cinssiz isimler
bulunmaktadır.
yı.ıµvf]ı;, 6: piyade
göv: yı:ıµvtrr-
Haller tekil çoğul
nom. 6 yı:ıµvljı; piyade oi yı.ıµvfrceı; piyadeler
voc. ( c::ı) yı.ıµvf]ı; ey piyade!
awµa, t6: .vücut
göv: aciıµat-
Haller tekil çoğul
nom. to awµa vücut ta aooµata vücutlar
voc. (w) awµa ey vücut! (w) aooµata ey vücutlar!
gen. toii aci>µatoc.; vücudun twv aroµQtrov vücutların acc.
to awµa vücudu ta aooµutu vücutları dat.
tci:> aooµatı vücuda, tolç aci>µam( v) vücutlara,
vücutla, vücut için vücutlarla, vücutlar için
Bununla beraber, xapıç ( dş.= iyilik, minnettarlık; gövdesi xapıt-) gibi bazı kelimelerin tekil accusativus hali xapml değil xaptv'dir.
Aynı şekilde eptç (dş.= kavga; gövdesi epıö-) kelimesinin de tekil
accusativus hali (acc.) epıv'dir. Bunun açıklaması ise gövdedeki
son sesli harfi -ı ile son bulan, fakat üzerine ton işareti bulunmayan bu gruba ait tüm kelimelerin tekil accusativus'lan "-v" ile biter.
4. Gövdesi iki sessiz harfle biten isimler (-vr; -Kt ve -pr):
4.a. Sonu -vT ile biten isimler;
4.a.1. -avT, -aVTOS ve -OVT, ·OVTOS olan
"-VT" harfleri, tekil nominativus halde "s" önünde düşer; "o" harfi ise uzar "ou " olur.
50
yiyaç, 6: dev
göv: yiyav-r:-
Haller tekil çoğul
nom. 6 yiyaç dev oi yiyuvm; devler
voc. (w) yiyuv ey dev! ( w) yiyuv-teç ey devler!
gen. toO yiyav-r:oç devin tWV yıyaV'tWV devlerin
acc. tov yiyuvtu devi tovç yiyuvtcıç devleri
dat. tc';l yiyuvtı deve, dev için toiç yiyacn( v) devlere,
devler için
600\ıç, 6: diş
göv: ÖÔOVT-
Haller tekil çoğul
nom. 6 6öo1lç diş oi 606vteç dişler
voc. (w) ooouç ey diş! (w) 606vteç ey dişler!
gen. Tov 6öov-r:oç dişin TWV 606vtwv dişlerin acc.
tOV OOOV'tCl dişi wvç 606v-tuç dişleri dat.
tc';l oll6vtt dişe, dişle, toiç Öôoiiaı(v) dişlere, dişlerle,
diş için dişler için
51
4.a.2. -OVT, -oVToc; ve -roVT, -rov'Toc; olan
"-rov'T" gövdeli isimler, tekil nominativus halde "ı; " almaz; gövdeki "ı-" harfi düşer.
Moov, 6: aslan
göv: ÜOV't'-
Haller tekil Çoğul
nom. 6 Urov aslan oi Movteç aslanlar
voc. (w) 'Af.ov ey aslan! (w) AEOV't'EÇ ey aslanlar!
gen. toÜ ÜOV't'OÇ aslanın t&v Af:6vtoov aslanların acc. tOV AEOV't'CL aslanı tovç 'Ai.ovtcı.ç aslanları dat.
t~ Aiovn aslana, toiç ÜOlJGl(V) aslanlara,
aslan için aslanlar için
Eevocp&v, 6: Ksenofon
göv: :Sı:voq>rovt-
Haller tekil çoğul
nom. 6 :SEVO(jl&V Ksenofon -voc. ( w) Eevoqı&v ey Ksenofon! -gen. toii Eı:voq>&Vtoç Ksenofon'un -acc.
ıov Eevo
4.b. Sonu -KT ile biten isimler;
(Tekil nominativus'da, sondaki "-•"harfi " ral.ııKı:ı süte, sütle,
süt için
53
4.c. Sonu -pT ile biten isimler;
(Tekil nominativus'da, sondaki "-•" harfi "ç" önünde; "-ç" harfi ise "p" önünde düşer)
öciµap, iı: zevce, karı,
göv: oaµap'T-
Haller tekil çoğul
nom. iı oaµap karı ai öciµaptEÇ karılar
voc. (w) öaµap ey karı! (w) oaµapteç ey karılar!
gen. tfjç MµapTOç karının twv ôaµıiptrov karıların acc.
tı'ıv Oıiµapta karıyı taç ôaµapıaç karıları dat.
tı'j ôıiµaptt karıya, taiç Mµapaı(v) karılara,
karı için karılar için
5. Gövdeleri yarı ünlü sessiz harfle biten isimler (-A.; -p ve -v; -ç):
Bu harflerden -A. ve -p harfleri akıcı; -v harfi genizden çıkan ve -c; harfi sürtmeli olarak tanımlanır.
5.a. Sonu ·"- harfleriyle biten isimler;
&J .. ç, fı: deniz; (çğ) tuz
göv: al-Haller tekil çoğul
nom. iı ö:J..ç - ai ö:J..ı;ç tuz
voc. Cw) ö:A.ç - Cw) ö:>..ı:ç ey tuz! gen. tfjç aMç (şiirde) denizin twvaA.wv tuzun acc.
tı'ıv ö:A.a (şiirde) denizi taç ö:A.aç tuzu dat.
tıj aA.i (şiirde) denize, taiç aJ..ai(v) tuza, tuzla,
denizle, deniz için tuz için ·-
5.b. Sonu -p harfiyle biten isimler;
Bunlar da kendi içlerinde -fıp, -ııpoc; I -fıp, -tpoc; /-rop, -opoc; olarak gruplara ayrılır
5.b.1. Sonu -ıjp, -11po
acm'ıp, 6: yıldız
göv: aa-rtp-
Haller tekil çoğul
nom. 6 acm'ip yıldız oi acntpııç yıldızlar
voc. ( c:)) autfıp ey yıldız! ( c:)) auttpııç ey yıldızlar!
gen. tOÜ acrrtpoç yıldızın t&v excntpcov yıldızların acc.
