MOB. …gadhaviscurrentaffairsmagazine.com/RecruitmentsPDF/GRAMSEVAK... · MOB. 9723453941 GADHAVI CAREER ACADEMY NARODA – AHMEDABAD M.9601338205 M. 9723453941 GADHAVI CAREER ACADEMY

WWW.gadhaviscurrentaffairsmagazine.com

MOB. 9723453941 GADHAVI CAREER ACADEMY NARODA – AHMEDABAD M.9601338205

M. 9723453941 GADHAVI CAREER ACADEMY NARODA – AHMEDABAD M.9601338205 * 1




�� к�� к�

- હ�રો વષ પહ�લાના આપણા �વૂજોની ભાષા �ા�ૃત હતી, તે જ ર�તે �જુરાતની ભાષા ગૌ!ર અપ#શં

હતી. તેમાથંી કાળ+મે �જુરાતી �ાતંીય ભાષા તર�ક� -ટ� પડ�.

- 0ૂની �જુરાતી ભાષા આશર� દસમા ંસૌકાના ઉ4રાધમા ંઅ67ત8વમા ંઆવી હોય એમ માનવામા ંઆવે છે.

- અપ#શંો4ર સ+ંાિંતકાળની ભાષામા ંસૌથી 0ૂની �ૃિત ‘ભરતી=ર – બા@બુAલરાસ’ (ઈ.સ. 1185) મળે છે.

Iમા ંઋષભદ�વના �Kુ ભરત અને બા@બુAલ વLચNે ુ ંOPુ, બા@બુAલના ંતપ અને વૈરાRય તથા Sતે

ક�વળTાન �ાUVતNુ ંવણન કરતી �ૃિતઓ આ રસવીર છે. આ �ૃિતના કતા શાલીભXYZૂરની બી[ �ૃિત

‘\]ુPરાસ’ ^ાવકો માટ� [વન _યવહારનો ઉપદ�શ આપ ેછે.

�� к�� (�.. !"## $� !#%&)

- ઐિતહાિસક Xabટએ �જુરાતી સાZહ8યનો મcયકાળ એ હ�મચXંાચાયના જdમ (ઈ.સ. 1088) થી દયારામના

અવસાન Yધુીનો કાળ ગણી શકાય.

- આ સમયગાળા દરિમયાન રચાયેલા સાZહ8યને નીચનેા Kણ Oગુમા ંવહfચવામા ંઆવે છે.

*. �)�� (*�� +,$� -.+�� +,)

- gન સ!કોના પZંડત હ�મચXંાચાયનો ફાળો ઘણૉ મોટો છે. તેથી સાZહઇ8યમા ંઆ OગુNુ ંનામ ‘ હ�મOગુ’

તર�ક� ઓળખાય છે.

- હ�મચXંાચાયની mnુય �ૃિતઓ : કા_યાNશુાસન, િસPહ�મશpદાNશુાસન’ Iવા _યાકરણ qથં હ�મચXંાચાયના

�િતભાવતં સ!નના બ@ુmખુે નmનૂા છે.

- તેઓ કAલકાલસવT તર�ક� પણ ઓળખાય છે.

*. �)�� /0�� *�/ �1 к��2 ��-� ��* 3�.

*. 4� к��2

- શાAલભXYZૂર : ‘ ભરતે=ર-બા@બુAલરાસ’ નામનો રાસ સાZહ8ય �કાર

- િવનયચrંYZૂર : ‘ નેિમનાથ-ચsbુપાZદકા’ નામનો બારમાસી સાZહ8ય �કાર




- tજનVuYZૂર : ‘િસZરvAુલભXફા�ુ’ં નામક ફા� ુસાZહ8ય �કાર

- કોઈ અTાત કિવ : ‘ વસતંિવલાસ નામક ફા� ુસાZહ8ય �કાર

*. 4��5� к��2

- અસાઈત : ‘હસંાઉલી’ - અpwુર રહ�માન : ‘સદં�શકરાસ’ - ^ીધર _યાસ : ‘રણમxલ છદં:

- અસાઈતે ભવાઈના 360 Iટલા ંવેશ લખીને પોતાના Kણ �Kુો મારફતે ભજવાવડા_યા હતા.ં

*. ��6� �� ( �.. !%�� +,$� !7�� +,��8 9� :�;�)

- આ Oગુના નરિસ{હ, ભાલણ, મીરા,ં અખો Iવા સમથ કિવઓએ �જુરાતે સાZહ8યNુ ં7વ|પ ઘડવામા ંઘણો

ફાળો આVયો હતો.

(!) ��6� ��)�� (�.. !<!< $� �.. !<#")

જdમ7થળ : તળા� ( ભાવનગર)

-. નરિસ{હ મહ�તા �જુરાતી કા_યગગંાની ગગંોKી ગણાય છે.

-. મcયકાલીન �જુરાતી ભાષાના ંભ}તકિવઓમા ંભ}તિશરોમAણ તથા આZદકિવ તર�ક� �િસP છે.

-. તેમNુ ંસાZહ8યસ!ન mnુય8વે Kણ �કાર� જોવા મળે છે.

(!) =��-�>��к ?+� (&) @AB0��C к ?+� (D) EFG�H�� I��J �� ?+�.

-. ‘શામળદાસનો િવવાહ’, મામે|, હારમાળા, @ુડં�, અને ^ાP એમના આ8મચZરKા8મક પદો છે.

-. ‘YદુામાચZરK, ગોિવ{દગમન, Y}ુતસqંામ’ વગેર� આnયાન કહ� શકાય તેવા પદો છે.

-. નરિસ{હ મહ�તાના ‘�ભાિતયા’ વખણાય છે.

(&) E��0 (�.. !!!<%K $� �.. !%!< =ш�)) જdમ7થળ : પાટણ

-. ભાલણNુ ંબી0ુ ંનામ �|ુષો4મ હs ુ.ં તેઓ પાટણના મોઢ �ા�ણ હતા.




-. ભાલણ સ7ં�ૃત સાZહ8યના �ડા અ�યાસી હતા. તેમણે કાદંબર�નો અNવુાદ અને નૈષધચZરK પરથી

નળાnયાન લnOુ.ં

-. ‘હરસવંાદ’, ‘ mAૃગઆnયાન’ અને ‘ચડં�આnયાન’ તેમની �ારંભની �ૃિતઓ હતી.

(D) ��8 (�.. !<KK $� �.. !%<M) જdમ7થળ : મેડતા ( રાજ7થાન)

-. મેડતાના ં િવb�ભુ}ત રાઠોડ રાવ wુદા[ના પૌKી મીરા ં મેવાડના રાણા સqંામિસ{હ ઉફ� સગંના Oવુરાજ

ભોજરાજ[ના પ8ની હતા.ં

-. મીરાનંા �|ુ રામાનદંના િશbય – ર�દાસ હતા.ં

-. મીરાનંા પદો �nયાત છે. �ુલ 250 Iટલા પદ �જ, રાજ7થાની અને �જુરાતીમા ંમળે છે. કારણ ક�

તેમનો વસવાટ પહ�લા ંમેવાડ પછ� � ૃદંાવનમા ંઅને Xારકામા ંથયો હતો.

-, તેમને આ8મચZરKા8મક પદો, �ૃbણલીલાના પદો �ાથનાના પદો તથા િવરહના અને િમલનના પદો

આVયા છે.

-. મીરા ં�ીકિવ તર�ક� સમq ભારતમા ં�થમ 7થાનના અિધકાર�ણી છે.

-. તેમની ‘પગ � ૂઘં�ંુ બાધં મીરા ંનાચી ર�’. ‘� ૃદંાવન ક� �ંૂજલડ�’, ‘રામ રમક�ુ ંજZડOુ’ં ‘સ8યાભામાNં ુ ં ર�

આ�ુ’ં વગેર� �ૃિતઓ �િસP છે.

(<) ?N��E

-. તેઓ વીસલનગરો નાગર �લોરના રાજ�તૂ રા� અખોરાજના આિ^ત હતા.ં

-. તેમણે mસુલમાનો સામે રાજ�તૂોના OPુ અને પરા+મ વયણવsુ ંઐિતહાિસક વીરકા_ય ‘કાdહડ� �બધં’મા ં

લnOુ ંહs ુ.ં

(%) ��к� -. વડોદરાના આ Zદશાવાળ વAણક આnયાનકિવ હતા.

-. િશકદ�વાnયાન તથા ભીલડ�ના બાર માસ Iવી �ૃિતઓની રચના કર� હતી.

-. રસવૈિવcય અને પ�રચનાની Xabટએ ‘િવરાટપવ’ તેમની ન�ધપાK �ૃિત છે.




(7) �х�

-. અખાનો જdમ અમદાવાદ ન[ક Iતલ�રુ ગામે થયો હતો. તેઓ હાલના અમદાવાદના ખાZડયા

િવ7તારમા ંઆવેલા દ�સાઈની પોળમા ંરહ�તા હતા.

-. તેના સમયમા ંજહાગંીર બાદશાહ Zદxહ�ની ગાદ� ઉપર હતો અને તેની બગેમ Nરૂજહા ં�જુરાતની �ી

Yબૂેદાર હતી. અખો સરકાર� ટંકશાળનો ઉપર� હતો.

-. તેમણ ે��ાનદં 7વામીને પોતાના �|ુ બના_યા હતા.ં

-. અખાના છVપા �જુરાતી સાZહ8યમા ં�િસP છે.

-. તેની કિવતા તના આcયાt8મક અNભુવનો િનચોડ છે. તેણે ‘અખAેગતા’, ‘અNભુવAબ{wુ’, ‘પચંીકરણ’, ‘�|ુ-

િશbય સવંાદ’ વગેર� કા_યો લnયા.

-. Zહdદ� ભાષામા ંતેમણે ‘સતંિ�યા’ તથા ‘��લીલા’ Iવા કા_યો લnયા હતા.ં

-. તેમણ ેતેના [વનકાળ દરિમયાન 756 Iટલા છVપાઓ લnયા હતા.ં

*.. P��8+ �� ( !M�� +,$� �.. !#%& :�;�)




-. આ Oગુમા ંmnુય કિવઓમા ં �ેમાનદં, શામળ, વxલભ મેવાડો, �ીતમ, ર8નો, ધીરો, િનરાતં, ��ાનદં,

ભોજો, Aગરધર, નભેરામ, m}ુતાનદં, બા�સુાહ�બ ગાયકવાડ, �ેમાનદં(સખી), િનb�ુળાનદં અને દયારામ Iવા

સમથ કિવઓનો સમાવેશ થાય છે.

(!). P��8+ (�.. !7D7 $� !MD<)

જdમ7થળ : વડોદરા

-. તેઓ મહાકિવ તથા માણભ� તથા ‘આnયાન-િશરોમAણ’ તર�ક� ઓળખાય છે.

-. mળુ વતન વડોદરા હs ુ,ં પણ Yરુત અને નwુંબારમા ંઆnયાનો કરવા જતા-ંઆવતા.ં આ મેવાડા �ેમાનદં

પોતાની મૌAલક �િતભાને લીધે ઘણા �nયાત બdયા હતા.ં

-. કોઈ સતંની �ૃપા, િશbયોમા ંબાર �ીઓNુ ંમડંળ, �જુરાતી ભાષાનો ઉ8કષ થાય 8યા ંYધુી પાઘડ� ન

પહ�રવાની �િતTા તથા શામળ ભ� સાથેનો ઝઘડો વગરે� ક�ટલીયે દંતકથાઓ તેમના [વન સાથે

વણાયેલી છે.

-. તેમની �ુલ પચાસ Iટલી �ૃિતઓમા ં‘દાણલીલા, #મરપચીશી’ એ �ૃbણિવષયક કા_યો છે.

-. તેમના પૌરાAણક આnયાનોમા ં‘અAભમાdO ુઆnયાન, ચXંહાસ આnયાન, ઓખાહરણ, YદુામાચZરK,

મામે|, Yધુdયાnયાન, રણયT, નાળાnયાન, હZર�્Xંાnયાન, મદાલસાnયાન’ વગેર�

-. નરિસ{હ મહ�તાના [વન�સગંોને લગતા ંઆnયાનોમા ં‘@ડૂ�, ^ાP, મામે|, હારમાળા, શામળશાનો િવવાહ’

છે. દશમ7કંધ એ તેમણે કર�લો અNવુાદ છે.

-. આ બધામા ં‘નળાnયાન’ ^ેbઠ છે. સાZહ8યમા ંઆnયાનના 7વ|પને ઉLચકોZટએ પહ�ચાડવાનો ^ેય

�ેમાનદંને �ય છે.

(&). ш��Q

-. શામળ ભ� અમદાવાદના ગોમતી�રુના રહ�વાસી હતા.ં

-. તેમના િપતાNુ ંનામ િવ==ેર અને �|ુNુ ંનામ નાના ભ� હs ુ.ં તેઓ Tાિતએ ^ીગોડ માળવી �ા�ણ હતા.ં

-. �જુરાતી ભાષાના ં�થમ વાતાકાર તર�ક� શામળ ભ� �ણીતા છે.

-. કિવ શામળે ‘િશવ�રુાણ, ર�વાખડંા, Sગદિવabટ, �કુદ�વાnયાન, રાવણમદંોદર� દંવાદ’ વગેર� આnયાનો

લnયા હતા.ં




-. ‘નદંબKીસી, Yડૂાબહ�તેર�, ભXાભાિમની, િવ�ાિવલાિસની, પuાવતી, |પાવતી, મદનમોહના Iવી અનેક

પ�કથાઓ તેમણે લખી હતી.

-. આ ઉપરાતં તેમણે ‘અભરામ �ુલીના �લોકો, રણછોડ[ના �લોકો, શામળ ર8નમાળા, રખીદાસચZરK

વગેર� પર�રુણ રચનાઓ પણ આપી હતી.

-. સાZહ8ય જગતમા ંશામળના છVપાઓ �િસP છે.

(D). �R�E ��S� (�.. !7#" $� !M#" )

-. શામળનો સમકાલીન વxલભ મેવાડો અમદાવાદનો વતની હતો. તે �ુવંાળના બ@ચુરા[નો ભ}ત હતો

અને Tાિતએ મેવાડા �ા�ણ હતો.

-. સાZહ8ય જગતમા ંવxલભ મેવાડાના ગરબા �િસP છે.

-. �જુરાતી સાZહ8યમા ં તેમના ‘મહાકાળ�નો ગરબો, આનદંનો ગરબો, ધNષુધાર�નો ગરબો, આરાYરુનો

ગરબો, કળ�કાળનો ગરબો, કજોડાનો ગરબો, વગેર�.

(<). �E�� (�..� !M7# $� �.. !#%& )

-. ખેડા tજxલાના પીજ ગામનો વતની નભેરામ �ૃbણ ભ}ત હતો. તેN ુ ંમોટાભાગNુ ં[વન ડાકોર અને �ારકા

જવા-આવવામા ંવીતી ગOુ ંહs ુ.ં

-. સાZહ8યમા ં તેની �ુલ વીસ Iટલી �ૃિતઓ �ણીતી છે. તે છVપા તથા ગરબાઓમા ંબોડાણચZરK લnOુ ં

હs ુ.ં તે ઉપરાતં તેણે બોડાણાની mછૂના પદ પણ રLયા �તા.ં

(%). ��G��8+ (�.. !M7! $� �.. !#&%)

-. તેઓ સહ�નદં 7વામીના િશbય હતા ંતેમNુ ંmળૂ નામ m�ંુુદાસ હs ુ.ં

-. ‘m�ંુુદબાવની, સતીગીતા’ વગેર� �ૃિતઓ પણ લખી છે.

(7). *�T��)* �� к��S (�.. !MM# $� �.. !#<!)

-. વડોદરાના ગાય}વાડ વશંના અ મરાઠા કિવ પહ�લા ધીરાના પછ� િનરાતંના િશશય હતા.ં

-. ‘ષડZર�ુ ં રtજયા’ લખીને તેમણે �જુરાતમા ં મરણ પછવાડ� ગવાતા લોકગીતના કા_ય�કારને યો[

બતા_યા હતા.ં

(M). ��B@�Q��8+ (�.. !M77 $� �.. !#<#)

-. િનb�ુળાનદં એટલે �વૂા^મના લાલ[ Yથુાર.

-. ચોટદાર વાણીમા ંવૈરાRયનો ઉપદ�શ એ તેમની આગવી િવિષbટતા હતી.




-. ‘જગંલ વસા_Oુ ંજોગીએ, જનની [વો ર� ગોપીચદંની �Kુીએ �ેય� વૈરાRય [, ભલો ર� 8યાગ મરથર�

તણો’ વગેર� તેમના �િસP પદો છે.

(#). + �� (�.. !MMM $� �.. !#%&) -. જdમ7થળ : ચાણોદ

-. મcયકાલીન સાZહ8યના છેxલા ં�િતભાવતં કિવ દયારામ હતા.ં

-. સાZહ8યમા ંદયારામની ગરબીઓ �િસP છે.

-. નમદા નદ�ના તીર� આવેલા ચાણૉદમા ંતેમનો જdમ થયો હતો.

-. િસPાતં સ�ંદાયસાર, રિસકવxલભ, ભ6}તપોષણ, �ુ}મAણિવવાહ, સ8યભામાિવવાહ, સીમતં, મીરાચંZરK,

�ંુવરબાઈNુ ંમામે|,ં વગેર� તેમની મહ8વની �ૃિતઓ છે.

(K). P�� : (�.. !M&% $� �.. !MK#) �1�V$Q :*��Q�.

-. વેદાતં Tાનનો ઉપદ�શ કરતા ‘ક�ા’, ‘િતિથ’, ‘વાર’, ‘Tાનગીતા’ તેમણે આVયા છે.

-. આ ઉપરાતં તેમણ ે‘સરસગીતા’, ભગવતગીતા, �ેમ�કાશ, ગરબીઓ િવિવધ આતરઈઓ તથ ધોળ

વગેર� િવિવધ �કારNુ ંધ�ુ ંસાZહ8ય તેમણ ેઆVOુ ંછે.

(!"). �� : (�.. !MDK $� !K<!)

-. થોડાક પદો લખીને ‘સાચા ર8ન’ તર�ક� ઓળખાય છે.

-. તેના ‘મZહના’ બારમાસી કિવતાના ઉ4મ નmનૂા|પ છે.

(!!). ;�� (�. !M%D $� �.. !#&%)

-. ધીરા ભગત તેમની ‘કાફ�’ઓથી સમq �જુરાતમા ં�ણીતા છે. �|ુ7વ|પ, માયા7વ|પ, કાયા7વ|પ,

મન7વ|પ, યૌવન7વ|પ, વગેર� Iવી કાફ�ઓ તેમNુ ંઉ4મ કા_ય�દાન છે.

-. આ િસવાય ‘TાનબKીસી, Tાનક�ો, આ8મTાન, અને ભ6}ત િવષયક કાફ�ઓ પણ તેમણ ેલખી હતી.

-. કાફ� એટલ ેએક જ રાગમા ંગવાતા ંપાચં કડ�ના પદ.

(!&). WX��8+ ( !MM& $� �.. !#&<)

-. સ8સગંી કિવઓમા ંસૌથી િવશેષ લોકિ�ય નીવડ�લ સહ�નદં 7વામીના સખા ��ાનદં છે.




-. તેમણ ે�ુલ આઠ�ક હ�ર પદોની રચના કર�.

(13). ભોજો ભગત (ઈ.સ. 1785 થી ઈ.સ. 1851) -�જુરાતી સાZહ8યમા ંભો� ભગતના ચાબખા �ણીતા છે.

-.દોઢસો Iટલા ચાબખાની રચના કર� હતી. -. ‘છોટ� ભ6}તમાળા’ અને ‘છેલયૈા અnયાન’ પણ લnયા હતા.ં

*. +�?�-��Z+ �� (�.. !#%! $� �.. !##M)

(!). +�?�� S�[�E�� >��S, (�.. !#%! $� !##M)

-. સહ�નદં 7વામીના �ય8ન દશન કયા પછ� ચૌદ વષની વયે દલપતરામે ‘ધમદ��ા’ લીધી હતી. તેમજ

સ8સગંથી તેઓ ‘કા_યિશ�ા’ પણ પા�યા હતા.ં

-. અમદાવાદમા ંગોરા જજ એલેકઝાડંર ફાબસને �જુરાતી ભણાવનાર િશ�ક બdયા હતા.ં

-. ફાબસ દલપતરામની સહાયની ઈ.સ. 1847મા ં‘�જુરાતી વના�લુર સોસાયટ�’ની 7થાપના કર� હતી.

-. �જુરાતી ગ�ના �Kેમા ંદલપતરામે તેમણ ે‘ તૂિનબધં, Tાિતિનબધં, બાળિવવાહ િનબધં’ એમ Kણ

િનબધંો તથા ‘ લ¡મી અને િમ¢યાAભમાન’ નામના ંબ ેનાટકો લnયા હતા.ં

-. કિવના �Kે તેમNુ ં�દાન માતબર ગણાય છે. Iમા ંદલપતકા_ય ભાગ 1 અને 2 તથા ‘દલપતિપ{ગળ,

હZરલીલાmતૃ, કા_યદોહન, શામળ સતશઈ, ફાબસ િવરહ, ફાબસ િવલાસ, @£ુરખાનની ચઢાઈ, માગંAલક

ગીતાવAલ’ વગેર� મહ8વની �ૃિતઓ છે.

-. અમદાવાદની �ે. રા. ¤�િન{ગ કૉલજેમા ંતેઓએ કિવતાિશ�ક તર�ક� કામ કOુ¥ હs ુ.ં

-. નરિસ{હરાવ Zદવેટ�યા તથા વાળશકંર કંથાર�યાએ તેમની પાસેથી કા_યશા�Nુ ંTાન મેળ_Oુ ંહs ુ.ં

(&). ��Z+�ш8к� ��Eш8к� +��. (�.. !#DD $� �. !##7)

-. �જુરાતી સાZહ8યમા ંઅવાચીન Oગુનો �ારંભ નમદથી થાય છે.

-. કનૈયાલાલ માણેકલાલ mનુશીએ તેમને ‘અવાચીનોમા ંઆ�’ કહ�ને નવા¦યા છે.




-. ��Z+) ‘+�8S �’ �� ?�^_к�� =�8E к ` ��.

-. ઈ.સ. 1855મા ંઅક7માતે ધીરાના ંબ-ેKણ પદો વાLંયા પછ� તેઓ કિવતારચના તરફ વ§યા ંહતા ં

-. ��Z+�� a�� ?�� 0��8 =�� 3�.

- તેના િનબધંો ‘નમગ�’ તથા ‘ધમિવચાર’મા ંસqંહાયેલા છે.�� E�C�� P$� ��*8;к�� ?0 ��.

-. ‘��, �к,к�’ b �� =��к$� 3�.

(3). નવલરામ પડં¨ા (ઈ.સ. 1836 થી ઈ.સ. 1888)

-. કિવ નમદના િમK તથા �જુરાતી ભાષાના �થમ િવવેચક નવલરામ Yરુતીના વતની હતા.

-.‘ભ�Nુ ંભોપા©ં’ અને ‘વીરમ4ી’ નામના બે નાટકો, ‘મેઘwૂત’Nુ ંભાષાતંર, �ેમાનદં�ૃત, �ંુવરબાઈNુ ંમામે�ંુ,

બાળગરબાવAલ’ નામના ંબ ેનાનકડા કા_યસqંહો, અકબર-બીરબલ-કા_યરંગ, કિવ[વન, નામNુ ંલ� ુ

નમદચZરK પણ તેમણે આપેªુ ંછે.

(4) મહ�પતરામ નીલકંઠ (ઈ.સ. 1829 થી ઈ.સ 1891)

-. તેમNુ ંmળૂ વતન Yરુત હs ુ.ં ક�ળવણી ખાતામા ંઉLચ હો¬ો ભોગ_યા પછ� તેઓ Rલેdડ ગયા ંહતા.ં

-. ��0� �х�� ‘�:� �c�� S��’ �� P$� ��d�к ��Z 3�. સધરા Iસગં તથા વનરાજ

ચાવડો, Iવી ઐિતહાિસક વાતાઓ પણ તેમણે આપેલી છે. -. તે િસવાય ઉ4મ કપોલ કરશનદાસ mળૂ[,

wુગારામચZરK, પાવતી�ંુવર આnયાન’ તે તેમના �ારા લખાયેલા ચZરKિનબધંો છે.

-. �� E�C��8 ��0� .P$� e��-�> =f��8 �g �8.

(5). નદંશકંર sલુ�શકંર મહ�તા (ઈ.સ. 1835 થી 1886)

-.�� E�C�� .P$� ��к$� ‘к�0h��’ b �� -�� .

(6). ભોળાનાથ સારાભાઈ (ઈ.સ. 1822 થી 1886)

-.તેમણે ‘ઈ=ર �ાથનામાળા’ ‘અભગંમાળા’ નામના ંકા_યસqંહો આVયા છે.




(7). કરશનદાસ mળૂ[ (ઈ.સ. 1832 થી ઈ.સ. 1871)

-. મહારા� લાયબલ ક�સથી �થમ પ6ં}તમા ંYધુારક તર�ક� nયાિત પામેલા કરશનદાસ[ mળૂ[ પKકાર

તથા લેખક પણ હતા.ં

-. તેઓ ‘સ8યાથ�કાશ’ પKના તKંી હતા.ં

(8). રણછોડભાઈ ઉદયરામ (ઈ.સ.1873 થી 1923 )

-. જdમ7થળ : મ@ધુા

-. તેઓ mnુય8વે નાટકકાર અને િપ{ગળકાર હતા.ં

-.રણિપ{ગળ, શે}સિપયર, જય�ુમાર�, ફાબસચZરK,િવ�ાસાગર ભાષાતંર એ તેમના મહ8વના qથંો છે.

(9). મનYખુરામ Yયૂારામ (ઈ.સ. 1840 થી 1907)

-. ધમ�કાશ નામના ંmખુપKNુ ંતેમણ ેસફળ સચંાલન કOુ¥ હs ુ.ં

-. તેઓ mnુય8વે િનબધંકાર અને ચZરKકાર હતા.ં

(10). હરગોિવ{દદાસ કાટંાવાળા (ઈ.સ. 1849 થી ઈ.સ 1931)

-. સાZહ8ય માિસકના તKંી તથ ‘�ાચીન કા_યમાળા’ના સપંાદક હરગોિવ{દદાસ �ણીતા લેખક હતા.

-. તે ઉપરાતં ‘પાણીપત’, ‘બે બહ�નો’, ‘Sધેર� નગર�’ નામની વાતાઓ તેમજ સસંાર Yધુારો અને દ�શી

કાર�ગરોને ઉ4જેન, નામના qથંો પણ તેમNુ ંમહ8વNુ ંયોગદાન ગણાય છે.

*. ?8S�� –��;Z�� (�.. !#MM $� !K&")

(1). ગોવધનરામ માધવરામ િKપાઠ� (ઈ.સ. 1855 થી 1906)

-. જdમ7થળ : નZડયાદ

-. ગોવધનરામ સા�અપેઢ�ના અqણી હતા.તેમનો જdમ નZદયાદમા ંથયો હતો.

-. તેમની સર7વતીચXં નામની ®તી �જુરાતી સાZહ8યને અમર ભેટ ગણાય છે. ક�ટલાક તેને પZંડતOગુના




મહાકા_ય તર�ક� ઓળખાવે છે.

-. કિવ dહાનાલાલ ેસર7વતીચXં ને જગત કાદંબર�ઓ મા ં7થાન આVO ુછે.

-. આ નવલકથા ઉપરાતં તેમણે 7નેહmXુા નામની Yદુ�ધૅ કા_ય®િત “લીલાવાતી-[વનકલા અને

નવલqથાવAલ એ તેમના બે ચZરKqથો છે.

-. આ ઉપરાત તેમણ ેદયારામનો અ�રદ�હ”કલાિસક પોએ²સ ઓફ �જુરાત “7ક�પ\કુ”�મેરાજ”અને સાcવી

“સર7વતી અને માયો” માધવરામ-7માZરકા “વડનગરા નાગર �ા�ણોની વશંાવળ� “સતી �નુીની વાતા”

કિવતા,કા_ય, અને કિવ એ િવષયે િમતા�ર “આZદકાળના આપણા નાટકો “પા�વા8યા હા7યરસ”આcયાt8મક

કિવ અને તેમની કિવતા “સસંાર Yધુારો “Iવા તેમના ઢગલાબધં લખાણો મળ� આ_યા છે.

(&). �^0�� j�E�� kl��+, (�.. !#%% $� !#K#)

-. મોિનઝમ ઔર અ�િૈતઝમ, રાજયોગ, અને ઈિમટ�શન ઓફ શકંર, Iવા qથંો Oરુોપ અને અમેZરકામા ંપણ

�િસ]P પા�યા ંહતા.ં

-. કાdતા અને Nિૃસ{હવતાર નામના ંતેમના નાટકો ´બૂ �શસંા પા�યા.

-. બાળિવલાસ અને Yદુશન ગ�ાવAલ તેમના લ� ુઅને દ�ઘ િનબધંોના Yુદંર નmનૂા છે.

-. લૉડ Aલટન�ૃત ‘ઝનેોની’ નામની Sqી[ રહ7યવાદ� નવલકથાનો તેમણ ેm}ુત ભાવાNવુાદ ‘�લુાબિસ{હ’

એ નવલકથામા ંકય� હતો.

-. આ ઉપરાતં તેમણ ેભવ િૂતના નાટકો ‘�લુાબિસ{હ’, ‘Aગતા’, ‘રામગીતા’, ‘હNમુાનનાટક’, �િૃ4�ભાકરનો

સમાવેશ થાય છે.

-. િશ�ાશતક, આ8મ-િનમµજન, કાતંા તથા Nિૃસ{હવતાર નામની પદરચનાઓમા ંતેમનો કા_ય વારસો

જળવાયેલો છે.

(D). m A�6�� E�Q��$ +��n � (�.. !#%# $� !K&M)

-. �ુYમુમાળા તે તેમનો �થમ કિવતાસqંહ હતો. રમણભાઈ નીલકંઠ� �ુYમુમાળાને �જુરાતી કિવતાના Yકુા

અર¶યમાનંી લીલી�ંુજ તર�ક� ઓળખાવી છે. આ ઉપરાતં તેમણ ે‘·દયવીણા’, ‘N�ૂરુ ઝકંાર’, તથા

‘\]ુPચZરK’ Iવા કા_યસqંહો પણ આVયા છે.




-. તેમણ ે‘7મરણસZંહતા’, ‘મનોm�ુુર’ના ચાર qથંો ‘જયા અને જયતં’, ‘ઉ4મ રામચZરત’, ‘િવલાિસકા’, અને

‘વસતંો8સવ’ Iવી �ૃિતઓ પણ આપી છે.

-. Tાનબાલ ના તખxªસુથી તેમણે ‘વીવતલીલા’ના િનબધંો તથા ક�ટલાક ચચાપKો પણ લnયા હતા.

(<). *��ш8к� oR�� к8$�� (�.. !#%# $� �.. !#K#)

-. જdમ7થળ : નZડયાદ

-. કિવ ‘બાલ’ના નામે �િસP કિવ બાલશકંર કંથાZરયાનો જdમ નZડયાદમા ંથયો હતો.

-. બાલશકંર ‘ભારત ષૂણ’ નામે પK ચલાવતા હતા.ં ઉપરાતં ‘ઈિતહાસમાળ’ તેમણ ેલખી હતી.

mLૃછકZટકમ Iવા નાટકોN ુ ં�જુરાતીમા ંભાષાતંર પણ તેમને કOુ¥ હs ુ.ં

(5) રમણભાઈ િનલકંઠ ‘મકરંદ’ (ઈ.સ. 1868 થી ઈ.સ. 1828)

-. જdમ7થળ : અમદાવાદ

-. તેમને ‘TાનYધુા’ નામના માિસકNુ ં�રૂા એકKીસ વષ Yધુી િનbઠા�વૂક સચંાલન કOુ¥ હs ુ.ં

-. આનદંશકંર ¸વેુ તેમને �જુરાતના �હ�ર [વનના સકલ �|ુષ તર�ક� નવા¦યા હતા. સરકાર� તેમને

નાઈટ@ડૂનો Aખતાબ પણ આVયો હતો.

-. રાઈનો પવત નાટક ભXભંX તથા હા7યમZંદરની વાતાઓ, કિવતા અને સાZહ8યના Kીસેક િવવેચનલેખો

તેમજ ‘ધમ અને સમાજ’ વગેર� તેમની ઉ4મ દ�ન છે.

-. ભXભંX �જુરાતી ભાષાની પહ�લી સળંગ હા7યરિસક વાતા છે.

(6) આનદંશકંર ¸વુ (ઈ.સ. 1869 થી 1942)

-. જdમ7થળ : અમદાવાદની �જુરાત કોલજેમાથંી તેઓ એમ.એ., એલ.એલ.બી થયા હતા.ં વળ�,

િમિથલાના પZંડતો પાસે સ7ં�ૃતનો �ડો અ�યાસ પણ કય� હતો.

-. કા_યત8વિવચાર, સાZહ8ય િવચાર, ZદRદશન, િવચાર-મા¹રુ�, ‘નીિતિશ�ણ, ધમવણન, Zહdwંુ, ધમની

બાળપોથી અને આપણો ધમ વગેર� તેમના મહ8વના qથંો છે.




-. તેમણ ે‘વસતં’ પK �ારા માsભૃાષાની ´બૂ મોટ� સેવા કર� હતી.

(7). મAણશકંર ભ� – કાdત (ઈ.સ. 1867 થી 1923)

-. કાdતનો જdમ સૌરાb¤ના લાઠ�થી Kણ જ ગાઉ wૂર ગામમા ં��નોરા નાગર Tાિતમા ંથયો હતો.

