rr óóŜŜnice nice indywidualneindywidualne

osobowoosobowośćść jako struktura trzech poziomjako struktura trzech poziomóów w

cechy, wrodzone dyspozycje(EAS, RTT, BigFive)

konstrukty rozwojowe i motywacyjne,

nawyki, czynności intencjonalne

poziom świadomości, historia Ŝycia

temperamenttemperamentpojęcie temperamentutemperamentuwywodzi się z rozwaŜaństaroŜytnych filozofów i lekarzy greckich

HipokratesHipokrates (IV w.p.n.e.) – wyjaśniał zdrowie i chorobę za pomocą koncepcji soków organizmu� krew� Ŝółć� śluz� Ŝółć czarną (prawdopodobnie była to krew Ŝylna)

GalenGalen (II w.p.n.e.) – uzupełnił tę teorię o interpretacjępsychologiczną� podstawowe temperamenty

� sangwinik – przewaga krwi

� choleryk – Ŝółci� flegmatyk – śluz

� melancholik – czarna Ŝółć

typy definicji temperamentutypy definicji temperamentuwywodzwywodząące sice sięę z orientacji biologicznejz orientacji biologicznej

temperament jako przejaw typu układu nerwowego

temperament jako odziedziczony składnik osobowości

temperament temperament jako przejaw typu jako przejaw typu

ukukłładu adu nerwowegonerwowego

Iwan PawIwan Pawłłow (1849ow (1849––1936)1936)

laureat laureat

Nagrody Nobla Nagrody Nobla

z medycyny w 1904z medycyny w 1904

temperament wg Pawtemperament wg Pawłłowaowa

temperament temperament odpowiada odpowiada typowi uktypowi uk łładu adu nerwowegonerwowego

typ uktyp uk łładu nerwowegoadu nerwowego

zrównowaŜony

słabymelancholik

silny

niezrównowaŜony choleryk

ruchliwysangwinik

powolnyflegmatyk

typologiatypologiaPawPawłłowaowa

temperament temperament jako odziedziczony jako odziedziczony

skskłładnik osobowoadnik osobowośścicidziecidzieci

temperamenttemperamentEAS EAS –– Buss i PlominBuss i Plomin

temperament temperament zespół dziedziczonych cech osobowościujawnia się w pierwszym roku Ŝycia zdeterminowy genetyczniestanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości

cechy okrecechy okreśślajlaj ąące strukturce strukturęę temperamentu:temperamentu:emocjonalność (EEmotionality)aktywność (AActivity)towarzyskość (SSociability)

EAS EAS –– Bussa i PlominaBussa i Plominaemocjonalnoemocjonalnośćść

obejmuje trzy pierwotne emocje o zabarwieniu negatywnym:

niezadowolenie

strach

złość

niezadowolenie niezadowolenie ((niezróŜnicowana emocjonalność)

� tendencja do łatwego i silnego reagowania niepokojem

� genetycznie zdeterminowanym poziomem pobudzenia układu sympatycznego

� przejawy obserwowane od chwili urodzenia siędziecka

� duŜa zmienność reakcji emocjonalnych w ich aspekcie aktywacyjnym

EAS EAS –– Bussa i PlominaBussa i Plominaemocjonalnoemocjonalnośćść

brak reakcjiintensywna, trudna do opanowania,

niekontrolowana aktywność:płacz, krzyk, napady złego humoru

w okresie niemowlw okresie niemowlęęctwa emocjonalnoctwa emocjonalnośćśćrr óóŜŜnicuje sinicuje sięę na strach i zna strach i złłoośćść

strach strach � pojawia się w 2-3 miesiącu Ŝycia dziecka� wiąŜe się z unikaniem awersyjnej stymulacji oraz próbami

ucieczki przed zagroŜeniem� reakcjom tym towarzyszyć moŜe płacz czy przeraźliwy

krzykzzłłoośćść� pojawia się około 6 miesiąca� wywoływana jest przez bodźce, które draŜnią lub frustruj ą

dziecko� przejawem jest atakowanie, odpychanie lub odsuwanie

przedmiotów, a takŜe głośne skarŜenie się

EAS EAS –– Bussa i PlominaBussa i Plominaemocjonalnoemocjonalnośćść

EAS EAS –– Bussa i PlominaBussa i Plominaaktywnoaktywnośćść

wymiar związany z wydatkowaniem energiiprzejawia się w rodzaju zachowania• w tempie zachowania• w intensywności zachowania – wigorze