ıovacntpa yıldızı tovç acntpaç yıldızlan dat.
t(j:> acntpı toiç aa-rpaaı(v) yıldıza, yıldızlara,
yıldızla, yıldız için yıldızlarla, yıldızlar için
5.b.3. Sonu -rop, -opoc; ile bitenler
pfıtcop, 6: retor, hatip, iyi konuşma sanatını bilen
göv: pt)Top-
Haller tekil çoğul
nom. 6 PtJTCDp retor (rhetor) oi pfıtopııç re torlar
voc. ( c:l) pfıtcop ey retor! ( c:l) pfıtopııç ey retorlar!
gen. ıoü pt)Topoç re torun t&v pt]t6pcov retorlann acc.
tov pfıtopa tetoru tovç pfıtopaç retorları dat.
t(j:> pfıtopı re tora, toiç pt)Töpcn(v) retorlara,
retor için re torlar için
Bu grubuna giren, ''1ı:atfıp" ve "µfınıp"in çekimlerine dikkat edilecek olursa, tekil genetivus ve dativus hallerinin biraz farklı olduğu görillecektir. Şöyle ki:
56
ıtaTfıp, 6: baba
göv: 1tU'tEp-
Haller tekil çoğul
nom. 6 1tanjp baba oi ıtatepeç babalar
voc. (w) ıratı:p ey baba! ( w) ıtatepeç ey babalar!
gen. toü (1ta'ttpoç) 1ta'tpoı; babanın t&v ıtatepoov babaların
acc. tOV ltUtepa babayı tOVÇ ltUtepaç babalan
dat. t~ 1tU'tEpı (1ta'tpi) babaya, toİÇ (1ta'tEpaı) 1ta'tpciaı(v)
baba için babalara, babalar için
µfıtTJp, ı'ı: anne
göv: JU)'tEp-
Haller tekil çoğul
nom. ı'ı JilJ'ttlP anne ai µrıtepeç anneler
voc. cw> µfıwp ey anne! (w) µl]tEpEÇ ey anneler! gen. tfiç (J11J'tfpo
- L\T]µfınıp= (fı) Demeter (voc.: M]µl]ı:ı>p; gen.: L\i)µT]ı:poç; acc.:
MıµTJı:pa; dat.: L\i)µT]ı:pı) v.b. kelimeler, diğer çekim halleri
bakımından yukarıdaki isimler gibi çekilir.
5.c. Sonu -v harfi ile biten isimler; (Bunlar da kendi içinde -av, -
avoç / -ıç, -ıvoç / -T]V, -TJVOÇ / -o:ıv, -ovoç olmak üzere dört gruba
ayrılır)
5.c.1. Sonu - av, -avo
5.c.2. Sonu -l)V, -11voı; ve -rov, -rovoı; ile bitenler
"EAA.ııv, 6: Hellen
göv: "Ell11v-
Haller tekil çoğul
nom. 6 "Ellttv Bellen oi "EU11vsç Bellenler
voc. (w) "EAA.ııv ey Bellen! (w) "EAA.rıvsç ey Bellenler!
gen. toii "Ell11voı; Hellen'in twv "EAA.ı']vcov Be il enler' in acc.
tov "EA.t .. rıvu Bellen'i tovı; "EA.A.11vuç Bellenler'i dat.
t~ "EAA.ııvı Bellen'e, toiç "Elltt
Bununla beraber, gövdesi -tv ve -ov ile biten isimlerde ise "ç" takısı gelmez, yerine gövdeki son sesli harf uzar. Bu durumda gövdedeki son sesli olan .-t uzar -11 ; -o uzar -ro olur. Örnek:
A.ıµfıv, 6: liman
göv: J..ıµEV·
Haller tekil çoğul
nom. 6 lıµqv liman oi A.ıµSvsı; limanlar
voc. . (w) A.ıµfıv ey liman! ( w) A.tµSvsı; ey limanlar!
gen. toii lıµtvoı; limanın 'tWV A.tµSvrov limanların acc. 'tOV A.ıµeva limanı rovı; A,ıµSvaı; limanları dat.
't~ A.ıµSvt limana, wiı; lıµfoı(v) limanlara,
liman için limanlar için
fıysµrov, 6: lider
göv: fıyEµov-
Haller tekil çoğul
nom. 6 fıyEµrov lider oi fıysµovsç liderler
voc. (w) ı'Jysµrov ey lider!
5.d. Gövdesi -; harfi ile biten isimler: (Gövdesi "-ç" ile biten isimler, tekil noıninativus takısı olan "ç" ile karşılaştığında, gövdeki son sesli harf uzar; diğer hallerde ise iki sesli harf arasında kalan "ç" harfi düşer ve yan yana kalan iki sesli harfler de
kaynaşır).
5.d.l. Sonu -t:; (-otı;) ile bitenler
~roKpıinıç, 6: Sokrates
göv: l:IDKpUTEÇ·
Haller tekil çoğul
nom. 6 l:roKpclTlJÇ Sokrates oi !:roKpcitaı Sokrates'ler
voc. (W) !:clıKpatEÇ ey Sokrates ! I:roKpcitaı ey Sokrates'ler! gen. ıoii I:ro KpciTouç( ı:+o=ou) Sokrates' in tC:ıv I:coKpatC:ıv Sokrates'Jerin
acc. t6v I:coKplitrı (ı:+a=ıı. a) Sokrates'i 'tOVÇ I:roKputaç Sokrates' !eri
dat. tCİ) !:roKpcltEl (E+ı=Et) Sokrates' e, wiç I:coKpaTaıç Sokrates'lere,
Sokrates için Sokrates'ler için
'HpaKA.i;ç, 6: Herakles
göv: 'Hpaillrıç-
Haller tekil çoğul
nom. 6 'HpaKlfjç Herakles oi 'Hpaıö..ı:İç (ı:+ı:=ı:ı) Herakles'ler
voc. 'Hpaıö..ı:ıç ey Herakles ! (w) 'Hpaıö..ı:iç ey Herakles'ler!
gen. tov 'HpaKÜ:ouç (ı:+o=ou) Herakles'in t&v 'HpaKAicov(ı:+ro=co) Herakles'lerin
acc. tôv 'HpaKAia (E+a=T], a) Herakles'i tovç 'HpaKA.ı:İç (ı:+ı:=ı:ı) Herakles'leri
dat. tc';l 'HpaKA.ı:İ (ı:+ı:=ı:ı) Herakles'e,
Herakles için
61
5.d.2. Sonu -ro~ (-ou~) --o~ (-ou~) ile bitenler
aifüoç, ıi: utanma (duygusu)
göv: aiôroc;-
Haller tekil çoğul
nom. ıi aiöroç utanma -voc. (w) aiöci>ç ey utanma! -
-gen. tfiç aiöoiiG; utanmanın -acc.
