Wydanie nr 1 z dn. 14.03.2016 r. - ..:: :: Strona …metrologia.wp.mil.pl/plik/file/akty/Decyzja24_WCM_14_03...WCM ZM-01.1 Wydanie nr 1 z dn. 14.03.2016 r. Strona 1 z 56 Zał ącznik

WCM ZM-01.1

Wydanie nr 1 z dn. 14.03.2016 r. Strona 1 z 56

Załącznik do Decyzji Nr 24/WCM z dnia 14 marca 2016 r.

WOJSKOWE CENTRUM METROLOGII

WYMAGANIA

DOTYCZĄCE UDZIELANIA UPOWAŻNIEŃ LABORATORIOM

METROLOGICZNYM W ZAKRESIE KALIBRACJI LUB SPRAWDZANIA

PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH PRZEZNACZONYCH NA CELE

OBRONNOŚCI PAŃSTWA

(ZM-01.1)

-

WCM ZM-01.1


SPIS TREŚCI

1. Wstęp ..................................................................................................................................... 5

1.1. Zasady ogólne .................................................................................................................. 5

1.2. Określenia i definicje ....................................................................................................... 6

1.3. Akronimy i skróty ............................................................................................................ 9

2. Udzielanie upoważnienia laboratoriom - wymagania ..................................................... 11

2.1. Wprowadzenie ............................................................................................................... 11

2.2. Wymagania w odniesieniu do normy PN-EN ISO/IEC 17025 ...................................... 11

2.2.1. Wymagania dotyczące zarządzania (pkt. 4 Normy) .................................................... 12

2.2.1.1. Organizacja (pkt. 4.1 Normy)........................................................................................... 12

2.2.1.2. System zarządzania (pkt. 4.2 Normy) .............................................................................. 12

2.2.1.3. Nadzór nad dokumentami (pkt. 4.3 Normy)..................................................................... 13 2.2.1.4. Przegląd zapytań, ofert i umów (pkt. 4.4 Normy) ............................................................ 13 2.2.1.5. Podwykonawstwo kalibracji (pkt. 4.5 Normy) ................................................................. 13 2.2.1.6. Zakupy usług i dostaw (pkt. 4.6 Normy) .......................................................................... 14 2.2.1.7. Obsługa klienta (pkt. 4.7 Normy) ..................................................................................... 14

2.2.1.8. Skargi (pkt. 4.8 Normy) ................................................................................................... 14

2.2.1.9. Nadzorowanie kalibracji niezgodnych z wymaganiami (pkt. 4.9 Normy) ....................... 14 2.2.1.10. Doskonalenie (pkt. 4.10 Normy) .................................................................................... 15

2.2.1.11. Działania korygujące (pkt. 4.11 Normy) ........................................................................ 15 2.2.1.12. Działania zapobiegawcze (pkt. 4.12 Normy) ................................................................. 15 2.2.1.13. Nadzór nad zapisami (pkt. 4.13 Normy) ........................................................................ 16 2.2.1.14. Audity wewnętrzne (pkt. 4.14 Normy) ........................................................................... 16 2.2.1.15. Przeglądy zarządzania (pkt. 4.15 Normy) ...................................................................... 16

2.2.2. Wymagania dotyczące obszaru technicznego (pkt. 5 Normy) .................................... 17

2.2.2.1. Postanowienia ogólne (pkt. 5.1 Normy) ........................................................................... 17 2.2.2.2. Personel (pkt. 5.2 Normy) ................................................................................................ 17

2.2.2.3. Warunki lokalowe i środowiskowe (pkt. 5.3 Normy) ...................................................... 17 2.2.2.4. Metody kalibracji oraz ich walidacja (pkt. 5.4 Normy).................................................... 19 2.2.2.5. Wyposażenie pomiarowe (pkt. 5.5 Normy) ..................................................................... 20 2.2.2.6. Spójność pomiarowa (pkt. 5.6 Normy) ............................................................................ 21 2.2.2.7. Pobieranie próbek (pkt. 5.7 Normy) ................................................................................. 21

2.2.2.8. Postępowanie z obiektami do kalibracji (pkt. 5.8 Normy) .............................................. 21

2.2.2.9. Zapewnienie jakości wyników kalibracji (pkt. 5.9 Normy) ............................................ 21

2.2.2.10. Przedstawianie wyników kalibracji (pkt. 5.10 Normy) .................................................. 21

3. Proces udzielania upoważnienia laboratoriom ................................................................ 22

3.1. Kryteria oceny ................................................................................................................ 22

3.2. Wniosek o udzielenie upoważnienia .............................................................................. 22

3.3. Powołanie zespołu auditującego i ocena dokumentacji ................................................. 23

3.4. Audit na miejscu ............................................................................................................ 23

3.5. Ocena wykonania działań poauditowych ...................................................................... 25

3.6. Decyzja o udzieleniu upoważnienia .............................................................................. 26

3.7. Przerwanie procesu udzielania upoważnienia ............................................................... 26

WCM ZM-01.1


4. Nadzór nad laboratoriami metrologicznymi ................................................................... 27

4.1. Wymagania ogólne ........................................................................................................ 27

4.2. Audit w nadzorze planowany ........................................................................................ 27

4.3. Audit ponowny .............................................................................................................. 28

4.4. Audit w nadzorze nieplanowany .................................................................................... 28

4.5. Decyzje w procesach nadzoru ........................................................................................ 28

4.5.1. Utrzymanie upoważnienia ........................................................................................... 29

4.5.2. Przedłużenie upoważnienia ......................................................................................... 29

4.5.3. Zawieszenie upoważnienia .......................................................................................... 29

4.5.4. Wznowienie upoważnienia ......................................................................................... 30

4.5.5. Cofnięcie upoważnienia .............................................................................................. 30

4.5.6. Rozszerzenie zakresu upoważnienia ........................................................................... 30

4.5.7. Ograniczenie zakresu upoważnienia ........................................................................... 31

4.5.8. Uaktualnienie zakresu upoważnienia .......................................................................... 31

4.5.9. Korekta zakresu upoważnienia ................................................................................... 31

4.6. Wygaśnięcie upoważnienia ............................................................................................ 31

5. Spójność pomiarowa .......................................................................................................... 32

5.1. Uwagi ogóle ................................................................................................................... 32

5.2. Zachowanie nieprzerwanego łańcucha porównań do międzynarodowego (lub państwowego) wzorca pomiarowego ............................................................................ 33

5.3. Odniesienie do jednostek miar Międzynarodowego Układu Jednostek Miar SI ........... 35

5.4. Zachowanie spójności pomiarowej w przypadku kalibracji wykonywanych w jednostkach spoza Międzynarodowego Układu Jednostek Miar SI .......................... 35

5.5. Niepewność pomiaru ..................................................................................................... 35

5.6. Zgodność z wymaganiami metrologicznymi ................................................................. 36

5.7. Dokumenty poświadczające zachowanie spójności pomiarowej .................................. 38

5.8. Odstępy czasu między kalibracjami .............................................................................. 38

6. Przedstawianie wyników kalibracji .................................................................................. 40

6.1. Protokół kalibracji .......................................................................................................... 40

6.2. Świadectwo kalibracji .................................................................................................... 40

7. Zapewnienie jakości wyników kalibracji ......................................................................... 42

7.1. Działania zewnętrzne ..................................................................................................... 42

7.1.1. Programy badań biegłości ........................................................................................... 44

7.1.2. Programy porównań międzylaboratoryjnych .............................................................. 45

7.1.3. Wyniki badań biegłości i porównań międzylaboratoryjnych ...................................... 46

WCM ZM-01.1


7.2. Działania wewnętrzne .................................................................................................... 47

8. Zasady stosowania symbolu upoważnienia, cech i etykiet kalibracji/ sprawdzenia. Sprawozdania z działalności metrologicznej ............................................ 49

8.1. Symbol upoważnienia .................................................................................................... 49

8.2. Zasady stosowania symbolu upoważnienia ................................................................... 49

8.3. Zasady stosowania cech i etykiet kalibracji/sprawdzania oraz cech nienaruszalności ............................................................................................................ 50

8.4. Sprawozdania z działalności metrologicznej LM .......................................................... 51

9. Zasady udzielania upoważnienia akredytowanemu laboratorium wzorcującemu ...... 52

10. Wykaz dokumentów związanych ..................................................................................... 53

11. Załączniki .......................................................................................................................... 54

12. Formularze ........................................................................................................................ 55

13. Postanowienia końcowe .................................................................................................... 56

WCM ZM-01.1


1. Wstęp

1.1. Zasady ogólne

Wojskowe Centrum Metrologii udziela upoważnień do kalibracji lub sprawdzania

przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa zgodnie

z postanowieniami Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 15 lutego

2005 r. w sprawie jednolitości miar i dokładności pomiarów związanych z obronnością

i bezpieczeństwem państwa (Dz.U. Nr 37, poz. 328 z późn. zm.), Decyzji Nr 209/MON

z dnia 12 czerwca 2015 r. w sprawie działalności metrologicznej w resorcie obrony

narodowej (Dz. Urz. Min. Obr. Nar. poz. 161) oraz Decyzji Nr 1/Spec./WCM z dnia

25 czerwca 2015 r. w sprawie wprowadzenia do użytku „Instrukcji działalności

metrologicznej w resorcie obrony narodowej ZM-01”.

Upoważnione wojskowe ośrodki metrologii oraz inne wojskowe laboratoria

metrologiczne w zakresie kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych

przeznaczonych na cele obronności państwa powinny spełniać wymagania podane

w normie PN-EN ISO/IEC 17025 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji

laboratoriów badawczych i wzorcujących”, zwanej dalej Normą oraz ustalenia

niniejszego dokumentu.

Podane w niniejszym dokumencie wymagania odnoszące się do kalibracji przyrządów

pomiarowych mają również zastosowanie do sprawdzania przyrządów pomiarowych,

jeżeli to zasadne uwzględniając definicyjne znaczenie sprawdzania.

Jeżeli wojskowy ośrodek metrologii lub inne wojskowe laboratorium metrologiczne

posiada upoważnienie do wykonywania kalibracji przyrządów pomiarowych

przeznaczonych na cele obronności państwa, w określonych dziedzinach pomiarowych

i zakresach możliwości technicznych, to jednocześnie posiada upoważnienie do

sprawdzania przyrządów pomiarowych w dziedzinach pomiarowych, grupach

i podgrupach pomiarowych określonych dla kalibracji.

W niniejszym dokumencie słów „powinien, należy” użyto do wskazania tych

postanowień, które są obowiązkowe. Słów „zaleca się” użyto do wskazania uznanych

sposobów spełnienia wymagań normy. Laboratorium może spełniać te wymagania

w inny, równoważny sposób, jeżeli potrafi to wykazać w ramach procesu udzielania

upoważnienia lub nadzoru przeprowadzanego przez WCM.

Wszystkie przytoczone dokumenty odnoszą się do aktualnych wydań przedmiotowych

dokumentów.

WCM ZM-01.1


1.2. Określenia i definicje

Audit - systematyczny, niezależny, udokumentowany proces uzyskiwania zapisów,

stwierdzenia faktów lub innych odpowiednich informacji i ich obiektywnej oceny

w celu określenia stopnia spełnienia wyspecyfikowanych wymagań. [ISO/IEC 17000]

Terminy audit i audyt oznaczają to samo i stosowane są zamiennie.

Audit rejestracyjny - audit związany z udzieleniem upoważnienia LM. [def. WCM]

Audit ponowny - audit związany z udzieleniem upoważnienia na następny cykl,

realizowany do 4-ch miesięcy przed upływem 5-cio letniego cyklu, na wniosek LM.

[def. WCM]

Audit w nadzorze - audit prowadzony w upoważnionym LM w ramach nadzoru. Audit

w nadzorze może być planowany (AN) lub nieplanowany (ANN). ANN może być

związany ze zmianą zakresu upoważnienia (ZZU), w tym z rozszerzeniem zakresu

upoważnienia (RZU). [def. WCM]

Badanie biegłości (PT – Proficiency Testing) ocena rezultatów działania uczestnika

względem wcześniej ustalonego kryterium, za pomocą porównań

międzylaboratoryjnych. [ISO/IEC 17043]

Cecha kalibracji/sprawdzenia – odcisk indywidualnej pieczęci osoby wykonującej

kalibrację/sprawdzenie, umieszczana jest tylko w przypadku pozytywnego wyniku

kalibracji/sprawdzenia. [ZM-01]

Certyfikat – dokument potwierdzający nadanie wojskowemu ośrodkowi metrologii

i innemu wojskowemu laboratorium metrologicznemu, przez Dyrektora Centrum,

upoważnienia do kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych przeznaczonych

na cele obronności państwa. [definicja WCM]

CMC (Calibration and Measurement Capability) – oznacza niepewność pomiarową,

dostępną dla klientów w normalnych warunkach, która jest opisana w zakresie

udzielonego upoważnienia. Niepewność pomiarowa CMC wyrażana jest jako

najmniejsza niepewność pomiaru, jaką laboratorium metrologiczne może osiągnąć

w zakresie swojego upoważnienia, wykonując bardziej lub mniej rutynowe kalibracje

„najlepszego istniejącego przyrządu pomiarowego”. Niepewność pomiarowa CMC

powinna być wyrażona jako niepewność pomiaru rozszerzona przy

prawdopodobieństwie rozszerzenia ok. 95%. Rzeczywista niepewność pomiaru

wykonywanej kalibracji może być większa niż podana wartość CMC ze względu na

właściwości przyrządu pomiarowego klienta oraz wpływ innych okoliczności

występujących dla danej kalibracji. [def. WCM, na podstawie ILAC-P14]

WCM ZM-01.1


Kalibracja przyrz ądów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa

- zespół czynności wykonywanych przez upoważnione wojskowe ośrodki metrologii

i inne wojskowe laboratoria metrologiczne w celu ustalenia relacji między wartościami

wielkości mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy a odpowiednimi

wartościami wielkości realizowanymi przez wzorce jednostki miary oraz stwierdzenia

na tej podstawie i poświadczenia przydatności przyrządu pomiarowego do stosowania

zgodnie z przeznaczeniem. [ZM-01]

Do ustalenia relacji pomiędzy wartościami wielkości mierzonej wskazanymi przez

przyrząd pomiarowy a odpowiednimi wartościami wielkości realizowanymi przez

wzorce jednostki miary wymagane jest szacowanie niepewności pomiaru.

Klient „wewn ętrzny” – klient (użytkownik) z RON lub komórki wewnętrznej własnej

organizacji. [def. WCM]

Klient „zewn ętrzny” – klient (użytkownik) spoza jednostek organizacyjnych RON.

[def. WCM]

Laboratorium – wspólna nazwa dla laboratorium metrologicznego ubiegającego się

lub laboratorium posiadającego upoważnienie do wykonywania prac związanych

z kalibracją lub sprawdzaniem przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele

obronności państwa. [def. WCM]

Laboratorium Metrologiczne (LM) – upoważnione wojskowe ośrodki metrologii

i inne wojskowe laboratoria metrologiczne podległe Ministrowi Obrony Narodowej lub

przez niego nadzorowane, posiadające upoważnienie do wykonywania prac związanych

z kalibracją lub sprawdzaniem przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele

obronności państwa. Upoważnienie to nadawane jest przez Dyrektora Centrum.[ZM-01]

Poddyscyplina - obszar kompetencji technicznych zdefiniowany przez co najmniej

jedną technikę pomiaru, właściwość (badaną cechę) i wyrób (obiekt, grupa obiektów),

które są ze sobą związane. [ISO/IEC 17043]

Porównanie międzylaboratoryjne (ILC – Interlaboratory Comparison)

zorganizowanie, wykonanie i ocena pomiarów lub badań tego samego lub podobnych

obiektów, przez co najmniej dwa laboratoria, zgodnie z uprzednio ustalonymi

warunkami. [ISO/IEC 17043]

Przyrząd pomiarowy - urządzenie, układ pomiarowy lub jego elementy, przeznaczone

do wykonania pomiarów samodzielnie lub w połączeniu z jednym lub wieloma

urządzeniami dodatkowymi; wzorce miary i materiały odniesienia są traktowane jako

przyrządy pomiarowe. [ZM-01]

WCM ZM-01.1


Przyrząd pomiarowy użytkowy - urządzenie, układ pomiarowy lub jego elementy,

przeznaczone do wykonania pomiarów samodzielnie lub w połączeniu z jednym lub

wieloma urządzeniami dodatkowymi. Przyrządy pomiarowe użytkowe nie mogą być

stosowane do kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych przeznaczonych na

cele obronności państwa. [def. WCM]

Przyrządy pomiarowe przeznaczone na cele obronności państwa – przyrządy

pomiarowe stosowane lub planowane do zastosowania w komórkach oraz jednostkach

organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego

nadzorowanych. [ZM-01]

Sprawdzanie przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności

państwa - zespół czynności wykonywanych przez upoważnione wojskowe ośrodki

metrologii i inne wojskowe laboratoria metrologiczne w celu określenia charakterystyk

technicznych i metrologicznych przyrządu pomiarowego oraz stwierdzenia na tej

podstawie i poświadczenia zgodności tych charakterystyk z właściwą specyfikacją

wymagań.

Sprawdzeniu podlega jedynie wyposażenie pomiarowe stosowane do oceny

charakterystyk technicznych SpW (testery, sprawdziany, bloki pomiarowe, pulpity

i inne) niewypełniające w zastosowaniu zgodnie z przeznaczeniem definicyjnej funkcji

przyrządu pomiarowego (nie wskazują wartości wielkości). [ZM-01]

Upoważnienie do kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych

przeznaczonych na cele obronności państwa – decyzja Dyrektora Centrum

uprawniająca wojskowy ośrodek metrologii lub inne wojskowe laboratorium

metrologiczne do wykonywania kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych

przeznaczonych na cele obronności państwa w określonych dziedzinach pomiarowych

i zakresach możliwości technicznych, wydane w formie certyfikatu. [Decyzja

nr 209/MON] – w niniejszym dokumencie stosowane jest również zamienne wyrażenie

„upoważnienie WCM”.