obejmuje róŜnorodne zmiany aktywności

bezruch skrajnie energetyczne zachowania

EAS EAS –– Bussa i PlominaBussa i Plominatowarzyskotowarzyskośćść

dąŜenie do poszukiwania i przebywania z innymi ludźmi i unikania samotnościźródłem tej tendencji są nagrody, które jednostka moŜe uzyskać w kontakcie społecznymmiary towarzyskości:� częstotliwość inicjowania kontaktów

społecznych� liczba związków � ilość czasu spędzanego z innymi ludźmi� reakcja na izolację� społeczna wraŜliwość

temperament temperament jako odziedziczony jako odziedziczony

skskłładnik osobowoadnik osobowośścicidorodorośślili

ttemperament emperament RTT Jan StrelauRTT Jan Strelau

względnie stałe cechy osobowości, występujące u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mające swoje odpowiedniki w świecie zwierząt

pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, temperament podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnie specyficznym oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem

regulacyjna teoria tregulacyjna teoria temperamentuemperamentu

sześć czynników:

ŜwawośćperseweratywnośćwraŜliwość sensoryczna reaktywność emocjonalna wytrzymałośćaktywność

ŜŜwawowawośćść

tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywność i łatwej zmiany z jednego zachowania i reakcji w inne odpowiednio do zmian w otoczeniu

pperseweratywnoerseweratywnośćść

tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał

wwraraŜŜliwoliwośćść sensoryczna sensoryczna

zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej

rr eaktywnoeaktywnośćść emocjonalnaemocjonalna

tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyraŜająca się w duŜej wraŜliwości i niskiej odporności emocjonalnej

intensywnointensywnośćśćreakcjireakcji

wysokoreaktywniniskoreaktywni

wie

lkość

reak

cji

intensywność bodźców

próg wydolności

próg wraŜliwości zmysłowej

wwytrzymaytrzymałłoośćść

zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej

aaktywnoktywnośćść

tendencja do podejmowania zachowań o duŜej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia)

biologiczne podbiologiczne podłłooŜŜe e temperamentu w ujtemperamentu w ujęęciu RTTciu RTT

odziedziczalnoodziedziczalnośćść cech:cech:Ŝwawość 0,47

perseweratywność 0,40

wraŜliwość sensoryczna 0,40

reaktywność emocjonalna 0,50

wytrzymałość 0,42

aktywność 0,47

biologiczne podbiologiczne podłłooŜŜe e temperamentu w ujtemperamentu w ujęęciu RTTciu RTT

mechanizmy biochemiczne i fizjologiczne

związane z funkcjonowaniem ośrodkowego

i wegetatywnego układu nerwowego składają

się na indywidualnoindywidualnośćść neurohormonalnneurohormonalnąą

specyficzność wynika ze zmiennozmiennośści ci

genetycznejgenetycznej

osobowoosobowośćść –– prpr óóby definicjiby definicji

definicja klinicznadefinicja kliniczna

osobowość to utrwalone wzorce zachowań, wynikaj ące z oddziaływania czynników konstytucjonalnych i społecznych, odpowiadające charakterystycznemu stylowi Ŝycia i odnoszenia się do innych ludzi

osobowoosobowośćść –– prpr óóby definicjiby definicji

definicja Gordona Allporta (1961)definicja Gordona Allporta (1961)

osobowość jest dynamiczną organizacją

wewnątrz jednostki tych systemów

psychofizycznych, które określają jej

charakterystyczny sposób zachowania

i myślenia

teorie osobowoteorie osobowośści rci róóŜŜniniąą sisięęmimięędzy sobdzy sobąą::

podkreślanym aspektem natury człowieka

preferowanymi metodami badania osobowości

preferowanymi metodami badańnaukowych

preferowanymi metodami terapeutycznymi

teorie typteorie typóówwnajstarsze podejście do osobowościtypologia Wiliama Sheldona (1940) – oparta na budowie ciała –somatotypysomatotypy•• typ endomorficznytyp endomorficzny – gruby, miękki, okr ągły

•• typ mesomorficznytyp mesomorficzny– muskularny, kanciasty, silny

•• typ ektomorficznytyp ektomorficzny – chudy, wysoki, kruchy

teorie cechteorie cech

wywodzą się z typologicznego podejścia do osobowościoparte na metodach statystycznych:– Raymond Catell: 16 czynników – Hans Eysenck: 3 czynniki – Paul Costa i Robert McCrae:

„Wielka pi ątka”

cztery cztery ććwiartki Eysenkowskiego wiartki Eysenkowskiego kokołła osobowoa osobowośścici

osobowoosobowośćść„ pipięęcioczynnikowy model osobowocioczynnikowy model osobowośścici”

– Costa i McCraeneurotycznośćekstrawersjaotwartość na doświadczenieugodowośćsumienność

zakzakłłada stabilnoada stabilnośćść osobowoosobowośści w ci w ciciąągu gu ŜŜyciaycia

interpretacja czynnikinterpretacja czynnikóów NEOw NEO--FFIFFI

neurotyczność - odzwierciedla przystosowanie emocjonalne vsemocjonalne niezrównowaŜenie (emocjonalność w zakresie negatywnych emocji)

statecznyspokojnyzadowolonyodpręŜonyopanowanyniewzruszony

napiętyniespokojnynerwowyo złym nastrojudraŜliwywybuchowy

interpretacja czynnikinterpretacja czynnikóów NEOw NEO--FFIFFI

ekstrawersja - jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolność do odczuwania pozytywnych emocji

rozmownyenergicznyaktywnystanowczytowarzyskientuzjastyczny

spokojnywycofanynieśmiałyosamotnionymilczącypowściągliwy

interpretacja czynnikinterpretacja czynnikóów NEOw NEO--FFIFFI

otwartość na doświadczenie- tendencja jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń Ŝyciowych, tolerancja wobec nowości i ciekawość poznawcza

o szerokich zainteresowaniach

z wyobraźniąoryginalnyz intuicjąciekawy świataz inwencją

o wąskich zainteresowaniach

banalnyprostypłytkiniezbyt inteligentny

interpretacja czynnikinterpretacja czynnikóów NEOw NEO--FFIFFIugodowość - opisuje pozytywne vsnegatywne nastawienie do innych ludzi, orientacjęinterpersonalną przejawiającą się w altruizmie vsantagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu

Ŝyczliwyuprzejmychwalącyserdecznyszczodryufający

oschływrogikłótliwytwardynieuprzejmyniewdzięczny

interpretacja czynnikinterpretacja czynnikóów NEOw NEO--FFIFFIsumienność - stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji w działaniach zorientowanych na cel, opisuje stosunek człowieka do pracy

zorganizowanyskrupulatnyskutecznyodpowiedzialnyrzetelnyrozwaŜny

niedbałynieporządnylekkomyślnynieodpowiedzialnyniezręcznyzapominalski

inteligencjainteligencja

norma sponorma społłecznoeczno--kulturowakulturowa

składają się na nią dwa pojęcia:

normalne jest to co powszechne, typowe dla danej powszechne, typowe dla danej

kultury, zgodne ze zwyczajamikultury, zgodne ze zwyczajami– człowiek normalny

jest typowy dla danej kultury, odchylenie od

wzorców społeczno-kulturowych to dewiacja

normalne jest to co zgodne ze skodyfikowanymi zgodne ze skodyfikowanymi

normami moralnymi i prawnyminormami moralnymi i prawnymi

norma ilonorma ilośściowaciowawynik pomiaru, odzwierciedla rozkodzwierciedla rozkłład danej ad danej cechy w populacjicechy w populacji, określana za pomocąprocedur statystycznychwynik przeciętny, uzyskany przez 2/3 osuzyskany przez 2/3 osóób b w badanej w badanej w populacjiw populacji

dotyczy cech:

biologicznychwysokość i masa ciała, poziom cukru we krwi, tętno, wskaźnik BMI

psychologicznychpoziom inteligencji, pojemność pamięci, neurotyczność, ekstrawersja

norma rozwojowanorma rozwojowa

wskaźnik określający poziom rozwojupoziom rozwojuczynności psychicznych i ruchowych najcznajczęśęściej spotykany w danej grupie ciej spotykany w danej grupie wiekowejwiekowej

