Upload
others
View
11
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§Ä:
eLqIcW amÀ¤§Ä
C³Ìnäyq«v Hm^v emâv Bâv UnkmÌÀ amt\
tIcfkÀ¡mÀ
dh\yqþZpc´\nhmcWhIp¸v
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§Ä:
\Pvsaâv
2
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§Ä: eLqIcW amÀ¤§Ä
Prepared by : Ashna M.S
Guide : Amalraj M, Assisstant Professor
Editor : P.G Thomas, Director
First Edition, March 2019
This document/manual can be freely reviewed, reproduced or translated, in
part or whole, purely on non-profit basis for any non
academic purpose aimed at training or education promotion as cause for
disaster risk management and emergency response, keeping the source
acknowledged. All reasonable precautions have been taken by the authors to
verify the information and ensure stakeholder consultation and inputs prior to
publication of this document. The publisher welcomes suggestions for
improved future editions. However, the published material is being distributed
without warranty of any kind, either expressed or implied. The
for the interpretation and use of the material lies with the reader. In no event
shall the authors or Institute of Land and Disaster Management be liable for
damages arising from its use.
This document was prepared under the project ‘Preparation of Handbook on
Crowd Management’ from the Plan Fund Scheme of the Institute of Land and
Disaster Management.
Published by
C³Ìnäyq«v Hm^v emâv Bâv UnkmÌÀ amt
tIcfkÀ¡mÀ dh\yqþZpc´\nhmcWhIp¸v
© Rights reserved
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§Ä:
be freely reviewed, reproduced or translated, in
profit basis for any non-commercial and
academic purpose aimed at training or education promotion as cause for
disaster risk management and emergency response, keeping the source
acknowledged. All reasonable precautions have been taken by the authors to
stakeholder consultation and inputs prior to
publication of this document. The publisher welcomes suggestions for
improved future editions. However, the published material is being distributed
without warranty of any kind, either expressed or implied. The responsibility
for the interpretation and use of the material lies with the reader. In no event
shall the authors or Institute of Land and Disaster Management be liable for
aration of Handbook on
Institute of Land and
UnkmÌÀ amt\Pvsaâv
3
dh\yqþZpc´ \nhmcW hIp¸v a{´n
ktµiw
Zpc´§Ä Ft¸mÄ thWsa¦nepw FhnsS thWsa¦nepw kw`hn¡mw. Cu Zpc´§Ä a\pjy\pw {]IrXn¡pw hfsc henb BLmX§Ä Dm¡p¶pv. 2005  tZiob Zpc´ \nbaw \nehn h¶XpapX Zpc´ {]Xntcm[¯n
BLmX eLqIcW¯n\pw Du¶Â {]hÀ¯\§Ä¡v Zpc´ \nhmcW hIp¸v thcnIbmWv. `qanimkv{X]camb {]tXyIXIfpw DbÀ¶ P\km{µXbpw \½psS kwØm\s¯ _lpapJ Zpc´ km[yXmtaJebm¡p¶p.
ssZh¯nsâ kz´w \m«nÂ, tIcfobÀ DÕh§fnepw BtLmj§fnepw hfsctbsd XmXv]cyapÅhcmWv. PmXnþaX t`Zat\y FÃm BtLmj§fpw AhÀ Hcpan¨v sImAXpsImv Xs¶ BtLmj§fn henb BÄ¡q«w DmImdpv. BÄ¡q«w DmIp¶ Øe§fn Xn¡pw Xnc¡pw aqew A]ISw Dmhm\pÅ km[yXtbsdbmWv. tIcf¯nÂ
]ebnS¯pw Xn¡pw Xnc¡pw aqew A]IS§Ä kw`hn¨n«papv.Cu kmlNcy¯n Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§sf XSbp¶Xn\mbn kzoIcnt¡ amÀ¤§sf¡pdn¨v {]Xn]mZn¡p¶ Hcp ]pkvXIw ]pd¯nd¡p¶Xv hfsc {]kàcoXnbn BhnjvIcn¨ncn¡p¶ Cu ]pkvXIw s]mXpP\§Ä¡pw, Zpc´ \nhmcW DtZymKØÀ¡pw, hnZymÀ°nIÄ¡pw, ]cn]mSnIfpsS kwLmSIÀ¡pw {]tbmP\{]Zamhs« F¶v Biwkn¡p¶p.
C. N{µtiJc³ nhmcW hIp¸v a{´n
tIcf kÀ¡mÀ
FhnsS thWsa¦nepw pw {]IrXn¡pw hfsc henb
BLmX§Ä Dm¡p¶pv. 2005  tZiob Zpc´ \nhmcW nehn h¶XpapX Zpc´ {]Xntcm[¯n\pw Zpc´
pw Du¶Â \ÂInbpÅ nhmcW hIp¸v t\XrXzw \ÂIn
hcnIbmWv. `qanimkv{X]camb {]tXyIXIfpw DbÀ¶ s¯ _lpapJ Zpc´
m«nÂ, tIcfobÀ DÕh§fnepw BtLmj§fnepw hfsctbsd XmXv]cyapÅhcmWv. PmXnþaX
y FÃm BtLmj§fpw AhÀ Hcpan¨v sImmSp¶p. AXpsImv Xs¶ BtLmj§fn henb BÄ¡q«w DmImdpv. BÄ¡q«w DmIp¶ Øe§fn Xn¡pw Xnc¡pw
pÅ km[yXtbsdbmWv. tIcf¯nÂ
]ebnS¯pw Xn¡pw Xnc¡pw aqew A]IS§Ä kw`hn¨n«papv. Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§sf
dn¨v {]Xn]mZn¡p¶ {]kàamWv. efnXamb
coXnbn BhnjvIcn¨ncn¡p¶ Cu ]pkvXIw nhmcW DtZymKØÀ¡pw,
hnZymÀ°nIÄ¡pw, ]cn]mSnIfpsS kwLmSIÀ¡pw
C. N{µtiJc³
4
tUm. hn. thWp {]n³kn¸Â sk{I«dn
dh\yqþZpc´
ktµiw
tIcfw Hcp _lpapJ Zpc´ km[yXmtaJebmWv.
shÅs¸m¡w, DcpÄs]m«Â, Npgen¡mäv, Xo]nSp¯w, CSnan¶Â
XpS§nb Zpc´§fmWv IqSpXepw tIcf¯n DmImdpÅXv.
DÕh§fpsS \mSmWv tIcfw. DÕh§f
henb BÄ¡q«w DmImdpv. BÄ¡q«s¯ IrXyambn
\nb{´n¡phm\mbnsæn AXv hfsc henb Hcp Zpc´ambn
amdntb¡mw. Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§Ä
a\Ênem¡p¶Xn\pw Ahsb Hgnhm¡p¶Xn
eLqIcn¡p¶Xn\pw DXIp¶ Hcp amÀ¤tcJbmWv Cu
ssI¸pkvXIw. Zpc´ Aht_m[ {]hÀ¯\§Ä¡pw ]cnioe
]cn]mSnIÄ¡pw t\XrXzw \ÂIp¶ kwØm\
\nhmcW hIp¸nsâ ]T\, ]cnioe\, KthjW hn`mKamb
C³Ìnäyq«v Hm^v em³Uv B³Uv UnkmÌÀ amt
FÃm kwcw`§Ä¡pw BiwkIÄ t\À¶psImÅp¶p
tUm. hn. thWp
tUm. hn. thWp IAS {]n³kn¸Â sk{I«dn
yqþZpc´ \nhmcW hIp¸v tIcf kÀ¡mÀ
tIcfw Hcp _lpapJ Zpc´ km[yXmtaJebmWv.
shÅs¸m¡w, DcpÄs]m«Â, Npgen¡mäv, Xo]nSp¯w, CSnan¶Â
XpS§nb Zpc´§fmWv IqSpXepw tIcf¯n DmImdpÅXv.
DÕh§fn hfsc
henb BÄ¡q«w DmImdpv. BÄ¡q«s¯ IrXyambn
mbnsæn AXv hfsc henb Hcp Zpc´ambn
amdntb¡mw. Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§Ä
pw Ahsb Hgnhm¡p¶Xn\pw
pw DXIp¶ Hcp amÀ¤tcJbmWv Cu
§Ä¡pw ]cnioe\
\ dh\yq Zpc´
, KthjW hn`mKamb
C³Ìnäyq«v Hm^v em³Uv B³Uv UnkmÌÀ amt\Pvsaânsâ
Åp¶p
tUm. hn. thWp IAS
5
]n.Pn.tXm
BapJw
Zpc´w F¶ hm¡v tIÄ¡pt¼mÄ a\Ên sXfnbp¶Xv
kp\man, `qI¼w, DcpÄs]m«Â, t_mw_v kvt^mS
F¶n§s\bpÅ Bi¦bpw `bhpw Dfhm¡p¶ {]Xn`mk§fmWv.
AXnhrãn DmIpt¼mÄ shÅs¸m¡w AsænÂ
DcpÄs]m«ens\ `bs¸Sp¶Xv t]mse BÄ¡q«w ImWpt¼mÄ
Xn¡pw Xnc¡pw aqew A]ISw DmImsa¶v
Xn¡pw Xnc¡pw aqew Dmbn«pÅ Zpc´§fn acn¨hcpsS
IW¡pIÄ kqNn¸n¡p¶Xv CXpw hfscb[nIw IcpXÂ
thp¶ Hcp hn]¯msW¶mWv.
{]IrXn Zpc´§fmb `qanIpep¡w, kp\
F¶o {]Xn`mk§sf XSp¯v \nÀ¯m³ km[yaÃ. IrXyamb
ap³IcpXeneqsS ChbpsS BLmXw Ipd¡m³ km[n¡pw. F¶mÂ
Xn¡pw Xnc¡pw a\pjysâ CSs]SÂ aqeapmIp¶ Zpc´amWv.
IrXyamb aps¶mcp¡§fneqsS Cu Zpc´s¯ XSbphm³
km[n¡pw. F¶n«pw A{i² aqew C§s\bpÅ Zpc´§Ä
kw`hn¨psImncn¡p¶p.
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapÅ Zpc´§sf¡pdn¨v
a\Ênem¡p¶Xn\pw AXns\ XSbm\pÅ amÀ¤§sf¡pdn¨v Adn
t\Sp¶Xn\papÅ Hcp hgnIm«nbmIs« Cu ssI¸pkvXIw.
]n.Pn.tXm
]n.Pn.tXm-akv IAS
UbdÎÀ, ILDM
tIcf kÀ¡mÀ
Ên sXfnbp¶Xv
w, DcpÄs]m«Â, t_mw_v kvt^mS\w
bpÅ Bi¦bpw `bhpw Dfhm¡p¶ {]Xn`mk§fmWv.
AXnhrãn DmIpt¼mÄ shÅs¸m¡w AsænÂ
`bs¸Sp¶Xv t]mse BÄ¡q«w ImWpt¼mÄ
Xn¡pw Xnc¡pw aqew A]ISw DmImsa¶v \mw IcpXmdnÃ.
Xn¡pw Xnc¡pw aqew Dmbn«pÅ Zpc´§fn acn¨hcpsS
qNn¸n¡p¶Xv CXpw hfscb[nIw IcpXÂ
\man, Npgen¡mäv
nÀ¯m³ km[yaÃ. IrXyamb
ap³IcpXeneqsS ChbpsS BLmXw Ipd¡m³ km[n¡pw. F¶mÂ
pjysâ CSs]SÂ aqeapmIp¶ Zpc´amWv.
cp¡§fneqsS Cu Zpc´s¯ XSbphm³
bpÅ Zpc´§Ä
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapÅ Zpc´§sf¡pdn¨v
pÅ amÀ¤§sf¡pdn¨v Adnhv
Å Hcp hgnIm«nbmIs« Cu ssI¸pkvXIw.
]n.Pn.tXm-akv IAS
6
7
DÅS¡w
Title Page
No.
Chapter 1
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ Zpc´§Ä
1.1 BÄ¡q«w
1.2 BÄ¡q« km[yXbpÅ Øe§Ä
1.3 Xn¡pw Xnc¡pw
1.3.1 Hcp imkv{Xob hniIe\w
11
12
13
14
Chapter 2
2.1 Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmb {][m\ A]IS§Ä
2.2 C´ybn Dmb A]IS§Ä
2.3 tIcf¯n Dmb {][m\ A]IS§Ä
16
18
19
Chapter 3
A]IS§fpsS {][m\ ImcW§Ä
3.1 LS\m]camb ImcW§Ä
3.2 Xo]nSp¯w
3.3 A\nb{´nXamb BÄ¡q«w
3.4 BÄ¡q«¯nsâ kz`mhw
3.5 \nb{´W kwhn[m\§fpsS t]mcmbva
3.6 kwLmSIcpsS GtIm]\w CÃmbva
22
23
23
24
25
26
Chapter 4
4.1 Xnc¡n AIs]«v t]mIp¶hÀ sNt¿ Imcy§Ä
4.2 kwLmSIÀ {i²nt¡ Imcy§Ä
4.3 BÄ¡q«w \nb{´n¡m\pÅ amÀ¤§fpw kÖoIcW§fpw
4.3.1 kµÀiIsc a\Ênem¡pI
4.3.2 Bkq{XWw
27
27
31
31
32
8
4.3.3 BÄ¡q«¯nsâ kz`mhw a\Ênem¡pI 32
Chapter 5
5.1 Xn¡pw Xnc¡pw Zpc´apmIp¶ {]{Inb
5.2 Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ ]cn¡pIÄ
33
34
Chapter 6
6.1 BÄ¡q«s¯ \nb{´n¡pI
6.1.1 {i²nt¡ Imcy§Ä
6.1.2 {]hÀ¯\ tcJbpm¡pI
6.1.3 GP³knIfpsS kao]\w
6.2 A]ISkm[yXIÄ AhtemI\hpw X¿msdSp¸pw
6.2.1 A]ISkm[yXIfpw ImcW§fpw
6.2.2 A]IS km[yX hniIe\hpw Bkq{XWhpw
6.3 hnhc§Ä bYmkabw Adnbn¡pI
6.3.1 ]cn]mSn¡v ap³]v kµÀiIÀ¡v \ÂtI hnhc§Ä
6.3.2 kµÀi\¯n\nsS \ÂtI hnhc§Ä
6.3.3 kwLmSIÀ¡pw DtZymKØÀ¡pw th hnhc§Ä
6.3.4 Xnc¡v \nb{´n¡p¶hÀ¡v \ÂtI hnhc§Ä
6.3.5 {]tZihmknIÄ¡v th hnhc§Ä
6.3.6 hnhc \nb{´Ww
6.4 kpc£m amÀ¤\nÀt±i§Ä
6.4.1 km[mcW kpc£m \nÀt±i§Ä
6.4.2 AKv\n, sshZypXn, sI«nS kpc£ \nba§Ä
6.4.3 kpc£m GP³knIfpsS {]hÀ¯\§Ä
6.5 kuIcy§fpw AXymlnX hn`mKhpw
6.6 KXmKXhpw KXmKX \nb{´Whpw
6.7 Zpc´ \nhmcWw: Xn¡n\pw Xnc¡n\pw tijw
6.8 a\pjy\nÀ½nX Zpc´§fn am[ya§fpsS IÀ¯hyw
36
38
39
39
40
40
40
41
41
42
42
43
43
44
44
44
45
46
47
49
50
51
9
6.8.1 Xn¡n\pw Xnc¡n\pw ap³]v
6.8.2 Zpc´ kab¯v/Zpc´¯n\v tijw 51
51
Chapter 7
Xn¡pw Xnc¡pw XSbphm\pff \nba§Ä
7.1 UnkmÌÀ amt\Pvsaâv BÎv 2005
7.2 tIcf t]meokv \nbaw 2011
52
52
A\p_Ôw
Hcp NXpc{i aoädn DÄs¡mÅphm³ Ignbp¶ BfpIÄ 56
tIkv Ìuokv 58
Xn¡pw Xnc¡pw DmIpt¼mÄ {]hÀ¯nt¡ hn[w (SOP) 64
sN¡v enÌv 69
t_knIv sse^v kt¸mÀ«v 73
References 75
10
]«nIIÄ
Title Page
number
Table
No.1 Xn¡pw Xnc¡pw aqew temI¯nsâ
hnhn[ `mK§fnepmb {][m\
A]IS§Ä
16
Table
No.2 Xn¡pw Xnc¡pw aqew C´ybnÂ
Dmb A]IS§Ä
18
Nn{X§Ä
Title Page
number
Figure
No.1 Xnc¡p \nb{´Ww: \nÀ®mbI
LSI§Ä
30
Figure
No.2 Xn¡pw Xnc¡pw Zpc´apmIp¶
{]{Inb
33
Figure
No.3 P\{]hmlw \nb{´n¡Â 36
11
Chapter 1
1.1 BÄ¡q«w (Crowd)
Hcp s]mXphmb Dt±iyt¯msS Asæn hnImct¯msS
P\§Ä ]et¸mgpw Iq«wIqSn \n¡mdpv. aX]camb
NS§pIÄ, DÕh§Ä, cm{ãob PmYIÄ, ImbnI aÕc§Ä,
kwKoX ]cn]mSnIÄ, F¶n§s\bpÅ GsX¦nepw Bbncn¡pw
BÄ¡q«¯nsâ Dt±iyw. sdbvÂth tÌj\nepw kn\na
Xo¿Ádnepw hne¡ngnhn hn¸\ \S¡p¶ amfpIfnepw
C¯c¯nepÅ BÄ¡q«w ImWmhp¶XmWv.