tTıv alo& utanmayı -dat.
tij aiöoi utanma ile
ytvoç, t6: soy, nesil
göv: ytvoG;-
Haller tekil çoğul
nom. to YEVOGj nesil ta ysvıı ( ıı+a--ıı) nesiller
voc. (w) ysvoç ey nesil! ysvıı ey nesiller! gen. tOV ytvouç ( E+O=OU) nesilin t&v yııvrov (ıı+ro=ro) nesillerin acc. to ytvoç nesili tel ytvıı nesilleri dat.
t4> ysvııı (ıı+ı=ııı) nesile, toiç ytvı:ın(v) nesillere,
nesil için, nesille nesiller için, nesillerle
62
6. Gövdesi sesli harflerle biten isimler (-ı ve -u; -au; -eu ve -ou):
6.a. Gövdesi tek sesli harfle biten isimler (-ı ve -u);
6.a.1. Sonu -ı ile bitenler
ıt6A.ıç, ıi: şehir
göv: nol..t-
Haller tekil çoğul
nom. ı'ı nol..tç şehir al ıt6A.etç şehirler
voc. (w) ıroA.ı ey şehir! (w) n6A.eıç ey şehirler!
gen. tf)ç nol..Eroç şehrin t&v n6A.erov şehirlerin acc.
ri)v nol..tv şehri taç ıt6A.sıç şehirleri dat.
tfj ıt6A.st şehre, şehir için talç nol..Etn(v) şehirlere,
şehirler için
6.a.2. Sonu -tı ile bitenler
oüç, 6, ı'ı: domuz
göv: atı-
Haller tekil çoğul
nom. 6 GÜÇ domuz oi crueç domuzlar
voc. (w) crü ey domuz! crueç ey domuzlar! gen. 'tOV oç domuzun t&v ou&v domuzların acc.
tav oiiv domuzu tovç cruaç( cruç) domuzları dat.
tci'J cnı{ domuza, 'tOlÇ (J\l
ıtfix.uç, 6: ağırlık
göv: nııxv·
Haller tekil çoğul
nom. 6 ni'jx.uç ağırlık oi nı'ıxı:ıç (ı:+ı:) ağırlıklar
voc. (w) m;x;u ey ağırlık! m'Jxı:ıç ey ağırlıklar! gen. toii nftx.Eroç ağırlığın twv nı'ıx.ı:rov ağırlıkların acc.
tov nfixuv ağırlığı tovç nı'ıxı:ıç (ı:+a.) ağırlıkları dat.
tc';l nı'ıxı:ı ağırlığa, tOİÇ nfıX.ECJl( V) ağırlıklara,
ağırlıkla ağırlıklarla
neA.eKUÇ (balta), npfo~uç (elçi; (şiirde; ihtiyar adam) kelimeleri tıpkı nflxtı~ gibi çekilirler; bütün diğer isimler ise aü~ gibi çekilir.
acrw, t6: kasaba
göv: CxCJTU·
Haller tekil çoğul
nom. to OCJTU kasaba ta Ö:atı:a. kasabalar
voc. (w) &anı ey kasaba! (w) ö:atı:a. ey kasabalar!
gen. toii O:cnfoc; kasabanın tWV CxGtEOJV kasabaların acc. to ö:aro kasabayı ta ö:mı:a. kasabaları dat. tc';l amEi kasabaya, toİÇ İiertECJl(V) kasabalara,
kasaba için kasabalar için
64
6.b. Gövdeleri iki sesli harfle biten isimler (-au; -tu ve -ou);
6.b.1. Sonu -au bitenler
ypaüı;, ıi: yaşlı kadın
göv: ypau-
Haller tekil çoğul
nom. ıi ypaiiı; yaşlı kadın ai ypi'h:ı; yaşlı kadınlar
voc. (w) ypav ey yaşlı kadın! Cw) ypfö;ç ey yaşlı kadınlar!
gen. tfiı; ypaoı; yaşlı kadının twv ypawv yaşlı kadınların
acc. tı'ıv ypaüv yaşlı kadını taı; ypaüı; yaşlı kadınlan
dat. tıj ypaü yaşlı kadına, taiı; ypauO"i yaşlı kadınlara,
yaşlı kadın için yaşlı kadınlar için
6.b.2. Sonu -El> ile bitenler
j3acrıf..suı;, 6: kral
göv: ~aO"ıi..tu-
Haller tekil çoğul
nom. 6 ~llO'tl..sl>ı; kral oi j3acrıf..Eiı; krallar
voc. ( w) j3acrıf..EO ey kral! ( w) j3acrıf..Eiı; ey krallar!
gen. toV ~llO'lÜIDÇ kralın twv j3aaıMrov kralların
acc. tov j3aaıMa kralı tovç j3acrıMaı; kralları
dat. tel> j3aaıf..Ei krala wiç ~llO'WİiO't( v) krallara,
kral için, krallar için
65
6.b.3. Sonu -ou ile bitenler
Povı;, 6, fı: öküz; inek
göv: !Jov-
Haller tekil çoğul
nom. 6 pov; öküz (inek) oi poeı; öküzler
voc. (w) poo ey öküz! (w) poeı; ey öküzler!
gen. toü !Joo; öküzün ıwvpowv öküzlerin acc.
tÔV poüv öküzü ıovı; povı; öküzleri dat.
tc'.;J pot öküze, toiı; !Jovai(v) öküzlere,
öküz için öküzler için
III. Grup isimlerle ilgili olarak aşağıdaki bilgilere dikkat edelim:
a) Karışık çekimlere örnekler:
1. 6 aµv6ç (=kuzu), aµve, wü aµvoü (apv6ç}, 'tOV aµv6v (apva),
't(j:> aµvro ( apvi);
oi apvaç, 'tOVÇ apvaç, 'tWV apvwv, 'tOİÇ apvacrt(v).
2. 6 "Aprıç (= Ares), "Apaç, wv "Aparoç, 'tOV "Aprı ("Aprıv),
't(j:> "Apet.
3. 6 E>a/..i;ç (E>aMrıç) (=Thales}, wü E>a/..oü (E>aA.eroç}, 'tOV E>a/..i;v,
't(j:> E>aA.lj.
4. 6 Oiôbrouç (= Oidipus}, Oiôbtou, wv Oiôbroôoç (Oiôbtou),
'tOV Oiôbtouv, 't(j:> Oiôbtoôı.