Usługa metrologiczna – usługa realizowana przez upoważnione wojskowe ośrodki

metrologii lub inne wojskowe laboratoria metrologiczne na rzecz komórek i jednostek

organizacyjnych resortu obrony narodowej, obejmująca w szczególności kalibrację,

sprawdzanie, wzorcowanie lub prawną kontrolę metrologiczną przyrządów

pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa oraz inne prace związane

z oceną i określeniem charakterystyk metrologicznych i technicznych przyrządów

pomiarowych. [ZM-01]

WCM ZM-01.1


Wyposażenie pomiarowe - wszystkie przyrządy pomiarowe, wzorce pomiarowe,

materiały odniesienia, oprogramowanie, aparatura pomocnicza i instrukcje niezbędne

do dokonania pomiarów. [ZM-01]

Wzorcowanie/kalibracja – działanie, które w określonych warunkach, w pierwszym

kroku ustala zależność pomiędzy odwzorowywanymi przez wzorzec pomiarowy

wartościami wielkości wraz z ich niepewnościami pomiaru, a odpowiadającymi im

wskazaniami wraz z ich niepewnościami, a w drugim kroku wykorzystuje tę informację

do ustalenia zależności pozwalającej uzyskać wynik pomiaru na podstawie wskazania.

[ZM-01]

1.3. Akronimy i skróty

AN

ANN

AP

AR

AT

AW

CWOM

DI

DSZ

GUM

KJ

KL

KN

LM

Metrol.

MON

NMI

Norma

Personel

PP

PPM

- audit w nadzorze planowany

- audit w nadzorze nieplanowany

- audit ponowny

- audit rejestracyjny

- auditor techniczny

- auditor wiodący

- Centralny Wojskowy Ośrodek Metrologii

- Designated Institutes (Instytuty Desygnowane)

- Dokumenty systemu zarządzania

- Główny Urząd Miar

- Księga Jakości

- kierownik laboratorium

- Karta niezgodności

- Laboratorium Metrologiczne

- oznaczenie instrukcji metrologicznej wydanej przez resort ON

- Ministerstwo Obrony Narodowej

- National Metrology Institiuties (krajowe instytucje

metrologiczne)

- norma PN-EN ISO/IEC 17025 Ogólne wymagania dotyczące

kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących

- żołnierze zawodowi oraz pracownicy laboratorium

- procedura pomiarowa

- procedura pomiarowa MetCal lub innego oprogramowania

WCM ZM-01.1


PT/ILC

Raport AT

Raport AW

RLM

RON

RZU

Sł. Tech.

SpW

SZ RP

WCM

Wniosek LM

WOM

WP

- badania biegłości/porównania międzylaboratoryjne

- raport z auditu AT

- raport z auditu AW

- ruchome laboratorium metrologiczne

- resort obrony narodowej

- rozszerzenie zakresu upoważnienia

- oznaczenie instrukcji metrologicznej Służb Technicznych

wydanej przez resort ON

- sprzęt wojskowy

- Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej

- Wojskowe Centrum Metrologii

- wniosek złożony przez LM

- Wojskowy Ośrodek Metrologii

- Wojsko Polskie

WCM ZM-01.1


2. Udzielanie upoważnienia laboratoriom - wymagania

2.1. Wprowadzenie

Laboratoria ubiegające się o upoważnienie do kalibracji lub sprawdzania przyrządów

pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa powinny posiadać

zbudowany i wdrożony system zarządzania, zgodny z normą PN-EN ISO/IEC 17025

zwaną dalej Normą. System zarządzania powinien być dostosowany i właściwy

w odniesieniu do obszaru działalności metrologicznej wykonywanej przez laboratorium

i nie pozostawać w sprzeczności z wymaganiami innych dokumentów odnoszących się

do tej działalności.

System zarządzania powinien być opisany i udokumentowany w księdze jakości (KJ),

jakkolwiek nazwanej, przywołującej lub zawierającej procedury i instrukcje, które ją

wspomagają, łącznie z procedurami technicznymi.

Udzielenie upoważnienia do kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych

przeznaczonych na cele obronności państwa, następuje w drodze pozytywnej oceny

przeprowadzonej przez zespół auditorów Wojskowego Centrum Metrologii. Ocenie

podlega spełnienie wymagań przedstawionych w niniejszym dokumencie, decyzjach

Ministra Obrony Narodowej oraz decyzjach Dyrektora Centrum – Naczelnego

Metrologa WP odnoszących się do laboratoriów.

Laboratorium w wyniku przeprowadzenia procesu udzielenia upoważnienia zostaje

zarejestrowane w Wojskowym Centrum Metrologii oraz objęte nadzorem. Zakres

upoważnienia formułowany jest w oparciu o dokumenty ILAC1: ILAC-G182 Wytyczne

dotyczące formułowania zakresów akredytacji dla laboratoriów oraz ILAC-P143

Polityka ILAC dotycząca niepewności pomiaru przy wzorcowaniu.

2.2. Wymagania w odniesieniu do normy PN-EN ISO/IEC 17025

Uszczegółowione wymagania Wojskowego Centrum Metrologii w odniesieniu do

punktów Normy przedstawiono poniżej.

1 International Laboratory Accreditation Cooperation 2 ILAC-G18 Guideline for the Formulation of Scopes of Accreditation for Laboratories, 3 ILAC-P14 ILAC Policy for Uncertainty in Calibration.

WCM ZM-01.1


2.2.1. Wymagania dotyczące zarządzania (pkt. 4 Normy)

2.2.1.1. Organizacja (pkt. 4.1 Normy)

Laboratorium bazując na posiadanej organizacji powinno wyznaczyć kluczowy

personel kierowniczy:

1) kierownika laboratorium;

2) kierownika ds. jakości;

3) kierownika technicznego.

Personel kluczowy powinien posiadać właściwe kwalifikacje i przeszkolenie (w tym

przeszkolenie w zakresie systemu zarządzania zgodnego z Normą) umożliwiające

wypełnianie zadań wynikających z zaprojektowanego systemu zarządzania i wymagań

Normy. Laboratorium powinno wyznaczyć osoby zastępujący personel kluczowy.

Funkcja kierownika laboratorium może być łączona z funkcją kierownika ds. jakości

lub kierownika technicznego. W WOM funkcję kierownika laboratorium pełni dyrektor

ośrodka.

W laboratoriach o dużym zakresie świadczonych usług kierownikiem ds. jakości

powinien być pracownik etatowy (którego etatowy zakres obowiązków obejmuje

wyłącznie zadania związane z funkcją pełnioną w systemie zarządzania).

Kierownikiem technicznym powinna być osoba posiadająca duże doświadczenie

w zakresie podstaw metrologii, metod i technik pomiarowych, szacowania niepewności

pomiaru, budowy i obsługi stanowisk oraz kalibracji przyrządów pomiarowych danej

dziedziny pomiarowej.

Przy określaniu w systemie zarządzania odpowiedzialności, uprawnień i obowiązków

personelu kierowniczego, technicznego i funkcyjnego, należy ustalić kto

w laboratorium będzie uprawniony do podejmowania decyzji w sprawie odstępstw od

systemu zarządzania lub procedur pomiarowych.

2.2.1.2. System zarządzania (pkt. 4.2 Normy)

Laboratorium powinno zaprojektować system zarządzania zgodny z Normą

i dostosowany do wielkości, zakresu działalności i możliwości organizacyjnych oraz

technicznych laboratorium.

W zaprojektowanym systemie zarządzania laboratorium powinno odnieść się do

wszystkich wymagań Normy, nawet wówczas, gdy dany element systemu,

z uzasadnionych względów, nie jest realizowany przez laboratorium.

WCM ZM-01.1


W KJ laboratorium należy przedstawić deklarację polityki jakości, która w ogólnym

zarysie powinna prezentować politykę w obszarze zarządzania i prowadzonej

działalności metrologicznej oraz między innymi, nakreślać cele strategiczne

laboratorium w odniesieniu do działalności zasadniczej w zakresie kalibracji lub

sprawdzania przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności.

Szczegółowa polityka w odniesieniu do poszczególnych elementów systemu

zarządzania powinna być przedstawiona w KJ przy opisie systemu zarządzania, we

wszystkich przypadkach gdzie wymaga tego Norma.

KJ powinna odwoływać się lub zawierać procedury dotyczące zarządzania i działalności

metrologicznej dla wszystkich elementów systemu zarządzania, dla których w Normie

zawarto takie wymaganie.

Procedury, oprócz innych wymaganych informacji, powinny zawierać jednoznaczny

opis przeprowadzenia działań, uszczegółowiony w stopniu zapewniającym ich

powtarzalność. Procedury powinny być tak zredagowane, aby zapewniały dostarczenie

miarodajnych dowodów wykonania działań.

Ustalenia przyjęte w dokumentacji systemu zarządzania stają się wymaganiami

traktowanymi na równi z wymaganiami Normy.

2.2.1.3. Nadzór nad dokumentami (pkt. 4.3 Normy)

Dopuszcza się nadzorowanie dokumentacji systemu zarządzania w wersji

elektronicznej.

2.2.1.4. Przegląd zapytań, ofert i umów (pkt. 4.4 Normy)

Zaleca się dokonanie podziału zapytań w ramach systemu zarządzania na zapytania

„wewnętrzne” o uproszczonym trybie przeglądu realizowane przez laboratorium dla

klientów z RON i dla komórek wewnętrznych własnej organizacji oraz zapytania

„zewnętrzne” realizowane dla pozostałych klientów – przeglądane i uzgadniane

szczegółowo oraz poparte odpowiednimi umowami. W umowie należy podać m. in.

metodę kalibracji.

2.2.1.5. Podwykonawstwo kalibracji (pkt. 4.5 Normy)

Ustala się, że laboratoria metrologiczne w zakresie usług związanych z kalibracją

przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności nie korzystają

z podwykonawców.

WCM ZM-01.1


2.2.1.6. Zakupy usług i dostaw (pkt. 4.6 Normy)

W związku z ustalonymi i obowiązującymi w RON określonymi zasadami dotyczącymi

realizacji dostaw, nabywania usług oraz technicznych środków materiałowych, należy

koncentrować się na objęciu systemem zarządzania działań dotyczących:

1) określania specyfikacji wymagań dla zamawianych usług i dostaw;

2) kwalifikowania dostawców usług i dostaw;

3) oceny zgodności usług i dostaw z właściwą specyfikacją wymagań, ze

szczególnym zwróceniem uwagi na zgodność z wymaganiami nowego

wyposażenia pomiarowego - przede wszystkim wzorców pomiarowych, które

w bezpośredni sposób wpływają na wyniki realizowanych kalibracji, przed ich

włączeniem do eksploatacji w LM.

2.2.1.7. Obsługa klienta (pkt. 4.7 Normy)

W odniesieniu do zapewnienia poufności wobec informacji związanych z realizacją

zapytań „wewnętrznych” należy stosować ogólne zasady wynikające z właściwej

ustawy o ochronie informacji niejawnych. Laboratorium powinno przewidzieć

możliwość udziału klientów w pracach związanych z realizowanymi dla nich usługami

metrologicznymi.

Laboratorium powinno uwzględnić w systemie zarządzania działanie umożliwiające

uzyskiwanie informacji zwrotnych od klientów w zakresie oceny świadczonych usług

i wykorzystywanie ich do doskonalenia funkcjonowania systemu zarządzania.

2.2.1.8. Skargi (pkt. 4.8 Normy)

Laboratorium powinno objąć nadzorem w ramach systemu zarządzania skargi,

dotyczące świadczonych przez nie usług, które pochodzą od wszystkich możliwych

stron, nie tylko klientów laboratorium.

System zarządzania powinien zawierać działania zmierzające do wykorzystania

informacji zawartych w skargach do doskonalenia funkcjonowania laboratorium.

2.2.1.9. Nadzorowanie kalibracji niezgodnych z wymaganiami (pkt. 4.9 Normy)

Oprócz polityki zaprezentowanej w KJ, laboratorium powinno opracować procedurę

zawierającą jednoznaczne i szczegółowe ustalenia dotyczące identyfikacji przypadków

kalibracji niezgodnych z wymaganiami. Należy określić kompetentne osoby (osobę)

uprawnione do wstrzymania i wznawiania prac w obszarze, w którym stwierdzono

kalibracje niezgodne z wymaganiami i określić szczegóły postępowania w odniesieniu

WCM ZM-01.1


do tych prac oraz prac zrealizowanych w danym obszarze działalności technicznej do

chwili zidentyfikowania przedmiotowego przypadku. W procedurze należy uwzględnić

również postępowanie związane z nadzorowaniem odstępstw od sytemu zarządzania lub

procedur pomiarowych.

2.2.1.10. Doskonalenie (pkt. 4.10 Normy)

Laboratorium powinno określić działania pozwalające doskonalić skuteczność systemu

zarządzania uwzględniając wszystkie potencjalne źródła danych wpływające na system

zarządzania.

2.2.1.11. Działania korygujące (pkt. 4.11 Normy)

W obszarze zarządzania laboratorium powinno określić osobę (osoby) uprawnione do

inicjowania i wdrażania działań korygujących. Działania korygujące są narzędziem

systemowym uruchamianym w celu wyeliminowania przyczyn wykrytej niezgodności

lub innej niepożądanej sytuacji.

Korekcja jest działaniem w celu wyeliminowania wykrytej niezgodności.

Działania korygujące są skierowane na zdarzenia już zaistniałe w celu zapobiegnięcia

ponownemu wystąpieniu niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji. W procedurze

opisującej przebieg działań podejmowanych w tym zakresie należy przewidzieć analizę

przyczyn, jako kluczową część procedury, ocenę realizacji korekcji i działań

korygujących oraz skuteczności działań korygujących po ich wykonaniu.

2.2.1.12. Działania zapobiegawcze (pkt. 4.12 Normy)

Działania zapobiegawcze są narzędziem systemowym uruchamianym w celu

wyeliminowania przyczyn potencjalnych niezgodności lub innej potencjalnej,

niepożądanej sytuacji. Działania zapobiegawcze są uruchamiane w przypadku, gdy

została zidentyfikowana potencjalna niezgodność. Działania te ukierunkowane są tylko

na wyeliminowanie przyczyn potencjalnej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji

i podejmuje się je w celu zapobieżenia ich wystąpieniu.

Przy projektowaniu tego elementu systemu należy w pierwszej kolejności przyjąć

ustalenia w zakresie inicjowania, określania i wdrażania ulepszeń w systemie

zarządzania i działalności technicznej. Działania zapobiegawcze traktować należy, jako

stały element towarzyszący pozostałym działaniom, dający możliwość identyfikacji

potencjalnej niezgodności i jej przyczyn.

WCM ZM-01.1


2.2.1.13. Nadzór nad zapisami (pkt. 4.13 Normy)

Wymagania dotyczące zawartości protokołu kalibracji podano w pkt. 6.1.

Dopuszcza się nadzorowanie zapisów w wersji elektronicznej pod warunkiem

zapewnienia bezpieczeństwa z punktu widzenia ochrony danych i zapobiegania

nieupoważnionemu dostępowi i dokonywania zmian bez upoważnienia.

Dopuszcza się aby zapisy związane z kalibracją były autoryzowane podpisami

elektronicznymi jednoznacznie identyfikującymi personel wykonujący kalibrację.

Podpisy elektroniczne stosowane w zapisach muszą być zgodne z ustawą o podpisie

elektronicznym lub wydawane przez WCM.

2.2.1.14. Audity wewnętrzne (pkt. 4.14 Normy)

Należy dążyć by audity wewnętrzne były prowadzone przez personel, który jest w pełni

niezależny w stosunku do auditowanych działań. Jeżeli z przyczyń organizacyjnych nie

jest możliwe spełnienie tego wymagania, powinno się przyjąć szczególne ustalenia w

zakresie oceny skuteczności auditów wewnętrznych. W przypadku braku możliwości

prowadzenia auditów wewnętrznych przez personel niezwiązany z auditowanymi

działaniami, laboratorium powinno przynajmniej raz na dwa lata zaplanować audit z

udziałem auditora (auditorów) spoza swojej organizacji do przeprowadzenia auditu

wewnętrznego.

Audity wewnętrzne powinny być planowane w cyklu rocznym tak, aby jeden cykl

obejmował wszystkie elementy wdrożonego systemu zarządzania.

Dopuszcza się przeprowadzenie auditu wszystkich wymagań Normy w obszarze

zarządzania w trakcie jednego planowanego auditu wewnętrznego.

Kompetencje techniczne laboratorium, w odniesieniu do wszystkich wymagań pkt. 5

Normy, powinny być poddawane systematycznym auditom w przeciągu całego

rocznego cyklu auditowego.

Zaleca się, aby laboratorium ubiegające się o upoważnienie, przeprowadziło cykl

auditów wewnętrznych obejmujący wszystkie elementy zarządzania i działalności

technicznej przed auditem rejestracyjnym WCM.

2.2.1.15. Przeglądy zarządzania (pkt. 4.15 Normy)

Przegląd zarządzania jest narzędziem systemu uruchamianym w celu zbadania ciągłej

przydatności i skuteczności wdrożonego systemu zarządzania, między innymi poprzez

sprawdzenie czy ustalone strategiczne cele laboratorium są osiągane. Przegląd

WCM ZM-01.1


zarządzania nie może być sprowadzany do roli auditu wewnętrznego i realizować zadań

przewidzianych dla tego elementu systemu zarządzania.

Pierwszy przegląd zarządzania powinien odbyć się przed auditem rejestracyjnym.

2.2.2. Wymagania dotyczące obszaru technicznego (pkt. 5 Normy)

2.2.2.1. Postanowienia ogólne (pkt. 5.1 Normy)

Działalność laboratorium w obszarze prowadzenia kalibracji jest kluczowa i wymagane

jest, aby była ona wiarygodna i prawidłowa.

2.2.2.2. Personel (pkt. 5.2 Normy)

W odniesieniu do kluczowego personelu kierowniczego laboratorium należy ustalić

zastępstwa z wyszczególnieniem upoważnień do autoryzacji świadectw oraz

protokołów kalibracji.

Personel techniczny nadzorujący prowadzenie kalibracji przyrządów pomiarowych

powinien być upoważniony do sprawowania nadzoru nad jakością świadczonych usług

w laboratorium.