BÄ¡q«s¯ A©mbn Xcw Xncn¡mw.
a) Casual Crowd (km[mcW BÄ¡q«w): Htc Øe¯v Htc
kabw IqSn\n¡p¶hÀ. ChÀ X½n {]tXyIn¨v Hcp
_Ôhpw CÃ.
DZm: Hcp henb \Kc¯nse Xnc¡pÅ tdmUv apdn¨v IS¡m³
\n¡p¶hÀ.
b) Conventional Crowd: {]tXyI Dt±iyt¯msS IqSn\nev¡p¶hÀ
DZm: kn\na ImWp¶hÀ, {]kwK§Ä tIÄ¡p¶hÀ
c) Expressive Crowd: Bthiw \ndª, {]tNmZn¸n¡p¶
Imcy§Ä¡mbn IqSnbhÀ. Ht¶m AXne[nItam hnImcw
{]ISn¸n¡p¶hÀ.
DZm: DÕh§Ä, cm{ãob PmYIÄ.
12
Conventional Crowd Ft¸mÄ thWsa¦nepw Expressive Crowd
BImw. DZmlcW¯n\v Hcp kn\na lmfnse ImWnIÄ kn\na
ImWp¶Xn XSÊw h¶m _lfw hbv¡p¶Xv.
d) Acting Crowd: hnImc`cnXcmb BÄ¡q«¯nt\¡mÄ Hcp ]Sn
apIfnÂ. GXv \nanjhpw F´pw sN¿m³ X¿mdmbn
\n¡p¶ P\¡q«w.
DZm: kn\na Xotbädn \n¶pw Xo]nSp¯w Dmhpt¼mÄ
c£s¸Sm³ {ian¡p¶ BÄ¡q«w
e) Protest Crowd: {]Xntj[ {]IS\§Ä \S¯p¶hÀ.
DZm: kacw, lÀ¯mÂ
1.2 BÄ¡q« km[yXbpÅ Øe§Ä
C´ybn ]eXcw kwk-vImc§fpw aX§fpw
\nehnepv. Cu kwkvImc§fptSbpw BNmc§fptSbpw
`mKambn \nch[n BfpIÄ ]s¦Sp¡p¶ At\Iw
BtLmj§fpw DÕh§fpw \S¡p¶papv. aX]camb
kt½f\§Ä [mcmfw BfpIsf BIÀjn¡p¶p. lcnZzmÀ,
{]bmKv, \mknIv, DÖbn³ F¶nhnS§fn \S¡p¶ alm
Ipw`taf, ssakqcnse Zkd, Hdokbnse cY bm{X,
D¯tc´ybnse KtWi NXpÀ°n apXembh tZiobXe¯nÂ
Xs¶ {i²bmIÀjn¡p¶ henb BÄ¡q«apmIp¶
kt½f\§fmWv.
tIcf¯nepw FÃm aXhnizmknIfpw DÕh§fpw
NS§pIfpw BtLmjn¡mdpv. Cu AtLmj§fnÂ
shSns¡«v, Xo]nSp¯w, BtLmj¯n\mbn F¯n¨ B\IfpsS
13
hnctm«w apXembh aqehpw A]IS§Ä DmImdpv.
A¶Zm\w \S¯p¶Xpw BÄ¡q«s¯ BIÀjn¡p¶p.
i_cnae XoÀYmS\w, BäpIm s]m¦me, XriqÀ ]qcw,
aebmäqÀ XoÀYmS\w, CS¸Ån s]cp¶mÄ, Nµ\¡pS
atlmÕhw, _oam]Ån Ddqkv apXembh henb BÄ¡q«w
DmImdpÅ Øe§fmWv.
1.3 Xn¡pw Xnc¡pw
tIcf kwØm\ Zpc´\nhmcW \bw (2010) A\pkcn¨v
Xn¡pw Xnc¡pw Hcp a\pjy t{]cnX (Human Induced) Zpc´amWv.
henb BÄ¡q«w DmImdpÅ Øe§fnemWv Xn¡pw Xnc¡pw
DmIp¶Xv. CXpaqew [mcmfw BfpIÄ¡v ]cn¡pw
Pohlm\nbpw kw`hn¡mdpv. A]ISapmsb¶pÅ `bw
Asæn A]IS¯n s]«pt]mIptam F¶ `bw ImcWw
BÄ¡q«w NnXdn t]mhm³ {ian¡pt¼mgmWv km[mcWbmbn
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapÅ Zpc´§Ä DmIp¶Xv.
tIcf¯n Xn¡pw Xnc¡pw IqSpXembn ImWp¶Xv
XoÀYmS\ tI{µ§fnepw henb BtLmj ]cn]mSnIÄ \S¯p¶
Øe§fnepamWv. Xo]nSp¯w, sI«nS§fpsS XIÀ¨ apXembh
Xt¶bpw _m[nt¨¡mw F¶ `bamWv BÄ¡q«¯nse Hmtcm
hyàntbbpw NnXdn HmSphm³ t{]cn¸n¡p¶Xv. CSp§nb
Øe§fn DÄs¡mÅmhp¶Xne[nIw BfpIÄ
F¯nt¨cp¶Xpw izmkhmbp e`n¡msX sh{]mf¯n Xpd¶
{]tZi§fnte¡v k©cn¡m³ {ian¡p¶Xpw Xn¡n\pw
Xnc¡n\pw ImcWamIp¶p. BtLmj§fn BfpIfpsS [rXn,
A]IS§Ä, InwhZ´nIÄ, Iptd kabw Iyq \n¡pt¼mgpÅ
_p²nap«v F¶nhbpw Zpc´¯n\v ImcWamIp¶ LSI§fmWv.
14
XpdÊmb Øe¯nsâ e`yXIpdhv, \nc¸Ãm¯ `q{]tZiw,
BÄ¡q«¯nsâ km{µX F¶nh Xn¡pw Xnc¡pw DmIm\pff
km[yX Iq«p¶p. CXv IqSpXÂ _m[n¡p¶Xv kv{XoIÄ,
Ip«nIÄ, {]mbambhÀ, AwK]cnanXÀ F¶nhscbmWv.
IrXyamb ap³IcpXepIfpw ]²XnIfpw Ds¦nÂ
C§s\bpÅ Zpc´§Ä Hgnhm¡m\mhpw.
aIchnf¡v DÕht¯mS\p_Ôn¨v i_cnaebnÂ
DmIp¶ BÄ¡q«w, Courtesy: EOC k¶n[m\w 2018
1.3.1 Hcp imkv{Xob hniIe\w
BÄ¡q«¯nsâ hep¸¯nt\¡mfpw km{µXbmWv
{][m\w. BÄ¡q«w hepXsænepw Hcp NXpc{i aoädn 4
t]cn IqSpX Dmhp¶Xv A]ISIcamWv. (Crowd safety and
risk analysis, Prof. Dr.Keith Still) hyànIÄ ASp¯Sp¯v Xn§n
sRcp§n Ccn¡pt¼mÄ AhÀ¡v Hmtcmcp¯cmbn \o§phm³
15
km[n¡nÃ. Cu AhØbn Hgp¡ns\ \nb{´n¡p¶ Ne\
\nba¯n\v (Fluid Dynamics) hnt[bambn \o§p¶ shůnse
X·m{XIÄ t]mse am{Xta BfpIÄ¡v \o§m³
km[n¡pIbpÅq. Iq«¯nse HcmÄ hoWm AsænÂ
aämfpIÄ Xmsg hoW Bsf klmbn¡phm³ {ian¡pt¼mÄ
AhnsS Hcp hnShv krãn¡s¸Spw. Cu hnShnte¡v ]n¶mse
HgpIn hcp¶ BfpIÄ h¶v hogp¶p. Cu hogvN IqSpXÂ
hogvNIÄ¡pw hnShv krãn¡p¶Xn\pw ImcWamIp¶p. C§s\
BfpIÄ Hmtcmcp¯cpw aämfpIfpsS tZl¯v hogp¶tXm
Nhn«nsaXn¨v IS¶v t]mIp¶tXm aqew acWw hsc
kw`hn¡mw. (Ed Galea, Hajj Crush: How Crowd Disasters Happen, And
How They Can Be Avoided).
16
Chapter 2
2.1 Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmb {][m\ A]IS§Ä
Sl.
No. Øew hÀjw
acn¨hcpsS
F®w
1. Ponte das barcas, Portugal; ]me¯nÂ
Dmb Xn¡pw Xnc¡pw 1809 6000
2.
Khodynka, Russia; Ahkm\ N{IhÀ¯nbpsS IncoS[mcW NS§n Dmb Xn¡pw Xnc¡pw
1896 1389
3. Chongqing, China; t_mw_v sj«dnepmb Xn¡pw Xnc¡pw
1941 4000
4. Galleria Delle grazie, Genoa,Italy; sdbn th SWen Dmb Xn¡pw Xnc¡pw
1942 354
5.
Maha Kumbh mela, Allahabad, India; BfpIÄ _mcnt¡Uv XIÀ¯Xv aqew Dmb Xn¡pw Xnc¡pw
1954 800
6. Lima,Peru; kvtÁUnb¯n Dmb Xn¡pw Xnc¡pw
1964 300
7. Mina, Soudi Arabia; SWepIÄ Iq«nap«p¶nS¯v Dmb Xn¡pw Xnc¡pw
1990 1426
8.
Baghdad bridge, Iraq; Nmthdm{IaWw DmIpsa¶ InwhZ´nsb XpSÀ¶v Dmb Xn¡pw Xnc¡pw
2005 953
9.
Phnom Penh, Cambodia; Petafsb
XpSÀ¶v ]me¯nepmb Xn¡pw
Xnc¡pw
2010 357
10.
Mina, Soudi Arabia; A\nb{´nXamb P\{]hmlw aqew Dmb Xn¡pw Xnc¡pw
2015 2268
Table No.1
17
Xn¡n\pw Xnc¡n\pw tijapÅ
Zriyw _mKvZmZv ]mew, CdmJv
(aX]camb NS§n NmthÀ
B{IaWw DmIpsa¶
InwhZ´nsb XpSÀ¶v Dmb
A]ISw)
Xn¡n\pw Xnc¡n\pw tijapÅ
Zriyw Phnom Penh, Iwt_mUnb
(BtLmj¯n\nsS
]me¯nsâ cv `mK¯v
\n¶pw BfpIÄ h¶v
Iq«nap«n ØeanÃmsX
h¶t¸mÄ Dmb A]ISw)
Hajj Xn¡pw Xnc¡pw
(A\nb{´nXamb P\{]hmlw
aqew A]ISw Dmbn)
18
2.2 C´ybn Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmb A]IS§Ä
Sl.
No. Øew hÀjw
acn¨hcpsS
F®w
1.
U_-vhmfn, lcnbm\; k-vIqfnse sSân Xo]nSp¯s¯ XpSÀ¶v Dmb A]Isw
23/12/1995 446
2.
_dn]S, HUnj; aXkt½f\Xn\nsS Xo]nSp¯s¯ XpSÀ¶v Dmb A]Isw
24/02/1997 206
3.
D]lmÀ kn\na, UÂln; ]pI \ndª kn\na lmfn \n¶v ]pd¯v IS¡m³ {ian¨t¸mÄ Dmb A]Isw
13/06/1997 59
4.
i_cnae; ]¼ ln tSm¸n \n¶pw Xmtg¡v Cd§pt¼mÄ Dmb A]Isw
14/01/1999 52
5.
{io Ifp`mbn bm{X aÔctZhn t£{Xw, kXmc, almcm{ã; Xo]nSp¯s¯ XpSÀ¶v Dmb
A]ISw
25/01/2005 293
6.
ss\\ tZhn t£{Xw, lnamN {]tZiv; DcpÄs]m«Â Dmsb¶ InwhZ´nsb XpSÀ¶v Dmb A]ISw
03/08/2008 163
7.