5. 6 oveıpoç (ı:o OVEtpov) (= rüya), ı:ov 6vaipou (6veipmoç),
ı:Cj:> ôveipmı;
'ta 6vsipaı:a, ı:&v ôvsıpaı:cov, ı:a ôvsipaı:a, ı:oiç 6veipaaı(v).
66
6. 6 1tpscrpsutitç (=elçi), npscrpsma, rov npscrpsurov,
tov npscrPsutTıv, tc'.jJ npscrpsuı-fj;
oi npfopsıç, npfopsıç, wvç npfopsıç, twv npfopsrov, tolç
npfopsucrı(v).
7. 6 ui6ç (=oğul), uie, rov uiov (uifoç), tov ui6v, tc'.iJ uiro (uisi);
oi uislç, uislç, rovç uisiç, ı-wv uierov, tolç uifoı(v).
8. 6 XPIDÇ (=deri), tov xprocrt6ç, tov X,Pc';:mı, tc'.iJ xproti.
9. ı-6 nvp (=kor, ateş), nvp, tov nup6ç, to nvp, tc'.jJ nupi;
ta nupa, nupa, twv nupwv, ta nupa, rolç nupolç.
b) Farklı gövdeler oluşturan kelimelere örnekler:
1. 6 K6rov (=köpek), K6ov, tov KUv6ç, tov K6v, tc'.jJ KUv(;
oi K6vsç, K6vsç, tovç K6vaç, twv KUVWV, tolç ırucri(v) (gövdeler:
ırurov-, KUOV-, KUV-).
2. Tı tlsiç (= anahtar), tldç, tfjç tlsıôüç, tiıv tlsloa (tlslv), tfj
tlsıOi;
ai tlsiOsç, KA.siosç, taç tlsloaç (KA.slç), twv tlsıowv, .alç
tlsıcri(v) (gövdeler: KAStô-, tlsı-).
3. Tı vavç (=gemi), vali, tfjç vsffiç (vrıoç), tiıv vaw, tfj vrıi;
ai vfjsç, taç vavç, twv vswv, .alç vaui(v)
(gövdeler: vau-, vrı-, vs).
4. iı xsip (= el), xsip, tfjç xsıp6ç, tiıv xsipa, tfj xsıpi;
ai xsipsç, xsipsç, taç xsipaç, t&v xsıpwv, taiç xsıpcrı(v)
(gövdeler: xsıp-, xsp-).
5. to ovç (=kulak), rov ~taç, to ovç, tc'.iJ ~ti;
ta c':lı-a, twv ci>trov, ta c':lta, roiç ~cri(v) (gövdeler: oua-, roı--).
67
c) Tekil halleri iki farklı cins gösteren, çoğulu cinssiz olan
çekimlere örnekler:
ı. 6 Çuy6ç ve -ra Çuy6v (=şaka) - -ra Çuya
2. 6 vci:noç ve -ra v
Alıştırma il
Aşağıdaki isimleri halleri ve sayısına göre Türkçe'ye çeviriniz.
1. oi roü ~acrıA.Broı; ö:vôpeı;.
2. ra 6veipma rwv uifo:ıv.
3. rnl'ı; yuvmÇi xa\ rnl'ı; uifot.
4. raı; KAElôaı; rfjı; oixiaı;.
Aşağıdaki isimleri halleri ve sayısına göre Eski Yunanca'ya çeviriniz.
L Kralın bekçileri - Komutanın adamlarının.
2. Hırsızlar yaşlı kadının torbasını - Gemilerle.
3. İlkbahar ve kış - Dev yılanların bedenleriyle.
Kelimeler
ayopa, fı: çarşı, meydan
6:yp6ı;, 6: tarla
aı'jp ( a{;poı;), 6: hava
aiöciıı;, fı: utanma duygusu; saygınlık, değer verme
aie~p, 6: gök, atmosfer, hava
CxKTtı; (CxKTlVOç;), fı: ışın
ö:A.ı; (aA6ı;), fı: tuz; (ö:A.eı;, ai) deniz
ö:µıAA.a, fı: yarışma
aµv6ı;, 6: kuzu
av~p (avôp6ı;), 6: adam
"ApalJI (" Apa~oı;), 6: Arap
"Aprıı;, 6: Ares
Ö:prcaÇ ( aprcayoı;), 6, ıl: gasbedici, açgözlü
69
acm'ıp ( acrttpoç), 6: yıldız
Ö:
0uy
pij-ro:ıp (pij-ropoç), 6: retor (rhetor), hatip
craA.myı; (cr
KONU: iV
SIFATLARI
KURALLI SIFATLAR ve ZARFLAR
ÜÇ TAKILI; İKİ TAKILI ve TEK TAKILI SIFATLAR
1. Sıfat: Bir ismi niteleyen kelime ya da kelimelerdir; Eski
Yunanca' da sıfatlar, nitelendirdiği ismin; haline, cinsine ve
sayısına uyar ve son eklerine göre, isimlerle aynı çekim takılarını
alır.
Eski Yunanca'da sıfatlar, kurallı ve kuralsız olmak üzere ikiye
ayrılır.
Kurallı Sıfatlar: Kurallı sıfatlar, Eski Yunanca'da çekim
bakımından üç takılı, iki takılı ve tek takılı olmak üzere üç gruba
ayrılır. Sıfatların isimlerden ayrı bir çekimi ya da artikel' teri
yoktur, ismin artikel' !eriyle birlikte sıfatlar, sonlarındaki takılarına
uyan isim çekimine göre çekilir ve nitelediği ismin halini
(nam. voc. vs), cinsini (eril, dişil, cinssiz) ve sayısını (tekil, çoğul) alır.
A. Üç Takılı Sıfatlar:
1. Birinci ve ikinci isim çekimine göre çekilen sıfatlar:
Örnek çekim KaMç, KaA.ij, KaMv (güzel, iyi) sıfatıdır. Bunlardan;
eril ismi nitelendiren "ıcaA.Oç" sıfatı, sonundaki -oç nedeniyle
"O:vBpwnoç" isminin çekimi gibi; dişil ismi nitelendiren "KaA.ij"
sıfatı, sonundaki -rı nedeniyle "apx~" isminin çekimi gibi ve
cinssiz ismi nitelendiren "KaA.Ov" sıfatı, sonundaki -ov nedeniyle
"Ô'Kavıwv" isminin çekimi gibi çekilir.