Personel techniczny wykonujący kalibrację przyrządów pomiarowych powinien mieć

upoważnienia do wykonywania określonego zakresu prac, z wyszczególnieniem

podgrup przyrządów pomiarowych kwalifikowanych zgodnie z właściwą decyzją

Dyrektora Centrum – Naczelnego Metrologa WP w sprawie ustanowienia dziedzin

pomiarowych oraz grup przyrządów pomiarowych oraz posiadać indywidualne

uprawnienia metrologiczne uzyskane zgodnie z właściwą decyzją Dyrektora Centrum –

Naczelnego Metrologa WP w sprawie zasad nadawania indywidualnych uprawnień

metrologicznych.

Dopuszcza się, w okresie odbywania szkolenia (nie dłuższym niż 12 miesięcy),

wykonywanie kalibracji przez osoby nieposiadające uprawnień metrologicznych, pod

nadzorem osoby/osób posiadających właściwe uprawnienia, biegłość i doświadczenie

w zakresie kalibracji danej podgrupy przyrządów pomiarowych. Decyzję w sprawie

wykonywania kalibracji pod nadzorem wydaje kierownik laboratorium.

2.2.2.3. Warunki lokalowe i środowiskowe (pkt. 5.3 Normy)

Pomiary wykonywane w procesie kalibracji przyrządów pomiarowych powinny być

przeprowadzane w określonych warunkach środowiskowych i lokalowych.

WCM ZM-01.1


Specyfikacje wymagań dotyczące warunków środowiskowych i lokalowych powinny

być zawarte w procedurach (instrukcjach) pomiarowych. Parametry specyfikacji

wymagań ustala się w oparciu o:

1) normy przedmiotowe;

2) instrukcje pomiarowe lub procedury pomiarowe;

3) dokumentację techniczną obiektu kalibracji;

4) informacje uzyskane i potwierdzone od producenta (specyfikacje techniczne,

oficjalne strony internetowe);

5) ogólnodostępne materiały, źródła i zalecenia krajowych oraz zagranicznych

uznanych instytucji metrologicznych;

6) analizę i własne doświadczenie techniczne w zakresie oddziaływania wielkości

wpływających na wyniki pomiarów realizowanych w procesie kalibracji

przyrządów pomiarowych.

Parametry warunków środowiskowych powinny być podawane w protokołach lub

świadectwach kalibracji w postaci przedziału zmienności parametru środowiska, od

wartości minimalnej do wartości maksymalnej. Podając wynik pomiaru parametrów

środowiska należy uwzględnić wyniki kalibracji przyrządów pomiarowych

zastosowanych do pomiaru tych parametrów (poprawkę lub błąd pomiaru oraz

niepewność pomiaru). Jeżeli niepewność pomiaru przyrządu pomiarowego stosowanego

do pomiaru parametru środowiska nie ma istotnego4 wpływu na wyniki realizowanej

przez laboratorium kalibracji, nie musi być uwzględniana przy podawaniu wyniku

pomiarów parametrów warunków środowiskowych.

W przypadku braku możliwości zapewnienia przez laboratorium właściwych warunków

środowiskowych i lokalowych, laboratorium powinno:

1) przeprowadzić analizę wpływu zaistniałego odstępstwa na wyniki pomiarów;

2) ustalić przydatność wyników pomiaru z punktu widzenia przeznaczenia

przyrządu pomiarowego i wymagań klienta;

3) uzgodnić z klientem możliwość udzielenia zaistniałego odstępstwa od umowy

(dotyczy klienta „zewnętrznego”).

4 brak istotnego wpływu oznacza, że składnik niepewności pomiaru pochodzący od przyrządu do pomiaru parametrów środowiskowych nie powoduje zmiany wartości niepewności rozszerzonej pomiaru, dla przyjętego sposobu zaokrąglania wartości niepewności rozszerzonej (podawanie niepewności do 2 cyfr znaczących) i z tego powodu nie jest uwzględniany w budżecie niepewności pomiaru przy kalibracji.

WCM ZM-01.1


W sytuacji, gdy warunki lokalowe lub środowiskowe zmuszają laboratorium do

stosowania odstępstwa, decyzję o odstępstwie podejmuję kierownik laboratorium, po

wnikliwej analizie kierownika technicznego. Wszystkie odstępstwa powinny być

rejestrowane i podlegać analizie na przeglądzie zarządzania.

2.2.2.4. Metody kalibracji oraz ich walidacja (pkt. 5.4 Normy)

Metody kalibracji będące metodami bezpośrednimi lub metodami opisanymi

i opublikowanymi w normach krajowych lub międzynarodowych, zalecanych przez

renomowane organizacje techniczne i metrologiczne należy traktować jako metody

znormalizowane, nie wymagające walidacji.

Metody kalibracji nieznormalizowane opracowane przez laboratorium powinny być

poddane procesowi walidacji. Laboratorium powinno zapisywać otrzymane wyniki,

metodę zastosowaną do walidacji oraz stwierdzenie czy metoda kalibracji jest właściwa

dla zamierzonego zastosowania.

Kalibracja przyrządów pomiarowych prowadzona jest w oparciu o instrukcje

pomiarowe wprowadzone do stosowania w resorcie ON (szczególnym przypadkiem

instrukcji pomiarowych stosowanych w laboratoriach są instrukcje pomiarowe

Technical Order (T.O., NAVAIR, inne przeznaczone wyłącznie do kalibracji

przyrządów pomiarowych w ramach zintegrowanych programów pozyskiwania SpW)

lub procedury pomiarowe opracowane przez laboratorium, zwalidowane i zatwierdzone

do stosowania przez kierownika laboratorium.

Laboratorium powinno, w celu zapewnienia jednolitego sposobu oznaczania

opracowanych procedur pomiarowych oraz oznaczania plików komputerowych tych

dokumentów, stosować następujący sposób oznaczania:

PP-XX.YY.ZZ-W-RRRR-OOOO-TTTTTTTTTTTTTTTTTTTT,

PPM-XX.YY.ZZ-W-RRRR-OOOO-TTTTTTTTTTTTTTTTTTTT,

gdzie:

a) PP – symbol literowy procedury pomiarowej; PPM – symbol literowy procedury

pomiarowej MetCal lub innego oprogramowania;

b) znaki rozdzielenia: „-” oraz „.” (bez spacji);

c) XX.YY – grupa przyrządów pomiarowych, ZZ – podgrupa przyrządów

pomiarowych;

oznaczenie grup i podgrup przyrządów pomiarowych zgodnie z właściwą

decyzją Dyrektora Centrum;

WCM ZM-01.1


d) W – numer wydania; RRRR – rok wydania; OOOO – skrót nazwy ośrodka

metrologii wydającego procedurę lub numer identyfikacyjny laboratorium

podany na certyfikacie w postaci LMNN;

e) TTTT… – typ przyrządu pomiarowego, maksymalnie 20 znaków, dozwolone

znaki: 0÷9, A÷ż, „_,()”. Pozostałe znaki zastępujemy znakiem podkreślenia „_”.

W przypadku objęcia procedurą całej grupy przyrządów pomiarowych dla

oznaczenia podgrupy przyrządów (ZZ) przyjąć oznaczenie 00.

Przykładowe oznaczenie procedury pomiarowej:

1) PP-07.21.00-1-2015-2WOM – procedura pomiarowa dla całej grupy przyrządów

pomiarowych 7.21, wydanie 1 z 2015 r., ośrodek 2WOM;

2) PP-07.21.14-2-2015-LM20 – procedura pomiarowa dla podgrupy przyrządów

pomiarowych 7.21.14, wydanie 2 z 2015 r., laboratorium posiadające numer

identyfikacyjny LM20;

3) PP-07.05.01-2-2015-4WOM-RN_1_(10_k_ohm) – procedura pomiarowa

dedykowana dla konkretnego typu przyrządu pomiarowego. W tym przypadku

procedura pomiarowa dotyczy opornika wzorcowego RN-1 o wartości

rezystancji 10 kΩ z grupy przyrządów pomiarowych 7.5 w podgrupie 7.5.1,

wydanie 2 z 2015 r., ośrodek 4WOM;

4) PPM-07.05.01-2-2015-4WOM-RN_1_(10_k_ohm) – procedura pomiarowa

MetCal dedykowana dla konkretnego typu przyrządu pomiarowego. W tym

przypadku procedura pomiarowa dotyczy opornika wzorcowego RN-1

o wartości rezystancji 10 kΩ z grupy przyrządów pomiarowych 7.5 w podgrupie

7.5.1, wydanie 2 z 2015 r., ośrodek 4WOM.

Procedura szacowania niepewności pomiaru może stanowić załącznik do procedur

pomiarowych. Wymagania dotyczące szacowania niepewności pomiaru zostały podane

w pkt. 5.5.

2.2.2.5. Wyposażenie pomiarowe (pkt. 5.5 Normy)

Laboratorium powinno szczególną uwagę poświęcić zagadnieniom nadzoru nad

wyposażeniem pomiarowym. W tym obszarze systemu zarządzania wymagane jest

opracowanie i wdrożenie procedury systemu. Procedura ta powinna ustalać, między

innymi, zasady realizacji sprawdzeń lub kalibracji przed użyciem oraz sprawdzeń

okresowych przyrządów pomiarowych. Laboratorium powinno ustalić i prowadzić

WCM ZM-01.1


zapisy zapewniające obsługę (użytkowanie) przyrządów pomiarowych przez

upoważniony personel.

2.2.2.6. Spójność pomiarowa (pkt. 5.6 Normy)

Wymagania dotyczące spójności pomiarowej zostały podane w pkt. 5.

2.2.2.7. Pobieranie próbek (pkt. 5.7 Normy)

W działalności laboratorium nie przewiduje się pobierania próbek.

2.2.2.8. Postępowanie z obiektami do kalibracji (pkt. 5.8 Normy)

Laboratorium powinno mieć ustanowiony i wdrożony system znakowania (oznaczania)

przyrządów pomiarowych klientów, zapewniający pełną identyfikację obiektów

kalibracji oraz gwarantujący, że obiekty nie zostaną zamienione w procesie świadczonej

usługi i nie zostaną im przypisane wyniki pochodzące od innych obiektów.

Przyjęte ustalenia dotyczące postępowania z obiektami kalibracji, powinny

gwarantować, że przyrządy pomiarowe klientów będą przechowywane przed i po

wykonaniu usługi w warunkach gwarantujących ich bezpieczeństwo i niezmienność

parametrów technicznych oraz metrologicznych.

2.2.2.9. Zapewnienie jakości wyników kalibracji (pkt. 5.9 Normy)

Laboratorium powinno opracować i wdrożyć procedurę dotyczącą prowadzonych

działań w zakresie zapewnienia jakości wyników kalibracji. Procedura powinna

uwzględniać zapisy pkt. 7.

2.2.2.10. Przedstawianie wyników kalibracji (pkt. 5.10 Normy)

Każdy proces kalibracji przyrządów pomiarowych realizowany w laboratorium

powinien być potwierdzony protokołem kalibracji. Wymagania dotyczące zawartości

protokołu kalibracji podano w pkt. 6.1.

Przedstawianie wyników kalibracji dla klientów laboratorium odbywa się w formie

świadectwa kalibracji, które są wystawiane zgodnie ze wzorem podanym w załączniku

ZZM-01 i w przypadkach podanych w pkt. 6.2.

WCM ZM-01.1


3. Proces udzielania upoważnienia laboratoriom

3.1. Kryteria oceny

WCM udziela laboratorium upoważnienia po spełnieniu wymagań określonych

w niniejszym dokumencie.

Spełnienie wymagań podlega ocenie w trakcie procesu udzielania upoważnienia.

Podczas procesu udzielania upoważnienia laboratorium oceniane jest pod względem:

1) kompetencji technicznych;

2) organizacji i funkcjonowania systemu zarządzania.

gwarantujących bezstronność i niezależność oraz wymaganą jakość świadczonych usług

w obszarze kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych.

Ocena kompetencji technicznych prowadzona jest tylko w tych obszarach, które

laboratorium zgłosiło we wniosku o udzielenie upoważnienia.

Laboratorium przed złożeniem wniosku ma obowiązek przeprowadzenia badań

biegłości (PT) lub porównań międzylaboratoryjnych (ILC). Wymagania dotyczące

PT/ILC zostały podane w pkt. 7.

Przedmiotowa ocena pozostałych obszarów działalności wnioskującego laboratorium

lub organizacji, w skład której wchodzi laboratorium, poddawana jest ocenie tylko

w zakresie i stopniu pozwalającym na uzyskanie potwierdzenia spełnienia wymagań.

3.2. Wniosek o udzielenie upoważnienia

Laboratorium ubiegające się o udzielenie upoważnienia przesyła do WCM wypełniony

wniosek (FZM-01) wraz z odpowiednimi załącznikami w nim wymienionymi.

WCM przyjmuje dokumentację w języku polskim. Przesyłana dokumentacja może być

w formie elektronicznej (pliki o rozszerzeniach *.pdf, *.doc, *docx, *xls, *.xlsx) lub

w formie papierowej.

WCM obejmuje należytą ochroną przekazane dokumenty, udostępnia je tylko

wyznaczonemu personelowi WCM oraz auditorom na potrzeby przeprowadzania ocen

i podejmowania decyzji w procesach udzielania upoważnienia i nadzoru. Po

zakończonym procesie auditu, dokumenty są zwracane do laboratorium.

WCM dokonuje przeglądu wniosku pod względem jego poprawności w zakresie

formalnym i merytorycznym (m.in. kompletności informacji zamieszczonych we

wniosku i załączonej dokumentacji) w terminie 5 dni roboczych od daty otrzymania

wniosku.

WCM ZM-01.1


Po pozytywnym przeglądzie wniosku, WCM informuje laboratorium o jego przyjęciu

i rozpoczęciu procesu udzielania upoważnienia.

W przypadku, gdy wniosek jest niekompletny, WCM występuje do laboratorium o jego

uzupełnienie. Nieuzupełnienie wniosku w terminie 10 dni roboczych od daty

otrzymania informacji o jego niekompletności powoduje pozostawienie wniosku bez

rozpatrzenia, a WCM pisemnie informuje laboratorium o odmowie udzielenia

upoważnienia w związku z niekompletnością wniosku.

Ponowne ubieganie się o upoważnienie przez laboratorium, wymaga złożenia nowego

wniosku.

3.3. Powołanie zespołu auditującego i ocena dokumentacji

Skład zespołu auditującego jest ustalany na podstawie wnioskowanego projektu zakresu

upoważnienia, biorąc pod uwagę optymalną wielkość zespołu i liczbę dni wymaganą do

dokonania auditu.

W skład zespołu auditującego powoływanego przez Dyrektora Centrum wchodzi

auditor wiodący i auditorzy techniczni.

Zespół auditujący dokonuje oceny dokumentacji przedstawionej z wnioskiem. Jeżeli

w wyniku oceny przedmiotowej dokumentacji zespół auditujący stwierdzi, że nie może

być ona podstawą do przeprowadzenia auditu, laboratorium jest zobowiązane do

przesłania poprawionej dokumentacji w terminie 1,5 miesiąca od daty otrzymania

informacji o uzupełnienie dokumentacji.

Poprawiona dokumentacja podlega ponownej ocenie przez zespół auditujący w zakresie

wprowadzonych zmian w terminie 10 dni roboczych.

W przypadku negatywnych wyników ponownej oceny dokumentacji, WCM

powiadamia pisemnie laboratorium o odmowie udzielenia upoważnienia, w związku

z przerwaniem procesu upoważnienia.

3.4. Audit na miejscu

Po pozytywnej ocenie dokumentacji opracowany zostaje plan auditu. Pierwszy audit

związany z procesem udzielenia upoważnienia nazywany jest auditem rejestracyjnym.

Plan auditu po zatwierdzeniu przez Dyrektora Centrum zostaje przesłany do

laboratorium, nie później niż 10 dni roboczych przed planowanym terminem auditu.

W skład zespołu auditującego Dyrektor Centrum może dodatkowo powołać auditora

obserwatora (AO), auditora wiodącego nadzorowanego (AWN) lub auditora

technicznego nadzorowanego (ATN).

WCM ZM-01.1


Pracą zespołu auditującego w trakcie auditu kieruje AW.

Zespół auditujący zbiera dowody poprzez prowadzenie rozmów, zadawanie pytań,

ocenę dokumentów oraz obserwację działań w obszarach objętych zakresem auditu

rejestracyjnego, wybierając reprezentatywną próbkę wnioskowanego zakresu

upoważnienia do oceny podczas auditu rejestracyjnego.

Laboratorium ubiegające się o udzielenie upoważnienia powinno przedstawić

obiektywne dowody potwierdzające funkcjonowanie systemu zarządzania oraz

kompetencje techniczne w zakresie działalności zgłoszonej do udzielenia upoważnienia

m. in. wyposażenie stanowisk pomiarowych, procedury pomiarowe, dokumentację

pomiarową, dane dotyczące uprawnień personelu, jego doświadczenia i biegłości

w zakresie obsługi stanowisk pomiarowych oraz kalibracji przyrządów pomiarowych.

Wszystkie uwagi dotyczące funkcjonowania systemu zarządzania i kompetencji

technicznych są dokumentowane przez członków zespołu auditujacego i kwalifikowane

jako niezgodność lub spostrzeżenie.

Niezgodność jest stwierdzeniem niespełniania wymagań Normy, wymagania własnego

systemu zarządzania LM lub innego dokumentu zawierającego kryteria auditu.

Wszystkie stwierdzone niezgodności muszą być odniesione do wymagań Normy lub

innych dokumentów związanych, w oparciu o które jest wykonywany audit

i sformułowane na kartach niezgodności (KN).

Każda niezgodność wymaga wprowadzenia korekcji w celu wyeliminowania

niezgodności lub działań korygujących – eliminujących przyczynę występowania

niezgodności i możliwość pojawienia się jej w przyszłości.

Spostrzeżenie jest stwierdzeniem faktu, wskazującego na możliwość udoskonalenia

istniejącego stanu, np.: możliwość usunięcia potencjalnych źródeł problemów,

mogących w przyszłości spowodować niezgodność.

Podczas spotkania zamykającego zespół auditujący przedstawia ustalenia z auditu

kierownictwu laboratorium. Kierownik laboratorium potwierdza podpisem na kartach

niezgodności, zapoznanie się i przyjęcie niezgodności.