Nmap tZhn t£{Xw, tPm[v]qÀ, cmPØm³; _mcnt¡Uv XIÀ¶Xv aqeapmb A]ISw
30/09/2008 249
8.
cmw Pm\In t£{Xw, {]Xm]vKÀ, D¯À{]tZiv; tKÁv adnªv hoWXv aqeapmb A]ISw
04/03/2010 65
19
9.
i_cnae ]pÂtaSv; aIctPymXn ZÀi\w Ignªv aS§sh Dmb A]Isw
14/01/2011 102
10.
sdbnÂth tÌj³, Ael_mZv, D¯À{]tZiv; almIpw`taf kab¯v sdbnÂth tÌj\nse
Xn¡nepw Xnc¡nepw \S¸mew XIÀ¶pmb A]Isw
10/02/2013 36
11.
c¯³KÀ, a[y{]tZiv; \hcm{Xn AtLmj¯n\nsS ]me¯nsâ ssIhcn XIÀ¶t¸mÄ Dmb A]Isw
13/10/2013 121
Table No.2
2.3 tIcf¯n Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmb {][m\
A]IS§Ä
1999 P\phcn 14 \v i_cnaebn Dmb Xn¡pw Xnc¡pw
tIcf¯n Xn¡pw Xnc¡pw aqew A]IS§Ä
kw`hn¡mdpÅ Øe§fn H¶mWv i_cnae. \hw_À ]IpXn
apXÂ XpS§p¶ cv amks¯ XoÀYmS\ ImeamWv
aÞeImew. Cu kabw Xangv\mSv, IÀWmSI, B{Ôm{]tZiv,
F¶nhnS§fn \ns¶Ãmw [mcmfw BfpIÄ i_cnaebnÂ
F¯p¶p. aÞeIme kam]\w aIchnf¡v DÕht¯mSp
IqSnbmWv. s]m¶¼eta«n sXfnbp¶ aIctPymXn
ZÀin¡phm³ [mcmfw `àP\§fmWv F¯pI. aIctPymXn
20
ZÀi\w IgnªmepS³ hgnIfnseÃmw Akmam\yamb
P\¯nc¡mWv A\p`hs¸Sp¶Xv.
aIctPymXn ZÀi\¯n\v tijw ]¼ ln tSm¸n \n¶pw
Xmtg¡v Cd§pt¼mÄ Dmb Xn¡nepw Xnc¡nepw s]«v 53
XoÀYmSIÀ acn¡pIbpw Ccp\qdne[nIw BfpIÄ¡v
]cnt¡Â¡pIbpw sNbvXp. acn¨hcn IqSpX t]cpw
A\ykwØm\§fn \n¶pÅhcmbncp¶p.
i_cnae ]pÂtaSv Zpc´w 2011
2011 P\phcn 14 \v CSp¡n PnÃbnse ]pÂtaSv F¶
kvYe¯v aIchnf¡v ZÀi\¯n\v tijw Xncn¨v
t]mIpt¼mgpmb Xn¡nepw Xnc¡nepw s]«v 102 XoÀYmSIÀ
acWs¸SpIbpw 71 t]À¡v ]cnt¡Â¡pIbpw sNbvXp.
aIctPymXn ZÀi\w Ignªv aS§shbmWv A]ISw DmbXv.
GItZiw 1.3 e£w XoÀYmSIcmWv At¶ Znhkw
kÔymkab¯v AhnsS XSn¨pIqSnbncp¶Xv. cm{Xn 8
aWntbmSpIqSn Hmt«mdn£bpw Po¸pw Iq«nbnSn¨pmb Hcp
A]ISamWv Cu Zpc´¯nte¡v hgnsXfn¨Xv F¶v IcpXp¶p.
Cu kw`hw AhnsS \n¶pw Cd§ns¡mncp¶ BfpIfnÂ
]cn{`m´n ]c¯n. AXv Akmam\yamb Xn¡n\pw Xnc¡n\pw
ImcWamhpIbpw XoÀYmSIcpsS Pohlm\nbnÂ
Iemin¡pIbpw sNbvXp. B {]tZis¯ shfn¨Ipdhv Cu
kw`h¯nsâ B¡w Iq«n. AhnsS {]hÀ¯n¨ncp¶ 4 ISIfnse
shfn¨w am{Xambncp¶p kw`hkvYe¯v e`n¨ncp¶Xv.
acn¨hcn IqSpXepw B{Ôm{]tZiv, Xangv\mSv, IÀWmSI
21
F¶nhnS§fn \n¶pÅ XoÀYmSIcmbncp¶p. 3 t]À
tIcf¯n \n¶pw HcmÄ {ioe¦bn \n¶pambncp¶p.
]pÂtaSv A]ISapmb kvYew
n¶pÅ XoÀYmSIcmbncp¶p. 3 t]À
n¶pambncp¶p.
22
Chapter 3
Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ A]IS§fpsS {][m\
ImcW§Ä
Chsb Bdmbn Xcw Xncn¨ncn¡p¶p
3.1 LS\m]camb ImcW§Ä
LS\m]camb XIˬ
o _mcnt¡Unsâ XIÀ¨
o XmXvImenI ]mew
o XmXvImenI sI«nSw
hgnbnepÅ XSÊw (DZm: hgnbnte¡v IbÁn \nÀ½n¡p¶
XmXvImenI ISIÄ)
ZpÀ_eamb lm³Uv dbnÂ
shfn¨w Ipdª tImWn¸SnIÄ
ZpÀLSamb `q{]IrXn (DZm: ae{¼tZiw)
sNfn \ndª/hgp¡epÅ tdmUpIÄ
CSp§nb hgn
sN¦p¯mb Ibäw/Cd¡w
tamiw ImemhØ (DZm: \yq\aÀ±w)
hmbpk©mcanÃm¯ sI«nS§Ä
CSp§nb tImWn¸SnIÄ
{]thi\IhmSw, ]pdt¯¡pÅ hgn F¶nh Ip¸n¡gp¯v
t]mse CSp§nbXv Asæn F®¯n Ipdhv
Emergency exit sâ A`mhw
23
3.2 Xo]nSp¯w
XmXvImenI kÖoIcW¯nÂ/ISIfn DmIp¶
Xo]nSp¯w
XmXvImenI ASp¸pIfnse ]mNIw
s]s«¶v Xo]nSn¡p¶ hkvXp¡Ä sImpÅ XmXvImenI
\nÀ½mWw (DZm: ¹mkvÁn¡v, XpWnIÄ)
AKv\nia\ D]IcW§fpsS A`mhw
Xo ]nSn¡pt¼mÄ BÄ¡q«¯n\pmhp¶ ]cn{`aw
3.2.1 s]m«ns¯dn
A\phZ\obaÃm¯ Øe§fnse ]S¡ \nÀ½mWhpw,
hnÂ]\bpw
kpc£m am\ZÞ§Ä ]men¡msX \S¯p¶ shSns¡«v
3.2.2 sshZypXn
cm{XnIme¯v sshZypXn apS§pt¼mgpÅ `oXn
Iq«]emb\¯n Ahkm\n¡mw
kpc£nXaÃm¯ sshZypXn _豈 (tjmÀ«v kÀIyq«v
DmIm³ km[yXbpv)
A\ptbmPyaÃm¯ kzn¨v t_mÀUv LSn¸n¡Â
XmXvImenI P\tdädnse XIcmÀ
3.3 A\nb{´nXamb BÄ¡q«w
amÄ, kt½f\ thZnIÄ, F¶nhnS§fnepÅ
A\nb{´nXamb P\¯nc¡v
kpc£m \nÀt±i§Ä ]men¡mXncn¡Â
24
{]thi\ IhmSw Xpd¡m¯ kmlNcy§fn AXn\p
ap¶n XSn¨v IqSp¶hÀ krjvSn¡p¶ Xn¡pw Xnc¡pw
{]thi\w \nb{´n¡m³ IgnbmsX hcp¶ kmlNcy§Ä
]pd¯nd§m\pÅ hgn ASªv InS¡pI/]q«nInS¡pI
{]thi\ hmXn s]s«¶v Xpd¡pI
]pdt¯¡v IS¡m³ Htc Hcp hmXnens\ B{ibn¡pI
\nb{´WanÃm¯ hml\ KXmKXw, ]mÀ¡nwKv
{Sm^nIv \nb{´n¡p¶Xn DÅ A]mIXIÄ
BfpIsf hcnbmbn \nÀ¯phm³ thnbpÅ
kwhn[m\§fpsS Ipdhv
P\§Ä¡v \nÀt±iw \ÂIp¶Xn\p thnbpÅ
D¨`mjnWnIfptSbpw aäpw Ipdhv
]e `mjbn DÅ \nÀt±i§fpsS A`mhw
3.4 BÄ¡q«¯nsâ kz`mhw
{]thi\/]pdt¯¡pÅ hmXnepIfn Xnc¡v Iq«p¶
at\m`mhw
]cn]mSn XpS§p¶ kab¯n\v ap³]pw tijhpw kt½f\
kvYet¯¡v Ibdm\pÅ {iaw
ZpcnXmizmk km[\§Ä/ k½m\§Ä/ Ifn¸m«§Ä/
`£Ww/ {]kmZw/ ]pX¸v/ ]Ww/ XpWn¯c§Ä
apXembh kuP\yambn hnXcWw sN¿p¶ Øes¯
Xnc¡v
Ie ImbnI Xmc§sf ImWphm\pw ssIsbm¸v
hm§m\papÅ Xnc¡v
amfpIfnse Hm^À kab¯v F¯p¶ BÄ¡q«w
kZÊnse Hgnª koäv e`n¡phm\pÅ Xnc¡v
]cn]mSnbpsS Sn¡äv e`n¡p¶Xn\pÅ Xnc¡v
25
]pdt¯¡nd§m\pw AIt¯¡v Ibdphm\pw Htc hgn
am{XapÅt¸mÄ DmIm\nSbpÅ Xnc¡v
A¨S¡w CÃm¯ BÄ¡q« kz`mhw (DZm: hcnbnÂ
\n¡msX CSbn Ibdp¶ kz`mhw)
ASnØm\ kuIcy§fpsS A`mhw (DZm:`£Ww
IpSnshÅw, iuNmebw)
s{Sbn³ sshIp¶Xv aqetam ]cn]mSnIÄ XpS§m³
sshIp¶Xv aqetam tZjys¸«v \n¡p¶ BÄ¡q«w
s{Sbn³ hcp¶Xn\v sXm«pap¼v ¹mävt^mw amäpt¼mgpÅ
Xnc¡v
hn]coX Znibnte¡v BfpIfpsS s]«¶pÅ Hgp¡v (DZm:
s]«¶v asämcp hmXn Xpd¡pt¼mÄ)
Zpc´w aqeapmIp¶ s]s«¶pÅ Hgn¸n¡Â
InwhZ´n {]Ncn¸n¡pI (DZm: Xo]nSp¯w, h\yarK§fpsS
km¶n[yw)
3.5 kpc£
BÄ¡q«s¯ \nb{´n¡p¶Xn\v aXnbmb skIyqcnän
Poh\¡mcpsS A`mhw
icnbmb ]²XnbpsS/cq]tcJIfpsS A`mhw
aXnbmb hbÀseÊv, hmÀ¯mhn\nab kwhn[m\w F¶nh
CÃm¯ kmlNcyw
BÄ¡q«s¯ \nb{´n¡phm³ aXnbmb hnhc§fpsS
e`yX¡pdhv
]»nIv A{UÊv knÌw, hm¨v ShÀ F¶nhbpsS A`mhw
CCTV IymadbpsS A`mhw, Ah ssIImcyw sN¿m\pÅ
AdnhnÃmbva
hgntbmc¡¨hS¡mÀ hgnbn XSÊw krãn¡p¶Xv
26
]cn]mSn Aet¦mes¸Sp¯m³ {ian¡p¶hsc
(Xo{hhmZnIÄ, kmaqly hncp²À, hnLS\hmZnIÄ)
Is¯m³ IgnbmsX hcpI
saä UnsäÎÀ, t_mUn sN¡nMv F¶nhbpsS A`mhw
BÄ¡q«¯n\p t\sc shSnhbv¡pI, I®oÀ hmXIw
{]tbmKn¡pI
3.6 kwLmSIcpsS GtIm]\w CÃmbva
hnhn[ GP³knIfpsS (Stakeholders) HcpabnÃm¯
{]hÀ¯\§Ä
ASnØm\ kuIcy§fpsS A`mhw (DZm: hr¯nbpÅ
`£Ww, IpSnshÅw, iuNmebw)
IrXyamb Bibhn\nabw \S¡m¯ kmlNcy§Ä
27
Chapter 4
4.1 Xn¡nepw Xnc¡nepw AIs]«v t]mIp¶hÀ
sNt¿p¶ Imcy§Ä
ssI DbÀ¯n apãn Npcp«n s\t©mSv tNÀ¯v hbv¡pI
(t_mI-vkÀ sN¿p¶t]mse). CXv s\©n\v Hcp kwc£W
IhNw \ÂIpw. IqSmsX \S¶v \o§phm³ Ipd¨v
Øehpw e`n¡pw
ASp¯pÅhsc XÅn AIäcpXv
_lfw hbv¡cpXv
Npäp]mSpw DÅ Øes¯ Ipdn¨v t_m[yw DmIWw
]pd¯v IS¡m\pÅ Ffp¸ hgn a\Ênem¡n hbv¡Ww
adnªv hogmXncn¡m³ {i²n¡pI
BÄ¡q«¯nsâ Hgp¡n\v A\pkcn¨v kmhImiw \o§pI
]cn{`m´cmImXncn¡pI
sXän²mcW ]c¯p¶ ktµi§Ä Xnc¡n\nSbnÂ
{]Ncn¸n¡mXncn¡pI
A]IS kmlNcyw IrXyambn DNnX tI{µ§fnÂ
Adnbn¡pI
4.2 Xn¡pw Xnc¡pw DmImXncn¡m³ kwLmSIÀ
{i²nt¡ Imcy§Ä
ASnb´nc kmlNcy§Ä ssIImcyw sN¿p¶Xn\v
IrXyamb ¹m³ DmIWw
DÄs¡mÅphm³ Ignbp¶{X BfpIsf am{Xw IbänhnSpI
{]thi\ IhmShpw ]pdt¯¡nd§p¶ hgnbpw
hepXmbncn¡Ww (Ip¸n¡gp¯v t]mepÅh Hgnhm¡pI)
28
B]XvL«§fn Ffp¸¯n Cd§phm³ ]äp¶ hgn
DmhWw
ASnb´nc sshZyklmbw \ÂIphm³ DÅ kÖoIcWw
DmhWw
kwLmSIÀ, t]meokv, ^bÀt^mgvkv, BtcmKy, dh\yq
hIp¸pIfpambn IqSnt¨À¶v kpc£m]cnioe\w \S¯pI,
Bkq{XWw sN¿pI, A`ykn¡pIbpw sN¿pI
BÄ¡q«s¯ \nb{´n¡p¶Xn\pÅ kpc£m DtZymKØÀ
Bhiy¯n\v DmIWw
{]hÀ¯\£aXbpÅ AKv\nia\ D]IcW§Ä
DmhWw
s]mXphmbn Bibhn\nabw \S¯phm³ IgnbWw
(]»nIv A{UÊv knÌw)
s]s«¶v XIcm¯ XmXvImenIsI«nS§Ä,
_mcnt¡UpIÄ apXembh ]WnbpI
]pd¯v IS¡phm³ DÅ hgnIÄ IrXyambn
ASbmfs¸Sp¯pI
Bhiy¯n\v shfn¨w DmIWw. FSp¯v amämhp¶ Xcw
shfn¨ kwhn[m\§Ä Dd¸m¡pI (DZm: ASKA sseäv)
KXmKX¯n\v Bhiyamb Øew DmIWw
]mÀ¡nwKn\v Bhiy¯n\v Øew DmIWw
hgntbmc¡¨hSw Øew Ds¦n am{Xw A\phZn¡pI
AS¨n« thZnIfn hmbpk©mc¯n\p thnbpÅ
P\epIfpw hmXnepIfpw Bhiy¯n\v DmhWw
{]thin¡m\pw ]pd¯v IS¡m\pw Htc hgn Xs¶
\ÂIcpXv
hmXnepIÄ¡v Bhiy¯n\v hep¸w DmIWw
29
AXymhiyL«§fn ]pd¯v IS¡m³ DÅ hgnIfpsS
`q]Sw FÃmhÀ¡pw ImWmhp¶ Xc¯n hbv¡pI
FaÀP³kn FI-vknäpIÄ ASnb´nckmlNcy¯nÂ
Ffp¸¯n Xpd¡mhp¶ coXnbnepÅhbmWv F¶v
Dd¸m¡pI
tam¡v {Un \S¯pI
B\bnSbpI, h\yarK§fpsS B{IaWkm[yX, Imf, ]ip
apXembhbpsS hnctm«w F¶nh IcpXn {]hÀ¯n¡pI
AXymhiy hn`h§Ä e`yamIp¶ Hcp ]«nI X¿mdm¡n
hbv¡pI. (acp¶pIÄ, càZm\w sN¿p¶hÀ, aäp
klmbn¡m³ Ignbp¶ hyànIÄ, sPkn_n apXemb
D]IcW§Ä, hyXykvX `mj ssIImcyw sN¿p¶hÀ, aäp
kwØm\§fnse Zpc´ \nhmcW hn`mKw t^m¬
\¼dpIÄ...)
