38
N O R M A N DAVIES WYSPY Historia WYSPY

Wyspy. Historia

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Norman Davies: Wyspy. Historia Wyspy to dzieło rewolucyjne, raz po raz kojarzące wydarzenia na Wyspach z podobnymi wydarzeniami na kontynencie. Supremacja celtycka w ostatnich wiekach przed naszą erą jest ukazana na tle dziejów celtyckiego imperium, które rozciągało się od Półwyspu Iberyjskiego aż po Azję Mniejszą. Rzymska prowincja Brytania została porównana do innych prowincji imperium rzymskiego, takich jak np. Germania. Panowanie wikingów przedstawiano nie tylko z punktu widzenia ofiar najazdów, lecz także samych najeźdźców - plemion nordyckich, duńskich i Normanów. Anglię pod panowaniem Plantagenetów uznano za rozszerzenie średniowiecznej Francji.

Citation preview

Page 1: Wyspy. Historia

N O R M A N

DAVIESWYSPY

Historia

DAVIESN

OR

MA

NWYSPY

Norman Davies przepowiada rozpad Wielkiej Brytanii!

Wyspy to dzieło rewolucyjne, raz po raz kojarzące wydarzenia na Wyspach z podobnymi wydarzeniami na kontynencie. Supremacja celtycka w ostatnich wiekach przed naszą erą jest ukazana na tle dziejów celtyckiego imperium, które rozciągało się od Półwyspu Iberyjskiego aż po Azję Mniejszą. Rzymska prowincja Brytania została porównana do innych prowincji imperium rzymskiego, takich jak np. Germania. Panowanie Wikingów przedstawiano nie tylko z punktu widzenia ofi ar najazdów, lecz także samych najeźdźców – plemion nordyckich, duńskich i Normanów. Anglię pod panowaniem Plantagenetów uznano za rozszerzenie średniowiecznej Francji. W miejsce tradycyjnego nacjonalistycznego obrazu „wiecznej Anglii” – kraju założonego dawno temu przez królów anglosaskich, który tylko nieznacznie został dotknięty przez wydarzenia rozgrywające się na kontynencie – wyłania się nowy obraz Wysp: każdy z czterech krajów – Anglia, Irlandia, Szkocja i Walia – jest nieustannie nękany kontynentalnymi burzami i wciąż zmienia się pod ich wpływem. W rezultacie tych procesów tworzy się wielowarstwowa, niezwykle bogata spuścizna historyczna, w której przeplatają się tradycje Celtów, Rzymian, Germanów, Normanów i Andegawenów jeszcze długo po zakończeniu ich panowania.

„W Polsce historia brytyjska w znacznej mierze pozostaje nieznana. Jeśli ktoś ją w ogóle studiuje, to robi to z dawnej, anglocentrycznej perspektywy. Większość Polaków myśli chyba, że »Brytania« jest tym samym miejscem co »Anglia«. Popełniają taki sam błąd jak ci, którzy uważają, że »Rzeczpospolita Obojga Narodów« była tym samym miejscem co »Polska«. Wyspy ukażą im inny obraz. Być może pomogą im też zrozumieć, że Polska nie jest jedynym krajem, którego historię trzeba napisać od nowa i którego miejsce w Europie trzeba na nowo określić”.

Norman Davies, ze Wstępu do polskiego wydania

Norman Davies urodził się w 1939 roku w Bolton w północnej Anglii. Studiował w Oksfordzie, Grenoble, Perugii i Sussex. Doktorat uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przez lata związany ze School of Slavonic and East European Studies przy Uniwersytecie w Londynie. Wykładał na najważniejszych światowych uniwersytetach: Cambridge, Columbii, McGill, Hokkaido, Stanfordzie, Harvardzie, w Adelajdzie i Oksfordzie. Od 1997 roku jest członkiem Brytyjskiego Towarzystwa Historycznego. Obecnie jako professor emeritus Uniwersytetu w Oksfordzie poświęca swój czas na pisanie książek. Norman Davies przez Polaków został uhonorowany m.in. Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta. Jest honorowym obywatelem Krakowa, Wrocławia, Lublina i Warszawy. Otrzymał doktoraty honoris causa uniwersytetów: Jagiellońskiego, Gdańskiego, Marii Curie-Skłodowskiej i Warszawskiego. Jest honorowym członkiem Związku Powstańców Warszawskich.

Inne książki Normana Daviesa wydane w Znaku:

Zaginione królestwa

Boże igrzysko. Historia Polski

Europa. Rozprawa historyka z historią

Smok wawelski nad Tamizą. Eseje, polemiki, wywiady

Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego.Vratislavia – Breslau – Wrocław (współautor: Roger Moorhouse)

Powstanie ’44

Jak powstało „Powstanie ’44”

Orzeł biały, czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920

Europa – między Wschodem a Zachodem

Europa walczy. 1939–1945. Nie takie proste zwycięstwo

Cena detal. 99,00 zł

Davies_Wyspy_2012_obwoluta.indd 1Davies_Wyspy_2012_obwoluta.indd 1 2012-07-31 12:37:152012-07-31 12:37:15

Page 2: Wyspy. Historia
Page 3: Wyspy. Historia

Norman Davies

WyspyHistoria

Przekład

Elżbieta Tabakowska

Wydawnictwo Znak

Kraków 2012

Page 4: Wyspy. Historia

���������

����������� ������� � ������������������������������������������������������������������������ �

�� ����� � ���������������������������������������������������������������������������������������������� ��

���������� ������������������������������������������������������������������������������������������������ �

����� ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ �!

"###� �������$���� ������������������������������������������������������������������������������������ �!

"###� ������%������&�����''�������()������ ������������������������������������������ �

"###� ������*�+,-�� ����&�)�(���)�'������������������������������������������������������ �.�

###"� ��������-��/��0������� �&����)�'(1'' ������������������������������������������ ���

###"� ������������2� �&��! (�� ) ���������������������������������������������������������� ..�

##"#� �������������&��� )(��.� �������������������������������������������������������� .1

#"##� ���������� ��������&���.�(��'� ���������������������������������������������������� ��!

"###� 3� �������&��-����-$������&���'�(��'� �������������������������������������������� )�!

###4� ������5-���6�� �*�� ���- ��+&���'�(�!.. ������������������������������������ 1�

###4� ��������� ���- ����&������!'' ������������������������������������������������ ���

3���� �������������������������������������������������������������������������������������������������������� !.�

�76�8� �� ��� ����-��6 �������������������������������������������������������������������������������� �')

#������$7 ���������������������������������������������������������������������������������������������������� �' �

#��������-�9 ���� �������������������������������������������������������������������������������������� �'�!

:� �����������8� � ���������������������������������������������������������������������������������������� �'!�

:� ����7��������8� � �������������������������������������������������������������������������������������� �'!!

:� ������-�8� �3���� ������������������������������������������������������������������������������ ��'�

#����-��6���(� ���������������������������������������������������������������������������� � ����.)'(.)�

#����-��6����( �������������������������������������������������������������������������� � ����)�.()��

#����-��6�� �(� �������������������������������������������������������������������������� � �����.)(�.

#����-��6����(�'� ������������������������������������������������������������������������ � ����1��(1��

Page 5: Wyspy. Historia

39

#

�����������

� ������

CZŁOWIEK Z JASKINI NAD WĄWOZEM. Wkrótce po ostatniej epoce lodowcowej, nieda-leko od wybrzeża zachodniego morza, w jaskini położonej wysoko w wapiennejścianie skalnego wąwozu pochowano młodego mężczyznę. Obok ciała znalazłsię dziwny podłużny przedmiot zrobiony z rogu jelenia – opisywano go różnie:może było to coś w rodzaju berła, a może przyrząd służący do naciągania cięci-wy łuku. Wokół płytkiego grobu, wydrążonego w dnie jaskini, zachowały się ty-siące krzemieni – tych wiecznotrwałych pozostałości epoki kamiennej – kawał-ków broni, noży, skrobaczek, rylców. Obok nich leżały stosiki kości ptaków i zwie-rząt, które składały się na dietę jaskiniowców – dzikiego konia, renifera i jelenia,zająca bielaka, niedźwiedzia brunatnego, lisa polarnego, kuropatwy, prosięcia,pardwy, wędrownego sokoła – oraz jedna samotna, i o wiele od tamtych starsza,kość mamuta. Jaskinia i jej zawartość trwały w nienaruszonym stanie aż do cza-su, gdy je współcześnie odkryto.

Jaskinie były dla ludzi z okresu prehistorycznego jednym z ulubionych miejscschronienia. Dostarczały osłony we wszystkich porach roku, panowała w nichstała temperatura i można się było w ich wnętrzu ukryć przed zwierzętami. W od-różnieniu od sąsiedniej pieczary, która kiedyś służyła za schronienie hienom i którąw jeszcze bardziej zamierzchłych epokach zamieszkiwały istoty człekokształtne,w „Jaskini nad Wąwozem” mieszkańcy pojawili się dopiero wtedy, gdy stopniałyostatnie lody. Chłodne, ale nigdy nie mroźne powietrze w jej wnętrzu stwarzałoidealne warunki do formowania się stalaktytów, a także – w czasach nowożyt-nych – do fermentacji serów. Jakieś siedem czy osiem tysięcy lat po pogrzebiemłodzieńca pojawili się Anglowie i Sasi i założyli w pobliżu wioskę, którą na-

Page 6: Wyspy. Historia

40

NORMAN DAVIES | WYSPY

%��������-�2 ��-������������������������6�������;�

Page 7: Wyspy. Historia

41

I. WYSPY PÓŁNOCY

zwali „Ceodor”, co w ich języku oznaczało „wąwóz” lub „jar”. Kiedy pięćset latpo Anglach i Sasach przyszli Normanowie, nazwali wąwóz gorge, co w ich języ-ku znaczyło „gardło” albo „wąska dolina”.

O człowieku pochowanym w „Jaskini nad Wąwozem” wiadomo bardzo nie-wiele. Chociaż żył i umarł w kraju, który o wiele później miano nazwać Anglią,z całą pewnością nie był Anglikiem. Nie wiemy, do jakiego należał plemienia czyludu. Nie wiemy, jakiego języka – czy języków – używał; nie wiemy też, czy językjego ludu był zrozumiały dla innych mieszkańców okolicy. Nie wiemy, co myślało swoim świecie, ani czy miał jakiekolwiek pojęcie o czasach, w jakich przyszłomu żyć. Możemy się domyślać, że był myśliwym, albo przynajmniej że utrzymy-wali go myśliwi i zbieracze należący do jego plemienia. Możemy też zakładać –skoro mięso zwierząt i płody leśne stanowiły podstawę jego biologicznej egzy-stencji – iż przywykł do bezustannych wędrówek. Chodził w ślad za stadami przezwzgórza i doliny w chłodnym, suchym „północnym” klimacie owej pierwszej po-lodowcowej epoki. Ponieważ jego jaskinia była oddalona zaledwie o dzień mar-szu od brzegu morza, zapewne często wspinał się na szczyt skalnej ściany wąwo-zu, a potem trawiastym szlakiem szedł sobie granią ku plaży. Nawet jeśli morzezaczynało się dalej niż dziś, i tak można z dużą dozą prawdopodobieństwa zało-żyć, że pływał wzdłuż brzegu w swojej dłubance, że przedostał się na drugą stro-nę, na północny brzeg pobliskiego ujścia rzecznego, a może nawet że podjął bar-dziej ambitną wyprawę: przepłynął długą „Zatokę Śródlądową” i dotarł dalej,niż zachodzi słońce.

Przez 90 lat od odnalezienia grobu w Gough’s Cave w Cheddar Gorgew 1903 roku szkielet „Człowieka z Cheddar” przechowywano w londyńskimMuzeum Przyrodniczym. W roku 1996 przeprowadzono niezwykły eksperyment.Szkielet został przewieziony do Instytutu Medycyny Molekularnej w Oksfor-dzie, gdzie zbadano jego DNA. Próbki DNA, pobrane z mitochondriów, porów-nano z analogicznym materiałem pochodzącym od kilkunastu ochotników z oko-licy, w której leży dzisiejszy Cheddar. Jak doniósł londyński „The Times”, „kuzdziwieniu naukowców, odkryto bliskie podobieństwo genetyczne między »Czło-wiekiem z Cheddar« a panem Adrianem Targettem, czterdziestodwuletnim na-uczycielem historii ze szkoły społecznej imienia Władców Wessexu w miejso-wości Cheddar. Eksperyment dowiódł ponad wszelką wątpliwość, że człowiekz Wielkiej Brytanii końca XX wieku jest bezpośrednim potomkiem w linii żeń-skiej człowieka, który żył w tym samym miejscu w epoce mezolitu”1.

Przypadek Adriana Targetta niesie ze sobą bardzo rozległe implikacje. Je-żeli wynik badań nie jest ani błędem, ani przypadkiem mogącym się zdarzyć razna miliard, to z tego doświadczenia wynika, że znaczny procent ludności dzisiej-

1 N. Hawkes, History Teacher Bones Up on an Ancestor („Kość z kości nauczyciela historii”),„The Times”, 8 marca 1997. Na temat „Człowieka z Cheddar” por. T. C. Darvill, PrehistoricBritain from the Air, Cambridge 1996, s. 23–25; L. B. Thornycroft, The Story of Cheddar,Taunton 1949.

Page 8: Wyspy. Historia

42

NORMAN DAVIES | WYSPY

szej Brytanii stanowi element składowy lokalnych wspólnot plemiennych, któreistnieją nieprzerwanie od jakichś trzystu czy czterystu pokoleń. To zaś znaczyło-by, iż każde z tych pokoleń przystosowywało się do każdej kolejnej fali przemiankulturowych, językowych i politycznych, jakie zachodziły w ciągu tysiącleci.Ugruntowany pogląd, że „wyspiarska rasa” Wielkiej Brytanii stanowi sumę wie-lu potężnych inwazji – od mezolitycznych krewnych „Człowieka z Cheddar”, któ-rzy ponownie zaludnili Wyspy po zakończeniu epoki lodowcowej, po Celtów,Rzymian, Sasów, Wikingów, Normanów i Andegawenów z epok historycznych,którzy niemal całkowicie wyparli swoich prehistorycznych poprzedników – jużod lat jest przedmiotem ataków. Teraz jednak po prostu nie da się go dłużejutrzymać. Prehistoryczny bank genów z wszelką pewnością uzupełniali i mody-fikowali późniejsi przybysze. Ale to nie znaczy, że tego banku już nie ma.