-. �વૂાલાપ તેમનો મહ8વનો કા_યસqંહ છે.

-. આ ઉપરાતં તેમણ ે‘રોમન સાºા¦ય’, ‘�|ૂ ગોિવ{દિસ{હ’, ‘�િસડ�dટ Aલ{કનNુ ંચZરK’, ‘િશ�ણનો ઈિતહાસ’,

‘િસPાતંસારNુ ંઅવલોકન’, ‘ઈtજVત’, વગેર� qથંો લnયા હતા.ં

(8). Yરૂિસ{હ[ તnતિસ{હ[ ગોZહલ – ‘કલાપી’ (ઈ.સ. 1874 થી 1900)

-. કિવ કલાપીનો જdમ સૌરાb¤ના નાનકડા ગામ લાઠ�મા ંથયો હતો.

-. �જુરાતી સાZહ8યમા ં‘Yરુતાની વાડ�નો મીઠો મોરલો’ તર�ક� ઓળખાય છે.

-. કલાપીનો ક�કારાવ, કલાપીની પKધારા, કા»મીરનો �વાસ, ·દય િK�ટુ� વગેર� તેમના મહ8વના qથંો છે.

(9) નાનાલાલ કિવ – �ેમભ6}ત (ઈ.સ. 1877 થી ઈ.સ. 1969)

-. કિવ નાનાલાલનો જdમ અમદાવાદમા ંથયો હતો.

-. સાZહ8ય�Kેે ‘ડોલનશૈલી’ ના �ેણતેા તર�ક� �ણીતા હતા.ં

-. ક�ટલાક કા_યો ભાગ 1-2-3, રાજYKૂોની કા_યિK�ટૂ�, દા�પ8ય �ોતો, વસતંો8સવ, �ુ|�Kે, હZરદશન,

AચKદશન, વે�િુવહાર, �ેમભ6}ત ભજનમાળા વગેર� તેમની મહ8વની �ૃિતઓ છે.

-. ઓજ અને અગર, તથા વસતંો8સવ એ તેમના ખડં કા_યો છે.

-. ઉષા, સારથી, સાZહ8યમથંન, અધશતાpદ�ના અNભુવ બોલ, પાખંડ�ઓ, આપણા સા�ર ર8નો બે ભાગમા,ં

કિવ=ર દલપતરામ, સસંારમથંન તથા જગત કાદંબર�ઓમા ંસર7વતીચXંNુ ં7થાન વગેર�મા ંતેમNુ ં

ગ�સાZહ8ય જોવા મળે છે.

-. લોકોને તેમને ‘કિવસºાટ’ તથા ‘મહાકિવ’ ના Aબ|દ પણ આVયા છે.




*. ��8;�� (P��8E �.. !K&!)

-. ગાધંીOગુના સાZહ8યસ!કોને અ�યાસની સરળતા માટ� નીચનેા ચાર િવભાગોમા ંવહfચવામા ંઆવે છે.

-. ગાધંી[, કાકાસાહ�બ, Zકશોરલાલ મશ|વાળા, મહાદ�વભાઈ દ�સાઈ, નરહZર પZરખ, પZંડત Yખુલાલ[,

નાનાભાઈ ભ� અને અdય સાZહ8ય સ!કોનો આ િવભાગમા ંસમાવેશ થાય છે.

(1) ગાધંી[ (ઈ.સ. 1869 થી ઈ.સ. 1948)

-. જdમ7થળ : પોરબદંર

-. દA�ણ આZ¼કામા ંટોxસટોરોય ફામ અને Zફિન}સ આ^મમા ંક�ળવણીના અનેક �યોગો કરનાર ગાધંી[

ઈ.સ. 1915 મા ંZહdદ આ_યા હતા.ં

-. ઈadડયન ઓિપિનયમ, નવ[વન, યગં Zડયા, હZરજન Iવા ંસાVતાZહકોમા ંતેઓ પોતાNુ ંમોટા ભાગNુ ં

લખાણ લખતા ંહતા.ં

-. તેમNુ ંqથંસ!ન ધ�ુ ંિવ�લુ છે. ½ૂંકમા ંજોઈએ તો, સ8યાqહ આ^મનો ઈિતહાસ, સવ�દય, સ8યના

�યોગો, આ8મકથા, ક�વળવણીનો કોયડો, Zહ{દ 7વરાજ, ગીતાબોધ, �ેમપથં, Zદxહ� ડાયર�, બા�નુા પKો,

ધમમથંન, ખર� ક�ળવણી, પાયાની ક�ળવણી, ગામડાનંી વહાર�, _યાપક ધમભાવના, આ^મ[વન,

મગંળ�ભાત, વગેર� તેમના મહ8વના qથંો છે.

(2) કાકા સાહ�બ કાલલેકર (ઈ.સ. 1885 થી ઈ.સ. 1981) -. જdમ7થળ : સતારા

-. કાકાસાહ�બ કાલલેકરના નામથી �ણીતા દ4ાKેય બાલ�ૃbણ કાલેલકરની માsભૃાષા મરઠ� હતી.

-. ગાધંી[એ તેમને સવાઈ �જુરાતીNુ ંAબ|દ આVOુ ંહs ુ.ં

-. તેમણ ેસૌથી વ¹ ુિનબધંો તથા �વાસ�7ુતક �Kેે �જુરાતી સાZહ8ય ખેટ¾ુ ંહs ુ.ં

-. �વૂરંગ, [વન સ7ં�ૃિત, કાલેલકરના લેખો, ભાગ-1-2, [વનિવકાસ, [વનભારતી, [વનલીલા,

લોકમાતા, [વનનો આનદં, રખડવાનો આનદં, [વતા તહ�વારો, ધમ�દય, ગીતાધમ, ઓતરાની Zદવાલો :

મીઠાને �તાપે, Iવા િવિવધ િવષયો પર તેમણ ેિનબધંો આVયા હતા.ં




-. Zહમાલયનો �વાસ, ઉ4રાખડંની યાKા, ��દ�શનો �વાસ, �વૂ આZ¼કામા,ં ઉગમણો દ�શ-�પાન વગેર�

તેમના �વાસવણનો છે.

-. નેKમAણભાઈને, ચદંનને તેમNુ ંપKસાZહ8ય છે.

-. ‘બા�નુી ઝાખંી’, ‘7મરણ યાKા’, ‘બા�નુા પKો તથા ગીતા પદાથકોશ વગેર� તેમના �ાર સપંાદન

કરાયેલા qથંો છે.

(3) Zકશોરલાલ મશ|વાળા (ઈ.સ. 1890 થી ઈ.સ. 1952)

-. સાZહ8ય જગતમા ં‘tજVસી’ ઉપનામથી �િસP છે.

-. [વનશોધન, ક�ળવણીના પાયા, અZહ{સા િવવેચન, ગીતામથંન, ગીતા�ની, સસંાર અને ધમ, અને સmળૂ�

+ાિંત વગેર� તેમના મહ8વના qથંો છે.

-. સાડા ચાર વષ Yધુી તેમણે ‘હZરજન’ પKNુ ંસચંાલન પણ કOુ¥ હs ુ.ં

(4). મહાદ�વભાઈ દ�સાઈ (1892 થી 1942)

-. સાZહ8યઓ�ીિત અને સ!નશ6}ત ધરાવતા ટાગોર ‘�ાચીન સાZહ8ય’ અને શરદચXંની ‘િવરાજય@’ુ વાતા

મોલ¿ના ‘ઓન કો��ોમાઈઝ’ ના Sqે[ qથંનો ‘સ8યાqહની મયાદા’ Iવા અNવુાદો તેમણે આVયા છે.

(5) કનૈયાલાલ mનુશી – ‘ઘન»યામ’ (ઈ.સ. 1887 થી ઈ.સ. 1971)

-. તેમનો જdમ ભ|ચમા ંથયો હતો. ઈ.સ. 1901 મા ંમેZ¤ક થઈને વડોદરાની કોલજેથી િશ�ણ મેળ_Oુ ંહs ુ.ં

-. ઈ.સ. 1913મા ંmુબંઈ હાઈકોટમા ંધારાશા�ી તર�ક� જોડાયા હતા.ં

-. ઈસ. 1937 મા ંઆણદં ખાતે ‘ઈUd7ટટ¾ટુ ઓફ એqીકxચર’ ની 7થાપના કર�, I આI િવશાળ ખતેીવાડ�

કોલેજ બની છે.

-. સાZહ8યકાર તર�ક� તેમની �થમ નવલકથા ‘વેરની વYલૂાત’ હતી.

-. ‘ભારતીય િવ�ાભવન’ની 7થાપના પણ તેમણ ેકર� હતી.




-. ‘પાટણની � તુા’, ‘�જુરાતનો નાથ’, ‘રા� િધરાજ’, ‘કોનો વાકં ?’, અનેક નવલકથાઓ આપી હતી.

-. �જુરાતના ¦યોિતધરો, નમદ અવાચીનોમા ંઆ� અને નરસૈયો ભ}ત હZરનો વગેર� તેમના �ણીતા

[વનચZરKો છે.

-. અડધે ર7તે, સીધા ચઢાણ, 7વVનિસ]Pની શોધમા,ં મહ8વની આ8મકથાઓ છે. આ ઉપરાતં થોડાક

રસદશ�નો, તથા �જુરાત એdડ ઈ²સ Aલટર�ચર તેમની મહ8વની રચનાઓ છે.

(2) રમણલાલ વસતંલાલ દ�સાઈ (ઈ.સ. 1892 થી 1954)

-. ર.વ.દ�સાઈ વડોદરા tજxલાના િશનોર ગામના વતની હતા. ‘સOં}ુતા’ નાટક લઈને તેમણ ેસાZહ8ય

જગતમા ં�વેશ કય� હતો. ઉપરાતં અજની નામNુ ં}લા\ં ુનાટક પણ તેમણે લnOુ ંહs ુ.ં

-. તેમણ ેજયતં, િશર�ષ, કોક�લા, હદયનાથ, qામલ¡મી, ભાર�લો અ6Rન, ઝઝંાવાત, �લય, Iવી

નવલકથાઓમા ંઅZહ{સાN ુ ંઆશા7પદ AચK પણ આVOુ ંછે.

-. નવલકથા ઉપરાતં તેમણ ે‘પર� અને રાજ�ુમાર’ ‘તપ અને |પ’, ‘ઉ»ક�રાયેલો આ8મા’, ‘બ0ુૈ બાવરા’,

Iવા એકાકં� સqંહો, િનહાર�કા, Iવા કા_યસqંહ, ઝાકળ, કાચંન અને ગે|, પહાડના �bુપો, Iવા ંનવAલકા

સqંહો પણ તેમણ ેઆVયા છે.

-. ‘અVસરા’, િનબધંqથંો તેમજ ‘ગઈકાલ’ અને ‘મcયાહન mગૃજળ’ Iવી આ8મકથાઓ તેમણે આપી છે.

(3). ગૌર�શકંર જોષી – ‘¹મૂક�s’ુ (ઈ.સ. 1892 થી ઈ.સ. 1956)

-.િવહાર� નામથી તેઓ કા_યલેખન કરતા હતા.

-. તણખામડંળ, �દ�પ, ચXંર�ખા, અવશેષ, પZરવેષ, િKભેટો, મUxલકા, આકાશદ�પ, વન�ુજ, જલદ�પ,

તેમની નવAલકાકાર તર�ક�ની �િતભા દશાવે છે.

-. રાજm�ુુટ, �¢ૃવીશ, અtજતા, પરા¦ય, વાAચનીદ�વી, ચૌલાદ�વી, રાજસdંયાસી, કણાવતી, રાજ}dયા,

િસPરાજ જયિસ{હ, રાય કરણઘેલો, આºપાલી, વૈશાલી, મહાઅમા8ય ચાણÁ, ચXં�Vુત મૌય, |Xશરણ, તથા

િ�યદશÂ અશોક તેમની મહ8વની નવલકથાઓ છે.

-. સ!ન અને Aચ{તન, રજકણ, પuર��ુ,ં વાતાયન, પગદંડ�, પાનગોabટ તેમના મહ8વના િનબધંસqંહો છે.




-. ઠંડ� Ãરતા અને બી� નાટકો, પડઘા, એકલ_ય અને બી� નાટકો તેમના મહ8વના નાટકો છે.

-. હ�મચXંાચાય, વીર વનરજ, Ä-ુએન-8સાગં, નરવીર નેપોAલયન, tજ�ાનની [વનવાZટકા વગેર� તેમના

મહ8વના [વનચZરKો છે.

-. [વનપથં, [વનરંગ, [વન7વVન તેમની મહ8વની આ8મકથાઓ છે.

-. ચZરK �7ુતકોમા ં‘વીર વxલભભાઈ’, ‘બે ´દુાઈ Aખદમતગારો’, અને ‘સતં ¼ાિંસસ’ અને બારડોલી

સ8યાqહનો ઈિતહાસ’ Iવા �7ુતકો પણ તેમણે લnયા હતા.ં

-. મહાદ�વભાઈની ડાયર� ગાધંી[ના [વનની અmxૂય માZહતી �રૂ� પાડ� છે.

(5). 7વામી આનદં (દવે Zહ{મતલાલ રામચXં) (ઈ.સ. 1887 થી ઈ.સ. 1976)

-. આતમના mળૂ, ઉ4રાપથની યાKા, �ૂળ કથાઓ, ગાધંી[ના સ7ંમરણો, ધરતીNુ ંªણૂ, ઈશોપિનષદ,

માવનતાના વેર� વગેર� તેમના ન�ધપાK qથંો છે.

-. ધરતીની આરતી એ 7વામી આનદંના ઉ4મ લખાણોનો સચંય mળૂશકંર ભ�� કર�લો છે.

(6). નરહZર �ારકાદાસ પર�ખ (ઈ.સ. 1891 થી ઈ.સ. 1976)

-.નવલ qથંાવAલNુ ંઉ4મ દોહાન તથા મહાદ�વભાઈ ડાયર�ના 7વLછ અને Yધુા સપંાદનો એમણે કર�લા છે.

-. માનવ અથશા� નામNુ ંતેમNુ ં�7ુતક તથા ‘યKંની મયાદા’મા ંqામ અને યKં સ7ં�ૃિતની સમી�ા

કરવામા ંઆવી છે.

-. આ ઉપરાતં તેમણ ેસરદાર વxલભભાઈ, Zકશોરલાલ મશ|વાળા અને મહાદ�વભાઈ દ�સાઈના

[વનચZરKો પણ આVયા છે.

(7). નાનાભાઈ ભટા (ઈ.સ. 1883 થી 1960)

-. ગાધંી[ની �ેરણાથી �ોફ�સરNુ ંપદ છોડ�ને સૌરાb¤ના ગામડાઓમા ંિશ�ણની ¹ણૂી ધખાવનાર

નાનાભાઈએ ‘દA�ણાmિૂતÅ’, ‘Æબલા’, લોકભારતી Iવી મૌAલક સnંયાઓની 7થાપના કર� હતી.

-. સૌરાb¤ના િશ�ણ�ધાન નાનાભાઈ �ખર ક�ળવણીકાર હતા.ં




-. તેમણ ે‘કોZડOુ’ં નામNુ ંમાિસક પણ શ| કર�લ.

-. ઘડતર અને ચણતર, Zહdwંુ ધમની આnયાિયકાઓ તેમના ન�ધપાK �7ુતકો છે. આ ઉપરાતં તેમણે

‘રામાયણ’, તથા મહાભારતના િવિવધ પાKો પર �7ુતકો પણ લnયા હતા.ં I બાળસાZહ8યમા ંમહ8વNુ ં

7થાન ધરાવે છે.

*. બી� ક�ટલાકં અdય સાZહ8યકારો

-. સીતાહરણના લખેક ચXંશકંર �ાણશકંર �}ુલ, ‘સZરતાથી સાગર’, અને સાપ Sગનેા �માણ તૂ

�7ુતકોના કતા િશવલાલ �}ુલ, હZરજન, નવ[વન, સ8યાqહ, Iવા પાKોNુ ંસફળ સચંાલન કરનાર તેમજ

સ8યાqહની મીમાસંાના કતા, �જુરાત OિુનવિસÅટ�ના વાઈસ ચાdસેલર મગનલાલ તથા ચZરKકાર

બબલભાઈ મહ�તા પણ ગાધંી શાસનના સાZહ8યસ!કો હતા.

(7). �નુીલાલ વધમાન શાહ (ઈ.સ. 1887 થી 1966)

-. તેમNુ ંિવશેષ યોગદાન નવલકથા �Kેે છે.સાZહ8યિ�ય તખxªસુથી તેઓ સાZહ8યજગતમા ંઓળખાય છે.

-. કમયોગી રાI=ર, નીલકંઠNુ ંબાણ, |પમિત, િવતકચ+, તપોવન, tજગર અને અમી, તેમની લોકિ�ય

નવલકથા છે.

(9). બાલાભાઈ વીરચદં દ�સાઈ (ઈ.સ. 1908 થી 1969)

-. જયAભn´નુા તખxªસુથી �ણીતા છે.

-. ભગવાન ઋષભદ�વ, ચ+વતÂ ભરતદ�વ, નરક�સર� અથવા નરક�=ર�, સસંારસેs ુકામિવIતા 7vલૂીભX,

�ેમNુ ંમZંદર, લોખડં� ખાખના Èલ, શÉ ુક� અ�તશÉ,ુ ભરત, બા@ુબલી, �ેમાતાર Iવી ઐિતહાિસક

નવલકથાઓ તેમણે આપી છે. -. ગીતા ગોિવ{દનો નાયક તથા ‘રિસયો વાલમ’ અને બી� નાટકો માથંી

ઘણાખરા ંર�Zડયો માટ� લખાયેલા છે.

(10) મNભુાઈ મેઘાણી (ઈ.સ. 1902 થી ઈ.સ. 1977)

-. �ીબોધ અને �ી[વનના મKંી તર�ક� તેમણ ેવષ� Yધુી કાય કOુ હs ુ.ં

-. સોરઠ� જવાહ�ર, સોરઠ� િવ િૂતઓ, સોરઠ� �રૂવીરો, તેમની મહ8વની બાળવાતાઓ છે.




-. Y ુદંર�ઓનો શરણગાર, ખાટ�મીઠ� બાળવાતા, �ુમારોની �વાસકથા વગેર� તેમના મહ8વના �7ુતકો છે.

(11) રામાનારાયણ િવ=નાથ પાઠક (ઈ.સ. 1887 થી 1958)

-. તેમણ ે‘શેષ’ તખxªસુથી કા_યો, ]�ર�ફ થી વાતાઓ, 7વૈરિવહાર�’ તખxªસુથી િનબિંધકાઓ આપી છે.

-. િવવેચન qથંો અવાચીન �જુરાતી સાZહ8ય, નમદાશકંર, નમદ, અવાચીન ગ�-પ�નો �ણતેા, અવાચીન

કા_યસાZહ8યના વહ�ણો, કા_ય શ6}ત, સાZહ8યિવમશ, આલોચના, સાZહ8યલોક, આકલન અને નભોિવહાર

વગેર�.

-. ]�ર�ફની વાતો, ભાગ 1-2-3 તેમના નવAલકાસqંહ છે.

-. 7વૈરિવહાર ભાગ 1-2 તેમનો િનબિંધકાસqંહ છે.

-. શેષના કા_યો તથા િવશેષ કા_યો વગેર� તેમના કા_યસqંહો છે.

-. િપ{ગલશા�ના qથંો �ાચીન �જુરાતી છદંો : ઐિતહાિસક આલોચના \હૃદિપ{ગળ વગેર�.

-. નાટÊ�ૃિતઓ િન8યનો આચાર, કા_ય�કાશ, ધ�મપદ, �ુલાગંાર વગેર� તેમની નાટÊ�ૃિતઓ છે.

-. m�ંુુદરાય, ખેમી, જ�ણી, કિપલરાય, નવો જdમ તેમની ^ેbઠ વાતાઓ છે.

(12). ઝવેરચદં મેધાણી (ઈ.સ. 1896 થી 1947)

-. િશવા[Nુ ંહાલર�ુ,ં તલવારનો વારસ, કોઈનો લાડકવાયો, Yતૂા સમદંરની પાળે Iવા �ેરક કા_યોએ

તેમને રાb¤�ય શાયરNુ ંAબ|દ અપા_Oુ.ં

-. લોકસાZહ8ય : ડોશીમાની વાતો, દાદા[ની વાતો, સૌરાb¤Ë્ની રસધાર, સોરઠ� બહારવZટયા, સોરઠ�

બહારવZડયાઓ, કંકાવટ�, સોરઠ� સતંવાણી, સોરZઠયા wૂહા વગેર� તેમના ંલોકસાZહ8યની �ૃિતઓ છે.

-. કિવતા : Oગુવદંના, રવીdXવીણા, વેણીના Èલ, Zકxલોલ, રા’ગગંાજAળયા, �જુરાતનો જય, �લુશીÁારો,

�જુરાતનો જય, વેિવશાળ, િનરંજન વગેર� તેમની નવલકથાઓ છે.

નવલકથા : સમરાગંણ, સોરઠ તારા વહ�તા પાણી, Iલ ઓZફસની બાર�, િવલોપન, માણસાઈના દ�વા mnુય

નવAલકાઓ છે.




-. નાટક : વઠં�લા, રાણો �તાપ, રા�-રાણી, શાહજહા,ં વગેર� તેમના મહ8વના નાટકો છે.

-. બે દ�શદ�પકો, ઠ�રબાપા, મર�લાના |િધર, અકબરની યાદમા,ં દયાનદં સર7વતી વગેર�

-.તેમણે વેરાનમા ંપZર#મણ, જdમ િૂમ, વતમાનપKમા ંકલમ અને ZકતાબNુ ંસચંાલન કરતા હતા.ં

(13) �ણુવતંરાય આચાય (ઈ.સ. 1900 થી ઈ.સ. 1965)

-. તેમની દZરયાઈ સાહસની નવલ^ેણી સ�રબાર, હરાZર, સફરરોશ, સરગોસ ´બૂ જ લોકિ�ય બની હતી.

આ ઉપરાતં દ�શી Zદવાના, દZરયાલાલ, �Kુજ�યા, હા[ કાસમ તાર� િવજળ� પણ ન�ધનીય છે.

-. રાયહZરહર, �ૃbણ[ નાટક, રાયર�ખા, રાય \�ુારાય, મહામા8ય માધવ, મારાજ, અખોવન, જોગમાયા,

આપઘાત, અxલાબેલી Iવી સnંયાબધં નાટકો પણ તેમણે આVયા ંછે.




*. >�� к� (:�1+��-o��ш8к� ?�p,)

(1). િKભોવન �.ુ ªહુાર (ઈ.સ. 1908)

-. \Pુના ચÌ,ુ અભયદાની, લઢ�, કોયા ભગતની કડવી વાણી, ગર�બોના ગીતો, કા_યમગંલા, વYધુા, યાKા

વગેર� તેમના મહ8વના કા_યસqંહો છે.

-. Ydુદરમના ંઅdય લખાણોમા ંખોલક� અને નાગZરક, િપયાસી, હ�રાકણી અને બી[ વાતો, ઉ£યન, નામના

નવAલકાસqંહો પણ તેમણે આVયા છે.

-. તેમણ ેદA�ણાયનમા ં�વાસવણન અને કાયાપલટ નામનો અNવુાદ ગથં પણ આVયા ંછે.

(&). o��ш8к� ��ш� (�.. !K!! $� �.. !KK!)

-.વાYકુ� તખxªસુથી ઓળખતા ઉમાશકંર જોષીનો જdમ સાબરકાઠંા tજxલાના ં‘બામણા’ ગામમા ંથયો હતો.

-. િવ=શાિંતના કિવ તર�ક� ઓળખાય છે.�જુરાત OિુનવિસÅટ�ના �ુલનાયક તર�ક�ની કામગીર� બ�વી હતી.

-. સ7ં�ૃિત નામના માિસકNુ ંવષ� Yધુી સચંાલન કOુ¥ હs ુ.ં

-. િવ=શાિંત, ગગંોKી, િનશીથ, �ાચીના, આિત¢ય, વસતંવષા, મહા�7થાન વગેર� તેમના mnુયસqંહો છે.

-. સાપના ભારા તથા શહ�દ તેમના એકાકં� નાટકો હતા.ં

-. ‘પારકા જ¶યા’ નાની એક નવલકથા પણ તેમણે આપી છે.

-. અખો એક અcયન, સમસવેંદન, અAભ|િષ, શૈલી અને 7વ|પ, કિવની સાધના, ^ી અને સૌરભ, વગેર�

તેમના િવવેચનqથંો છે.

-. �રુાણોમા ં�જુરાત અને અખાના છVપા તેમના સશંોધનqથંો છે.

(D). q�0�E�� e +)�� (�.. !K"D $� !KK!)

-. ચીખલી તાªકુાના સમરોલી ગામમા ંતેમનો જdમ થયો હતો.




-. ઈ.સ 1965મા ંકિવતામા ંહાઈ�ંુનો �પાની કા_ય�કાર ર0ૂ કર�ને �જુરાતી સાZહ8યના પ�ને નવો વળાકં

આVયો હતો. સોનેર� ચાદં, |પેર� Yરૂજ તેમનો હાઈ�ુસqંહ છે.

-. �જુરાતી સાZહ8યમા ંતેમણે માર� wુિનયા, સાફxયટા�ુ,ં ઊઘડ� નવી A�િતજ તથા વળ� આ નવા �ૃગં,

Iવી આ8મકથાઓ આપી છે.

-. sટૂ�લા તાર, ગાતા આસોપાલવ, 7વગ અને �¢ૃવી તથા હ�રાના લટકAણયા, Iવા ચાર વાતાસqંહો તેમણ ે

આVયા છે.

-. Sતરપટ નાની એક નવલકથા પણ તેમણ ેઆપી હતી.

-. તેઓ [વનમાગંxયના કિવ તર�ક� �ણીતા છે.

(4). �ૃbણલાલ ^ીધરણી (ઈ.સ. 1911 થી ઈ.સ. 1960)

-. દાડં��ચૂની ઐિતહાિસક યાKામા ંસામેલ થવાNુ ંબ ેજ કિવઓને સદભાRય સાપંડÎ ુ ંહs ુ,ં એક હZરહર ભ�

તથા બી� �ૃbણલાલ ^ીધરણી હતા.

-. તેમણ ેસ�તૂ, 0ુવાન ડોસલા, દ�વ, કોZડયા,ં �નુરિપ વગેર� Iવા કા_યસqંહો આVયા ંછે.

(%) ?r�� ?n)� (�.. !K!& $� !K#K)

-. તેમનો જdમ સાબરકાઠંા tજxલાના ંમાડંલી ગામમા ંથયો હત�. તેઓ સાZહ8યજગતના ચમ8કાર તર�ક�

ઓળખાય છે.

-. તેમણ ેઈ.સ. 1985 ભારતીય Tાનપીઠ એવોડ મ§યો હતો.

-. નવબાળા, શેઠની શારદા, ધણીNુ ંનાક, Yખુwુ:ખના સાથી, વળામણા,ં ફક�રો વગેર� તેમના વાતાસqંહો છે.

-. મળેલા [વ, માનવીની ભવાઈ, ના-ટક�, ધ�મર વલો�ુ,ં અજવાળ� રાત અમાસની, ગલાલિસ{હ, Yરુભી,

પાછલે બારણ,ે [વોદાડં, વાKકને કાઠં�, ઓરતા, ભી|-સાથી, Æધી અષાઢની, ચાદંો શેશામળો, જમાઈરાજ

વગેર� તેમની મહ8વની �ૃિતઓ છે.

(7) s ��1t +�� (�.. !K"! $� �.. !K#")




-. તેમનો જdમ Yરુતમા ંથયો હતો. િવ�તા અને હા7યનો સયંોગી તર�ક� ઓળખાય છે.

-. અમે બધા, રંગતરંગ હા7યતરંગ, માર� ન�ધપોથી વડ અને ટ�ટા, પાનના ંબીડા, ર�તીની રોટલી, લRનનો

ઉમેદવાર વગેર� તેમની મહ8વની હા7ય�ૃિતઓ છે.

(M). u v�� S � (�.. !K&& $� !K7#)

-. Sત:�ોત વાતાથી ´બૂ જ �ણીતા બdયા હતા. તેમણે મોટાભાગ ેજdમ િૂમ mુબંઈમા પKકાર તર�ક�

િવતા_યો હતો.

-. _યાજનો વારસો, પાવાÏવાળા, વેળા વેળાની છાયંડ�, લીªડુ� ધરતી, તેમની લોકિ�ય નવલકથાઓ છે.

-. �ઘૂવતા �રૂ, પિuની, શરણાઈના �રૂ, ઈdXધNષુનો આઠમો રંગ, સધરા Iસગંનો સાળો, વાતાિવમશ,

કથાલોક વગેર� તેમની �ણીતી �ૃિતઓ છે.

-. રંગદા, સ}તિતલક, િવષિવમોચન તેમના મહ8વના નાટÊસqંહો છે.

-.Aચનગાર�, કાશીNુ ંકરવત, લોહ�ની સગાઈ, પારસમAણ, તાણાવાણા ંવગેર� તેમના મહ8વના વાતાસqંહો છે.

(#) � 8�� +�� (�.. !K"K $� �. !KM")

-. ર�ખા અને ગિત સામિયકોથી �ણીતા થયેલા ^ી દલાલ સાZહ8ય, રંગ િૂમ અને રાજકારણમા ં�Kેમા ં

�ણતેા હતા.ં

-. શહ�રની શેર�, ધીmુ ંઅને િવભા, પાદરના તીરથ, જવિનકા, અવતરણ, કાયા લાકડાની માયા ªગૂડાની,

વગેર� તેમની �ણીતી નવલકથાઓ છે. -. 0ૂજવા, આ ઘેર પેલ ેઘેર, અડખ-ેપડખ ેતેમના વાતાસqંહો છે.

-. િવ=શાિંત Iવી મહાનવલકથા તેઓ અNવુાદક હતા.ં

(K). :�8+�e *�n�� (�.. !K"< $� !K#K)

-. ભાણી અને Æધળ� માનો કાગળ તેમના મહ8વના કા_યો છે.

-. તેમણ ેગોરસી અને શતદલ નામના ંબે કા_યસqંહો આVયા છે.




(!"). -8t�+� ��)�� (�. !K"!)

-. �ો. બ.ક.ઠાકોરના તેઓ �થમ િશbય હતા.ં અવેતન રંગ િૂમના ઉ4મ અAભનેતા અને ઉ4મ નાટÊકાર

તર�ક� તેમની nયાિત ઘણી છે.

-. ઈલાકા_યો, રતન તેમના મહ8વના કા_યસqંહો હતા.ં

-. સતંા�કૂડ�, શ�ુdતલા, રમકડાનંી wુકાન, રંગભડંાર Iવા બાળનાટકો, િશખZરણી, પાજંરાપોળ, મેના-પોપટ,

આગગાડ�, નાગાબાવા, સતી Iવા સામાtજક નાટકો, નમદ, અખો, ધરા �!ૂર� તેમણે આVયા છે.

-. રંગ ગઠZરયા, બાધં ગઠZરયા, છોડ ગઠZરયા તેમની આ8મકથાના �7ુતકો છે.

(11). બ½ુભાઈ ઉમરવાZડયા (ઈ.સ. 1899 થી ઈ.સ. 1950)

-. ઈ.સ. 1922મા ંતેમણ ેલોહમિષÅણી લખીને �જુરાતમા ંએકાકં�ની શ|આત કર� હતી.

-. મ87યગધંા અને બી� નાટકો, માલાદ�વી અને બી� નાટકો, Iવા બે એકાકં� સqંહો તેમણે આVયા છે.

-. આ ઉપરાતં રસગીતો કા_ય, વાતોNુ ંવન વાતા, �જુરાતના મહારાજ, ર�ખાAચK ક�િતÅદાને કમળના પKો

િવવેચન વગેર� સાZહ8ય પણ તેમણે આVOુ ંછે.

(12) �લુાબદાસ �ોકર (ઈ.સ. 1909)

- તેઓ પિ=મી સાZહ8યના સdંયાસી હતા.ં લતા અને બી[ વાતો, વYુધંરા અને બી� વાતો, ઊભી વાટ�,

Yયૂા, �¶ુય પરવાOુ¥ નથી, ‘Ïવલતં અAગન, |પ Yaૃbટમા,ં અAભ_ય6}ત વગેર� તેમની �ણીતી �ૃિતઓ છે.

- લોકભારતી સણોસરા, દA�ણાmિૂતÅ અને Æબલામા ંનાનાભાઈના અવસાન પછ� ક�ળવણીકાર તર�ક�

મહ8વની જવાબદાર� સભંાળ� હતી.

-. પાચં Sqે[ ચોપડ� ભણેલા તેઓ એક સમયે �જુરાત રા¦યના િશ�ણમKંી બdયા હતા.ં

-. બધંન અને m6ુ}ત, �ેમ અને ��ૂ, બદં�ઘરા, દ�પિનવાહ, ઝેર તો પીધા ંછે �ણી �ણી, અને સો+�ટ�સ

વગેર� તેમની �ણીતી નવલકથાઓ છે.

-. જAલયાવાલા ંઅને 1857 એ તેમના મહ8વના નાટકો છે.




(13) િશવ�ુમાર જોશી (ઈ.સ. 1916 થી 1988)

-. રજનીગધંા, રહ7યનગર�, Yમુગંલા, Yવુણર�ખા, પાખં િવનાના પાર�વા, કં�કુ�બધં, અનગંરાય, આભ |એ

એની નવલખ ધાર� વગેર� તેમની મહ8વની �ૃિતઓ છે.

-. આ અવધ�રુ� આ રામ તેમની મહ8વની નવલકથા છે.