norma teoretycznanorma teoretyczna

punktem odniesienia są ogólne prawidłowości

lub twierdzenia naukowe

o stanie normalnym wnioskuje się

porporóównujwnuj ąąc obserwowalne wskac obserwowalne wskaźźniki niki

z teoretycznymi modelamiz teoretycznymi modelami

wzorzec normy jest wzorcem idealnymwzorcem idealnymczyli

modelem

inteligencja inteligencja –– definicja definicja

względnie stałe warunki wewnętrzne człowieka, współdeterminujące efektywnośćdziałań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych, takich jak rozumowanie, wnioskowanie itp.inteligencję często utoŜsamia się ze zdolnościami ogólnymi

model Spearmanamodel Spearmana

zdolnozdolnośści specjalneci specjalne� uzdolnienia (czynniki ss)

zdolnozdolnośści ogci ogóólnelne� inteligencja (czynnik gg)

gs

ss

s

koncepcja koncepcja CattellaCattella

inteligencja pinteligencja płłynnaynnazdolność dostrzegania złoŜonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach

niezaleŜna od doświadczenia indywidualnego i znaczenia owych symboli

inteligencja skrystalizowanainteligencja skrystalizowanadysponowanie wiedzą i umiejętnościami waŜnymi w danym kontekście kulturowym

wiek (czas)

inteligencja

ppłłynnaynna

skrystalizowana

skrystalizowana

16 lat

typy inteligencji wg Gardneratypy inteligencji wg Gardnerajęzykowamatematyczno-logicznaprzestrzennamuzycznacielesno-kinestetyczna (ruchowa)interpersonalnaintrapersonalna

inteligencja emocjonalna inteligencja emocjonalna –– GolemanGoleman

zdolność rozpoznawania uczuć własnych i uczuć innych osóbzdolności motywowania się i kierowania emocjami, zarówno własnymi, jak i osób znaczącychzdolność do panowania nad emocjami i ich wykorzystywanie do osiągania celów

komponenty inteligencji emocjonalnejkomponenty inteligencji emocjonalnejsamosamośświadomowiadomośćść

wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, moŜliwościachsamoregulacjasamoregulacja

panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i moŜliwościami samokontrolasamokontrola

utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastycznośćw dostosowywaniu się do zmian

motywacjamotywacjaskłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiająich osiągnięcie, czyli dąŜenie do osiągnięć, zaangaŜowanie, inicjatywa,

optymizm;empatiaempatia

uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osóbumiejumiejęętnotnośści spoci społłeczneeczne

umiejętność wzbudzania u innych poŜądanych reakcji

struktura struktura intelektuintelektu

–– Guilford Guilford

metody badania inteligencjimetody badania inteligencjitesty niewerbalnetesty niewerbalnetest kwadratów, test matryc Ravenazadania typu: porządkowanie obrazków, braki

na obrazkach, układanki, klocki, symbole cyfr

testy werbalnetesty werbalneczęść zadań w teście Wechslera:wiadomości, rozumienie, arytmetyka,

powtarzanie cyfr, podobieństwa, słownik

IIII –– iloraz inteligencji(IQ – intelligence quotient)

WIWI – wiek inteligencji

WWśś – wiek Ŝycia

100xWś

WIII =

68,26%

34,13%34,13%

0 +3σ+2σ+1σ-2σ -1σ-3σ

13,59% 13,59%2,15%2,15%

rozkrozkłład normalnyad normalny

poziomy funkcjonowania intelektualnegopoziomy funkcjonowania intelektualnego

poziom funkcjonowaniapoziom funkcjonowania iloraz inteligencjiiloraz inteligencjiinteligencja bardzo wysoka powyŜej 145

inteligencja wysoka 130 – 145

inteligencja wyŜsza niŜ przeciętna 115 – 130

inteligencja przeciętna 85 – 115

inteligencja niŜsza niŜ przeciętna 70 – 85

upośledzenie umysłowe lekkie 55 – 70

upośledzenie umysłowe umiarkowane 40 – 55

upośledzenie umysłowe znaczne 25 – 40

upośledzenie umysłowe głębokie do 25

porporóównanie terminologicznewnanie terminologiczne

ICD-10terminologia obowiązująca

do 1953 rokudo 1953 roku

upośledzenie umysłowe lekkie debilizm

upośledzenie umysłowe umiarkowane

górny imbecylizm

upośledzenie umysłowe znaczne dolny imbecylizm

upośledzenie umysłowe głębokie idiotyzm

wystwystęępowanie w populacji powanie w populacji ososóób niepeb niepełłnosprawnych umysnosprawnych umysłłowoowo

głębokie5%

lekkie75%

znaczne i umiarkowane

20%