Elżbieta Barańska gr.3 in.

Anna Serkieza gr.3 in.

Paweł Sukniewicz gr.3 z

Adrianna Wojciechowska gr.3 in.

WPROWADZENIE

Wyczerpanie ego u osób uzależnionych

„Nie szło tu bowiem o to, że dalej istniał rzeczywisty wybór pomiędzy piciem a

niepiciem, nie, takiego wyboru nie było już dawno, natomiast można było wciąż jeszcze udawać,

że taki wybór istnieje i nie tyle wahać się pomiędzy piciem a niepiciem, co wiedząc, że już się

w zasadzie przestało nie pić.” (Pilch, 2000). Czy istnieje wolny wybór, czy zawsze jesteśmy w

stanie świadomie dokonywać wyboru, czy niektórzy posiadają lepszą samokontrolę od innych ?

Dlaczego niektórzy z nas uzależniają się od alkoholu, narkotyków oraz innych używek? Czy

może mają do tego predyspozycje? Czy procesy wolicjonalne u każdego z nas przebiegają tak

samo, czy u niektórych są wykształcone lepiej niż u innych? Czy też może są wyczerpywanymi

zasobami, które nieodnawialnie zanikają niczym nieużywane mięśnie? Jeżeli tak, to czy u osób

uzależnionych zasoby te wyczerpują się szybciej niż u osób zdrowych?

Na podstawie dotychczasowych badań wynika iż, zachowania związane z uzależnieniem

charakteryzuje stały, powtarzalny mechanizm. Zazwyczaj uzależnieni opierają swoje życie na

niekontrolowanym piciu, które jest cyklicznie przerywane okresami abstynencji. Według autora

skoncentrowanie się na tym powtarzalnym cyklu pozwoliło by znaleźć wyjaśnienie dlaczego tak

trudno oprzeć się pokusie osobom uzależnionym. Autor zauważa iż, samokontrola może być

zachwiana, poprzez opieranie się w pierwszej kolejności pragnieniom niekoniecznie związanym

z substancjami uzależniającymi. Dla osób zdrowych jak i uzależnionych opieranie się

nieustającym pokusom jest trudne i wyczerpujące, a także wręcz niemożliwe do kontynuowania

przez długi czas. Dowody na to pochodzą z badań nad wyczerpaniem ego (Levy, 2006).

Wiele problemów społecznych i behawioralnych spowodowanych jest brakiem

samokontroli. Są to między innymi uzależnienia takie jak nadużywanie alkoholu, narkomania,

palenie papierosów, objadanie się, hazard, niekontrolowane wydawanie pieniędzy. Brak

samokontroli prowadzi również do przemocy oraz ryzykownych zachowań seksualnych.

Czynniki wpływające na podatność danej jednostki na problemy z samokontrolą, a tym samym z

wyczerpaniem ego to uwarunkowania genetyczne, czynniki fizjologiczne, oraz przekonania i

oczekiwania (Heatherton, Baumaister i Tice 2000).

Procesy wolicjonalne odgrywają bardzo ważną rolę w życiu człowieka. Samokontrola

jest procesem umożliwiającym powstrzymywanie chwilowych pragnień, emocji, nastrojów,

myśli lub zachowania w imię długoterminowych celów. Celem głównym jest osiągnięcie

odroczonego w czasie nadrzędnego celu, a zrezygnowanie z chwilowej przyjemności.

Samokontrola jest procesem pozwalającym na dokonanie tego (Ryan, 2012).

Wydaje nam się, iż zjawisko samokontroli jest bardzo ważne w kontekście uzależnień, a

zrozumienie go jest nieodzowne do zwiększenie skuteczności prewencji jak i ulepszenia metod

leczenia oraz szerszego spojrzenia na problem uzależnień. Samoregulacja jest jednym z

głównych aspektów ogólnie pojmowanej funkcji wykonawczej Ja, która łączy się z wyborem i

inicjatywą. Prawdopodobnie to samo źródło zasobów lub energii wykorzystywane podczas

samokontroli jest również zużywane podczas dokonywania wyborów. Eksperymenty dowodzą iż,

samokontrola może być zilustrowana modelem energetycznym. Tak jak mięsień słabnie pod

wpływem obciążenia, tak samokontrola pogarsza się w następstwie aktu samokontroli pozornie z

nią niezwiązanego.