73
Yalnız, eğer bir sıfatın gövdesi (-p) sessiz harfiyle ya da sesli (-ı) bir harfle bitiyorsa, bu durumda, sadece sıfatın dişil hali, sonu -pa
ile biten isimler (01'.>pa) gibi çekilir; ic;xup6ç, iaxupu, icrxup6v
(sağlam, kuvvetli); O:vôpsioı;, O:vôpsia, O:vôpsiov (cesur) sıfatı gibi.
1. Sonu -0
Sıfat ve ismin bir arada çekilmesine örnek:12
Eril
tekil
nom. 6 KaA.oç 1to'taµ6ç
voc. (w) KaA.e 1to•aµe
gen. wv KcıA.ov 1to•cıµov
acc. •ov KcıA.ov 1tomµ6v
dat. 'tc';:ı KClAc';:ı 1tO'tCIµc';:ı
nom. Tı KcıA.fı oiKicı
voc. ( w) KcıA.i] OİKicı
gen. •ıiç KcıA.ıiç oiKicıç
acc. •Tıv KcıA.fıv oİKicıv
dat. •fj KcıA.fj oiKicı
nom. 'tO KcıA.ov ô&pov
voc. (w) KaA.ov ô&pov
gen. wv KaA.ov ôci>pou \
KUAOV ô&pov acc.'to
dat. 'tc';:ı KClAc';:ı ôci>pc+>
Dişil
Cinssiz
çoğul
oi KcıA.o 1tomµoi
(w) KaA.o't 1tomµoi
•wv KcıA.&v 1to•cıµ&v
wuç KaA.ouç 1tomµouç
wiç KcıA.oiç 1tO'tcıµoiç
cıi KcıA.cı't oİKiaı
( w) KaA.al oiKiaı
"CWV KCIAWV OİKtcOV
•aç KcıA.aç oiKicıç
•alç KcıA.aiç oİKiaıç
"CCx KCIACx ô&pcı
(w) KaA.a ô&pa
•wv KcıA.&v ôci>prov
"CCx KCIACx ô&pa
"COlÇ KCIAOİÇ ôci>poıç
12 Dikkat: sıfat, artikelle isim arasında bulunur; 6 ımrr6ç oovA.oç ya da 6 oovA.oç 6 ınat6ç = sadık köle / 6 ôoüA.oç ınat6ç ya da ınat6ç 6 ooüA.oç = köle sadıktır demektir.
75
2. Üçüncü isim çekimlerine göre çekilen üç takılı sıfatlar:
2.a. Sonu -CLı;;, -mm, -av (ya da -aç, -ö:cm, -av) olan sıfat
föı:aç, ö:ıı:acm, Ö:nav = bütün, hepsi, her Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. fömç ö:nacra ö:nav
voc. Ö:naç ö:nacra ö:mxv gen. ö:rravroç arrcicrrıç ö:rravroç acc. Ö:navw ö:nacrav Ö:nav dat.
Ö:rravn ancicrıJ ö:navn
çğ.nom. ö:navrnç ö:rracraı Ö:navı:a voc. Ö:navn:ç Ö:nacraı Ö:navı:a gen. arrcivrrov c'xrracrwv c'xrrcivrrov acc.
ö:navı:aç c'xncicraç ö:navı:a dat.
ö:rram arrcicraıç ö:rram
nö:ç, nö:cra, nö:v = bütün, hepsi, her Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. nö:ç nôcra 7tÔV
voc. 1tÔÇ rrôcra 1tÔV gen. navr6ç 1tcl
2.b. Sonu -v olan sıfat
µD..:aç, µt/,aıva, µ€A.av = siyah, kara Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. µ€A.aç µtA.aıva µtA.av voc. µtA.av µtA.aıva µtA.av gen. µtA.avoı; µı;A.aivrıı; µtA.avoç
acc. µ€A.ava µtA.aıvav µtA.av
dat. µ€A.avt µı;A.aivı:ı µ€A.avt
çğ.nom. µtA.avı;ç µtA.aıvaı µtA.ava voc. µ€A.avı;ç µ€A.aıvaı µ€A.ava gen. µı;A.Uvwv µı;A.aıvwv µı;A.Uvwv
acc. µ€A.avaı; µı;A.aivaç µ€A.ava dat. µüacn µı;A.aivaıç µ€A.acn
2.c. Sonu -tıı;;, -tamı, -tv olan sıfat
qıwvı'jttç, qıwvı'jtm:m, qıwvı'jı;v = sesli
Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. cpwvı'jctı; cpwvı'jı;crcm cpwvı'Jı;v voc. cpwvfıı;v cpwvı'jccrcra cpwvı'jtv gen. cpwvı'jtvLOÇ cpwvrıfocrrı ç cpwvı'j ı;vwç acc. cpwvı'jtv
2.d. Sonu -ne;, -mı, -u olan sıfat
taxuç, taxsia, mxu = hızlı, süratli Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. taxı'.ıç taxsia (taxs-ıa) taxı'.ı voc. w.x(ı taXEİa taxı'.ı
gen. taXfoç taxsiaç taxfoç
acc. mx(ıv mxsiav taxı'.ı dat. •axsi ( taxs-ı) taxsiçı taXEi ( taxs-ı)
çğ.nom. mxsiç ('raxe-sç) mxdaı taX,fo
voc. taX,slÇ taxEiaı taxfo
gen. taxsrov taXElWV •axea acc. taxdç taxsiaç taX,EffiV
dat. taXE
eKrov, eKoüaa, eK6v =isteyerek, gönüllü
Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. EKOOV eKoüaa EKOV voc. EKOOV eKoüaa EKOV gen. EKOVtOÇ EKOUO"T)Ç EKOV'tOÇ acc. EKOVt
1. Sonu -volan (-rov, -ov) ile biten sıfatlar:
µeiÇrov, µıffÇov = daha büyük
Haller Eril-Dişil Cinssiz --
tk.nom. µı::iÇrov µı::iÇov voc. µı::iÇrov µıiiÇov gen. µsiÇovoç µı::iÇovoç acc. µı:iÇova /µı:iÇro µsiÇov dat. µdÇovı
µsiÇovı
çğ.nom. µsiÇovsç / µsiÇouç µı:iÇova / µı:iÇro voc. µı:iÇovsç / µsiÇouç µı:iÇova I µsiÇro gen. µsıÇ6vrov µsıÇ6vrov acc. µsiÇovaç I µs!Çouç µsiÇova / µı:iÇro dat.
µı:iÇocn(v) µsiÇocn(v)
Bu çekim, aynca kuralsız sıfatların karşılaştırmalı derecesinin de çekim örneğidir.