W przypadku stwierdzenia niezgodności, laboratorium jest zobowiązane do

przeprowadzenia analizy przyczyn powstania niezgodności oraz do przekazania,

w ciągu 5-ciu dni roboczych od dnia zakończenia auditu wypełnionych kart odnośnie

planu działań (korekcji lub działań korygujących). Propozycje planu działań

laboratorium powinny zostać wcześniej uzgodnione z auditorami i w miarę możliwości

przedyskutowane podczas auditu.

WCM ZM-01.1


W przypadku spostrzeżeń laboratorium jest zobowiązane do przeprowadzenia analizy

ryzyka, a w razie konieczności do podjęcia działań zapobiegawczych. Wdrożenie

i skuteczność podjętych działań zapobiegawczych jest oceniana przez WCM podczas

kolejnego auditu.

WCM przekazuje laboratorium raport AW i AT z auditu wraz z formularzem (FZM-08)

dotyczącym oceny przez laboratorium przeprowadzenia auditu. Kopie kart niezgodności

stanowią integralną część raportu. Wypełniony formularz (FZM-08) powinien być

przesłany do WCM w terminie 5 dni roboczych od jego otrzymania.

3.5. Ocena wykonania działań poauditowych

Zespół auditujący dokonuje przeglądu propozycji planu działań laboratorium, w tym

terminów ich realizacji. Wyniki ocen planu działań zostają odnotowane przez auditorów

w KN. Laboratorium jest informowane o wyniku oceny propozycji planu działań.

W przypadku negatywnej oceny propozycji planu działań, WCM zwraca się do

laboratorium o dostarczenie dodatkowych informacji.

Laboratorium powinno zakończyć korekcje i działania korygujące oraz przedstawić

dowody wykonania działań w terminie wskazanym na KN (max. 2 miesiące od daty

zakończenia auditu). Termin wykonania korekcji lub działań korygujących jest ustalany

podczas auditu przez zespół auditujący i jest uzależniony od ryzyka związanego

z naruszeniem wymagań do udzielenia upoważnienia.

Dowody wykonania korekcji lub działań korygujących, laboratorium powinno przesłać

do WCM w terminie wskazanym w KN.

Zakres i formę oceny wykonania korekcji lub działań korygujących określa WCM.

Zakres ten jest ograniczony do działań niezbędnych do przeprowadzenia wiarygodnej

oceny wykonania korekcji/działań korygujących.

Ocenę wykonania korekcji lub działań korygujących przeprowadza się w formie:

1) przeglądu przesłanych dowodów ich realizacji (zapisów, dokumentów);

2) oceny na miejscu, gdy nie jest możliwa wiarygodna ocena na podstawie

nadesłanych dowodów.

Ocenę korekcji lub działań korygujących i odnotowanie jej wyniku w KN wykonuje

zespół auditujący. Laboratorium jest informowane o wyniku oceny korekcji lub działań

korygujących. W przypadku negatywnej oceny, WCM zwraca się do laboratorium

o dostarczenie dodatkowych informacji. Skuteczności wykonanych korekcji lub działań

korygujących jest oceniana podczas kolejnego auditu.

WCM ZM-01.1


3.6. Decyzja o udzieleniu upoważnienia

Warunkiem udzielenia upoważnienia jest stwierdzenie, że laboratorium spełnia

wszystkie wymagania do udzielenia upoważnienia oraz, że wszystkie niezgodności

stwierdzone w trakcie auditu zostały usunięte, a działania korygujące zostały

prawidłowo wykonane.

Dyrektor Centrum na podstawie przedstawionych dokumentów z auditu wydaje decyzję

o udzieleniu upoważnienia lub jego odmowie.

Laboratorium, któremu wydano decyzję o udzieleniu upoważnienia, zostaje

zarejestrowane jako LM z przydzielonym numerem identyfikacyjnym.

Laboratorium, któremu udzielono upoważnienia otrzymuje:

1) decyzję w sprawie udzielenia upoważnienia do kalibracji lub sprawdzania

przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa;

2) certyfikat potwierdzający udzielenie upoważnienia wraz z zakresem

upoważnienia (FZM-02);

3) symbol upoważnienia;

4) cechy kalibracji/sprawdzenia.

Cechy kalibracji/sprawdzenia zostają przekazane zgodnie z obowiązującymi

przepisami.

Upoważnienia udziela się na okres 5 lat.

3.7. Przerwanie procesu udzielania upoważnienia

WCM podejmuje decyzję o przerwaniu procesu udzielania upoważnienia

w następujących przypadkach:

1) nieprzekazania przez laboratorium wnioskujące do WCM uzupełniających

dokumentów lub informacji niezbędnych do kontynuowania procesu udzielania

upoważnienia w wymaganych i uzgodnionych z WCM terminach;

2) niewykonania przez laboratorium korekcji lub działań korygujących

w ustalonym terminie;

3) niezakończenia procesu udzielania upoważnienia w ciągu 12 miesięcy od daty

rejestracji wniosku z przyczyn leżących po stronie laboratorium;

4) na pisemny wniosek laboratorium o przerwanie procesu upoważnienia.

WCM pisemnie informuje laboratorium o odmowie udzielenia upoważnienia w wyniku

przerwania procesu udzielania upoważnienia.

WCM ZM-01.1


4. Nadzór nad laboratoriami metrologicznymi

4.1. Wymagania ogólne

W okresie ważności upoważnienia WCM nadzoruje działalność LM w celu

potwierdzenia, że spełniają one wymagania udzielania upoważnienia. WCM monitoruje

działalność upoważnionych LM poprzez:

1) audit w nadzorze planowany (AN);

2) audit ponowny (AP) - w celu przedłużenia upoważnienia;

3) audit w nadzorze nieplanowany (ANN).

W każdym 5-letnim cyklu upoważnienia auditom podlega pełny zakres działalności

technicznej LM określony w zakresie upoważnienia oraz wszystkie elementy

wdrożonego systemu zarządzania, zgodnie z wymaganiami Normy.

W każdym cyklu upoważnienia przeprowadzane są 4 AN i jeden AP.

Pierwszy AN przeprowadza się nie później niż po 12 miesiącach od daty udzielenia

upoważnienia. Odstępy pomiędzy kolejnymi AN nie powinny również przekraczać

12 miesięcy. Upoważnione LM są informowane o terminie auditu.

4.2. Audit w nadzorze planowany

AN prowadzony jest zgodnie z zasadami opisanymi w pkt. 3.3 ÷ 3.5 (bez składania

wniosku).

LM zobowiązane jest dostarczyć do WCM nie później niż 30 dni przed planowanym

terminem AN, wypełnione formularze dotyczące:

1) projektu zakresu upoważnienia (FZM-02), w przypadku zmian;

2) wzorców pomiarowych lub materiałów odniesienia (FZM-03);

3) personelu (FZM-04);

4) wykazu dokumentacji systemu zarządzania (FZM-05) oraz dokumentację

systemu zarządzania – zgodnie z FZM-05;

5) wykazu dokumentacji obszaru technicznego (FZM-06) oraz dokumentację

obszaru technicznego – zgodnie z FZM-06;

6) wykazu dokumentacji z porównań międzylaboratoryjnych (FZM-07) oraz

dokumentację z porównań międzylaboratoryjnych – zgodnie z FZM-07.

Jeżeli LM wnioskuje o zmianę zakresu upoważnienia podczas AN, do wyżej

wymienionych dokumentów i formularzy należy złożyć dodatkowo wniosek (FZM-01),

zgodnie z zasadami opisanymi w pkt. 3.2. LM powinno zaznaczyć wnioskowaną

zmianę zakresu upoważnienia w projekcie zakresu upoważnienia (np. innym kolorem).

WCM ZM-01.1


4.3. Audit ponowny

AP następuje na wniosek LM, złożony nie później niż 6 miesięcy przed upływem

terminu ważności upoważnienia LM podanego w jego certyfikacie.

AP przebiega w sposób opisany w pkt. 3.2 ÷ 3.7 z uwzględnieniem wyników auditów

realizowanych w bieżącym cyklu upoważnienia.

Zakres AP określa WCM.

4.4. Audit w nadzorze nieplanowany

ANN jest związany wnioskiem LM o zmianę zakresu upoważnienia (ZZU). Wniosek

można składać w ciągu całego okresu ważności upoważnienia na formularzu FZM-01,

zgodnie z zasadami opisanymi w pkt. 3.2. LM powinno zaznaczyć wnioskowaną

zmianę zakresu upoważnienia w projekcie zakresu upoważnienia (np. innym kolorem).

Dyrektor Centrum może polecić dodatkowo przeprowadzenie ANN będącego wynikiem

między innymi:

1) analizy skarg na działalność LM;

2) oceny dowodów potwierdzających niespełnianie kryteriów udzielenia

upoważnienia.

ANN prowadzony jest zgodnie z zasadami opisanymi w pkt. 3.3 ÷ 3.5.

Decyzję w sprawie zakresu ANN podejmuje Dyrektor Centrum.

4.5. Decyzje w procesach nadzoru

W wyniku procesów nadzoru upoważnienie do kalibracji lub sprawdzania przyrządów

pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa może być:

1) utrzymane;

2) przedłużone;

3) zawieszone;

4) wznowione;

5) cofnięte.

Natomiast zakres upoważnienia może być:

1) rozszerzony;

2) ograniczony;

3) uaktualniony;

4) skorygowany.

Decyzję dotyczącą upoważnienia oraz zakresu upoważnienia po zakończeniu procesu

nadzoru podejmuje Dyrektor Centrum. Decyzja jest pisemnie przesyłana do LM.

WCM ZM-01.1


4.5.1. Utrzymanie upoważnienia

Upoważnienie jest utrzymane w dotychczasowym zakresie, jeżeli zespół auditujący

nie stwierdzi niezgodności lub jeżeli w odniesieniu do stwierdzonych niezgodności LM

zakończy korekcje i działania korygujące oraz przedstawi WCM dowody tych działań

w terminie do 2 miesięcy od daty zakończenia auditu. Po zakończeniu procesu

auditowego LM otrzymuje decyzję oraz certyfikat lub zakres upoważnienia,

w przypadku konieczności zmiany.

4.5.2. Przedłużenie upoważnienia

Upoważnienie jest przedłużane w dotychczasowym lub zmienionym zakresie

upoważnienia (w przypadku wniosku o zmianę dotychczasowego zakresu

upoważnienia), jeżeli zespół auditujący w trakcie AP nie stwierdzi niezgodności lub

jeżeli w odniesieniu do stwierdzonych niezgodności LM zakończy korekcje i działania

korygujące oraz przedstawi WCM dowody tych działań w terminie do 2 miesięcy od

daty zakończenia auditu. Po zakończeniu procesu auditowego LM otrzymuje decyzję

oraz certyfikat lub zakres upoważnienia.

Ważność upoważnienia zostaje przedłużona na kolejny 5 letni cykl.

4.5.3. Zawieszenie upoważnienia

Zawieszenie upoważnienia, w części lub w całości zakresu upoważnienia, może

nastąpić w wyniku:

1) niezakończenia przez LM korekcji i działań korygujących oraz nie

przedstawienia WCM dowodów tych działań w terminie do 2 miesięcy od daty

zakończenia auditu;

2) niezgodności stwierdzonej podczas auditu, dotyczącej rażącego naruszenia

wymagań udzielenia upoważnienia przez LM w odniesieniu do rzetelności,

bezstronności oraz świadomego naruszenia praw klienta. Dyrektor Centrum

wydaje decyzję o zawieszeniu w trybie natychmiastowym, po otrzymaniu

informacji o stwierdzonej niezgodności;

3) pisemnego zgłoszenia przez LM czasowej rezygnacji z upoważnienia (w części

lub w całości zakresu upoważnienia).

W decyzji w sprawie zawieszenia upoważnienia podaje się:

1) zakres zawieszenia (część lub całość posiadanego zakresu upoważnienia);

2) okres zawieszenia upoważnienia;

3) warunki wznowienia upoważnienia;

WCM ZM-01.1


4) informację o konieczności natychmiastowego zwrotu cech kalibracji

/sprawdzenia do WCM ( jeżeli upoważnienie zawieszono w całości).

Po podjęciu przez Dyrektora Centrum decyzji o zawieszeniu upoważnienia, LM

otrzymuje decyzję oraz zakres upoważnienia, uwzględniający wprowadzone zmiany.

Okres ważności upoważnienia określony w certyfikacie nie ulega zmianie.

Czas zawieszenia upoważnienia nie może przekraczać 1 roku.

4.5.4. Wznowienie upoważnienia

Proces wznowienia upoważnienia (w części lub w całości zakresu upoważnienia)

po zawieszeniu jest prowadzony na pisemny wniosek LM złożony:

1) nie później niż 3 miesiące przed upływem terminu zawieszenia, jeśli decyzja

o wznowieniu wymaga auditu w LM;

2) nie później niż 1 miesiąc w innych przypadkach.

Po podjęciu przez Dyrektora Centrum decyzji o zawieszeniu upoważnienia, LM



4.5.5. Cofnięcie upoważnienia

Cofnięcie upoważnienia może nastąpić w przypadku:

1) rażącego naruszenia przez LM wymagań udzielania upoważnienia,

w szczególności nierzetelności w obszarze kompetencji technicznych,

świadomego wprowadzania w błąd klientów LM;

2) niespełnienia w ustalonym terminie warunków postawionych przy zawieszeniu

upoważnienia w całym zakresie upoważnienia;

3) zgłoszenia przez LM rezygnacji z upoważnienia WCM.

W decyzji o cofnięciu upoważnienia podaje się:

1) uzasadnienie decyzji;

2) warunki ponownego ubiegania się o udzielenie upoważnienia;

3) informację o konieczności natychmiastowego zwrotu cech kalibracji

/sprawdzenia do WCM.

4.5.6. Rozszerzenie zakresu upoważnienia

Rozszerzenie zakresu upoważnienia odbywa się w ramach ANN na wniosek LM i jest

prowadzony zgodnie z zasadami opisanymi w pkt. 3.2 ÷ 3.5.

WCM ZM-01.1


RZU może być połączony z AN. Po podjęciu przez Dyrektora Centrum decyzji

o rozszerzeniu zakresu upoważnienia, LM otrzymuje decyzję oraz zakres upoważnienia,

uwzględniający wprowadzone zmiany.


4.5.7. Ograniczenie zakresu upoważnienia

Ograniczenie zakresu upoważnienia odbywa się:

1) na skutek niespełnienia w ustalonym terminie warunków podanych przy

zawieszeniu części zakresu upoważnienia;

2) rażącego naruszenia przez LM wymagań udzielania upoważnienia,

w szczególności nierzetelności w obszarze kompetencji technicznych,

świadomego wprowadzania w błąd klientów LM, przy zawieszeniu części

zakresu upoważnienia;

3) na wniosek LM.

Po podjęciu, przez Dyrektora Centrum, decyzji o ograniczeniu upoważnienia, LM



4.5.8. Uaktualnienie zakresu upoważnienia

Uaktualnienie zakresu upoważnienia dokonywane jest z powodu konieczności zmian

oznaczania, nazwy lub innych danych w zakresie upoważnienia oraz w wyniku zmiany

dokumentów normatywnych, procedur pomiarowych lub innych.

4.5.9. Korekta zakresu upoważnienia

Korekta zakresu upoważnienia dokonywana jest na skutek wykrycia błędu w wydanym

zakresie upoważnienia.

4.6. Wygaśnięcie upoważnienia

Po upływie terminu ważności certyfikatu, upoważnienie wygasa.

WCM ZM-01.1


5. Spójność pomiarowa

5.1. Uwagi ogóle

Polityka WCM w odniesieniu do wymagań dotyczących spójności pomiarowej

zawartych w Normie jest ustalona w oparciu o dokument ILAC-P105 Polityka ILAC

dotycząca spójności pomiarowej wyników pomiarów.

Elementami służącymi potwierdzeniu spójności pomiarowej są:

1) nieprzerwany łańcuch porównań do międzynarodowego (lub państwowego)

wzorca pomiarowego;

2) odniesienie do jednostek miar Międzynarodowego Układu Jednostek Miar SI;

3) udokumentowana niepewność pomiaru;

4) odstępy czasu między kalibracjami;

5) potwierdzone kompetencje techniczne (np. akredytacja, upoważnienie WCM).

Gwarancją zapewnienia spójności pomiarowej jest wykonywanie usług kalibracji

przyrządu pomiarowego w:

1) Krajowych Instytucjach Metrologicznych – NMI (w Polsce funkcję NMI pełni

Główny Urząd Miar), których wykonywane wzorcowania objęte są CIMP

MRA6 i opublikowane w bazie BIPM KCDB7 w Załączniku C, w którym

określono zakres pomiarowy i niepewność pomiarową CMC dla każdego

wzorcowania (http://kcdb.bipm.org/appendixC/default.asp);

2) laboratoriach wzorcujących akredytowanych przez jednostkę akredytującą

będącą sygnatariuszem porozumień EA MLA8 lub ILAC MRA9, których

wzorcowania przedstawiane są w zakresach akredytacji opublikowanych na

stronie internetowej danej jednostki akredytującej. W Polsce jednostką

akredytującą jest Polskie Centrum Akredytacji (www.pca.gov.pl);

3) laboratoriach upoważnionych przez WCM, których kalibracje wykonywane

są w odniesieniu do wzorców pomiarowych odniesienia RON kalibrowanych

5 ILAC-P10 ILAC Policy on the Traceability of Measurement Results 6 CIPM (Comité International des Poids et Mesures) Mutual Recognition Arrangement 7 BIPM (Bureau International des Poids et Mesures) Key Comparison DataBase 8 EA (European co-operation for Accreditation) Multilateral Agreement 9 ILAC Mutual Recognition Arrangement

WCM ZM-01.1


w NMI lub akredytowanych laboratoriach wzorcujących. Zakresy upoważnienia

są opublikowane na stronie internetowej WCM (www.metrologia.wp.mil.pl).

5.2. Zachowanie nieprzerwanego łańcucha porównań do międzynarodowego

(lub państwowego) wzorca pomiarowego

W resorcie obrony narodowej kalibracja przyrządu pomiarowego przeznaczonego

na cele obronności państwa ma charakter hierarchiczny:

1) Wzorce pomiarowe odniesienia powinny być kalibrowane w NMI lub

akredytowanych laboratoriach wzorcujących – zgodnie z pkt. 5.1.