am[ya§Ä¡v {]tXyIØm\w \ÂIpI
shSns¡«v \S¯p¶Xn\mbn FÃm X¿msdSp¸pIfpw
\nbam\pkrXambn \S¯pI
sshZypX P\tdäÀ Dmbncn¡Ww
VIP IÄ¡v t]mIphm³ {]tXyI hgn Hcp¡pI
CCTV Iymad \nco£Ww \S¯pI
t{UmWpIfpsS tkh\w hn\ntbmKn¡pI
FÃm GP³knIfpw Hcpan¨v {]hÀ¯n¡pI
ASnb´nc kmlNcy¯n _Ôs¸tS BfpIfpsS
t^m¬\¼À {]ZÀin¸n¡pI
DtZymKØÀ¡v AhchcpsS NpaXeIÄ IrXyambn
G¸n¡pI
kwLmSIÀ FÃm D]IcW§fpw {]hÀ¯n¡p¶ps¶v
Dd¸v hcp¯pI
30
Xnc¡p\nb{´Ww: \nÀ®mbILSI§Ä
Fig. No.1
31
4.3 BÄ¡q«w \nb{´n¡m\pÅ amÀ¤§fpw
kÖoIcW§fpw
4.3.1 kµÀiIsc a\Ênem¡pI
Hcp ]cn]mSn Bkq{XWw sN¿pt¼mÄ kµÀiIsc
a\Ênemt¡Xv A\nhmcyamWv. GXv Xcw (aX]cw, ImbnIw,
kwKoXw, cm{ãobw), FhnsS \S¡p¶p (XmXvImenI thZn/Ønc
thZn, XpdÊmb/AS¨pd¸pÅ, Ip¶v, sdbvÂth tÌj³)
Ft¸mÄ \S¡p¶p F¶o Imcy§fn \n¶v GXpXcw
kµÀiIcmsW¶v a\Ênem¡mw.
Cu Imcy§fpw ap³ A\p`h§fpw h¨v HcmÄ¡v
AhnsS DmIp¶ P\¡q«¯nsâ kz`mhw ap³Iq«n
a\Ênem¡mw, DmIp¶ BfpIfpsS GItZi F®hpw
[mcWbmIpw. AXnsâ `mKambn DÅ GP³knItfbpw
a\Ênem¡Ww (I¨hSw, kmaqlnIw, BkzmZIÀ, cm{ãobw,
aX]cw). CXn\v CS¡v DmIm³ km[yX DÅ tamãm¡Ä,
Xo{hhmZnIÄ, kmaqly hncp²À F¶nhscbpw a\Ênem¡Ww.
{]tZihmknIÄ D]tbmKn¡p¶ FÃm hgnIfpw
a\Ênem¡Ww. am[ya{]hÀ¯IÀ¡v {]tXyI Øew \ÂIWw.
C´ybn XoÀYmS\ tI{µ§fnemWv IqSpXembpw
Xn¡pw Xnc¡pw DmIp¶Xv. Ah ØnXn sN¿p¶ Øew
BWv CXnsâ {][m\ ImcWw
aeapIfn ØnXnsN¿p¶p, \nc¸Ãm¯ `q{]tZiw
CSp§nb Ip¯s\bpÅ Ibäw/Cd¡w
I¨hSw sImv IqSpXÂ CSp§nb hgn
32
cm{Xnbnse shfn¨¡pdhv
DcpÄs]m«Â km[yXbpÅ Øe§Ä
h\¯nsâ km¶n[yhpw h\yarK§fpsS B{IaW
km[yXbpw
4.3.2 Bkq{XWw
kwLmSIÀ kµÀi\ thZnbn Bhiyamb ASnØm\
kuIcy§Ä Hcp¡nbn«pv F¶v Dd¸m¡pI. kµÀiIÀ¡mbn
ZoÀLIme ho£WapÅ ASnØm\ kuIcy§Ä
Hcpt¡Xpv.
FÃm kµÀiIcpw IS¶pt]mIp¶ Øe§fnÂ
CS¡nS¡v hn{iatI{µ§Ä thWw. shÅw, `£Ww, Ccn¸nSw,
hr¯n F¶nh XoÀ¨bmbpw thWw. kµÀiIsc
\nco£n¡m\pÅ kuIcyw thWw. ASnb´nc kmlNcy§fnÂ
Hgn¸nt¡nhcp¶ BsI BfpIfpsS F®w
a\Ênem¡nbncn¡Ww. km[mcW D]tbmKn¡p¶ s]mXphgn
AÃmsX ASnb´ncL«§fn k©cn¡phm\pÅ
Ffp¸hgnIfpw Dmbncn¡Ww
4.3.3 BÄ¡q«¯nsâ kz`mhw a\Ênem¡pI
aäpÅhcpsS kz`mhw Nnet¸mÄ Hcp hyànbpsS
kz`mhs¯ kzm[o\n¨p F¶v hcmw. \nbahncp²amb
Imcy§Ä NneÀ sN¿p¶Xv aäpÅhÀ
A\pIcn¡phm\nShcp¶p. ap³ ]T\§Ä ]dbp¶Xv
BÄ¡q«¯nsâ kz`mhw a\Ênem¡p¶XneqsS, kmaqlnIamb
kao]\¯neqsS BÄ¡q«s¯ \nb{´n¡phm³ BIpw
F¶XmWv (_ew {]tbmKn¡m³ CS hcnÃ).
33
Chapter 5
5.1 Xn¡pw Xnc¡pw Zpc´apmIp¶ {]{Inb
NDMA ssKUvsse³kv {]Imcw Xn¡pw Xnc¡pw
Zpc´apmIp¶ {]{Inb Xmsg tNÀ¡p¶p
FIST kmlNcy§Ä Xn¡n\pw Xnc¡n\pw ImcWamIp¶p
Fig No.2
34
F - Crowd force (BÄ¡q«¯nsâ hen¸w)-
I - Information upon which the crowd acts [(Xn¡pw Xnc¡pw DmIp¶Xnt\m atäsX¦nepw {]hÀ¯\¯nt\m apXncp¶Xv
ImcWamIp¶ hnhc§Ä (bYmÀ°/sXämb hnhcw)]
S - Physical space (Øe kuIcyw)
T - Time duration (kab ssZÀLyw)
Xn¡pw Xnc¡pw Zpc´¯nsâ ImcW§Ä an¡hbpw
a\pjy \nÀ½nXamWv. CXv ka{Kamb Bkq{XWw, Ipäaä
IrXy\nÀhlWw F¶nhbneqsS XSbmhp¶XmWv. icnbmb
coXnbnepÅ kÖoIcW§Ä Zpc´w Dmhm\pÅ
km[yXIsf CÃmXm¡p¶p.
C´ybnepw aäp hnIkzc cmPy§fnepw
Bcm[\meb§fnepw aX]camb NS§pIfpsS kab¯pw
BWv Xn¡pwXnc¡pw DmIp¶Xv. hnIknXcmPy§fnÂ
tÌUnbw, kwKoX thZn, \nim¢_pIÄ, tjm¸nwKv amÄ
F¶nhnS§fnemWv Zpc´w DmhmdpÅXv. P\kwJy
IqSp¶Xpw s]s«¶pÅ \KchXvIcWhpw C´y³ \Kc§fnepw
C¯c¯nepÅ Zpc´¯n³sd km[yX Iq«p¶p.
5.2 Xn¡pw Xnc¡pw aqeapmIp¶ ]cn¡pIÄ
hogpt¼mÄ DmIp¶ ]cn¡pIfmWv BZyw kw`hn¡pI.
XpSÀ¶v aäv BfpIÄ hoWp InS¡p¶hsc Nhn«n saXn¨v
t]mIpt¼mÄ kw`hn¡mhp¶ £X§fmWv DmhpI. izmkw
In«msX Ipgªv hogm\pw km[yXbpv. ]cn¡v aqetam
35
Npänepw DÅhÀ s\©nsâ `mKw AaÀ¯p¶Xv aqetam
izmkXSÊw DmImw. icoc¯n GXv `mK¯pw
]cnt¡Â¡phm³ km[yXbpv. AXpaqew FÃpIÄ¡v
s]m«tem Øm\Ne\tam kw`hn¡m\nSbpv. C¯c¯nÂ
FÃpIÄ s]m«n s\©nse/DZc¯nse B´cnImhbh§fnÂ
£Xw G¡p¶Xv aqew DmIp¶ ]cn¡n\m acWw hsc
kw`hn¡mw. (Pneumothorax, haemothorax, flail chest, internal
haemorrhage, splenic laceration, liver laceration etc)
lrZb¯n\v G¡p¶ ]cn¡n\m lrZb kvXw`\w,
cà{kmhw F¶nh kw`hn¡m\nSbpv. Xe¡v G¡p¶
]cn¡v IqSpXembpw \mUo kw_Ôamb {]iv\§Ä¡v
ImcWamIpw. hmcnsbÃpIÄ¡v s]m«Â, tXmsfÃv
s]m«Â/Øm\Ne\w, s\©nse ]cn¡v, F¶nhbmWv
{][m\ambpw icoc¯nt\¡p¶ ]cn¡pIÄ
ta hnhcn¨h IqSmsX Xn¡pw Xnc¡pw DmIm\pÅ
ImcWw A\pkcn¨v (DZm: Xo]nSp¯w) s]mÅÂ
sshZypXmLmXw F¶nh kw`hn¡m\pw km[yXbpv.
(t_knIv sse^v kt¸mÀ«v \ÂtIp¶ hn[w
A\p_Ô¯n (Page number 73, 74) DÄs¸Sp¯nbncn¡p¶p.)
36
Chapter 6
6.1 BÄ¡q«s¯ \nb{´n¡pI
Fig No.3
BfpIsf XSªp \nÀ¯n B {]tZi¯n\v
DÄs¡mÅphm³ Ignbp¶{X BfpIsf am{Xw IbänhnSpI
F¶XmWv Xn¡pw Xnc¡pw \nb{´n¡p¶Xn\v BtKmfXe¯nÂ
A\phÀ¯n¡p¶ coXn. BfpIsf \nb{´n¡p¶ Øe§fnÂ
\n¶pw hnhc§Ä I¬t{SmÄ dqw Asæn EOC (Emergency
Operations Centre) bnte¡v Adnbn¡pI. hnhc§Ä ]cntim[n¨v
37
IrXyamb \nÀt±i§Ä EOC bnÂ\n¶pw Hmtcm Øet¯¡pw
\ÂIpI.
Nne Øe§fn DÄs¡mÅmhp¶Xns\¡mÄ A[nIw
BfpIÄ F¯p¶p. CXv A\nb{´nXamb Xnc¡n\p
ImcWamIp¶p. C¯cw kmlNcy§fn Xnc¡v
\nb{´n¡p¶Xn\mbn Xmsg ]dbp¶ amÀ¤§Ä
Ahew_n¡mhp¶XmWv.
o Xnc¡nÃm¯ kabw Adnbn¡pI
o ap³KW\ Iyq, ap³Iq«n Asæn C³dÀs\äv hgn
_p¡v sNbvXhÀ, hnsF]nIÄ XpS§nbhsc
Xnc¡nÃmsX kµÀin¡phm³ A\phZn¡pI
o Hcp hit¯¡v am{Xw KXmKXw
A\ph[n¡pI/t{]mÕmln¸n¡pI
o km[mcW Xnct¡dnb KXmKX kabw A\pkcn¨v
]cn]mSnbpsS kabw {IaoIcn¡pI
o kµÀi\ e£yw kw_Ôn¨v IrXyamb [mcW
CÃm¯hÀ¡v BNmcm\pjvTm\§sf/Imcy]cn]mSnIsf
kw_Ôn¨v hnhc§Ä {]ZÀin¸n¡p¶Xv hgn IyqhnÂ
\n¡pt¼mÄ hmbn¡p¶Xn\pw apjn¸v
Hgnhm¡p¶Xn\pw kµÀiIcpsS {IaclnXamb
k©mcw Hgnhm¡p¶Xn\pw klmbn¡pw. Cu
tcJs¸Sp¯epIÄ Iyqhnsâ thKw Ipd¡p¶Xn\v
ImcWamIcpXv.
o I¬t{SmÄ dqw/EOC (Emergency Operations Centre) Øm]n¡pI
BNmc{]ImcapÅ khntijXIÄ, `q{]IrXn F¶nhaqew
Nne Øe§fn IqSpX BfpIsf DÄs¡mÅn¡m\mInÃ.
38
C¯cw kmlNcy§fn hfsc t\cw IyqhnÂ
Im¯p\n¡p¶Xv kµÀiIcn am\knIhpw imcocnIhpamb
k½À±w krãn¡mw.
o C\n F{X kabw IqSn Im¯ncn¸v thnhcpw F¶Xv
kw_Ôn¨v IrXyamb Adnbn¸v \ÂIp¶Xv Cu k½À±w
Ipd¡pw
o apjn¸v Hgnhm¡p¶Xn\v IrXyamb hnhc§Ä
\ÂIp¶Xns\m¸w Snhn, tdUntbm, kwKoX ]cn]mSnIÄ
F¶nh {]ZÀin¸n¡pI
o Hm¬sse³ _p¡nwKv hgn Iyqhn \n¡m\pÅ kabw
]camh[n Ipdbv¡pI
o kµÀiIsc XcwXncn¡pI (kv{XoIÄ, Ip«nIÄ, hr²À,
`n¶tijn¡mÀ, IpSpw_w)
o hr¯nbpÅ hn{iatI{µw, `£Ww, shÅw, iuNmebw
F¶nh e`yam¡Ww
o Ccn¡m\pÅ kuIcyw GÀs¸Sp¯pI
o ap³KW\ thhÀ¡v \ÂIpI
6.1.1 BÄ¡q« \nb{´Ww \S¯pt¼mÄ {i²nt¡
Imcy§Ä
ZoÀLho£WapÅ ]²Xn kzoIcn¡pI
BÄ¡q«w \nb{´n¡p¶ BfpIÄ Htc Xc¯n hkv{Xw
[cn¡pI (s]s«¶v ImWp¶ Xc¯nepÅ bqWnt^mw)
BÄ¡q«w \nb{´n¡p¶ BfpIÄ¡v Hmtcmcp¯À¡pw
]ckv]chpw BÄ¡q«t¯mSpw kwkmcn¡phm³
Bibhn\nab am[ya§Ä DmIWw (VHF radio & Mega phone)
39
]pdt¯¡nd§m³ DÅ hgn Bhiy¯n\v DmIWw.