*. સા�ંત સાZહ8યકારો

(1) �હલાદ પાર�ખ (ઈ.સ. 1912 થી 1962)

-. �હલાદ Iઠાલાલ પાર�ખનો µdમ ભાવનગરમા ંથયો હતો.

-. બાર� બહાર સરવાણી તેમનો મહ8વનો કા_યસqંહ છે.

(2). રાIdX શાહ (ઈ.સ. 1913)

-. ખેડા tજxલાના ંકપડવજંમા ંતેમનો જdમ થયો હતો.

-. cવિન, Æદોલન, �િુત, અને શાતં કોલાહલ તેમના મહ8વના ચાર કા_યસqંહો છે.

(3) િનરંજન ભગત (ઈ.સ. 1913)

-. તેમનો જdમ અમદાવાદમા ંથયો હતો.

-. છદંોલય, અxપાિવરામ, Zક£ર� કા_યસqંહો તેમજ યKંOગુ, મKંકિવતા, મીરા,ં તેમના qથંો છે.

(4). િ�યકાdત મAણયાર (ઈ.સ 1927 થી 1920)

- તેમનો જdમ િવરમગામમા ંથયો હતો.

- �િતક, 7પશ, અશpદ રાિK, સમીપ, �બળ ગિત, લીલેરો ઢાળ, અને _યોમ Aલિપ તેમના મહ8વના

કા_યસqંહો છે.

(5) નટવરલાલ પડં¨ા ‘ઉશનસ’ (ઈ.સ. 1920)

- તેમનો જdમ વડોદરા tજxલાના ંસાવલીમા ંથયો હતો.




- �Yનૂ, નેપ¢યે, આXા, Zહણનો સqંહ, વગેર� તેમના મહ8વના કા_યસqંહો છે.

- ઉપસગ, mxૂયાકંનો, |પ અને રસ, તેમના મહ8વના િવવેચન qથંો છે.

(6). Yરુ�શ હZર�સાદ જોશી (ઈ.સ. 1912 થી 1968)

-. Yરુત tજxલાના બારડોલી પાસેના કડોદના તેઓ વતની હતા.

-. જના6dતક�, ઈદમ સવમ, Iવા િનબધંસqંહો તેમણે લnયા ંછે.

-. �હૃ�વેશ, બી[ થોડ�ક, અિ�ય, ન તK Yયૂાભાિત વગેર� તેમના મહ8વના વાતાસqંહો છે.

-. િછ£પK અને મરણો4ર બે નવલકથાઓ તથા �8યચંા નામે એક કા_યસqંહ પણ તેમણ ેઆVયો છે.

(7) દામોદર ભ� (ઈ.સ. 1913 થી 1983)

-. �જુરાતી સાZહ8યમા ં‘Yધુા�ંુ’ં તખxªસુથી �ણીતા દામોદર ભ�નો જdમ પોરબદંરમા ંથયો હતો.

-. સામસાગર, અલખ તારો, સોહમ, વગેર� તેમના મહ8વના ંભજનમહ8વના ંછે.

-. હલસેા,ં તેમનો િવવેચનqથં છે.

(8). આZદલ મdYરુ� (ઈ.સ. 1916)

-. તેમNુ ં�|ૂ નામ ફર�ક મહ�મદ �લુામનબી મdYરુ� હs ુ.ં

-. પગરવ અને સતત તેમના મહ8વના કા_યસqંહો છે.

-. હાથપગ બધંાયેલા છે અને I નથી તે તેમના મહ8વના નાટÊસqંહો છે.

(9) અmતૃ ઘાયલ (ઈ.સ. 1916)

-. તેમનો જdમ રાજકોટ tજxલાના ંસરધાર ગમે થયો હતો.

-. �ળૂ અને શમણા,ં |પ અને રંગ, અ6Rન, તથા ગઝલ નામ Yખુ વગેર� તેમના ગઝલ સqંહો છે.

(10). મોહ�મદ માકંડ (ઈ.સ. 1938)




-. તેમનો જdમ બોટાદ tજxલાના ંપાળ�યાદ ગામે થયો હતો.

-. આસવ, મૌન, અપણ, અને Yયૂ�પિનષદ તેમના મહ8વના કા_યસqંહો છે.

-. મોહ�મદ માકંડની વાતાઓ ભાગ 1-2 અને ક�Aલડ�7કોપ ભાગ-1 થી 4 તેમના વાતાસqંહો છે.

(11) હZરdX દવે (ઈ.સ. 1930 થી 1995)

- તેમનો જdમ કLછ tજxલાના ંખાભંરામા ંથયો હતો.

- આસવ, મૌન, અપણ, Yયૂ�પિનષદ તેમના મહ8વના ંકા_યસqંહો છે.

- અગનપખંી, પળના �િતબધં, અનાગમ, માધવ Áાયં નથી, Yખુ નામનો �દ�શ, તેમની મહ8વની

નવલકથાઓ છે.

(12) ભાN ુ�સાદ પડં¨ા (ઈ.સ. 1932)

- અમર�લી tજxલાના ંતરવડા ગામના તેઓ વતની હતા.ં

- અડોઅડ તેમનો મહ8વનો કા_યસqંહ છે.

(13) ર¹વુીર ચૌધર� (ઈ.સ. 1938)

- તેમનો જdમ મહ�સાણા tજxલાના ંબા��ુરુામા ંથયો હતો.

- �વૂરાગ, ઉપરવાસ, સહવાસ, અmતૃા, વે� ુ વા8સxય, કંડ}ટર, |X મહાલય, વગેર� તેમની મહ8વની

નવલકથાઓ છે.

(14). રજની�ુમાર પડં¨ા (ઈ.સ. 1938)

- રજની�ુમાર પડં¨ા Iત�રુ રાજકોટા tજxલાના વતની હતા.ં

- ખલેલ, વાતાસqંહ, ઝબકાર, �સગંAચK તેમની સાZહ8યને દ�ન છે.

- ઝબકાર તથા રંગ Aબલોર� કાચના Iવી કટારો તેઓ સદં�શ વતમાનમા ંલખતા ંહતા.ં




(15) ચીN ુમોદ� (ઈ.સ. 1939)

- વાતાયન, ઉણનાભ, �ણોના મહ�લ, શાિપત મહ�લ, ઈશાદાબાદ, દ�શવટો વગેર� તેમના કા_યસqંહો છે.

- આ ઉપરાતં કોલબલે, ડાયલના પખંી, [ @કુમ માAલક, Iવા એકાકં�સqંહો પણ આVયા છે.

- શૈલા મજmદુાર, ભાવ-અભાવ, ભાવચ+, લીલા નાગ, તેમની મહ8વની નવલકથાઓ છે.

- મારા સમકાલીનો એક પZરચય �7ુતક પણ તેમણે આVOુ ંછે.

(16). રિતલાલ બોZરસાગર

- તેઓ ભાવનગર tજxલાના ંસાવર�ંુડલાના વતની હતા.ં

- હા7યલેખક તર�ક� તેઓ ધમ �ણીતા હતા.ં મરક મરક તેમનો હા7યલેખોનો સqંહ છે.

(17) રમેશ પાર�ખ

- તેઓ અમર�લી tજxલાના ંવતની હતા.ં

- ખ�મા ંઆલા બા�નેુ, મીરા સામે પાર, છાતીમા ંબાર સખા, Áા,ં ખZંડત, 8વ, સનનન તેમના �ણીતા

કા_યસqંહો છે.

- હાઉક-ચી તેમના બાળકા_યોનો સqંહ, દ� તાલી બાળવાતાઓ અને સીન�વૂક નવી શૈલીમા ંલખાયેલી

½ૂંક�વાતા છે.

(18) ગની દહÐવાલા (ઈ.સ. 1908)

- ^ી અpwૂલ ગની અpwૂલકર�મ દહÐવાલા ‘ગની દહÐવાલા’ના નામથી ગઝલ અને કિવઓ લખે છે.

- ગાતા ઝરણા,ં મહ�ક, મ¹રુમ, િનરાતં વગેર� તેમના કા_યસqંહો છે.

- ગનીમત નામે તેમણે m}ુતસqંહ પણ �િસP કય� છે.

(19) ચXંકાdત શેઠ (ઈ.સ. 1939)




- પવન |પેર�, ઊઘડતી દ�વાલો Iવા કા_યસqંહો, નદં સામવેદ�મા ંલAલત િનબધંો અને કા_ય�8ય� તથા

રામનારાયણ વી. પાઠક Iવી િવવેચન�ૃિતઓ તેમણે આપી છે.

(20) �ુdદિનકા કાપZડયા (ઈ.સ. 1927)

- તેમનો જdમ સૌરાb¤ના લÐબડ�મા ંથયો હતો.

- �ેમના ÆY,ુ વ¹ ુને વ¹ ુYુદંર, કાગળની હોડ�, જવા દઈ�ુ ંતમને, તેમના mnુય વાતાસqંહો છે.

- પરોઢ થતા ંપહ�લા, અગનિપપાસા, સાત પગલા ંઆકાશમા ંતેમની �ણીતી નવલકથાઓ છે.

- વસતં આવશે, Zદલભર મૈKી, �ણૂ�ંુભ, �ાર અને Zદવાલ, ચXં તારા ��ૃ વાદળ, �|ુષાથને પગલ,ે Zકશોર,

ડ�ટ�}ટ�વ, [વન એક ખલે, તેમના મહ8વના અNવુાZદત qથંો છે.

(21) હZરવxલભ ભાયાણી (ઈ.સ. 1917)

- ભાવનગર tજxલાના ંમ@વુા mકુામે તેમનો જdમ થયો હતો.

- અNશુીલનો શોધ અને 7વાcયાય, કા_યમા ંશpદ તથા કા_ય _યાપાર, તેમના મહ8વના િવવેચનqથંો છે.

- વાગ _યાપાર, શpદકંથા, થોડાક _યાકરણ િવચાર, �જુરાતી ભાષાNુ ંઐિતહાિસક _યાકરણ વગેર� સશંોધન

qથંો પણ તેમણે આVયા છે.

(22 ) િવનોદ ભ� (ઈ.સ. 1938)

-. તેમનો જdમ અમદાવાદમા ંથયો હતો. તેઓ હા7યલખેક તર�ક� �ણીતી છે.

-. ઈદમ sતૃીયમ, ઈદમ ચsથુમ, િવનોદની નજર�, Æખ આડા કાન, qથંની ગરબડ વગેર� તેમની મહ8વની

હા7ય�ૃિતઓ છે.

-. �લીલ-અ�લીલ �જુરાતી ½ૂંક� વાતાઓNુ ંસપંાદન પણ કOુ¥ છે.

(23) વીનેશ Sતાણી (ઈ.સ. 1946)

-. કLછ tજxલાના ંમાડંવી તાªકુાના ંનવા વાસમા ંતેમનો જdમ થયો હતો.




-. નગરવાસી, એકાતં�ીપ, પલાશયન, િ�યજન, આસોપાલવ, અN|ુપ, બી0ુ ંકોઈ નથી, Yરૂજ પાર દZરયો,

ફાસં, સપદશ, [વણદાસ કથામાળા, કાફલો, ª8ુપનદ� વગેર� તેમની નવલકથાઓ છે.

- હોલારવ, તેમનો મહ8વનો વાતાસqંહ છે.

(24) મ¹રુાય (ઈ.સ. 1942)

-. મ¹Yુધુન વxલભરાય ઠા�ુર mળૂ સૌરાb¤ના �ારકાના વતની હતા.ં

-. બાશંી નામની એક છોકર�, |પકથા, કાલસપ તેમના મહ8વના વાતાસqંહો છે.

-. ચહ�રા, કાિમની, સભા, સાપબા[, Zક�પબલ ર�વdસ�ડૂ વગેર� તેમની નવલકથાઓ છે.

(25) ધી|બહ�ન પટ�લ (ઈ.સ. 1926)

-. ધમજમા ંતેમનો µdમ થયો હતો.

-. વડવાનલ, વાવટંોળ, શીમળાના Èલ, વમળ, ગગનમા ંલગન, કાદંબર�ની મા,ં તથા એક Èલ �લુાબી,

Iવી નવલકથાઓ આપી છે.

-. વાસંનો S�ુર, Æધળ� ગલી, આગsંકુ, @તુાશય ન�ધપાK લ¹નુવલ છે.

-. પહ�ªુ ંઈનામ, પખંીનો માળો, િવનાશને પથેં Iવા નાટકો પણ તેમણે લnયા છે.

��

1. �� E�C�� P$� @A��2.

અ8 મકથા : માર� હZકકત,નમદ

ઇિતહાસ : �જુરાતનો ઇિતહાસ, �ાણલાલ દલ[ ડોસા

કા_ યોસqંહ (સપંાદન) : �જુરાતી કા_ યો દોહન, દલપતરામ

[વનચZરÑય : કોલ� બસ નો �તૃાતં,�ાણલાલ મvરુદાસ

નાટક : લ¡ મી, દલપતરામ




�બધં : કાનહડદ� �બધં, પધભનામ (1456)

પચંાગ : સવતં 1871 N ુ�જુરાતી પચંાગ

બારમાસી કા_ યો : નેમીનાથ ચsસુપZદકા,િવનય ચXં

નવલકથા : કરણ ઘલેો, નદંશકંર મહ�તા

મહાનવલ : સર7 વતી ચXં, ગોવધનાથ િKપાઠ�

મનોવૈTાન : Aચતશા7 K, મણીલાલ ન ભુાઇ િKવેદ�

mXુીત �7ુ તક : િવધાસqંહ પોથી

રાસ : ભરતે» વર બા@બુલીરાસ, સાલીભXYરુ� (1185)

વાચનમાળા : હોપવાચનમાળા

ફા�કુા_ ય : શીર�vલુીભદ ફા�,ુ [ન પદમYરુ� (1334)

ઋs ુકા_ ય અને � ૃગંાર કા_ ય : વસતંિવલાસ (1452)

|પક કા_ ય : િK વુન Zદપક�બધં, જય શેખર YZૂર

લોકવાતા : હસંરાજ – વL છરાજ ચઉપઇ, િવજયભX (1335 )

2.�� 8 �� к��

��

�જસેનYZુર – ભરતે=ર બા@ુબAલઘોર (1170)

શાAલભXYરૂ� – ભરતે=ર બા@ુબAલરાસ (1185)

ધમYZૂર – જ\ંસુામીચર�ય (1210)

િવજય સેનYZૂર – ર�વતંગીર�રાસ (1231)




િવનય �ભરAચત – ગૌતમરાસ (1356)

િવનયચdં X – નેમીનાથ ચsષુપદ�કા (1356)

tજનપuYરૂ� – િસZરિથªબુw્ ફા� ુ(1334)

રાજશેખર Yરૂ� – નેમીનાથ ફા� ુ(1349)

િવજયભX – હસંરાજ – વL છરાજ ચઉપઇ (1375)

અસાઇત – હસંાઉલી (1370)

ભીમદ�વ – સદયવ8 સચZરત (1410)

સqંામસÐહ – આરાધના (1274)

Eк� ��

નરસÐહ મહ�તા – YદુામાચZરત, શામળદાસ નો િવવાહ

પÒમનાભ – કાનડદ� �બધં (1456)

ભાલણ – દશમ7 કધ, નળાn યાન, wુરવાસાઆn યાન, કાદ� બર�

ભીમ – �બોધ �કાશ (1490)

મીરાબાઇ – આ8 મચZરKા8 મક પદો, �ૃb ણ લીલા અને �ાથનાના પદો,િવરહ અને મીલનના પદો

નાકર – હZરસચXં nયાન,�કુદ�વા n યાન

કાય7 થ ભગવાનદાસ – યોગવાિશb ઠ, એકાદશ7 કંધ

અખો – અNભુવ Aબ{wુ, અખગેીતા

ભાણદાસ – હ7 તામલક, બારમાસ, �હલાદ આn યાન

િશવદાસ – પર�રુામ આn યાન




mરુાર� – ઇ=રિવવાહ

ગોિવ{દ – Yધુd વાn યાન

માધવ – આZદપવ

િવ=નાથ �િન – મોસાળચZરK

�ેમાનદં – અAભમd O ુઆn યાન, ચXંહાસ આn યાન, ઓખાહરણ, નળાn યાન

ઋષભદાસ – �ુમારપાળ રાસ, Zહતિશ�ારાસ

સમય Yુદંર – વ7 sપુાલન-તેજપાલ રાસ

વx લભમેવાડો – આનદંના ગરબા, આરા�રુના ગરબા

શામળભ� – િસ{હાસન બKીસી, Yડુાબહોતેર�

[વરામ ભ� – [વરાજશેઠની mસુાફર�

િ�તમ – Tાનગીતા, �ેમ �કાશ

મીÓુ – રાસ રસ

ધીરો – રણઅT, અ=મેઘ

ભોજો – ચેલયૈા આn યાન, નાનીભગતમાળ

સહ�નદં 7 વામી – વચનાmતૃ

mકુાતનદં – mકુતબાવની

દયારામ – રષીકવx લભ, �ેમરસ ગીતા, �ેમ પZર�ા




3.��Z-�� к��

દલપતરામ – દલપતકા_ યો : ભાગ 1 અને 2, ફારબસ િવરહ, િમ¢ યાAભમાન

નમદા શકંર દવે (�જુરાતી ગ�ના િપતા) – માર� હZકકત, રાજયરંગ, મેવાડની હZકકત, િપ{ગળ �વેશ

નવલરામ પડંયા – ભÔની ભોપા©, કિવ [વન, િનબધં �ીતી, �નવરની �ન

નદંશકંર મહ�તા – કરણ ઘલેો

ભોળાનાથ સારાભાઇ – અભગંમાળા

મહ�પતરામ િનલકંઠ – ÕRલdે ડની mસુાફર�N ુવણન, વન રાજ ચાવડો

રણછોડભાઇ દવે – લલીત wુખ દશક

Sબાલાલ દ�સાઇ – શાતંીદાસ




ગણપતરામ ભ� – �તાપનાટક

અનતં�સાદ વૈb ણવ – રાણાકદ�વી

મvરુામ �કુલ – કા_ યશા7 K, નાટયશા7 K

મગનલાલ વખતચદં – અમદાવાદનો ઇિતહાસ

બહ�રામ[ મલબાર� – નીતીિવનોદ, અNભૃવીકા

જહાગંીર મ!બાન – અકલના સmુદંર

ગોવધન રામ િKપાઠ� – સર7 વતી ચXં : ભાગ 1 થી 4, 7 નેહmXુા, લીલાવતી [વન કલા

મણીલાલ િKવેદ� – કાd તા, NરૂસÐહાવતાર, અમારઆશા

બાળશકંર કંથાર�યા – કલાd ત કિવ, હZર�ેમ પચંદશી

ક�શવલાલ Öવુ – મેળની mXુીકા, સાZહ8 ય અને િવવેચન

આનદં શકંર Öવુ – આપણો ધમ, િવચાર – મા¹રુ� : ભાગ 1 અને 2

નરસÐહરાવ Zદવેટ�યા – �ુYમુાળા, �દયિવણા, �ેમળ¦યોિત

રમણભાઇ િનલકંઠ – રાયનો પવત, ભXભX

મણીશકંર ભ� – સાગર અને શશી, ઉદગાર, અિતTાન, વસતંિવજય, ચ+વાક િમvનુ

�રુસÐહ[ ગોહ�લ – કલાપીનો ક�કારાવ, બીx વમગંળ

નાનાલાલ – િવરાટ હÐડોળો, �ાણ=ેર�, િવલાસની શોભા, િપsતૃપણ, �ુ�ુ�Kે, ઉષા, સારથી

બળવતંરાય ઠાકોર – ભણકાર ધારા ૧, મારા સોનેટ, એક તોડ�લી ડાળ

અરદ�શર ખબરદાર – ભજનીકા, કxયાણીકા, ગાધંીબા�નુો પવાડો

દામોદાર બોટાદકર – કxલોલીની, 7 Kોતિ7 વની, િનજÂર�ણી




હર�હષદ Ö ુ– �ંુિવહાર, �વાસ �bુ પાજંAલ

િK વુન �ેમશકંર – િવભાવર� 7 વV ન

ભોગીd Xરાવ Zદવેટ�યા – ઉષા કાતં, કોલે[યન

ગાધંી[ – સ8 યના �યોગ, દA�ણ આZ¼કાના સ8 યાqહો ઇિતહાસ, બા�નુા પKો

કાકાકાલલેકર (સવાઇ �જુરાતી) – ઓતરાતી Zદવાલો, [વનલીલા, Zહમાલયનો �વાસ, રખડવાનો આનદં

Zકશોરલાલ મશ|વાળા – [વનશોધન, ક�ળવણીના પાયા, અહÐસા િવવેચન

મહાદ�વ દ�સાઇ – િવરવx લભાઇ, બારડોલી સ8 યqનો ઇિતહાસ, મહાદ�વ ભાઇની ડાયર� (ભાગ 1 થી 23)

નરહર� પZરખ – માનવઅથશા7 K

રિવશકંર �કુલ – સZરતાનથી સાગર

કનૈયાલાલ mનુશી – વેરનીવYલુાત, પાટણની � તુા, �જુરાતનો નાથ, રા�િધરાજ,7 વV નXb ટા,

�¢ૃ વીવx લભ, કાકાની શશી, �ૃb ણ અવતાર

રમણલાલ દ�સાઇ – જયતં, સીર�શ, કોક�લા,�દય નાથ, ભાર�લો અ6Rન, કાચંન અને ઘે�ુ

ગૌર�શકંર જોષી – શામળશાહનો િવવાહ, ગોમતીદાદાN ુગૌરવ, તણખામડંળ : ભાગ 1 થી 4, ભયૈાદાદા,

�¢ૃ વી અને 7 વગ

પો7 ટ ઓફ�સ – ચૌલાદ�વી, આºપાલી, વૈશાલી

રામનારાયણ પાઠક – ખમેી એક �Ø m�ંુુદરાય, જ�ણી, શેષના કા_ યો, ઉદધીને, મનોિવહાર

ઝવેરચદં મેઘાણી – સÐ¹ડુો, િશવા[ની હાલર�ુ, કોઇનો લાડકવાયો, Oગુ વદંના,સોરઠ તારા વહ�તા પાણી,

વૈવીશાળ, માણસાઇના Zદવા, સૌરાb ¤ની રસધાર : ભાગ 1 થી 5 રઢ�યાળ� રાત : ભાગ 1 થી 4

�ણુવતંરાય આચાય : અખો વન આપઘાત, અx લાબેલી

�નુીલાલ શાહ - કમયોગી રાI=ર, િવષચ+, તપોવન, [ગર અને અમી




ધનYખુલાલ મહ�તા – છેx લો ફાલ, સ!નને યાર�, 7 નેહના ઝેર, દસ િમનીટ, આથમ તે અજવાળ�

બાલાભાઇ દ�સાઇ – ભગવાન ઋષભ દ�વ, ભાRયિનમાણ, માદર� વતન, કંચન અને કાિમની ગીત ગોવÐદનો

ગાયક

મNભુાઇ જોધાણી – જનપદ^ેણી, ખાટ�મીઠ� બાળ વાતો, �ુમારોની �વાસ કથા, પાદરની વન7 પિત

Æગણાના પખંી

શારદાબહ�ન મહ�તા – [વન સભંારણ

હસંાબહ�ન મહ�તા – અ|ણN ુઅદ તુ 7 વV ન

લીલાવતી mનુશી – �ુમાર દ�વી અને બી� નાટકો

િK વુનદાસ ªહુાર – કા_ યો મગંલા, કડવી વાણી, યાKા,વરદા, mદુ�તા, ઉ8 કંઠા, લોકલીલા, ઉમાશકંર જોષી

િવ=શાતંી, એક �સુાયેલા ઘોટલા, ધાણી ગીત, નીષીધ, અAભTન, �ાચીના, સાપના ભારા, હવેલી, ગોb ઠ�,

ઉઘાડ� બાર�

�ૃb ણલાલ િસધરાણી – કોડ�યા, �નુરપી, વડલો, પીયોગોર�

ઇd wુલાલ ગાધંી – Æધળ�માનો કાગળ

�ેમ શકંર ભ� – ધર�Kી, િતથ�દખ, ^ીમગંલ, �ેમmતુ

રામ�સાદ �કુલ – િવનાશ અને િવકાસ

ચXંવધન મહ�તા – યમલ, આગગાડ�, ધરા�જુર�, સતંા�ુકડ�, ખમાબા� ુ

જયતંી દલાલ – સોયN ુના�ંુ, Sધાર પટ

યશવતં પડંયા – મદન મZંદર, રસ [વન, શરતના ઘોડા

મNભુાઇ પચંોલી – Zદપિનમાણ, ઝેરતો પીધા છે �ણી �ણી,સો+�ટ�સ




પd નાલાલ પટ�લ – મળેલા [વ, માનવની ભવાઇ, સાચા શમણા, જÐદગીના ખેલ,Yખુ wુઃખના સાથી, વાKક

ને કાઠં�, વૈયKીણીને કાઠં�

ઇસલ પેટલીકર – જd મ ટ�પ, ભવસાગર, માર� હ�યા સગડ� : ભાગ 1 અને 2, �ુણા Nબુધં, કાસીN ુકવત

લોહ�ની સગાઇ

�નુીલાલ મડંયા – Zદપ િનમાણ, સºાટ ^ેણી, @ ુઅને માર� વ@ુ, _ યાજનો વારસ, લીªડુ� ધરતી, વેળા

વેળાને છાયડ�, વાની માર� કોયલ

િશવ�ુમાર જોષી – �સતં દામV 8 ય, mZુકત �Yનુ, ´નુી, બાર� ઉઘાડ� રહ� ગઇ, ક�કુ� બધં અનગરાગ

¦યોિતd X દવે – રંગતરંગ

�લુાબદાસ �ોકર – લતા અને બી[ વાતો, ઉભી વાટ� માણસના મન

ZકશનસÐહ ચાવડા – અમાસના તારા, અમાસની �નુમ ભણી

યશોધર મહ�તા – રણછોડલાલ મબોજબો, સર� જતી ર�તી, મહારાKી

િપતા� બર પટ�લ – રસયો[વ, ઘરનો મોભ, પZરવતન, ખેતરને ખોળે તે જ ર�ખા

�bુ કર ચદંરવાકર – માનવીનો માળો, લીªડુા લજેો બાવળાના બળે, ભવની કમાણી

�ાગ[ ડોસા – ચરણરજ, મગંળ મZંદર

��ા બહ�ન ગાધંી – કોઇને કહ�શો નહ�

બા\ભુાઇ વૈધ – એ આવજો

ઇd wુલાલ યાTીક – વરઘોડો, ભોળા શેઠN ુ દુાન

રસીકલાલ પર�ખ – કા_ યN ુશાસન, સવÂલક, મેના �જુર�

નવલરામ િKવેદ� – નવાિવવેચનો, સમાYધુારાનો લખેાદશન

િવજયરાય વૈધ – સાહ�8ય દશન, 0ુઇ અને ક�તક�




િવ=નાથ ભ� – સાZહ8ય સમી�ા, િન�ર�ખા, ��ુ અને પZર�ા

િવb ��ુસાદ િKવેદ� – િવવેચન પર�શીલીન

ડોલરાય માકંડ – કા_ ય િવવેચન, નેવૈધ

અનતંરાય રાવળ – સાZહ8 ય િવહાર, ગ�શકત

જયતં ખKી – લોહ�N ુટ��,ુ તેજ, ગિત અને c વની

�હલાદ પાર�ખ – બાર� બહાર

રાId X શાહ – c વની, Æદોલન, �િુત, શાતંકોલાહલ

િનરંજન ભR ત – યKં િવTાન અને મKં કિવતા, ઘડ�ક સઘં

િ�યકંાતં મણીયાર – �િતક, અશp દ રાKી, 7 પશ, સમીપ

હસmખુ પાઠક – નમેલી સાજં, સાO[ુય

નલીન રાવળ – ઉદગાર, અવકાશ, 7 હવાર : ભાગ 1 અને 2

બાલ m�ંુુદ દવે – પZર+મા, �ુsલુ, ચાદંની, િતથ�તમ, હર�નો હસંલો

વેણીભાઇ �રુોZહત – સી�રવ, ZદV ત આછમન

નટવરલાલ પડંયા – ��ુનં |પ અને રસ, �¢ૃ વી ગિતનો છદંોલય, જયતં પાઠક, મરમર, સકં�ત, સગ,

SતZર�

હZરd X દવે – આશવ, અપણ, Yખુનામનો �દ�શ, માધવ કયાય નથી, િનરવ સવંાત

Yરુ�શ દલાલ - એકાતં, તાર�ખN ુઘર,કાગળના સmXુમા ંÚલોની હોળ�, માર� બાર�એ થી : ભાગ 1 થી 18

િપનાક�ન ઠાકોર – આલાપ, ઝાખં અને પડછાયા

હસીત\ચુ – સાિનc ય, િનરંતર, Yરુમગંલ




હ�મતં દ�સાઇ – ઇગીત, સોનલ mગુ, શરદ

દામોદર ભ� – જલભેખ, s ુબંીજલ

મNભુાઇ િKવેદ� – રામરસ, �રુતા, સોનાવાટકડ�

મકરંદ દવે – વાલીડાના વાવડ, બહ�દની બારાખડ�, હ�યાના ંવેણ

નાથાલાલ દવે – રાત થઇ �રુ�

6. �� к��

હસંાબહ�ન મહ�તા – બાળસાZહ8 ય િવજયાબહ�ન �કુલ – નવAલકાકાર

િવનોદ�ની િનલકંઠ – નવAલકાકાર લીના મગંળદાસ – િનબધંકાર

Zહરાબહ�ન પાઠક – િવવેચક સરોજ પાઠક – વાતાકાર

લીલાવતી mનુશી – નવAલકાકાર તાZરણીબહ�ન દ�સાઈ – નવAલકાકાર

પÒમા ફZડયા – નવAલકાકાર જય8 સનાબહ�ન શાહ – નવAલકાકાર

ગીતબહ�ન પર�ખ – કવિયKી રંભાબહ�ન ગાધંી – નવલકથાકાર

વYબુહ�ન ભ� – નવAલકાકાર ગીતા કાપZડયા – નવAલકાકાર

ધી�ુબહ�ન પટ�લ – નવલકથાકાર તારાબહ�ન મોડક – બાળલેAખકા




Yકુd યા ઝવેર� – નવAલકાકાર ઉષાચsરુવેદ� – િનબધંકાર

સરલા જગમોહન – નવAલકાકાર નીલા શાહ – નવલકથાકાર

વષા અડાલ� – નવલકથાકાર mણૃાલીની દ�સાઇ – �વાસ-ડાયર�

લા બુહ�ન મહ�તા –નવAલકાકાર વ8 સલામહ�તા – બાળસાZહ8 યકાર

�ંુદિનકા કાપZડયા – નવલકથાકાર �િુતબહ�ન શાહ – સમાજિવષાયક

Y|ુપ ¸વુ – કવિયKી ચૈતd ય બહ�ન Zદવેટ�યા – Aચ{તાના8 મક

ઈલા આરબ મહ�તા – નવલકથાકાર લીલાબહ�ન પટ�લ – ચતંાના8 મક

જયાબહ�ન શાહ- નવAલકાકાર પTાબહ�ન પટ�લ – નવAલકાકાર

7.�хR w� �� к��

અAઝઝ – ઘનશકંર િKપાઠ� અTેય – સÛLચદાનદં વા8 7 યાયન

અદલ – અદ�શર ખબરદાર ઉપવાસી – ભોગીલાલ ગાધંી

અનામી – રણ[ભાઇ પટ�લ ઉશનY ્– નટવરલાલ પડંયા

કલાપી – YરુસÐહ[ ગોહ�લ બેકાર – ઇ�ાહ�મ પટ�લ

કાતં – મણીશકંર ભ� બેફામ – બરકતઅલી િવરાણી

કાકા સાહ�બ – દતાKેય કાલેલકર મકરંદ – રમણભાઇ િનલકંઠ

ઘન» યામ – કનૈયાલાલ mનુશી મ7 ત, બાલ, કલd ત – બાળશકંર કંથાર�યા

ગાફ�લ – મNભુાઇ િKવેદ� મ7 ત કિવ – િK વુન ભ�

ચકોર – બશંીલાલ વમા mશુીકાર – રસીકલાલ પર�ખ

ચાદંામામા – ચXંવદન મહ�તા લલીત – જમનાશકંર \ચૂ

જયAભn ́ ુ– બાલાભાઇ દ�સાઇ વનમાળ� વાકંો – દ�વેd X ઓઝા

[V સી – ZકશનસÐહ ચાવડા વાYકૂ� – ઉમાશકંર જોષી

ઠોઠ િનશાળ�O ુ– બ�ુલ િKપાઠ� વૈષમ પાયન – કરસનદાસ માણેક

દશક – મNભુાઇ પચંોલી સહદા – હર[દામાણી

]�ર�ફ, શેષ, =રેિવહાર� – રામનારાયણ પાઠક શીવમ Yુદંરમ – Zહમતલાલ પટ�લ

¹મુક�s ુ– ગૌરશકંર જોષી �dુ ય – અલીખાન બલોચ

નીરાલા – Yયુકાતં િKપાઠ� શૌનીક – અનતંરાયા રાવળ

પતીલ – મનગલાલ પટ�લ સ8 યમ – શાતંીલાલ શાહ

પારાશય – m�ંુુદરાય પટણી સરોદ – મNભુાઇ િKવેદ�

�ાશd નેય – હષદ િKવેદ� સ_ યસાચી – ધી�ુભાઇ ઠાકર

િ�યદશી – મ¹Yુદુન પાર�ખ સાZહ8 ય િ�ય – ચીNલુાલ શાહ

�નુવ� ુ– લાભશકંર ઠાકર શેહની – બળવતંરાય ઠાકર




�ેમ ભZકત – કિવ d હાનાલાલ Yધુા�ં ુ– દામોદર ભ�

ZફલYફૂ – ચીNભુાઇ પટવા Yુદંરમ – િKભાવનદાસ પટ�લ

બાદરાયણ – ભાNશુકંર _ યાસ સોપાન – મોહનલાલ મહ�તા

\લુ \લુ – ડાહયાભાઇ દ�રાસર� 7 નેહરિ» મ – [ણાભાઇ દ�સાઇ




��

7 થાપનાઃ 1 મે, 7 થાપના : 1960 િવધાનસભાની બેઠકોઃ 182

પચંાયતી રાજનો અમલઃ 1 એ�ીલ,1963 લોકસભાની બેઠકો 26

�થમ રાજયપાલઃ^ી મહfદ� નવાઝજગં રાજયસભાની બેઠકોઃ 11

�થમ mnુ યમKંીઃડો.[વરાજ મહ�તા tજx લાઓમાઃ 26 તાªકુાઓ 225

�થમ પાટનગરઃ અમદાવાદ ટાઉનઃ 264

વતમાન પાટનગરઃ ગાધંીનગર ગામડાઓઃ 18,192

મહાનગરપાAલકાઓ : ૮ (અમદાવાદ, વડોદરા, Yરુત, રાજકોટ, ભાવનગર, �મનગર, 0ૂનાગઢ

અને ગાધંીનગર)

નગરપાલીકાઓઃ 169 તાªકુા પચંાયતો 225

tજx લા પચંાયતો 26 qામપચંાયતોઃ 13,187

વતમાન રાજયપાલઃ ^ી ઓ.પી.કોહલી

વતમાન mnુ યમKંીઃ ^ી િવજયભાઇ |પાણી

�Kેફળઃ 1,96,024 ચો.Zકમી (આશર� ૨ લાખ ચો.ક�.મી.