Są też dalsze istotne względy. Brytyjczyków uczy się w sposób, który każeim bezmyślnie przyjmować stwierdzenie, że „»Człowiek z Cheddar« żył na wy-spie prehistorycznej Brytanii”. Ale jeśli się zastanowić, każde słowo w tym zda-niu okazuje się nieścisłe. Po pierwsze, kiedy przodka pana Targetta chowanow „Jaskini nad Wąwozem”, wąwóz nie nazywał się jeszcze „Cheddar Gorge”.Wobec tego bez względu na to, kim był „Człowiek z Jaskini nad Wąwozem”, z pew-nością nie mógł on być „Człowiekiem z Cheddar”. Co więcej, ani on sam, anijego krewni żadną miarą nie mogli wiedzieć, że są „prehistoryczni”. W dodatkuich ojczyzna dopiero za wiele tysiącleci miała się stać Anglią lub Wielką Bryta-nią. Najbardziej zadziwiające jest jednak to – ponieważ dziewięć tysięcy lat sta-nowi z perspektywy całości prehistorii zaledwie krótki moment – że kraj Brytyj-czyków nie był jeszcze wyspą. Najnowsze izotopowe datowanie czasu śmierci„Człowieka z Jaskini nad Wąwozem” wskazuje na 8980 ± 150 lat. Wynik ten,przełożony na lata kalendarzowe, każe umieścić ową datę w ósmym tysiącleciup.n.e., czyli zdecydowanie wcześniej w stosunku do czasu, który geologowie usta-lili jako okres powstania wysp u wybrzeży Europy (por. s. 45). Nawet gdyby„Człowiek z Jaskini nad Wąwozem” urodził się dokładnie w tym samym miejscu,w którym umarł, nie ma najmniejszej wątpliwości co do tego, że był on miesz-kańcem kontynentu.

Page 9: Wyspy. Historia

43

<#:=�>#?�,?=@AB@�C@3DB#E,��F�6;��������$����� �&���$-��� 8����������GE�-0

�;H&�� �����7 ��6�� �8�� ������������ ��������� ����������-��������!!��-����

����� ����������� ����-�������� ����������������������� ����6&�����0

��6;��� ����-��� �� ������ �� ������������7����-��� �� �&���-��� �� &���$-�

���������7�-����� ��@�-�������� � �� �-��� F�� �&� ���6;�&� ������ �6;�

��8� � �� ��&��� ;��-�7��-����7 �-�6;��� ��-��;���-8� ��� ��-�� ����-�� �0

� ����-��� ����������2�6��� � ��2� �������6;���2�� ������ ������ ����-�0

���2�F�� ���� �&�������� �/����������� �����7���� �� ��� �(����� ���-���

� ;�������������� ��� �-�;�&��-���2�;��������� ������������ ��&���6���6��-�

-�����-��;��,�7���-��� 6�� �����������-�2 ��- �����$����� ��� ���I�������

�J�''&����6�� �� ��� ������ ������� ���F����6&����� ���� � ���� &��-��0

���7���� �8����� ����������!)K��������������;� �� ���$�����6���-���

�����6� ����;�������� ���(���6�� �8�� �6�������F�6��������!1K��������

���;�� ����������6�-�����6 ���� ������6�(����� ����������!!��?F�������&

��$-���������6����� ��� ���7���������''&����$����0���2� �����7-��F�

�$�������� �� ��� ����F����� ������������

�-����� ����8I� �-���� �-�2 ��-�������7���-�&� ��$-�� � 8� ��������

������ �5-���6�� � � ��7�� ���;�5-���� ;� �#-��� ;&� ��-����� -������� �����

������������6�������;��(����� ������$��������$�������*�-��%�����&��� )'+�

:������� �������$�2����8� J�-�� ;��6;����� �����$������������ ���-����

-������ ���-�� �� �����-��;��������2���������������6�6���� �0

� ��� �� �����/����-���2� � � ��2� � &�-������2���� �� ����6������� �����

���-����2�� ���������2&�� ��� �� �6�(��� ��2���� � ���� ������0

� �� � ���-���������� ����&���$-�� � $��� ��� �7;�������6;��� � �� �� ���

�������������-�� ������� �6���� ������6���� �6�F�� ��7�����6�� � �� �

���� ������'�'''�����������&����-��-� �������;��6�6�� �8�� ��������� ��

��� �����������;�7�� ����������&��F��� 8����������2�GL��� ������M��� � ���

�;����H����� ���� ���7����6�F��-�����8� �6��-8� �����������

����� K�� �����/����-���� ��� �6�� ���� �� �������7-��F����7��-���� � �� ����

�-��7-��F��������&���������6������F������������ �������� ������6���6���

Page 10: Wyspy. Historia

44

NORMAN DAVIES | WYSPY

%����.���������$����

Page 11: Wyspy. Historia

45

I. WYSPY PÓŁNOCY

�$���&��� ������ �� ������ ��� ����� ���6�� I�������������2���-��$�

������F������2�������� ���2����-;��

�-��� ������ ��6;����� ����������$����������-������F;���2�����7-��F�

��$������;�����������;� ������ $������7���$�������� ;���� ���������A�6�-��0

�7� �6������������ ���� �&���� ��7������� � ��� 6�� �68�-���������6

���� ����6�������-9����������������-�� �� ���$�����������;7��;��������0

8� ��������6;��-���2���� ��� ��������������;�&���$-�������7 � ������9�0

6;���� ���� ��&��������8� �����;���� ���� �������� ����6����2���-��

�-���2��,���-��7-��F�����/���2��$-�����;��� ������ ����-;F�I����� �&

���������������������� �-��2� �������� �����-����������������2���0

� ��,$-�����$�����6����8� ���7-��������� ���:��-��;���������2� ��-�� ���0

-���� � �&� ��-�;��� ��-�7���������(� GD ���;H� �H� ���;H����������

��-���� �������;�GD�����N-$�;�;H�� ������������ �&��������F���-���

�����������7�-�� ���� �8� �������$����&��-��� �� �6;���$-�;����8I�����

��G%-���������-���H��A������ �&�������2� �&�-$�� ����-��7-��F�������0

��������������� ���9�I�������� ���-������ �-�6;�;������;����;��;�������

���$7�G%-������2��:�/��H������� ��� ���� ��������M�����8� �������;�

�;��;����$�����������������������-������ ����;�� ���� � ������ ����0

-������� ����(�������;�����-�8� �� ������2�� '�� ����-$��(�7 ���;���

� �������������� ���� �����2����$-������/��&���� �-����������0

����� ��� ���� ����$&������-����������F��� ����-������A�6� �-����� �� ��� �

��������7���&���������� ������;��� ����-;F�I����-����������-;�������2�

��-��� �-������ �����-;�� ����2� � � ����$�� ����� � ���������-�����0

�������� �� �&�F� -� �� ������,� �8�� �����'''��� ''�-����������-����������0

����� ���� ��;����������G>����H&����-����F�� ���������� �� �� ��� ����$�0

�������������8� �GL �8� ������� ��6H.�

B��������6�������� ��G>�����H��-������ ��� �������������$7��� �0

������������7��-����������� ���� �&�F��������-�����������������G0

� ����H���7�G� ���H�������������?������;�� � ���-�������I����������;�

�������- ��2�8� 8������-�9 �����2�������-������ 8� ���������G ������HK

��� /�� ���� ����� �*G�-��� �� ����������H+�� ��7�������������;������0

-$������ ���� ����-������ �� �� ��*G�����H+&�6��� ��-��� �� �� �� �����

*G� ����H&�G ������H+��=��&��� ����-��� �7 ���������;�&���-���-�0

� ;������ ������5�����������8� ;����F���� �������-����2������� �0

-�;�&���$-��� �������6�F��-���2� I��-������ ����O����� ������-��������(

����������6�8� ��2� ���F���� �-�����(�� ����� �6�F���� ��I��-��7�����������0

�������M���/��7-��� &�����-�����&���� �;�����������2&�����6�������8� �6���0

.=��L��3�-P ��&����� �������������&�C�����!1�&����)�&�������������������'''�-����������-����F

>��M�����<��7� �&�������������� �������� ��������&�C�����!!.K�M� ?��� �� ����&���

����� ����������� �� ����&�C�����! !K�M��?��:���-�&�!������������������ �����"#�����&

C�����!���

Page 12: Wyspy. Historia

46

NORMAN DAVIES | WYSPY

�����L��� ������� ������-�9 �� � �� ������-�������I���� �� �6;���2� � �

��-���$���L�� ���6&��� ���6�����F��� ������-�������I����������������6�

����&�F���;���8I� ����� ���6����-�Q� ��� ����-�� ����A������-�� ������

�� �� &�6�� ������ ���� ���������������6 &��F���� ��7����-�����I�(

�F���6;��� ������7�F�����(���6���6���-���G>�����H����-��;����7� �6�� F�� �0

��8�� ���&���-�6;������F��-������������(����-�� ���-��68� ����(�7-�;�

�-����7������������ ��G>�����H�������8� ;� ����� � ��7Q����� -�� 6�� �

���2� ����� ����6���2�-��������� ��� -��6�� �-����-������������-�� �

���������� ��� ����������� �-�����7�� �F����-�� �2��� �6���8� �������������

� ���������G ������H�����-����7�-� �6������F� ��� ����� �

��-���� �� ����-�������� �������$���-�� �2�������2� ���������� �

�-���7� ��7���8-�� ��� �2������� ���A ��� �����7���� ������ ���0

� ��2&��� �����2� ���2���� ����6���2�F����-�������� ����� ����A��� �������0

��� �����-�2��� ������ ��;��� � ��8� ���;�����&�F������F�������� �2�����0

�$������2� ��� ����������� � ������� ��-���F����-$��� ��� &� 6��

����-��������8� �� ��7�������/����F������F�&��7����-�� ������6�����

�-���7-�6���� ���-$F���$��������$-�-�� ����2����-��� ����2�-����2&

��6���&� ��7����&� �������� �-������A����� G� ������-���-���H�(�� ���

G,�$�����C;��H���G� ���;�����;H�(�����6�� �6������ �6����G>�����H

� ��� ����� ���6�� F�!'�� ����-$���L��;�-����F���7����-��7�I���� ;���6�0

����� �&�����6��F�6�7���:����� �;��;���� ����6� ������������� �������60

���-������ �6����� �� ���������'�� ����-$�&�������6��F�����(�� ������.'�

?�-����6���7����������������� ���6����G%-���������-����H&���$-;������� �

����� �����F� �8I����-����� ��� ��������$6����G���� ����$�-F��6H��A ����

���������&��7��� �������I�����������;�� � ;�-��-��������;���� �6��-���

�����&�6��7���������F������ �� ���� ���6 ���� ����� ����-� I���7���� ��%0

-���N-$� �������L�� ���6&�� �8� ��������;�� ������ ����� ��������� ���-��0

� �F�7�-��-�� �;I��������2��$Q� �6����2�(�����������������-������� ;���0

� �&�� �����$���� $���� ���� ���$��

�7���������� �����-���7�-� �6����� ���� �������-����2����-�� �2

-������7� F���-�� �2������$��2������2����$����7-��F��G%-���������-�0

���H�����������2� ������ ����������8� ����� �������2��5�����7��0

�8-�� ��� ;���������F;��� ����-����������$������� �G,�$�����C;�H&

����� ;�� ����-���;����8I�����-�� ��������-�����B����-�������- ����6����2

���2� �2������$���-�2��������� ����$������;�������G�����-����-������H�

,-�������2� ������ ������������ �-�� ������ ������������ �2�7-�����2�G%0

-������2��:�/��H&������-����2��;��;���2����2� ����7-��F��G� ��� �6���0

���H����$������ � ��$����0���2� � ���7-��F�� �G,�$�����C;�H��% �0

������ �����7���-�� �-�� ;������ ��-��������� �����-������F��������0

�E��,��5���&����������������$ ����%�&�� &�C�����!�.�

Page 13: Wyspy. Historia

47

I. WYSPY PÓŁNOCY

7 �������(�� � ��������-� �8-���6&��$-����������$�����(������6;���� �6��

�����-� ��� ��F�� ��

�� ������ ����������������7������&��7����������-�2 ��- ���� �� �0

� �I����� ����6������2�����������2�� �6�����2��$��������?�9�7��$��6���0

����� ��������� ���A ����� ����F����2���$�� �� ����-�6���-����F����2

���$���A ��� ���� ����&�F������������7-�� �������6�������� ����6���-0

������ �6������6������2�������3���������2����$���-���-���� ��F��� �

����I��� ��������7���6����6����F���-�2 ��- ������������9�������&����-��0

��� ����2-� ����&� �������� ���F�� ���6��� ����������-���-7 � �� 2 ��-�����6

��7-�Q� ��F���7���-�����-���I�� �6���7�-� �6�-��� ��������-�� ;��� �

����� ��A ���� ��� �������7�-� �� �����������8����2�6����� �� ���;����;&

��$-;���-�������� I&��7��� �����-������-���������-���2������2-� ����

A���-���������F�� �&�F����� ��F�6;�����������2��-�2 ��-������2����0

��� ���������-�� ���������������-�67-������� �������&��� -������ 8� �

� � �� &� � �����6�� � �� � �-��;��K�� ���� � ����2�����&� �-���F���2���

�$Q� �6����6���� &������-���-��I������$��2 ��-������2��A ��6�������������0

��;��-;���7-�Q� �� �6�����6���2�����/���8� ���2�(������2�������2����0

���2&�������������G>����H�(���$-���-�7 6�6;�7������������ ������ ��

�� 9�&������;����� �������� ���2���7-��F��GL �8� ������� ��6H��D6�0

� �� �� �����&��7�����2�;I�7�-� �6�-��8� ���� ��-���K�7�I��F�&��7�����I

�����6�� �8��������&����-����������� �&�F�7���$����� �6��7����I��������0

-�6;�������F���-��;����� �����������;����������� �-����������������0

�� � � �� ��F��-����;�I&����-���� ��������� � �� ��&� 6����� �-������������6;