2) Wzorce pomiarowe robocze, stanowiące wyposażenie WOM, powinny być

kalibrowane w CWOM lub innych laboratoriach, wskazanych przez CWOM.

W uzasadnionych przypadkach10 mogą być kalibrowane w NMI lub

akredytowanych laboratoriach wzorcujących.

3) Wzorce pomiarowe robocze stosowane do kalibracji przyrządu pomiarowego

w ramach zintegrowanych programów pozyskiwania SpW mogą być

kalibrowane w wojskowych laboratoriach metrologicznych państw –

sygnatariuszy Traktatu Północnoatlantyckiego NATO lub państw

współpracujących z Traktatem i wykorzystywane wyłącznie do kalibracji

w ramach przedmiotowych programów. W uzasadnionych przypadkach11 mogą

być stosowane do kalibracji innych przyrządów pomiarowych.

4) Przyrządy pomiarowe użytkowe, stanowiące wyposażenie WOM mogą być

kalibrowane w WOM lub innych LM. W uzasadnionych przypadkach12 mogą

być kalibrowane w NMI lub akredytowanych laboratoriach wzorcujących.

Przyrządy pomiarowe użytkowe stosowane do pomiarów parametrów

metrologicznych SpW w ramach zintegrowanych programów pozyskiwania

SpW mogą być kalibrowane w wojskowych laboratoriach metrologicznych

państw – sygnatariuszy Traktatu Północnoatlantyckiego NATO lub państw

współpracujących z Traktatem.

10 Decyzję w sprawie uznania przypadku za uzasadniony każdorazowo, na wniosek właściwego WOM, podejmuje Dyrektor Centrum. 11 Decyzję w sprawie uznania przypadku za uzasadniony każdorazowo, na wniosek właściwego WOM, podejmuje Dyrektor Centrum. Wniosek powinien zawierać analizę zapisów świadectwa kalibracji i zamieszczonych wyników kalibracji oraz ocenę zgodności świadectwa z obowiązującymi wymaganiami dotyczącymi zachowania spójności pomiarowej podanymi w niniejszym dokumencie. Do wniosku należy załączyć kopię świadectwa kalibracji. 12 Patrz przypis 10

WCM ZM-01.1


5) Wzorce pomiarowe i przyrządy pomiarowe użytkowe, stanowiące wyposażenie

LM innych niż WOM, mogą być kalibrowane w LM, w NMI lub

akredytowanych laboratoriach wzorcujących.

Przyjęty sposób zachowania ścieżki spójności pomiarowej związany jest

z koniecznością zapewnienia niepewności pomiarowej CMC na wymaganym poziomie.

W wyjątkowych sytuacjach, kiedy nie jest możliwe zapewnienie spójności pomiarowej

według wyżej określonych zasad, albo nie jest możliwe udokumentowanie sposobu jej

zachowania, Dyrektor Centrum, może podjąć decyzję dotyczącą akceptacji takiej

sytuacji na pisemny wniosek laboratorium wraz z uzasadnieniem oraz po przedłożeniu

stosownych dowodów potwierdzających kompetencje techniczne laboratorium

odniesienia (organizacji zapewniającej spójność pomiarową) i deklarowaną spójność

pomiarową, które obejmują:

1) zapisy z walidacji metod kalibracji (pkt. 5.4.5 Normy);

2) procedury szacowania niepewności pomiaru (pkt. 5.4.6 Normy);

3) dokumentację dotyczącą spójności pomiarowej (pkt. 5.6 Normy);

4) dokumentację dotyczącą zapewnienia jakości wyników kalibracji (pkt. 5.9

Normy);

5) dokumentację dotyczącą kompetencji personelu (pkt. 5.2 Normy);

6) dokumentację dotyczącą warunków lokalowych i środowiskowych, (pkt. 4.6.4

i 4.14 Normy);

W przypadku braku dostatecznej informacji zawartej w dostarczonych dokumentach,

Dyrektor Centrum może zlecić przeprowadzenie oceny w laboratorium odniesienia

w celu potwierdzenia słuszności podejmowanej decyzji.

Zgodnie z kompetencjami wynikającymi z rozporządzenia ministra właściwego do

spraw gospodarki w sprawie jednolitości miar i dokładności pomiarów związanych

z obronnością i bezpieczeństwem państwa, CWOM utrzymuje wzorce pomiarowe

odniesienia stosowane w RON oraz opracowuje i nadzoruje wykaz wzorców

pomiarowych odniesienia RON (FZM-09) oraz plan utrzymania spójności pomiarowej

w RON (FZM-10).

Wykaz wzorców pomiarowych odniesienia RON oraz plan utrzymania spójności

pomiarowej w RON na rok następny są zatwierdzane przez Dyrektora Centrum

w terminie do 15 grudnia bieżącego roku.

WCM ZM-01.1


5.3. Odniesienie do jednostek miar Międzynarodowego Układu Jednostek Miar SI

Wyniki pomiarów wykonywanych w RON powinny być wyrażane w jednostkach miar

układu SI lub w jednostkach dopuszczonych do stosowania w RON zgodnie

z rozporządzeniem ministra właściwego ds. gospodarki w sprawie jednolitości miar

i dokładności pomiarów związanych z bezpieczeństwem i obronnością państwa lub

innych jednostkach miar, których stosowanie wynika z umów i porozumień

międzyrządowych/międzyresortowych zawartych przez Rzeczypospolitą Polską lub

Ministerstwo Obrony Narodowej.

5.4. Zachowanie spójności pomiarowej w przypadku kalibracji wykonywanych

w jednostkach spoza Międzynarodowego Układu Jednostek Miar SI

W przypadku, gdy kalibracja nie może być wykonywana w jednostkach miary SI i nie

jest zachowana ścieżka spójności pomiarowej zgodnie z wymaganiami pkt. 5.2,

wówczas kalibracja powinna zapewnić zaufanie do wykonywanych pomiarów poprzez

ustalenie powiązania z odpowiednimi wzorcami jednostek miar, na przykład

w następujący sposób:

1) wykorzystywanie ustalonych metod lub uzgodnionych wzorców pomiarowych,

które są jednoznacznie opisane i przyjęte przez wszystkie strony zainteresowane

wynikami kalibracji;

2) wykorzystywanie certyfikowanych materiałów odniesienia dostarczonych przez

kompetentnego dostawcę, zapewniających wiarygodne fizyczne lub chemiczne

charakterystyki materiału.

W RON, w przypadku kalibracji, których wyniki pomiarów wyrażane są w jednostkach

innych niż jednostki miar układu SI, dopuszcza się:

1) udokumentowanie odniesienia do wzorców zagranicznych NMI za

pośrednictwem wzorców pomiarowych stosowanych w wojskowych

laboratoriach metrologicznych państw – sygnatariuszy Traktatu

Północnoatlantyckiego NATO lub państw współpracujących z Traktatem;

2) udokumentowanie odniesienia do wzorców jednostek miar układu SI pod

warunkiem zapewnienia wymaganej dokładności procesu przekazywania

jednostki miary.

5.5. Niepewność pomiaru

Jednym z głównych elementów spójności pomiarowej jest niepewność pomiaru

związana z kalibracją przyrządu pomiarowego.

WCM ZM-01.1


Zasady wyrażania niepewności pomiaru określone są w przewodniku Przewodnik -

Wyrażanie niepewności pomiaru13, dokumencie EA-4/02 M14 Wyznaczanie niepewności

pomiaru przy wzorcowaniu oraz ILAC-P14 Polityka ILAC dotycząca niepewności

pomiaru przy wzorcowaniu.

Niepewność pomiaru należy określać i wyrażać zgodnie z zasadami zawartymi

ww. dokumentach. Całkowitą niepewność pomiaru należy podawać w postaci

niepewności rozszerzonej przy prawdopodobieństwie rozszerzenia ok. 95%.

W świadectwach kalibracji podając wartość niepewności rozszerzonej należy określić

prawdopodobieństwo rozszerzenia i współczynnik rozszerzenia k.

5.6. Zgodność z wymaganiami metrologicznymi

W przypadku kalibracji przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności

państwa, w świadectwach i protokołach kalibracji podaje się stwierdzenie o zgodności

ze specyfikacją wymagań metrologicznych (najczęściej wyrażaną jako największy błąd

dopuszczalny pomiaru). Stwierdzenie należy sformułować w oparciu o wytyczne

dokumentu ILAC-G815 Wytyczne dotyczące przedstawiania zgodności ze specyfikacją.

Zgodność można stwierdzić w przypadku, gdy błąd pomiaru powiększony o wartość

niepewności rozszerzonej pomiaru przy prawdopodobieństwie rozszerzenia ok. 95%

(ozn. U95%) nie przekracza wartości największego błędu dopuszczalnego pomiaru

(Przypadek 1, Rysunek 1, ILAC-G8).

Niezgodność można stwierdzić w przypadku, gdy błąd pomiaru powiększony o wartość

niepewności rozszerzonej pomiaru przy prawdopodobieństwie rozszerzenia ok. 95%

przekracza wartości największego błędu dopuszczalnego pomiaru (Przypadek 4,

Rysunek 1, ILAC-G8).

Dopuszcza się również tzw. przeklasyfikowanie przyrządu pomiarowego wykorzystując

zasady jak dla zgodności ze specyfikacją wymagań metrologicznych (Przypadek 1,

Rysunek 1, ILAC-G8). Zgodę na przeklasyfikowanie przyrządu pomiarowego wyraża

klient.

13 Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement, ISO:1993 14 EA-4/02 M Evaluation of the Uncertainty of Measurement in Calibration 15 ILAC-G8 Guidelines on the Reporting of Compliance with Specification

WCM ZM-01.1


Dla przyrządów pomiarowych użytkowych16, dla których nie można stwierdzić

zgodności ze specyfikacją wymagań metrologicznych (Przypadek 2, Rysunek 1,

ILAC-G8) oraz nie jest możliwe wykonanie adiustacji przyrządu, należy obliczyć tzw.

akceptowalny największy błąd dopuszczalny pomiaru ∆ (przy założeniu jego

symetrycznego rozkładu).

Akceptowalny największy błąd dopuszczalny pomiaru17 należy obliczyć ze wzoru18 (1):

∆ = (1,25 −

) ∙ ∆ (1)

gdzie:

∆ – akceptowalny największy błąd dopuszczalny pomiaru w punkcie kontrolnym,

TUR – Test Uncertainty Ratio,

∆ – największy dopuszczalny błąd pomiaru w punkcie kontrolnym.

Natomiast, TUR jest obliczany ze wzoru (2):

=∆%

(2)

gdzie:

U95% - niepewność rozszerzona pomiaru przy prawdopodobieństwie rozszerzenia

ok. 95% wyznaczona w punkcie kontrolnym19 podczas kalibracji.

Rys. 1 Graficzne przedstawienie wyznaczenia akceptowalnego największego dopuszczalnego błędu pomiaru

16 Nie dotyczy przyrządów pomiarowych użytkowych, których eksploatacja bezpośrednio wpływa na bezpieczeństwo i życie ludzkie. 17 Nie stosuje się wyznaczania akceptowalnego największego błędu dopuszczalnego, jeżeli granice błędu dopuszczalnego podane w procedurze pomiarowej zostały wcześniej zmniejszone (np. w instrukcjach pomiarowych Technical Order (T.O.), NAVAIR lub innych przeznaczonych wyłącznie do kalibracji przyrządów pomiarowych w ramach zintegrowanych programów pozyskiwania SpW 18 Na podstawie NCSL RP-10: Establishment and Operation of an Electrical Utility Metrology Laboratory, National Conference of Standard Laboratories 19 Zwanym również punktem pomiarowym

∆

∆ −∆ −∆

∆

∆_ !

WCM ZM-01.1


Dla TUR ≥ 4, przyjmuję się:

∆ = ∆ (3)

Wówczas, można stwierdzić:

- zgodność ze specyfikacją wymagań metrologicznych, jeżeli:

"∆_ !" ≤ ∆ (4)

gdzie:

∆_ !– błąd pomiaru (bezwzględny) w punkcie kontrolnym.

Przykłady stosowania wyżej przedstawionej zasady podano w załączniku ZZM-02.

W pozostałych przypadkach nie można orzec o zgodności lub niezgodności ze

specyfikacjami.

5.7. Dokumenty poświadczające zachowanie spójności pomiarowej

Podstawowym dokumentem poświadczającym zachowanie spójności pomiarowej jest

świadectwo kalibracji zawierające wyniki pomiarów.

WCM uznaje świadectwa kalibracji wystawiane przez:

1) NMI zawierające symbol CIPM MRA;

2) akredytowane laboratoria wzorcujące zawierające symbol akredytacji pod

warunkiem, że wyniki pomiarów podane na świadectwie znajdują się w zakresie

akredytacji;

3) LM zawierające symbol upoważnienia pod warunkiem, że wyniki pomiarów

podane na świadectwie znajdują się w zakresie upoważnienia.

Świadectwo kalibracji powinno potwierdzać zachowanie spójności pomiarowej

z jednostkami miar Międzynarodowego Układu Jednostek Miar SI lub w uzasadnionych

przypadkach do jednostek miar spoza Międzynarodowego Układu Jednostek Miar SI.

5.8. Odstępy czasu między kalibracjami

Jednym z elementów zachowania spójności pomiarowej jest ustalenie właściwych

odstępów czasu między kalibracjami przyrządu pomiarowego.

WCM ZM-01.1


Zasady wyznaczania odstępu czasu między kalibracjami określone są w dokumencie

ILAC-G2420 Wytyczne dotyczące wyznaczania odstępów czasu między wzorcowaniami

przyrządów pomiarowych.

Przyrządy pomiarowe użytkowe stosowane w RON powinny być kalibrowane w ściśle

określonych odstępach czasu.

Zgodnie z Instrukcją ZM-01 odstępy czasu między kalibracjami dla

nowowprowadzanego, modernizowanego lub modyfikowanego SpW ustalane są przez

Gestora SpW w porozumieniu z WCM poprzez wprowadzenie odpowiednich zapisów

w karcie katalogowej.

20 ILAC-G24 Guidelines for the determination of calibration intervals of measuring instruments

WCM ZM-01.1


6. Przedstawianie wyników kalibracji

6.1. Protokół kalibracji

Zapisy z przeprowadzonej kalibracji przedstawione są w postaci protokołu kalibracji.

Treść i zawartość protokołu powinna zapewnić pełną identyfikację procesu

przeprowadzonej kalibracji oraz dawać możliwość odtworzenia tego procesu. Protokół

kalibracji powinien zawierać co najmniej poniższe informacje:

1) identyfikację przyrządu kalibrowanego;

2) identyfikację użytkownika (klienta);

3) miejsce kalibracji (dla kalibracji wykonywanych PMSD);

4) metodę kalibracji;

5) warunki środowiskowe;

6) datę wykonania kalibracji;

7) spójność pomiarową wraz z identyfikacją zastosowanego wzorca;

8) wyniki kalibracji z wartościami niepewności pomiaru (lub bez niepewności

pomiaru jeżeli niepewność została uwzględniona w podanych granicach

specyfikacji wymagań metrologicznych21 lub wykazano, że wartość

niepewności nie wpływa na decyzję o zgodności ze specyfikacją wymagań

metrologicznych22);

9) informację o nałożeniu cechy nienaruszalności;

10) ocenę zgodności ze specyfikacją wymagań metrologicznych.

Protokół kalibracji powinien być podpisany przez:

1) osobę wykonującą kalibrację;

2) osobę nadzorującą (gdy to ma zastosowanie);

3) osobę autoryzującą protokół kalibracji (osoba odpowiedzialna za treść

merytoryczną).

Dopuszcza się wersję elektroniczną podpisów w protokole kalibracji.

6.2. Świadectwo kalibracji

Świadectwo kalibracji wystawiane jest przez LM zazwyczaj w przypadku:

1) kalibracji wzorców pomiarowych roboczych stanowiących wyposażenie LM;

21 Dla przypadków podanych w przypisie 17. 22 Zgodnie z ustaleniami pkt. 5.6

WCM ZM-01.1


2) kalibracji przyrządów pomiarowych na rzecz Sił Zbrojnych Państw – członków

NATO zgodnie z wymaganiami STANAG 4704 NATO Requirements for

calibration support of test and measurement equipment;

3) kalibracji przyrządów pomiarowych na wniosek użytkownika, w uzasadnionych

przypadkach.

Świadectwo kalibracji powinno być sporządzane zgodnie ze wzorem podanym

w załączniku ZZM-01. W przypadku wykonywania kalibracji przyrządów

pomiarowych na rzecz Sił Zbrojnych innych Państw członków NATO wystawiane

świadectwo kalibracji jest zgodne ze wzorem określonym w załączniku do STANAG

4704.

WCM ZM-01.1


7. Zapewnienie jakości wyników kalibracji

Polityka WCM w odniesieniu do wymagań dotyczących zapewnienia jakości wyników

kalibracji zawartych w Normie jest ustalona w oparciu o poniższe dokumenty:

1) ILAC-P923 Polityka ILAC dotycząca uczestnictwa w badaniach biegłości;

2) EA-4/1824 Wytyczne dotyczące poziomu i częstości uczestnictwa w badaniach

biegłości;

3) PN-EN ISO/IEC 17043 Ocena zgodności – Ogólne wymagania dotyczące

badania biegłości.

LM powinno posiadać procedury zapewnienia jakości w celu monitorowania

miarodajności wykonywanych kalibracji. Monitorowanie powinno obejmować co

najmniej:

1) działania zewnętrzne, poprzez uczestnictwo w:

− programach badań biegłości (PT);

− programach porównań międzylaboratoryjnych (ILC);

2) działania wewnętrzne, poprzez:

− powtarzanie kalibracji;

− ponowną kalibrację przechowywanych przyrządów pomiarowych25;

− regularne wykorzystywanie materiałów odniesienia (jeśli mają

zastosowanie).

Monitorowanie powinno być planowane i poddawane przeglądom. Dane otrzymywane

w procesie zapewnienia jakości powinny być analizowane i w przypadku przekroczenia

ustalonego kryterium, należy podejmować odpowiednie działania (np. korygujące,

zapobiegawcze).