વ7 તી: 6,03,83,628 (ઇ.સ 2011 mજુબ) વ7 તીગીચતાઃ 308 (�િત ચોરસ Zકમી)

વ7 તીઃ �|ુષો: 3,14,83,282; મહ�લાઓ: 2,89,01,346

વ7 તી �માણ ેભારતના ંરાજયોમા ં�જુરાતનો +મઃ દસમો

શહ�ર� વ7 તી: 42.6 ટકા qામીણ વ7 તી: 57.4 ટકા

સા�રતા દરઃ �ુલ 79.31 ટકા; �|ુષો: 87.23 ટકા; મહ�લાઓ: 70.73

સૌથી વ¹ ુસા�રતાઃદાહોદ tજx લો (60.60 ટકા)

સૌથી વ¹ ુગીચતાઃ Yરુત tજx લો (1376)

સૌથી ઓછ� ગીચતાઃ કL છ tજx લો (046)

સૌથી વ¹ ુવ7 તી ધરાવતો tજx લોઃઅમદાવાદ (વ7 તીઃ 72,08,200)

સૌથી વ7 તી ધરાવતો tજx લોઃ ડાગં (વ7 તીઃ2,26,769)

િવ7 તારની Xb ટ�એ સૌથી મોટો tજx લોઃ કL છ (�ેKફળ: 45,652) ચો.ક�મી

િવ7 તારની Xb ટ�એ સૌથી નાનો tજx લોઃ ડાગં (�ેKફળ: 1,764) ચો.ક�મી

િવ7 તારની િવ7 તારની Xb ટ�એ ભારતના ંરાજયોમા ં�જુરાતN ુ7 થાનઃ સાતmુ ં

mળુ વતનીઓઃ આદ�વાસીઓ (�ુનબી, ક�કણ, વારલી, ગામીત, ધાનકા, રાઠવા, હળપિત, ઘોડ�યા, ભીલ




OિુનવિસÅટઓઃ ૫૬ mnુ ય ધમ�ઃ Zહd wુ,ઇ7 લામ,gન

qામિવધાપીઠોઃ 22 પાકા ર7 તાઃ Zક.મી 72,165

ઓપન OિુનવિસÅટ�ઓઃ 02 કાચા ર7 તાઃ 6,637

પો.7 ટ ઓફ�સઃ 6,276 જગંલ િવ7 તારઃ 18,84,600 હ�કટર

તાર ઓફ�સઃ 1,467 વેરાન જમીનઃ 26,08,500 હ�કટર

રાb ¤�ય ઉધાનોઃ 4 ખેડાતી જમીનઃ1,05,57,700 હ�કટર

અભયારણોઃ 22 ર�x વેઃ 5,656 Zક.મી ધમ �માણે વ7 તીઃ Zહd wુઃ 4,51,43,074

m7ુ લીમઃ 45,92,854

gનઃ 5,25,305

Aà7 તીઃ 2,84,092

વ7 તી�]ૃP દર ઇ.સ 1971 થી 81: 27.67 ટકા શીખઃ 45.587

ઇ.સ 1981 થી 91: 21.19 ટકા બૌc �ઃ 17,829

ઇ.સ 1991 થી 2001 :22.48 ટકા અd ય

ઇ.સ 2001 થી 2011 : 19.17 ટકા

સૌથી વ¹ ુવ7 તી વધારાનો દરઃ Yરુત tજx લો 42.19

�િત �માણ (દર �|ુષોએ મહ�લાઓની 8� �) : 918

સૌથી વ7 તી વ¹ ુ�િત �માણઃ 1007 મહ�લાઓ (ડાગં tજx લો)

સૌથી �િત �માણઃ 788 મહ�લાઓ (Yરુત tજx લો)

2 �� x�� (1) P��I��к x��y સાબરમતી, મહ�, ર�વા (નમદા), મે=ો, માઝમ, િવ=ાિમKી, સર7 વાતી,

બનાસ, ભોગાવો, ભાદર િવગેર� નદ�ઓના ં�દ�શો તથા કોતરોમાથંી �ાગતેીક ઇિતહાસ કાળના 7 થળો અને

અવશેષો �ાV ત થયા છે.ધાs ુOગુમા ં�જુરાત �દ�શોમા ંખેતી સાથે ઉધોગોનો અને ગામડાની સાથે શહ�રોનો

િવકાસ થયો હતો.સોમનાથ, પાટણ, લોથલ, �ુકુL છ, 7 તભંિતથ, સોપારા, વગેર� બદંરો મારફતે પર રાજયો

સાથેનો વહ�પાર ચાલતો હતો.રંગ �રુ ([.સર�d Xનગર), લોથલ([.અમદાવાદ), કોટ અને પેઠામલી




([.મહ�સાણા), લાખાબાવળ, અને આમરા ([.�મનગર), રોઝડ�([.રાજકોટ), ધોળાવીરા ([.કL છ),

સોમનાથ પાટણ ([.0ુનાગઢ), ભ|ચ તથા Yરુત tજx લાઓમા ં થી મળેલા હડV પા અને મોહd જો દડોના

સ7ં �ૃિતના ંઅવશેષો આ હZકકતની સા�ી �રુ� છે.

(2) ��E�� y કાળ+મ �માણે Nતુન પાષાણ Oગુ તથા સ7ં �ૃિત Oગુ પછ� વૈદ�ક Oગુ આવે

છે: પરંs ુવદૈ�ક સાહ�8 યમા ં�જુરાત �દ�શોમા ંકોઇ ઉx લખે મળતો નથી. શયાતીના �Kુ આનત¿ સૌરાb ¤

તથા �જુરાતના ઉતરના ભાગો ઉપર રાજય 7 થાV O ુઅને તે �દ�શ આનત કહ�વાયો

જરાસગં અને િશ�પુાલના Kાસથી કંટાળ� ને ^ી�ૃb ણની આગવેાની હ�ઠળ યાદવો સૌરાb ¤મા ં

7 થાળાતંર કર� ગયા આનત નો �Kુ ર�વત યાદવો સામે પરા[ત થયો ^ી�ૃb ણ �ુશ7 થળ� પાસે ન� ુનગર

c વારા વતી (હાલN ુબેટ �ારકા) વસાવીને 8 યા ંપોતાની રાજધાની 7 થાપી ઇ.સ.�વુ 14 મી સદ�મા ંસૌરાb ¤

અને �જુરાતમા ં યાદવ સતા અq7 થાન હતી અને યાદવોના અ7 ત બાદ સૌરાb ¤ તથા �જુરાતમા ં કયા

રાજ�ુળોની સતા 7 થાપાઇ તે સબધેં કોઇ �રુાવા �ાV ત થયા નથી.

(3)�. Z ��y �જુરાતનો �માણીત ઇિતહાસ ચXં�Vુ ત મોયના ંસમયથી શ| થાય છે.ઇ.સ �વુ 319

મા ં�જુરાત અને સૌરાb ¤ના �દ�શો મગધના ંરાજ ચdં X�Vુ તના આિધપ8 યની નીચ ેઆ_ યા હતા.ચXં�Vુ તના

સૌરાb ¤ના ંYબુા�7ુ ય �Vુ તએ ગીર�નગર (0ુનાગઢ) અને તેની આસપાસના �દ�શમા ંખતેી ઉતેજન આપવા

“ Yદુશન ” નામે જળાશય બધંાO ુહs ુએ� ુઉx લેખ અશોકના ંગીરનાર પવત પાસેના શીલાલેખમા ંછે.

(4) �m� – �� Z ��y મોયશાસનના પતન બાદ �જુરાતમા ંકોઇ �બળ શાસન ન હs.ુઇYનુા ંજd મ

પછ� ચાર સદ� Yધુી �KપોNુ ંઆિધપ8 ય રÄ ુગીરનાર પાસેના શીલાલેખાના િવવરણ �માણ ે�Kોપમા ં

|Xદામા ં^ેb ઠ રાજવી હતો છેx લા �Kપ રા� |XદસÐહ Kી�ને �Vુ ત સºાટ,ચdં X�Vુ ત બી�એ પરાજય

આપીને સૌરાb ¤ અને �જુરાતમાથંી �Kપ સ4ાનો Sત આણયો.

(5) ��f � ��y ઇ.સ 400 ની આસપાસ ચdં X�Vુ ત બી�એ સૌરાb ¤,�જુરાત તથા માળવા [8 યા

હોવાN ુ તેમના િસ�ાઓ તથા લખેો પરથી િસc ધ થાય છે. આ �દ�શોમાથંી ચd X�Vુ ત બી�,�ુમાર �Vુ ત

તથા 7 કંધ�Vુ તના સોનાના તથા ચાદં�ના િસ�ાઓ મ§યા છે.ઇ.સ 455 મા ં7 ંકધ�Vુ તનાYબુાએ અિત�bૃ ટ�ના

કારણે sટુ� ગયેલાN ુYદુશન તળાવ ફર�થી બધંા_ O ુહs.ુ




(6) �I>к ��y �Vુ ત સાºાજયની પડતી થતા �Vુ ત રા�ના Yબુા મૈKક વશંના ભ�ાક� ઇ.સ.470 મા ં

વx લભી�રુમા ં�જુરાતી 7 વતKં સ4ા 7 થાપી હતી આ વશંનો �ુળ ધમ શૈવ હતો.મૈKક વશંનો બીજો �તાપી

રા� �હૃસેન (ઇ.સ.553 થી 569) હતો તેના દાનપKોની �શ7 તી પર થી જણાય છે ક� �હૃશેન ��ક�ય

શાસક હતો આ વશંનો શીલાદ8 ય પહ�લો (ઇ.સ 590 થી 615 ) ધમાદ�8 ય તર�ક� ઓળખાયો �સેૃન બી�

(ઇ.સ.627 થી 643) ના સમયમા ં ચીની યાKા© O.ુએન.સગં ે ઇ.સ. 640 મા ં �જુરાતની mલુાકાત લીધી

હતી.�વૃસેન બી�ના �Kુ ઘરસેન ચોથા (ઇ.સ 643 થી 650) એ મહારા� ધીરાજ અને ચ+વતી ના બી|દ

ધારણ કયા હતા.મૈKકોની સ4ા સમ7 ત સૌરાb ¤ ઉપરાતં ઉ4ર અને મc ય �જુરાત �વતી

હતી.વx લભી�રુમા ં અનેક બૌ� િવહારો હતા.વx લભીિવધાપીઠ ની ગણના નાલદંા િવધા પીઠની હરોળમા ં

થતી હતી.ઇ.સ.788 મા ંઆરબ આ+મણોએ મૈKક શાકનો Sત આણયો ઇ.સ. 788 થી 942 Yધુી �જુરાત મા ં

કોઇ સવ�પર� સ4ાN ુશાસન �વs ુન હs.ુ

�I>к��8 �к�� સૌરાb ¤મા ં ગા|લક વશં (પાટનગરઃઢાકં) સૈd ધવ વશં

(પાટનગરઃ�મુલી) ના રાજવીઓN ુ શાસન હs.ુદA�ણ �જુરાતમા ં Kે�ુટકો (અપરાતં) �દ�શ કટ�રુ�યો

(á�ુુકL છ) �રુજરNપૃતીઓ (નાદં��રુ),યાહામાનો (Sકલ=ેર) સેd Xકો (તાપી તટ) અને ચાªકુયો

(નવસાર�) N ુશાસન હs.ુ

(7) �m��I>к ��y ઇ.સ. 746 થી 942 Yધુી ઉતર �જુરાતના �દ�શોમા ં ચાવડા વશંN ુશાસન

હs.ુતેમની રાજધાની પચંાસર (રાધન�રુ પાસેના એક ગામ) હતો.ઉતર �જુરાતના ક�ટલાક ભાગો ઉપર

લગભગ 200 વષ Yધુી �!ુર �િતહારોN ુ શાસન હs.ુભીલમાલ (આ\નુી વા_ યમા ં આવેª ુ હાલN ુ

ભીનમાલ) તેમની રાજધાની હતી.આ સમયમા ંદ�ીણ ભારત અને દ�ીણ �જુરાતમા ંવડોદાર થી વલસાડ

Yધુી રાb ¤�ુટN ુ (ઇ.સ. 750 થી 972 ) સાºાજય હs.ુતેમની રાજધાની માd યખેટ (નાસીકમા ં હતી) આ

સમયગાળામા ંજ ઇરાન જરથો7 ટ�ઓ પોતાના ધમને બચાવવા માટ� વતન 8 ય[ સ�ંણમા ંઆવીને વ7 યા

હતા તેઓ પારસીઓ તર�ક� �ણીતા થયા.

(8) ��8к, ��y સોલકં� Oગુ �જુરાતનો સોલકં� Oગુ ગણાય છે.ચૌªકુય (સોલકં�) �ુળના mરુાI

ઇ.સ. 942 મા ંઅણહ�લ �રુ પાટણના ચાવડા વશંની સતાN ુઉdmલુન કર� પોતાની રાજયસતા 7 થાપી mળુ

રાજ સોલકં� (ઇ.સ. 942 થી 997) કL છ,સૌરાb ¤,ઉતર �જુરાત તથા ખેડાના Yધુીના �દ�શોનો સાવભોમ

શાસક બd યો હતો.mળુરાI િસc ધ�રુમા ં|X મહાલય બધંા_ યો હતો.ભીમદ�વ પહ�લા (ઇ.સ. 1022 થી 1064)

આ સમય મા ંYxુ તાન મ@mુદુ ગજની એ ઇ.સ.1026 ની 7 મી �d Oઆુર� એ સોમનાથ મZંદર ªુટંO ુહs.ુ8 યા




ભીમદ�વે ઇ.સ.1027 મા ંપ¢ થરN ુન� ુમદં�ર બધંા_ O ુ હs.ુમોઢ�રાN ુ િવn યાત Yયુ મZંદર પણ ભીમદ�વના

શાસનકાળ દર� યાન બધંા_ O ુ હs.ુભીમદ�વ ે િવમલ મKંીને આ\ ુ નો દંડનાયક િનમયો હતો.તેણ ે 8 યા

આદ�નાથN ુઆરસN ુમદં�ર બp ધંા_ O ુહs.ુ કણદ�વે (ઇ.સ. 1094 થી 1143 ) નવસાર� �દ�શન પર પોતાની

આણ વતાવી હતી તેણે આશાપª ્ લી [તી કણાવતી નગર વસા_ O ુહs.ુિસc ધરાજ gસીએ (ઇ.સ. 1094 થી

1143) સોલકં� વશંનો સૌથી વ¹ ુપરા+મી હ�મવાન અને mસુદ� રાજવી હતો.િસc ધરાI 0ુનાગઢના રા�

રાહ ખâગાર ને હરા_ યો હતો અને માળવાના રા� યશોવમાને હરાવી અવતંીનાથN ુ બી|દ ધારણ કOુ

હs.ુતેN ુ સાºાજય સૌરાb ¤,કL છ તેમજ દ�ીણમા ં ખભંાત ભ|ચ,અને લાટનો �દ�શ તથા રાજ7 થાનના ં

ક�ટલાક ભાગો Yધુી િવ7 તર�ª ુહs.ુિસc ધરાI પાટણમા ંસહસલÐગ તળાવ બધંા_ O ુહs.ુઅને િસc ધ�રુના |X

મહલાયનો [ણોc ધર કરા_ યો હતો.તેણે હ�મચdં Xાચાય ને િસc ધ હ�ન _યાકરણ લખાવની �ેરણા આપી હતી

�જુરાત ની અ7 મીતાની �cૃ ધી કરનાર �ુમારપાળ (ઇ.સ.1143 થી 1173) લોકિ�ય અને આદશ રાજવી હતો

તણે અજમેરના રા� અરણોરાજ અને ક�કણના રા� મx લીકાઅ0ુ નને પરાજય આV યો હતો.�ુમાર પાળ gન

ધમ �8 યે િ�તી રાખતો હતો.

ભીમદ�વ બી�એ (ઇ.સ. 1178 થી 1242) લગભગ 63 વષ રાજ કOુ હs ુ તે િનમળ રાજવી

હતો.તેના સમયમા ંસોલકં� વશંનો Sત અને વાઘલેા વશંની શ|આત થઇ.ધોળકાના રાણા િવર ધવલ અને

મહા મા8 ય વ7 s ુપાલ તથા તેજપાલે સોલકં� રાજયના ંર�ણમા ંમહતવનો ભાગ ભજ_ યો હતો.ઇ.સ. 1244

મા ંિK વુન પાળN ુઅવશાન થતા સોલકં� વશંની સ4ા અ7 ત પામી.

(9) ��h��- ��8к, ��y ઈ.સ 1244 મા ં ઘોળકાના મહામડંલ=ેર િવસલદવે (ઇ.સ 1244 થી

1262) પાટણ ની ગાદ� મેળવી.તેણે મેવાડ અને કણાટકના રા�ઓ સાથે Oુc્ ધો કયા હતા.આ વશંનો કણદ�વ

(ઇ.સ.1296 થી 1304) �જુરાતનો છેx લો રાજ�તુ રા� હતો.કણદ�વ N ુ મહામા8 ય માધવ m7ુ લમાનોને

�જુરાત પર ચઢાઇ કરવા બોલી લા_ યો હતો અx ઉદ�ન ખx [ના @ુકમ થી ઉªતુખાન અને નશરતખાને

�જુરાત પર ચઢાઇ કર� અને હ�લ�રુ m7ુ લમાન શાસકોના હાથમા ંઆ_ યો

(10) +R �, R �� y અલાઉદ�ન નો બનેવી અલપખાન (ઇ.સ. 1306 થી 1315) �જુરાતનો

ગવનર બd યો અલાઉદ�નને [વન જ|ર�યાતની વ7 sઓુની ભાવ િનયમન કOુ હs.ુઇ.સ. 1320 મા ંતઘલક

Oગુની શ|આત થઇ.




(11) �h�к ��y તઘલક વશંનો મહો� મદ તઘલક તરંગી અને િવ�ાન હતો.તેનો મોટો ભાગનો

સમય ભ|ચ,તઘી,વગેર� અમીરોના બળવાઓને સમાવવામા ંગયો હતો.તેણ ે0ુનાગઢ અને ઘોઘાના રા�ને

હરા_ યા હતા.

ઇ.સ. 1398 મા ં તૈmરુ� Zદx હ� પર ચઢાઇ કરતા તાતરખાને (મહો� મદશાહ પહ�લા) એ �જુરાતમા ં

આ^ય લીધો

(12) �� R �� y ઓકોટબર 1407 ઝફરખાને,mઝુફર શાહ,પહ�લાનો ઇx કાબ ધારણ કર�

બીર�રુ mકુામે �જુરાતના 7 વતKં m7ુ લીમ રાજયની 7 થાપના કર�.

10 મી �d Oઆુર� અહ�મદખાન,નસ|દ�ન અહ�મદા શાહ નો Aખતાબ ધારણ કર� રાજગાદએ આ_ યો.તે

�જુરાતી સx તનતનો ખરો 7 થાપક ગણાય છે.તેણે 23 મી એ�ીલ,1411 ના રોજ કણાવતી નગર પાસે

અમદાવાદ શહ�રની 7 થાપના કર� પોતાની રાજધાની પાટણ થી અમદાવાદ ખસેડ� તેણે વડોદરા અને

મોડાસામા ંથયેલા બળવાઓ N ુશમન કOુ તથા ઇડરના રાવ અને માળવાના Yxુ તાનો સાથે અવાર નવાર

Ocુ ધો કયા તેણ ે ઝાલાવાડ, ચાપંાનેર, નાદંોદ, અને 0ુનાગઢના રા�ઓને તથા બહમની Yxુ તાન

અહ�મદશાહ ને હરા_ યા તેણ ેહાથમતી નદ�ન Zકનાર� અહ�મદનગર (Zહમતનગર) વસા_ O ુહs ુતેના સમયમા ં

અમદાવાદ મા ં0ુમા મ7 [દ,ભX નો Zકx લો,Kણ દરવા�N ુબાધંકામ થO ુહs ુ�ુsબુદ�ન અહ�મદ શાહ (ઇ.સ.

1451 થી 1458) હજો �ુsબુ (કાકંર�યા અને ) નગીનાવાડ� બધંા_ યા હતા.

�જુરાતના ઇિતહાસમા ંમહ�mદુ બેગડાના નામે �n યાત નસ|દ�ન અહ�મદ શાહ મહ�mદુ (ઇ.સ. 1458

થી 1513) m7ુ લીમ શાસકો મા ંસવ^ેb ઠ રાજય કરતો હતો તેને 0ુનાગઢ અને પાવાગઢ [8 યા હતા અને

ચાપંાનેર, િસ{ધ, માળવા, તથા ઇડરના રા�ઓને હાર આપી હતી.મહ�mખુદ બગેડાએ ચવેલ બદંર પાસે

ફ�રંગીઓને અને �ારકા પાસે ચાચંીયાઓ ને હરા_ યા હતા.તેણ ે સરખેજ રYલુાબાદ, વટવા, અમદાવાદ,

ચાપંાનેર અને ધોળકામા ં મ7 [દ, રો�, ઇમારતો વગેર� બધંા_ યા હતા.તેના સમયમા ં અમદાવાદમા ં

દાદાહર�ની વાવ અને અડાલજ ની વાવના 7 થાપ8 યો થયા હતા.

mઝુãફરશાહ બીજો (ઇ.સ. 1513થી 1526) િવ�ાન સયંમી અને પિવK Yxુ તાન હતો તેણે ઇડર,Aચતોડ

અને માળવાના રા�ઓને Ocુ ધમા ં હરા_ યા હતા.તેણે ZહમાO ુ સામેની લડતામા ં ન[વી મદદ કરનાર

પો½ુગીઝોને Zદવમા ંવેપાર કરવાની પરવાનગી આપીને ગભંીર લુ કર� હતી,છેx લા Yxુ તાન mઝુãફરનગર




Kી� (ઇ.સ.1561 થી 1572) ના વઝીર ઇિતમાદખાને અકબરને �જુરતા [તવા આમKંણ આV O ુ અને

�જુરાત Yxુ તાનનો Sત આ_ યો.

(13) ��z�� y અકબર� ઇ.સ.1572 – 1573 મા ં�જુરાતમા ં િવજય મેળવી mઘુલ સાºાજયની

7 થાપના કર� અને mઘુલશાહ �દાઓનો �જુરાતમા ં Yબુા તર�ક� મોકx યા ં અકબરના સમયમા ં રા�

ટોડરમલે જમીનની �ત �માણ ેમહ�Yલુ રોકડમા ંલેવાની પc ધતી દાખલ કર� હતી.

જહાગીર� સતા ઉપર આવતા ખભંાતની mલુાકાત લીધી હતી તેણે Sqજે �િતનીધી સર ટોમસ રોને

વેપાર કરવાની પરવાનગી આપતા Sqજેો એ ઇ.સ. 1673 Yરુતમા ંપોતાના �થમ વેપાર� મથક 7 થાV O ુ

હs.ુભ|ચ,અમદાવાદ,ઘોઘા,ખભંાત વગેર� 7 થળઓ વેપાર� મથકો 7 થાV યા Sq�ે વેપાર વધારતા ગયા અને

લશકર થી Yસુµજ થતા ગયા.

જહાગીર� અમદાવાદની ટંકશાળામા ં રાશી વાળ� િસ�ા પડા_ યા હતા શાહજહાના સમયમા ં

અમદવાદમા ંશાહ�બાગ બd O ુહs.ુ

ઔરંગઝબેના સમયમા ંએક સરખી જકાત દાખલ કરવામા ંઆવી હતી અને કાર�ગરો માટ� સમાન

વેતન ઠરા_ O ુહs.ુતે Ydુ ની,અને અસZહb � ુm7ુ લમાન હતો તેણ ેહોળ� અને Zદવાળ� ના ધાિમÅક ઉ8 સવો ઉપર

�િતબધં mકુયો હતો તેના સમયમા ં Yરુત મ�ાનો �વેશ�ાર ગણાs ુ અહ� Sqજ,ડચ,અને ¼�d ચ

વેપાર�ઓની કોઠ�ઓ હતી.અમદાવાદ Yતુરાઉ ર�શમી અને ગરમ કાપડના ઉ8 પાદન માટ� �ણીs ુહs.ુખભંાત

થી કાપડ,ગળ�,જર� વા© કાપાડ,વગેર�ની િનકાસ થતી હતી ઇ.સ. 1664 અને 1670 મા ં િશવા[એ Yરુત

ªુટંO ુહs.ુ

ઇ.સ. 1707 મા ંઔરંગઝબેN ુm8ૃ O ુથતા mઘુલ સ4ા નબળ� પડ 8 યાર પછ� mઘુલ ગાયકવાડ અને

પેશવા @મુલાઓ ખાળ� ન શકયા. mઘુલ અને મરાઠાઓ વL ચનેા ંસઘંષમા ં��ના �નમાલની સલામતી ન

રહ�.mઘુલ બદશાહની નબળાયનો લાભ લઇ 0ુનાગઢ,રાધન�રુ અને ખભંાતના શાસકો 7 વતKં બd યા Yરુત

અને ખભંાતના બદંરોની �હોજલાલી અ7 ત પામી.દામા[રાવ ના ગાયકવાડના �Kુ વL ચનેા ંકલહ નો લાભ

લઇ Sqજેોએ Yરુત અને ભ|ચમા ંપોતાની સ4ાની ¬ઢ કર�.

(14) �� +)ш� �� y ભારતના ં�ુલ 562 દ�શી રાજયોમા ંથી �જુરાતમા ં366 દ�શી રાજયો

હતા 0ુનાગઢ,નવાનગર,ભાવનગર,äાગંäા,મોરબી,ગ�ડલ,વાકંાનેર અને રાજકોટ સૌરાb ¤ના મોટા રાજયો




હતા.રાજપીપળા દ�વગઢબાર�યા, ªણુાવાડા, છોટાઉદ��રુ, વગેર� રાજયના શાસકો રાજ�તુો હતા.વાડાિસનોર,

ખભંાત, સચીન, રાધન�રુ તથા પાલન�રુના ંશાસકો m7ુ લીમ હતા.સયંા[ રાવ ગાયકવાડ Kી� (ઇ.સ.

1875 થી 1939) ના સમયમા ંવડોદરા રાજયએ ન�ધપાK િવકાસ સાcં યો હતો.

(15) ^Wn,ш ��y ઇ.સ. 1818 મા ંપેશવાઇનો Sત આવતા ંA�ટ�શ ઇ7 ટ ઇd ડ�યા કંપની સાવભૌમ

સ4ા બની કંપનીને �જુરાતના મળેલ �દ�શો પાચં [x લાઓમા ંવહ�ચાયેલા હતા.ઇ.સ. 1853 મા ંિસ{ધીયાએ

પચંમહાલ [x લો તથા પાવાગઢ અને ચાપંાનેરના �દ�શો A�ટ�શ સરકારને સ�V યા �જુરાતમા ં A�ટ�શ

સરકારની 7 થાપના થવા થી સામાd ય લોકોના Yખુમા ંવધારો થયો.રાજક�યા પર�વતન ની અસર સામા[ક

ઇિતહાસ ઉપર પણ પડ� A�ટ�શ સરકાર� પણ સામા[ક Yધુારા કરવા માડંયા.

1857 �� 8{�� અમદાવાદમા ંરહ�લી લશકરની સાતમી ½ુકડ�એ �જુરાતમા ં િવV લવની શ|આત

0ુન 1857 મા ં કર� હતી 0ુલાઇ મા ં ગોધરા,દાહોદ અને ઝાલોદમા ં સરકાર� કચેર�ઓ કp I કરવામા ંઆ

સમય દર� યાન ખેરાª,ુ પાટણ, ભીલોડા, િવ��રુ વગેર� 7 થળઓ એ �ગીરદારઓ એ બળવા કયા

આણદંના mખુી ગરબડદાસે ખેડા [x લામા ં Sqજેોનો સામનો કય� ઓખાના વાઘેરો એ જોધા માણેકની

આગવેાની હ�ઠળ Sqજેો સામે બળવો કય� તા8 યા ટોપે એ �જુરાતમા ં�વેશી છોટાઉદ��રુ કp I કOુ.0ુન

1858 Yધુીમા ં�જુરાતની ��ને સ�ંણુપણે િનઃશ7 K કર� દ�વામા ંઆવી.

^Wnш �� : ઇસ 1858 મા ં A�Zટશ તાI ભારત નો વહ�વટ સભંાળ� લીધી. �જુરાતના પાચં

[xલાનો વહ�વટ mુબંઈ ઈલાકાના ગવનર મારફતે કરવામા ંઆવતો હતો. �Zટશ સરકાર� ઇ.સ 1860 મા ં

આવકવેરો શ| કરતા ં Yરુતના વેપાર�ઓએ Æદોલન ચાલા_ O ુ હs ુ ઇ.સ.1878 મા ં લાઇd સ ટ�કસ ના

િવરોધમા ંપણ Yરુતમા ંÆદોલન થO ુહs.ુ

��8 V ��> 8{�� : ઇ.સ. 1871 મા ંYરુત તથા ભ|ચમા ંઇ.સ. 1872 મા ંઅમદાવાદ �� સમાજના

નામની રાજક�ય સ7ં થા 7 થપાઇ ઇ.સ. 1884 મા ંઅમદાવાદમા ં�જુરાત સભાની 7 થાપના થઇ.ઇ.સ. 1885 મા ં

m ુબંઇ મા ંભારતીય રાb ¤�ય કોqસેN ુ�થમ અિધવેશન ગોકળદાસ તેજપાલ પાઠશાળા નામની �જુરાતી

સ7ં થાના મકાનમા ં મ§O ુ હs ુ 8 યાર પછ� ક�qેસના અિધવેશનનો ઇ.સ. 1902 મા ં અમદાવાદમા ં અને

ઇ.સ.1907 મા ંYરુતમા ંથયા હતા.

�જુરાતમા ંસશ7 K +ાતંીની �ેરણા અરવÐદ ઘોષ પાસે થી મળ� હતી.13 મી નવે� બર 1909 ના રોજ

અમદાવાદમા ંરાય�રુ દરવા� પાસે વાઇસરોએ લોડઝ મીd ટો બો� બ નાખંવામા ંઆ_ યો હતો.ઇ.સ. 1916 મા ં




મગનભાઇ ચsરુભાઇ પટ�લ ે અમદાવાદમા ં હોમ|લ લÐગની શાખા 7 થાપના 7 થાપી હતી.માચ 1918 મા ં

એનીબસેd ટ� ભાવનગર,અમદાવાદ અને ભ|ચમા ંસભાઓ યો[ હતી.

ગાધંી[ દ�ીણ આ¼�કાથી આવી 25 મી મે,1915 ના રોજ અમદાવાદ ના કોચરબ ગામમા ંસ8 યાqહ

આ^મની 7 થાપના કર� ગાધંી[ એ જકાત બાર�ની િવરમગામની ��ની હાડમાર� ર0ુ કરતા સરકાર� એ

જકાત રદ કર� હતી.અમદાવાદના મીલ મ0ુરઓ એ 35 ટકા પગાર વધારાની માગંણી કરતા ગાધંી[એ

તેમને હડતાલ પાડવાની સલાહ આપી હડતાલ સફળ થઇ હતી.અને મ0ુરોને 35 ટકા પગાર વધારો મ§યો

હતો.ઇ.સ.1917 મા ં ખેડા [x લામા ં અિત�bૃ ટ�ના કારણે પાક િનb ફળ જવા છતા ં અિધકાર�ઓ ખે�ુતોનો

મહ�Yલુ માફ ન કય� ગાધંી[ની નેતાગીર� હ�ઠળ ખેડા ના ખે�ુતોએ સ8 યાqહ શ| કય�.ઇ.સ.1918 ગાધંી[નો

િવજય થયો.