�-����;I���7��� �&�� ���/���-������6;����-���-�����:�6;����������� ���-� ���

����6;�����������2�� �������� ������/��&��������(����$Q� �6����2����0

���2�(�� ���6;�������2�G>�����H&���� �7�� �� � �I������ ���� 9���6;��

��-���7 ����2��� 9$�&�������6;���2��-���� � �������������7����������0

� �� ������ ��������8� ;��������� ������7-��F������������6������&

�������6;��� ������F�7-�������� �7�� ���;�I���6����� ����;����������� �2

�-������ 9���2�������#���� �7�� �6�������I�G�� ���: $��-H��*%F���������-$70

��I� ����;I&���6�� � ���$7� ��G�8� �H� �-7 �� � �� G: ���H+)��B�$-��8� � �&

��-�����-���6&���� �7�� ���;�I�����F�6;���� ��� �/��$�����6�8� ���

�2����������� 9�� ����I���������&���$-��(��-������������������ ���� �(�7-�� �0

��7������'� �����*G,������:��-���A���H+��=�� ������������8��� �-����6

F����-�������;������-���� F���� ����6;������7-������L ;��;�������8�����6&

�F���7���� �� �I&�F��7��7��-����;����� ������� ��;����I��������7���0

-� �-�� ;��6;������ ������-���� ��� 9�� �������GB-� ���B� 9$�H �

)3� � �6���������J�:�P���: ���-��*�-����������+�

L��� �G?�7 �H��A�������2� ��������� ������� *������&���� �� �� �+��M���� �������� �

��-��������-��6��������Q-$�����������G?���H� �G?��� ��H��>��� �� �����������7��0

� �����-��� � �� ��� /�� �����(� � *7 ���+&��� -$�� ��7-�����������7-������ 9$��

E����6���������$�����������-��� ��7�;�>��� �����������2��6�8� ��8� �

Page 14: Wyspy. Historia

48

NORMAN DAVIES | WYSPY

O����-������-F���8� �������� �� �-�������� ���6 �������:�/��� ��� ���

G���2$H��-�8����� �-��������2����/��&����� 8����2����� ����� ��0

��8� �6����$���GD��2$H�7���� �-��� ��&��� ����/������2� &�G���� �H��

8-���� �&�G�$���H�(�8-��������A���-����������� � �J����� �(�G���2�;0

�����/��&����2$HK������� �)�G� ���$-&����2$HK����� �)�G8-���� �K����0

� �HK� �������(�G�$���H� � ������� �(�G�� ���7 $-�� ��� �6�A �Q� �0

� ��H���7� ���������J�G���2$H&�G���2$H&�G���� �H� �H�$���H���G���2$

��/��H&�G���2$���/��H&�G8-���� �H� �G8-������H��L�� ���6&�6������;���0

�-����&������ �� 8� �����������- ����6;�� ������-�� �&����6;�����-�;�����-0

������2����/��������6�����6 ����2$���6;�G�-����7;H&����2$�G����7;H&

�$����G������H� ����� ��(�G����-��H�����-����� ��� ���&�6�����������2

�-�2 ��-������2����������� ����������F;������$������2���7-��F���$������K

�-���������� �&�F������������ �&�����-�����&�G������C�F;������C��H���7���F�(

7�-� �6��������(�G�������$����H&�� ��6����6���������� � ��� ������� ���

A�-� ���-�� �������-���������-�� ��� �� � �2�� ������ ������������6

-�����6 ���� ������6�����������F�� ������ �����-������ ������� F�6�0

����� ��� ������ �����������2�� �6��2�����8� ��3� �� ���6�-�����6 ������0

����������8� �������2���� �$�&���$-���F�������I����6;-���� � ���6 �����0

��������$���������-��� �� ���,���-���� �-����� ������-��� �������� �60

���6���-�� ����$��-����2� �2�� ���� ���2��� �-�;�K��-�����-8� ���

��� �-��������� ������-��� ��;� ���&������6���������F� ��������2��-0

��6��-�����-����F� �8� �-�����-����2����� ���� ���������-����-�����0

������6���-������� ����-�Q����� �������-�����$��F���8� &���$-��� �����0

��� �����6���-�� ������-�� �����-������������-����9 ������6&�-�����0

����6�� ������������-��� �8�� �$�&�����$�&��$-� �$�&���-�;�$�� �F�� �-��&

��$-��2���-����� �������� ��������F� ����-���6 �F���8� ���� ������-��0

���������-����������� ������ �� ;�-��������� �� �������2-��&�����-�0

������ ��(��������� ��-��� ���6 ���-��- �����2K� ���� �����&���-��6����-�;0

����� ����/��������-����-�����-�9 ������������������-����������� ��� ���-�60

7-���&� ��$-���;� �������� �� I� ���7-��� ������ ����-�J�� �6�� �� 7���-�

��-����&� ��-����� �6�� ��-��� -�����&� ���� �� �� ���������� ������ �� � �

��� �-�� � 6��6�����;� �����7 �� ��������� ��� �6�%��� �D �� &�����$-�����$�0

������ �������������-� ��� �-��-���6������/� ����-��2�����������F����2

���K���������� �����-�����;��� ������-����-�� ���-��6�8I��$��(���-��;���60

��F� �6��;�7������-�����/��� �������-����� �� �6;���� ���-��-��&����7������

�- -������7�� �7�� ��-���� ���$���B����������/������������� ����6���I

���-�� ;&�����6;� ��� ����� ;��%��- �-�2������;� ��� �6�������- �-�2��� ��

��-��3�-P ��&���*�����J�-����###&����# ���������+���������������������� � �,-..)/-..�*GD7 -��-��J

���;�� �-�� ������ ''(. ''H+K����F��>��5-����&�M��,�- ��-�*-��+&�'��������%���� ��� 0#�&���

���������0 ����&����9-��!1)K�M��=2���&�0����1�������'�������&�L��7- ����!!��

Page 15: Wyspy. Historia

49

I. WYSPY PÓŁNOCY

:������������������-�2 ��- �7�� � ����� �������I&�F�� ����8I����

���� ���������8� ;��2����� �����G-�����6����� �����;H�6����-�����-0

�����������3� 8�� ���;�6�F������F��������� ����-������ ���2�-�������������0

8� ���8� ���20�7 �-������������ ����� ����7�I��� ��� ���-��������;��� ��;&���

��F������������ ��� ��� �������� �������6;������� ����-��-��F�� ����

-� K���������� ����� � �� ��-$�� �F����6���� ���������6�2�-$�� �(��-��

��-����� ��-���&������� ����� �� � ����� ��-�$���3�������;������-�������

������2 �������M�����-$�� ��7-��� �����-������ ���� ������ ����-�I

� �� ���6�6�6����6�� ������ �����6��-������J����-��6�� ���� � ��-��6&���$-�

����������7�I� ���-����I�� �� ��

G>�����6����� ������H�7����6�����-��2�������-������ ��� �����0

��������������� �����M�6����;�� �(�� ��� ����� � ���6��-������A ������5� �� �

���2� �������1'''�-���������(���-����������68� ���-������ ������6��R���

�/�������� ��������6������2����;����2��$�������E�-��6�� ����-������

����-������.'''�-��������&��7 ���6;��� �������;�� ������ � ���6 �� �6�� �6���

B-�� ���A ���������������7$��6�6��������6 ��������6���6�����- &��-���

�-�� ������2�-�� �$������� ���� ��7����� ����-������-�$��-�����$������&�� �0

-������ ������������������6;��6�� ������-����� �� ��M�8� �����-������ 0

8� ��7��&����� ��-��7��������-������� �-�� ���8� ���20�7 �-����&���7 6�6;�

��7��-������6;�����2&���$-���� ���2� �� �� ���� �2��-���;���I���7-��������-��0

�� ����$Q� �6����� ���� ������ ���-$����%��������������-���/�� �2�� 0

� �-$����� ���������-������A��� ���� �����8� ���20�7 �-�������� ��� 7�I

�7������$��-� ���2�� �����/�$��?��-�� ���������-�� 6�� �2��7-���0

�$���A����� ��� �6����7��� �� ��- ����� &�F����� ����� � 9�-��-���� ��0

� ���� ����� �� ���� ���-��I���� �6�������� �6���J��-��� ������I�� ������

��������������-����� �2��������-���� �2�� ��M�8� �����-������ 8� ��7��&

�����8I����6���2�-�6�$���$�������� ���-��� ���������� �&��������������� 0

�����-������� ��������������F�� ������� ����-��������� ���6 ������-��6��%�0

�� ����� ���8� � 0�7 �-�����7�� 7��� ���� �������9 �-�� ���� �������2�-����0

�6� ��$�&� ��� �2��-���� ��=�- ���-��� ��(���67�-� �6��-���7���(���� &�F�

G-�����6����� ������H�-����-������ ������� �����-$���� �-��6 &�6��� ����� ��0

�6 ������-��6���-7�������������������� ���-�-�6 �� ������� ������-����0

� ���-���-������������ �7��� ��3A?����8� �E�-������-���6;������2

�-������$��������-� ������������ ���6 ������-��6���������-����7����������

��-������ �&� F�G�����������2������� ;��� ����������������7���-��

����6�E�-������6;�� ��������$����-����������6 ���� ������6�*���+&����������6��-�0

� �����7�������������6�� �-����6�� �� �����2�-����-���� �6�����H��

A�� �������-�� ������-���G������$����H��� �6�� ���6����� ��

� ;������7�������;��������-������� ;���� ���������D-���-��;������ �0

�%��> �2�-�&�<��L-��0>���� � ��&����������������'��������2���� ���������������3�������4

�������������� *G����� ������� ���� ���������-�� �/�������� ��2�- ������7�������0

�$�H+&�G?��- ����M�-����9�<�����,���� ��H��!!�&���� !&�����1 (.'��

Page 16: Wyspy. Historia

50

NORMAN DAVIES | WYSPY

�&�F��� �-������-���� �-���� ������ �� �-���������� �7������������ �0

����-��I���$������2���7-��F��G>�����H��������� ���� ��A ��� ��

���� ���&������-��� ����6���-������-��$��(��-��7�����������������������F

���������-�������-����6�� ��8��-��� �7 -��������� �-�����6��6;����� �

���-�������� ��-�����=������� �����6&� -�� ���8� ��� ��� ��� �������0

����2��3���-��6�6;���2���-���$����� ���I��F���������8� ;�� ��� ������ �

� ������ ��6�� �� &�7��������-�����2����7�-����6�� �� ��� �� ���� �60

����� �� ���� �6��������� �������� ����&���$-���-��� $�������7;��������6;0

�����-���-8� ���� �����$-�-����:����� ��� �7���������� ����8I����7�6� �60

����2� ���F�6� ��F���2������ ����2��D7 -�� ����� ��� �6���� �� �&� ��$-��2

��-����7������-������������ �����F�� ���$���-�����-���2&���� �6�� ����0

����&������������F����2� ����7���-��2������ ����2���6���6�����$�����:��0

� �&�� ��7����� �������F�� ����8� ���20�7 �-������2� ��������� �� ��

��-����-��68� ����-����� ��;��� � ��7�-�����&�����8� ���� ��7 �-��0

���� ���� ���9 � ���� ��� ����/�������#��� �6;�����-��������&�F��� �����/0

�����F���2�����-��� ���$-������2�7���-$�� 6�F����$Q�������� � ���� ��

��������������������� ���2�-�� 9�-$���A�� �������2����� ��7���������

����8������� ��������A���7��6������ �&����������������7 -����-��������

� �����������Q-$�����F�� �� �&���6��6;���� ��-�� ������-� ���� ���-��0

������������� �I� �������-�� ����7�� ��#�2������� ��� ���� ���-������ ���0

��I���� 6���� �&� �� I� -�7&� �2����I��-��� $-��������7 �-�I� 6��$� ���-�� ��$��

% �6������� �������(�����-�������-��� ����� ��-����-�� ����-�-��;�����

���-�� �2�7�����2�(�7��������� � ����� ����������������6���� 81�

�� �� ���2� ����� �-��� ����6������ �������2���������� � �� ������ �

��F���&�� F���6-�������A�6����8� �6�����������;���� �����������

������2������������7������$-���������2$��GM�� -��A�6� ������H����GD ��0

��6����� �H��� ��������� ���2����������/��-�8������;� ����;������ �6

� ���6���! �-���������:����&�� �-�;��������-$�� '���������-$�����8� � � ��0

�-$��1'���������-$�����-�8� &�� �������� � ��������� ���� �8� ����������� 0

���2�� ����7���2�������5�-���-���� �������� �� 7���6������2���

����-�����2�7���-��2�G,�$�����C;�H� ��6�-����2��������-;���-�� � ������0

�0�-�����6����GB-� � ��B� 9$�H���� ����������&������ ���G� �2-���

���$-��H����7� F��6�������� ��� �2���� �����2��-��$�&���������������6

�����-�������-� ����� ���&���$-��������� ���-��������� �7-;��!��%F��

6;��-$���I�����2�;�;��������������-������;���7����;�������� ����

6�� -�����F;����������2� �6����8� �GD ����6������H&���$-����F�7����8-� ��

�1�-�����������GB��-��-�� H���� ����A-�����3�P ����������*�0�5���&���� ����1��5 �� ��4

��6&�������E��=�7������&�B-��$���!!1&�������(��.&��-����F��������������� ;F���M��>��9-��&

7�����������1����������� ����������������� ���������0��� &�C�����!1 �

�!B����-����� � ���< ���(��������� �6���8� &�����$-�6������ ��7-��;�������� 0

�����;������.�''(.'''��������*�-����������+�

Page 17: Wyspy. Historia

51

I. WYSPY PÓŁNOCY

-�� � 6���� �� �6����&��� ���-�� ���-�� � 6���-��������=������� ����8� ���

��-��� ����2�����$��7��� ���2��� �;� ������������� �����2�9���������2�

A ��;��� � ����6��� �6����2���;�������� �����;������� �����-��0

7-��F��� ������ ����6���6���G������-������� �2H�����$����������-���7�0

��� ��7 �-�������-�� ��$������� ��$Q������� ���F�����7 ����������������

8� �� �&���$-��� ������������-����-����� �� &�7-$7� ���������� ��6������-��� 0

�����:��8I��2�����-�;���2�� �����;���������������-��68� ��-������$�������0

�����-����� ��8� ��$��������� �-�$�����F���2���� ����� �������0

� ��B�F����� ����-����-������$6�� ����&���7��6��;���7�� ����7�����2

��7��&����F;���2�6�������� � ���7����������� ���F����7� F��� ��7���-��0

���������&����� �������������-��� ������� ����������-9��K���������0

��F�� ������-��(��$F������������ ����-��/&�����&���6�� ���������� �&���-������(

�-7 ������� �����2�����&���$-���F���7��������QI����� �6�����3���������

���� ''�-���������� ������ ���������� �-��2� �� �� &�����������-����7�-���� �0

���;�(�� �� ��������-���-������ ���� ���&�� ������ � 0����6��(��������

7���-���;F����6�F���-���I��������7-;���

:���� �G-�����6 ���� ������6H���-����6;�� ��� �������������������-0

����� ��7�����8� ������(�7�I��F���F��� � ���� �����/�$�&�F�6;���2���� �0

��� �� �� �� ��� ;���2�-��-�����2�������F� �6����7��� �&�F����������0

-$������������8� �����������2� ��;��������-��$������6;���2������0

������ ��

B��� ��6����� ������������ ��7Q�����-�� 6�� ����-$���2����

���$��&�6��� ��-�� �2������$��2������2�������2� ���A��G%-���������-�0

���H&��� ��F����-���������� �� �-�������� �� �� ����-����� �-��2��$��� ;�0

�;���2�� ������F��$-������2���7-��F�&� ��� ���� �����-��� ��6;���2�� ������0

�$�&���$-���;������������� ������������7;������6���-��������2� � ��$���0

���� ������������3���6���-����2����-$������F���������$��7-7 ����-��� �� �

��������� �������-���� �-������-���������F��2� �8� ��2����GD ��0

��6����� �H&����� ���GL �8� ����$�����6H�-�����-$F���2�� �6����2�������0