IqSmsX XSÊ clnXhpw Bbncn¡Ww
BÄ¡q«s¯ \nc´cw \nco£n¡pI
BÄ¡q«¯nsâ {i² s]s«¶v e`n¡p¶Xn\mbn
^vfqdskâv Pm¡äv [cn¡pIbpw hnknÂ
D]tbmKn¡pIbpw sN¿pI
BÄ¡q«¯nsâ XmXv]cy§Ä a\Ênem¡n apt¶ Iq«n
{]iv\§Ä ]cnlcn¡pI
6.1.2 {]hÀ¯\ tcJbpm¡pI
Øe Bkq{XWw, ]cnkc Bkq{XWw, {][m\ ]²Xn
(sam¯w ]cn]mSnbpsS {]hÀ¯\§Ä DÄs¡mÅn¨v
sNt¿p¶ amÀ¤§Ä, A]IS kab¯v {]hÀ¯nt¡
amÀ¤§Ä F¶nh AS§nb ]²Xn)
A]ISw Xncn¨dnbp¶ {]{Inb
A]ISw \nb{´n¡p¶ {]{Inb
X¿msdSp¸v hnebncp¯Â, Xo]nSp¯w/sshZypXn kpc£,
Iyq \nb{´Ww
Bibhn\nab ]²Xn
kaqlw, NGO IfpsS CSs]SÂ, ]cnioe\ ]²XnIÄ
{][m\s]« t^m¬ \¼dpIÄ
]cn]mSnbpsS ka{Kamb ssI¸pkvXIw
6.1.3 GP³knIfpsS kao]\w
NGOIÄ, k-vIqfpIÄ, tImtfPpIÄ, ASp¯pÅ
skmsskänIÄ, Iq«mbvaIÄ, I¨hS Iq«mbvaIÄ
F¶n§s\bpÅ GP³knIÄ¡v IqSn ]cn]mSnbpsS
40
\S¯n¸n ]¦mfn¯w \ÂInbm \à Hs¯mcpatbmsS
{]hÀ¯n¡m\mIpw
6.2 A]ISkm[yXIÄ: AhtemI\hpw X¿msdSp¸pw
6.2.1 A]ISkm[yXIfpw ImcW§fpw Ip]nSn¡pI
ap³ hnhc§Ä h¨v Zpc´¯n\v ImcWamIp¶
A]ISkm[yXIÄ Ip]nSn¡pI. Bkq{XW kwLmwK§Ä
ap³]v Dmbn«pÅXpw DmIm³ km[yXbpÅXpamb
A]ISkm[yXIÄ ]¦phbv¡pI. AhÀ `cWm[nImcnIÄ/
SDMA/DDMA F¶nhcpambn IqSnt¨À¶v {]hÀ¯n¡Ww. B
Øe¯v ap³Ime§fn {]hÀ¯n¨n«pÅ DtZymKØÀ/
`cWm[nImcnIÄ F¶nhcn \n¶v B Øes¯ P\kwJy,
Øe]cnanXnIÄ, IpdhpIÄ, {]iv\apÅ Øe§Ä
F¶nhbn \n¶v A]IS km[yXIÄ a\Ênem¡mw.
6.2.2 A]IS km[yX hniIe\hpw Bkq{XWhpw
A]ISw DmIm³ km[yXbpÅ ImcW§fpw/
Zpc´¯n\v ImcWamtb¡mhp¶ Imcy§fpw Ip]nSn¨v
AXnsâ A]IS km[yXIÄ, AXnsâ Xo{hX, ^ew F¶nh
AhtemI\w sN¿Ww.
Øe AhtemI\¯n BKa\ \nÀKa\ hgnIÄ
]p\x]cntim[n¡Ww, thZnbnse LS\IfpsS ØncX,
ASnb´nc KXmKX kuIcyw F¶nh DÄs¸Sp¯Ww. A]IS
km[yXm taJeIfpsS am¸v (lkmÀUv am¸nwKv) Dm¡pI.
41
6.3 hnhc§Ä \nb{´n¡pI/ bYmkabw Adnbn¡pI
BÄ¡q«s¯ \nb{´n¡phm³ icnbmb hnhc§Ä
IrXyambn Adnbn¡p¶Xv Hcp {][m\ ImcyamWv.
kµÀiIcpambn Bibhn\nabw \S¯p¶Xpw AXneqsS
IrXyamb hnhcw ssIamdp¶Xpw km[mcW,
Zpc´/AXymlnX kab§fn \nÀ®mbIamb LSIw BWv.
AXpt]mse ]cn]mSn Bkq{XIÀ, kÀ¡mÀ DtZymKØÀ,
skIyqcnän hn`mK§Ä, NGOIÄ, am[ya§Ä, {]tZihmknIÄ
F¶nhÀ¡v X½n IrXykab¯v hnhcw ssIamdp¶XneqsS
Zpc´§Ä Hgnhm¡m\mhpw.
6.3.1 ]cn]mSn¡v ap³]v kµÀiIÀ¡v \ÂtI
hnhc§Ä
]cn]mSn¡v apt¶ {]mtZinI Nmt\entem ]{X¯ntem
]cn]mSnsb ]än IrXyamb kw{Klw Adnbn¡p¶Xv
AhnsS hcp¶hÀ¡v `q{]tZiw, ImemhØ, kÖoIcWw
XpS§nbhsb ]än GItZi [mcW e`n¡p¶Xn\v
klmbn¡p¶p
sImpt]mImhp¶Xpw AcpXm¯Xpamb km[\§Ä
Fs´ms¡ F¶v \nÀtZin¡pI (`£Ww, shÅw, Bbp[w
samss_ t^m¬, Xos¸«n, Kymkv ASp¸pIÄ)
]cn]mSnIfpsS ]«nIbpw, Bcw`n¡p¶ kabhpw
Xnc¡pÅ Znhkw/kabw, GItZi Im¯ncn¸v kabw
t]meokv, ^bÀ t^mgvkv, Bw_pe³kv F¶nhcpsS
\¼dpIÄ
cPnkvt{Sj\v BhiyapÅ km[\§Ä
42
KXmKX kuIcy§Ä, kab§Ä (hcphm\pw
t]mIphm\pw)
Hmtcm Iyqhnsâbpw e£yw IrXyambn hnhcn¡p¶
t_mÀUpIÄ Iyqhnsâ Bcw`¯n Xs¶ Øm]n¡Ww
6.3.2 kµÀi\¯n\nsS \ÂtI hnhc§Ä
kµÀiIcpsS kpKaamb {]hÀ¯\§Ä¡v sNt¿Xpw
sN¿m³ ]mSnÃm¯Xpamb Imcy§Ä
`£Ww, shÅw, iuNmebw, t]meokv tkhmtI{µw,
hnhcmt\zjW tI{µw
{][m\s¸« Øe§Ä ASbmfs¸Sp¯nb `q]Sw,
Nqp]eI F¶nh DmIWw (DZm: thZn, `£WimeIÄ,
Bip]{XnIÄ, t]meokv tÌj³, hcphm\pw t]mIphm\pw
DÅ hgnIÄ, ‘\n§Ä ChnsS’)
thZnbpsS Npänepw DÅ hgnIÄ
{]Ya ip{iqj kwhn[m\¯nte¡v F¯m\pÅ {]thi\
amÀ¤§Ä
AXymlnX kab¯v t]mIphm\pw hcm\papÅ hgn
Iyq XpS§p¶ kabw, GItZi Im¯ncn¸v kabw
6.3.3 kwLmSIÀ¡pw DtZymKØÀ¡pw th hnhc§Ä
ap³Ime§fn F¯nb BÄ¡q«¯nsâ F®w, {Iaw F¯p¶ kabw, hcp¶ coXn, Bhiy§Ä, ]ncnªp
t]mIp¶ kabw aäp {][m\ Hm^okpIfpsS/DtZymKØcpsS hnhc§Ä,
]²XnIÄ
IrXy kabw ]men¡p¶Xn\pÅ kwLmSIcpsS {i²
43
6.3.4 Xnc¡v \nb{´n¡p¶ DtZymKØÀ¡v \ÂtI
hnhc§Ä
{]thi\ hgnIÄ, ]pdt¯¡nd§phm\pÅ hgnIÄ,
]nSn¨p\nÀ¯p¶ Øew, AXymlnX hn`mK¯nsâ Øew
F¶nhbpÅ hniZamb `q]Sw
{]iv\apm¡m³ km[yXbpÅhsc ]änbpÅ Adnhv
AwKoIrXaÃm¯ hgn hmWn`¡mtcbpw `n£mSItcbpw
aäpw hgnIfn \n¶pw hne¡pI
knKcäv, Xos¸«n, aZyw ]pIbne DXv]¶§Ä, ]S¡w,
`bs¸Sp¯p¶ aqSp]Sw aäp `bm\I hkvXp¡Ä F¶nh
FÃmw \ntcm[n¡pI
Xnc¡pÅ kabw, hgnIÄ, thZnbpsS hniZmwi§Ä
{][m\ambn XSbp¶ hgnIÄ/Øe§Ä (]cn]mSn¡v
hcp¶hsc XSªp \nÀ¯p¶ hgnIÄ, Øe§Ä, kabw)
]cn]mSnsb kw_Ôn¨ ]qÀ®hnhc§Ä
(Imcy]cn]mSnIfpsS kabw)
AKv\n kpc£m ]cnioe\w
Hgn¸n¡Â ]²XnIÄ (A]IS kab¯v BfpIsf
Hgn¸nt¡p¶ hnhc§Ä AS§nb ]²Xn)
6.3.5 {]tZihmknIÄ¡v th hnhc§Ä
hyXykvXamb ]cn]mSnIÄ, {]hÀ¯nIÄ, AhbpsS
kabhpw
ASnb´ncL« Hgn¸n¡Â ]²XnIÄ
hnhcw ssIamdp¶ hgnIÄ
XmXvImenI tdmUv XSbÂ, ]mÀ¡nwKv \nb{´W§Ä
44
6.3.6 hnhc \nb{´Ww
sdbnÂth tÌj³, _kv Ìm³Uv F¶nhnS§fnÂ
am{XaÃmsX thsd s]mXp Øe§fnepw, {]mtZinI
]{X§fnepw s{Sbn³, _kv kab{Iaw {]ZÀin¸n¡Ww.
sshIntbmSp¶ s{Sbn\nsâ hnhc§fpw {]ZÀin¸n¡p¶Xv
sdbnÂth tÌj\n Xnc¡v Hgnhm¡pw.
]pd¯nd§p¶ hgn, {]thi\ IhmSw XpS§nb sNdnb
hgnIfpsS ASp¯v hnhc§Ä {]ZÀin¸n¡p¶Xv
Hgnhm¡pI. hnhcw At\zjn¡m³ F¯p¶hÀ aäp
bm{X¡msc XSbp¶Xv Hgnhm¡m\mhpw.
NnÓ§Ä, {]ZÀi\ ^eIw, Nqp]eIIÄ F¶nhbnÂ
H¶n IqSpX `mjbn hnhc§Ä ({]thi\ \nÀ¤a\
hgnIÄ, `£Ww, IpSnshÅw, iuNmebw, klmb
At\zjW Øe§Ä) tcJs¸Sp¯pI.
6.4 kpc£m amÀ¤\nÀt±i§Ä
6.4.1 km[mcW kpc£m \nÀt±i§Ä
Imh tKm]pc§Ä, tdUntbm D]IcW§Ä, samss_Â
hbÀsekv t^mWpIÄ F¶nh thWw
CCTV \nco£Ww A`nejWobamWv
t{Um¬ D]tbmKn¨v henb BÄ¡q«s¯ \nco£n¡pI
A\ptbmPyamb _mcnt¡Uv \nÀ½n¡pI
kµÀiIsc ]cntim[n¡phm³ saä UnsäÎÀkv
Øm]n¡pI
Xo]nSp¯w Hgnhm¡p¶Xn\mbn _oUn, knKcäv, Xos¸«n,
sseäÀ F¶nh ]cntim[n¨v IS¯nhnSmXncn¡pI
45
BfpIÄ¡v hnhcw \ÂIp¶Xn\mbn D¨`mjnWn
Øm]n¡pI
BÄ¡q«s¯ \nc´cw \nco£n¡pI
{]XnIqe ImemhØbn kµÀiIÀ¡v kwc£Ww
Dd¸m¡Ww
Bhiy¯n\v shfn¨w cm{Xnbn \ÂIpI
{]thin¡phm\pw ]pd¯nd§phm\pw hyXykvX hgnIÄ
\ÂIpI
VIP IÄ¡v {]tXyI Plan X¿mdm¡Ww
hntZinItfmSv cPnÌÀ sN¿m³ \nÀtZin¡pI
AXymlnX hgnIfn XSÊw DmhcpXv
ISIÄ Hcp hi¯v am{Xw Øm]n¡pI
aZyw, ]pIbne DXv]¶§Ä F¶nh \ntcm[n¡pI
`£Ww, IpSnshÅw F¶nhbpsS KpW\nehmcw
Dd¸m¡pI
kµÀiIsc amen\y§Ä IrXyambn AXmXv IqSIfnÂ
\nt£]n¡m³ t{]mÕmln¸n¡pI
slentIm]väÀ tkh\§Ä, tdm]v th F¶nh
Pm{KXtbmsS D]tbmKn¡pI
hml\ ]mÀ¡n§n\v Bhiy¯n\v kwhn[m\§Ä
Hcp¡pI
6.4.2 AKv\n, sshZypXn, sI«nS kpc£ \nba§Ä
AKv\n kpc£m KpW\nehmcw Dd¸m¡pI
P\tdäÀ, aäp sshZypX D]IcW§Ä F¶nh BfpIfnÂ
\n¶pw AIän Øm]n¡pI
CÔ\w ASbmfs¸Sp¯n kpc£nXambn kq£n¡pI
46
Xo AW¡p¶Xn\mbn DNnXamb AKv\nia\
D]IcW§Ä (Fire Extinguisher) Bhiym\pkcWw Hmtcm
Øe¯pw Øm]n¡pI. Ch D]tbmKn¡phm³ ]cnioe\w
\ÂIpI
Bhiy¯n\v First Aid Kit DmhWw
Bhiy¯n\v Pe kw`cWnIÄ Øm]n¡pI
]mNI¯n\v AwKoImcapÅ BfpIsf D]tbmKn¡pI.