ઇ.સ. 1919 મા ંપસાર થયેલા ‘રોલેટ એકટ’ િવ|c ધ �જુરાતમા ં6 એ�ીલના રોજ અમદાવાદ અને

નડ�આદમા ં હડતાલ પડ� અમદાવાદમા ં લ» કર બોલાવવા છતા આગના બનાવો ચાª ુ રåા. 13 એ�ીલ ે

આણદંમા ં હડતાલ પડ�.Zહ{સાના �ાયચીત |પે ગાધંી[એ અમદાવાદ મા ં3 Zદવસના ં ઉપવાસ કર� શાતંી

7 થાપી.

અસહકારના ંÆદોલનના ં�ચાના8 મક પાસામા ં18 ઓકટોબર 1920 ના રોજ અમદાવાદમા ં�જુરાત

િવધાપીઠની 7 થાપના કરવામા ંઆવી.સરકાર� ક�ળવણીનો બહ�b કાર કર� અમદાવાદ, Yરુત, અને વડોદરાની

કોલેજોના અc યાપકોએ રા[નામા ંઆV યા.ંિવધાથÂઓએ હાઇ7 �ુલ છોડ� વક�લો ઓ એ વક�લાતનો 8 યાગ

કય� િવદ�શી કાપડની wુકાનો પર બહ�નોએ પીક�ટÐગ કOુ અને િવદ�શી કાપડની હોળ� કરવામા ંઆવી.િતળક

7 વરાજ ફાળામા ં�જુરાતે |.15 લાખ નો ફાળો આV યો.ચૌર� ચોરામા ંથયેલ Zહ{સાના કારણે આ ચળવળ બધં

કરવામા ંઆવી.

બોરસદ તાªકુામા ંનાખંવામા આવેલા પોલીસ ખચના વધારાના કર નો ��એ િવરોધ કય�.આ

સ8 યાqહના દરબાર ગોપાલદાસના ં�mખુપદ� રચાયેલી સqંામ સિમતીનો િવજય થયો.

ઇ.સ. 1928 Yરુત [x લાના ં બારડોલી તાªકુામા ં જમીન મહ�Yલુમા ં 22 ટકા નો વધારો કરવામા ં

આ_યો લોકોએ આ વધારાનો િવરોધ કય�.ગાધંી[એ વx લભભાઇ પટ�લ આ સ8 યાqહની જવાબદાર� સ�પી

સરકાર� દબન િનતી શ| કર�.બારડોલી સ8 યાqહની સહાN ુતુીમા ંસમq ભારતે બારડોલી Zદન ઉજ_ યો.આ

લડતમા ંસ8 યાqહનો િવજય થયો.અને વx લભભાઇ પટ�લ ‘સરદાર’ કહ�વાયા.




12 માચ, 1930 ના રોજ ગાધંી[એ પોતાના 78 સ� યો સાથે અમદાવાદના સાબરમતી આ^મ થી

દાડં� �ુચ શ| કર�. 6, એ�ીલ દાડં� mકુામે પહોચી,ચપટ� મીÓુ ઉપાડO.ુઆ ર�તે ગાધંી[એ મીઠાના

કાયદાનો ભગં કય�.

Yરુત [x લાના ંધરાશણામા ંસ8 યાqહ�ઓ ઉપર િનદયતા થી લાઠ�માર કરવામા ંઆ_ યો બારડોલી

અને બોરસદ તાªકુામા ંના કરની લડત ચાલી.ધોલરેા અને િવરમગામ પણ મીઠના કાયદા ભગં ના ક�d Xો

બd યા.

�જુરાતમા ં સરદાર પટ�લ, મોરાર[ દ�સાઇ, ડો.ચwુંલાલ દ�સાઇ અને કનૈયાલાલ દ�સાઇની તેઓ

_ યZકતગત સ8 યાqહ કર� તે પહ�લા જ ધરપકડ કરવામા ંઆવી. 3 માચ 1941 Yધુીમા ં�જુરાતમા થી 296

સ8 યાqહ�ઓની ધરપકડ થઇ આ લડત દર� યાન નેતાઓની ધરપકડના િવરોધમા ંલોકોએ હડતાલ પાડ�.

8 ઓગb ટ, 1942 ના રોજ mુબંઇમા ંમળેલી મહાસિમતીની બેઠકમા ં ‘Zહd દ છોડો’ નો ઠરાવ પસાર

કરવામા ં આ_યો 9 ઓગb ટની વહ�લી સવાર� અમદાવાદમાથંી માવળકર અને ભોગલાલ Yરુતમા ં થી

ચપંકલાલ ધીયા અને છો½ુભાઇ મારફતીયા, વડોદરામા ંથી છો½ુભાઇ Yતુરાયીઆ અને �ાણલાલ mdુ શી,

સૌરાb ¤મા ંથી માણેકલાલ ગાધંી દ�નકરાય દ�સાઇ, બળવતંરાય મહ�તા અને ઉછરંગરાય ઢ�બર Iવા ક�qસેી

નેતોઓની ધરપકડ કરવામા ંઆવી 9 ઓગb ટ થી અમદાવાદની મીલો, બ�રો, શાળાઓ,તથા કોલજેોમા ં

105 Zદવસની હડતાલ પડ� 9 મી અમદાવાદના ખાડ�યામા ંથયેલા ગોળ�બારમા ં ઉમાકાતં કડ�યા સહ�દ

થયો.લો કોલજે થી િનકળેલો િવધાથÂઓN ુ સરઘસ �જુરાત કોલજેના ં �ેવશતા ં થયેલા ગોળ�બાર થી

િવનોદક�નાર� વાળા શહ�દ થયો 18 ઓગb ટની સાIં અડાસ 7 ટ�શન પાસે વડોદરાના પાચં Oવુાનો પોલીસ

ગોળ�બાર થી શહ�દ થયા.1 નવે� બર 1956 ના રોજ mુબંઇ રાજયની રચના થતા �જુરાત, સૌરાb ¤, અને

એક�કરણ થO.ુ

મહા�જુરાતની અલગ રચના કરવા માટ� ઇd wુલાલ યાATકની આગવેાની હ�ઠળ લડત શ| થઇ. 8

ઓગb ટ 1956 ના રોજ અમદાવાદમા ં ક�qેસ હાઉસ સામે દ�ખાવકારો ઉપર ગોળ�બાર તથા ચાર Oવુાનો

શહ�દ થયા.નડ�આદ, આણદં, વડોદરા વગેર� શહ�રોમા ં હડતાલો પડ� થોડા Zદવસોમા ંઆ ચળવળ સમq

�જુરાતમા ં ફ�લાઇ ગઇ.સV ટ�� બર 1956 મા ં ઇd wુલાલ યાATક ની આગવેાની હ�ઠળ મહા�જુરાત જનતા

પર�ષદ ની રચના કરવામા ંઆવી.Zહ{સક બનાવોના િવરોધમા ંમોરાર[ દ�સાઇ ઉપવાસ કયા.અમદાવદમા ં

વડા �ધાન જવાહરલાલ નહ�|ની સભા સામે ઇd wુલાલ યાATકની સમાતંર સભામા ંલાખોની માનવ મેદની




ઉમટ� પડ�.છેવટ� માચ 1960 મા ંક�d X સરકાર� ]�ભાષી mુબંઇ રાજયના િવભાજનનો ખરડો પસાર કય� અને

1 મે, 1960 થી સૌરાb ¤ અને કL છ સહ�તના ં�જુરાતના અલગ રાજયની રચના કરવામા ંઆવી.અમદાવદા

તેN ુપાટનગર બd O ુ^ી Zહતેd Xભાઇ દ�સાઇ ના સમયમા ંગાધંીનગર ને નવા પાટનગર તર�ક� િવકસાવવામા ં

આ_ Oુ.ં




.E.��^�к ��

1.V$��,�� V��

V$�� : ભારતના પિ=મ ભાગમા,ંઅરબ સાગરના Zકનાર�

�_�8ш : 20 1`થી 24 7`ઉતર અ�ાશં

�)х�8ш : 68 4`થી 74 4` �વૂ ર�ખાશં

ккZ} A� : રાજયના ઉતર ભાગમાથંી (�ાિતજ અને Zહમતંનગર વLચથેÐ) પસાર થાય છે.

кn*8h : રાજય નો મોટો ભાગ ઉb ણકZટબઘંમા ં

_�>~Q : 1,96,024ચોરસ Zકમી

o��-+^_0�8*�x : 590 Zકમી

T v�Z –?�� ?��Q�x : 500 Zકમી

�� : ઉતર સરહદ� કL છNુ ં મો½ંુ રણ અને પાZક7તાન સાથેની આતરાb ¤�ય સરહદ, ઇશાન સરહદ�,

રાજ7 થાન રાજય, �વુ¿ સરહદ� મc ય �દ�શ રાજય,અિR ન અને દA�ણ સરહદ� મહારાb ¤ રાજય અને પિ=મ

રાજય અને પિ=મ સરહદ� અરબ સાગર.

+�, �x �� : 1,600 ક�મી

�х�� : પિ=મે કL છનો અખાત અને દA�ણે ખભંાતનો અખાત.

��*8+� : કંડલા (mકુત વેપાર �Kે)

�� к_�� *8+�� : માડંવી, નવલખી, બઢે�, ઓખા, પોરબદંર, વેરાવળ, ભાવનગર, સી�ા,સલયા અને

મગદx લા. ��B �, ��x �$к : અમદાવાદ




**** j vT AB � *****

j�T AB �y �ુbૃ ઠ દæિb ટએ �જુરાતના ંચાર િવભાગો છે :

(1) �જુરાતનો દર�યાZકનારો તથા રણિવ7 તાર

(2) �જુરાતના મેદાનો

(3) સૌરાb ¤નો ઉL ચ �દ�શ અને (4) �જુરાતના ં�ુગંરાળ �દ�શો.

(1) �� +� �к�� $� �0��V �� : +�, �к�� : ભારતના ં�ુલ દર�યાZકનારાના ં

આશર� Kીજો ભાગ �જુરાત ધરાવે છે.દમણગગંા અને તાપી વL ચનેો દર�યાZકનારો કાદાવક�ચડનો બનેલો

છે.Yવુાલીની ટ�કર�ઓ ને નામે ઓળખાનો તાપીનો ઉ4ર Zકનારો ર�તાળ ટ�કર�ઓની બનેલો છે.તાપીથી

ખભંાત Yધુીની Zકનારો ખાચંા´ ુચંીવાળો છે.ખભંાતના ંઅખાતમા ંઅલીયાબેટ અને પીરમ બટે છે.ભાવનગર

ન[ક Yલુતાન�રુા અને Iગર�બેટ છે.દ�ીણ સૌરb ¤ના Zકનાર� દ�વ,સીયાલ અને સવાઇબેટ છે. સૌરાb ¤ના

પિ=મ Zકનાર� બેટ�ારકા,નોરાબેટ,અને ભેડાબેટ છે.બટે�ારકા થી કL છના નાના રણ Yધુીનો Zકનારો

ખાચંા´ચુી વાળો અને �ાર�ય કાદવ ક�ચડવાળો છે.�મનગર ન[કનો પરવાળાનો િપરોટ�ન ટા� ુ�n યાત

છે.કL છનો 10 થી 13 ક�.મી પહોળો પ=ીમ તથા દA�ણનો Zકનારો કાદવ ક�ચડવાળો છે.અહ� ક�ટલીક

જR યાએ લ�નૂ ની રચના થયેલી છે.

�0��V ��y કL છની ઉ4ર� મો½ુ રણ અને મc યમા ંનાN ુરણ છે,તેN ુ�Kેફળ 27,200 ચોરસ ક�મી

છે.કL છના ંમોટા રણમા ંપરછમ, ખદ�ર, બલેા, અને ખાવડાના ંçચા િૂમ ભાગો આવેલા છે.

(2) �� +�� : (i) o5� ��m�8 ��+�� : સાબરમતી અને બનાસ નદ�ઓએ કર�લા

કાપંના િન�પેણ થી આ મેદાન બd O ુ છે.આ મેદાન મહ�સાણા,પાટણ,સાબરકાઠંા,અને બનાસકાઠંા [x લાના ં

િવ7 તારમા ંપથરાયેª ુછે.બનાસકાઠંા, [xલાની પિ=મે આવેલો અધ રણિવ7 તાર ગોઠા તર�ક� ઓળખાય છે.

(ii) �� m� ��+�� : ઓરસગં, ઢાઢર, િવ=ાિમKી, મહ�, શેઢ�, મહોર, વાKક અને

સાબરમતી નદ�એ કર�લા ંકામના િન�પેણ થી આ મેદાન બd O ુછે.આ મેદાન વડોદરા, આણદં, અને ખેડા,

ગાધંીનગર અને અમદાવાદ [x લાના િવ7 તારમા ં પથરાયેª ુ છે.વાKક અને મહ� નદ�મા ંવL ચનેો �દ�શ




ચરોતર તર�ક� ઓળખાય છે.ચરોતર ની વાય_ યમા ંઅમદાવાદના મેદાનો થલતેજ, અને જોધ�રુ ની ર�તીની

બનેલી ગોળ માથાવાળ� ટ�કર�ઓ બનેલી છે.

(iii) +^_0 ��m� ��+�� : દમણ, ગગંા, પાર, ઔરંગ, Sબીકા, �ણુા, મÐઢોળા, તાપી, ક�મ અને

નમદા નદ�એ કર�લા કામના િન�પેણ થી મેદાન બd O ુ છે.આ મેદાન વલસાડ, નવસાર�, અને ભ|ચ

[x લાના િવ7 તારમા ંપથરાયેલ છે.આ મેદાન ‘�રુના મેદાન’ તર�ક� ઓળખાય છે.

(3) .�B �� o� - P+)ш : આ ઉL ચ �દ�શ બસૅાx ટના અ6Rન�ૃત, ખડક નો બનેલો છે.આ ઉL ચ

�દ�શમા ંગીરનાર ચોટ�લા, બરંડો, શેKâજો વગેર� �ુગંરો છે.ઉ4રની માડંવની ટ�કર�ઓ અને દA�ણની ગીરની

ટ�કર�ઓ મc યમા ંઆવેલા સાકંડા çચા િવ7 તાર c વારા જોડયેલી છે.

(4) ��8 �� 8��Q P+)ш�y (i) �Q ��8 �� 8��Q P+)ш� : દાતંા,અને પાલન�રુ ન[કની

ટ�કર�ઓ Iશોર ની ટ�કર�ઓ તેમજ ખેડ��ા, ઇડર અને શામળા[ ન[ક ની ટ�કર�ઓ આરાYરુની ટ�કર�ઓ

તર�ક� ઓળખાય છે.મc ય �જુરાતમા ંપાવાગઢ અને રતનમાલની ટ�કર�ઓ છે.પાવાગઢ 936.2 મીટર çચો

છે.નમદાની દA�ણે રાજપીપળાની ટ�કર�ઓ છે.તાપીની દA�ણે સાત માળા (સèાZX), પવતોના ં ભાગ|પ

આવેલ ટ�કર�ઓ છે.ડાગં [x લાN ુ સા�તુારા (960 મી) �જુરાતનો એક માK ગીર�મથક છે.વલસાડ

[x લામા ંપારનેરાની ટ�કર�ઓ આવેલી છે.

(ii) к� 3�� 8��Q P+)ш : કL છમા ંઉતર ધાર, મc ય ધાર, અને દA�ણ ધાર એમ Kણ હાર

માળાઓ આવેલી છે.ઉ4ર ધારમા ં કાળો (437.૦8), ગારો , ખZડયો વગેર� �ુગંરો છે, મc ય ધાર લખપત થી

વાગડ વLચે આવેલી છે, આ હારમાળા માધંીણોઘર (388 મીટર) tૂજયો લીAલયો વગેર� �ુગંરો છે, દA�ણ

ની ધાર પાêંો તેમજ માતાના મઢથી શ| થઇ �વૂમા ંS�ર Yધુી ફ�લાયલી છે, એમા ંઉિમયા (274મીટર)

અને ëરા (316મીટર) �ંુગરો આવેલા છâ જુ ની વાય_ યે વરાર (349મીટર) �ંુગર છâ વાગડ ના મેદાન મા ં

કંથકોટ ના ં�ુગંરો આવેલા છâ કLછમા ંસmXુ Zકનારા ની ન[ક ના ંમેદાનો કંઠ�ના મેદાન તર�ક� ઓળખાય છે.

(iii) .��B �� 8��Q P+)ш : ઉતરની માડંવની ટ�કર�ઓમા ંçચામા ç� ુિશખર ચોટ�લા (437.1

મીટર) છે.દA�ણની ગીરની ટ�કર�ઓમા ંસરકલા (643 મીટર) સૌથી çચી ટ�કર� છે.0ુનાગઢ પાસેનો Aગરનાર

(1153.2 મીટર) �જુરાતનો સૌથી çચો પવત છે.તેN ુ ં િશખર ગોરખનાથ (1117 મીટર) �જુરાતNુ ં સૌથી

ç� ુ િશખર છે.પાલીતાણા ન[ક શેÉુજંો (697.5 મીટર) ભાવનગરની ઉતરમા ં ખોખરા તથા તળા�ના ં

�ુગંરો, પોરબદંર, ન[ક બરડો, મ@વુાની ઉ4ર� લ�ગડ� વગેર� સૌરાb ¤ના અગ8 યના ં �ંુગરો છે.સૌરાb ¤મા ં




શેÉુ[ં અને ભાદર નદ�ના ંમેદાનો, ઘોધાNુ ંમેદાન અને મોરબીના ંમેદાનો અ6Rન�ૃત ખડકોમાથંી ìટા પડ�લા

કાપંના િન�પેણ થી બનેલા છે.

* =*��

�જુરાત મોસમી આબોહવાવાળો �દ�શ છે.રાજયના ંઉ4ર ભાગમા ંથી કક�તૃ પસાર થાય છે.અહÐ

કL છ અને બનાસકાઠંા [xલામા ં રણ�દ�શો છે.�જુરાતના ં િવશીb ટ આકારને લીધે આબોહવામા ં વૈિવc ય

છે.દર�યાZકનારાના ં�દ�શોમા ંદર�યાઇ આબોહવા અNભુવાય છે.

�g�2y

(1) �ш �Q�y ડ�સે� બર થી ક�áઆુર� માસ દર� યાન �જુરાતમા ંતાપમાન ની� ુરહ� છે. �d Oઆુર�

માસ સૌથી ઠડંો હોય છે.દર�યાઇ લહ�રોની અસરના ંપZરણામે દA�ણ �જુરાતમા ંતાપમાન વ¹ ુની� ુજs ુ

નથી.Zહમાલયમા ં Zહમવષા થતા સમq �જુરાતમા ં સખ ઠંડ�નો અNભુવ થાય છે.Áાર�ક Zહમ પણ પડ�

છે.Áાર�ક િશયાળામા ંથોડો વરસાદ પણ પડ� છે,Iને ’ માવÓુ ’ કહ� છે.�જુરાતનો િશયાળો આરોR ય�દ અને

´શુNમુા હોય છે.

(2) o��Q�y માચ થી મે માસ દર� યાન �જુરાતમા ંતાપમાન ç� ુરહ� છે.ને માસ સૌથી વ¹ ુગરમ

હોય છે.દર�યાZકનારાના �દ�શમા ંઉનાળો �માણમા ંઓછો ગરમ રહ� છે, ઉતર �જુરાત મા ંકયાર�ક ª ૂની

પર�િ7 થિત પણ અNભુવાય છâ,�જુરાત નો ઉનાળો ગરમ અને Yકૂો હોય છે.

(3) -��:�y 0ૂન થી સV ટ�� બર નો સમયગાળો ચોમાસોની ઋs ુછે. �જુરાત મા ંઘણોખરો વરસાદ

0ુલાઈ અને ઓગ7 ટ મા ંપડ� છે. ચોમાસા ની ઋs ુદરિમયાન અરબ સાગર પરથી આવતા વટંોળ ભાર�

Nકુસાન કર� છે.

(4) ?�3� ~�� ?�� g � : ઓકટો� બર – નવે� બર ના સમય ગાળાને ઋs ુ

પZરવરતનનો ગાળો કહ� છે, ઓકટો� બરની ગરમી લોકોના 7 વા7 થય પર િવપર�ત અસર કર� છે, નવે� બર

ના છેx લા સV તાહમા ંઠંડ�નો અNભુવ થાય છâ




*�+,2 ��

(1) +^_0 �� +,2 :

(1) ��Z+� : મc ય �દ�શના મૈકલ પવતમાળાના અમરકંટક (1066 મીટર) માથંી નીકળ� ભ|ચથી 24 Zકમી

wૂર ખભંાતના અખાતને મળે છે, તેની �ુલ લબંાઈ 1312 Zકમી છે, �જુરાતમા ં તેની લબંાઈ 160Zકમી

છે.નમદાના �કુલતીથ પાસે કબીરવડ અને mખુ પાસે અAલયાબેટ મહ8 વના બેટ છે. નમદાના Zકનાર�

ચાદંોદ, કરનાળ�, નાર�^વર અને �કુલતીથ �િસc ધ તીથ7 થળો છે. નદ� પર નવાગામ પાસે સરદાર

સરોવર યોજના આકાર લઈ રહ� છે.

(2) ��?� : મc ય �દ�શના મહાદ�વની ટ�કર�ઓમા ંબsૈલુ પાસેથી નીકળ�ને Yરુત પાસે અરબસાગરને મળે

છે. તેની �ુલ લબંાઈ 720 Zકમી છે.�જુરાતમા ં�વેશે છે. તાપી નદ� પર ઊકાઈ અને કાકરાપાર યોજના

બની છે

(3) к��к : દમણને પારડ�થી અલગ પાડ� છે. દZરયાની ભરતીની અસર 13 Zકમી Yધુી રહ� છે. નદ�ના

પટમાથંી કાª ુમાછલી મળે છે.

(4) +�0�8�� : �જુરાતની દA�ણ સરહદ� આવેલી છે.

(2) �� +,2 :

(i) �*�� : ઉદય�રુ પાસેના ઢ�બર સરોવર ન[ક થી નીકળ� વૌઠાથી આગળ ખભંાતના અખાતને

મળે છે. તે બનાસકાઠંા, સાબરકાઠા,ં મહ�સાણા, ગાધંીનગર, અમદાવાદ, અને ખેડા tજx લામા ંથઇને વહ� છે.

તેની લબંાઈ 321 Zકમી છે. તેને ખાર�, વાKક, માઝમ, ભોગવો, મે» વો, Yકુભાદર, શેઢ�, હાથમતી, અને

Sઘલી નદ�ઓ મળેછે. વૌઠા પાસે સાત નદ�ઓનો સગંમ થતો હોવાNુ ંમનાય છે.

(ii) ��, : મc ય �દ�શના Sઝેરા પાસેથી નીકળ� રાજ7 થાનના વાસંવાડા tજx લામા ંથઇને �જુરાતમા ં

�વેશે છે. અને ખભંાતના અખાતને મળે છે. નદ� પર વણાકબોર� અને કડાણા યોજના બની છે.




(3) o�� +,2 :

(i) *�� : રાજY ્ થાનના િશરોહ� tજx લાના િસરણવા પહાડમાથંી નીકળ� કL છના રણમા ંસમાઇ �ય છે.

(ii) �V �� : દાતંા તાªકુાના ચોર�ના �ુગંરમાથંી નીકળ� છે.

(iii) �?�0 : મહ�સાણા અને પાટણ tજx લામાથંી વહ�ને કL છના રણમા ંસમાઇ �ય છે.

(4) .��B n�� +,2 :

(i) E�+� : આ નદ� જસદણથી ઉતર� આવેલા આણદં પરના ઊL ચ �દ�શમાથી નીકળ� નવી બદંર પાસે

અરબસાગરને મળે છે. તેની લબંાઇ 194 Zકમી છે. Iત�રુ ન[ક ^ીનાથગઢ ખાતે બધં બધંાયો છે.

(ii) ш��8e : ગીરની �ુડં� ટ�કર�માથંી નીકળ� Yલુતાન�રુ પાસે ખભંાતના અખાતને મળે છે. તેની લબંાઇ

173 Zકમી છે. તેને ગાગાZડયો નદ� મળે છે. ઘાર� ન[ક ખોZડયાર માતાના 7 થાનક પાસે અને પાAલતાણા

ન[ક રાજ7 થળ� પાસે બઘંો બધંાયા છે.

(v) �� : આ નદ� ચોટ�લા તાªકુાના આણદં�રુ – ભાડલા ગામ પાસેથી નીકળ� વાકંાનેર અને મોરબી

શહ�ર પાસેથી પસાર થઇ માAળયા (િમયાણા) પાસે કL છના નાના રણમા ંસમાઇ �ય છે. તેની લબંાઇ 113

Zકમી છે.

(vii) h�� : આ નદ� Úલઝર ન[કના ઉL ચ �દ�શમાથંી નીકળ� ધેલા સોમનાથ, ગઢડા, અડતાળા,

નવાગામ, અને વલભી�રુ થઇ ખભંાતના અખાતને મળે છે. તેની લબંાઇ 9૦ Zકમી છે.

(5) к� 3 �� +,2 :

િમિત, નૈયરા, ખાર�, કનકાવતી, અને �ુકમાવતી mnુ ય નદ�ઓ છે. આ નદ�ઓ દA�ણ તરફ વહ� કL છના

અખાતને મળે છે. ચોમાસા િસવાય આ નદ�ઓ Yકૂ� રહ� છે.

�Q �� : નળ સરોવર કL છના નાના રણ અને ખભંાતના અખાતને જોડતી નીચી િૂમ �દ�શમા ં

આવેªુ ં છે. નળ સરોવરની લબંાઇ 32 Zકમી અને પહોળાઇ 6.5 Zકમી છે. તેN ુ ં �Kેફળ 115 ચોરસ Zકમી

છે.તેની �ડાઇ 5 થી 8 મીટર છે.તેN ુ ંપાણી ચોમાસામા ંમીÓંુ હોય છે.પરંs ુતAળયાના �ારને લીઘે તરત જ

ખા�ંુ થઇ �ય છે. નળ સરોવરમા ંનાના- નાના ટા�ઓુ આવેલા છે. તેમા ંપાનવડ સૌથી મોટો ટા� ુછે. અહÐ

િશયાળામા ં wુિનયાના wૂર wૂરના �દ�શોમાથંી �ત�ત ના ંઅનેક પ�ીઓ આવે છે. આ પ�ીઓને જોવા




તથા સહ�લગાહ માણવા ઘણા �વાસીઓ અહÐ આવે છે. નળ સરોવરના િવ7 તારને અભયાર¶ ય તર�ક� �હ�ર

કરવામા ંઆ_ યો છે.

*�� 6-�x ��2

(1) к�к��?�� oк�x �� : તાપી નદ� પર Yરુત ન[ક કાકરાપાર ગામ પાસે 621 મી લાબંો

અને 14 મીટર çચો Yરુત થી 175 Zકમી ઉપર વાસમા ંઉકાઇ પાસે 7921 મી લાબંો અને 69 મી çચો બધં

બાધંવામા ં આ_ યો છે.આ યોજનાથી 2.13 લાખ હ�કટર જમીનને િસ{ચાઇનો લાભા મળે છે.અને 3૦૦

મેગાવોટ જળ િવ¹તુ ઉ8 પd ન થાય છે.

(2) �0�к*��, �� кS�0� �� : મહ� નદ� પર ખેડા [x લાના વણાકબોર� ગામ પાસે 796 મીટર

લાબંો અને 21 મીટર çચો તથા પચંમહાલ [x લાના કડાણા ગામ પાસે 1430 મીટર લાબંો અને 58 મીટર

લાબંો çચો બધં બાધંવામા ંઆ_યો છે.આ યોજના થી .186 લાખ હ�કટર જમીનને િસ{ચાઇ નો લાભ મળે

છે.અને 240 મેગાવોટ જળ િવ¹તુ ઉ8પd ન થાય છે.

(3) ;��x �� : સાબરમતી નદ� પર મહ�સાણા [x લાના ંખેરાª ુતાªકુાના ધરોઇ ગામ પાસે 1211

મીટર લાબંો – પાકો તથા 5028 મીટર લાબંો – કાચો બધં બાધંવામા ંઆ_ યો છે.આ બધંની çચાઇ 44

મીટર છે.આ યોજનાથી 82.700 હ�કટર જમીનને િસ{ચાઇનો લાભ મળે છે.

સાબરમતી નદ� પર અમદાવાદના વાસણા ગામ પાસે 583 મીટરની લબંાઇનો એક આડ બધં પણ

બાધંવામા ંઆ_ યો છે.

(4) +�8��S� �� : બનાસ નદ� પર બનાસકાઠંા [x લામા ંદાતંીવાડા ગામ પાસે 325 મીટર લાબંો

બધં બાધંવામા ંઆ_ યો છે.આ યોજનાથી 59.895 હ�કટર જમીનની િસ{ચાઇનો લાભ મળે છે.

(5) ш��8e �� : શેÉુ[ં નદ� પર ભાવનગર [x લાના ંરાજ7 થળ� ગામ પાસે 770 મીટર લાબંો – પાકો

બધં અને 2918 મીટર લાબંો – કાચો બધં બાધંવામા ંઆ_ યો છે.આ બધંની çચાઇ 31 મીટર છે.આ યોજના

થી 57.060 હ�કટર જમીનને િસ{ચાઇનો લાભ મળે છે.

(2) ��Z+� �� : નમદા નદ� પર નવગામ થી 5.6 ક�મી ઉપરવાસમા ંઆ બધં બાધંવામા ંઆ_ í ો છે.

1210 મીટરની લબંાઇ વાળા આ બધંN ુ121.92 મીટર YધુીN ુબાધંકામ ડ�સે� બર 2006 મા ં�ણુ કરવામા ં




આ_ O ુછે.આ બધં થી રચાયેª ુસરોવર N ુનામ ‘‘સરદાર સરોવર’’ રાખવામા ંઆ_ O ુછે.આ સરોવર ની

લબંાઇ 205 ક�મી અને પહોળાઇ 16 ક�મી છે.આ યોજના ની mુ́ ્ ય ક�નાલ 458 ક�મી લાબંી 78 મીટર

પહોળ� અને 16 મીટર çડ� છે.આ mnુ ય ક�નાલમા ંથી 2400 ક�મી લાબંી �ાdચ ક�નાલ, 28,000 ક�મી

લાબંી માઇનોર ક�નાલ અને 30,000 ક�મી લાબંી સબ માઇનોર ક�નાલ તૈયાર કરાવામા ંઆવી આ ક�નાલ

પર 15,00 Zકમી લાબંી ડ�7 ¤�pOટુર� છે.આ યોજનાથી 1450 જળ ઉ� ની �ાV તી થશે. આ યોજના થી

�જુરાત મા ં 18,00000 લાખ હ�કટર અને રાજ7 થાનમા; 2.5 લાખ હ�કટર જમીનને િસ{ચાઇનો લાભ

મળશે.તથા �જુરાત ની 2 કરોડ અને રાજ7 થાનની 15 લાખની વ7 તીને પીવાના પાણીની Yવુીધા �ાV ત

થશે.આ યોજનાનો 66,000 ક�મી N ુિસ{ચાઇ નેટવક ઇ.સ.2010 Yધુીમા ં�ણુ કરવાનો િનધાર છે.નમદા બધં

7 થળ રમણીય અને નયનરમણીય પયટક 7 થળ તર�ક� િવકાસ પા� O ુછે.આ યોજના ં�જુરાત, મહારાb ¤,

મc ય�દ�શ અને રાજ7 થાન રાજયો માટ� લાભ|પ છે.

* @A�C8?��

�જુરાતની 188 લાખ હ�કટર જમીનમા ં�ૃિષ- વાવેતર કરવામા ંઆવે છે.

a�1 ?�к� : (1) *��, : ઉ8 પાદન અને વાવેતરના િવ7 તારની rbટ�એ �જુરાતમા ંબાજર� �થમ

નબંર� છે. �જુરાતમા ંબનાસકાઠંા, બાજર�નોપાક સૌથી વધાર� થાય છે.

(2)ho : ભાલ િવ7 તારમા ં થતા ’ભાAલયા ઘç’ �n યાત છે. ઘçમના વ� ુ ઉ8 પાદન માટ� કx યાણ,

સોના, સોનાAલકા, અરIણ, 624, એન.પી. 872 Iવી �તોNુ ં વાવેતર કરવામા ં આવે છે. �જુરાતમા ં

મહ�સાણા, અમદાવાદ, ખેડા, સાબરકાઠંા, બનાસકાઠંા રાજકોટ, અને 0ૂનાગઢ tજx લાનમા ંઘઉનો પાક લવેાય

છે.

(3) S�8�� :ડાગંરNુ ંવ� ુઉ8 પાદન મેળવવા માટ� Yતુરસાળ, Yખુવેલ, કમોદ, [રાસાળ, �જુરાત 17

મYરૂ�, જયા, િવજય, પખંાળ�, વગેર� �તોNુ ં�જુરાતમા ંવાવેતર થાય છે. વલસાડ, નવસાર�, પચંમહાલ,

ખેડા, અમદાવાદ, વડોદરા અને Yરુત tજx લામા ંડાગંરનો પાક લવેાય છે.

��кS � ?�к� :

(1) ��~Q, : મગફળ�ના ઉ8 પાદન અને વાવેતરના િવ7 તારની Xિb ટએ �જુરાત, ભારતમા ં�થમ 7 થાન

ઘરાવે છે. �જુરાતમા ં0ૂનાગઢ, રાજકોટ, અમર�લી, �મનગર, અને ભાવનગર tજx લામા ંમગફળ� થાય છે.




(2) કપાસઃ �જુરાતમા ં વડોદરા ભ|ચ (કાનમનો �દ�શ) ખેડા, અમદાવાદ, મહ�સાણા, Yરુ�d દનગર, અને

રાજકોટ tજx લામા ં કપાસNુ ં ઉ8 પાદન વ¹ ુથાય છે. કપાસNુ ં વ� ુ ઉ8 પાદન મેળવવા દ�વીરાજ, દ�વીતેજ,

�જુરાત- 67. સકંર 4 અને 6 Iવી �તોNુ ંવાવેતર થાય છે.