6:ya96ç, tj, 6v =iyi, erdemli
6:A.ysıv6ç, tj, 6v =acı veren
ex9p6ç, tj, 6v = düşman
KaA.6ç, tj, 6v = iyi, güzel
KUKOÇ, tj, OV = kötü
6A.iyoç, rı. ov= az
noA.uç, noA.A.a, noA.i>= çok
pÇcöıoç, a, ov = kolay
rnxuç, da, i> = süratli
80
ô:µsivrov,-ov/ ~sA.-rirov,-ov/
ya da Kpsicrcrrov, -ov = daha iyi
ô:A.yirov, -ov= daha acı veen
exeirov, -ov= daha düşman
KaA.A.irov -ov = daha güzel
KaKirov, -ov = daha kötü
eA.acrcrrov / ficrcrrov, -ov= daha az
nA.sirov / nA.€rov, -ov = daha çok
pÇcrov, -ov= daha kolay
eacrcrrov' -ov = daha süratli
2. Sonu -l)ı;, -tı; ile biten sıfatar:
6:A.rı9fıç, 6:A.rı9tç = doğru, gerçek Haller Eril-Dişil Cinssiz tk.nom. 6:A.rı9fıç aA.rıeı:ç
voc. aA.rıEltç aA.rıEltç gen. 6:A.rı9oüç O:A.rıEloüç acc.
6:A.rı9ii O:A.rıEltç dat.
6:A.rı9si 6:A.rı9si
çğ.nom. c'xA.rı9siç c'xA.rı9ii VOC. 6:A.rı9siç aA.rıElii gen. c'xA.rıElwv aA.rıewv acc.
aA.rıElsiç 6:A.rı9ii dat.
0:A.rı9foı 0:1.rıetoı
3. Sonu -ıı;, -ı ile biten sıfatlar:
süsA.mç, süsA.m = umutlu, umut verici Haller Eril-Dişil Cinssiz tk.nom. süsA.mç süsA.m
voc. SVSA1tlÇ süsA.m gen. SVEA1tlÔOÇ süsA.m acc. süsA.mv sutA.môoç
dat. sutA.môı sutA.môı
çğ.nom. svtA.môsç sutA.môa voc. svı:A.môsç svtA.môa. gen. susA7tiômv sutlniôrov acc. sutA.môa.ç sutA.môa. dat.
svtA.mcn sutA.mcn
81
4. Sonu -o'V~, ·O'VV (gövdesi: -oo~) ile biten sıfatlar:
4.a. Sonu -o'V~, -11, ·O'VV olan sıfat
XPUOOVÇ, Xf'UOfj ' Xf'UOOVv
ya da XPUOeOÇ, xpuata, XPUOeov13 =altından
Haller Eril Dişil Cinssiz tk.nom. XPUCJOİİÇ (XPUa&OÇ) XPUCJii (xı>uafa) XPUCJOİİV(XPUCJ&OV)
voc. - - -gen.
XPUCJOİİ (XPUCJEoU) XPUaf)ç (xı>uafoç) XPUaoii (xı>ua&ou) acc.
dat. XPUaoiiv (XPfo&ov) xpuafıv uaoiiv(xpuaeov)
XPUOCİ) (XPUCJ&eı>) XPUCJİj (XPUCJEc;t) XPUOCİ) (XPUCJ&Cı>)
çğ.nom. XPUCJOİ (XPUa&Ol) xpuaai (xı>foeaı) XPUCJÖ: (XPUa&a)
voc. - - -gen.
XPUCJWV (XPUCJEIDV) XPUCJWV (XPUCJEIDV) XPUCJWV (XPUCJEIDV) acc.
dat. XPUaoiiç (xı>ua&ouç) XPUCJÖ:Ç (XPUCJEUÇ) XPUaö: (XPfo&a)
XPUaoiç (xı>ua&oıç) XPUCJUİÇ (XPuafoıç) XPUaoiç (xı>ua&oıç)
13 XPlıatoç, Xf'UCJEa, :wuatov ise sonu -oç,-a,-ov ile biten sıfatlar gibi çekilir. 82
4.b. Sonu -ovı;, -ouv olan sıfat
&wouç (göv: &Uvooç), &wouv =iyiliksever, iyi kalpli
Haller Eril-Dişil Cinssiz
tk.nom. &Uvouç " &\IVOUV voc. - -gen. ,, &UvOU &\IVOU acc. &Uvouv &UvOUV dat.
&Uvro &wro ;
çğ.nom. sihıoı &ÖVoa
voc. - -gen. &Uvrov
,, &VVOlV
acc. &Uvouç &UvOa dat.
&UvOlÇ ,,
&VVOlÇ
83
5. Sonu -uı;, -u (iyelik hali -uoı; ya da -toı;) ile biten sıfatlar:
ı;üpotpuç, ı:üPotpu =zengin (üzüm) bağları olan
Haller Eril-Dişil Cinssiz
tk.nom. ı:üPotpuç ı:üPo•pu
voc. d1~01pu ı:üPo•pu gen. evP6tpuoç ı:vP6tpuoç acc.
ı;üpotpuv ı;üpotpu
dat. ı:vP6tpuı evP6•puı
çğ.nom. ı:vP6tpuı;ç evP6tpucı.
voc. ı;up6TpUEÇ evp6ı-pucı.
gen. ı;upotpl>cov evPo•pl>cov acc.
ı:vp6ı-puç ı;vp61pucı. dat.
evP6tpucrı evP6ı-pucrı
84
C. Tek Takılı Sıfatlar:
Sadece eril ve dişil olarak çekilen, cinssiz çekimi bulunmayan sıfatlardır.
K6A.aÇ = dalkavuk
Haller Eril-Dişil
tk.nom. K6A.aÇ
voc. K6A.a~ gen. KOAUKOÇ acc. K6A.aKa dat. KOACl.Kl
çğ.nom. KOAUKEÇ voc. KOAUKEÇ gen. KOAUKffiV
acc. KOACl.KCl.Ç dat. K6A.aÇı
Ayrıca; 6, ı'ı cpuyaı; (kaçak), 6, iı pA.aÇ (aptal), 6, iı enrıA.uı;
(yabancı), 6, ı'ı apnaÇ (açgözlü), 6, fı nsvrıı; (fakir, yoksul) ve 6, ı'ı
ö:ımıı; (çocuksuz) sıfatları da KoAaÇ sıfatı gibidir. 6, iı µaKap
(mutlu) ve 6, fı ı'.nvauxrıv (= mulıteşenı, debdebeli) sıfatları da tek
çekimlidir.