AhÀ¡v Xncn¨dnb tcJ \ÂIpI
]pIhen \ntcm[n¡pI
sshZypXI¼nIÄ kµÀiIÀ¡v _p²nap«pmIm¯
hn[¯n kpc£nXambn Øm]n¡pI
Transformers, Fuse Carriers F¶nh kpc£nXambn Øm]n¡pI
en^väv, tImWn¸SnIÄ F¶nhnS§fn shfn¨w DmIWw,
{]hÀ¯\ tbmKyamIWw, XSÊw DmIcpXv
sshZypX I¼nIfptSbpw D]IcW§fptSbpw
KpW\nehmcw DtZymKØÀ ]cntim[n¨v Dd¸v hcp¯Ww
kzbw ]mNIw sNt¿hÀ¡v ]mNI¸pcIÄ Hcp¡pI
hml\ ]mÀ¡n§v taJeIfn ]mNIw, Xo Imbp¶Xv
apXembh \ncpÕmls¸Sp¯pI
6.4.3 kpc£m GP³knIfpsS km[mcW
{]hÀ¯\§Ä
kwLmSIcpambn kabw, Øew, ImemhØ, BfpIfpsS
F®w F¶nhsb¡pdn¨v NÀ¨ sN¿pI
BÄ¡q«¯nsâ Dt±iyw, {]tNmZ\w F¶nh Ip]nSn¡pI
ap³Ime ]cn]mSn \S¯n¸pImcpambn IqSnt¨À¶v
{]hÀ¯n¡pI
47
thZn kµÀin¨v hgnIÄ, Im¯ncn¸v tI{µw,
Bibhn\nabw F¶nhbnse {]iv\§Ä a\Ênem¡pI
Bhiy¯n\v kpc£m DtZymKØsc hn\ykn¡pI
]cn]mSn¡nSbn {]iv\w krãn¡phm³ F¯p¶hsc
Xncn¨dnbpI
saä UnsäÎÀ hbv¡pI
Sn¡äv h¨v BfpIsf IbäpI
hchv \nb{´n¡pI
\nc´cw \nco£n¡pI
tam¡v {Un \S¯pI
etKPv ]cntim[\ \S¯pI
_mcnbÀ hbv¡pI
hcp¶hcptSbpw t]mIp¶hcptSbpw X§p¶hcptSbpw
F®w IW¡m¡pI
6.5 kuIcy§fpw AXymlnX hn`mKhpw
Hcp A]ISw Dmbm AXymlnX hn`mKw BWv
BfpIfpsS Poh³ c£n¡p¶Xv. BtcmKy kuIcy§fnÂ
Ipdhv hcp¯p¶Xv henb B]¯v £Wn¨v hcp¯pw
]cnioe\w e`n¨n«pÅ ^Ìv FbvUv Ìm^v; ^Ìv FbvUv
Inäv; Bhiy¯n\v Stretchers, Poh³ c£m acp¶pIÄ,
D]IcW§Ä, Bw_pe³kv, samss_Â
Bip]{Xn/¢n\n¡v, Bip]{Xn Zpc´ \nhmcW ]²Xn
(tlmkv]nä UnkmÌÀ amt\Pvsaâv ¹m³) DmhWw.
`£Ww, shÅw, ipNoIcW kuIcy§Ä F¶nhbpsS
KpW\nehmcw Dd¸m¡Ww
ap³]v tcJs¸Sp¯nb AkpJ§Ä, DmIm³
km[yXbpÅ A]IS§Ä F¶nhsb Bkv]Zam¡n
48
BtcmKy hn`mKw/Ìm^v/ Bw_pe³kv apXembh
Bhiy¯n\v GÀs¸Sp¯pI
FÃm Poh³ c£m kuIcy§tfmSpw IqSn ]qÀ®
kÖamb Hcp BtcmKy hn`mKw F¦nepw thZnbpsS
ASp¯v DmhWw
Bw_pe³kn\v Ft¸mgpw amÀ¤XS椀 CÃmsX
Ffp¸w F¯m³ IgnbWw
B ]cnkcs¯ Bip]{XnIÄ, ¢n\n¡v, {]mYanI NnInÕm
tI{µw, F¶nhnS§fnse tijn Af¡pI
]mcmsaUn¡Â DtZymKØÀ, t]meokv tk\IÄ, {]Ya
ip{iqj ]cnioe\w/ CPR ]cnioe\w e`n¨hÀ F¶nhcpsS
enÌv X¿mdm¡pI
]mcmsaUn¡Â DtZymKØÀ, k¶²tkhIÀ, skIyqcnän
DtZymKØÀ F¶nhsc {]Ya ip{iqj (CPR, ]cnt¡ähsc
sImp t]mtI hn[w) ]cnioen¸n¡pI
kao] {]tZis¯ Bip]{XnIfpambn Bib hn\nabw
km[yamIWw
kao] {]tZis¯ Bip]{XnIÄ Zpc´s¯
AXnPohn¡m³ {]m]vXcmhWw
FÃm hgnbnepw \nÝnX Zqc¯n hr¯nbpÅ iuNmebw,
IpSnshÅw, `£Ww, hn{iatI{µw, ASnb´ncL«
BtcmKytI{µ§Ä F¶nh thWw
IrXyambn ImWp¶ hn[¯n \nÝnX AIe¯nÂ
NhäpsIm«IÄ Øm]n¡pI
hkvXphIIfpw, sNcn¸pw aäp D]IcW§fpw
kq£n¡phm³ Bhiy¯n\v kuIcyw thWw
Iq«w sXän ImWmXmb BfpIsf Ip]nSn¡phm³
kuIcyw Dmbncn¡Ww
49
{][m\s¸« Øe§Ä, hgnIÄ, Bcw`n¡p¶ kabw,
‘\n§fnhnsS’ F¶n§s\ ASbmf s]Sp¯nb thZnbpsS
`q]Sw \nÝnX Øe§fn Øm]n¡pI
KXmKX kuIcy§Ä {]ZÀin¸n¡pI
]mÀ¡nwKv kuIcyw Bhiy¯n\v DmIWw
cm{Xnbn shfn¨w DmIWw
6.6 KXmKXhpw KXmKX \nb{´Whpw
Bhiy¯n\v ]mÀ¡nwKv Øew Ip]nSn¡pI
thZnbn \n¶v \nÝnX Zqcw hsc am{Xw s]mXpKXmKXw
A\phZn¡pI
thZnbn \n¶pw ASp¯pÅ sdbvÂth tÌj³/_kv
tÌm¸nte¡v {lkzZqc _kv kÀhokpIÄ Bcw`n¡pI.
]mÀ¡nwKv Øe¯n\v tijw hnIÄ IbänhnSmXncn¡pI
(ImÂ\Sbmbn am{Xw BfpIsf t]mIphm³
A\phZn¡pI. Bw_pe³kv t]mse ASnb´nc
kmlNcy§fn t]mth hml\§Ä am{Xw
IbänhnSpI)
]mÀ¡nwKv Øe¯v aXnbmb Ìm^ns\ \nban¡pI
thZnbnte¡v F¯m\pÅ hgn sNdpXmWv F¦n h¬
th KXmKXw B¡pI
ImÂ\S bm{X¡mÀ \S¡p¶ hgn, apdn¨v IS¡p¶ hgn,
AXymlnX hgn¡mbn AS¨ hgnIÄ F¶nh IrXyambn
ASbmfs¸Sp¯pI
]mÀ¡nwKv Bhiy¯n\v ^okv \nÝbn¡pI. CXneqsS
A\mhiy ]mÀ¡nwKv Hgnhm¡m\mhpw
hgnbcnInÂ\n¶pw \nba]cw AÃm¯ ISIÄ \o¡w
sN¿pI
50
hgnbn Bhiy¯n\v shfn¨w Dmbncn¡Ww
VIPIÄ, hntZinIÄ F¶nhÀ¡v {]tXyI hgn kuIcyw
GÀs¸Sp¯pI
Sn¡äv NmÀPv ap³Iq«n {]ZÀin¸n¡pI
6.7 Zpc´ \nhmcWw: Xn¡pw Xnc¡n\pw tijw
A]ISs¯¡pdn¨pw A]IS kab¯v sNt¿
{]hÀ¯nIsf¡pdn¨pw kwLmSIÀ¡v Adnhv
Dmbncn¡Ww
]mcmsaUn¡Â DtZymKØcpw, ]cn]mSnbpsS
kwLmSIcpw/k¶² tkhIcpw {ZpXKXnbn {]Ya
ip{iqj Bcw`n¡Ww
tcmKnIsf triage sNbvXv ASp¯pÅ Bip]{Xnbnte¡v
Ab¨v hnhc§Ä kq£n¡pI
Zpc´¯n DÄs¸«hcpsS km[\kma{KnIÄ FÃmw SmKv
sNbvXv kq£n¡pI
Zpc´s¯ AXnPohn¨hÀ¡pw {]nbs¸«hsc
\ãs¸«hÀ¡pw am\knImtcmKy¯n\mbn
ssktImþtkmjy kt¸mÀ«v \ÂIpI
Hcp HutZymKnI sh_v t]mÀ«en Zpc´¯nÂ
DÄs]«hcpsS Nn{Xw klnXw hnhc§Ä {]ZÀin¸n¡pI.
CXn \n¶pw _Ôp¡Ä¡v Ffp¸¯n Zpc´
_m[nXsc Ip]nSn¡mw
51
6.8 a\pjy\nÀ½nX Zpc´§fn am[ya§fpsS IÀ¯hyw
6.8.1 Xn¡pw Xnc¡n\pw ap³]v
thZn, kabw, KXmKX kuIcyw F¶nh BfpIsf
Adnbn¡pI
Xn¡pw Xnc¡pw, Xo{hhmZn B{IaWw, t]m¡äSn
XpS§nbh Hgnhm¡m³ sNt¿ Imcy§fpw aäv
sNt¿m¯ Imcy§fpw F¶nhsb ]än s]mXpP\s¯
t_m[hm·mcm¡pI
]cn]mSn XpS§p¶Xn\v apt¶ X¿msdSp¸pIfnse
t]mcmbvaIÄ hnebncp¯n A[nImcnIfpsS {i²bnÂ
s]Sp¯pI
6.8.2 Zpc´ kab¯v/Zpc´¯n\v tijw
Zpc´¯nsâ ImcWw Ip]nSn¨v Dd¸mb hnhc§Ä
am{Xw {]kn²s¸Sp¯pI
ImWmXmbhsc Ip]nSn¡phm³ klmbn¡pI
A]hmZ§Ä {]Ncn¸n¡cpXv
Xncn¨dnbm¯ arXtZl§fpsS hnhc§Ä
{]kn²oIcn¡pI
hnZKv²cpambn kwhmZ§Ä \S¯n `mhn Zpc´§sf
XSbphm\pÅ \nÀt±i§Ä kaql¯n\v \ÂIpI
c£m{]hÀ¯IÀ, ZpcnXmizmk klmb¯n\mhiyamb
hkvXp¡Ä, BfpIÄ F¶nh F{Xbpw thK¯nÂ
e`yam¡phm³ klmbn¡pI
AXymhiy kab§fn km[ysa¦nÂ
c£m{]hÀ¯\¯n klmbn¡pI
52
Chapter 7
Xn¡pw Xnc¡pw eLqIcn¡m³ klmbn¡p¶
\nbakm[yXIÄ
7.1 UnkmÌÀ amt\Pvsaâv BÎv 2005
sk£³ 24 & 34 A[nImcnIÄ¡v Zpc´ km[yXm
{]tZis¯ KXmKXw \nb{´n¡phm³ A[nImcw
\ÂIp¶p
sk£³ 41 Xt±i A[nImcnIÄ AhcpsS Øes¯
sI«nS \nÀ½mWw FÃm kpc£m am\ZÞ§fpw
]men¨n«ps¶v Dd¸phcp¯phm³ A[nImcw \ÂIp¶p
(AXymlnX hgn, AKv\nia\ D]IcW§Ä F¶nh)
sk£³ 51, 52, 53 A\pkcn¨v IÀ¯hys¯
XSÊs¸Sp¯p¶Xv, ZpcnXmizmk km[\§Ä
e`n¡p¶Xn\mbn hymP AhImiw \S¯p¶Xv,
Zpc´¯nsâ kqN\IÄ sXämbn \ÂIp¶Xv IpäIcamWv
sk£³ 58 A\pkcn¨v s]mXp DtZymKØÀ, kzImcy
I¼\nIÄ F¶nhÀ kpc£m am\ZÞ§Ä
AhKWn¡p¶Xv in£mÀlamWv
sk£³ 65 Ahiykm[\§Ä, hml\§Ä, hyànIÄ
apXembh ZpcnXmizmk {]hÀ¯\§Ä¡v \ÂIphm³
A[nImcw \ÂIp¶p
7.2 tIcf t]meokv BÎv 2011
sk£³ 37 Bk¶amb Zpc´w/ A]ISw XSbp¶Xn\pw,
kpc£ Dd¸m¡p¶Xn\pw s]mXp kzImcy hyXymkanÃmsX
53
FÃm Øe§fnepw Ibdphm³ t]meokns\
A\phZn¡p¶p
sk£³ 45 Zpc´ km[yXm {]tZi¯v KXmKX
\nb{´Ww GÀs¸Sp¯m\pw, Bbp[, kvt^mS\
hkvXp¡fpsS ssek³kv kkvs]³Uv sN¿m\pw Ah
\ntcm[n¡m\pw {]tXyI A[nImcw \ÂIp¶p
sk£³ 64 s]meokns\ AhcpsS NpaXeIÄ
\ndthäp¶Xn\v s]mXphmbn klmbn¡p¶Xn\mbn
I½yqWnän s]meokns\ hn\yÊn¡p¶Xv ip]mÀi
sN¿p¶p
sk£³ 67 Iem]w XSbp¶Xn\mbn sI«nS§fpw
Npäp]mSpw GsäSp¡m³ A\phZn¡p¶p
sk£³ 68 A]IS/Zpc´ Øe¯v Uyq«nbnepÅ GÁhpw
apXnÀ¶ DtZymKØ\v HmÀUÀ sN¿m\pÅ A[nImcw
\ÂIp¶p
sk£³ 69 Nne \S]SnIÄ A\phZn¡p¶p. DZm
Xo]nSp¯w, A]ISw/Zpc´w DmIp¶ kab¯v Nne
hgnIÄ AS¡phm³ A\phZn¡p¶p
sk£³ 76 s]mXp Adnbn¸neqsS GsX¦nepw
hgn/s]mXpØew XmXvImenIambn dnkÀÆv sN¿phm³
A[nImcw \ÂIp¶p
sk£³ 79 s]mXp kt½f\§fn {Iakam[m\ ]me\w/
s]mXpkam[m\ kwc£Ww/s]mXp kpc£ sN¿m\pÅ
A[nImcw \ÂIp¶p
54
55
A\p_Ôw
56
Hcp NXpc{i aoädn DÄs¡mÅphm³ Ignbp¶
BfpIÄ
Cu Nn{X¯n 2.1 NXpc{i
aoädn 13 BfpIÄ
\n¡p¶pv.
Courtesy: EOC k¶n[m\w
Cu Nn{X¯n 2.1 NXpc{i
aoädn 14 BfpIÄ
\n¡p¶pv.
Courtesy: EOC k¶n[m\w
Cu Nn{X¯n 2.1 NXpc{i
aoädn 19 BfpIÄ
\n¡p¶pv.