(4) ш��S, : �જુરાતમા ંસહકાર� ધોરણો ખાડં ઉધોગ િવક7 યો છે. �જુરાતમા ંYરુત, નવસાર� ,વલસાડ

અને ભ|ચ tજx લામા ંશેરડ�Nુ ંવાવેતર વ� ુથાય છે.

* х��8?��

ખનીજના ઉ8 પાદનની દæb ટ�એ �જુરાત,ભારતમા ંચોથા 7 થાને આવે છે.Èલોર7 પાર, અક�ક, ફાયર }લ ે

અને �નૂાવાળ� ર�તીના ંઉ8 પાદનમા ં�જુરાત �થમ 7 થાને છે.

(1) ^-��x ��n, : સાબરકાઠંા tજx લામા ંએકલારા અને ઓરસોદ�યા; મહ�સાણા tજx લામા ંકોટ અને

િવર�રુ; ખેડા, Yરુત અને Yરુd Xનગર tજx લામા,ં અસોદ�યા ભારતમા ંAચનાઇ માટ�N ુ ંસૌથી મો½ુ �Kે છે.

(2) ~� � к�� (��J �d�� n,) : Yરુ�d Xનગર, [x લાના mળુ�, ચોટ�લા અને સાયલા તાªકુામા,ં

પચંમહાલ, સાબરકાઠંા, અમર�લી, કL છ અને Yરુત tજx લામા ં

(3) f ��V n,к к�� : �મનગર અને 0ુનાગઢ tજx લામા ં

(4) @�8+, к�� n, : કL છ,�મનગર,અને ભાવનગર tજxલામા ં

(5) d�f � (^-��S,) : �મનગર,પચંમહાલ,0ુનાગઢ અને કL છ tજx લામા ં

(6) �к,к : નમદા tજx લાના ં રાજપીપળાના �ુગંરો, કL છ, રાજકોટ, 0ુનાગઢ અને �મનગર

tજx લામા.ં

(7) ~��V ?�� : છોટાઉદ��રુ [x લાના ંનૈિતટ�કર� અને Æબા�ુગંર િવ7તારમાથંી મળ� આવે છે અને

ભ|ચ tજx લાના ંઝગડ�યા તાªકુામા,ં કડ�પાણી (tજ.વડોદરા) ખાતે ફલોર7 પાર �cુ ધીકરણN ુકારખાN ુછે.

(8) u�� ?� $� : કL છ [x લાના જુ, નખKાણા, અને અબડાસા તાªકુામા ં Yરુત tજx લાના

તડક�સ=ર અને �મનગર tજx લાના મીઠા�રુ પાસેથી ‘મીલીઓ લાઇટ’ �કારનો �નુાનો પ¢ થર મળે

છે.�ારકા, કોડ�નાર, અને પોરબદંર પાસે થી ‘પોરબદંર પ¢ થર’ �કારનો �નુાનો પ¢ થર મળે છે. 0ૂનાગઢ,




અમર�લી, ભાવનગર, રાજકોટ, ભ|ચ, ખેડા, પચંમહાલ, સાબરકાઠંા, બનાસકાઠંા અને વડોદારા [x લાના

છોટાઉદ��રુ તાªકુામા ંથી પણ �નુાનો પ¢ થર મળે છે.

(9) к)R �xn : ભાવનગર, �મનગર, રાજકોટ, અમર�લી, બનાસકાઠંા, પચંમહાલ, વડોદરા અને ભ|ચ

[x લામા ંક�x સાઇટના ઉ8 પાદનમા ં�જુરાત ભારતમા ંબી� 7 થાને છે.

(10) ��8��, �:�8, �� : બનાસકાઠંા [x લાના ંદાતા તાªકુામા ં

(11) *�1 n��xn : કL છ અને ભાવનગર [x લામા ં

(12) {�~�xn : દાહોદ [x લાનો દ�વગઢબાર�યા તાªકુો, પચંમહાલ [x લાનો �\ંઘુોડા તાªકુો અને

વડોદરા [x લાનો છોટાઉદ��રુ તાªકુો

(13) ��J ��xn к�� : કLછ [x લાના નખKાણા,માડંવી,લખપત અને રાપર તાªકુાઓમા ંYરુd Xનગર

અને ભ|ચ [x લામા.ં

(14) х�� @�+�� : ઇ.સ 1958 મા ંªણુજે ([.આણદં) મા થી ખનીજ તેલ અને

�ુદરતી વાO ુમ§યા હતા.ખનીજ તેલ અને �ુદરતી વાO ુમહ�સાણા, ગાધંીનગર, અમદાવાદ, ખેડા, ભ|ચ

અન Yરુત [x લામા ંથી પણ મળે છે.ભ|ચ [x લાના Sકલ=ેર તાªકુાN ુતેલ �Kે ભારsસુૌથી મો½ુ ખનીજ

તેલ �Kે છે.ગાધંીનગર [x લાN ુકલોલ મહ�સાણા [x લાના છKાલ, અને પાનસર, આણદં [x લાN ુખભંાત;

પમંહાલ [x લાN ુ કંડાણ; ખેડા [x લાN ુ નવાગામ, Yરુત [x લાના ઓલપાડ અને માઘંરોળ; ભ|ચ

tજx લાના બાલનેર, મતીબાણ અને સીસોદરમાથંી ખનીજ તેલ અને �ુદરતી વાO ુ�ાV ત થયા છે.

(15) $�Z� �� $к : ગાધંીનગર, ¹વુારણ, ઉકાઇ, પાનâઘો, સાબરમતી (અમદાવાદ) વણાકબોર�,

િસકકા, ઉતરાણ, કડાણા, હ[રા, માગંરોલ અને કંડલા

(16) �Q ��$к : ઉકાઇ, કડાણા

(17) ��*� �� : અમદાવાદ tજx લાના ં દસ+ોઇ તાªકુાના ં ઉદતલ ગામ અને દાતંીવાડા �ૃિષ

OિુનવસÂટ� ખાતે ગોબર ગસે V લાd ટ છે.




* �E� �0,?�кZ �� =�^_� ��V ��

�� =�^_� ��V ��m�

��

_�>~Q -�

к��8

��w�к� d�R �� P�0�2

1. ગીર નેશનલ પાક અને

અભયાર¶ ય

પાક : 258.71

અભયાર¶ ય: 1153.42

ઉના 0ૂનાગઢ િસ{હ,Aચતા,દ�પડા,�ડુનાર,

હરણ,સાબર,Aબલાડ�,પâગાલીન,ચૌશÐ

ગા, પ�ીઓ

2. નારાયણ સરોવર


444.23 લખપત કL છ Aચ{કારા, જગંલી, Aબલાડ�, િશયાળ,

7 થળાતંર�ય, પ�ીઓની અનેક

�િતઓ

3. મર�ન નેશનલ પાક

અને અભયાર¶ ય

પાક : 162.89

અભયાર¶ ય : 295.03

ઓખા મડંલ �મનગર બોનેલીયા, એ� ફ�કસોસ, IલીZફશ,

સીએનીમોd સ, 7 ટારZફશ, ડોિx ફન

4. Yરુપાણે=ર અભયાર¶ ય 607.7 ડ�Zડયાપાડા નમદા ચïશÐગા, Aચ4ા, રÐછ, હાયેના,

દ�પડા, જગંલી Aબલાડ�, હરણ, ઝરખ

5. Iસોર રÐછ અભયાર¶ ય 180.66 ધાનેરા બનાસકાઠંા નીલગાય, રÐછ, દ�પડા, શા@ડૂ�,

પ�ીઓ

6. બરડા અભયાર¶ ય 192.31 રાણાવાવ પોરબદંર િસ{હ, Aચતા, Aચતલ, દ�પડા,

નીલગાય, વાદંરા,

7. હÐગોલગઢ �ા�ૃિતક

િશ�ણ અભયાર¶ ય

6.54 જસદણ રાજકોટ Aચ{કારા, નીલગાય, 7 થળાતંર�ય

પ�ીઓ

8. રામપરા અભયાર¶ ય 15.01 વાકંાનેર રાજકોટ Aચ{કારા, નીલગાય

9. બાલારામ અભયાર¶ ય 542.08 પાલન�રુ બનાસકાઠંા નીલગાય, રÐછ

10 �ં\ઘુોડા અભયાર¶ ય 130.38 �ં\ઘુોડા પચંમહાલ Aચ4ા, રÐછ

�� =�^_� ��V ��m�

��

_�>~Q -�

к��8

��w�к� d�R �� P�0�2

11. રતનમહાલ રÐછ


55.65 લીમખેડા દાહોદ રÐછ, Aચ{કારા, દ�પડા, નીલગાય




12. પનીયા અભયાર¶ ય 39.63 ધાર� અમર�લી િસ{હ, Aચ4ા, Aચ4લ

13 મહા ગગંા અભયાર¶ ય 3.33 કx યાણ�રુ �મનગર પ�ીઓ

14. વેળાવદર p લેક બક

નેશનલપાક

34.08 વલભી�રુ ભાવનગર p લેક બક, નીલગાય, િશયાળ, વ�ુ,

7 થળાતંર�ય પ�ઓ

15 ખીજડ�યા પ�ી


6.1 જોZડયા �મનગર પ�ીઓ

16 થોળ પ�ી અભયાર¶ ય 6.99 કલોલ ગાધંીનગર પ�ીઓ

17 પોરબદંર અભાર¶ ય 00.09 પોરબદંર પોરબદંર 7 થળાતંર�ય પ�ીઓ

18 વાસંદા નેસનલ પાક 23.99 વાસંદા નવસાર� વાઘ, Aચ4ા, દ�પડા, ઝરખ, ચૌશÐગા 19 �ણૂા અભયાર¶ ય 160.84 ડાગં ડાગં Aચ4ા, હરણ, વાદરા 20 ¹ડુખર અભયાર¶ ય 4953.70 äાગંäા Yરુ�d Xનગર ¹ડુખર, નીલગાય, િશયાળ, Aચ{કારા,

કાળ�યાર, પ�ીઓ

21 Yરુખાબનગર


7506.22 રાપર કL છ ¹ડુખર, નીલગાય, િશયાળ, Aચ{કારા,

ફલેિમ{ગો, 7 થળાતંર�ય પ�ીઓ

22 કL છ અભયાર¶ ય 2.03 અબડાસા કL છ ગરડ અને Aચ{કારા 23 નળ સરોવર પ�ી


120.82 લખતર સાણદં Yરુ�d Xનગર

અમદાવાદ

7 થળાતંર�ય પ�ીઓ, બગલાઓ,

પેAલકન, ફલેિમગો, સારસ�ંુજ,

રાજહસં

24 સાmZુXક ઉધાન અને


સાmZુXક ઉધાન : 163.00

અભયાર¶ ય:

458.00

કL છના

અખાતમાજંોZડયા

થી ઓખા Yધુીનો

દZરયાZકનારો

�મનગર કોનAલયા, ડોિx ફન અને િવિવધ

જળચર �ાણીઓ (પરવાળાના

ટા�ઓુ)

25 હાથબ કાચબા ઉછેર

ક�d X

110.5 હાથબનો

દZરયાZકનારો

ભાવનગર કાચબા




*�� 8>��2�� ш�� V $�

(1) S�.e�� )�� : �જુરાત રાજયના �થમ mnુ યમKંી હતા.તેમના સતાકાળ દર� યાન

ઇ.સ.1961 મા ંપચંાયતીરાજનો કાયદો ઘડાયો અને તા.1/4/1963 થછ� તેનો અમલ તેમના નેs8ૃવ હ�ઠળ

ઇ.સ. 1962 મા ં�જુરાત રાજયની િવધાસભાની �થમ �ુટંણી યો�ઇ તેમના સમયમા ં �જુરાત સહકાર�

મડંળ� િવધયેક અને ફર�[યાત �ાથિમક િશ�ણ િવધેયક Iવા અગ8 યના કાયદા ઘડવામા આ_ યા.

(2) *Q�8�� )�� : તેમના સમયમા ં¹વુારણ િવજમથકની શ|આત થઇ.દર�ક tજx લામા ંઔધાગીક

વસાહતો અને િવ7 તારની 7 થાપના કરવામા ં આવી.વડોદરામા ં કોયલી ર�ફાઇનર� કાયરત

થઇ.તા.19/9/1965 ના રોજ કL છ સરહદ� પાZક7 તાન તેમNુ ંિવમાન તોડ� પાડતા ંતેમN ુઅકઅવસાન થO.ુ

(3) ��1 tE�� +)�� : તેમનામા ંવહ�વટ� �ુશળતા તથા રાજકારણી શાણપણનો સમd વય થયો હતો.

તેમના સમયમા ં જમીનYધુારણા, સમાજકx યાણ, પછાત વગ�નો િવકાસ સહકાર અને સહકાર અને

િસ{ચાઈના �ેKે ન�ધપાK �ગિત થઈ. પછાત વગના િવધાથીઓનો ફ� – માફ�, િશb ય�િૃતઓ, મફત

છાKાલય વગેર�ની જોગવાઈ કરવામા ં આવી. પારડ�ની ધાિસયા જમીનના �Øનો Yખુદ ઉક�લ આ_ યો.

એિ�લ, 1971 માc યિમક િશ�ણ મફત �હ�ર કરવામા આ_ Oુ ં

(4) ;�� E�� 2q� : તેમના શાસન દરિમયાન 15 ફ�\આુર�, 1973મા ં�જુરાત માc યિમક િશ�ણ

િવધેયક પસાર થતા ંખાનગી િશ�ણસ7ં થાઓના સચંાલનના ફ�રફારો થયા. આZદવાસી �િતઓના િવકાસ

માટ� �જુરાત આZદ�િત િવકાસ કોપોર�શનની રચના આવી.

(5) -��E�� ?n)� : તેઓ સૌથી નાની çમરના mnુ યમKંી હતા. તેમણે નમદા યોજનાનો ઝડપી

અમલ કરવાનો �યાસ કય� હતો. ઈ.સ.1973- 74મા ં અd નની અછતના કારણે રમખાણો થયા ં અને

નવિનમાણNુ ંઆદોલન થOુ ંતથા તેમને 9 ફ�áઆુર�, 1974 ના રોજ રા[નાmુ ંઆપવાની ફરજ પડ�. તેઓ

તા.4-3-1990ના રોજ ફર� mnુ ય �ધાન બd યા. તેમણ ે’નયા �જુરાત ’ N ુ ં7 વV નસાકાર કરવા અનેક �ય8 નો

કયા.તા.17- 2- 94 ના રોજ હદયરોગના @ુમલાથી તેમN ુઅવસાન થOુ.ં

(6) *��E�� ?n)� : તેમણ ે�જુરાતમા ં�થમ Aબનકોqસેી જનતા મોરચા સરકારની રચના કર�. એ

વખતે દ�શમા ંÆતZરક કટોકટ� હોવા છતા ંતેમણ ેસતંોષકારક કાય કOુ¥. qામિવકાસ, આZદવાસી િવ7 તારોના

િવકાસ, ખે�ૂતોના દ�વાનો �Ø, ઉધોગોNુ ંઆયોજન માsભૃાષામા ંવહ�વટ વગેર� �Øોના ઉક�લ માટ� તેમણ ે

સિંનb ડ �ય8 નો કયા. ગર�બી wૂર કરવા માટ� તેમણે ‘S8 યોદન યોજના’ દાખલ કર�.




(7) ��;��6� ��8к, : તેમના શાસન દરિમયાન ઉધોગ, િશ�ણ, વીજળ�, િસ{ચાઈ વગેર� �Kેે

ન�ઘપાK કામગીર� થઇ. પછાત વગ�ને મદદ કરવા ’�ુ½ંુબપોથી’ની પc �િત દાખલ કરવામા ંઆવી.

ઔધોગીક �Kેે �જુરાત આઠમા 7 થાને થી બી� 7 થાને આ_ O.ુસરકાર� OિુનવસÂટ� Yધુી કd યા ક�ળવણી

મફત કરવાN ુઅગ8 યN ુપગª ુભOુ તેમણ ેઅપનાવેª ુ‘ખામ’ થીયોરનો લીધે �જુરાત મા ં�થમ વખત çચ

અને િન� ન Tાતીઓ વL ચે ભેદ પડયા.વહ�વટ� તKં મા ંઅનામત અને રો7 ટર �થાને કારણ ેકમચાર�ઓ મા ં

ભાગલા પડયા અનામત Æદોલન થતા 6 0ુલાઇ 1985 ના રોજ તેમણે રા[નાm ુઆપ� ુપડO.ુઆ પછ�

તેમણે ભારત સરકારના ંિવદ�શમKંી તર�ક� પણ સેવાઓ આપી હતી.

(8) �� -.;�, : તેઓ �જુરાતના �થમ આદ�વાસી mnુ યમKંી હતા.તેમણ ે�જુરાતના �ૃષી અને

ઔધોગીક �ેKે િવકાસ �ુચ �ળવી રાખવા �ય8 નો કયા.

(9) ш8к�� h�� : તેમણ ે�જુરાતની અ7 મીતા બાબતે િવશેષ રસ દાખા_ યા તેમણે [x લાઓની

�નુઃ રચના કર� નવા [x લાઓ અને તાªકુાઓ બનાવવામા ંમહ8 વ યોગદાન આV O.ુ

(10) ��)1 tE�x ��+, : નેs8ૃ વ પZરવતનની માગં થતા તેઓ 7-10-2001 થી mnુ યમKંી બd યા 2002 ની

11 મી િવધાનસભાની �ુટંણીમા ં ભાજપને 129 બેઠકો મળતા તે mnુ યમKંી બd યા.2007 ની 12 મી

િવધાસભાની �ુટંણીમા ંભાજપને 117 બેઠકો મળતા સતત Kી[ વાર mnુ યમKં બd યા.

(૧૧) ^ીમિતઆનદં�બને પટ�લ : �થમ મZહલા mnુયમKંી.

(૧૨)^ી િવજયભાઇ |પાAણ : �ગિતશીલ �જુરાત Nુ ંYKુ આVOુ.ં




5.��8 P��;��

1. ;��к V $Q�

* �1 �� >�;��

સોમનાથ, �ભાસપાટણ (tજ.0ૂનાગઢ) – બાર જયોિતAલñગોમાNં ુએક

Sબા[ (tજ.બાનાસકાઠંા) – શZકત સ�ંદાયNુ ંસૌથી મ�½ુ �ાચીન તીથઘામ

બાલારામ (tજ. બનાસકાઠંા) – કોટ�=ર મહાદ�વNુ ંમZંદર

શામળા[ (tજ. સાબરકાઠંા) – ^ી�ૃb ણના ગદાઘર » યામ 7 વ|પની mિૂતÅ

બ@ચુરા[ (tજ. મહ�સાણા) – બ@ુચર માતાNુ ં�ાચીન મZંદર

નારાયણ સરોવર (tજ. કL છ) – ભારતના પાચં પિવK સરોવરમાNુ ંએક

કોટ�=ર (tજ. કL છ) – કL છમા ંદZરયાZકનાર� આવેªુ ંિશવાલય

ગલતે=ર (tજ.ખેડા) – સોલકં� OગુNુ ંિશવાલય

ડાકોર (tજ.ખેડા) – રણછોડરાય[Nુ ંમZંદર

કાયાવરોહણ (tજ.વડોદરા) – પા�પુત સ�ંદાયN;ુ પિવK તીથધામ

નાર�=ર (tજ.વડોદરા) – મહારાજ^ી રંગ અવ¹તૂનો આ^મ

વીર�રુ (tજ. રાજકોટ) – ભકત જલારામNુ ં7 થાનક

સતાધાર (tજ.0ૂનાગઢ) – સતં^ી આપાગીગાNુ ંસમાિધ 7 થળ

�Vુ ત �યાગ (tજ. 0ૂનાગઢ) – �Vુ ત �યાગરાજ[Nુ ં�ાચીન મZંદર

રાજપરા (tજ. ભાવનગર) – ખોZડયાર માતાNુ ંભ_ ય મZંદર

ગોપનાથ (tજ. ભાવનગર) – સmXુZકનાર� ગોપનાથNુ ંિશવમZંદર

સાળંગ�રુ (tજ. અમદાવાદ) – હNમુાન[Nુ�ંિસc X મZંદર

પાવાગઢ (tજ. પમંહાલ) – કાAલકા માતાNુ ં�ાચીન તીથધામ

કામર�જ (tજ. Yરુત) – નારદ ��ાની અનોખી �િતમા




Xારકા (tજ. �મનગર) – ભગવાન ^ી�ૃb ણની નગર�

�ઝા (tજ. મહ�સાણા) – કડવા પાટ�દારના �ુળદ�વી ઉિમયામાતા

Aબ{wુ સરોવર (િસc ધ�રુ, (tજ. પાટણ) – ભારતના પિવK સરોવરોમાNં ુએક

* V �� 0 8P+� �� $`

ગઢડા (tજ. ભાવનગર) – 7 વાિમનારાયણ સ�ંદાયNુ ંmnુ ય તીથ

વડતાલ (tજ. આણદં) – ^ી 7 વાિમનારાયણ ભગવાનNુ ંમનોહર મZંદર

બોચાસણ (tજ. આણદં) – ^ી અ�ર ��ુુષોતમ સ7ં થાNુ ંmnુ ય મથક

અ�રધામ ( ગાધંીનગર) – 7 વાિમનારાયણ સ�ંદાયNુ ંઆ¹િુનક અને ભ_ ય મZંદર – સ�ુંલ

* ?�� $`

સ�ંણ (tજ.વલસાડ) – ઈરાનથી આવેલા પારસીઓએ સ�ંણના રા�નો આ^ય મેળ_ યો હતો.

ઉદવાડા (tજ.વલસાડ) – પિવK આતશ બહ�રામ �જવAલત છે.

* 4��$` V $��

પાAલતાણા (tજ. ભાવનગર) – gનોNુ ંપિવK તીથધામ, 863 દ�રાસરો

ભX �=ર (tજ. કL છ) – ભગવાન મહાવીરના ંમZંદર ઉપરાતં 52 દ�રાસરો

તારંગા (tજ. મહ�સાણા) – એક જ િશલામાથંી કંડારાયેલ ભગવાન અ[તનાથની �િતમા

મેહસાણા (tજ.મહ�સાણા) – ^ી સીમધંર 7 વામીની mિૂતÅ

ભોયણી (tજ.મહ�સાણા) – ભગવાન ^ી મx િ◌લનાથની Yુદંર �િતમા

શખં=ેર (tજ. પાટણ) – પાAલતાણા પછ�Nુ ંgનોNુ ંમહ8 વNુ ંતીથધામ

મ@ડુ� (tજ. ગાધંીનગર) – ^ી ઘટંાકણવીરની mિૂતÅ

શેર�શા (tજ. ગાધંીનગર) – ^ી પા=નાથ અને ^ી પcમાવતી દ�વીની ભ_ ય �િતમા

પાનસર (tજ. ગાધંીનગર) – ભગવાન^ી ધમનાથની mિૂતÅ

Aગરનાર (tજ. 0ૂનાગઢ) – નેિમનાથ[ના દ�રાસર સહ�ત 800 gન દ�રાસરો

* ��V �� =V $�к)1 t�

મીરા ંદાતાર (ઉનાવા, tજ.પાટણ) – એક ઓલીયાની �રુાતન દરગાહ

દ�લમાલ (tજ. મહ�સાણા) – હસનપીરની દરગાહNુ ંપિવK 7 થાન

શેલાવી (tજ. મહ�સાણા) – દાઉદ� વહોરા કોમની બે દરગાહો




દાતાર (tજ. 0ૂનાગઢ) – જિમયલશા પીરની દરગાહ

રો�રો[ (મહ�મદાવાદ,tજ. ખેડા) – �સીc ધ રોજો

*��к V $Q�

લોથલ (tજ. અમદાવાદ), ધોળાવીરા (tજ. કL છ), મોઢ�રા (tજ. મહ�સાણા), વડનગર ([. મહ�સાણા),

પાટણ (tજ. પાટણ), િસc ધ�રુ, (tજ.પાટણ), પોળોનામંZંદર (tજ. સાબરકાઠંા), ÆતરYુબંા (tજ. સાબરકાઠંા

), ¹મુલી , (tજ. �મનગર), મોરબી (tજ. રાજકોટ), વાકંાનેર (tજ. રાજકોટ), �ંુભાZરયા (tજ. બનાસકાઠા),

ગોરજ (tજ. વડોદરા) – રાજયNુ ંસૌથી �ાચીન મZંદર.

�Q8�T�� :હNમુાન[N ુમો½ુ અને �n યાત મZંદર છે.અહ�N ુ7 વામીનારાયણ મZંદર છે.

E��$ : નીલકા નદ�ના કાઠં� મહાદ�વNુ ંમો½ુ અને �n યાત દ�વાલય છે.

��8S� : રાવલ �ુ½ંુબના �ુળદ�વી ખભંલાવ માતાN ુભ_ ય મZંદર છે.

�� : મીનળદ�વીએ બધંાવેªુ ંmનુસર અને ગ�ં ુવણઝારાએ બધંાવેª ુગગંાસર તળાવ અહ�

આવેલા છે.

1. 8�� 2

(1) ��V�� 8� : ш�х��+ х� �8�*_ (1335 -1446),�1 �V $Q : +R ��

શેખસાહ�બની ગણના ભારતના ંછ મોટા પીરોમા ંથાય છે.આ mિુ7 લમ સતં તેમની પિવKતા અને

લોક4રતાને કારણે માK m6ુ7લમોના જ નહ�, પરંs ુ અd ય સ�ંદાયના ં લોકોના પણ ^c ધાપાK બdયા

છે.શેખસાહ�બની �ેરણા અને wુઆથી જ �જુરાતના ં Yલુતાન અહમદશાહ� સાબરમતી નદ�ના Zકનાર�

આશાવલ પાસે ઇ.સ 1411 મા ંઅમદાવાદ શહ�રનો પાયો નાn યો હતો.

(2) V �� 0 8P+� �� V $�?к

V �� /�8+ (1781- 1830), �1 �V $Q : છપૈયા

સહ�નદં 7 વામીએ સૌરાb ¤ અને �જુરાતમા ં પછાત ગણાતી કોમોમા ં આચારિવચારથી નવી




ચતેના ફ�લાવી. Sધ^c Xા અને વહ�મNુ ંિનરાકરણ કર� તેમણે સમાજના ઉ8 થાનNુ ંકપ�ંુ કાય કOુ.ં તેમણ ે

બે Y ુદંર qથંો રL યા છે. : 1. િશ�પKી અને 2. વચનાmતૃ. ગજરાતમા ંઅનેક લોક ઉપકારક ��િૃતઓથી

7 વાિમનારાયણ સ�ંદાય અqણીઅને �ભાવશાળ� બd યો છે.

(3) = Z�� V $�?к

V �� + ��8+ �V �� (1824- 1883), �1 �V $Q : ટંકારા

7 વામી દયાનદં Sધ^c Pા અને ઘમા¥ઘતાના િવરોધી, સ7ં �ૃતના �ખર Tાતા, વેદના પરમ

સાધક અને �ચારક હતા. 10, એિ�લ 1875 ના રોજ એમણે mુબંઇમા ં‘આયસમનજ’ ની 7 થાપના કર�.

આપછ� દ�શમા ંઠ�ર ઠ�ર ‘આયસામાજ’ ની 7 થાપના થઇ.

(4) +�� 8�

Eк� �� (1799- 1881), �1 �V $Q : વીર�રુ

જલારામNુ ં Aચ4 બાળપણથી જ ભZકતભાવ તરફ ઢળેªુ ં હs ુ.ંતેમણ ેભો� ભગતને પોતાના

��ુુ બના_ યા અનેસતંોની સેવામા ં [વન સમિપÅત કO ૃ.ં ��ુુની આTા લઇ માK 20 વષની çમર�

વીર�રુમા ંસદા�ત શ| કOુ¥. તેમની બધી ��િૃ4ઓમા ંતેમનાપં8 ની વીરબાઇ નો ધણો મોટો Zહ7 સો હતો.

આI પણ તેમના વીર�રુના 7 થાનક� હ�રો ભકતો ભZકતથી �ેરાઈને સતંની �િતમાના દશને આવે છે.

(5) =� ��;к 8��, ��

�� -8t (1867- 1901), �1 �V $Q: વવાAણયા

^ીમw્ રાજચXં અસાધારણ \િુc X�તીભાવાળા, સેવાિનb ઠ, �ુ½ંુબવ8 સલ સરળ, સ8 યમિનb ઠ,

સાિ4વક, આ8 મસાધક, સાસંાZરક યોગી હતા. એમની અવઘાનશZકતના કારણે તેમને mુબંઇમા ં ‘સા�ાs ્

સર7 વતી’N ુ ંAબ�ુદ આપવામા ંઆ_ Oુ ંહs ુ.ં

(6) ��+�� P-��к

V �� 8��8+e (1881- 1992), �1 �V $Q : પ�ંબ

7 વામી[ની જd મ િૂમ પ�ંબ હતી, પણ કમ િૂમ �જુરાત રહ�.તેમણે ઈ.સ.1952 મા ં

અમદાવાદમા ંવેદમZંદરની 7 થાપના કર� હતી. િવ=ભરNુ ંઆ સૌ�થમ વેદમZંદર છે. 7 વામી[એ ભારતમા ં

SદાI 500 વેદમZંદરોની 7 થાપના કર� હતી. 7 વામી[ એ સ7ં �ૃત તેમજ Zહd દ� ભાષામા ંવૈZદક સાZહ8 યNુ ં

િવ�લુ સ!ન કOુ¥ છે. Y ્ વામી[Nુ ંમોટામા ંમો½ંુ �દાન ‘ભગવાN ્વેદ’ N ુ ં�કાશન. આ �7ુ તક 22 Zકલો

વજન ઘરાવે છે.

(7) �� n� (u�� =ш�� E�� ) (1898- 1976), �1 �V $Q : સાવલી




^ી મોટાએ પોતાના માનવબ�ંઓુ માટ� [વનભર અનેક કx યાણકાર� ��િૃ4ઓ કર�. તેમણ ે

િવકટ સાઘના કર�ને ઉL ચ આc યા8 િ◌મક િવકાસ સાc યો હતો. નડ�યાદ, Yરુત અને �ંુભકોણમમા ં તેમણ ે

આ^મો તથા મૌન મZંદરો 7 થાV યા.ં તરણ7 પઘા અને સાઈકAલ{ગ 7 પધાઓ યોજવા, 7 નાનાગર બાધંવા,

સાહિસક કાયા અને વૈTાિનક શોધખોળોને �ો8 સાહન આપવા તેમજ ‘TાનગગંોKી’ નામક મહાqથંNુ ં

�કાશન કરવા તેમણે લાખો |િપયાની દાનરાિશ વહ�તી કર� હતી.

3.^->к�� =��;к�

(1) ��ш8к� ��Q (1892 – 1977),�1 �V $Q : ભાવનગર

જયાર� AચKકલાના અિ7 તવ8 વનો કોઇ ને n યાલ પણ ન હતો તે વખતે રિવશકંર રાવળે �જુરાતમા ં

કાલસ7ં કારNુ ં બી�રોપણ કર�ને ��ના ં રસ – �ુAચ ક�ળ_ યા.ંતેમને બો� બ ે આટ સોસયાટ�નો YવુણચXંક

મ§યો હતો.તેમણે અનેક Yુદંર AચKો,_ યZકતAચKો અને પસગંAચKો બનાવીને �જુરાતની કલાસmિૃc ધમા ં

બ@mુxૂ ય ઉમેરો કય�.ઇ.સ. 1930 મા ં તેમને રણtજતરામ YવુણચXંક અને ઇ.સ 1965 મા ં ભારત સરકાર�

પÒમ^ીનો Aખતાબ આV યો હતો.તેઓ ‘કલા��ુુ’ તર�ક�N ુ ં મહ8 વNુ ં 7 થાન ધરાવે છે.તેમણે ’�ુમાર’ માિસક

c વારા અનેક AચKકારો તૈયાર કયા.

(2) кm� +)�x (1907 – 1980), �1 �V $Q : અમદાવાદ

�જુરાતમા ં‘કલા’ શp દના ંપયાય તર�ક� કN ુદ�સાઇNુ ંનામ વષ� Yધુી ટક� રહO ુહs.ુZદવાળ� Sકોના

mખુ�bૃ ઠો, Zદવાળ� કાડ, ક�લેd ડર AચKો, અધ િશx પો, વગેર� અનેક �કારની કલાઅAભ_ યZકતથી તેઓ

�જુરાતમા ંછવાળ ગયા હતા. તેમણ ેઇ.સ. 1930ની દાડં�યાKામા ંભાગ લીધો હતો.ઇ.સ. 1938 મા ંતેમને

રણtજતરામ YવુણચXંક મ§યો હતો અને ઇ.સ 1965 મા ં �જુરાત રાજય તરફ થી તેમN ુ સd માન થOુ ં

હs.ુકN ુદ�સાઇની કલાનો _ યાપ ’રામરાજય’ Iવી Zફx મોમા ંફ�લાયેલો છે.

(3) х�S,+� ?�� (�1 � : 1930), �1 �V $Q : ભાવનગર




અદના માનવીના Sતરમાથંી, તેમની કોઠાYઝુથી સહજ ર�તે �ગટતી કલા – શૈલીના િસc ધ હ7 ત

કલાકાર છે ખોડ�દાસ પરમાર તેમણે લોકશૈલીની AચKકળા પર હાથ અજમા_ યો અને ´બુ �િસc ધી �ાV ત

કર�. તેમણ ેવીસેક Iટલા ંપાZરતોષીક મ§યા છે.