Bunlardan p6xap'ın çekimi şöyledir: tk.(nom.) µaKap, 14 (voc.) µaKap, (gen.) µaKapoı;, (acc.) µaKapa, (dat.) µaKapı I çğ.(nom.) ~ıaKapı:ı;, (voc.) µaKapı:ı;, (gen.) µaKapo:ıv, (acc.) µaKapaı;, (dat.)
µaKapcn.
14 Dişili paKmpa olarak da geçer. 85
Sıfatlarla ilgili olarak şu kurallara dikkat edelim:
Genel olarak sıfatlar, yalnız başlarına · artikel 'le kullanıldığında
ismin yerini tutar, yani isim haline gelir. Örnekler:
- 6 cm
il. Zarflar
Fiili niteleyen zarflar ise sıfatlardan yapılır. Bir sıfatın (aor:p6ç gibi)
normal tekil genetivus gövdesine (gen.göv: ao
Alıştırma iV
Aşağıdaki cümleleri halleri ve sayısına göre Türkçe'ye çeviriniz.
1. -re+> EVvCil pacrıAf:İ.
2. fötaVTEÇ oi 1t0Ahaı.
3. wlç E:vtA.mcrı v6µoıç.
4. -ra ovEipa-ra -rwv O:ya0wv O:v0p
ö:v0pomoç, 6: insan
fötatç, 6, fı: çocuksuz
anaç, ö:nacm, Ö:nav : bütün, her, hepsi
ö:pna~. 6, Tı: açgözlü
ö:cp0ovoç,-oç,-ov: cömert
pacnAf:lıç, 6: kral
Pclı:tirov,-rov,-ov: daha iyi pA.a~. 6, Tı: tembel
yfj, Tı: yer, toprak
yuvit (yuvatK6ç), Tı: kadın
oı>I: gerekir (mastar alır)
ooüA.oç, 6: köle
owpov, -r6: hediye
EKrov, EKoücm, EK6v: isteyerek
EA.aaaov: daha az
EA.clı0cpoç,-a,-ov: özgür
enııA.uç, 6, Tı: yabancı
cüpo-rpuç,-uç,-u: zengin (üzüm) bağlan olan
ı>Üı>A.mç,-ıç,-ı: umut verici, umut dolu
ı>ÜVouç,-ouç,-ouv (cüvooç): iyilik sever
EX0irov,-rov,-ov: daha düşman
EX0p6ç,-a,-6v: düşman
fıµelç: biz (dat: fıµlv)
flaarov,-rov,-ov: daha az
eaaarov,-cov,-ov: daha süratli
ic;xupôç,-6.,-ôv: sağlam, kuvvetli, güçlü
KaKirov,-cov,-ov: daha kötü K
ıcaA.6ı;,-ıi,-6v: iyi, güzel KOAaÇ (KOAaKOÇ), 6, i]: dalkavuk
ıcpeiacrrov,-rov,-ov: daha iyi ıcpm'Jı;, 6: hakim
Ai:yro: söylemek, konuşmak µa0rJcrıı;, n: öğrenme µaıcap, 6, i]: mutlu (dişili µoxaıpa olarak da geçer)
µeiÇrov,-rov,-ov: daha büyük µtA.aı;, µEA.aıva, µSA.av: siyah, kara µe-ra + gen: ile birlikte µrıôeiı;, µrıôe-µia, µrıôtv: hiç kimse, hiçbir şey µ6vov:sadece v6µoı;, 6: yasa
oiKia, fı: ev
6A.iyoı;,-rı,-ov: az
6veipa-ra, -ra: rüya
ovôeiı;, ovôe-µia, ovôtv: hiç kimse, hiçbir şey
xaı;, xacra, xav: bütün, hepsi, her
xtvT)ı;, 6, i]: fakir, yoksul
mcr-r6ı;,-ıi,-6v: sadık
xA.eirov / xA.trov,-cov,-ov: daha çok xoA.i-rrıı;, 6: vatandaş, yurttaş
xoA.uı;,xoAA.ıi,xoA.u:çok
xomµ6ı;, 6: nehir
xp6ı; + acc: -e doğru; -e karşı pcılôıoı;,-a,-ov: kolay
pcılrov,-rov,-ov : daha kolay
aoq>6ı;,-ıi.-6v : akıllı, bilgili aoqı&ı;: akıllıca, akıllı biçimde
aoq>wı; exro: akıllı olmak
90
taA.rı0fi = ta aA.rı0fi: gerçek, doğru
tax\>ç, mxeia, mxu : süratli, hızlı tpeiç, tpia: üç
V'f1auxrıv, 6, Ji: muhteşem, debdebeli cptpro: getirmek; davranmak cpuyaç, 6, Ji: kaçak cprovijeç, cprovijecrcra, cprovijev: sesli cp&ç, t6: ışık, aydınlık
xpecbv I XPEOV, t6: gereklilik xpovoç, 6: zaman
XPUcrovç, XPU
KONU:V
SIFATLAR il
KURALSIZ SiF ATLAR
Kuralsız bir sıfatın, kurallı bir sıfattan tek farkı; her bir ismin cinsine (eril, dişil ve cinssiz) göre ayrı ayrı gövdeden yapılmasıdır.
Örnek olarak ııtya.ç, ııeyo.J.17, ptya. (büyük, iri, kocaman); 7r0),vç, 7r0)J.1/, ndv (çok, birçok); npaoç, npa.eh., ;rpaov (sakin) ve ()&.;,
()&.;, ()cZxJV (sağlam, giivenilir) anlamına gelen sıfatların çekimi
verilecektir.