7.1. Działania zewnętrzne

WCM traktuje udział w programach PT/ILC jako podstawowy element wykazania

kompetencji technicznych laboratorium. Wyniki uczestnictwa w programach PT/ILC

powinny potwierdzić możliwość uzyskiwania wartości niepewności pomiaru CMC

podane w zakresie upoważnienia.

23 ILAC-P9 ILAC Policy for Participation in Proficiency Testing Activities 24 EA-4/18 EA guidance on the level and frequency of proficiency testing participation 25 Zwana inaczej kontrolą wewnętrzną lub inspekcyjną

WCM ZM-01.1


WCM określiło następujące minimalne wymagania uczestnictwa w programach

PT/ILC:

1) laboratoria ubiegające się o udzielenie upoważnienia lub LM ubiegające się

o rozszerzenie zakresu upoważnienia powinny uczestniczyć z wynikiem

pozytywnym26, (w ciągu ostatnich dwóch lat przed złożeniem wniosku)

w programach PT/ILC reprezentatywnych27 dla całego wnioskowanego zakresu

upoważnienia

w ramach obowiązujących poddyscyplin (załącznik ZZM-03),

2) LM powinny uczestniczyć w programie PT/ILC zakończonym wynikiem

pozytywnym (co najmniej raz w okresie każdego cyklu upoważnienia)

w programach PT/ILC reprezentatywnych dla całego posiadanego zakresu

upoważnienia w ramach obowiązujących poddyscyplin.

Wykaz poddyscyplin zawartych w obszarze danej dziedziny pomiarowej podano

w załączniku ZZM-03.

Laboratorium powinno mieć opracowany harmonogram uczestnictwa w programach

PT/ILC na okres całego cyklu28 ważności upoważnienia. Harmonogram powinien

zawierać co najmniej organizatora programu PT/ILC, dziedzinę pomiarową,

poddyscyplinę, obiekt porównań wraz z jego parametrami metrologicznymi, zakres

porównań, przybliżony termin rozpoczęcia programu.

Laboratoria powinny uczestniczyć w programach PT/ILC organizowanych w RON,

które są właściwe dla wnioskowanego lub posiadanego zakresu upoważnienia.

WCM może wskazywać konkretne programy PT/ILC, w których uczestnictwo dla

określonych LM jest obowiązkowe.

Laboratoria uczestnicząc w programach PT/ILC powinny wykonywać kalibracje

zgodnie z normalną praktyką postępowania opisaną w swoich procedurach

pomiarowych.

26 Wynik pozytywny rozumiany jako wynik „zadowalającym” zgodnie z terminologią obowiązującą w normie PN-EN ISO/IEC 17043 27 Obejmują wartości zbliżone do wartości granicznych i wartości pośrednich zakresu pomiarowego podanego w zakresie upoważnienia. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się, jako miarodajne, uczestnictwo laboratorium w programie PT lub ILC, w którym porównanie jest wykonywane w nie mniej niż połowie zakresu pomiarowego podanego w zakresie upoważnienia laboratorium. W tych przypadkach laboratorium powinno przeprowadzić merytoryczną analizę i uzasadnić możliwość wykorzystania wyniku takiego porównania w pozostałej części zakresu pomiarowego, w tym w odniesieniu do deklarowanej niepewności CMC. 28 Jeżeli wprowadzenie niniejszych wymagań odbywa się w trakcie cyklu upoważnienia, LM powinno zaplanować działania na pozostały okres cyklu od daty obowiązywania wymagań.

WCM ZM-01.1


W przypadku kalibracji, dla których nie można zorganizować PT/ILC, laboratorium

powinno przedstawić wiarygodne i skuteczne, alternatywne metody wykazania swoich

kompetencji technicznych. Działania takie powinny być podejmowane w uzgodnieniu

z WCM.

7.1.1. Programy badań biegłości

Organizatorem wielostronnych programów badań biegłości w RON jest CWOM lub

inne LM wyznaczone przez Dyrektora Centrum.

Dopuszcza się udział laboratorium w PT organizowanych przez:

1) akredytowanych organizatorów badań biegłości dla laboratoriów kalibrujących

opublikowanych na stronie internetowej jednostki akredytującej

(www.pca.gov.pl);

2) laboratorium NMI;

3) wyznaczonego organizatora PT w ramach uzgodnień pomiędzy organizacjami

odpowiedzialnymi za metrologię wojskową w państwach – członkach Traktatu

Północnoatlantyckiego NATO.

Wszyscy organizatorzy badań biegłości powinni postępować zgodnie z wymaganiami

normy PN-EN ISO/IEC 17043.

CWOM opracowuje 5 letni harmonogram organizacji PT, zawierający planowane

programy PT w każdym roku. Dane dotyczące planowanego programu PT powinny

zawierać co najmniej dziedzinę pomiarową, poddyscyplinę, obiekt porównań wraz

z jego parametrami metrologicznymi, zakres porównań, przybliżony termin rozpoczęcia

i zakończenia oraz przewidywaną liczbę uczestników. W każdym roku powinny zostać

zaplanowane, zorganizowane i przeprowadzone co najmniej dwa programy PT dla

dwóch różnych dziedzin pomiarowych.

5 letni harmonogram organizacji PT jest corocznie aktualizowany i zatwierdzany przez

Dyrektora Centrum w terminie do 15 grudnia każdego roku. Harmonogram po

zatwierdzeniu jest udostępniany LM.

Na 2 miesiące przed rozpoczęciem badań biegłości w danym roku, organizator PT

przesyła projekt programu PT do zatwierdzenia przez Dyrektora Centrum.

Po zakończeniu porównań PT, organizator przesyła do WCM sprawozdanie

z porównań. W przypadku, gdy organizator PT jest spoza RON sprawozdanie z udziału

przesyła LM uczestniczące.

WCM ZM-01.1


7.1.2. Programy porównań międzylaboratoryjnych

W przypadku braku dostępnych programów PT dopuszcza się organizowanie przez

laboratoria programów porównań międzylaboratoryjnych (ILC) między dwoma

laboratoriami, zwane porównaniami dwustronnymi. Przyjmuje się, że organizatorem

porównań dwustronnych jest laboratorium występujące o potwierdzenie niepewności

CMC .

Przy organizacji porównań dwustronnych należy zwracać uwagę na:

1) zakres pomiarowy kalibrowanych przyrządów (zaleca się dobór punktów

pomiarowych reprezentatywnych dla zakresu pomiarowego, np. zbliżonych do

wartości granicznych i kilku wartości pośrednich);

2) wartości niepewności pomiaru CMC określone w deklarowanym lub

posiadanym zakresie upoważnienia;

3) rodzaj kalibrowanych przyrządów pomiarowych.

Przy porównaniach dwustronnych konieczny jest wybór właściwego laboratorium

odniesienia, które będzie posiadać mniejszą niepewność pomiarową CMC niż

laboratorium organizatora.

Laboratoriami odniesienia mogą być:

1) LM;

2) laboratorium NMI;

3) akredytowane laboratorium wzorcujące;

4) inne kompetentne laboratorium metrologiczne zaakceptowane przez Dyrektora

Centrum.

Przy realizacji porównań dwustronnych należy przyjąć następujący sposób

postępowania

z zachowaniem kolejności punktów:

1) opracować harmonogram porównań zawierający:

a) obiekt porównań;

b) laboratorium odniesienia;

c) zakres porównań z tabelarycznym zestawieniem punktów pomiarowych

wraz z porównaniem wartości CMC obu laboratoriów w tych punktach;

d) daty kalibracji w LM i laboratorium odniesienia;

e) datę opracowania końcowego sprawozdania z porównań.

2) przeprowadzić kalibrację wybranego obiektu w LM;

WCM ZM-01.1


3) przesłać wystawione świadectwo kalibracji wraz z harmonogramem porównań

do WCM;

4) przekazać obiekt kalibracji do laboratorium odniesienia;

5) uzyskać świadectwo kalibracji dla obiektu porównań z laboratorium odniesienia;

6) opracować i przesłać do WCM sprawozdanie z porównań, które powinno

zawierać:

a) ocenę spełnienia przyjętego kryterium;

b) omówienie uzyskanych wyników oraz wnioski (m. in.: ocenę wyniku,

potwierdzenie wartości niepewności CMC, wskazanie możliwych kierunków

doskonalenia);

c) kopię świadectwa kalibracji z laboratorium odniesienia.

7.1.3. Wyniki badań biegłości i porównań międzylaboratoryjnych

Jako kryterium oceny uzyskanych wyników podczas programów PT/ILC stosuje się

wskaźnik En29. Wartości |En| ≤ 1 wskazują na wynik „zadowalający”. Natomiast

wartości |En| > 1 wskazują na wynik „niezadowalający” i wywołują konieczność

podjęcia działań.

Wynik „zadowalający” potwierdza możliwość uzyskania wartości niepewności CMC

podane w zakresie upoważnia. Wartości uzyskane mogą być również podstawą do

zmniejszenia niepewności CMC.

W przypadku uzyskania wyników „niezadowalających”, laboratorium powinno

niezwłocznie dokonać analizy, wyjaśnić przyczyny i przeprowadzić odpowiednie

działania, aż do wstrzymania wykonywania kalibracji wymienionych w zakresie

upoważnienia (którego „niezadowalające” wyniki PT/ILC dotyczą) włącznie, do czasu

usunięcia przyczyny i zakończenia niezbędnych działań.

W takim przypadku, „częstość uczestnictwa” w programach PT/ILC powinna zostać

przeanalizowana i w razie potrzeby zwiększona. Skuteczność przeprowadzonych

działań powinna być sprawdzona poprzez powtórny udział laboratorium w PT/ILC

obejmujących ten sam obszar.

Laboratorium powinno niezwłocznie (nie później niż 10 dni roboczych od daty

otrzymania informacji na piśmie) powiadomić WCM o fakcie uzyskania wyników

29 Więcej informacji w normie PN-EN ISO/IEC 17043

WCM ZM-01.1


„niezadowalających” i o podjętych działaniach oraz o ich skuteczności. W przypadku

negatywnych wyników oceny przedstawionych przez LM planów i dowodów podjętych

działań oraz gdy termin powtórnego udziału w PT/ILC przekracza 6 miesięcy, WCM

może podjąć decyzję o zawieszeniu upoważnienia w wybranym obszarze, do czasu

powtórnego udziału laboratorium w PT/ILC z wynikiem „zadowalającym”.

7.2. Działania wewnętrzne

Działania wewnętrzne obejmują powtarzanie pomiarów lub ponowną kalibrację

przechowywanych przyrządów pomiarowych lub regularne wykorzystywanie

materiałów odniesienia.

Laboratorium powinno mieć opracowany roczny plan realizacji działań wewnętrznych.

Plan powinien uwzględniać wykonanie działań wewnętrznych równomiernie

rozłożonych w ciągu roku.

Kryteria oceny działań wewnętrznych powinny być podane w procedurze laboratorium

dotyczącej zapewnienia jakości wyników kalibracji.

Powtarzanie kalibracji powinno być wykonywane w:

1) warunkach powtarzalności (niezmienionych warunkach pomiarowych);

2) warunkach odtwarzalności – (zmienionych warunkach pomiarowych).

Zmienione warunki mogą obejmować: inną metodę pomiarową, innego

kalibrującego, inne wzorce pomiarowe lub inne warunki środowiskowe.

Ponowna kalibracja przechowywanych przyrządów pomiarowych polega na weryfikacji

całego procesu kalibracji z dokumentowaniem kalibracji włącznie.

Każda osoba z personelu laboratorium powinna wykonać co najmniej jedną powtórną

lub ponowną kalibrację w każdej dziedzinie pomiarowej, do której jest upoważniona

w ramach posiadanych IUM w ramach rocznego okresu realizacji działań

wewnętrznych.

WCM ZM-01.1


Sprawozdanie z działań wewnętrznych powinno zawierać co najmniej:

1) ocenę spełnienia przyjętego kryterium;

2) omówienie uzyskanych wyników oraz wnioski (m. in.: ocenę wyniku, ocenę

kompetencji personelu, wskazanie możliwych kierunków doskonalenia).

WCM ZM-01.1


8. Zasady stosowania symbolu upoważnienia, cech i etykiet kalibracji/

sprawdzenia. Sprawozdania z działalności metrologicznej

8.1. Symbol upoważnienia

WCM jest właścicielem symbolu upoważnienia i ma prawo do przekazywania go do

LM

w celu stosowania. Symbol potwierdza, że kompetencje laboratorium w obszarze

kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele

obronności państwa podane w zakresie upoważnienia zostały uznane przez Wojskowe

Centrum Metrologii. Symbol upoważnienia przekazywany jest w postaci bitmapy

wg poniższego wzoru:

gdzie:

LMNN – oznacza numer identyfikacyjny LM.

Symbol posiada następujące wymiary: szerokość 2 cm, wysokość 3 cm.

8.2. Zasady stosowania symbolu upoważnienia

LM może stosować symbol upoważnienia na:

1) dokumentach zawierających wyniki kalibracji w szczególności: świadectwach

kalibracji, tylko gdy wykonywana kalibracja jest objęta upoważnieniem oraz

innych dokumentach wymagających odniesienia się do zakresu upoważnienia.

2) stronach internetowych, materiałach reklamowych, dokumentach firmowych

związanych z działalnością w obszarze wydanego upoważnienia.

Symbol należy stosować w wymiarach: szerokość 2 cm, wysokość 3 cm.

Zabronione jest stosowanie symbolu upoważnienia w sposób wprowadzający

odbiorcę w błąd, co do obszaru objętego upoważnieniem.

LM może wydawać świadectwa kalibracji opatrzone symbolem upoważnienia WCM,

zawierające jednocześnie wyniki kalibracji objęte zakresem upoważnienia, jak i spoza

tego zakresu. W takim przypadku, symbol upoważnienia może być umieszczany na

świadectwie, które zawiera przynajmniej jeden wynik kalibracji w ramach posiadanego

upoważnienia. Informacja o sposobie prezentacji wyników spoza zakresu upoważnienia

WCM ZM-01.1


powinna być przedstawiona na pierwszej stronie świadectwa w poz. WYNIKI

KALIBRACJI.

LM może wydawać świadectwa kalibracji opatrzone symbolem upoważnienia WCM

tylko wówczas, gdy zostały one zatwierdzone przez kierownika laboratorium lub jego

zastępcę oraz autoryzowane przez osoby upoważnione zgodnie z ustaleniami systemu

zarządzania w laboratorium.

8.3. Zasady stosowania cech i etykiet kalibracji/sprawdzania oraz cech

nienaruszalności

LM po uzyskaniu upoważnienia WCM otrzymują cechy kalibracji/sprawdzenia będące

indywidulnymi pieczęciami dla personelu wykonującego kalibrację. Zakres i sposób

stosowania cech określa Instrukcja ZM-01.

Cechy kalibracji/sprawdzenia mogą być stosowane tylko w zakresie udzielonego

upoważnienia.

Stosowanie cech kalibracji/sprawdzenia do obszaru nieobjętego zakresem

upoważnienia jest zabronione.

LM zobowiązane jest do stosowania etykiet kalibracji/sprawdzenia potwierdzających

status ważności kalibracji lub sprawdzenia przyrządu pomiarowego. Wzory i zasady ich

stosowania określa Instrukcja ZM-01.

Etykiety kalibracji/sprawdzenia w kolorze białym załączane są do każdego przyrządu

pomiarowego, który został poddany kalibracji lub sprawdzeniu, w wyniku której

stwierdzono, że spełnia on wymagania metrologiczne.

Etykiety kalibracji/sprawdzenia w kolorze żółtym załączane są do każdego przyrządu

pomiarowego, który został poddany kalibracji lub sprawdzeniu, w wyniku której

stwierdzono, że spełnia on wymagania metrologiczne w niepełnym zakresie (kalibracja

uproszczona, kalibracja z ograniczeniem) lub w zmienionych za zgodą klienta

wymaganiach metrologicznych (przeklasyfikowanie).

LM może stosować cechy nienaruszalności. Wzory i zasady ich stosowania określa

Instrukcja ZM-01.

W przypadku wykonywania kalibracji na rzecz Sił Zbrojnych państw członków NATO

należy stosować etykiety zgodnie z wymaganiami STANAG 4704.

WCM ZM-01.1


8.4. Sprawozdania z działalności metrologicznej LM

LM jest zobowiązane do sporządzenia i przesłania do WCM, do 20 stycznia każdego

roku, sprawozdań z zakresu realizacji usług metrologicznych (FZM-11) oraz udziału

w programach PT/ILC za rok ubiegły (FZM-12).

WCM ZM-01.1


9. Zasady udzielania upoważnienia akredytowanemu laboratorium

wzorcującemu

Jeżeli laboratorium posiada akredytację Polskiego Centrum Akredytacji w odniesieniu

do normy PN-EN ISO/IEC 17025 oznacza to spełnienie wymagań Normy w obszarze

objętym zakresem akredytacji. W takim przypadku laboratorium ubiegające się

o upoważnienie WCM powinno przedłożyć razem z wymaganymi dokumentami

certyfikat akredytacji PCA, co może przyczynić się do indywidualnego ustalenia

zakresu auditu rejestracyjnego oraz sposobu prowadzenia auditów w nadzorze.

Dopuszcza się możliwość udzielenia upoważnienia WCM dla ubiegającego się

akredytowanego laboratorium wzorcującego w obszarze objętym zakresem akredytacji

w formie uznania na podstawie oceny dostarczonej dokumentacji.

Dopuszcza się również możliwość przeprowadzania AN w formie oceny dostarczonej

dokumentacji.

Poniżej przedstawiono podstawowe różnice dotyczące wymagań, wynikające

z dyspozycji niniejszego dokumentu w stosunku do wymagań PCA.

Rozdział Uznanie spełnienia

wymagań PCA

Uwagi Podrozdział -

2 Tak 2.2.2.4 Obligatoryjne oznaczanie procedur pomiarowych

2.2.2.5 Wykluczenie podwykonawstwa 3 i 4 - - -

5 Tak 5.6 Określanie zgodności z wymaganiami metrologicznymi

6 Tak 6.1; 6.2 Protokół kalibracji i świadectwa wzorcowania powinien zawierać punkt o zgodności z wymaganiami oraz termin kolejnej kalibracji

7 Tak - -

8 Tak 8.3 Obowiązek stosowania: - etykiet kalibracji/sprawdzenia. - cech kalibracji/sprawdzenia. - cech nienaruszalności (uzależniony od możliwości jej nałożenia).