� ���2���7-��F��2� GB-� ���B� 9$�H��3-�� �&� ��$-�� ���-���� ���-��

���-��������� ����������-�&�����������������$-� ��2�����������2�7��0

�-�����������2� �6����8� �GB-� ���M�� -H&��� ����7������-�� �� ���9�

:������-��� ��� �� ���F�����6��� �6���� I&���;�6;�������� �;��-�����-�2�0

��$����� �����;������ ���-��� �� �����7� F��GD��� �� �� ���6�:��� H&��� �

�$-� �������� ���� �����-;F�� �� �������7���2����7$�&���7�6��;���� ���

����$-� ���-$����GB-� � ��M�� -H&��� ������� ��-��� ������� �0

��� �� �� ��� �� ����� �����-������2���� ��

D���������-���� �����6���� �����;����7 �-�I�2����������� �������� �(

� �� ;&������&����;� ��-���� ��F������������ ����-��� ������ ;���� �&�� ��

��� ������;���������I������7-;��&����$����0���2� �6����8� ���-��$���$-0

�� �2�������6�F������ ��� �7-�7 ���� �Q&����-����-���-�� ��-�������0

���7�����-������7�-��� �F� �2������$���B�����������-��������6������

Page 18: Wyspy. Historia

52

NORMAN DAVIES | WYSPY

�-���-�����������''�-�����������-��6�&���������$-�6��-���-����-����

� ��� �� ;������ �I� �� �� �����7�� ���-�����������8I������-��0

����� ����-$��(������� �2����� �0���2� �2��-�/�$��GB-� �������0

� �H����� �6���&�����$-����7�����G� ��� �B�� �����B-;�H��L�������-��0

� ��� �� ��6����6�����8� ���-��������6�������6���6��������6����2�������6

��� J�7���6 ������ �$��

>��6� ��-�� �2������$�����-�������-��$6��-���$���;���2&�������0

����������� ��GB-� ���B� 9$�H��L ����� �� ������� ��-��� ���������������;7

�;�K������������� 8� �������-�����7����� �� �� � ��K���7�� ���-������/��0

�2����� �����2����$-�����-������� 7�������� ������-�9��������-��2�

�� ����������2� ����-���6 �����$Q������� � �� ��� �-�7 ����2� ���� ���2

���$-����7������ �� ;�� �� ��� �2����-$�������2�� ����� ������

�-��� �-��������F���2���Q-$�����7��7 -� � �������A ��;��� � �����0

F�������6�����2-� �� ������ �6����6����8� � �6�6�7���������������� �0

7��� ����/����&� ���F�� ���F�� 6��� ��-�� ���� ��7�� �6���� ���� �����2� ��0

���/��L��������-�����7������;������-�� ����� �8� �F��� �7 ���;��� ��-�7 �0

��� ����$-������-$�� ������ ����������������� �I���� �2�8� �F��K����-������ ��

��-��� 9����6��G���� �H���� �-�� �&� ��-� �� ��� � ������F�������� �2�� ������2

� ��$������2��-� ������ �����2�������,�$������-��F��� �����6����� �

���$-��6����8� �G3� ���L ����6�>��� H&���� �6������ �����������6� �����

���������� ������� ������������2���-$F����$�������� �� �� ���-��I

������ ����-�����-�� ����� ��-�7 ���� ����$-�� ��� �-����� ����� ����-���-�0

���I���-�� �� ������-��������7-�����-�������������6���6�����$��������0

� ���6����� ���������-��������&��F���7����-��7�I�����8I������-������� 0

����-$�� ��-��I��G> � �-������ �H&�� ��;���-$F������� �8� ����7��-��0

� �8� �������2�����$����7�;���-$�����F���7���7�I&� ;�������2� �6

����6 ����G> � �-��H���7�������� ���6������������2$����� ������7� F��G��0

7-��F�����2��:�/��H� ��2�;���F��G�8� ��: $��-H� �GL �8� ������� 0

��6H��L2� ��7��� �����8��I&�F��� ���$-���-������G> � �-��H������� ����-���0

��-�����;���� ���-����G� ���;��-���-���H�����-���-�� � ��-��� ������7-��F�

G,�$�����C;�H�-���������� ���;�� �� ;�-$������������� ��'�

�������� � ����� 2 ������ ��� ������ ��2��� ��� ��-���$����-����2

���-����2�������2����7� F��� ������� �2��-������2�-$������ �-� ���� �

� � �&�F��� ���$-����� �2�(�����-�������������5 ����B/����$-��6����8� �G3� ��

L ����6�>��� H�(�����������������2��-�2 ��-������2��3����� �� ����2�(���

�-�����������F������9������� ����F�;���������5 �������7-�����(�6������ �6

�������� ����8I�6����������������

%���� ���(�� ��� ����� �����7�� �(�����F;����67�-� �6� ����6;���2

����-$�������-��(�������F���� � ���6 �(���� ���� ��&���$-��-�� ������ ��7�6� �

���������� �2����2� �2�-�6���2��$��������B ��8��;��&�F����-��� ��0

�'>��<��LS&��������0��� �����������&�C�����!�)�

Page 19: Wyspy. Historia

53

I. WYSPY PÓŁNOCY

� ������ �$���;�� ����������8� ;��� �����%��� �� �,��-���� -�� ���� ��� �

(���������7����&�����$-��2������������$6���-����6�� �� ��-����� �-�� � 6���

3� 8�6��������F��� �&�F�� �2��� ����2����;��$������F��-����6������I������ �0

� ��2�����2 �����2�7�;���2������ �����9-����6 ���$������ �������Q� ���0

� ����������� ���������-���6������ ���6��;8�9����6��(�����;���� ���������6��

����6����� ������� �:�/��&�B� �F���� ��� ����% ��-$F���2���������6 �-��

��-����6��� ��&�6����6�������&�������� ����F���;���-�Q� �&�F��8� �����;

�2�7��� ����2������� �;���I� ���� ��� ������ �� �6;����� ��7� ������ �7�

����������$-�-����%���� ����F��������QI��������6�� � �7 ���;��6�����F���0

�2� �2������$���-�� �2�(����F;���2�����$������2��-�/���2�G������$��0

��H� ������� ���� ��6���6� ��� ���� �� ������� ����7-��F�� G,�$�����C;�H

�G5-���������H��B���-���-���7��� �������� �$����6���� ��-��� ���0

������6��-����������-������� ;���� ���������(������� ����������-��G,�$����

C;�H� ������ 6�F� ���2� ���7-$7� �������&� ��-�6��%-���E��6�� �����-����

�������7-;���

%���� ���� �� � � �� ��������6��������-���-�����:;� �J��� �������-�

��2$����� �������-7�����-���-���&��-����2�&��-�������2 -$��-����0

������B�F������7��� ����� ��� �����9����6���D�-���� ��6����������&�F�

��6������ �6�����������6;��-�������� ����9-��7��� ������ �������2&�-�0

�-������6;���2��������$����������-��6�������-��

B�-����2$��������-���-��� ��-���� ��6;���� ������������

��� ����-2����� ����&���$-������-��� �6� �����7����������2� �� ������;

9-�;��7 -���2��� �� ���$-�����������2�7���-��2�� ������������F�� �������-0

�6 ������ ������6�7��������� ���-���-��&����8� ���� � ���2��������F���2���0

� �����2�����&��-���;��������-��� �����������6���-���-��7����6��,��;

7������-���-�������������������A ���$-������6��� �6����2�����2�7��� &

��� �� ���2���G3� � ��B-$�$�H����GD ����6����� �H����� �������-������0

� ;���� �&�� ��������������-$�����8� ��5��������� ����������2�����-���6

��� ����������I�� �� ;��$����� ������ ��� �F� �6��-����9 ������6�

�7� ��6������ ����-2���&������� ��7����-�� �������������$7��-��0

�����������F���-�6� ��������;�������������-$�������-�8������ �0

-������A�����2� �2��-�/���2�GD ����6������H�� ����8I���� �2�6������ �-0

�����������2� ���/����A��� ��������$����0���2� �2�7���-��2�GB-�0

���%� ��H��-����F� ����-���6;�� ��������2$��C�������-���6��-$F� ���� ��

� �7 �&�������������7��� ��� ������� �$��������8� ;�� � �� �6�� 8��� ;0

����� ����� �7������� � ����-��� ����� ���$-��2�� ������2��-7��2��F��

��-����7�-� �6���-�9 �������������� �������6����� �����6�������� 0

���2�7��� ������������ �/��;����7-�����-���;�;������-������ ��

��$-���������� ����-���� ����� ������-���-������8� ����� ����������&�F�

��� ;���� ����� ��-���� ������-$���� ���� ������;� �� ����� ���� �

�-� �� �����2�;������/������ ��������I��-����������$-������-��&�8� �0

���6;��6������7���� ���� �6����������������-���2�

Page 20: Wyspy. Historia

54

NORMAN DAVIES | WYSPY

D�� �������2��� ;F�6���������$���� ����7�������� ��� �2�����$����0

������������ �8�����-���� ������-���� ��-��� ��� ��� ;���� �����-������� �

���������$������� �����2��-��$�&�� �-8� �� � �G�� ��-��/H�*��� +���������0

8� �6����2���� ��2�7�������-���7� ��� �6���&�����$-��2���-������6�� �8

�-����7-����(�����-����������������-���2���-7�� ��� ����� ��7�����0

� �/�������������-$������������-���6�&�6��� �9����6�&���$-��� �������� I&������

� ���� ����7�-� �6���F����A���-�����&���� �6��2���������G� ��� ���B-���H&

��$-�������� �I� �� �� �������� �6������6� ����������������&��F�����-$F0

� I�����-��-�7����-���������� ���� �-�����&�����.''�-��������&�7�������-�� 0

�������-;����9������������ �����&������6;����6������&��� ����������8-��

�-����-��� ������������������������� ;���� ��7�������������� ��6��-��0

7�� �J���� �� ����$6����-;�������-������2�������������$�����2�-��0

��-����������� �7 ���������������� �-������� �� �-����7������8���-0

��6��� ����6���� ��-���;��6������67� F���6�-������#��� �6;�� ��7 �����&�F�

���8I���������&�� �-�6;��� ����F�� ���:�/��&��� ���F���� ������ ����-��0

� ��� �����7��-���-�����6�6;����� ����8-����-����:�/�������6������ �

�������6�6;����� ���������;�-����������������B�� ���;�� ��;�*���%���+&

������ ����������$������D���� ��� �8� �������$Q� �6�� ��/���;�6������

7�����-��7-��&��������6;������8� �6��;�����-���6��������-������ �-8� �� ��

��7��$�����-���� ������K����������������-�����-;����������� ������&

��� �� ������� �6����2�����$�&���-�������2���������2����-���*���� �0

��� ����� �2�6������-������+���-���� �&������''�-��������&�7��� �������������0

�-$� ��������� ����������� ������-�������������� �6�����O���� ����7����

����� ����������������2�� ��-$���6������� ��8� ;�G� ��� ����B-��� H��A�

G������2��$����H������ ����� ;����� �6����2�����-���6 �����-��6���T�0

���6������I�� ���� �8I��-������8� ����&����-���-���&� ����&����� ����

7���8����������� �������� �����-����������$�����$-���� ���< �����;&

����-�����&� F�G� ��� �B-;�H�7�������� ��6��������������$���� ����� ������

��������&���$-�����$��;����8I��7�������-������3�-����!1!�������� �

��6-�����&�F��7�� ��� ����-;����-��� ����2�7�� &���$-��� ���8�� ������

� �8� ���-��� �8� ����-$��7��� ������-������-������8� ���

5���������� �����;��9 � �6��� ��6���G������ � ��H&�6�8� �7�6��6��G�-��

��7�� ���6�����$�&����������� ���2���� � ��-���6H��A ���$-������� �2�����0

$�&�����-������$������� ������7� F��GR�-�����B����H������������F;0

��������$����0���2� �2��-�/���2���7-��F�&� ���� ������� �6;����������� 0

� ���������$�K� ����(�6���G� ��� �B-;���$����H����G������2���-�9�-�6���2H

����7�����G� ����>��$�H��������������7� F���������G�-���;����$�0

�����H�(��;�-$�� ���������&�6�������� �������A��7���-��������2�����

G3����2�5�� ��H������ ��� ���� �� ;��-��$����� �� ��=���-������-��7�

���-��M��L��> �2�-�&������ ������������1����%������&�C�����!!�K�,��:��<��� ��&�%���4

����"����&�C�����!!�K�3��:���&�%�������0#���&�A���M-���!!��

Page 21: Wyspy. Historia

55

I. WYSPY PÓŁNOCY

���F�I&�F������������$��7������6�� 8����$7��� ;�������-$�����-��2�� �:�/��&

6��� �B� �F�����?�7� ��&�� ���-��2�:�/���6����-�����-��� ���������� ����0

�� �����&������������;����1&���-���������B� �F����������6;�����-�����2

��-�����6���2�7��-���6 ��D��8I��������� ��� ����7��� �������-����

:�/��� �B� �F����������8� ;�� ��6�����-��������

:�������6������� ;����� 8� ��������-���� �� ������F��� ����� �2�8� �I&

�2I������ ��-��7���-��6���I�������;���-F�8� ;��=�������-�����&�6������

�����$���-�2 ��- �����-���&�F������� �������-��� �� ��� �����������8� ��-$�0

���2��-��$�&�����������2��-�����6�� �������-�� ������>�����-�8I������0

���� ���-��� ��� �� ���� ��� �� �����-����$�2��-$���/�� ������;� 6���

� �� ����9�����K�� �����6��� �������������;�9�����6;���8�&� F��������

����� I��������������-���(� ��7�������-���(� ����������$7��I����;���

��������8� ���&���$-���-���-����������$��2 ��-������2��< ������� ��0

� �� ��6�� ��8��-�2 ��-�������G��������� �� �������������-��H������6��� �

�� �8������ ��-� �� �������&����F� ��&������&����-���7���.�

?���9�-������$�����������F��������� ���6�������2�����$�&������0

���2����2 -�� &�-����-�� �$��(�����$����F���2����$�2�� ����2������

�-���-����2��-��� ������� ����������� ��7�������������5�I��F��7���

��������������� �-�������� &���������6;��� ��-�� ��&�-� ���7�� �6���

��2$�����?�������� ���F�� ����� I� 6��� �� ����������� ���� -������6����2

7��� ����������67�-� �6�-��������2���������6 ���F���6������������7��

��6�� 8����$7��� ;��������:�/���&�B� �F�������7��� ���� &�������� ����8

����� ����6��������� ����-��� ��6;���2�������-�6���/���2$���M��������-

��� ������&�F��������� ��� ����7�� �����������������2�7����� �F�� ��- ��0

������6��� ���-�;��� ����������������-���������-$�������������&���$-��

��������������������������2��� ;��� ��������������������������� � ��

�;��;��� �GB-���C;��� ��� �6������H���GB-�����C;�����B������� �H���

M�� 8�������������7��2������-�������$�� ����-���������- ;&�����8�

��$-�6�������� �����$-��&�-�������� �� ���������������������������������

���� ���-����2�� � ��A ���$-��������6�8� �G��- ���6��� ����2�� � ��-����2H

*����� +����� ���������-��� �� �&� F���-�;�����8���-��6����-���6;0

��6�������-�6�� ��� ����-�9 ����6&�������F�� �6��-;F;���6������ ����=�� �2�9�����6

� ����� ���� �� �8I&��� �7�� I��A��� ����7���� ��������-����F����7 �

��7-�� I&�F�� ��� ����6���8�� �I�-������$�� �����6 ����������2&��7�����

����8�;������ ���-�2 ��-������2��-$F� �$��)�

�.?��=2�&�3���������%�� �����������&����9-��!��J���� �8���������������*G:�������0

� �� ������������-�H+&�����'!(����

���-��?��<��,-���&��������� ����� ����������#�� &�C������!�)K����;��-��� �����-����0

��6��?��5�-�&����� ������� �����������0�����&��- �����> �7-��2��!1��

�)%�������- ��� � ��-����2������;������� �6�� �?�9-������ ��&����-��-�������������� �

����1&�� &��!..&� ��������%������������1&��!. ���$Q� �6��-��6�� ������- �������8� ���� �A��

?��&���$-������F�6;����� � �������6�����Q-$������-� � �� ���

Page 22: Wyspy. Historia

56

NORMAN DAVIES | WYSPY

M�8� �� ����� ���&�F���$����� �-�����-��6����������2��-�2 ��-������2

�-��� �� � ��-���2���-���$�� ��-�� �����6� ���2� � � ��� � ��� ����6�

�� ����7�-� �6��-��6������8-� ��������-������ �7�-� �6�-�� � ���6����20

� � ���� �F�����&�� �;�-�������������� ����8�&� F��������$��������������������

���7 ������� ���-�����-���2�������2�����-��� ��-������6�����������G�-��

�-� ���-��&�����-� ������H�7���7����-��������� ������ ����7�-0

� �6������ ������2��-���$���=�������-�����&������ ���-��� ������ ;���0

� �&����. ''�-�������������;� ���$����G����$6H��3� �� �� ���-�2���$����������

������2�-�6�$��7-�� ;��-�� ��6������$-��� ������8� �6�������2�� ��$�

����� ��6������- �������6�8� �� ��-$F� ;�� ���� �7 ���?���7��� ��� ����0

��� �$������ � �������,-7�������������������� �� �� &�������������0

����A��7�� �����2�7���-��2&�������� �������2� �&��������F���������

������������ ��&���-�������-������� ������� ������F� �����-��������0

��;��-�� ���������� �������������&����� ����� �� ���� ������-�����0

� ���2��������-$� ������� �6���&�����$-��2�6����-��� �����-�������B�0

��������G,�$�����C;��H�� ���� ��������&� �� �� ���� � �� 6�������-$��� �2

��������8I&�6��� ��2�-����-��?���� ���6&��� �� ����� �����F����-��� �������0

��&� ���� ��� ���� �������������M������ ���������-�8� ������ ���2��-7$�&

��-����-��������������������-���� ���������-$F� ���� ������������2���0

�����8� ��2���-�7� ����� �����F��� ����F����� ����@��������� ��7���-������0

�$������ �����2���$���C���������� &����������������������F������ ����

�6���������-�;������&���������� ��������������������-������ ��8� �

����� ����8� ���� �� �6;���� �� �� �������8� �������� ����2�-���J� ��

�����-�����2�-$��(����-����6�� �6������ �� �������6��-������ �I���-����2 ��0

-���������-�����>��-�������� ������-�����2�-$��7�� ���$-��� � ��F����� ��0

� � 7�-�� �2�-����-���������2� ���-����2� �����/���������� �� �-$����

����&��7 ���2���-�������-�����A����������-� �������;����-�� �0

����� ;���� ���>��� ���2������/���-�������������-���&����� ���-���0

� 8� ���������-�6��� � ��������;���-����������-�&��F�����������2� �

���G,�$�����C;� �H�����������6������7-;��K������-������ ;������������ �0

��� ��-��� ���� �(�G ��� ����� H&�����-����������������� ���� ��� �2

�7 -���2��-7$������� ��-;���� ���-2���� � ��6������� ��� ��� ��?��

���2�-��7����6��������� ��-��6���������������� ��6������� ��� �6���&

F��7�������-�2 ��- ��-������� ���������F�� ������� ;��������;������-;����0

� ���;���� ��� ���-���&���$-���-����-����������������� �-��� ����� ���� 0

�����2�7���-$��������� ���2���7-��F��2�G%-������2��:�/��H��M�0

���� �����-�������- ��� ����6 ��2�7��� ��� ����-�������7��� ����������-����0

�2�-$�� 6���� ���F���� �������$-� 6�� �68� -�� � ���6� �����-������- ����6&� ��$-�6

�������������� ��-����-��I�7���F����2����-6���2����� ����;���������-$0

������$������2�-����������8� ;������ ;��-��������-����� �6;���������&

F������ �-���� ������F�����F�I����-����� ���;��� �����/�$������������

5�� �������6�� �$���@F���� ����$�� ���-��������� ����� ��-��� � ������ 0

Page 23: Wyspy. Historia

57

I. WYSPY PÓŁNOCY

��� �� ��(��-����6�� �6�������2� ��(�������� ���� ����� ���-�� �760

��� &���$-���������8� �6������-�� ���-7 ������;���- �-������������� ���B0

�2�� ��7���A� � ���-6����9������ ����-�����2���� �$�&���������6��2�� �0

���� ��7 ����$6�������-����� -�$�������������7�����������������6� � � �

B ����-���G����6�H��-���������-�����8� &�� �����/����������-�� �0

����� ;���� ������;����-� ;���� �-� � ���6;�����6���� ����������8� �6����2

7��� ������ �������2������-��-$7�����7��-��7�� ���A������ ��GB-�0

���B� 9$�H���� �� �� �����-��������� ���� ����� �-�� ��A�� GN� ���6

���� �H����������������� ��� �-�����2��-7��$���-���-����2���GD �0

���6������H��?�����6��F� �6���&���������� ��7-$7����������(���6� �-��� �� &

�����7-;��� �����&����-���� �&������ ''�-���������(�������>��$6�������-�

����� ��-���� ������-��$6�2�������������������#��-��7������ ���7�-������&

���������-��� �$����2�;���2���-�6���%-���E��6�� ���8� ������-�0

���-��6;���2�� ����������2�2������2������� ������ ;���� ��������$�� ��F�0

� ���7��������������A �-����� ��A�6����8� �6����������������-�� ����F�0

�������-����F����-���������&���$-������;�������''�-��������&������ ��� ��0

7-��F��GL �8� ������� ��6H�

=���� ��������7-;��&��-��6;������������2������1''������''�-��������&

�-��� ������� ��� ���6�� F������7-;������ �-�����2���� ��2�7�����������0

����7��� ���������� ��������-����-;����������-�����2�-$�� � �2������ �0

��6���-�� � �������������� ���-��;&������$-�6��6�� ���� ��-�7��&����������-�&

� ���8�6�������� ���6�-�����-�����-�2���$�����76�� ���� �$��� ��0

�������K�����������&�F������76�������7�I�� ����� �6��-����&�� F��;�0

���:�����$�� ����-�� 8� ����-�������� ������$���������� ����� ���-���J�G�0

6�� �$���F���6;���2���-$�����-���;H�-�����$�������-��$���� ��� ����2�

@F����� �����-$�����-���;��;���� �6����� ��-�2�����������;����0

-��;�����$�������6�������-�� ���������� ��GB-� ���B� 9$�H&��� ����-��

� �-���������� �� �2��������A ��6����6������2�7��-����;����8� �;��-�����0

6�� �� ����6����� �-�� �6����� ���&���-� ��� �6;�� ��������� �����������&�F�

�2��� ����-����-����������������������''�-��������&�����-$�� �F�����&�F���-��

��� � ���-����������� �2�������������������F�� ���,�$��;�������;��������

7������-��� ���-������������� ��������6�7-� &�����$-����������2� ������0

�����������������-����7-;�������� � ���� �7-����� &������� �G�-���;H&���0

� �� ��-Q���� ��� �����������-������ ����������� ��A ���������;��� �8� &�F����

���;���� ��������F�� �� �� �� ��7����������������� ��8� ����� �

�6�� ���� ���� ����7����-�;���I��7 �������;����8I��A �����6�0

�������&��7���7 ����7-�F�I&�F�� �2��-��7�� �����������7�������8���-0

��6���-$7������-����6��76���-��/�� �������6��� ��7�-� �6��-���0

� >��%�-��-� *-��+&���1� � ��� �������� ���� ������� 7���� %���� &����9-� �!��K� �-�� ���F�

>��M��<�-- ��9������1��7��1�������������������������$ ���������&�C�����!1'�

��B����-�������S�

Page 24: Wyspy. Historia

58

NORMAN DAVIES | WYSPY

7��&� F�� �� ��� ���-��� ���6�QQ�$���7������������;��-������� ������� ��

�-���8I���������� ��&�F�� ;��� ����� �6����� ��7 ���� ��M������F��F� 0

��&�F��� �6��� ���� �����-������8����� ��&�����7��-���� ���-�0

� �6���-� ��G>�����H&� ���� ������� ������-��I�7-/&�����6;���7�;����2��0

� ������������$7��������� ������� ������-��������������������������-��� �0

��&������������$�����-���������6 �-���7�������$���-���2� ���6��� �

� �� ��� ����9 ���6����8-$� �����6 ������-���2����������� ������9-��

��2$���� (� �-;���� ��-2���&� �-����6�� ����&� 7����������F�� �� �-7$�

���-��� ��&���$-�������� �����-������-���I����-��������F�� �����6����

����� �2��-7$�&������ ������� � ��� �����-���� ����$-��� ����0

7� F�� G� ��� ���B-���H&� ��2���&�������6������ ��8� &� �-�2 ��-������

�������6�� ����G% ����-����7 ����$-� �������F�����������&�����$-��2�6�0

��&���-��6�8� ;�������6;�;� ��-�����6;��������&��-������ ���7�����������

���;��� ���� �����������6�����6������ ��3� �� ��������� ����������7 ��

6�����-$6&��������������� �6�-��� ��-��������-����� ����7�-������� ���;���0

� �;���� ���-� ��-��Q7 ��6��-�� �����8� ��5�-�������-��6���;�����;��-��0

� � ���� ;F���6������8� H���

=-��������� �����6�� ���2��F���6;���2���-$�����-���;��6�� � �� �

��� �������-���$���� ��� ����2��D���� ����������� �����7�&���6�� ��20

��� ��� �2����-���2��?�����67�-� �6���-��6;�;����2;� �2������-��7��������0

�$������;���� ������-� ������-�� �6�����-��;�-� &�� �� ������������� �

� ��� ��-��-��� �� �7������� ������ ��I��-���������-����������� ���� �6��-0

��6��6� � �� ����-������� �&� ��6;����� ��-���&� �����$-��2���-��� ��-����F��

���2�-���&���� �������-���$���� ��� ����2�-����� ����6������F���&���6��

� ���� ���������;���-� ��GB-� ���%� ��H� ���� ��� �6�� ��7 ���-������ �� ����

GD ���;������H����� ;�� �� ���������������� ��� ������-8� �����-��0

����� �-���;���� �2�7���6���� �/&���$-��8� ��� ��� ������������� �6��8� ����2

���7��2��$����&���-��;����&�����$-�����$� ���-7 ��� ��� ����$�������7-�0

� �&��������-$���� �����2��-�I��������� ������2���$-��C�� �������-���-�

�� ��� ����2�7�� �� ��-��� �-��� ���K��F����� �� �I&�F�����-$���� �

��� ;�� �� �� ���-��� �2� ���&� �2� ���2� � � 7-$7� � �-��� �� �� ��-���6

� �� &������-���7-;�����������-���������-9���6 ����8� �-� �� ������0

��&����-�2�������������-�� ���������������7� �2����7��2��=��&��� �

���7� F�����2������ ������� ��������-7����7���� ������-�� &������� ��� 0

������������� �����8� ;�8� ���6�� �� &������$-�6����������-����7������A��� ���

���&��� ����� �2�7��� �� ��7��&����-� ��������� ������7��2�������2�� �0

��&�6�����-���-�� �&�����8� �����2�������-������2��M�������� �2�� �6��

���6����� �����������2����2� �2������2�G,-��7 �� �H��������������

� �� ;����7 �&����� ����7 ���;��� ������� ��� ��7��� ������� &

��<�-- ��&���*�����&�����.�(�.)�

Page 25: Wyspy. Historia

59

I. WYSPY PÓŁNOCY

�����������-������-�2�� ��$�2���6��-�Q� �6�7�-����F���2��$7��A���0

� �-��2� ����6������ ���-7��&���$-���-��� �������-�������-����-���

��68� ���7������������ �� K����8I������������ ���������� �2�����$���=

� ��7������-�����-$7�(���7������ ��1�

������� �6�9�� ����� �7-;��&���$-�������������-���� ����� ;���� &�-� 0

���� ��������- ��6��������-����������������� ������� �6����2������-� �� ��� �0

�&����� �2�-��$6���� �-����� �-��6����� ���-$���>�� 6����� �����2� �

��-����-� ��G%��������;� ���� �6��������� &��7 ��������;� ���$�H��D�����

2��I�7�-� �6��-�������-$��� ��������� ����D�� ���;����-���8� ;���0

������� ���&� ��$-��2� �-�� ��� ��� ���� ���2� ��-����2� �-���������������

��-�������-�� �����7� ��7 ����7-�����>�� ������ �����F�����2� � ��-���6

������� $���3� �� ��������� ��� ����2��-� ����F���7������ ;I�� � ���0

���������;����������2�� �F�-�$������ ��K�7������-;F� &������������-��0

8� ��&��� ��������������-����� �� �����7 � �������;� ����>�� � 6���������7�I

�F��� ������7������������� ;������������2$�����������2��� ��� �0

���2��?���� �;��6�F�����&��������9�-�����F���2������ �$����������� �� ��� -�0

�6;��������� ������2�-�����$�� ���-��� �

>$F�-�8I� 9-����� ����������2�������2�(������F�� -$F�-�8I

���� �2���$��(������6;��-��������� �������$Q��6���� �7-;����� �-��������60

�6��� �������F��6������7 ��;��-$�� � �&����7� F�����2� �2��-�/�$��G> 0

� �-������ �HK�6�������� ������-������7���� �� ������� ���6;��������

-� ����-��7����������������&��� ���F�� ��7����-���� ��� ��������� ��

���� ������� ��� � �����-���$�� �� ��� ����2��,-������-;����2&� �-����2

��-���2;��2����������� ��������K��;������6��� �I����������2�8� �F����-���;0