Eksperymenty dotyczące wyczerpania ego na jakie chcielibyśmy zwrócić uwagę to liczne

badania przeprowadzone przez Baumeistera i współpracowników, których celem było zbadanie

czy samokontrola działa na zasadzie modelu energetycznego. Z badań tych wynika, iż różne

akty samokontroli wyczerpują te same zasoby. Do wyczerpania ego użyto takich procedur jak

,,tłumienie myśli, uzewnętrznianie bądź powstrzymywanie się od okazywania emocji,

wytrzymałości fizycznej, kontynuacji czynności w obliczu porażki, a także kontrolowania

impulsów(opierania się pokusie). Otrzymane wyniki świadczą o tym, że różne formy

samokontroli podlegają wpływowi pewnej jednej całości.'' (Tesser, Felson i Suls 2004, s.22)

Hipoteza dotycząca wyczerpania ego wydaje się wyjaśniać powtarzające się cykle w

uzależnieniach. Uzależnieni czasami są w stanie oprzeć się pragnieniu, ale ciągłe kontrolowanie

się wyczerpuje ich zasoby samokontroli i oparcie się pokusie staje się coraz trudniejsze.

Zazwyczaj wtedy poddają się i znów sięgają po alkohol uzyskując tymczasową ulgę w pragnieniu

co pozwala im odbudować część zasobów samokontroli po raz kolejny. Po czym cykl zaczyna się

od nowa. Uporanie się z uzależnieniem jest ekstremalnie trudne w wielu przypadkach. W

większości przypadków jak podaje autor uzależnieni mają początkowo takie same zasoby

samokontroli jak wszyscy, a ciągłe opieranie się pokusie picia ją wyczerpuje.(Neil Levy, 2006)

W naszym badaniu chcemy sprawdzić czy rzeczywiście tak jest, czy ludzie zdrowi w porównaniu

z uzależnionymi nie będą wyczerpywać ego szybciej. Jak dotąd nie znaleźliśmy badań

odpowiadających na to pytanie.

Naszym problemem badawczym jest znalezienie odpowiedzi na rozstrzygające pytania:

"Czy negatywne emocje oraz kontrolowanie reakcji emocjonalnych może powodować

wyczerpanie się ego ?", oraz "Czy u ludzi uzależnionych od alkoholu wpływ negatywnych

emocji oraz kontrolowanie reakcji emocjonalnych będzie silniejszy na wyczerpanie się ego

aniżeli u ludzi zdrowych?" Uzasadnieniem naszych hipotez jest uwzględnienie danych

naukowych z badań Baumeistera, z których wnioskować można, że: emocje oraz kontrolowanie

reakcji emocjonalnych (np. poprzez tłumienie myśli) ma wpływ na wyczerpanie się ego.

Przyjęliśmy, że skoro dochodzi do wyczerpania zasobów Ja w wyżej wymienionych sytuacjach u

ludzi zdrowych to należy założyć, że u ludzi z chorobą alkoholową wyczerpanie ego będzie

przebiegać w stopniu nasilonym, albowiem osoby uzależnione cały czas muszą powstrzymywać

się przed spożywaniem alkoholu i przez to mogą mieć chronicznie wyczerpane zasoby ego. Za

hipotezy przyjęliśmy, że: negatywne emocje wzmagają wyczerpanie się ego oraz, że u osób

uzależnionych od alkoholu wyczerpanie się ego następuje szybciej niż u osób zdrowych.

METODA

Osoby badane

Badania przeprowadziliśmy wśród osób uzależnionych od alkoholu oraz wśród osób u

których nie stwierdzono uzależnienia. W sumie w badaniu wzięło udział łącznie 90 osób z

czego 32 osoby stanowiły kobiety a 58 osób stanowili mężczyźni.

Pierwsza część badania przeprowadzona została w Zakładzie Lecznictwa Odwykowego

dla Osób Uzależnionych od Alkoholu w Czarnym Borze. W eksperymencie udział wzięło udział

10 kobiet i 46 mężczyzn. Spośród osób uzależnionych najbardziej liczebną grupą były osoby w

wieku pomiędzy 34 a 49 rokiem życia. Osoby uzależnione w zdecydowanej większości

posiadały wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Wyniki przedstawia tabela 1. Osoby

badane były bardzo zróżnicowaną wewnętrznie grupą pod względem motywacji do życia w

trzeźwości. Średni czas abstynencji osób uzależnionych biorących udział w eksperymencie

wynosił 52 dni. Niektóre osoby zgłosiły się na terapię z własnej woli, inne zostały skierowane na

leczenie nakazem sądowym. Znaczna część badanych była po detoksykacji. Wszyscy pacjenci

zakładu znajdowali się pod opieką lekarską, w tym psychiatryczną. Niektórzy badani

przyjmowali leki psychotropowe, które w znacznym stopniu wpływały na ich funkcjonowanie

psychosomatyczne.