Courtesy: EOC k¶n[m\w
57
_mcnt¡Unsâ \ofw 150 cm, hoXn 140 cm. AXnsâ
hnkvXoÀWw 2.1 NXpc{i aoäÀ BWv. 2.1 NXpc{i aoäÀ
hnkvXoÀWapÅ Øe¯v 13 apXÂ 19 BfpIÄ hsc
\n¡p¶pv. AXmbXv Hcp NXpc{i aoäÀ Øe¯v 6 apXÂ
9 BfpIġv hsc \n¡phm\mIpw.
ta DZmlcW¯n IrXyambn AfhpIÄ
ImWn¡p¶Xn\mWv _mcnt¡Unsâ Nn{Xw
DÄs¸Sp¯nbncn¡p¶Xv. Øe¯nsâ {]tXyIX A\pkcn¨v
ta hnhc§fn amä§Ä DmImw. Xpd¶ {]tZi§fnÂ
CXn IqSpX BfpIÄ¡v \n¡phm\mIpw. Nhn«p]SnIÄ,
Øes¯ ]cnanXnIÄ F¶nh aqew CXn Ipdhv BfpIÄ¡v
am{Xta \n¡m\mIq. icmicn s]m¡hpw h®hpw DÅ
BfpIsf BWv ChnsS ]cnKWn¨ncn¡p¶Xv. BfpIfpsS
icoc {]IrXn A\pkcn¨v Cu hnhc§fn hopw amäw
kw`hn¡mw.
_mcnt¡Unsâ \ofw 150 cm
_mcnt¡Unsâ hoXn 140 cm
58
Case Studies
2005 sNss¶ Zpc´w
2005-- sNss¶bn ZpcnXmizmk km[\§Ä
hnXcWw sN¿p¶ Øes¯ Xn¡nepw Xnc¡nepw s]«v 42 t]À
acn¡pIbpw 37 t]À¡v kmcambn ]cnt¡Â¡pIbpw sNbvXp.
2005 \hw_À amkw sNss¶bnepw ]cnkc{]tZi§fnepw
I\¯ agbmbncp¶p. CXns\ XpSÀ¶pmb
shÅs¸m¡¯n Xoc{]tZi§Ä apgph³
shůn\Snbnembn. Zpc´_m[nXÀ¡v ZpcnXmizmk
km[\§Ä \ÂInbncp¶Xv tdj³ISIÄ hgnbmWv. F¶mÂ
kvYe ]cnanXnaqew CXv k-vIqfnte¡v amän.
hniIe\w: 2005 Unkw_À 18 \v GItZiw 4500 Hmfw BfpIÄ
tSm¡¬ hnXcWw sN¿p¶ k-vIqfnse¯nbncp¶p. 9aWn¡v
hnXcWw XpS§psa¶mWv Adnbn¨ncp¶sX¦nepw shfp¸ns\
aq¶paWn apX Xs¶ BfpIÄ k-vIqfn Øm\w
]nSn¨ncp¶p. 3.45 \v Hcp henb ag Dmbn. CtX¯pSÀ¶v
BZyw h¶ Bbncw IpSpw_§Ä¡v am{Xw km[\§Ä
hnXcWw sN¿psa¶ InwhZ´n ]c¶p. CXmWv A]IS¯nsâ
{][m\ ImcWw. \mepaWntbmSpIqSn BfpIÄ t]meokv
_mcnt¡UpIÄ adnIS¶v sI«nS¯n\It¯¡v {]thin¡m³
{ian¨p. C§s\ {ian¨t¸mÄ {]thi\IhmS¯n Dmb
Ncnhv aqew BZyw \n¶hÀ hogphm³ CSbmbn. CXv BfpIfnÂ
]cn{`m´n krãn¨p. CXns\¯pSÀ¶mWv A]ISw kw`hn¨Xv
59
2008 NmapÞ tZhn t£{Xw Zpc´w
2008 sk]väw_À 30 \v cmPØm\nse tPm[v]qÀ
PnÃbnse NmapÞtZhn t£{X¯nepmb Xn¡nepw
Xnc¡nepws]«v 249 BfpIÄ acn¡pIbpw 425 t]À¡v
]cnt¡Â¡pIbpw sNbvXp.
hniIe\w: \hcm{Xn BtLmjmcw`¯nt\mS\p_Ôn¨v
GItZiw 25,000 XoÀYmSIcmWv t£{X¯n F¯nbncp¶Xv.
{]thi\ hmXn s]s«¶v Xpd¶t¸mÄ `àÀ Xnc¡n«v
IbdnbXpaqew _mcnt¡Uv XIÀ¶XmWv A]IS¯nsâ
{][m\ImcWw
2015 an\ Zpc´w
2015 sk]väw_À 24 \v Dmb an\ Zpc´¯n 2228
BfpIÄ acn¡pIbpw GItZiw 934 t]À¡v ]cnt¡Â¡pIbpw
sNbvXp. kuZn Atd_ybnse an\, a¡ F¶nhnS§fnÂ
\S¡p¶ lÖv XoÀ°mS\¯n Dmb Xn¡nepw
Xnc¡nepamWv A]ISw kw`hn¨Xv. ]nimNns\ IsÃdnbp¶
BNmcw \S¡p¶ Øeamb Jamaraat ]me¯nte¡v F¯p¶
hgnIÄ Iq«nap«p¶ Øe¯mWv A]ISw kw`hn¨Xv.
acn¨hcpsS IW¡v {]Imcw Ncn{X¯nse Gähpw henb lÖv
Zpc´w CXmWv. acn¨hcn IqSpXemfpIfpw Cdm³, amen,
ss\Pocnb F¶nhnS§fn \n¶pÅhcmbncp¶p.
hniIe\w: A\nb{´nXamb P\{]hmlamWv Zpc´¯nsâ
{][m\ ImcWw. A\nb{´nXamb BÄ¡q«w, ]cnanXamb
Øew, kab \nb{´Ww, F¶nh aqew lÖv XoÀYmS\¯nÂ
A]ISkm[yX IqSpXepÅ ØeamWv Jamaraat ]mew.
60
i_cnaebn 25/12/2016 \v Xnc¡v aqew Dmb A]ISw
2016 Unkw_À 25 \v sshIpt¶cw 6.40 \v Dmb
Xn¡nepw Xnc¡nepw s]«v ap¸tXmfw t]À¡v ]cnt¡äp.
k¶n[m\¯v X¦b¦n NmÀ¯nbpÅ Zo]mcm[\bv¡v tijw
hSt¡\Sbn \n¶v 100 aoäÀ hSt¡m«v amdn amfnI¸pdw
t£{X¯n\v XmsgbmWv A]ISw DmbXv. ]cnt¡ähÀ
Xangv\mSv, B{Ôm {]tZiv, IÀWmSI F¶nhnS§fnÂ
\n¶pÅ XoÀYmSIcmWv.
hniIe\w: amfnI¸pd¯v \n¶pw k¶n[m\t¯¡pÅ Xnc¡v
\nb{´n¡p¶Xn\mbn Øm]n¨ncp¶ _mcnt¡Unsâ Xq¬
XIÀ¶XmWv A]IS¯nsâ ImcWw. Xnc¡v IqSnbt¸mÄ
_mcnt¡Uv XIÀ¶v Ipd¨v BfpIÄ AhnsS hogphm³
CSbmbn. CXns\ XpS˦mWv A]ISw DmbXv.
sIm¡¯ km{µK¨n sdbvÂth tÌj\n Xn¡nepw
Xnc¡nepw cv acWw
]Ýna _wKmfnse km{µK¨n sdbvÂth tÌj\nÂ
Dmb Xn¡nepw Xnc¡nepw s]«v cv t]À acn¨p. 2018
HtÎm_À 24, sNmÆmgvN sshIn«mWv A]ISw \S¶Xv.
\S¸me¯n Dmb Xn¡nepw Xnc¡nepw cv t]À
acn¡pIbpw 17 t]À¡v ]cnt¡Â¡pIbpw sNbvXp. cpw
aq¶pw ¹mävt^mapIsf _Ôn¸n¡p¶ \S¸me¯n Bbncp¶p
Zpc´w kw`hn¨Xv
hniIe\w: Htckabw 3 s{Sbn³ h¶tXmsS bm{X¡mÀ
hnbn Ibdm³ \S¸me¯nte¡v Cc¨p IbdnbXv aqeamWv
A]ISw kw`hn¨Xv. s{Sbn\n \n¶pw Cd§nbhcpw
61
s{Sbn\n Ibdm³ {ian¨hcpw \S¸me¯n Iq«nap«nbt¸mÄ
DmbXmWv Cu A]ISw. s{Sbn\n koäv In«p¶Xn\mbn
Xnc¡v Iq«nbXpw Zpc´¯nte¡v \bn¨p. IrXyamb
dnkÀthjsâ BhiyIX, s{Sbn³ ]pds¸Sp¶Xn\v \nÝnX
kabw ap³]v sN¡v--C³ sNt¿p¶Xnsâ BhiyIX FÃmw
ChnsS a\Ênem¡mw.
kn\nam Xmc§sf ImWm\pÅ Xnc¡n s]«v \nch[n
BfpIÄ XeId§n hoWp
tImgnt¡mSv PnÃbn IÃm¨nbn 2018 HtÎm_À 25
Pphedn DZvLmS\¯n\v F¯nb kn\nam Xmc§sf ImWphm³
DÅ Xnc¡n \Kc¯n aWn¡qdpIÄ \o KXmKX XSÊw
Dmbn. sabn³ tdmUnt\mSv tNÀ¶ sI«nS¯n ]pXpXmbn
Bcw`n¨ "tKmÄUv ]mekv" PphednbpsS DZvLmS\ NS§n\v
thnbmWv \anX {]tamZv, cPnjm hnPb³ F¶nhÀ
F¯nbXv. 10.30 aWn¡v kn\na Xmc§Ä F¯psa¶v
Adnbn¨ncp¶p. CtX¯pSÀ¶v 9 aWntbmsS tdmUpw
]cnkchpw \ndªv Ihnªp. kao]s¯ sI«nS¯n\v apIfnepw
kv{XoIfpw Ip«nIfpw DÄs¸sS DÅhÀ Øm\w ]nSn¨ncp¶p.
CXpaqew IÃm¨nbn cmhnse 10 aWn apX 1 aWn hscbmWv
KXmKX XSÊw DmbXv. kn\nam Xmc§sf ImWphm³
F¯nbhcpw KXmKX Ipcp¡n s]«hcpw Bb \nch[n
BfpIÄ Xe Id§n hoWp.
hniIe\w: shbnteäv IqSpXÂ kabw Im¯ncp¶Xv
aqeamImw BfpIÄ XeId§n hoWXv.
62
i_cnaebn 13/01/2019 \v Dmb ASnb´nc kmlNcyw
aIchnf¡v atlmÕh¯n\v XteZnhkw ]¼bv¡Sp¯v
henbm\h«w F¶ Øe¯v Dmb ASnb´nc kmlNcy¯nÂ
21 t]À¡v ]cn¡v ]än. 2019 P\phcn 13 \v cm{Xn 1.30 \mWv
kw`hw \S¡p¶Xv. Xangv\mSv, IÀWmSI F¶nhnS§fnÂ
\n¶pÅ XoÀYmSIÀ¡mWv ]cn¡v ]änbXv.
henbm\h«¯v aIchnf¡v ZÀi\¯n\mbn A¿¸
`àcpsS A`qX]qÀhamb Xnc¡mbncp¶p At¶Znhkw
Dmbncp¶Xv. aIchnf¡v ZÀin¡m³km[n¡p¶ FÃm
Øe§fnepw A¿¸ `àÀ t\ct¯ Øm\w ]nSn¨ncp¶p.
Fcptaenbn \n¶v ]¼bnte¡v hcp¶ Im\\]mXbnse
{][m\ Øe§fmb henbm\h«w, sNdnbm\h«w, ap¡pgn,
Icnae XpS§nb Øe§fnseÃmw hncnh¨v hn{ian¡p¶
BfpIsf sImv \ndªncp¶p. henbm\h«¯v 2000 ¯nÂ
A[nIw XoÀYmSIcmWv X¼Sn¨ncp¶Xv. ISIfn \n¶pÅ
{]ImiamWv AhnsS In«nbncp¶Xv. h\ taJe BbXn\mÂ
]cnanXamb kuIcy§Ä am{XamWv Dmbncp¶Xv. Ft¡m
sUhe¸vsaâv I½nän (EDC) bpsS Sn³ joäv h¨v ad¨ 1000 aoäÀ
k-vIzbÀ hcp¶ XmXvImenI kwhn[m\§fnemWv `àÀ
hn{ian¨ncp¶Xv. C¯c¯nepÅ Hcp kwhn[m\¯n cm{Xn 1.30
tbmSv IqSn HmcmÄ ""B\ hcpt¶'' F¶v ]dªv aäpÅhsc
Nhn«ntbmSn. CXv tI«v `b¶v Fgpt¶ähcpw ]n¶mse
aäpÅhsc Nhn«ntbmSn. C§s\ aäpÅhsc
Nhn«ntbmSnbt¸mÄ Dmb Xn¡nepw Xnc¡nepw s]«mWv 22
t]À¡v ]cnt¡äXv. 1500 Hmfw BfpIsf DS³ Xs¶ AhnsS
\n¶p Hgn¸n¨p. B _lf¯n A¿¸ `àÀ X§fpsS
CcpapSnsI«pw aäpw AhnsS Dt]£n¨mWv t]mbXv. ]n¶oSv
63
XncnsI h¶v t\m¡nbt¸mÄ ]e XoÀYmSIcptSbpw ]Ww
\ãs¸«Xmbn Is¯n.
hniIe\w: Cu kw`h¯nsâ bYmÀ° ImcWw hyàaÃ.
F¶ncp¶mepw aq¶v Imc§Ä¡v km[yXbpv.
CXntesX¦nepw Hcp ImcWw aqew BIWw Cu A]ISw
DmbXv.
1. BZyw B\ hcp¶p F¶v ]dª BÄ bYmÀ°¯nÂ
kz]v\w IXmhm³ km[yX Dv.
2. ]Ww \ãs¸« kw`hw kqNn¸n¡p¶Xv Nnet¸mÄ
a\]qÀÆambn krãns¨Sp¯ tamjW{iaw BImsa¶ km[yX
BWv.
3. h\w hIp¸v DtZymKØÀ ]dªX\pkcn¨v shfp¸n\v 3.30
\v bYmÀ°¯n B\ AhnsS Dmbncp¶p. Nnet¸mÄ
BZyw AbmÄ ]dªXv kXyw BImw.
64
Xn¡pw Xnc¡pw DmIpt¼mÄ kzoIcnt¡ {]hÀ¯\
amÀ¤\nÀt±i§Ä
Standard Operating Procedures (SOP)
SOP (amXrI): Xn¡pw Xnc¡pw DmIp¶ kab¯v
{]hÀ¯nt¡ coXnIÄ Bibhn\nabw \St¯coXnIÄ
F¶nh BWv {][m\ambpw {]Xn]mZn¡p¶Xv. Cu SOP Hcp
Øes¯ am{Xw tI{µoIcn¨v Aà {]hÀ¯n¡p¶Xv.