���2�����-$����7�������6�6;���2�� ���������;�-���L��8� ����� ���� ���

� �� ��� �2��$����-�����2��������� ���7� F��������-�����C�� ����� ���0

��6;����2�����F���� ��� � ����2������/�����2����� &��7 ���2�-���� ����� 0

� ����-�� �(�7�-���7���2�����2&���$-��2����������������� ���F����

���-�� ��7-�����G>�����H�!�

������8� ����� �� ������ ����-$������$������F���� ����������� �0

� 7�&��������������7� F����-�� �� ���������6;������������ �������20

� �����$-���8-���6���-� �G,-��7 �� �H��M��������-�2���$�������;&��0

� ���F��7$���������6&�� �����6�6��� � ���$� �� ����7�������������� ���2�� � �6

���-7$���A ��� ��&�� ��7�� �� �����/���6��� � &�6�������� ����-����;�����;&

F���� ��� ���� � �6;���F�� ��������-$F�-���2��-��� �$����8-$�7-�

������ ���-�������-����7-;��&�� �� �� ����K��8-$���-��� �(��������� �

� �-����-�������*���� � �����+�-��� 9-��� ���������������� ���-��0

� �$����7-;��K��8-$��$7�(����;�7-�������� �� �-8� �/��A ��7-������ ����F

F���8� ���������-$�� ����7������6��� � ��;F�� ��6�8I����F��� �8� ���0

�1!(���&�����'.�

�!% �6���8I��������&�E����:����S�

Page 26: Wyspy. Historia

60

NORMAN DAVIES | WYSPY

���� �7�-�� ���� ����-���� ������&������F����������$���������/�������0

� ����-�Q���8�����6��$�������2�(�7�I��F��-����$���A�-������ ���-��0

�������� �&�F��6��� � ��7����� �6��������������7����6�� �68����������0

� ��6��7 ��8� �(�7�I��F���������������������&���$-���� �-���-0

���������� ����������� ��-���������� ���������#�2��-����������������(��F�

����� ���6�� �68���-�6������� ����;�� ���M��� � ���-����&��-������������0

� � ����-7�� &������� �6;�������-�F���-�����-����� ���.'�

������8� �������2�����-������ �I� �� �� ��� ����-$������$���&����0

7� F����6��F������-���;��� G�����A�6������2H&�������� ���������0

�����;������7����;��-�����-�2 ��-������2�-�� �$���<��� �������-$�0

�-� ���7���� ���������� �� ��&����-$���������-�� �� �� ����� �� ��� �2

������K��� � �-�7�&��2����� ����� � ������ ����9� ��O�� ����� ���2����2

����� �� �&��7������2�������6���������� ��-��6���-6����J���������0

����������-��� ����$-������6����� �����-�������� ��K�� �� � ���7��

��������-��&����$-����-��������� ���� �7�� ���������2�-����� ������0

� ����� 7�����% �����/��������-����� ���� ���� -7 � � ��-��� �� ���������2

���7� F������- ��$��(������&����-��� ��8� �� ��-�7$���?����������� ���0

6�� ��� ��� �-��������� ��7-;��� ����F�����-��������� 6�������� �� /�$��

E����7-;�����-����G�����A�6������2H����� ������������������ �&�� �0

�������F�������7� F����� ������� ���2���7-��F��GB-� ���B� 9$�H.��

=&�F���-������$����������� ��&��F��8� ����I���� �� ��� �-��/�-�� 0

� 6���2��A���-�/���2�G���2� �2�%�-���H�6����������� �6����������6;���� �

��8��I&�������������������I������ �����A���-��� ;�� �����;�7��� �����-��0

�����������-��� � ���-��� ����2���� &�����$-��2��7��������6���-���;�;

���������6�G8� ���6������H����������-��������� ���������2�� ����&��$7

�9 �-�(���-$�������� �-�;�&�6��� ������ �(��-�������6�� -����� ����������� ��

���� �� 7�����&���8� ���&����F������$�� ��� �7&���������� ���$Q��6���� �7-;��

��6��-�Q� �6������� �7�$����-�����2&�6�� -��2� ������2��A���-�����Q-$�����0

������� �6����������� ��9 �-��F������$���2-��8� 6�/�� �2�

5�-���F� ��&�F�������F��������������� �����������2�� ��-�����-0

7$��������������(�������$�� ��� ����� ��������$��(���� ���-��6��-� ��6

�-���6 ��L���6�� �6���� ;������� �� ����;�� �������F���������������2���0

�-�� �2�7���-��2&�����$-�� ����� �-������ ���-������I�6�� 8�-��6������0

�$�&���6�� �� ��� �����������2�����7 � ������2��������8� �� �-�6;���2

�����-������- ���;�������2��� ��-���6 �F�������A��� ����������� ����7��0

�����F��-��F�������%�� ���6��� ��� �;I�� ��������&���� ���������������20

� ���-�����I���7-� �6�����-���6 � �7-$7� ��������������� ���-���F�����

�������������79 �8� &�������-��� �� � ������7���� �� �����% �����-��60

8� ���7-;����F�������-����� ���������� ��A�����;����-��� �8�� ��������-��0

.'% �6���8I�<���2�-��5�-�&�3�-2���

.�% �6���8I�M�-��29����:��������2�

Page 27: Wyspy. Historia

61

I. WYSPY PÓŁNOCY

6;���7-/� ���-��� ����7-;����� ��� ���-���� ��-��&�� �����F�6;������&� F

���� �2�������2���6;� ������������������7-;���-7 � ������� ���$-���-��� 0

��&���� ����� �� �-����-������8� �6�������� ���F��������-���� ������� � ����0

-��� � �7-;�&����6;��� �����-����� �� �8� ��� �F������

D�������� ����-�����-��68� �������2����� ���������8� ���-���

���-7�(����-�7 ������&��-�����������6�� -����F;�����8-$����$-�������0

� ��6����8� �GB-� �������� �H��������� � ��-�����7 ����2��-�2���$�&

7����-�7�� $��������$-����6�-���7� �6�������������F�;�����7� �� �6

-$�� � �����-������F;�;��6�� ��8��6�� ��&���$-����6��-�Q� �6�� ����� ;0

��� ������������� ���D�� �6���7�� �� ��������&�������/��������� ������I��

� ����2K���� �� ���-�����7�I�� ���-�7�����2����-7$�&��-����6;��6���6�� 0

-���A ���6�F� �2������;�� ����7-�� �(��F���8� �� �2����� ������ ���7 � ..�

:��-7�������������� ��������� �������7 ���������6�� ���&� 6���� ��G����H

���-�-����6���M������ ��&���������F������� ��6�� -������� �-����6�9 �-�

�����;���76��� �&���$-;������2��$�2� ���-�-����6 ������� ������-��� �;&���60

��F� �6����6�����&�F���8-$������ ���2��-��� �$���;���-7����-$�����7-;0

��&�6��� ���F�������:��-��7-;������$��� �� ���-��-���7-��������7-;�����F�������0

� ��7����-����F��������� �-������������ ������8� �6����2�� �-�$����7-;��&

�����F���-�����F��������� �������� ����6���2� ���7 ��6���-;���-�����

O�����6������ ��7���6���;� �����6;���� �F�������#��� �6;�� ������0

�&�F���� ��(�������;�����F�������������� �-��2�(����������� �����������2

��6�$Q� �6�����'''�-��������������������2������� ��2��� �-���������-������8� �6

�-�������6���� ����� ;��;��D��-������6�����$���������2���7��F���0

������$���6�����2�(������-�����2�-����$�� ���� ����2�6����

>��$6� ���2� ���6�����2�������� �������;������� �� �� ���-��

��-��2�� ��� ������� ����� ��7��� ����/������ M��;� ����-��6;���2� ���2� ���

F������������ �������������-���� ��7��9-�$��7������2������������2����$-��

=�6�F�� ��7������-��������� ���������� ���� ����=�-���7�����7-���������

� ��������� ���� �6���&������������ ������� �6���7��� �����J������-���

��68� �� &������7� � �-��� ���-���-6����������� ���� ��&���� ����� ����0

� � ������ �7-���� ����� �����2�9�����2&������F��� �-��� ���� ���� 0

���� � ����� ��� �7-���� .�������-����6��� �6�������2�� �6����2�9-�������

F������ ��� ���������������� ���-F������������ �����K�7����� ��F&�F�� ��F

7����������� ���$Q� �6����-����� �7$�J�����;�-����7����� �-��2�����-����

9-������� �-�����2������� ��2�� �-��������� ;���� �����������7��������

�-������ ;������ �2�9-�$��������$-���2�-���G����$������� 9��2H�(�������������

���� �� �������2� ��GB-� ���B� 9$�H� �GB-� �������� �H��5��� �2������F&

F����6��-�Q� �6�������� �����������������������������6� ��6����6���-��0

..C����R��-&�,���-������-��M��<�����&�L2��<�����&����� �������������&�<�-����-�2��!)�&

����.�(�.)�

.�D7��5��L��� 99�&�"��(������������������!������������7���&�C�����!1��

Page 28: Wyspy. Historia

62

NORMAN DAVIES | WYSPY

��-�����2���-��$���:�����$����7��� ��7���-$����F���2���67� F�6�������0

� ����$-����-������GL ����6�>��� H��-��� �����-�� ������6������6

� �� ����2�9-�$��(���F����6������� �-��2� ��-$��;��� �6�� ���6�� �� �

2����-�� ���F�����������7���-�� ��;����� �6�� ���6��.'(� '�� ����-$�

���-�����2.)�

�5������������$-���2�9-���� �������� 8� ��-��� ������������ �-$F��

-�� �-������$����0���2� ����-F� ���GB-� �������� �H��F��� ��0

���I� ���� ������ 9-��� ��������J� ��� �������� ���� ������ �6� �����-���-�� �2

������������ �� �����-��7-������������ �-�9 ���6 &��;��;��� ������� �����

��F�����6��;����-�;�������A��G�$����� ���-���;�$�H��###�������������0

����������������������9-���� �-8� �� ��&�7������������� �������%��

7�������F��G���� ������ 9��2H&��-�����$-��2����� �� �����-�������������-����

7-�������-����7-��F���2������ ���$-��7�-���-���� ���������� �����7�0

���������������-��� ���6���-� ��G>�����H��M���������2�����2��� 8

����$������-��6���2-�� ���������F�;���8� ����7�� �� �� ���2�������0

����-���� ���$-��� &������ ���2�����F���7-������6���� �� �� ��� ���

% �����/�����6���� �� ����7���� ���-��������(��������� ��������-�0

���������� �2��� �����2�����- �7 ���;���2���9-���. ��3��������-��7�� �

>��� ���� ����� ������2�9-�$�������6�F������-�F�����$���������-���6;���0

F��2&��7���-��7�������� � �����I��������������)�G� ����H�

�7���8I���������G�$����� ���-���;�$�H�� ����� �������������6��

3� �� �� �6������ ���-�� ��������� -��6��F��������������� �����

�-�� ��������2� ���3� �� �� �6������� ��������G,�$�����C;��H�F�� ���� �

��������� �&�F����� �����6;���������������� ������$����7��������F0

�;�9������2-�����6���2������-�� ����<���������� ��-�� �;�&� F��-�������

�����-���I���������� �������-��������-��������� ���$-��2�����6�� ��$�&�� �-�0

��;������������ �-��&�7�;�;����F�� �����7���-��2���������-����6;���2����

��-�9��2��������;&�������������-���2�F�������2�����7����?�������6��F� �60

���&�2��������;��-��� ;��;������$�����������-�6���%-���N-$� ������

=����8� ��8-$� ����-��������� �������-���$���-��� � ������

��8� ���� �6$��� �����2��M������� �2&�����������%�-��� &�7������. �-��������

����;�� �7��� ������2��-���$��-$F&���$-;�������� ��� ���K�������6�6����-�0

����������G������ �L����� H��M���-����6����� �-��� ����7���$���-���0

F;���2���������� �������;������������7� F���;�&��� ��������� �� ����� �

���-�������������������������-��� ��� ��� �����2���&�������6��F� �6����9-��0

��������������� ����$Q� �6����2����-$���A ��������� ����F����2��;��� �0

8� �������6��6��� ���&�6��;��� ;���������7;��-�� ������J�,-���&���$-��

�-���� ���$��;�-������2�����6����� ������ �&����� ���������� �� ;���

.)5��L��� 99�&�3��% ����*-��+&�� ��� �������!����������������4%��������������&����9-��!1)�

. L2�������-���B-���� &��7��<�����&�<�����&���*����*&������1�

Page 29: Wyspy. Historia

63

I. WYSPY PÓŁNOCY

A ��� ����� ���������&�� ������ ��� ���� �����������2������� �7 I�������

������

A�����2�7���-��2&��� ������������� ����-����� �������� �������-����6

�2-��&�7-��������7��������6�� -��2���7������7 �7�� ������������6�0

� -��2�������� ����8-����2����8� ��2���������������� ��� �-�����

��� ;���� ���A��������2��6�� ���� ��6�� �8��-�����������$Q� �6��=��2��� ��7�0

�����������������&�F����6� �-������-������ ���;��-�������7�� &���$-;������0

��������6�� -&��-���� �-������7 ���2���������$�� ���-�������-���;

��� �� ���� �������2���-7��� ����;���� � ��� �;��A������ ������� ���������

��������F���6�����-���7����(����� ������������;����&�����;���� ��0

;��?-�2���������Q� �� ������� �2�����$���A�6��� �6��������-��������0

-�� ��GD��2� �2�%�-���H�*���7� F��GM��� � �����;����H+����2� ���##

���������&�����7������F�� ��6�������������;�����-����-����� ������� ������0

������7���-���� �-��2� ��� �6�� ���6�2����-�&��������������������� �����'