Wykres 1. Płeć osób badanych.

Druga część badania została przeprowadzona wśród osób nieuzależnionych od alkoholu.

Grupa składała się z 22 kobiet i 12 mężczyzn. Najbardziej liczebną grupą była grupa osób

młodych w wieku pomiędzy 18 a 33 rokiem życia, stanowiła 69% osób badanych. Wykształcenie

średnie i wyższe posiadało aż 91,2 % badanych.

Wykres 2. Wykształcenie osób badanych.

0

10

20

30

40

50

uzależniony nieuzależniony

Pełeć badanych

kobieta mężczyzna

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

100,0%

podstawowe zawodowe średnie wyższe

Wykształcenie osób badanych

uzależniony

nieuzależniony

Wszystkie osoby badane przystąpiły do badania dobrowolnie, podpisując świadomą

zgodę na udział w badaniu. (załącznik 1)

Materiały

Do przeprowadzenia badania wykorzystaliśmy następujące narzędzia:

1. Teledysk1, który prezentowaliśmy osobom badanym. Teledysk nacechowany był

nostalgiczną muzyką, dramatyczną fabułą. Bohaterem był uzależniony mężczyzna, który

nie panował nad swoim zniewolonym życiem i cierpiące, krzywdzone dziecko. Czas

trwania teledysku wynosił 8 minut.

2. Test Stroopa, którym mierzyliśmy czas reakcji i liczbę popełnionych błędów. Zadanie

polegało na możliwie szybkim i poprawnym reagowaniu. U dołu ekranu były widoczne

trzy kolorowe kwadraty. W pewnym momencie na środku ekranu pojawiał się wyraz w

określonym kolorze – punkt fiksacji. Należało reagować naciskając klawisz

odpowiadający kolorowi wyrazu a nie kolorowi nazywanemu przez wyraz.

3. Kwestionariusz, który opracowaliśmy na podstawie testu psychologicznego SUPIN –

Skali uczuć pozytywnych i negatywnych (załącznik 2).

Badani zostali powiadomieni, w bardzo uproszczony sposób o celu badania. Grupę

eksperymentalną poinformowaliśmy, że będziemy badać reakcje na film. W tym celu

przeprowadzimy test Stroopa i ocenę nastroju. Grupie kontrolnej powiedzieliśmy, że jesteśmy

zainteresowani samopoczuciem badanych oraz ich sposobem rozwiązywania testu Stroopa.

1 http://www.youtube.com/watch?v=13HnYhiE7xU

Za zmienną zależną przyjęliśmy wyczerpanie się ego. Wskaźnikami zmiennej był czas

reakcji i liczba popełnionych błędów w teście Stroopa. Za zmienną niezależną przyjęliśmy

uzależnienie od alkoholu oraz negatywne emocje. Manipulowaliśmy uczuciami poprzez

projekcję teledysku wymuszając na badanym powstrzymywanie się od wyrażania ekspresji

twarzy. Osoby z grupy kontrolnej nie wykonywały żadnych poleceń. Mogły być bierne,

odpoczywać lub relaksować się.

W kolejnej części przeprowadziliśmy ankietę, w której badaliśmy wpływ filmu na

samopoczucie osoby badanej, poprzez zadawanie pytań dotyczących odczuwanych emocji.

Odpowiedzi zostały wyrażone na skali pięciostopniowej.

Testu Stroopa użyliśmy do pomiaru zmiennej zależnej. Pomiar został dokonany

dwukrotnie: przed rozpoczęciem projekcji filmu i na zakończenie badania. Ponieważ chcieliśmy

sprawdzić, czy w naszym eksperymencie dojdzie do wyczerpania się ego postanowiliśmy

przeprowadzić test dwukrotnie, dokonując pomiaru pretest i posttest. Pomiaru tego dokonaliśmy

w grupie w której wzbudzaliśmy negatywne emocje oraz w grupie której nie wzbudzaliśmy

negatywnych emocji.