AXn\m CXv s]mXphmbn«pÅ SOP BWv. A\p_Ô
hnhc§Ä DÄs¸Spt¯Xpv.
hnhcw þ Xn¡pw Xnc¡pw
(hnhc¯nsâ DdhnSw þ t]meokv hbÀseÊv þ kabw
tcJs¸Sp¯pI)
kabw T*= T+0 an\näv (DS³ sNt¿ Imc§Ä)
1. hnhcw ØncoIcn¡pI
2. A]ISw kw`hn¨ Øes¯ IfÎsdbpw C³knsUâv
Iam³Usdbpw hnhcw Adnbn¡pI.
3. A]ISw kw`hn¨ Øes¯ EOC* bn hnhcw
Adnbn¡pI. Bhiyamb Bip]{XnIfn hnfn¨v
Adnbn¡m\pw \nÀt±in¡pI
*T = hnhcw In«nb kabw
* EOC = Emergency operations centre
65
4. A]IS taJebnse BfpIsf Hgn¸n¡m³ t]meokv
hn\ykn¨p F¶v Dd¸m¡pI
T= T+5 an\näv
5. FÃm hn`mKw ta[mhnIÄ¡pw sdUv/Hmd©v AteÀ«v
ImWn¨v ktµiw Ab¡pI. 30 an\nän\pÅn A]IS
Øes¯ EOCbnte¡v F¯phm\pw \nÀt±in¡pI
6. A]IS taJebnte¡v kvs{St¨gvkv sImpt]mbn«pv
F¶v Dd¸m¡pI
7. A]IS taJebn ^bÀ & sdk-vIyq hn`mK¯nsâbpw
tkh\w Dd¸m¡pI
8. Bip]{XnIfpsSbpw NGOIfptSbpw Bw_pe³kpIÄ
{]hÀ¯n¡p¶ps¶v Dd¸m¡pI
9. ]cn¡v ]änbhcpsS F®hpw ]cn¡ns\ ]änbpÅ
hnhc§fpw tiJcn¡pI
10. EOC bn ]cn¡pIÄ tcJs¸Sp¯pI
11. IfÎdpsS Imcymeb¯n Adnbn¡pI
T=T+10 an\näv
12. Bhiy¯n\v t]meokv DtZymKØÀ hn\ykns¨¶v
Dd¸m¡pI
13. NDRF hn`mKw hn\ykns¨¶v Dd¸m¡pI
14. ^bÀ & sdk-vIyq hn`mKw hn\ykns¨¶v Dd¸m¡pI
66
15. PnÃbnse {][m\ saUn¡Â tImfPpIÄ, Bip]{XnIÄ
F¶nhnS§fn hnfn¨v Adnbn¡pI
16. Bip]{Xnbnte¡v Ab¨ DtZymKØ\n \n¶v ]cn¡ns\
]änbpÅ ]pXnb hnhc§Ä At\zjn¡pI
17. EOC bn ]cn¡nsâ hnhc§Ä \mfXoIcn¡pI (Update)
T=T+20 an\näv
18. A]IS¯nÂs¸«htcmSv ]cn{`an¡mXncn¡phm³
D¨`mjnWnbneqsS hnfn¨v Adnbn¡pI. sNt¿ \nÀt±i§Ä
D¨`mjnWnbneqsS Adnbn¡pI.
19. A]IS¯nÂs¸«hsc sImpt]mIp¶ Bip]{Xnbnte¡v
EOC AwKs¯ Ab¡pI
20. Bhiy¯n\v Bw_pe³kv Ds¶v Dd¸m¡pI
21. IqSpXÂ Bw_pe³kpIÄ Bhiysa¦nÂ, ap³Iq«n
X¿mdm¡nb h¨ {Iaw A\pkcn¨v sImphcnI ((A]IS
kab¯v Bhiyw hcp¶ km[\§Ä, BfpIÄ F¶nhbpsS
X¿mdm¡n h¨ enÌv {]Imcw)
22. Øes¯ XlknÂZmsc hnhcw Adnbn¨p sImncn¡pI
T=T+30 an\näv
23. AwK§fpsS tbmKw þ EOC bn h¨v
24. kmlNcyw AhtemI\w sN¿pI
25. BZy Ipdn¸v X¿mdm¡pI
67
26. A]IS Øet¯¡v KXmKXw/{]thi\w \ntcm[n¡pI
27. A]IS¯n \n¶pw c£s¸« BfpIÄ¡v eLp`£Ww,
IpSnshÅw F¶nh \ÂIm³ GÀ¸mSm¡pI. (CXv kw_Ôn¨
hnhc§Ä A\p_Ôw Bbn tNÀ¡Ww)
28. Bip]{Xnbnse hnhc§Ä \mfXoIcn¡pI (Update)
T=T+60 an\näv
29. A]IS¯nÂs]«hsc sImpt]mb Bw_pe³kpIfpsS
hnhc§Ä tiJcn¡pI
30. Bw_pe³kv e£y¯n F¯ntbm F¶v ]cntim[n¡pI
31. A]IS Øes¯ t]meokv I¬t{SmÄ dqan hnfn¨v
hgnIfn XSÊsam¶pw Csöv Dd¸m¡pI
32. A]ISw IqSpXÂ Øet¯v hym]n¡mXncn¡m³
{i²n¡pI
33. Bhiysa¦n aäp PnÃIfn \n¶v IqSpX BfpIsf
Bhiys¸SpI (aäv PnÃIfpsS EOC hnhc§Ä þ dh\yq
ssKUv)
34. am[ya§Ä¡v \ÂtI hnhc§Ä DÄs¸Sp¯n Ipdn¸v
X¿mdm¡pI
35. aäp kwØm\§sf Bhiysa¦n kmlNcyw Adnbn¡pI
(t^m¬ \¼dpIÄ A\p_Ô¯n tNÀ¡pI)
68
T=T+2 aWn¡qÀ
36. PnÃm Bip]{XnIfnepw saUn¡Â tImfPpIfnepw hnfn¨v
hnhcw \mfXoIcn¡pI
37. aäv kwØm\§fnte¡v acn¨hcpsS hnhc§Ä
Bhiysa¦n Adnbn¡pI
T=T+ 6 aWn¡qÀ
38. aäp PnÃIfn \n¶pw Ahiy hn`h§Ä Bhiys¸SpI
39. kwØm\Xe tk\sb hn\ykn¡pI
ASnb´nc kmlNcyw Ahkm\n¨p Ignªv
IqSpX ]p\À {]hÀ¯\§Ä¡pw `mhnbnte¡v Hcp
]mTambn D]tbmKn¡p¶Xn\pw hniZamb Hcp Ipdn¸v
X¿mdm¡n PnÃm A[nImcnIÄ¡v kaÀ¸n¡pI.
SOP – Standard Operating Procedure
EOC – Emergency Operations Centre
69
sN¡v enÌv
1 ]cn]mSnbpsS kwLmSI³
2 kwLmSIsâ hnemkw, t^m¬
3 ]cn]mSnbpsS A[nImcn, t^m¬
]cn]mSnbpsS hnhc§Ä
4 ]cn]mSnbpsS t]cv, Xcw
5 ]cn]mSn \S¡p¶ Øew, XpdÊmb/
AS¨pd¸pÅ Øew
6 ]cn]mSnbpsS kabw, Imemh[n
7 Gähpw IqSpXÂ BfpIÄ F¯p¶ kabw,
XobXn
8 {]Xo£n¡p¶ BÄ¡q«w ]pcpj·mÀ
kv{XoIÄ
Ip«nIÄ
IpSpw_w
9 ]cn]mSnbpsS `mKambn PmYbptm Dv/ CÃ 9.1 PmYbv¡v {]Xo£n¡p¶ BÄ¡q«w
9.2 PmYbv¡v arK§sf D]tbmKn¡p¶ptm Dv/ CÃ 9.3 Bcw`n¡p¶ kabhpw Ahkm\n¡p¶
kabhpw
9.4 PmY t]mIp¶ hgn
10 A¶Zm\w \S¯p¶ptm? Dv/ CÃ 10.1 {]Xo£n¡p¶ BÄ¡q«w
70
11 {]tXyI ]cn]mSn/ZÀi\w \S¯p¶ptm.
Ds¦n hniZ hnhc§Ä \ÂIpI
Dv/ CÃ
thZn kÖoIcWw
12 XmXvImenI kÖoIcW§Ä Hcp¡nbn«ptm
(Ds¦n F´v, F´n\v thn F¶v
hyàam¡pI)
Dv/ CÃ
13 shSns¡«v \S¯p¶ptm Dv/ CÃ
13.1 shSns¡«v \S¯p¶ BfpsS/GP³knbpsS
t]cpw hnemkhpw
13.2 shSns¡«v \S¯p¶Xn\v ssek³kv
e`n¨n«ptm F¶v ]cntim[n¨v
Dd¸phcp¯nbn«ptm
Dv/ CÃ
13.3 shSns¡«n\v D]tbmKn¡p¶ km[\§fpsS
Afhv
13.4 kq£n¡p¶ Øew
13.5 shSns¡«v \S¯p¶ kabw {]ZÀin¸n¨n«ptm Dv/ CÃ
14 ]cn]mSn \nb{´n¡m\pÅ hfnbÀknsâ
F®w
15 ip²amb IpSnshÅw e`yamtWm Dv/ CÃ
16 hr¯nbpÅ iuNmeb§Ä Bhiy¯n\v
Dtm
Dv/ CÃ
17 ]mÀ¡nMv Øew Bhiy¯n\v Dtm Dv/ CÃ
18 AXymhiy hnhc§Ä hyXykvX `mjIfnÂ
FgpXn Ffp¸¯n hmbn¡m³ Ignbp¶
coXnbn h¨n«ptm
Dv/ CÃ
19 KXmKXw \nb{´nt¡ Bhiyaptm Dv/ CÃ
20 amen\y§Ä \nt£]n¡m³ Nhäp sIm«IÄ Dv/ CÃ
71
Øm]n¨n«ptm BtcmKy kÖoIcW§Ä
21 A]IS Øes¯¯n {]Ya ip{iqj
\ÂIphm\pÅ kwLw Dtm
Dv/ CÃ
22 thZnbpsS ASp¯pÅ Bip]{Xn
Zqcw
23 Bw_pe³knsâ F®w
kpc£m kÖoIcW§Ä
24 thZnbn {]hÀ¯n¡p¶ AKv\nia\
D]IcW§Ä Øm]n¨n«ptm
Dv/ CÃ
25 FÃm GP³knIfpambn A]IS km[yXIÄ
hniIe\w \S¯ntbm
Dv/ CÃ
26 Hgn¸n¡Â ]²XnIÄ X¿mdm¡nbn«ptm Dv/ CÃ 27 IqSpXÂ sshZypXn e`n¡p¶Xn\mbn KSEB
bn \n¶pw k½Xw e`n¨n«ptm
Dv/ CÃ
28 sshZypXn apS§mXncn¡p¶Xn\mbn P\tdäÀ
Dtm
Dv/ CÃ
28.1 P\tdädnsâ tijn Dv/ Cà 29 Bib hn\nab amÀ¤§Ä Dtm Dv/ Cà 30 s]mXpsh BfpIsf A`nkwt_m[\
sN¿p¶Xn\mbn Ham Radio kwhn[m\§Ä
Hcp¡nbn«ptm
Dv/ CÃ
31 Bib hn\nab kwhn[m\§Ä
{]hÀ¯n¡p¶ptm
Dv/ CÃ
32 ]»nIv A{UÊv knÌw ]cn]mSn \S¡p¶
Øew apgph³ tIÄ¡ptam
Dv/ CÃ
72
33 thZnbpsS am¸v Dtm Dv/ CÃ
34 {]thi\ hgnIfn XS椀 Dtm Dv/ CÃ
35 ]pdt¯¡nd§phm\pÅ hgnIfn XSʧÄ
Dtm
Dv/ CÃ
36 Bhiy¯n\v kpc£m DtZymKØÀ e`yamtWm Dv/ CÃ
37 thZnbpsS am¸v AXymhiy hnhc§Ä hnhn[
`mjIfn tcJs]Sp¯n Øm]n¨n«ptm
Dv/ CÃ
38 EOC Øm]n¨n«ptm Dv/ CÃ
39 hnhcmt\zjW tI{µw Øm]n¨n«ptm Dv/ CÃ
40 BÄIq«s¯ \nb{´n¡phm³ _mcnt¡UpIÄ
Øm]n¨n«ptm
Dv/ CÃ
41 CCTV bpw \nco£W tI{µhpw
{]hÀ¯n¡p¶ptm
Dv/ CÃ
42 DÄs¸Sp¶ hIp¸pIfpsS/GP³knIfpsS t]cpIÄ
a)
b)
c)
d)
e)
(Ahew_w Standard Operating Procedure For Festival Disasters
By Illyas FT et al, 2015)
73
t_knIv sse^v kt¸mÀ«v (apXnÀ¶hcnÂ)
74
t_knIv sse^v kt¸mÀ«v (Ip«nIfnÂ)
75
References
1. Ahuja G, Karlapalem K, Crowd congestion and stampede
management through multi robotic agents. International
institute of information technology, Hyderabad, India. 28
February 2015
2. Illyas FT, Babu N. Managing religious crowd safely – Crisis
management plan for sabarimala pilgrimage. Project report,
Institute of Land And Disaster Management, Trivandrum
3. Illyas FT, Mani SK, PradeepkumarAP, Mohan K. Human
stampedes during religious festivals: A comparative review
of mass gathering emergencies in India. International journal
of Disaster risk reduction, 2013;5:10-18
4. Illyas FT, Mohan K, Babu N, Venukumar A. Safety in
religious mass gatherings; guidelines for event organizers and
stakeholder agencies. Standard operating procedure for
festival disasters. Version 1.0. Institute of land and Disaster
management, Trivandrum, India. March,2015
5. Joseph JK, Pradeepkumar AP. An analysis of mass gathering
associated risks in pilgrim destinations particularly the issue
of Sabarimala. 23rd
swadeshi science congress; 2013
6. Managing crowd at events and venues of mass gathering, a
guide for state government, local authorities, administrators
and organizers. National Disaster Management Authority.
2014
7. Mass gathering event management. A case study of
mahakumbh, 2013, Allahabad. Bihar state disaster
management authority, India
8. Mohandas K, Nayar KR, Shaffi M. A perilous pilgrimage the
case of sabarimala. Economic and political weekly ISSN,
2015;50(25)
9. Ngai KM, Burkle FM. Human Stampedes: A systematic
review of historical and peer- reviewed sources. Disaster
medicine and public health preparedness, 2009; 3(4): 191-195
76
10. Prasun A, Dixit P. Stampede management for religious events
in India. Proceedings of 2015 International conference on
disaster management in civil Engineering, Phuket, Thailand;
2015: 81-86
11. Shandil A, Prasad M, Kumar SR. Original research paper
Stampede in Gandhi maidan Patna: A medico-legal analysis.
Indian Acad Forensic Med, 2015;37(4):0971-0973
12. Still GK. Crowd Dynamics. PhD Thesis. University of
warwick; July 2000
13. Types of Collective Behaviour by University of Minnesotta,
Online Open Library, Sociology: Understanding & Changing
the Social World