�-����-����2��-;����2��2��&���;�����2�� �� ;�7-�������2��� ������@��0

� ����-7���(��������-��&��7���$������ �6��-��6��2�I��$��(��-��� �����$�

������ ��������F�6���F���2���-����2�������6;����-�����/����F��������0

��� ���� � ������� ��������������� ��� �-�7�����:�����$�� ������ ��0

� ��� ;����� -��� ����B����� -7 � � � �-��&���$-��2�� �������� ��7�� � �

F�������$Q� �6����2������5-;��� ������� �� ���� �� �����-���6 �� �����2

�����/�����2�(�� �� ��� ��$���3-����� �����-��������� ����-9���6

� ����������2��� ��7�������F���2�����9-�&��������F���-�����6� �����0

���2��2�2� &��-���$�� ���F����=�������F���� ����������2��-� �������$�����0

� ����8� ��%����-������� �� �-����-������2�F�-���2.��

��-7������� �F������7��������������� ����&�6����F���������>�� ����

� ����������7� ���&���$-���;�� ��� �����7 ��-$���6��A ��6�������������&�F�

������������� ������2� �� �����-������� �����2���-7$���-��� �2� �-���0

�� �2&���$-����-���� �-������������ �2�G� ���7�-7�-��/�� �2H��?����������

6��� ���� ��� �����6���� ���-������ ������6�� �2� ����$���-��6���� � ���������

��-�� ��-��� �� �� � 6���������� ���� -�� ������ ���.�&� �-��8� � ����� � F�����

� ���6;���������2� �2��-�/���2��$����������-��� ���� �� � ��������� �� �0

����-����;� �-�� ����;�9��6���G�-�;��� �����������������2����������6�����0

��� �����;���-�����7���&��������9�����6 &���� ��������2��&���$-����0

-����-���� �������� �������� �����7�-7�-��/�������2� �� �������-��� ��6���6

����6���������2�� �������� ��7��-����6��6���E�-� �H.1�����2�-�� ��7����

�-���������� ��&���$-��� �������� I��������6��� ���(��������-��� �7�-0

���������� �������-�� ��-���������-�6���%-���N-$� �����K�����

� ���������&��������� �&��8� ;�����-��� ������ ����% ����������-����� �

.�,�����7�-�&�:��-���&��7���(���&�����)'(�))�

.��-��A��?��2�-��&�����1�%�&�C�����!! &����.�'(..1�

.1<�����&�<�����&���*�����&�����'�

Page 30: Wyspy. Historia

64

NORMAN DAVIES | WYSPY

7����6�F����-����7-� ;K� �2��-���6������-��������6����� ������� ��-��

-��� ���&���$-�� 6��������&������&� ��-������� ��7 ����-�� � -��� �6

�-���B/������-�;F�� ��7�������-�����-�;��� ���������6;���������I

����� �-��� ��K���� ��&��$���&��7������&����-����������� ������8���

������/�� ����7��(���������������� ��Q-$������ ����������������

�����������8� � ������ ��

�� ��������$-&���������F���� �� �I�� ������76���������F���������0

�6;������-�;&��������6�����������$��;���-8� ;����-����2�����;���2����

F���������GB-� � ��B� 9$�H������ ��7���F����2��;��� �8� �� ����9 ���I��

��6�� �6����� ���������� ����-��7���$�������������&� �����GD ����6���0

�� �H�(�� ����������2��?����������-��� �8� ���������-� �8� ���� �2����� ���

6�������� ��6����������������6;���*�-��>����##+�

������ ;���;����2;��-�67-������� �F������������� �����-�� ����� ���

D���������-�������-��7��� ������$��7����-���7� ������� ���-��6�

���6� �7�������6��� �6���8� �����-���� ����� ��� �� ��-�� ��&����0

��������-��������I�����F� �� �������������� ��8� �-��I�� ��������-��2��-��

� ������������7��������$��������� ���-����������������&���2����

��;�(����-6����������-�;��������-��� ��� �� ��&�-�� ;��6;����� ���������

����������L��� ����-�2 ��-������������������ ��2� I�������F�� �&

��$-���-�����7����-�� ������� ��7 �F;����

M�8� ���6-��I����������-�2 ��-����;����G������2��$����H������-���6���-����0

����&�� �I&�F��7�������� ���������-$F� �����&���-$��������� �&�6��� ����-��0

��-��� ��< ��-��������;������I����������?�����-�;���������&�� ���2-�� �

���6;����F����7-�&�-��6��� ��6;� ���-����6;��7��� ����-������ �����6�0

��������� �2������-���2���-�����/��$� � 8�����F�6J�6��������-������ �

�2-��� �����(�������6���-������ ����F���2��-�� ��8� ��-��� ��

�-����6 &������7��7-������������������$����2��-��$�� ���-��$����70

��-��������-�������������3��������-������ �� ���������-�9 �������

� ���� ������������ ��6��� �8� ;��D����������������� ��������- �����-�0

� �����&�����-$F� ������-��6��� ���F���� ��I&����6;��� ���������60

���������2����������-��� ���-�9�- ��M��������-��� ���-��;&�F��� � ��������0

� �0���2� �6� ���8� � GB-� ���B� 9$�H�� ���� ������ ������ ������&� ��$-�

��� �-����-��������8� ������ �� ����7 �-�����-���� �����6���� ��5������0

� �������6�-����2�7�-���-���2�;���2����������&����2�����6���-������

-$F�-�8I����� �2����7�-�������� ��� ���6���� �6�7��������;��-��I����G,�$�0

���C;H��A ���F������� �����-������ �I����2�������6�������� �$������0

�6;����������� ���5������� ���-���� ���� ��� �� ��&�����$-��2�GD �������0

���H����-��������&���� ���� ����GB-� � ��B� 9$�H��A��� ������F��������

��-�� �2���7-��F��7���-��GB-� ���B� 9$�H�-$����������������-�0

�6�����-����&��-��7-��F��������� �-����� ������ �F������

Page 31: Wyspy. Historia

65

I. WYSPY PÓŁNOCY

=-��7����������� ���I���� ����8� ��-����-����� �� ������2�-�-$F� �/�

=-������ �-�������;�� I&� F�� ������ �$-�� �� ��-������� �$����� ����2� �

G� ��� �6������H�7������ �6�-�� � ����� F�� ����8I�7���-$��GD ����6���0

���H���$��������F����GB-� ���%� ��H����������� ������$Q�&�������8I���0

��� �� ��7����������G��������-�9�-�6��H���F���������6��������-�/������ �2

�����$���-�� �2� ������6���-� ��� ����6��6�GL �8� ����$�����6H��M��� ����

��� ���$�������7-�����G%-������2��:�/��H&�� ;��;����� ������� ��-�0

��6���-� ��G��F��H��F��G������-������� �2H� �GA�6������2H&�����������0

-��� ��-$�������������� &�6�� ��9�-������� ��� �����/�����-������F0

������6�������� �.!�

,$-��������-� ��GB-� �������� �H�� ��;��� � ����� ������-���I��70

���������� ���:�����������-�2��������F�� &�F��7���������� ��-��������

������������� � ���6 �7 ���;����������2��������2$��GL �8� ������� 0

��6H��G%-���������-����H�(� ���� �����&� F�� ���2-�� ����� �����7�I

��67�-� �6����9�������������� �2�-�6�$�����-������ ��8� ��;���8I��;��

������ �;����8� ;�GB-� ���B� 9$�H�7�����-���7� ���� �6� ������� F���;0

���� ���-�� ����GD ���;�����;H��A��-�� ��������F;�����$����7-��F��G%0

-���������-����H���-���������-���;����$����������-�;� �2����;&���$-��7�0

��6�� �6�� ��7���� ��������:����������� ��� �� ���� 6������� ��-���;�$�&

�-��2� ��������''�-��������&�������8� ;���� �����-��� ;��;I�� ��������$�

��� �7-;���-���� ��������� ������7������(���7� ���� ���������'�

GD ����������H�(��7� ��6���GB-� ���%� ��H�(���� ����2� ������0

�����������-����� �-�� ����� ����� ���� ���7�� �7�-��� �� ��� ��30

7-�����������-�����-�2���$���� ������7� F������� �������6���6�����$�0

�����7-��F��7������� ������������� ''������ ''� -���������=���8

������&�F��� �� �-�� ���� ����-����� ��;���������&���� ���������-��0

-��������A��� ���������GD ����������H���������� � �������� ��-�������

7�I��$Q� �����-��6����-��� �� ��(��;������6;����8� �����������-������0

�$6���� ���J��-$���������� ������-���;������G� ��� �6����� �H� ���F���&

�������-$7�����-����#7�- ������������ ������6��������GD ����6���0

�� �H�7���� -$�� ���� � ���7�����&���6�6��7�������� ���(� -$�� �� � ����

��������� ����6;���6����������&������-����� �� �� �6�������������0

��-� � 7�����������-����� ������ ��� 6�6� ��-��� ��6���;�����6�����-���6

����� &���2�������������-�������������7 �� ����-7$�������������7� ���� �

��-�������-$���� ���$���6� �8� ���7�����6�-������$��;�� ��7;�����0

-����2��-��� �$��������6;&�F���7�����2�����$�����2����� ��� ������6�0

����-������-�2 ��-������2���-7$������������% ����GD ����������H��-�0

�������������2�� �� ���2� ���� �6�� �����8� ��5�������F��� �� ��0

.!?��%��:����&����� ������%�������&�C�����!1!�

�',-�����-��U��<��&�C������

��%����:����&�2-�7����3�--��

Page 32: Wyspy. Historia

66

NORMAN DAVIES | WYSPY

��� ���6�6�� �����/���������6�� ���I�� �����-���6 ���6� �F����2�(� ���60

-F����2�(���-$��76���2���7-;���-���7-;����2����$������ �6�6��8� �

D�F�������������� �� ��� -��6;���-���6 �� �����2����������������� ����-������0

������6� ��$��� �F�������2������6� �$��*������+��������6�7���2�&���$-��� �-�0

����������2����-�� �2��-�6$�����6����������� �6����������2� ����7-��0

F��������)�������2��-��� �$��(������6� �$�&�7-������� ���-�;�������� 0

��� �� �����(� ������������2&� F�� ������8� ;������ 6�� ������-��� ������$�� �

�-�������2����6��2���7��������� ����8� ���;�6��������F���� �������6� �0

8� �-��2������6;���&�6�� ������������������8I�GD ����6������H�����0

���7-;���.���������F����������� ����� ��� �� ��������� �2� �����-0

���2�9-��-��6��(���������-����-����������� �6;����� ��� ��������0

��-������� ��7� ���6��?���9-�$��������$-���2�7����� ������ �6�� F���GB-� � �

B� 9$�H�(������ ��� ��� ���6�� F� 'K�������6�� -��2�� ����������$�����

A ���$-�����2����68� ��� �6����2������� ���������6;����7�-��������$�0

����2�-����-���� � ����6����� �� �����GD ����6������H��M��;������2����2

6����� �7������� ;��8I������������ ������� �9-�$����2��� ����� ����0

������GB-� � ��B� 9$�H��-������ ���� �������������-$F���2��-����2

� �6$�&���� ���$-��2�����2����GD ����6����� �H����2������ ��8����8� �0

��;�������&�F���F����� �2�� ��-��-��� ������ ���� ����6���7���� �7-;��

�F�����;��$������$���2-��8� 6�/�� �2��% �6��������-��6��7������6��-�Q0

� �6� 6�����8� �� 8-��� � 8� ����2� -�����$�� �� �� 7�� ��������� ;F���6�

� ��� ��-;�����-��7���������$�������� �� ������''�-���������6�������� ;