WCM ZM-01.1


10. Wykaz dokumentów związanych

1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. Prawo o miarach. t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1069.

2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie

jednolitości miar i dokładności pomiarów związanych z obronnością

i bezpieczeństwem państwa Dz. U. Nr 37, poz. 328, z późn. zm.

3. Norma PN-EN ISO/IEC 17025 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji

laboratoriów badawczych i wzorcujących”.

4. PN-EN ISO/IEC 17043 Ocena zgodności – Ogólne wymagania dotyczące badania

biegłości.

5. Przewodnik PKN-ISO/IEC Guide 99, „Międzynarodowy słownik metrologii.

Pojęcia podstawowe i ogólne oraz terminy z nimi związane”.

6. Dokument EA-4/02 M: Wyznaczanie niepewności pomiaru przy wzorcowaniu.

7. EA-4/18 Wytyczne dotyczące poziomu i częstości uczestnictwa w badaniach

biegłości.

8. ILAC-G8: Wytyczne dotyczące przedstawiania zgodności ze specyfikacją.

9. ILAC-P9 Polityka ILAC dotycząca uczestnictwa w badaniach biegłości;

10. ILAC-G18: Wytyczne dotyczące formułowania zakresów akredytacji dla

laboratoriów.

11. ILAC-P14: Polityka ILAC dotycząca niepewności pomiaru przy wzorcowaniu.

12. ILAC-P10: Polityka ILAC dotycząca spójności pomiarowej wyników pomiarów.

13. ILAC-G24 Wytyczne dotyczące wyznaczania odstępów czasu między

wzorcowaniami przyrządów pomiarowych.

14. STANAG 4704 NATO Requirements for calibration support of test and

measurement equipment.

15. Decyzja Dyrektora Centrum – Naczelnego Metrologa WP w sprawie ustanowienia

dziedzin pomiarowych oraz grup przyrządów pomiarowych.

16. Decyzja Dyrektora Centrum – Naczelnego Metrologa WP w sprawie zasad

nadawania indywidualnych uprawnień metrologicznych.

WCM ZM-01.1


11. Załączniki

ZZM-01 Wzór świadectwa kalibracji30

ZZM-02 Przykłady wyznaczania akceptowanego największego błędu dopuszczalnego

ZZM-03 Wykaz poddyscyplin

30 Na wydawanym świadectwie kalibracji nie umieszcza się stopek i nagłówków

WCM ZM-01.1


12. Formularze

FZM-01 Wniosek

FZM-02 Zakres upoważnienia31

FZM-03 Wzorce pomiarowe lub materiały odniesienia

FZM-04 Personel

FZM-05 Wykaz dokumentacji systemu zarządzania

FZM-06 Wykaz dokumentacji obszaru technicznego

FZM-07 Wykaz dokumentacji z programów PT/ILC

FZM-08 Ocena przeprowadzonego auditu

FZM-09 Wykaz wzorców pomiarowych odniesienia RON

FZM-10 Plan utrzymania spójności pomiarowej w RON

FZM-11 Sprawozdanie z działalności metrologicznej LM

FZM-12 Sprawozdanie z udziału w programach PT/ILC

31 Na wydawanym zakresie upoważnienia nie umieszcza się stopek i nagłówków.

WCM ZM-01.1


13. Postanowienia końcowe

Niniejszy dokument Wymagania dotyczące udzielania upoważnień laboratoriom

metrologicznym w zakresie kalibracji lub sprawdzeń przyrządów pomiarowych

przeznaczonych na cele obronności państwa (ZM-01.1) obowiązuje od dnia

18.04.2016 r.

Dla LM posiadających upoważnienie WCM do kalibracji lub sprawdzania przyrządów

pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa w ograniczonym zakresie:

tylko do kalibracji lub sprawdzania przyrządów pomiarowych z remontowanego sprzętu

wojskowego, stanowiących integralną część sprzętu wojskowego wprowadza okres

przejściowy na dostosowanie LM do wymagań niniejszego dokumentu do 31.08.2016 r.

WCM ZM-01.1 ZZM-01

Wydanie 1 z dn. 14.03.2016 r. Strona 1 z 3

Logo organizacji wydającej

świadectwo

Nazwa i dane teleadresowe LM

Symbol upoważnienia nadany przez

WCM1)

ŚWIADECTWO KALIBRACJI

Niniejsze świadectwo zastępuje świadectwo kalibracji nr ……….. z dn. ……….2)

Data wydania: (dzień, miesiąc-słownie, rok) Nr świadectwa: …………………………. Strona 1/…..

OBIEKT KALIBRACJI Dane identyfikujące przyrząd pomiarowy - nazwa, typ, numer fabryczny, producent, rok produkcji, itp.

UŻYTKOWNIK Dane identyfikujące użytkownika (klienta) - pełna nazwa i adres

MIEJSCE KALIBRACJI3) 4)

Pełna nazwa, adres, dział, pomieszczenie – dla kalibracji PMSD LM lub nazwa komórki wewnętrznej, miejscowość - dla kalibracji w MSD LM, gdy LM posiada różne lokalizacje

METODA KALIBRACJI Identyfikacja właściwego dokumentu (np. sygnatura, data wydania)

WARUNKI ŚRODOWISKOWE

Warunki środowiskowe występujące podczas kalibracji np. temperatura, wilgotność

DATA WYKONANIA KALIBRACJI

Data (daty): dzień, miesiąc-słownie, rok

SPÓJNOŚĆ POMIAROWA

5)

Wyniki kalibracji zachowują spójność pomiarową z jednostkami miar Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI) poprzez zastosowanie wzorców podanych na stronie 2 niniejszego świadectwa. lub Wyniki kalibracji zachowują spójność pomiarową z wzorcami pomiarowymi utrzymywanymi w [nazwa NMI lub instytucji desygnowanej DI lub organizacji utrzymującej wzorce] poprzez zastosowanie wzorców podanych na stronie 2 niniejszego świadectwa.

WYNIKI KALIBRACJI

Podano na stronie (stronach): .... do .... niniejszego świadectwa. Niniejsze świadectwo kalibracji zawiera wyniki kalibracji objęte zakresem upoważnienia oraz wyniki kalibracji spoza zakresu. Wyniki kalibracji spoza zakresu upoważnienia zostały oznaczone ….

6)

NIEPEWNOŚĆ POMIARU

Niepewność pomiaru została określona zgodnie z dokumentem EA-4/02 M: 2013. Podane wartości niepewności stanowią niepewności rozszerzone przy prawdopodobieństwie rozszerzenia ok. 95 % i współczynniku rozszerzenia k = …..

ZGODNOŚĆ Z WYMAGANIAMI

4)

W wyniku kalibracji stwierdzono, że (nazwa przyrządu pomiarowego) [spełnia; spełnia z ograniczeniem] wymagania metrologiczne ustalone w [przywołanie dokumentu odniesienia (norma, procedura pomiarowa, instrukcja pomiarowa, inne] [podać treść ograniczenia].

(Pieczęć okrągła) (imię, nazwisko i podpis kierownika LM

lub jego zastępcy)

Niniejsze świadectwo może być okazywane lub kopiowane tylko w całości

WCM ZM-01.1 ZZM-01


ŚWIADECTWO KALIBRACJI wydane przez ......................... (nazwa LM)

Data wydania: (dzień, miesiąc-słownie, rok) Nr świadectwa:................................. Strona 2/…..

WZORCE POMIAROWE ZASTOSOWANE W PROCESIE KALIBRACJI

Lp. Nazwa Typ Nr fabryczny Data ważności kalibracji

1.

2.

3.

4.

TERMIN NASTĘPNEJ KALIBRACJI: (dzień, miesiąc-słownie, rok)

Przyrząd pomiarowy należy poddać kalibracji także (wcześniej) w przypadkach opisanych w Instrukcji działalności metrologicznej w resorcie obrony narodowej (ZM-01), rozdział 0406 lub stwierdzenia, że przyrząd pomiarowy nie spełnia wymagań metrologicznych.


WCM ZM-01.1 ZZM-01


ŚWIADECTWO KALIBRACJI wydane przez ......................... (nazwa LM)

Data wydania: (dzień, miesiąc-słownie, rok) Nr świadectwa: ................................. Strona 3/…..

WYNIKI KALIBRACJI

Wyniki przeprowadzonej kalibracji przedstawiono poniżej:

Autoryzował (a):7)

Stanowisko, imię i nazwisko

........................................... (podpis osoby odpowiedzialnej za merytoryczną treść świadectwa)

1) LM może wydawać świadectwa kalibracji opatrzone symbolem upoważnienia WCM, zawierające

jednocześnie wyniki kalibracji objęte zakresem upoważnienia, jak i spoza tego zakresu. Jednakże, symbol akredytacji może być umieszczany na świadectwie, które zawiera przynajmniej jeden wynik kalibracji wykonanego w ramach posiadanego upoważnienia.

2) Podaje się, jeżeli zastępuję się inne świadectwo kalibracji.

3) Podaje się, jeżeli pomiary wykonuje się poza MSD LM lub w określonej lokalizacji, gdy LM posiada rożne

lokalizacje. 4)

Jeżeli nie podaje się treści punktu – nie należy podawać całego wiersza dotyczącego punktu.

5) Opis dowodu spójności pomiarowej powinien być przedstawiony w jeden z poniższych sposobów:

a) w sytuacjach, gdy wyniki kalibracji są wyrażane w jednostkach miar SI stosowany jest opis: „Wyniki kalibracji zachowują spójność pomiarową z jednostkami miar Międzynarodowego Układu Jednostek Miar (SI) poprzez zastosowanie wzorców podanych na stronie 2 niniejszego świadectwa”,

b) w sytuacjach, gdy kalibracja nie może być wykonana ściśle w jednostkach układu SI stosowany jest opis: „Wyniki kalibracji zachowują spójność pomiarową z wzorcami pomiarowymi utrzymywanymi w [nazwa NMI lub instytucji desygnowanej DI lub organizacji utrzymującej wzorce] poprzez zastosowanie wzorców podanych na stronie 2 niniejszego świadectwa”,

c) ze względu na dotychczasową terminologię, dopuszcza się stosowanie terminu „wzorzec jednostki miary” (zamiast wzorzec pomiarowy) jeżeli takie określenie jest stosowane przez NMI.

6)

W przypadku, gdy świadectwo zawiera także wyniki kalibracji spoza zakresu upoważnienia, informacja na ten temat powinna być przedstawiona w poz. WYNIKI KALIBRACJI, wraz z podaniem sposobu zaznaczenia wyników, które nie dotyczą zakresu upoważnienia.

7) Podpis autoryzującego należy zamieszczać także na każdej stronie świadectwa zawierającej wyniki

kalibracji – w prawym dolnym rogu oprócz pierwszej i ostatniej strony.


WCM ZM-01.1 ZZM-02


PRZYKŁADY WYZNACZANIA AKCEPTOWANEGO NAJWI ĘKSZEGO BŁĘDU

DOPUSZCZALNEGO

Przykład nr 1.

Kalibracja ciśnieniomierza sprężynowego o zakresie pomiarowym (0 ÷ 10) bar, kl. 1. Punkt

kontrolny 5 bar. Wartość odniesienia 4,92 bar. Niepewność rozszerzona pomiaru przy

prawdopodobieństwie rozszerzenia ok. 95% wynosi 0,035 bar.

Największy dopuszczalny błąd pomiaru:

∆ = ± (·() ) bar = ± (

·( ) ) bar = ± (

) bar = ± 0,1 bar

kl – klasa przyrządu

B – górna granica zakresu wskazań ciśnieniomierza

A – dolna granica zakresu wskazań ciśnieniomierza

Błąd w punkcie kontrolnym:

∆_= 5 −4,92 bar = 0,08 bar

= ∆ !"%

= , ,%& = 2,857

Nowy akceptowalny największy dopuszczalny błąd pomiaru:

∆' = (1,25 − * +) ∙ ∆ = -1,25 −

..0&12 ∙ 0,1 bar = (1,25 − 0,35) ∙ 0,1 = ± 0,09 bar

∆ [bar]

- 0,1 0,1 0 0,08

U95% U95%

∆dop -∆dop

WCM ZM-01.1 ZZM-02


gdzie:

– błąd w punkcie kontrolnym

∆' – nowy akceptowalny największy dopuszczalny błąd pomiaru,


∆ – największy dopuszczalny błąd pomiaru (pierwotne granice specyfikacji).

5∆_5 ≤ ∆'

Przyrząd pomiarowy spełnia wymagania metrologiczne w punkcie kontrolnym.

Przykład nr 2.

Kalibracja woltomierza cyfrowego o zakresie pomiarowym (0 ÷ 100) V. Największy

dopuszczalny błąd pomiaru na podstawie specyfikacji technicznej przyrządu wynosi 0,2%

wartości mierzonej. Punkt kontrolny 50 V. Wartość odniesienia 49,94 V. Niepewność

rozszerzona pomiaru przy prawdopodobieństwie rozszerzenia ok. 95% wynosi 0,052 V.

Największy dopuszczalny błąd pomiaru.

∆= ± (0,2% · 50 V) = ± 0,1 V

Błąd w punkcie kontrolnym:

∆_= 50 − 49,94 = 0,06 V

∆ [bar]

- 0,1 0,1 0 0,08

∆′dop

∆dop -∆dop

- ∆′dop

∆ [V]

- 0,1 0,1 0 0,06

U95% U95%

∆dop -∆dop

WCM ZM-01.1 ZZM-02


= ∆ !"%

= , ,&. = 1,92

Nowy akceptowalny największy dopuszczalny błąd pomiaru:

∆' = (1,25 − * +) ∙ ∆= -1,25 −

,9.2 ∙ 0,1= (1,25 − 0,521) ∙ 0,1= ± 0,073 V

gdzie:

– błąd w punkcie kontrolnym

∆' – nowy akceptowalny największy dopuszczalny błąd pomiaru,


∆ – największy dopuszczalny błąd pomiaru (pierwotne granice specyfikacji).

5∆_5 ≤ ∆'

Przyrząd pomiarowy spełnia wymagania metrologiczne w punkcie kontrolnym.

∆ [V]

- 0,1 0,1 0 0,06

∆dop -∆dop

∆′dop - ∆′dop

0,073 - 0,073

WCM ZM-01.1 ZZM-03


WYKAZ PODDYSCYPLIN

do realizacji programów PT/ILC

Dziedzina pomiarowa Poddyscyplina Uwagi

Nr Nazwa Nr Nazwa 1 Przyspieszenie, prędkość i odległość 01 parametry ruchu 2 Akustyka i ultradźwięki 01 dźwięki w powietrzu

02 dźwięki w wodzie 03 drgania

3 Wielkości chemiczne 01 pH-metria 02 konduktometria 03 analiza gazów 04 analiza wydechu 05 analiza cieczy

4 Materiały odniesienia 01 parametry materiałów odniesienia 5 Gęstość i lepkość 01 gęstość (gaz)

02 gęstość (ciecz) 03 lepkość

6 Wielkości geometryczne 01 długość 02 kąt 03 geometria powierzchni

7 Wielkości elektryczne 01 napięcie, prąd (DC)

02 napięcie, prąd (AC) do 1 MHz

03 moc (DC, AC) do 1 MHz

04 rezystancja

05 indukcyjność

06 pojemność elektryczna

07 tłumienie wcz./mikrofale

08 współczynnik odbicia wcz./mikrofale

09 moc wcz./mikrofale

8 Wielkości magnetyczne i elektromagnetyczne

01 wielkości magnetyczne i elektromagnetyczne

9 Czas i częstotliwość 01 czas 02 częstotliwość

10 Przepływ i wydatki 01 przepływ (ciecze) 02 przepływ (gaz)

11 Siła i moment siły 01 siła 02 moment siły

12 Twardość 01 twardość 13 Masa 01 wagi

02 wzorce masy 14 Wielkości optyczne 01 optoelektronika

02 spektrometria 03 radiometria 04 fotometria

15 Ciśnienie i próżnia 01 ciśnienie 02 próżnia

WCM ZM-01.1 ZZM-03


Dziedzina pomiarowa Poddyscyplina Uwagi

Nr Nazwa Nr Nazwa 16 Promieniowanie jonizujące i

radioaktywność 01 wielkości dozymetryczne 02 powierzchniowa emisja

promieniowania

03 aktywność radionuklidów 17 Temperatura i wilgotność 01 temperatura

02 temperatura radiacyjna 03 wilgotność względna

18 Objętość 01 objętość

WCM ZM-01.1 FZM-01


WOJSKOWE CENTRUM METROLOGII

WNIOSEK

Wypełnia WCM

WNIOSKUJĄCY Data wpłynięcia wniosku:

(Pieczęć nagłówkowa organizacji macierzystej) Podpis:

Numer rejestracyjny: ________________________

Data rejestracji wniosku:

Podpis:

Wniosek dotyczy:

udzielenia upoważnienia

przedłużenia upoważnienia

rozszerzenia zakresu upoważnienia

uaktualnienia zakresu upoważnienia

korekty zakresu upoważnienia

ograniczenia zakresu upoważnienia

zawieszenia upoważnienia w części

zawieszenia upoważnienia w całości

Usługa metrologiczna:

kalibracja

sprawdzanie

przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa

Forma działalności:

MSD (miejsce stałej dyslokacji)

PMSD (poza MSD)

WCM ZM-01.1 FZM-01


PODSTAWOWE INFORMACJE O WNIOSKUJĄCYM

Nazwa organizacji macierzystej (jeśli dotyczy):

Kod pocztowy: - Miasto:

Adres (ulica nr):

Telefon: Fax: E-mail:

Nazwa laboratorium

Kod pocztowy: - Miasto: Kraj:

Adres (ulica nr):

Telefon: Fax: E-mail:

Personel: Ilość żołnierzy:

Ilość pracowników wojska:

Łącznie z wnioskiem należy przedstawić:

1) wnioskowany projekt zakresu upoważnienia (FZM-02);

2) wzorce pomiarowe lub materiały odniesienia (FZM-03);

3) personel (FZM-04);

4) wykaz dokumentacji systemu zarządzania (FZM-05) oraz dokumentację systemu zarządzania – zgodnie z FZM-05;

5) wykaz dokumentacji obszaru technicznego (FZM-06) oraz dokumentację obszaru technicznego – zgodnie

z FZM-06;

6) wykaz dokumentacji z programów PT/ILC (FZM-07) oraz dokumentację z programów PT/ILC – zgodnie z FZM-07.