(4) �?��e �� (�1 � : 1931), �1 �V $Q : અમદાવાદ

િન[ શૈલીના ંમબલખ AચKસ!નોના લીધે �જુરાતના AચKજગતમા ં િપરા[Nુ ંઆગ�ુ ં7 થાન છે.Yઘુડ

અને સફરાઇદાર ર�ખાAચKો તેમ પેઇd ટÐગથી તેમણે સાર� �િસc ધી મેળવી છે.પોતના કલા�ૃિતઓમા ંતેમણ ે

ર�તી તથા અd ય પદાથ�નો ઉપયોગ કય� છે. પીરા[ને સnં યાબધં પાZરતોષીકો �ાV ત થયા છે.એમા ં

કોલકતાની ફાઇન આટસ અકાદમી ના YવુણચXંકો તેમજ લAલતકલા અકાદમીનો નેશનલ એવોડ mnુ ય છે.

િપરા[ સાગરાના ંAચKો દ�શમા ંતેમજ પરદ�શમા ંઅનેક 7 થળોએ પહોL યા ંછે.

(5) j�?�� х� х� (1934 – 2003),�1 �V $Q : mુબંઇ

પુને ખn ખર પોતાની એક નવતર AચKશૈલીNુ ંઆવી» કાર કર�ને Æતરાb ¤�યા n યાતી �ાV ત કર�

છે.ઇ.સ 1965 મા ંપોતાના AચKોની �દશન યો[ ને તેમણે પોતાની કારકóદ�નો �ારંભ કય� હતો.ઇ.સ 1976

મા ં તેમણે લડંન ખાતે એક સફળ �દશન યો[O ુ હs.ુઇ.સ. 1948 મા ંભારત સરકાર� તેમને પÒમ^ીનો

એવોડ^ી નો એવોડ આV યો હતો.

(6) *8�� Z ‘-к��’ (1917 – 2003), �1 �V $Q : ચોટ�યા ([.મહ�સાણા)

મૌલીક િવચાર, વૈધ કટા� અને ધારદાર પÐછ�ના 7 વામી બસંીલાલ વમા ‘ચકોર’ ઉપનામ થી િવશેષ

�ણીતા છે.તેમણે ‘નવ સૌરાb ¤’, ‘�� બ¹ં’ુ, ‘ગતી’, ‘ર�ખા’, ‘Zહd wુ7 તાન’, ‘જનશZકત’

‘જd મ મુી’, વગેર� અનેક પK – પિKકાઓમા ંકા½ુનો c વારા રાજકારણીયો અને સમાજ િવરોધી ત8 વોને હચ

મચાવી mકુયા હતા. ઇ.સ. 1978 થી તેઓ ‘સદં�શ’ દ�નીકમા ંપોતાની કા½ુન કલા પીરસી રåા છે. કા½ુન

ઉપરાતં તેમણે ગિતશીલ ભાવા8 મક �સગં AચKો પણ દોયા છે. બસંીભાઇ ને તેમના કા½ુન માટ� અનેક

પાZરતોષીક �ાV ત થયા છે. તેમા ંમોd ¤�અલના ંકા½ુન �દશનમા ંમળેª ુપાZરતોષીક યશકલગી સમાન છે.

(7) -81 t �>��+, (1922 –1994 ),�1 �V $Q : ભાવનગર




�જુરાતી વતમાન પKમા ંસnં યાબધં કા½ુનો આપનાર ચdં X િKવેદ� ‘રાય[ના’ ના @ુલામણા નામથી

ઓળખાતા હતા. Y ુદંર આયોજન, કમનીયનાર� પાKો અને સોb ઠવ �ણુ �|ુષપાKોના ંઆલેખનથી તેમના ં

�સગંAચKો ´બુ જ [વતં અને કથા સïદય ને �રુક બd યા હતા.તેમN ુમો½ુ �દાન AચK વાતાઓ N ુહs.ુ

તેમણે ‘ઝગમગ’ બાલ સાV તાહ�કમા ં AચK વાતાઓ થી બાળકોની ઘેª ુ લગાડO ુ હs ુ.ં તેમણ ે AચKકામ

ઉપરાતં Zકશોરો માટ�ની વાતાઓ અને રાજકરણ સબધંી લેખો પણ લn યા હતા.

* V $?��2

(1) PE�ш8к� ��T�� (1896 – 1978)

સોમ�રુા િશx પીઓ પોતાની િશx પકલા માટ� ભારત ભરમા ં ´બુ �ણીતા છે. �જુરાતમા ં સોમનાથ

મZંદર (�નુરોPાર – �ભાસપાટણ), શામળા[ મZંદર ([ણ�Pાર– શામળા[), રાણી સતી મZંદર

(અમદાવાદ), લ�ુલીશ મZંદર (કાયા વરોહણ), Sબા[ માતાનો મZંદર (Sબા[),હ7 તગીર� દ�રાસર 72

[નાલીયા(પાલીતાણા),પચંાસરા gન મZંદર (પાટણ) વગેર� 7 થાપ8 યના િનમાતા છે.ઇ.સ. 1973 મા ંતેમણ ે

પÒમ^ી ઇx કાબ આપીને સd માd યા હતા.

(2) к�1 ��E�x ?n)� (�1 � : 1925)

િશxપકળા �Kેે �જુરાત અને ભારત N ુ ગૌરવ વધારનાર કાતંીભાઇ એ િતલક િવ�ાપીઠના ં

શીx પાચાય^ી મધે ��ુુ[ પાસે કલા સાધના કર� હતી.તેમણે 27 વષ ની çમર� વx લભ િવધાનગર ખાતેની

સરદાર પટ�લની ચાર મીટર çચી કા7 ય�િતમાNુ ં સ!ન કOુ હs.ુગાધંી[Nુ ં 117 મી જd મજયતંી �સગંે

કાતંીભાઇ એ બનાવેªુ ંગાધંી[N;ુ 2 ½ મીટર ç� ુબાવª ુd O ુયોક ના ંમેઇન હd ટન િવ7 તારમા ંઉ ુકરાO ુ

છે.

(3) *��@AB 0 +�ш� (�1 � : 1927)

લા.કાર\ઝુીયોના �િતનીધીઓ ને સીનીયર ડ�ઝાઇનર તર�ક� ચદં�ગઢ અને ગાધંીનગરના િનમાણ મા ં

mુ́ ્ ય ભાગ ભજવનાર શીx પી બાલ �ૃb ણ દોશીને લડંન અને અમેર�કાના ંઅનેક મડંળો તરફ થી એવોડ

મળેલા છે.ભારત સરકાર� તેમને પÒમ^ી થી નવા¦યા છે.અમદાવાદમા ં7 �ુલ ઓફ આકóટ�કચર ને 7 થાપના




અને એ સ7ં થા એ �ાV ત કર�લી �િતb ઠા એ તેમN;ુ અmલુ �દાન છે.તેમણે અનેક ભવોનાના ં િનમાણમા ં

મહ8 વની કામગીર� બ�વી છે.^ી દોશી �જુરાતના,ંદ�શના અને Æતરાb ¤�ય ક�ાના ઉતમ 7 થપિત છે.

* 8�� ;к�

(1) =+,� �� (1819 – 1880)

માK નવ વષની વયે આZદ8 ય રામના ં હલકદાર કંઠ અને મ¹રુ અવાજની n યાતી સાભંળ�ને

0ુનાગઢના નવાબ ેતેમને લખનૌ ના ઉ7 તાદ નNમુીયા ંપાસે શા7 Kીય સગંીત તાલીમ લવેા મોકx યા ંતાલીમ

લઇને િનપણ બનેલા આZદ8 યરામ ને રાજય ગાયક તર�ક� િનમવામા ં આ_ યા હતા.સગંીતકાર તર�ક�

આZદ8 યરામ ની n યાતી ભારતની સગંીતની wુિનયામા ં´ણુે´ણુે _ યાપી ગઇ હતી.

(2) ?8S,� 2�к�� $ ��к�� (1897 – 1967)

જd મે,કમ¿ તથા આચારિવચાર� �જુરાતી પડં�ત ઓમકારનાથે,ભારતીય સગંીત સાધના અને િસc ધી

c વારા રાb ¤� અને Æરાb ¤�ય _ યZકત તર�ક� અનો´ ુ 7 થાન �ાV ત થO ુ છે.તેમને પડં�ત િવb � ુ દ�બગરં

પª7ુ કર ને િન^ા મા ંસગંીતની આકર� સાધના કર� હતી. ઇ.સ 1953 મા ં\ડુાપે7 ટ ખાતે મળેલી ‘િવ= શાતંી

પર�ષદ મા’ં મા તેમણે ભારત N ુ�િતનીધી8 વ કર�ને ભારતીય સ7ં �ૃતીN ુિવજય c વજ ફરકા_ યો હતો.ભજન

અને ભાવ ગીતોની તેમની ર0ુઆત અ�વુ હતી તેમણે સગંીત િવષયક િવXતા �ણુ qથંો પણ લn યા છે.

(3) ��ш � � (1912 – 1984)

અિવનાશ _ યાસનો જd મ અમદાવાદ મા ંથયો હતો.તેમના ગીતની પહ�લી ર�કડ ઇ.સ. 1940 મા ંતૈયાર

થઇ હતી.એમના શp દ અને બદં�શની ´બૂી એમની રચનાની સરળતામા ં હતી,I તેમના ગીતો લોકહ�યે

જડાઇ જતા ંહતા.તેમણે આશર� 12000 ગીત લn યા છે અને એટલા જ ગીતોને બZંદશ આપી છે.તેમણે 175

�જુરાતી Zફx મો સહ�ત 250 Zફx મોમા ંસગંીત આV O ુ છે.ઇ.સ. 1970 મા ંભારત સરકાર� તેમને પÒમ^ીનો

ઇલકાબ આV યો હતો.

(4) �.��8� � � (�1 � : 1940) : છેx લા Kણ દાયકાથી સગંીત�Kેે mxૂયવાન સેવા આપનાર ગૌરાગં

_ યાસને સગંીતના સ7ં કાર િપતા અવીનાશ _ યાસ અને માતા વYબુહ�ન પાસેથી �ળુvથુીમાથંી જ મ§યા છે.




’લાખી Úલાણી’ તેમની સગંીત િનદ�શીત �થમ Zફx મ હતી.�જુરાત સરકાર� તેમને Kણ Zફx મો માટ� ^ેb ઠ

સગંીત િનદ�શકનો એવોડ આV યો હતો.

(5) =�� +)�x (�1 � : 1951)

’સોનબાઇની �ુદંડ�’ (1976) ગાયેલા ગીતો માટ� તેમને �જુરાત સરકાર તરફ થી ^ેb ઠપા=ગાયકનો

એવોડ મ§યો હતો.સર Zરચાડ એટનબરોની Zફx મ ’ગાધંી’ મા ં’ર�પુિત રાઘવ’ ભજન આિસતે ગાOુ ંહs.ુઇ.સ.

1982 મા ંએિશયાડ �સગં ેતેમણ ેઆપેલી સેવાઓ બદલ રાb ¤પિતએ તેમન ે‘એિશયાડ ¦યોિત ચXંક’ આV યો

હતો,I પÒમ^ી એવોડ સમક� છે.

(6) ��E� к�� (1904 – 1977)

લોકસાહ�8 યના ં wુલા કાગ મહાન કિવ,કથાકાર અને લોક ગાયક હતા.લોકસાZહ8યના ં�Kેે તેઓ એક

OગુN ુ સ!ન કર� ગયા.તેઓ ‘કાગ બા�’ુ લોક િ�ય હતા. કિવ કાગના કંઠ� થી વહ�તી લોકસાZહ8 યની

ગગંાધારામા ંનીમજન કર� ુએ એક લહાવો હતો. એમની વાણી ‘કાગવાણી’ આઠ ભાગમા ંઅ�ર દ�વા પામી

છે.કાગબા�મુા ં કંઠ, કહ�ણી અને કિવતાN ુYભુગં સમd વયે થયો હતો.ભારત સરકાર� પÒમ^ીના ં Aખતાબ થી

એમN ુબ@મુાન કOુ હs.ુ

******** ��H�� n)к��e�� 8V $�2******

1 . અમદાવદ ટ��ટાઇલ ઇd ડિ7 ¤ઝ Zરસચ એસોિસએશન – અટ�રા (ATIRA), અમદાવાદ

(7 થાપના : ઇ.સ. 1947)

2. ZફAઝકલ ર�સચ લૅબોર�ટર� (PRL), અમદાવાદ (7 થાપના : ઇ.સ.1947)

3. 7 પેસ એV લીક�શન સેd ટર (SAC), અમદાવાદ (7 થાપના : ઇ.સ. 1972)

4. �જુરાત ક�d સર એd ડ Zરસસ ઇિd 7 ટટ¾ટૂ, અમદાવાદ (7 થાપના : ઇ.સ. 1961)

5. નૅશનલ ઇિd 7ટટ¾ટૂ ઓફ Zડઝાઇન (NID), અમદાવાદ (7 થાપના : ઇ.સ. 1961)

6. વેધશાળા, અમદાવાદ (7 થાપના : ઇ.સ. 1956)




7. િવકાસ અને શૈ�Aણક સચંાર એકમ (DECU), અમદાવાદ (7 થાપના : ઇ.સ. 1976)

8. ડો.િવ+મ સારાભાઇ ક� Oિૂનટ� સાયd સ સેd ટર, અમદાવાદ (7 થાપના : ઇ.સ. 1962)

9. ઇિd ડયન 7 પેસ Zરસચ ઓગ¿નાઇઝશેન (ISRO), અમદાવાદ (7 થાપના : ઇ.સ. 1969)

10. સેd ¤લ સોxટ એd ડ મર�ન કæમીકx સ Zરસચ ઇિd7 ટટ¾ટૂ, ભાવનગર (7 થાપના : ઇ.સ. 1954)

11. ઇિd સટટ¾ટૂ ફોર V લાઝમા ંZરસચ, ગાધંીનગર ન[ક ભાટ ગામ (7 થાપના : ઇ.સ. 1986)

�� b��SZq

1. b��SZq

(1) ��8 b��SZq : �જુરાત સરકાર રાજયના ંરમતવીરો અને ખેલાડ�ઓને �ો8 સાહ�ત

કરવા માટ� નીચ ે�માણનેા એવોડઝથી સd માનીત કર� છે :

1. એકલ_ ય એવોડ : �જુરાતનો ખલેાડ� Æતરાb ¤�ય �Kેે િસિc ધ �ાV ત કર� 8 યાર�

2. સરદાર વx લભભાઇ પટ�લ એવોડ : �જુરાતનો ખેલાડ� રાb ¤�ય �Kેે િસિc ધ �ાV ત કર�

8 યાર�

3. જયZદપસÐહ[ એવોડ : �જુરાતનો ખેલાડ� રાજયક�ાએ િસિc ધ �ાV ત કર� 8 યાર� આ

એવોડઝ પેટ� નકક� કર�લી રોકડ રકમ પણ આપવામા ંઆવે છે.

(2) �� к�� bк ��х ��? �� b��SZq : નીચ ેદશાવેલ �Kેોમા ંિવશીb ટ િસિc ધઓ

�ાV ત કરનાર _ યZકતને દર વષ¿ આ એવોડ આપવામા ંઆવે છે.

1. િવTાન : ડો.િવ+મ સારાભાઇ એવોડ 5. રંગમચંલ�ી કલા : પZંડત ઓમકારનાથ

2. િશ�ણ : ડો.મગનભાઇ દ�સાઇ એવોડ ઠા�ુર એવોડ

3. લોકકલા : ^ી ઝવેરચદં મેઘાણી એવોડ 6. લAલતકલા : ̂ ી રિવશકંર રાવળ એવોડ

4. રમતગમત : ^ી S\ભુાઇ �રુાણી એવોડ 7. સાZહ8 ય : આ�કિવ નરિસ{હ મહ�તા એવોડ




�જુરાતી સાZહ8 ય �Kેે કર�લા સમq તથા �દાનને c યાનમા ંરાખી �જુરાતી કિવને સd માનવા ઇ.સ.

1999 થી �િતવષ ભકતકિવ નરિસ{હ મહ�તાN ુ ંનામ જોડ� આ એવોડ આપવામા ંઆવે છે.

(3) ‘��,’ b��SZ : ઇ.સ. 1972 મા ં અમદાવાદમા ં7 થપાયેલ ‘ િવ=�!ુર�’ સ7ં થા c વારા

દર વષ¿ �જુરાતી મહાNભુવોNુ ંનીચે �માણે Kણ િવભાગમા ંએવોડ �ારા સd માન કરવામા;

આવે છે. :

1. �જુરાત એવોડ : �જુરાતમા ંવસતા �જુરાતીઓ માટ�

2 . રાb ¤�ય એવોડ : �જુરાત બહાર પરંs ુભારતના કોઇ પણ રાજયમા ંવસતા �જુરાતીઓ માટ�

3. Æતરાb ¤�ય એવોડ : ભારત બહાર િવદ�શમા ંવસતા �જુરાતીઓ માટ�

(4) ‘� ^E� ��’ b��SZ : માનવ કx યાણના �Kેે ઉમદા ��િૃત કરવા બદલ Y�ુિસc ધ લેખક ^ી

બાલાભાઇ વી.દ�સાઇ (‘જયAભn ́ ’ુ) ની 7 mિૃતમા ંઆ એવોડ આપવામા ંઆવે છે.

(5) �� 8��, m A� , ��n� �к+�� b��SZ : �જુરાતમા ંસગંીત, N8ૃ ય અને નાટકના �Kેે

િવશીb ટ િસિc ધ �ાV ત કરનારને ’�જુરાત સગંીત, N8ૃ ય, નાટÊ અકાદમી’ c વારા આ એવોડ

આપવામા ંઆવે છે.આ એવોડ તર�ક� િન6�વત રકમ, શાલ અને તાºપK એનાયત થાય છે.

(6) �0d�� :��0Z-8tк : ‘�જુરાત સાZહ8 ય પZરષદ’ ના આ�7 થાપક ^ી રણtજતરામ વાવાભાઈ

મહ�તાની 7 mિૃતમા ંભાષા-સાZહ8 ય, ઇિતહાસ, કલા અને સ7ં �ૃિતના �Kેે ^ેb ઠ �દાન કરનારને ઇ.સ. 1928 થી

‘રણtજતરામ YવુણચXંક’ આપવામા ંઆવે છે.




��кm A�

(1) ��*� : ગરબો શp દ ‘ગભદ�પ’ ઉપરથી બd યો છે.�જુરાતમા ંશ6}ત��ૂ �ચAલત થઇ 8 યારથી

ગરબો લોકિ�ય છે. ગરબામા ંમાટલીમા ંિછXો રાખીને દ�વો ગોઠવવામા ંઆવે છે. આ ગરબાને માથા ઉપર

લઇને નવરાKીમા ં7 Kીઓ આ�શZકત SAબકા, બ@ચુરા વગેર�ના ગરબા ગાય છે.

(2) �� : હª ્લીસક અને લા7 ય N8ૃ યમાથંી તેનો જd મ થયો છે. વૈb ણવ સ�ંદાયની અસર વધતા ં

રાસ લોકિ�ય બd યો છે.

(3) ��m A� : હાલીN8ૃ ય Yરુત tજx લાના wૂબળા આZદવાસીઓNુ ંN8ૃ ય છે. એક પ|ષ અને એક

7 Kી ગોળાકારમા ંગોઠવાઇને, ક� મર ઉપર હાથ રાખીને નાચ ેછે.સાથે ઢોલ અને થાળ� વગાડતા ંહોછ છે.

(4) E��m A� : પચંમહાલના ંભીલN8ૃ યો પૈક� Ocુ ધN8ૃ ય િવશેષ �ણીs ુછે. Ocુ ધNુ ંકારણ �ેમસગં

હોય છે.આ N8ૃ ય ��ુુષો કર� છે.ઉd માદમા ંઆવી જઇને તેઓ AચAચયાર�ઓ પાડ� છે. અને જોરથી �દૂકા માર�

છે.આ N8ૃ ય કરતી વખતે તેઓ તીરકામઠા,ં ભાલા ંવગેર� સાથે રાખે છે અને પગમા ં�ઘૂરા બાધેં છે. સાથે

મ[ંરા � ૂગંીવા� અને ઢોલ પણ વાગતા ંહોય છે. ભ|ચ tજx લામા ંિશયાળામા ંથs ુ ંઆ N8ૃ ય ‘આગવા’ તર�ક�

ઓળખાય છે. ઓખામડંળના વાઘેરો અને પોરબદંરના મેર તલવાર સાથે �ૂદકા મારતા ંઆ N8ૃ ય કર� છે.

(5) +�8S, � �� : દાZંડયા રાસમા ંભાગ લનેારના હાથમા ંબ ેદાZંડયા હોય છે. આ દાZંડયા સાથે તે

તાલબc ધ ર�તે ગોળાકારમા ંફર� છે.અને સામસામા બસેીને અથવા ફરતા ફરતા પર7 પર દાZંડયા અથડાવે

છે. આ રાસ સાથે ઢોલ, તબલા,ં મ[ંરા વગેર� પણ વાગતા ંહોય છે.

(6) ��~� v8$0 : રંગીન કાપડની પ�ી, રાશ ક� દોર�ને એક કડ�મા ંબાધંીને �Lુ છો બનાવાય છે. એક

હાથમા ંદોર�નો છેડો અને બી� હાથમા ંદાZંડયો પકડ�ને N8ૃ ય કરવામા ંઆવે છે. આ N8ૃ યમા ંદોર�ની � ૂથંણી

અને હલનચલન mnુ ય છે. આ N8ૃ યમા ં��ુુષો ભાગ લે છે.

(7) nf ?0� m A� : આ N8ૃ ય ધા\ુ ંભરવા માટ� �નૂાને પીસતી વખતે થાય છે. ચોરવાડ અને

વેરાવળની ખારવણ બહ�નો ZટV પણી વડ� ટ�પવાની Z+યા સાથે તાલબc ધ N8ૃ ય કર� છે.




(8) ?p��m �8 m A� : નકળકાઠંાના પઢારો મ[ંરા ંલઇને ગોળાકારમા ંN8ૃ ય કરતા હોય છે.પગ પહોળા

રાખીને હલસેા ંમારતા હોય છે ક� અડધા બસેીને, અડધા Yઇૂને N8ૃ યની િવિવધ mXુાઓ કરતા હોય છે. આ

N8ૃ ય સાથે એકતારો, તબલા,ં બગAલOુ ંઅને મોટા ંમ[ંરા વગાડવામા ંઆવે છે.

(9) ��8S�� /�m A� : ઉ4ર �જુરાતમા ંનવરાિKમા ંસો�, મહ�રવાડા, |પાલ વગરે� mકૂ�ને આ

N8ૃ ય કર� છે. એક બહ�ન ગવરાવે છે અને બી[ બહ�નો માથે માડંવી mકૂ� હાથમા ંતાળ� આપી N8ૃ ય કર� છે.

(10) ��m A� : મહ�સાણા tજx લાના ં ઠાકોરો હોળ� તથા મેળાના �સગંોએ હાથમા ં |માલ રાખી

N8ૃ ય કરતા હોય છે. ઘોડા ક� અd ય પ�Nુુ ંમહો�ંુ પહ�ર�ને પણ આ N8ૃ ય કરાય છે.

(11) ��-� к) ��-m A� : સીમતં, લR ન ક� જનોઇના �સગં ેરાદંલ માતાને તેડવામા ંઆવે છે, રાદંલ

માતા ફરતી બહ�નો રાદંલમાની 7 sિુત કરતા ંહમચી ´ ૂદં� છે ક� Zહ{ચ લે છે.

(12) ��S� : રાસડામા ંલોકસગંીત mnુ ય હોય છે. આ Kણ તાલી રાસનો એક �કાર છે. કોળ� અને

ભરવાડ કોમોમા ં 7 Kી-�|ુષો સાથે રાસડા લે છે. રાસડામા ં ઉપયોગમા ં લવેાતા ં વા�ોમા ં મોરલી, પાવા,

શરણાઇ, કરતાલ, ઝાઝં, �ઘૂરા, મ[ંરા, ઢોલ, ઢોલક, ડફ અને ખજંર� mnુ ય છે.

(13) ��m A� : મેર �િતNુ ંલડાયક ખમીર અને આકષક બા@બુળ આ N8ૃ યમા ંઆગ�ુ ં 7 વ|પ

ધારણ કર� છે. ઢોલ અને શરણાઇ એમના ં �રુાતનને Aબરદાવતા ં હોય છે. મેર લોકોમા ં પગની ગિત

તાલબc ધ હોવા છતા ંતરલતા ઓછ� હોય છે. Áાર�ક તેઓ એક થી દોઢ મીટર Iટલા çચા ઊછળે છે અને

વીરરસ તથા રોXરસની �સd ન ગભંીર છટા ઉભી કર� છે.

(14) �+,2m�8 ;��m A� : �ફરાબાદ પાસે જ\ંસુર ગામમા ંસીદ� લોકોની Kણસો વષ 0ૂની

વસાહત છે. તેઓ mળૂ આZ¼કાના અહÐ આવીને વસેલા mસુલમાનો છે. હાથમા ંમશીરાને (નાAળયેરની આખી

કાચલીમા ં કોડ�ઓ ભર�ને) તાલબc ધ ખખડાવે છે.મોરિપL છNુ ં ëડં, નાના ઢોલકા ં એમના ં સાધન છે.

સીદ�ઓનો mખુી ગીતો ગાતો અને ગવરાવતો �ય, ટ�ક માર� �ય અને બધાને માથે મોરિપL છનો ôડો

ફ�રવતો �ય છે.

(15) S�8�� m A� : ડાગં tજx લાના ંઆZદવાસીઓNુ ંડાગંીN8ૃ ય ‘ચાળો’ તર�ક� ઓળખાય છે. ‘માળ�નો

ચાળો’, ‘ઠાકયા ચાળો’ વગરે�. ડાગંીN8ૃ યના 27 �તના તાલ છે. તેઓ ચકલી, મોર, કાચબા વગેર� Iવા ં




�ાણીઓ અને પખંીઓની નકલ N8ૃ ય 7 વ|પે કર� છે. થાપી, ઢોલક, મ[ંરા ક� પાવર� નામના ંવાtજ{Kોમાથંી

Yરૂ વહ�તા થતા ંજ 7 Kી-�|ુષો નાચવા માડં� છે.

��к��nк : E��

અસાઈત આશર� 360 ભવાઈ વેશ લn યાની લોકવાયકા છે.તેમા ’રામદ�વનો વેશ’ 0ૂનામા ં0ુનો હોય

એમ લાગ ેછે. તેમણે સામાtજક �ુZરવાજો ઉપર �હાર કરતા વેશો પણ આV યા છે. ’કજોડાનો વેશ’ નાનકડા

વર અને Oવુાન પ8 નીના [વનનો Aચતાર આપે છે. તેમા ં રંગલો એ બનેી વL ચનેા સવંાદોને જોડતો,

ઠસાવતો અને કટા� કરતો હોય છે.

શા7 Kકારોએ ભવાઈને ’ભાવ�ધાન નાટકો’ કåા ંછે.




E�� x��

ભારતીય ઇિતહાસના mnુ ય Kણ ભાગ પડ� છે :

1. �ાAચન Oગુ 2. મc યકાલીન Oગુ 3. અવાચીન Oગુ

1. P�-��

• �6� � 8V @A��

V $Q : િસ{¹ ુનદ�ના Zકનાર�

� : ઇ.સ. �વૂ 3000 થી 1500 Yધુી

ш�)� : મોહf-જો-દડો, હડV પા અને લોથલ

* ઇ.સ. 1922 - 23 મા ં�ાAચન સ� યતાઓની ખોજમા ંિસ{ધ (પાZક7 તાન) ના લારખાના ં tજx લામા ં

ખોદકામ કરતી વખતે આ સ� યતાના અવશેષો મળ� આ_ યા હતા. ભારતમા ંઆ સ7ં �ૃિતના અવશેષો લોથલ,

રંગ�રુ, રોજડ�, �ોળાવીરા (�જુરાત), કાલીભગંન (રાજ7 થાન), બનાવાલી (હZરયાણા),

રોપાર(પ�ંબ)માથંી મળ� આ_ યા છે.

��ш�B n��2 : ��કx યાણમા ં રસ ધરાવનાર _ યવિ7 થત અને �qત રાજતKં હશે.ઘç, ચોખા,

જવ, wુધ, માછલી અને માસં mnુ ય આહાર, Yતુરાઉ અને ઊની કપડા,ં ચાદં�, સોN ુ ંઅને તાબંાના ંઘર�ણા ં

ઉપયોગમા ં લેવાતા હતા.ં V ¢ થરના ં હિથયારો, ખતેી, િશકાર, માછ�માર� અને �ાણીઓનો ઉછેર

આય[િવકાના ંmnુ ય સાધન હતા.ં નગર રચના આયોજનબc ધ હતી. પાક� Õટોના બે માળના ંમકાન અને

ગટર _ યવ7 થા હતી. Kાજવા અને તોલમાપના ં સાધનો મ§યા ં છે. િશવ, શ6}ત, માsદૃ�વી, �ાણી અને

વન7 પિતની ��ૂ થતી. લખાણ હ0ુ Yધુી ઉક�લી શકાOુ ંનથી. આય�ના @મુલા, વારંવાર આવતા ં�રૂ, આગ

અથવા ધરતીકંપને લીધે આ સ7ં �ૃિતનો િવનશ થયો હશે.

• ��+к�� = ` :

� : ઇ.સ. �વૂ¿ 2500 થી 2000 Yધુી




મc ય એિશયામાથંી આય� Zહ{wુ�ુશ પવતો ઓળંગીને ભારતમા ંઆવીને વ7 યા.

V $Q : આય� સૌ�થમ પ�ંબમા ંસV તિસ{¹નુા �દ�શમા ં7 થાયી થયા અને પછ� ગગંા અને

યmનુાના �દ�શો Yધુી વસાહતો 7 થાપી.

��ш�B n��2 :

�� V $� : qા� ય[વન, સભા અને સિમિત �ારા રા� ગામNુ ંશાસન સભંાળતા,

�રુોZહત, સેનાની અને qામીણ નામના Kણ mnુ ય અિધકાર�ઓ હતા.

��d�к : સOં}ુત �ુ½ંુબની �થા �ચAલત હતી. િપતા �ુ½ંુબના વડા હતા. 7 KીઓNુ ં7 થાન

ઘ�ુ ં�� ુઅને માનભOુ હs ુ.ં એક પ8 ની8 વની �થા હતી. શાકાહાર� ભોજન લવેાs ુ ંહs ુ.ં

=�$�к P} A�� : ખતેી, પ�પુાલન, િશકાર, કાપડ વણવાનો ઉ�ોગ, Yથુાર�કામ, ªહુાર�કામ

;�Z : Yયૂ, અિR ન, ઇd X, વ�ુણ, �¢ૃ વીની ��ૂ, યTોમા ં´બૂ ^c ધા હતી. રા�ઓ રાજYયૂ

અને અ=મેઘ યT કરતા.

�� : (1) વેદ (2) ઉપિનષદ (3) �ા�ણ qથંો (4) આર¶યક (5) મN7ુ mિૃત (6) �રુાણ

� : ઇ.સ. �વૂ 2000 થી 700 Yધુી

��s � �V $� : બળવાન રા�શાહ, 7 થાયી લ» કર, ગણરા¦યો, અયોc યા, ઇd Xપ7 થ અને

મvરુા Iવા ંમોટા ંશહ�રો, _ યાપાર અને ઉ�ોગ વc યા.ં

;�Z : ��ા, િવb � ુઅને મહ�શની ��ૂ, ભાગવs ્ધમની શ|આત.

સમાજ_ યવ7 થા : સમાજના ચાર ભાગ પાડવામા ંઆ_ યા : (1) �ા�ણ (2) �િKય (3) વૈ» ય

(4) �Xુ. િવભાજન શ|આતમા ંકમ �માણે પણ ધીમે ધીમે જd મ �માણે બd Oુ.ં [વનકાળ

ચાર સરખા ભાગમા ંવહfચવામા ંઆ_Oુ ં: (1)��ાચચા^મ (2)�હૃ7 થા^મ (3)વાન�7 થા ^મ




(4) સd ય7 થા^મ

સાZહ8 ય : (1)મહાભારત (2)રામાયણ (3)YKૂ (4)ઉપવેદ (5)વેદાગં (6)ભારતીય દશન

શા7 K

• *.¡ ;�Z :

� : ઇ.સ. �વૂ 566 થી 486 7 થાપક : ગૌતમ \Pુ (િસPાથ)

*.¡ ;�Z�� к� : \PુNુ ંિનમળ ચાZરÑય અને �િતભાસપંd ન _ ય6}ત8 વ. ��ની ભાષામા ં

સાદો અને સરળ ઉપદ�શ. વણન_ યવ7 થા અને �ચ-નીચના ભદેભાવ ન હતા.

�� ¡�8�� : (1) ચાર મહાન સ8 ય (2) અb ટાગં િવચારધારા (3) િનવાણ (4) અZહ{સા

(5) કમનો િસPાતં, કિનb કના સમયમા ંબૌP ધમના બે પથંો પડ¨ા : મહાયાન અને હ�નયાન

• 4� ;�Z :

� : ઇ.સ. �વૂ 599 થી 527

V $�?к : ઋષભ દ�વ, મહાવીર 7 વામી (વધમાન) – gન ધમના ૨૪મા ંતીથકર

�¡�8�� : (1) િKર8 નનો િસPાતં : સ� ય�્ દશન, સ� ય�્ Tાન, સ� ય�્ ચાZરÑય

(2) પાચં �તોનો િસPાતં : અહÐસા, સ8 ય, અ7 તેય, અપZરqહ, ��ચય,

��a ш��к�Q :

� : ઈ.સ. �વૂ 603 થી 324

��;�� : પાટલી�Kુ

� v� ��к��Z2 : (1) Aબ{Aબસાર (2) અ�તશÉ ુ(3) િશ�નુાગ (4) મહાપöાનદં (5) ધનાનદં




�к8+�m�8 =��0 : (�.. T v�Z 326 $� 324 )

મેસેડોિનયા(qીસ) ના બાદશાહ એલેકઝાડંર� (િસકંદર) ઈ.સ. �વૂ 326 મા ંભારત પર આ+મણ

કOુ. ઝેલમ નદ�ના Zકનાર� પ�ંબના રા� પોરસ સામેના OPુમા ંિસકંદર િવજયી નીવડ¨ો.