ANALIZA

W celu sprawdzenia postawionych hipotez, że emocje oraz kontrolowanie reakcji

emocjonalnych mają wpływ na wyczerpanie się ego oraz, że u ludzi z chorobą alkoholową

wyczerpanie się ego przebiega w nasilonym stopniu, została przeprowadzona dwuczynnikową

analizę wariancji w schemacie 2 (uzależnienie od alkoholu, brak uzależnienia) x 2 (wyczerpanie

się ego, brak wyczerpania/kontrola).Do pomiaru zmiennej zależnej posłużył wskaźnik pomiaru

czasu reakcji oraz liczba popełnionych błędów w teście Stroopa.

W omówionym eksperymencie przeprowadzono manipulację nastrojem na skutek

wzbudzania negatywnych emocji w grupach osób uzależnionych i nieuzależnionych. Wewnątrz

tych grup jednej z nich przedstawiono film o drastycznej treści i polecono uczestnikom

kontrolować ekspresję twarzy, drugiej z nich nie polecono żadnego zadania do wykonania.

Wskaźnikami pomiaru zmiennej zależnej była średnia liczba błędów w teście Stroopa mierzona

w ms oraz liczba możliwych błędów w teście mierzona na skali od 1 do 10. W badaniu osoby

uzależnione jak i nieuzależnione, u których wywoływano negatywne emocje charakteryzowały

się wyższym wskaźniliem popełnionych błędów w teście Stroopa niż osoby, które nie zostały

poddane negatywnym emocjom. Oznacza to, że osoby uzależnione, którym wyświetlono

drastyczy film popełniły więcej błędów M = 3,07; SD = 2,80 niż osoby uzależnione, u których

nie wzbudzano negatywnych emocji M = 1,89; SD = 2,72. Podobne rezultaty odnotowano wśród

osób nieuzależnionych. One również na skutek wzbudzonych negatywnych emocji popełniały

więcej błędów M = 1,40; SD = 1,99 niż osoby nieuzależnione u których nie wzbudzano

negatywnych emocji M = 0,42; SD = 0,84. Omówione wyniki badań wykazały, że emocje oraz

kontrolowanie reakcji emocjonalnych ma wpływ na wyczerpanie się ego bez względu na

przynależność do grupy. Różnica w poziomie wyczerpaniu się ego w grupie osób uzależnionych i

nieuzależnionych pod wpływem filmu o dramatycznej treści jest istotna statystycznie F (1,86) =

9,22; p = 0,03. Wynik taki oznacza, że wyczerpaniu się ego pod wpływem negatywnych treści

ulegają zarówno osoby uzależnione jak i nieuzależnione.

Rys. 1. Posttest – średnia liczba błędów popełnionych w teście Stroopa wśród osób

uzależnionych i nieuzależnionych od alkoholu w grupach wyczerpania się ego i braku

wyczerpania ego /kontroli.

Pomiar czasu reakcji w teście Stroopa wykazał, że u ludzi z chorobą alkoholową

negatywne emocje istotnie mają nasilony wpływ na wyczerpanie się ego. Badania dowodzą, że

wzbudzanie negatywnych emocji wpływa na pogorszenie wykonania zadania wyłącznie wj

grupie uzależnionych. U nieuzależnionych wzbudzanie negatywnych emocji nie wywołało

pogorszenia wyników . Osoby uzależnione, po manipulacji charakteryzowały się dłuższym

czasem reakcji w teście Stroopa (M = 1607,10; SD = 505,75) niż uzależnieni u których nie

wzbudzano negatywnego nastroju (M = 1345,22; SD = 448,89). Zależność ta przebiega w

odmienny sposób w grupie osób nieuzależnionych od alkoholu. Nieuzależnieni, którzy byli

poddawani negatywnym emocjom reagowali sprawniej (M = 961,00; SD = 360,34), niż

uczestnicy którzy nie byli poddawani negatywnych emocjom (M = 1070,32; SD = 283,09). Efekt

ten przedstawia interakcja krzyżowa (rys. 2).

uzależniony - wyczerpanie

ego

uzależniony - brak

wyczerpania ego/kontrolna

nieuzależiony - wyczerpanie

ego

nieuzależniony - brak

wyczerpania ego/kontrolna

3,07

1,89 1,40

0,42

Rys. 2. Posttest – średni czas reakcji w teście Stroopa mierzony wśród osób uzależnionych i

nieuzależnionych od alkoholu w grupach wyczerpania się ego i braku wyczerpania -kontroli.