NAZWISKA I FUNKCJE OSÓB ODPOWIEDZIALNYCH:

tel. fax. email

Osoba odpowiedzialna za kierowanie organizacją:

Imię i nazwisko:

Kierownik laboratorium

Imię i nazwisko:

Kierownik ds. jakości:

Imię i nazwisko:

WCM ZM-01.1 FZM-01


Niniejszym potwierdzam zgodność informacji zawartych we wniosku ze stanem

rzeczywistym oraz deklaruję, że:

1. Znam zasady funkcjonowania systemu udzielania upoważnień;

2. Będę wypełniać wymagania stawiane przez WCM w ramach kryteriów udzielania upoważnień;

3. Wyrażam zgodę na przyjęcie zespołów auditującego do przeprowadzenia auditów.

...................................................................................... (Podpis i pieczęć dyrektora/kierownika organizacji

macierzystej/Laboratorium) Miejscowość, data:

WCM ZM-01.1 FZM-02

Wydanie 1 z dn. 14.03.2016 r. Nr auditu: LM…./A…/…./…./…. Strona 1 z 3

Projekt

ZAKRES UPOWAŻNIENIA NR LM10

wydany przez

WOJSKOWE CENTRUM METROLOGII ul. Puławska 4/6 00-909 Warszawa

Wydanie nr 1 Data wydania: 20 maja 2015 r.

Nazwa i adres

CENTRALNY WOJSKOWY OŚRODEK

METROLOGII ul. Radiowa 2

00-908 Warszawa

Forma działalności LM

działające w

miejscu stałej

dyslokacji (MSD) LM

i poza miejscem stałej

dyslokacji LM

(PMSD)**

Dziedziny pomiarowe/ grupy przyrządów pomiarowych objęte zakresem upoważnienia*

Wielkości geometryczne (6.1; 6.2; 6.9; 6.11; 6.12)

Wielkości elektryczne (7.1; 7.2; 7.3; 7.4; 7.5; 7.6; 7.7; 7.8; 7.9; 7.10; 7.11; 7.12)

Czas i częstotliwości (9.1; 9.2; 9.3; 9.4; 9.5; 9.6; 9.7; 9.8; 9.9; 9.10; 9.11; 9.12)

Temperatura i wilgotność (17.1; 17.2; 17.3; 17.4)

Inne (19.1)

*) numeracja grup przyrządów pomiarowych zgodnie z właściwą decyzją Dyrektora Centrum – Naczelnego Metrologa WP w sprawie

ustanowienia dziedzin pomiarowych oraz grup przyrządów pomiarowych,

**) dane podane w niniejszym dokumencie dotyczą wykonywania kontroli metrologicznych w miejscu stałej dyslokacji (MSD) LM albo

poza MSD. W przypadku, gdy dane dotyczą kontroli metrologicznych realizowanych tylko w ruchomych laboratoriach metrologicznych lub

w formie grup wyjazdowych poza MSD LM stosowane jest oznaczenie (PMSD).

DYREKTOR CENTRUM NACZELNY METROLOG WP

płk mgr inż. Robert TARGOS

WCM ZM-01.1 FZM-02


Część A – Kalibracja przyrządów pomiarowych

(nazwa komórki wewnętrznej i adres, jeżeli są różne lokalizacje)

Zespół Wzorców Odniesienia ul. Prymasa St. Wyszyńskiego 7

05-220 Zielonka

Dziedzina pomiarowa

Wielkość fizyczna/parametr Podgrupa przyrządów

pomiarowych1

Zakres pomiarowy2 parametr dodatkowy

Niepewność

pomiarowa

CMC3,4

Identyfikacja procedury

pomiarowej5 Uwagi6

7. WIELKOŚCI ELEKTRYCZNE

Napięcie DC

7.1.1; 7.1.2; 7.1.6; 7.2.1; 7.4.1; (0,1 ÷ 100) mV 0,5 µV PP-07.01.01-2-2015- 8508A

7.4.2; 7.4.3 100 mV ÷ 100 V 0,0004 % CWOM-5500A

PMSD

1 V 0,0002 %

10 V 0,00015 %

(100 ÷ 1000) V 0,0008 %

Napięcie AC

7.1.1; 7.1.2;7.1.6; 7.2.1; 7.4.1; (0,1 ÷ 100) mV

PP-07.01.01-2-2015-CWOM-

5500A 8508A

7.4.2; 7.4.3 (10 ÷ 1000) Hz 0,0004 %

(1 ÷ 10) kHz 0,0002 %

15. CIŚNIENIE I PRÓŻNIA

Ciśnienie względne

15.2.1; 15.2.2; 15.2.3; 15.2.4; (-100 ÷ - 5) kPa (gaz) 0,0045 % + 0,0007 kPa

PP-15.01.01-2-2012-CWOM

-PACE_5000

Ruska 2468

15.2.6; 15.2.7; 15.2.8; 15.2.9; (-5 ÷ 10) kPa (gaz) 0,001 kPa

15.2.11; 15.3.1 (10 ÷ 200) kPa (gaz) 0,041·%

(200 ÷ 1000) kPa (gaz) 0,003 %

(1000 ÷ 7000) kPa (gaz) 0,0032 %

1 Kolejność podawania przyrządów zgodnie z numeracją dziedzin pomiarowych i grup przyrządów pomiarowych podaną

w właściwej decyzji Dyrektora Centrum 2 Parametr dodatkowy, np. częstotliwość.

3 Niepewność pomiarowa CMC – najmniejsza (obowiązująca w całym podanym zakresie pomiarowym) niepewność

pomiaru, jaką LM może osiągnąć w zakresie swojego upoważnienia, wykonując bardziej lub mniej rutynowe kalibracje

„najlepszego dostępnego przyrządu pomiarowego”. Niepewność pomiarowa CMC powinna być wyrażona jako niepewność

pomiaru rozszerzona przy prawdopodobieństwie rozszerzenia ok. 95%. Rzeczywista niepewność pomiaru wykonywanej

kalibracji może być większa niż podana wartość CMC ze względu na właściwości przyrządu pomiarowego klienta oraz

wpływ innych okoliczności występujących dla danej kalibracji. 4 Przy podawaniu CMC w jednostkach względnych wszystkie wartości wyrażamy wyłącznie jako % (procent) w stosunku

do wartości z zakresu pomiarowego. 5 Oznaczenie procedury pomiarowej zastosowanej do wyznaczenia wartości zdolności pomiarowej CMC. Jeżeli format

oznaczania procedury pomiarowej nie zawiera numeru i roku jej wydania oraz typu obiektu kalibracji, należy dodatkowo

podać te informacje. Kolumna służy również do zamieszczania wyjaśnień, m. in. zastosowanych oznaczeń w kolumnie

„Niepewność pomiarowa CMC”. 6 Kolumna do umieszczania dodatkowych informacji związanych z zakresem upoważnienia, m. in. informację o kalibracji

PSMD. W projekcie zakresu upoważnienia podajemy typ wzorca pomiarowego.

WCM ZM-01.1 FZM-02


Część B – Sprawdzanie przyrządów pomiarowych (nazwa komórki wewnętrznej i adres, jeżeli są różne lokalizacje)

Zakład Kalibracji Elektrycznych Przyrządów Pomiarowych ul. Radiowa 2

05-908 Warszawa

Dziedzina pomiarowa

Wielkość fizyczna/parametr Podgrupa przyrządów pomiarowych

Zakres pomiarowy parametr dodatkowy

Identyfikacja

procedury pomiarowej7 Uwagi


Napięcie DC

7.14.11; 7.14.18 (120 – 400) V PP-07.01-2-2013-CWOM-SPR. SQ-33

Zespół auditujący Data, podpis Kierownik laboratorium Data, podpis

Imię i nazwisko (AW) Imię i nazwisko

Imię i nazwisko (AT)


7 Procedura pomiarowa do sprawdzania przyrządów pomiarowych. Jeżeli format oznaczania procedury pomiarowej nie

zawiera numeru i roku jej wydania, należy dodatkowo podać te informacje.

WCM ZM-01.1 FZM-03


………………………………....... .................................................. Nazwa i adres laboratorium miejscowość, data

WZORCE POMIAROWE LUB MATERIAŁY ODNIESIENIA

kalibrowane poza LM11

(nazwa LM)

LM11

1 WOJSKOWY OŚRODEK METROLOGII ul. Pomiarowa 1

98-220 Gdynia

Nazwa, typ i numer fabryczny Status

[O/R]*

Laboratorium

odniesienia

Okres między

kalibracjami

/miesiące/ Wzorce pomiarowe odniesienia i robocze kalibrowane na

zewnątrz LM

Kolejność podawania przyrządów zgodnie z numeracją dziedzin

pomiarowych i grup przyrządów pomiarowych podaną w

właściwej decyzji Dyrektora Centrum

* O – wzorzec odniesienia; R- wzorzec roboczy


Imię i nazwisko (AW) Imię i nazwisko



WCM ZM-01.1 FZM-04



PERSONEL

(nazwa komórki wewnętrznej i adres, jeżeli są różne lokalizacje)


05-220 Zielonka

Kierownik ds. Jakości: Imię, nazwisko

Kierownik techniczny: Imię, nazwisko

Tabela 1. Wykaz osób upoważnionych do wykonywania kalibracji/sprawdzania

Imię i nazwisko

Stanowisko

służbowe

Uprawnienia metrologiczne1

(zakres, nr świadectwa, data wydania)

np. (7.1÷7.8), 16/2015/IUM, 20.06.2015

Tabela 2. Wykaz osób upoważnionych do autoryzacji wyników kalibracji/sprawdzania

Imię i nazwisko Stanowisko

służbowe Zakres upoważnienia

1

7.1, 7.6

6.1.1


Imię i nazwisko (AW)

Imię i nazwisko



1 Oznaczanie uprawnień metrologicznych zgodnie z właściwą decyzją Dyrektora Centrum – Naczelnego

Metrologa WP w sprawie zasad nadawania indywidualnych uprawnień metrologicznych

WCM ZM-01.1 FZM-05



WYKAZ DOKUMENTACJI SYSTEMU ZARZĄDZANIA

L.p. Nazwa dokumentu Oznacze-

nie

Nr

wydania

Data

wydania

Data

ostatniej

zmiany

Punkt

Normy1

Księga Jakości

Polityka Jakości

Procedury ogólne

Instrukcje robocze

………………………………….. Kierownik laboratorium

1 Nie dotyczy KJ

WCM ZM-01.1 FZM-06



WYKAZ DOKUMENTACJI OBSZARU TECHNICZNEGO (nazwa komórki wewnętrznej i adres, jeżeli są różne lokalizacje)


05-220 Zielonka

Grupa

przyrządów

pomiarowych

Podgrupa

przyrządów pomiarowych Procedura pomiarowa

6. WIELKOŚCI GEOMETRYCZNE

6.1 Wzorce 6.1.1 Płytki wzorcowe PP-06.01.01-1-2015-CWOM-PŁ_WZ_METR

PP-06.01.01-1-2015-CWOM-PŁ_WZ_CAL

6.2 Przymiary 6.2.1 Przymiary półsztywne PP-06.02.00-1-2013-CWOM-5_M

6.2.2 Przymiary bławatne PP-06.02.00-1-2015-CWOM

6.2.3 Przymiary składane

6.2.4 Przymiary sztywne

6.2.5 Przymiary wstęgowe


7.1 Kalibratory 7.1.1 Kalibratory wielofunkcyjne PP-07.01.01-2-2015-CWOM-5500A

PP-07.01.01-2-2015-CWOM-5520A

7.1.2 Kalibratory jednofunkcyje U Metrol. 8/2000; Metrol. 15/2000; Metrol. 16/2000

Metrol.31/2002

PPM-07.01.02-1-2014-CWOM-Fluke5200A

PP-07.01.01-2-2015-CWOM-Ogólna

7.1.4 Kalibratory jednofunkcyje zniekształceń Metrol. 7/2000

7.1.6 Kalibratory oscyloskopów PP-07.01.06-2-2015-CWOM-5820A

………………………….. Kierownik laboratorium

WCM ZM-01.1 FZM-07


.................................................. .................................................. Nazwa i adres laboratorium miejscowość, data

WYKAZ DOKUMENTACJI Z PROGRAMÓW PT/ILC

L.p. Nazwa dokumentu, nr i data wydania1

Dziedzina

pomiarowa2

Poddyscyplina3 Obiekt porównań

……………………….. Kierownik laboratorium

1 raport z porównań lub równoważny

2 zgodnie z właściwą decyzją Dyrektora Centrum – Naczelnego Metrologa WP w sprawie ustanowienia dziedzin

pomiarowych oraz grup przyrządów pomiarowych 3 Zgodnie z wykazem poddyscyplin (załącznik ZZM-3 do ZM-01.1)

WCM ZM-01.1 FZM-08

Wydanie 1 z dn. 14.03.2016 r.

Strona 1 z 1

Nr auditu LM…./A…/…./…./…

OCENA PRZEPROWADZONEGO AUDITU

1. NAZWA AUDITOWANEGO LABORATORIUM:

2. OCENA LABORATORIUM:

A. Nie zgłaszamy zastrzeżeń do przebiegu auditu i otrzymanego raportu.*

B. Zgłaszamy następujące uwagi i zastrzeżenia do przebiegu auditu i otrzymanego

raportu.*

3. KIEROWNIK LABORATORIUM:

- imię i nazwisko:

- data i podpis:

* niepotrzebne skreślić

WCM ZM-01.1 FZM-09


ZATWIERDZAM

DYREKTOR CENTRUM -

NACZELNY METROLOG WP

Stopień, imię i nazwisko

……………………………. /data/

WYKAZ WZORCÓW POMIAROWYCH ODNIESIENIA W RON

(stan na dzień 10.11.2016 r.)

DYREKTOR

CENTRALNEGO WOJSKOWEGO OŚRODKA METROLOGII


WCM ZM-01.1 FZM-09


Lp. Wzorzec pomiarowy odniesienia Użytkownik

Laboratorium

odniesienia

Wielkość

fizyczna

Uwagi

Nazwa Typ Nr fabryczny

WCM ZM-01.1 FZM-10


ZATWIERDZAM

DYREKTOR CENTRUM -

NACZELNY METROLOG WP


……………………………. /data/

PLAN UTRZYMANIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ W RON

w 2016 ROKU

DYREKTOR

CENTRALNEGO WOJSKOWEGO OŚRODKA METROLOGII


WCM ZM-01.1 FZM-10


Lp. Przyrząd pomiarowy

(nazwa, typ, nr fabryczny)

Miesiąc usługi J.m.

Szacunkowy

koszt

[PLN]

Laboratorium

odniesienia Użytkownik

Ośrodek

realizujący 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1. System pomiarowy AC, FLUKE-5790A,

123456 X kpl. NPL (W. Brytania) ZWO/CWOM CWOM

2. Multimetr cyfrowy, FLUKE-8508A,

123456 X szt. Instytut Łączności 2 WOM CWOM

3. Miernik modulacji amplitudowej,

FMAS, 654321 X szt. GUM SWOM CWOM

4.

RAZEM (PLN)

WCM ZM-01.1 FZM-11


SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI METROLOGICZNEJ LM

(za rok 2015)

Nazwa LM: ……………………………………………………………………………..……

Nr certyfikatu …………………………………………

Lp.

Numer

podgrupy

przyrządów

pomiarowych1

Nazwa podgrupy przyrządów pomiarowych

Liczba przyrządów

pomiarowych

poddanych

kalibracji/sprawdzania

Kalibracja (K)

Sprawdzanie (S) Uwagi

-1- -2- -3- -4- - 5 - -6-

1 6.4.1 Czujniki analogowe 2 K

2 Średnicówki czujnikowe 5 K

1 Numer podgrupy przyrządów pomiarowych zgodnie z właściwą decyzja Dyrektora Centrum - Naczelnego Metrologa w sprawie ustanowienia dziedzin pomiarowych oraz grup przyrządów

pomiarowych. Numer może być zapisany zgodnie z Systemem Informatycznym Metrologii Wojskowej „Logis_Net”. Kolejność wg ww. Decyzji.

WCM ZM-01.1 FZM-12


SPRAWOZDANIE Z UDZIAŁU W PROGRAMACH PT/ILC

stan na 31.12.2015 r.

Nazwa laboratorium: ………………………………………………………………………………………………………………..……

Nr certyfikatu …………………………………………

Wykaz programów PT/ILC, w których laboratorium uczestniczyło w bieżącym cyklu upoważnienia

Lp. Dziedzina pomiarowa

1

(poddyscyplina1)

PT

/ILC

Organizator

PT/ILC

(laboratorium

odniesienia)

Obiekt

porównań

Data

uczestnictwa

Wynik

PT/ILC

(Z/NZ) 2

Uwagi3

1 Ciśnienie i próżnia

(ciśnienie)

ILC 1 WOM

(CWOM)

Ciśnieniomierz

elektroniczny

15.05.2016 r. Z Sprawozdanie nr 2/2015 przesłano do

WCM w dn. 20.05.2016 r., pismo nr

123/16

„uczestnitwo ponowne”

1 Zgodnie z wykazem podyscyplin (załącznik ZZM-03 do ZM-01.1)

2 Wynik PT/ILC: Z – „zadowalający”, NZ – „niezadowalający”,. Wynik „zadowalający” gdy |En| ≤ 1. Wynik „niezadowalający”, jeżeli wskaźnik ten jest >1 (nawet, tylko dla jednego

pomiaru). 3 W przypadku, gdy udział w programie PT/ILC jest udziałem ponownym, związanym z wcześniejszym wynikiem „niezadowalającym”, należy wpisać „uczestnictwo ponowne”.

Documents

Wydanie nr 1 z dn. 14.03.2016 r. - ..:: :: Strona …metrologia.wp.mil.pl/plik/file/akty/Decyzja24_WCM_14_03...WCM ZM-01.1 Wydanie nr 1 z dn. 14.03.2016 r. Strona 1 z 56 Zał ącznik