~ıeym;, µsyaA.rı. ~ıeya =büyük, iri, kocaman
Haller Eril Dişil Cinssiz !
tk.nom. ~ıeyaç µsyaA.ıı µeya voc. µsyaç µsyaA.rı µeya gen. µsyaA.ou µsyaA.rıç µsyaA.ou acc. µey av µsyaA.rıv µeya dat. ~ısyaA.y µsyaA.TJ µsyaA.y
çğ.nom. ~ısyaA.oı ~ısyaA.m µsyaA.a voc. µsyaA.oı ~ısyaA.aı µsyaA.a gen. ~ısyaA.rov µsyaA.rov ~ısy6.A.rov acc. ~ısy6.A.ouç µsyaA.aç ~ıeyaA.a dat. µsyaA.oıç µeyaA.aıç µeyaA.oıç
92
noA.Uç;, noA.A.tj, noM =çok, birçok 16
Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. not.. uç; 1w/../,tj ıtol..u voc. rro/..uv ıtoUtj rro).u gen. rrol..Aoü rro/../..i'jç; rroUoü acc. rro/..uv rrol..A~v rrot..U dat. rrot..AQ rrot..Aıj rrot..Ac:;J
çğ.nom. not..Aoi not..Aai nol..M. voc. rro/../..o{ rrot..Aai 1t0t.A6. gen. rroUwv ıtol../..wv rrot..Awv acc. rrol..Aouç; ıtol..Mç; not../,a dat. 7tOAAOİÇ no/),aiç; no/../,oiç;
npaoç;, npada, npaov = sakin
Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. rrpö:oç; rrpaı::ia ıtpö:ov voc. rrpö:ı:: rrpaı::ia ıtpö:ov gen. rrpaou rrpaı::iı;xç; ıtpaou acc. rrpö:ov rrpaı::iav rrpö:ov dat. rrpacp rrpadı;x ırpacp
çğ.nom. rrpaoı ıtpadaı ıtpafo
voc. rrpö:oı ıtpadaı ıtpafo gen. ıtpascov npaı::ıwv rrpascov acc. ıtpaouı; rrpaı::iaı; npafo dat. ıtpafoı ıtpaeiaıı; ıtpafoı
16 ıroJ.v kelimesi zarf olarak da kullanılır. Örnek: ıroJ.v O:ırtxzı = çok ıızağrndadır.
93
a&ç, a&ç, a&ov = sağlam, güvenilir
Haller Eril Dişil Cinssiz
tk.nom. owç owç CJWOV
voc. awe oma. aG:ıov gen. aroou oroa.ç CJcOOU acc. O"WV awv O"WOV. dat. orocp CJcO
Alıştırma V
Aşağıdaki cümleleri Türkçe'ye çeviriniz.
ı. µeyaA.a ta iµatıa ı ev µeyaA.eı> tcj':ı xoMµCıJ. 2. µeyaA.rıv rlıv oiıdav / xoA.uv JCP6vov.
3. xoA.A.ol av0proxoı / xoA.A.a 'tCx oc'::ıpa.
4. 7tpaoı oi tOV f3acrıA.troç avopeç.
5. taç µeyaA.aç tleioaç ev tı'j OİKiçx.
Aşağıdaki isim ve sıfatları halleri ve sayısına göre Eski Yunanca'ya çeviriniz.
1. Birçok güvenilir insanların.
2. Savaş zamanı - Hastalıklarla.
3. Büyük anahtarlar aracılığıyla - Birçok örtü.
4. Eğitimden yoksunlukla - Eğitimle.
5. Canlı insanları -Acılar.
Kelimeler
exvtıp ( 6:vop6ç), 6: adam
av0proxoç, 6: insan
O:xaıoeucria, ıi: cahillik, eğitimden yoksunluk
f3acrıAeuç, 6: kral
f3iotoç, 6: yaşayan, canlı
yiyvoµaı (yev-): olmak, meydana gelmek
Oıa + gen: aracılığıyla; içinden OıMcrKaA.oç, 6: öğretmen
OtoaCJKOl: öğretmek
ooKtro (ÖoKw): düşünmek, karar vermek
95
ôuvaµaı: güçte olmak ôwpov, •6: hediye, armağan
elvaı: olmak mastan
ev+dat: içinde
iµanov, •6: örtü, giysi
Kaıp6ç, 6: zaman
KA.ei.ç, ıi: anahtar
Kpmero (Kpmw): tutmak, hakim olmak
Kpei.urov / Kpeiuov I Kpeicrcrov: daha iyi, daha üstün Alımı, ıi: acı
µeyaç, µeyaA.rı, µtya: büyük, iri, kocaman voµiÇro: düşünmek, sanmak vücroç, 6: hastalık
oiKia, ıi: ev
6pyfı, ıi: öfke
ıraıôeia, ıi: eğitim
ır6A.eµoç, 6: savaş
ıroA.uç, ıroA.A.ı'j, ıroA.u: çok, birçok ırpO:oç, ırpaeia, ırpO:ov: sakin
crwç, crwç, crwov: sağlam, güvenilir
cpepro: getirmek; katlanmak; yerine getirmek XP6voç, 6: zaman
96
KONU:VI
SIFATLAR III
SIFATLARIN ve ZARFLARIN DERECELERİ; SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA
Bir sıfatın üç derecesi vardır: a) Normal (güzel); b) Karşılaştırmalı
( ... (den) daha güzel); c) (En) Üstünlük hali (çok (ya da en) güzel).
A. 1. Kurallı Sıfatlarda Derecelendirme:
1.a. Gövdesi sessiz harfle biten sıfatlarda derecelendirme
Örnek: ao-
Normal: aoq>oı;;, -~, -6v: akıllı,
Karşılaştırmalı: ao
Yapılışı: Sıfatın gövdesine (µal.av-) karşılaştırmalı halinde -Ttpoı;,
-a, -ov takısı; en üstünlük halinde ise -TaTOı;, -rı, -ov takısı getirilerek yapılır.
Aynca tÜ'ytvfıı; (eril ve dişil), tÜ'yııvtı; (cinssiz) (asil, soylu) gibi
gövdesi -tı; ile biten sıfatlar da karşılaştırmalı halinde
€VY€VEcr'Ttpoı;, -a, ·OV (daha soylu, daha asil); en üstünlük halinde ise €VY€VEcr'TUTOı;, ·t'I, •OV (çok asil, çok soylu) şeklinde olur.
1.c. Gövdesi -ov takısıyla biten sıfatlarda derecelendirme
Örnek: crrocpprov (eril ve dişil), crci>cppov (cinssiz) = akıllı, kendine hakim olan,
sıfatın gövdesi: crrocppov-
Normal: crci:ıcpprov (eril ve dişil), -ov (cinssiz): kendine hakim,
Karşılaştırmalı: crrocppovfonpoı;, -a, -ov: daha kendine hakim, En Üstünlük hali: crrocppovfornToı;, -rı, -ov: kendine çok hakim,
Yapılışı: Sıfatın gövdesine ( crrocppov-) karşılaştırmalı halinde
-fonpoı;, -a, -ov takısı; en üstünlük halinde -foTaTOı;, - rı, -ov takısı getirilerek yapılır.
1.d. Gövdesi -aıo ile biten sıfatlarda derecelendirme
(Derecelendirme yapılırken bazen (o) harfi düşer.