��� �� �� ����-�������6���2�7��� &�� ���6;���2������������ �7-;�����-��0

7��������8-�� ���)�����-$�K��������� �����-��$���7������2���-��� ����2

����$�� �7����-���-������-���2;���� ������-������� ����2����$���3����&����0

�������� �� �-������-��� ����6��������68� ����������7�&�����$-������0

�-��� ������� ��� ��� ��6������������(��������������-��6��������D�6�0

� �28�� �������2� *������ ���-�� �����2����;��� ��� ����� �6���+���$�

���;�7���������� ��-����� ����������F���6�6���/���� �&�����-��� ��

�-���-����������������� �� ���������8-$�-� ������� ���8� �������&���$-�

�$��� �����-��I� ��������$�����6�?9-�� � ���$-���7���8I�(�7�I��F�� 6��

����������-�������(�8� ���������� �������� �����8� � ����)�

�������������R-� ��B-$�$�&����7-�����G>��� �B-$����� �6H&����6�6��� �

�������� 6������� ���-����2� ��7���$���D�6���6� ��-������� � � �� GB� ���D�0

���� �$�H�(������ ��������-7� ����-���-�������6;���� �������.'''�-��������

�7��6�����-���;����� �6���&���$-��� ���8��������7��� ��G���;�7��� ���;H

(�� 8����F��� �&�F�����6������ ������7-�����6����K��7 ������� ���-���� �6

� ������-����-������� ����� ����6����-���;������������� �2���-����������

-�� �6���-� ��� �I�����-������6;����� �7 �� �����������-���� �-0

�.:��-7���,-����L��-�&�%�2����A-�2&�2-�7����L��-��

��%��:����&���*�����

�)R-��A�P��&�2-�7����?-���2�

Page 33: Wyspy. Historia

67

I. WYSPY PÓŁNOCY

�$���-;����9-������8-���� ���������������� �� ��GB�� �/��-��������0

� �H�(���-�Q� ��9��� �������������� ��7 �����-���������������� ���GR-��B-$0

�$�H�6����6��;���� ��������-��6��G� �� 7��-$����� �2H����GD ����6����� �H�

M����-��� ���������� ��������������&�F������������ �� 7;��-���-$�$�������

� ��-��-��� ���F�����!''�-����������� �� ���8-$�G�-���� �� $�&������� �

������6;�� ������7;�� ��� �� �2 ��- �H� �

#���������������&������������ �� �I����������-��� ��-�� 0

���� ��2��-�2��� ��?-�2��� ��6��������� ��;������� �;&���$-�6����� ����0

����-�������6�� �����8� �� ����-���2 ��-������2� �� ��-��� �2���� �$���:�0

��6���-���7�-� �6�������������� ��-���-������-���7�-� �6���-�9 �0

����� ���� �������-�����6�� �7����� -�� �����2� ����� ���� ����2&�

�� �-�9 � ������ ���������D���������������� �6;�����-� ����2��-���-��0

�-����2� �����2�(������ ��-� ������&�9��-�9 �������������&�7��� ��3A?�

?���� �����-�2��� ��� ���� �������-������ �F�I���6�6��������6���0

��F�8� ���$������- �����2� ��������7�� ��� ����� ����������-��I���

�����-�������- ����6��L�� ���6&������$7�����-����� ��������-��� ;������-���

������$�&��8-$���$-��2����������9 ��9 �����- �� �������6�(���������-�0

� 8� � ���8� ��� �(���6��6;�����6��� �-��������;�����9��� ���-�2��� ���$�

����� ���� ������2� ���2� ���2&� ����-���2&� �������/�����2� ���� �����

��7 -���2��-�������2������-���2��A��� ���� 6�6� ���;�������F���� �9�-�

���� ���F�� �&���� ��6�������-������-�� � �&��-�� ��������- ������2�-����-�0

�$���%��� �� ������� ���� ���6�������2����� �2�(�� �2����-���2&� �2

�7�8� &�� �������2&������ ��2&��������2&���� -��6��2�

M���6���� �����F� �8� ��� ���� ����� �2��-�� ���/��F�����-���I

� ��� �&� ������$���-���2� ��������GD ����������H����-$F� �� ��

GB-� ���B� 9$�H&���$-�����$Q� �6����2��-����2�8� �������� �������F� �60

����2��76$�&��������� ��� ��6;���2�6�6�� �����/�$���� ������������

�������2�2 ��-������2��-��� &�GD ����������H�7���������$���-�2 ��-���0

���2��F��8-�����8-�� � ������-��;������6���6� �����6��� ������� � 0

����6��6&�6��;������������68� ���2-��8� 6�/������R���-� �� ��� ��GD ����6

�����H������6;����� ����7� F������� ;���������-��� �� �������$���-�2 0

��-������2�� F�����;� �� �6����� ��

< ��-��������$���-����6;�� ������������ ��� ��3����6;�� ������2

���9�� ��Q-$��&�������������-�������������� ���-������6;��������� ���0

���� �������-������� ����-�9 ;�� ��I��� ;F� ���-�2 ��- &�����$-��2�� �������

8�����-��� �� ������ �6�����6 ��L2�7��� ���6��6;&�����2� ��% ��� �

� ��6�����F���������9�� ��6���Q-$�� �9-���6 ����$�� ���-��6��������� �&

����������8� ;�� ��6������7�� ���������� ���L2-� �� ���$-�������2�� �� ��0

� �2� �9-����6���2�� �������� ;F;���2�������2 ��-���������-�2 ��- ;�

� ���<�-7 ��&���4���� ����� !������� ���� ���7�� ��%���� � ��� ������������ &�C�����!11&

���!��

Page 34: Wyspy. Historia

68

NORMAN DAVIES | WYSPY

A ����� �� �-��7�� ����6��� �� �-���� ��I� �� �7��� ����/�����2&� 6�� �

�� ���6;�����7;��-$7���;���� ��� �����2 ��- ;��A ���F�����F�� ��7-�I������0

�����������$�����6��� ��$������� �-��������������7��-������� ����� �

A���?��� ������/�� �2��������-$���% ���������������6��9�����&�F�

��� ���2� ��������2���� ;&���-�����8-$�� ��� �������;���2���$�&����8��/� ���0

��-$�������6�9�����6 &���������2���-�2 ��-�����6��-�����8� ��D�� �����GD ��0

�;������H���-��� ��&�6�6�� �����/����;F�� �� ��6�F����I��$� ;��� ������0

�������2-��8� 6���� ��?���7-���� �� �� &�F����6;�����7;��-���������;�(� ��-��0

�2-��8� 6�/��;�(��-�����8I�

M������ �-�����2�� ���� ��-���-��GD ����6������H&�GB� �����76��#-0

��� H&����� ���7 �������������� ���2-��� ����6��������6 ���$�&���$-�

��������� �����-�$�6�6�� �����/�$���M����� �����8-�� � ������2��� 0

�2$�&���$-��2�����&�F��8� ������������-��������� ������-������� �I���� ���

�����-��� �2������;����;&� ���� �-��� �6�������� �A���L��� -&�6�6�7-����C�0

-�&�6���5 �2�� �2�-���R ������(�6����������&�6���������-��� ��-������� �

�� �-�����2�� �����/���2�GD ����6������H��%F����� ����8��I&���� ���2���

������ �� ��� 6�� ����� ������$��������� �������� �2-��� � 7��7�

�����;� ��-��;� ��������-����������� �������������� �6� � ����6 &� ���-������- &

7�����2� ���-�-����6 � ���;���6���� �� ��-��� 6�6;�� ��6������� ������6�����0

6�������� ����� &�����$-��2��������� ��� ���&�����9������6;�����������-����

� �-���;����-�������GD ���;������H��-��� ��������I�7� � �L��� -�

D�� ����-���������-��&������������ �������� ��&��7��G7-�� �7$����*���+

�6���� ��7 � H��5$������8�-����J�G��6� 6� ���-$F&���-����6� ������-��H�

�7��� ����L��� -���-����������6;������&���$-����������� ����6�6�6���5 �2�

*���� �B����+&�7-����C�-��*���� �:��-��+&����-� ���R ������5 ����&�:�������0

���&�-������ �I� �� �� ��� ����;�����F�7���2&�����;���2�� ������������ �2

���6 �8� ������� �� ����������� �-����� ���-������� �����2��-�����2����;0

��� � ������ ���2���7-��F�� GD ����6������H&� �� �7 ���� G=-���2�: $��-H�(

�-���2�-�����������6;���2����$-&���$-�����������8� ��������07� � ��V- ��

L��� -��� ����&���2�� �����-�������K�����-��������F��6�6����-������

5 �2���� ����9�������������$���&����-������ ��� �����8� ��� ����;���@��-�

��������� ���$-�&���$-;��������6��� � �� ��&���� ����������2����������

���-���������������� �� ��C�-������� �������$-�&�������2� ���

��7-��F�&��-��� �� ���� � ������������ �������� �� G@��-������ �-���0

7 ��H�*��7�(�6�8� �� �-��I�� ��� ��� �����������-����6�� ��8���������

�� �2�������-� ��� ����6���-����� -��� ���(�G��-������� �����-��7 ����

�8����H+��=������� �����6&���2��������� ��� �������&����2�����

��� 8�� �/��C�-��7���G� �-���������-���&���$-�����;� ����� �� ��E-���H���

����� �8I��L��� -�(��-�����5��E�� �&���"�������������!�� ��3��������&�C�����!1�&� ����F&

"�������������������3��������&�C�����!!.K�%��3����&����������2������ �*G� �-������;0

��� �H+&�W�JX�3������!�����&�C�����!!.&�����) (�)!�

Page 35: Wyspy. Historia

69

I. WYSPY PÓŁNOCY

A��� ����R ����������������6��-��������&��� ���F�� ������8I��-��0

� �� �� ��� ������� �&�6���-��7 �� �-����������������-��7-�������I������;0

�����-����9������� �&���-�� ��6�������(���� 7������6�����6;���6���-�;7&

��$-�������������&�������������������������-�������� �����8-�����0

���&����� �6���&��� ���$Q� �6�������$-���@ ����2�� ��������I�� ������������0

� ������-;���=�������� ��6���&�����$-�6���� �������8� ����6�� ��(�-���

-��;�����������8-����������=����8� ��R �������� �� ���$Q� �6�������� �

� �I��-� ��6 ��:�������GB�� �� ���� ���H&�������$-���@ ����2&�� �������0

�����J�GM��F���������� ����������������YH����� �� �������J�G������ �0

������D��2� �&���������� �����$����&������3�������������2� �&�%���0

� �������� �� ������B-$����� ���:������8-��H��A�6��F� �6����7���6����

�&�F��R ������� ���� ���-��� ���I��������� � ������ �-����� ���-���6�� �68����6

7������;�-�������M���-��7 �����?�2 ��&����&���$-��� ���8���� 7�������&

����$-������������ �� �����-���2 ��- ����������6���F�� �J

O�� ���6���-����-�����������

=-��������� ����8� ���-����� ����8� ��

D�8������ ������ �5$�

C���� �I���� ���� �� �I������

R ����&�6����&���$-���-��F���������-9��� �-������ � �-���� ���������&�6�� ��-��0

7������GD ���;������H&�7����������$Q� �6���������� ��6���GR ��������

5�2-�H�*R ����&�:���������+� ������� � �� ���F������������2��F�����60

8� ����� ��2-��8� 6�/�� �6������&����������-�����-���-$��&�������� ����6���-0

������ �����/���������&���$-����-�9 ���� �� �I����;�6�6�2 ��- �J

*���+

M��F�������E-�� �&

W6�F�����X����������;�7���E-��&

� ���-��7�����������?������&

� �� ���A��2�2&���������7�� ��

*���+

�-��7��������R -�52��� �R -�,� � �K

��7�������7�-����� ������ ��

#��-��7������R -�32�2����&

�� �����#--������D��2� ��

��������=���2��3��3�����

���������7����2��-�����2��� ��&

�F������8-$�� �2&

��7�������� �F����

*���+

������6�� � �� ��:��� ��% ��&

����� ���#7�- �������� �&

�F������8-$�� �2&

����F� �7�� ���������

��L������J�E��<���&������&1�����������*GM���-�;7���?�2 ��H+&�W�JX�L��%���2���&�M��%���2����*-��+&

�������������������������$� ��&�:2�9���7�-���!!)&����� �

Page 36: Wyspy. Historia

70

NORMAN DAVIES | WYSPY

% ���������7;���� �F���&

� ��7���������-����&

����-���������� ��� �-�

���������-��������2��-��2�� �7��

M���6����R �����5 ���&

:���������&������ ����-�����

�������&�������� �� �����������&

O�6����&���-����� ��� � ������2�����

���-�����6;������-��6��Q-$��&����������-$7�6;��-�������I�8� ��

�-�2 ��-�����6������-�&���$-��(���� ����������$��(����������������� �����

���������� �� ����A��� �������� ��������� ��� ��;��-������ &�F����� ���2

��������2�GD ����6������H���� ;���-����9-�������&���$-��� ��������$� ;���-�0

2 ��-�����6� �-�����8� &� ����-���� ��� �6� � ������;��A�� �-�����&� ����-��

��GB� �����76��#-��� H�G� �8/�?�2� -�2 ��H��������-����������0

������-������6� �������7�-��:��$��% ��&���$-���(�������R ����������50

�2-��(�� �� ��-��7�I���#7�- �������� 6;�����������-����� ��������� ����

����� �&��F��-���� ����8-�� � ��������������-���� �-�������� ������D�0

� ���������2&�6�6����;�� �� ���6;��.�1�-��������K�-�����-���6 ���������$�0

���������� ���� �����J

M������6���� ��J �� �� ��-��2��2&

6��������� ����$J ��$-������� ��-$�� ��&

6������� ��-��J ������7� ��6�� -��&

6��������;J ��$-;���7 �:�/��&

6������6���-��7 ��J ������������;&

6������� �-� ��J ��$-����� ��������� ��&

6����������J ��-������8-$��� ��$�&

6��������� ��J ��$F��-$����� ���2��������-���� �� ������Y

6��������$��� ;J ��$-��������-��&

6��������� ��J ���� �&

6����������;J ��-�6�� ����-�&

6���������$-���J ����$-�����-�6;���� &

6������� � ��J ����� �7��� �����&

6������9��;������J ��� �� ���-Q7��������&

6�������-��������J ��$-���-�������8� �-� &

6������� �� �� ��J ��$F�6���� ��6����-�������� �� ����������������Y

6����������J ��F�6���8��6�6���&

6��������� �� ��J ����������F������$-��&

6�������-$��;J �����F������&

6�������2-��;���-��;J ��F�6�����&

6�������-7��J ��������� �6���� � �1�

�1>��,-�P��&����$�������� ��� �� �����������������������3����*�!)1+&�����,� C ��&�%��0

�2����-��!!�&����!��,-�P���� ����7����-$��&�F��G��?��� ������6������������ ����� ��-��0

�����I�� ������&�:���1����(��; 1����L2����-��*���+���������:�������������H&��(���

Page 37: Wyspy. Historia
Page 38: Wyspy. Historia

N O R M A N

DAVIESWYSPY

Historia

DAVIESN

OR

MA

NWYSPYNorman Davies przepowiada rozpad Wielkiej Brytanii!

Wyspy to dzieło rewolucyjne, raz po raz kojarzące wydarzenia na Wyspach z podobnymi wydarzeniami na kontynencie. Supremacja celtycka w ostatnich wiekach przed naszą erą jest ukazana na tle dziejów celtyckiego imperium, które rozciągało się od Półwyspu Iberyjskiego aż po Azję Mniejszą. Rzymska prowincja Brytania została porównana do innych prowincji imperium rzymskiego, takich jak np. Germania. Panowanie Wikingów przedstawiano nie tylko z punktu widzenia ofi ar najazdów, lecz także samych najeźdźców – plemion nordyckich, duńskich i Normanów. Anglię pod panowaniem Plantagenetów uznano za rozszerzenie średniowiecznej Francji. W miejsce tradycyjnego nacjonalistycznego obrazu „wiecznej Anglii” – kraju założonego dawno temu przez królów anglosaskich, który tylko nieznacznie został dotknięty przez wydarzenia rozgrywające się na kontynencie – wyłania się nowy obraz Wysp: każdy z czterech krajów – Anglia, Irlandia, Szkocja i Walia – jest nieustannie nękany kontynentalnymi burzami i wciąż zmienia się pod ich wpływem. W rezultacie tych procesów tworzy się wielowarstwowa, niezwykle bogata spuścizna historyczna, w której przeplatają się tradycje Celtów, Rzymian, Germanów, Normanów i Andegawenów jeszcze długo po zakończeniu ich panowania.

„W Polsce historia brytyjska w znacznej mierze pozostaje nieznana. Jeśli ktoś ją w ogóle studiuje, to robi to z dawnej, anglocentrycznej perspektywy. Większość Polaków myśli chyba, że »Brytania« jest tym samym miejscem co »Anglia«. Popełniają taki sam błąd jak ci, którzy uważają, że »Rzeczpospolita Obojga Narodów« była tym samym miejscem co »Polska«. Wyspy ukażą im inny obraz. Być może pomogą im też zrozumieć, że Polska nie jest jedynym krajem, którego historię trzeba napisać od nowa i którego miejsce w Europie trzeba na nowo określić”.

Norman Davies, ze Wstępu do polskiego wydania

Norman Davies urodził się w 1939 roku w Bolton w północnej Anglii. Studiował w Oksfordzie, Grenoble, Perugii i Sussex. Doktorat uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przez lata związany ze School of Slavonic and East European Studies przy Uniwersytecie w Londynie. Wykładał na najważniejszych światowych uniwersytetach: Cambridge, Columbii, McGill, Hokkaido, Stanfordzie, Harvardzie, w Adelajdzie i Oksfordzie. Od 1997 roku jest członkiem Brytyjskiego Towarzystwa Historycznego. Obecnie jako professor emeritus Uniwersytetu w Oksfordzie poświęca swój czas na pisanie książek. Norman Davies przez Polaków został uhonorowany m.in. Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta. Jest honorowym obywatelem Krakowa, Wrocławia, Lublina i Warszawy. Otrzymał doktoraty honoris causa uniwersytetów: Jagiellońskiego, Gdańskiego, Marii Curie-Skłodowskiej i Warszawskiego. Jest honorowym członkiem Związku Powstańców Warszawskich.

Inne książki Normana Daviesa wydane w Znaku:

Zaginione królestwa

Boże igrzysko. Historia Polski

Europa. Rozprawa historyka z historią

Smok wawelski nad Tamizą. Eseje, polemiki, wywiady

Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego.Vratislavia – Breslau – Wrocław (współautor: Roger Moorhouse)

Powstanie ’44

Jak powstało „Powstanie ’44”

Orzeł biały, czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920

Europa – między Wschodem a Zachodem

Europa walczy. 1939–1945. Nie takie proste zwycięstwo

Cena detal. 99,00 zł

Davies_Wyspy_2012_obwoluta.indd 1Davies_Wyspy_2012_obwoluta.indd 1 2012-07-31 12:37:152012-07-31 12:37:15