Pierwszy opisany przykład, w którym mierzona była liczba błędów testem Stroopa

dowodzi, że wzbudzanie negatywnych emocji istotnie ma wpływ na wyczerpanie się ego u ludzi

uzależnionych jak i nieuzależnionych. Oznacza to, że na skutek negatywnych emocji dochodzi do

wyczerpania u ludzi w ogóle zasobów energetycznych własnego ja. Drugi omówiony przykład, w

którym mierzony był czas reakcji dowodzi, że emocje oraz kontrolowanie reakcji emocjonalnych

istotnie ma wpływ na wyczerpanie się ego u ludzi z chorobą alkoholową. Ta zależność nie

została odnotowana w grupie osób nieuzależnionych.

Oznacza to, że osoby uzależnione zawsze w skutek negatywnych emocji reagowały

wyczerpaniem własnych zasobów natomiast……. Wyniki pierwszego pomiaru na

nieuzależnionych - liczba błędów w postteście dowodzą, że dochodzi u nich może u nich

dochodzić do wyczerpania zasobów ego aczkolwiek nie zawsze, co zostało wykazane na

przykładzie drugiego pomiaru: posttest – czas reakcji.

F (1,86) = 24,41 p = 0,001

Załącznik nr 1: Świadoma zgoda na udział w badaniu

Świadoma zgoda na udział w badaniu psychologicznym.

Wyrażam świadomą i dobrowolną zgodę na udział w badaniu psychologicznym.

Zostałem/łam poinformowany/wana, że mam prawo do odmowy udziału w badaniu w dowolnym

momencie. Wycofanie się z badań nie jest związane z ponoszeniem jakichkolwiek konsekwencji.

Zostały mi udzielone pełne informacje o wszystkich aspektach badania; o celu badania ,

jego procedurze, czasie trwania, potencjalnych zagrożeniach.

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich anonimowych danych do celów naukowych. .....................................................

Imię i nazwisko, data

podpis

Załącznik nr 2: Kwestionariusz uczuć – opracowany przez zespól na podstawie SUPIN.

Płeć: K M

Wykształcenie: wyższe średnie zawodowe podstawowe

Wiek: 18 – 33 lat 34 – 49 lat 50 – 65 lat 66 lat i więcej

Jak długo utrzymujesz abstynencję: …. dni …. tygodni …. miesięcy …. lat

Instrukcja

Skala ta składa się ze słów nazywających różne emocje i uczucia. Przeczytaj każde słowo i zastanów

się jak czujesz się TERAZ albo jak czujesz się W TEJ CHWILI. Następnie wpisz właściwa

odpowiedź na kresce znajdującej się obok słowa, używając przy tym podanej niżej skali punktowej:

1 2 3 4 5

nieznacznie trochę umiarkowanie dość bardzo

lub wcale mocno silnie

____aktywny ____mocny

____nerwowy ____winny

____przerażony ____ożywiony

____ pełen zapału ____zmęczony

____zmartwiony ____zdecydowany

dziękujemy za wypełnienie ankiety

Literatura cytowana:

Baumeister R. F., Heatherton T. F., i Tice D.M. (2000) Utrata kontroli : jak i dlaczego

tracimy zdolność samoregulacji Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania

Problemów Alkoholowych.

Levy, N. (2006). Addiction, autonomy and ego-depletion: A response to Bennett Foddy and

Julian Savulescu. Bioethics 20, 16–20.

Pilch, J. (2000) Pod mocnym aniołem, Warszawa: Wydawnictwo Literackie Źródło:

http://lubimyczytac.pl/cytaty/12083/autor/jerzy-pilch

Ryan R. M., (red.) (2012), The Oxford Handbook of Human Motivation. (s.111) Oxford:

Oxford University Press.

Tesser, A., Felson, R. B., i Suls, J. M., (red.) (2004). Ja i tożsamość. Perspektywa

psychologiczna. (s.18-41). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Tice, D. M., Baumaister, R. F., Shmueli i Muraven, S. M. (2007). Restoring the self:

Positive affect helps improve self-regulation following ego depletion. Journal of

Experimental Social Psychology, 43, 379-384. Źródło:

http://www.journals.elsevier.com