�� Z �� : (�.. 322 $� 285 )

V $�?к : ચXં�Vુ ત મોય

�� к��Z2 : (1) ચXં�Vુ ત મોય (2) Aબ{wુસાર (3) સºાટ અશોક

��V �� : પ�ંબ, િસ{ધ, ઉ4રમા ંપાટલી�Kુથી Zહ{wુ�ુશ અને દA�ણમા ંનમદા Yધુી.

ચXં�Vુ તના �Kુ Aબ{wુસાર� છેક મૈYરુ Yધુી શાસન ફ�લા_ Oુ ંહs ુ.ં

��шB n��2 : ચXં�Vુ ત દ�શનો �થમ રાb ¤�ય રા� ગણી શકાય. તેN ુ ં�Yસૂી તKં ´બૂ

_ યવિ7 થત હs ુ.ં ચXં�Vુ તના રાજક�ય સલાહકાર કૌZટx યે (ચાણÁ)ે ‘અથશા7 K’ નામNુ ં�7ુ તક

લn Oુ.ં qીક �િતિનિધ મેગ7 થિનસે ચXં�Vુ તના શાસન િવશે ’ઇિd ડકા’ નામNુ ં�7ુ તક લn Oુ.ં

¢�n �ш�к : ચXં�Vુ તનો પૌK અને Aબ{wુસારનો �Kુ

� : ઈ.સ. �વૂ 272 થી 232 Yધુી

* ઇ.સ. �વૂ 261 મા ંથયેલા કAલ{ગના OPુ બાદ અશોકનો શાસન �8 યેનો અAભગમ બદલાયો.

તે અZહ{સાનો �ચારક બd યો અને તેણે બૌP ધમનો ફ�લાવો કય�.

• ��f � �� :

� : ઈ.સ. 320 થી 550

��V �� : ��ા�Kુથી યmનુા અને Zહમાલયથી નમદા Yધુી

mnુ ય રાજકતાઓ : ચXં�Vુ ત પહ�લો, સmXુ�Vુ ત, ચXં�Vુ ત બીજો (િવ+માZદ8 ય)




��ш�B n��2 : �ાAચન ભારતનો YવુણOગુ, d યાયતKં ઘણો સારો િવકાસ થયો, ખતેી પર

કરભારણ ઓì,ં પરદ�શો સાથે _ યાપાર, સ7ં �ૃત સાZહ8 યનો YવુણOગુ, 7 થાપ8 ય અને કલાના ં

�Kેે અજોડ �ગિત, કાAલદાસ, આયભ�, વરાહિમZહર, શકંરાચાય, ધનવતંર� આ સમયમા ં

થયા હતા.

• હષવધન (ઈ.સ. 606 થી 647 ) :

��V �� : ��ા�Kુથી પ�ંબ, Zહમાલયથી નમદા રાજધાની : કનોજ

િવિશb ટતાઓ : હષવધન �ાAચન ભારતનો છેx લો મહાન સºાટ હતો. મહાન િવIતા અને

�ુશળ વહ�વટકતા, શ|આતમા ંશૈવધમÂ, પાછલી tજ{દગીમા ંબૌP ધમ 7 વીકાય�. ચીની

યાKા© Oએુન સગં Zહ{દની mલુાકાતે. તેના દરબારમા ંબાણભ�, કિવ મOરૂ, મહાપZંડત

જયસેન હતા.

• £�+, £�+, P�+)ш�к ��5�2 :

* પાડં¨ (�દ�શ : દA�ણ તિમલના�ુ)

mnુ ય રાજકતાઓ : અZરક�સર� મારવમા, જયવમા, Y ુદંર પાડં¨, વીર પાડં¨

* પાલ (�દ�શ : બગંાળ)

7 થાપક : ગોપાલ

mnુ ય રાજકતા : ધમપાલ

* રાb ¤�ટૂ (�દ�શ : તેલગંણા)

mnૂય રાજકતાઓ : ગોિવ{દ Kીજો, અમોઘવષા, �ૃb ણ Kીજો




* ચોલ (�દ�શ : ઉ4ર તિમલના�ુ)

7 થાપક : િવજયાલય (િવજયયાZદ8 ય)

mnુ ય રાજકતાઓ : પરાતંક પહ�લો, રાજરા�દ�વ, રાId X ચોલદ�વ પહ�લો

* �!ૂર-�િતહાર (�દ�શ : કનીજ)

mnુ ય રાજકતાઓ : વ8 સરાજ, નાગભ� બીજો, ભોજ

રજ�તૂો :

(1) પરમાર (�દ�શ : માળવા)

mnુ ય રાજકતાઓ : ભોજ, િવ{c યવમન

(2) ચદં�લા (�દ�શ : \ુદં�લખડં)

mnુ ય રાજતાઓ : યશોવમા, િવ�ાધર

(3) ચૌહાણો (�દ�શો : Zદx લી, રાજ7 થાન)

mnુય રાજકતા : �¢ૃ વીરાજ ચૌહાણ

* યાદવો (�દ�શ : દ�વAગZર મહારાb ¤)

7 થાપક : Aભલમ

mnુય રાજકતાઓ : Aભલમ, િસ{ગબાન, �ૃb ણદ�વ, રામદ�વ

* હોયસલો (�દ�શ : કણાટક)

7 થાપક : Nપૃકામ

mnુ ય રાજકતાઓ : Nપૃકામ, િવb �વુધન

* ચાªÁુો (�દ�શો : લાટ, સૌરાb ¤, બદામી, Æä �દ�શના િવ7 તારો)




mnુ ય રાજકતાઓ : �લુક�શી પહ�લો, ક�િતÅવમા, �લુક�શી બીજો, તૈલપ

2. �� к��

• : �� v+ �q�� : x.. 998 $� 1030

મહmદૂ ગઝનવીએ ભારત પર 17 વાર આ+મણ કOુ¥. ઇ.સ. 1026મા ંએણે �જુરાતમા ંઆવેલ

સોમનાથ મZંદર પર આ+મણ કર� ª ૂટં¾ ુ ંહs ુ.ં

• ��8�+ h��, : x.. 1175 $� 1206

ભારતમા ંm6ુ7લમ સx તનતનો પાયો નાખનાર, Zદx લીથી અજમેર Yધુીનો �દ�શ મેળ_ યો.તરાઇના ં

�થમ OPુ (ઇ.સ. 1191) મા ં�¢ૃ વીરાI મહમંદ ઘોર�ને હરા_ યો. તરાઈના બી� OPુ (ઇ.સ.

1192 મા)ં ઘોર�એ �¢ૃ વીરાજને હરા_ યો અને તેનો વધ કય�.

• +R �� R �� : x.. 1206 $� 1526

�લુામ વશં (ઇ.સ. 1206 થી 1290)

7 થાપક : �ુs\ુ¬ુ�ન ઐબક (ઇ.સ. 1206 થી 1210)

* મહમંદ ઘોર�ના m8ૃ O ુપછ� �ુs\ુ¬ુ�ન ઐબક� લાહોરમા ંસાવભૌમ સ4ા ધારણ કર�. Zદx લી અને

અજમેરમા ંમિ7 જદ બધંાવી અને Zદx લીમા ં�ુsબુિમનારNુ ંબાધંકામ શ| કરા_ Oુ.ં

- શમY¬ુ�ન અx તમશ (ઇ.સ. 1210 થી 1236)

�ુsબુિમનારNુ ંિનમાણ કાય ��ુુ કOુ. ભારતમા ં�થમવાર ચાદં� અને તાબંાના અરબી િસ�ા

ચલણમા ંmકૂયા.




- રAઝયા Yxુ તાન (ઇ.સ. 1236 થી 1240)

Zદx લી પર શાસન કરનાર �થમ અને એકમાK mિુ7 લમ મZહલા

નાસી|¬�ન મહમદ (ઇ.સ. 1246 થી 1266)

- R યાY¬ુ�ન બx બન (ઇ.સ. 1266 થી 1286)

х�e �8ш (x.. 1290 $� 1320)

V $�?к : Yલુતાન જલાª¬ુ�ન Aખલ[ (ઇ.સ. 1290 થી 1316)

- �ુs\ુ¬ુ�ન mબુારકશાહ (ઇ.સ. 1316 થી 1320)

અલાઉ¬�ન Aખલ[ ધમાધ શાસક હતો. Zહ{wુઓ પર Kાસ �જુરવામા ંગૌરવ અNભુવતો.તેણે

�જુરાત, માલવા, રાજ7 થાન અને દA�ણના �દ�શો [8 યા હતા. તેણે [વનજ|Zરયાતની વ7 sઓુNુ ં

ભાવિનયમન કOુ હs ુ.ં

�h�х �8ш (x.. 1320 $� 1414) :

V $�?к : AગયાY¬ુ�ન તઘલખ (ઇ.સ. 1320 થી 1325)

- મહમંદ Aબન તઘલખ (ઇ.સ. 1325 થી 1351)

રાજધાની Zદx લીને દA�ણમા ં દોલતાબાદ ખસેડ� અને થોડા સમય બાદ ફર� Zદx લીને રાજધાની

બનાવી. તાબંાના િસ�ા અમ લમા ંmÁૂા.

આ સમયમા ંઆરબ mસુાફર ઇp નબsતુા ભારતમા ંઆ_ યો હતો.

- ફરોઝ શાહ તઘલખ (ઈ.સ. 1351 થી 1388)

તેનો સમય શાિંત અને સm ૃ]્Pનો સમય હતો, તેણે પાચં નહ�રો બધંાવી હતી. તેણે Zફરોઝ�રુ,

Zફરોઝબાદ, Zહસાર, Zફરોઝા, જૌન�રુ નામના ંનગરો વસા_ યા.ં




* ઇ.સ. 1398 મા ંનસી|¬�ન તઘલખના સમયમા ંsકુó વશંના તૈmરૂ લગં ેZદx લી પર આ+મણ કર�ને

ªુટં ચલાવી હતી.

I + �8ш (�.. 1414$� 1450) :

* Aખઝરખાને સૈયદ વશંની 7 થાપના કર�. Zદx લી અને આ0ુબા0ુના ક�ટલાક tજx લાઓ પર રાજ કOુ

હs ુ.ં

��+, �8ш (x.. 1451 $� 1526) :

V $�?к : બદલોલ લોદ� (ઈ.સ. 1451 થી 1488)

* Zદx લી સx તનતની �િતb ઠા �નુઃ7 થાિપત કર� અને જૌન�રુને Zદx લી સx તનતમા ંભેળવી દ�¹ુ.ં

- િસકંદરો લોદ� (ઇ.સ. 1489 થી 1517)

Aબહાર અને પિ÷મ બગંાળ પર [ત મેળવી.ઇ.સ. 1504 મા ંઆગરા નગરની 7 થાપના કર�.

રાજધાની Zદx લીથી આગરા ખસેડવામા ંઆવી.

- ઇ�ાહ�મ લોદ� (ઇ.સ. 1517 થી 1526)

લોદ� વશં અને Zદx લી સx તનતનો છેx લો રા�.

કા\લુના ં રા� બાબર અને ઇ�ાહ�મ લોદ� વL ચ ે પાણીપતNુ ં OPુ (ઇ.સ. 1526) થOુ.ં બાબર� ઇ�ાહ�મ

લોદ�ને Zદx લીમા ંmઘુલ સાºા¦યની 7 થાપના કર�.

• �� m�8 �6�� s (x.. 1336 $� 1565 ) :

V $�?к : હZરહર અને \�ુારાય

�� к��Z2 : હZરહર અને \�ુારાય, �ૃb ણદ�વરાય

* િવજયનગરNુ ંરાજય 200 વષ રÄ ુહs ુ.ં ઇ.સ. 1565 ના તાAલકોટના OPુમા ંઆZદલશાહ�,




િનઝામશાહ�, �ુતબશાહ� અને �ીદશાહ� રા�ઓ ચડ� આ_ યા અને િવજયનગરના રા�

રામરાયને હરા_ યો.

• ��h� �¢�s (x.. 1526 $� 1540 �� x.. 1555 $� 1857 ) :

�� к��Z2 :

(1) *�*� (x.. 1526 $� 1530 ) : mઘુલ સાºા¦યનો 7 થાપક

ઇ.સ. 1527 મા ંરાણા સqંામિસ{હને હરાવીને આગરા કબI કOુ¥. તેણે તેની આ8 મકથા sઝુ-ક�-

બાબર� લખી.

(2) c�� (x.. 1530 $� 1540, 1555 $� 1556) :

બાબરનો �Kુ. બાબરના m8ૃ O ુપછ� Zદx લીનો શાસક બd યો. શેરશાહ સામે હાર�ને પિશÅયા જતો રåો.

શેરશાહના m8ૃ O ુપછ� ઇ.સ. 1555 મા ંપોતાના ભાઇઓ અને અફઘાનોને હરાવીને ફર� Zદx લીનો રા� બd યો.

(3) ш��ш�� :��, (�.. $� 1540 $� 1555) :

@મુાOનેુ હરાવીને Zદx લીના રા� બd યો. �ુશળ રાજકતા, સવતોmખુી સધારા અને સZહb �ુ ં નીિત,

ટપાલ _ યવ7 થા દાખલ કરનાર, તોલમાપના ંપZરમાણ નકક� કરનાર, પેશાવરથી કોલકાતા Yધુીનો qાd ડ

¤ંક રોડ બધંા_ યો.

(4) �к*� (�.. 1556 $� 1605)

@મુાOનુો સૌથી મોટો �Kુ 13 વષની çમર� રાજગાદ� એ બેઠો. પાણીપતના બી� OPુ (ઇ.સ. 1556)

મા ંહ�m ુને હરા_ યો જય�રુની રજ�તુ રાજ�ુમાર� જોધાબાઇ સાથે લR ન કયા. ઈ.સ. 1576 મા ંહx દ� ઘાટ�ના

OPુમા ંરાણા�તાપ ને હરા_ યો. શેખ સલીમ ચી7 તીના ંમાનમા ંરાજધાની આqા થી ફતે�રુ – િસ+� ખસેડ�.

અકબરના દરબારમા ં નવર8નો હતા.ં ઇ.સ. 1581 મા ં દ�ને – એ – ઇલાહ� ધમ 7 થાV યો. સવધમની

સd ભાવની નીિત રાખી.

(5) ��8��, (�.. 1605 $� 1627) :




અકબર નો �Kુ, mળુ નામ સલીમ. અકબરના m8ૃ O ુપછ� રા� બd યો. ઇ.સ. 1611મા ંમહ�| નીશાને

પરણયો અને એને Nરુજહા ંનામ આV O.ુ ÕR લેd ડના �તીિનધી સર થોમસ રોએ. ઇ.સ. 1613 મા ંજહાગંીર

પાસે થી Yરુતમા ં કોઠ� 7 થાપવાની લીધી. ��ુુ અ0ુ નદ�વની શહાદત થી શીખો નારાજ થયા. મેવાડના

િવજય એક મહાન લ» કર� િસ]P.

(6) ш��8 (�.. 1328 $� 1658) :

* જહાગંીરનો �Kુ, શહ�નશાહ બd યો.

* િ�ય રાણી mમુતાઝ મહલની યાદમા ં આગરામા ં તાજમહલ (સગંમેરમરમા ં કંડાર�ª ુ ં �ેમકા_ ય)

બધંા_ યો. અહમદનગર, Aબ��રુ, ગોલક�ડા, કંધાર અને કમાર�રુા પર િવજય મેળ_ યો. લાલ Zકx લા, �મા

મિ7 જદ, મોતી મિ7 જદ, દ�વાને આમ અને દ�વાને ખાસN;ુ િનમાણ કરા_ Oુ.ં ઈ.સ. 1658 મા ં�Kુ ઓરંગઝેબ

�ારા ક�દ અને 8 યા ંજ ઈ.સ. 1666મા ંm8ૃ O.ુ

* શાહજહાનંો સમય mઘુલ સાº¦યનો YવુણOગુ મનાય છે.

(7) ¥�8�q�* (�.. 1659 $� 1707)

િપતા શાહજહાનેં ક�દ કર� અને બધા ભાઈઓની કતલ કર�ને રા� બd યો. ધમઝNનૂી હતો. મZંદરો

તોડા_ યા ંઅને ઉ8 સવો પર �િતબધં mકૂયા. ઈ.સ. 1675 મા ં��ુુ તેગબહાwુરને Zદx લી બોલાવી િશરL છેદ

કય�. ��ુુ ગોવÐદિસ{હ� શીખ ��ને શ7 Kો ધારણ કરા_ યા અને ખાલસા પથં 7 થાV યો. mઘુલ સાºા¦યની

પડતી શ| થઇ.

• �� :

* છKપિત િશવા[ (ઈ.સ. 1664 થી 1680)

* સભંા[ (ઈ.સ. 1680 થી 1689)

* રા�રામ (ઈ.સ. 1689 થી 1700)

* તારાબાઇ (ઈ.સ. 1700 થી 1707)




* શા@ ુ(ઈ.સ. 1707 થી 1748)

3. ��Z-��

* ઈ.સ. 1498 મા ંપો½ુગીઝ ખલાસી વા7 કો-દ-ગામાએ ભારત આવવાનો નવો દZરયાઇ માગ શોcયો.

* ઈ.સ. 1510 મા ંઆx ફોd સો દ આx બ\કુક� ગોવા [8 Oુ.ં

* ઈ.સ. 1595 મા ંડચ લોકો ભારત આ_ યા અને ઈ.સ. 1602મા ંડચ ઈ7 ટ ઇિd ડયા કંપનીની 7 થાપના કર�.

* ઈ.સ. 1613મા ંસર થોમસ રૉએ જહાગંીરના દરબારમા ંપરવાનગી લઇને Yરુતમા ંવેપાર� કોઠ� 7 થાપી

* ઈ.સ. 1670 મા ં¼fચ લોકો ભારત આ_ યા.

* રૉબટ કલાઇવની રાહબર� હ�ઠળ Sqજેોએ કણાટકના OPુોમા ં¼fચનો હરા_ યા.

* ઈ.સ. 1757મા ં V લાસીના ં OPુમા ં કલાઇવે મીર�ફર સાથે �Vુ ત સિંધ કર�ને બગંાળના િસરાજ –ઉw્-

દૌલાને હરા_ યા.

* ઈ.સ. 1764મા ંબકસરના OPુમા ંSqજેોઓ Aબહાર અને બગંાળ [8 યા.ં

* ઈ.સ. 1758મા ંરોબટ કલાઇવ બગંાળના �થમ ગવનર િનOકુત થયા.

• к8?�� ш��

* �� )�V n8J (�.. 1772 $� 1785) :

ભારતના �થમ ગવનર જનરલ. ઈ.સ. 1773મા ં ર�R OલુZેટ{ગ એકટ (િનયામકલ ધારો) અમલમા ં

આ_ યો. d યાય માટ� tજx લાઓમા ંદ�વાની અને ફોજદાર� કોટ�ની 7 થાપના થઇ.

* ��SZ к��Z��^� (�.. 1785 $� 1793) :




કાયમી ધોરણ ેજમીન માAલક�નો હક આV યો. કાયમી જમાબધંી દાખલ કર�. કાયદાNુ ં �7ુ તક ’

કોનવોલીસ કોડ’ તૈયાર કરા_ Oુ.ં

* ��SZ ��V �� (�.. 1798 $� 1805) :

ટ�� ુYxુ તાનને હરાવી. સહાયકાર� યોજના c વારા A�ટ�શ શાસનનો િવ7 તાર કય�.

* ��SZ �)�V nJ 8 (x.. 1813 $� 1823) :

ઈ.સ. 1816 મા ંનેપાળ પર [ત મેળવી.

Kી� મરાઠા િવqહ (ઈ.સ. 1818 ના Sતે ભારતમા ંમરાઠ� સતાનો Sત આ¶ યો. ઈ.સ. 1818મા ંમc ય

ભારતમા ં�� ને Kાસ આપતા. પીઠારાવોનો નાશ કર� દ�શ મા ંશાતંી અને સલામતી 7 થાપી.

* ��SZ �� *¦n,к (�.. 1828 $� 1835) :

Zહ{દ�ઓ ને çચા હોદા ઉપર િનમ�ુકં આપી. ઈ.સ. 1829 મા ંસતી થવાનો ર�વાજ ના\દુ કરતો કાયદો

બના_ યો. છોકર�ઓ ને wુધ પીતી કરવાના ર�વાજ પર �િતબધં mકુયો. �લુામી �થા ના\દુ કરવામા ં

આવી.માનવ બલી �થા પર �િતબધં mકુયો.

* ��SZ S)��o� (�.. 1848 $� 1856) :

ભારતમા ંસૌ�થમ ર�લવે (mુબંઇ અને થાણા વL ચે), તાર અને ટપાલZટZકટોની શ|આત થઇ. ખાલસા

િનતીનો અમલ કર� પ�ંબ, બમા, સાતારા, gત�રુ, ઝાસંી, સબંલ�રુ, નાગ�રુ, આકટ, ત�ં�રુ, કણાટક,

િનઝામ, અયોc યા વગેર� રા¦યો ખાલસા કયા.

• E�� =q�+,�� P$� �S� (�.. 1857 $� 1858) :

29 માચ, 1857 ના રોજ મગંલ પાડં� �થમ શહ�દ થયો. 10 મે, 1857 ના રોજ મેરઠમા ંિસપાઇઓએ બળવો

કય�.




ભારતની આઝાદ�ની �થમ લડત િનb ફળ ગઈ અને ઈ7 ટ ઇિd ડયા કંપનીના શાસનનો Sત

આ_ યો.નવે� બર, 1858મા ંભારત A�ટ�શ શાસન હ�ઠળ આ_ Oુ.ં

• E�� V ��8§ 8{�� :

* ઈ.સ. 1885મા ંZહ{દ� રાb ¤�ય મહાસભા(કøqસે) ની 7 થાપના થઇ.

* ઇ.સ. 1892મા ંઇિd ડયન કાઉિd સલ એકટ પસાર થયો.

* Zટળક� ‘ક�સર�’ અને ‘મરાઠા’ વતમાનપKમા ંમહાસભાની નરમ નેતાગીર�ની ટ�કા કર�.

* ઈ.સ. 1905મા ંલૉડ કઝને બગંાળના ભાગલા પાડયા. બગંભગં Æદોલન થOુ.ં 7 વદ�શી ચળવળ હ�ઠળ

િવદ�શી વ7 sઓુનો બZહb કાર કરવામા; આ_ યો.

* Zડસે� બર, 1906મા ંઢાકા mકુામે mિુ7 લમ લીગની 7 થાપના થઇ.

* Zડસે� બર, 1907મા ંYરુત mકુામે કøqસેના ભાગલા થયા.

* મોલ¿- િમd ટો Yધુારા(ઈ.સ. 1909)એ ભારતમા ંકોમવાદ અને વગવાદને ઉ4જેના આV Oુ.ં

* ઈ.સ. 1916મા ંહોમ|લ Æદોલનની શ|આત થઇ.

* મોd ટફડ Yધુારા (ઈ.સ. 1919) અNસુાર ક�d Xની ધારાસભાને ]��હૃ� બનાવી. શીખોને અલગ મતદારમડંળ

આપવામા ંઆ_ Oુ.ં

* _ યZકત 7 વાતÑંય નામશેષ બનાવતો રૉલેટ એકટ (ઈ.સ. 1919) પસાર થયો.

* 13 એિ�લ, 1919 ના રોજ અmતૃસરમા ંજAલયાવંાલા બાગ હ8 યાકાડં થયો.

* ફ�áઆુર�, 1922મા ંગોરખ�રુ tજx લાના ચોર�ચૌરા ગામે Zહ{સા થતા ંગાધંી[એ અસહકારની ચળવળને

mલુતવી રાખી.

* કøqસેમા ં7 વરાજયપ�ની 7 થાપના કરવામા ંઆવી. 7 વરાજયપ� ેઈ.સ. 1924 મા ં�ુટંણીમા ંભાગ લીધો

અને મોટ� સnં યામા ંિવજય મેળ_ યો.




* ઈ.સ. 1928 મા ંબારડોલી તાªકુામા; થયેલ અd યાયી જમીન મહ�Yલુ વધારા સામે બારડોલી સ8 યાqહ

થયો. વx લભભાઇ પટ�લ, સરદાર. બી�ુદ પા� યા.

* Zહd wુ7 તાનને ક�� ુબધંારણ આપ� ુ છે. તેની ભલામણ કરવા A�ટ�શ સરકાર� ઈ.સ. 1927 મા ંસાયમન

કમીશનની િનમ�ુકં કર�. તેના બધા સ� યો Sqજે હોવાથી લોકોએ બહ�b કાર કય�.

* Zડસે� બર, 1929 લાહોરમા ંજવાહરલાલ નહ��ુ ના �mખુપો હ�ઠળ કøqેસ અિધવેશન એ �ણુ 7 વરાજનો

ઈિતહાસીક ઠરાવ પસાર કય�. 26 મી �d Oઆુર�, 1930 નો Zદવસ 7 વાતKંય Zદન તર�ક� ઉજવાયો.

* 12 માચ, 1930ના રોજ ગાધંી[એ મીઠાનો અd યાયી કાયદો તોડવા દાડં��ૂચ કર�. 6 એ�ીલે દાડં�Zકનાર�

ચપટ� મીÓંુ ઉપાડ� ગાધંી[એ મીઠાના કાયદાનો ભગં કય�.

* સV ટ�� બર, 1931 મા ં ગાધંી[એ બી[ ગોળમે[ પર�ષદમા ં કøqસેના �િતિનિધ તર�ક� હાજર� આપી.

ગાધંી[ અસફળ રåા.

* 16 ઓગb ટ, 1932મા ંA�Zટશ સરકાર� કોમી �કુાદો �હ�ર કય�. I અNસુાર mિુ7 લમો, શીખો, Aà7 તીઓ અને

હZરજનોને અલગ મતદારમડંળો આપવામા ંઆ_ યા.

* ઈ.સ. 1935 ના કાયદા mજુબ �ાતંીય 7 વાયસ4તાનો અમલ થયો.

* સV ટ�� બર, 1939 મા ં]�તીય િવ=OPુ શ| થતા ંકøqસે �ધાનમડંળોએ રા[નામા ંઆV યા.ં �ાિંતક

7 વરા¦યના �યોગનો Sત આ_ યો.

* માચ, 1940મા ંmિુ7 લમ લીગની લાહોર બેઠક� પાZક7 તાન માટ�ની ઐિતહાસીક ઠરાવ પસાર કય�.

* ઓગb ટ, 1940 મા ં_ ય6}તગત સ8 યાqહની ચળવળ શ| થઇ. િવનોબા ભાવે �થમ સ8 યાqહ�

બd યા.

* માચ, 1942 મા ંR લેd ડના વડા�ધાન ચAચùલે Z+V સ િમશનની �હ�રાત કર�. આ દરખા7 તોમા ં

પાZક7 તાનનો 7 વીકાર થતો હોવાથી કøqસેે તેનો અ7 વીકાર કય�.




* Zહ{દના 7 વરા¦યનો �Ø ઉક�લવા માચ, 1945 મા ં‘વેવેલ યોજના’ ર0ૂ થઇ. જનાબ ઝીણાએ વચગાળાની

સરકારમા ંmિુ7 લમોને ફાળે આવતી બેઠકો m6ુ7લમ લીગે Yચૂવેલા ંનામથી જ ભરાય તેવો આqહ રાખતા ં

યોજના િનb ફળ ગઈ.

* 18 ફ�\આુર�, 1946 મા ંmુબંઈમા ંભારતીય નૌકાસૈd યના નાિવકોએ બળવો કય�.

માચ, 1946મા ંક�Aબનેટ િમશન યોજના ર0ૂ થઇ.

* mિુ7 લમ લીગે પાZક7 તાન મેળવવા ‘સીધા ંપગલા ંZદન’ (16 ઓગ7 ટ, 1946) ઊજવવાની હાકલ કર�.

ભારતમા ં કોમી @xુ લડો થતા ં ભારતના ભાગલાની માઉd ટ બેટન યોજના 3 0ૂન, 1947 ના રોજ કøqસે

7 વીકાર�. આ યોજનાને અNલુ�ીને A�Zટશ સસંદ� 0ુલાઇ, 1947મા ં’ Zહ{દ 7 વાતKંય ઘારો’ પસાર કય�.

* Zહ{wુ7 તાનના ‘ભારત’ અને ‘પાZક7 તાન’ એવા બે ભાગ પાડવામા ંઆ_ યા.

* ભારત 14મી ઓગ7 ટ, 1947 ની મc યરાિK આઝાદ થOુ.ં

4. ;�ZP��Zк� �� ;�Z

ઈ.સ. �વૂ 569 – મહાવીર 7 વામીએ gન ધમ 7 થાV યો.

ઇ.સ. �વૂ 563 – ગૌતમ \cુ X � બૈc X ધમ 7 થાV યો.

ઈ.સ. 1419 – ��ુુ નાનક� શીખ ધમ 7 થાV યો.

ઈ.સ. 1582 – શહ�નશાહ અકબર� દ�ન- એ –ઈલાહ� ધમ 7 થાV યો.

ઈ.સ. 1781 – 7 વામી સહ�નદં� 7 વાિમનારાયણ સ�ંદાય 7 થાV યો.

5. ?��Z�к��, ��¡�

1. કAલ{ગNુ ંOcુ X (ઈ.સ. �વૂ 261) : અશોક� કAલ{ગના રા�ને હરા_ યો.

2. થાણ=ેરNુ ંOcુ X (ઈ.સ. 1192) : �¢ૃ વીરાજ ચૌહાણનો મહમંદ ધોર�ને હાથે પરાજય થયો.

3. પાણીપતNુ ંપહ�ªુ ંOcુ X (ઈ.સ 1526 ) : બાબર� ઇ�ાહ�મ લોદ�ને હરા_ યો.

4. પાણીપતNુ ંબી0ુ ંOcુ X (ઈ.સ. 1556 ) : અકબરના હાથે હ�mનુો પરાજય.

5. હx દ�ધાટ�Nુ ંOcુ X (ઈ.સ. 1576 ) : અકબર� રાણા �તાપને હરા_ યો.

6. V લાસીNુ ંOcુ X (ઈ.સ. 1757 ) : કલાઈવે િસરાજ – ઉw્- દૌલાને હરા_ યો.

7. પાણીપતN ુKી0ુ OPુ (ઈ.સ.૧૭૬૧) : અહમદ શાહ અબદાલીએ મરાઠાઓને હરા_ યો.




8. �થમ 7 વાતKંય – સqંામ (ઈ.સ. 1857 ) : ભારતના રાજવીઓએ 7 વાતKંય માટ� સqંામ કય�.

9. ભારત – ચીન OPુ ( ઈ.સ. 1962 ) : ચીને ભારત પર આ+મણ કOુ¥.

10. ભારત – પાZક7 તાન OPુ ( ઈ.સ. 1965 ) : ભારતે પાZક7 તાને હાર આપી.

11. ભારત – પાZક7 તાન OPુ ( ઇ.સ. 1971) : બાRં લાદ�શનો જd મ થયો.

12. ભારત – પાZક7 તાન OPુ ( ઈ.સ. 1999) : કારAગલ સરહદ પરથી ¹સૂણખોરોને હટા_ યા.



M. 9723453941 GADHAVI CAREER ACADEMY NARODA – AHMEDABAD M.9601338205 *

E.��^�к E��

1.V $��, �� V ��

1. V $�� : ઉ4ર ગોળાધમ, એિશયા ખડંના દA�ણ ભાગમા ં

2. �_�8 : 84’ ઉ4ર અને 376 આ�ાશં�4ૃોની વL ચ ે

3. ккZ} A� : ભારતની મc યમાથંી – મc યમાથંી, રાજ7 થાન, મc ય�દ�શ, છ4ીસગઢ, ઝારખડં, પિ=મ

બગંાળ, િK�રુા, અને િમઝોરમ રા¦યોમાથંી – પસાર થાય છે

4. �)х�8ш : 678 �વૂ અને 9725 �વૂ ર�ખાશં�4ૃોની વL ચે

5. E�� P��0� : 82.5 �વૂ ર�ખાશં �તૃ – ભારતના મc ય ભાગ પરથી અલાહાબાદ અને

વારણસીની વL ચે થઈને પસરા થાય છે.

6. кn*8; : 74 થી 23.5 ઉ4ર અ�ાસં�તૃો ઉb ણ કZટબધંમા અને 23.5 થી 376 ઉ4ર

અ�ાસં�તૃો ઉ4ર સમશીતોb ણ કZટબધંમા ં

7. _�>~Q : 32,87,263 ચો Zકમી

8. o5� – +^_0 �8*�� : 3214 Zકમી

9. T v�Z- ?�� ?��Q�x : 2933 Zકમી

10. ��V �� +̈�B nb �� +)ш��8 V $�� : સાતmુ ં(�થમ છ દ�શો : રિશયા, કæનેડા, ચીન,

અમેર�કા, �ાAઝલ, ઓ7 ¤�Aલયા)

11. �� : ભારત િવશાળ �ીપકx પ છે. તેની પિ=મે અરબ સાગર, દA�ણે Zહ{દ મહાસાગર અને

�વૂ બગંાળાની ખાડ� છે. તેની વાય_ ય સીમાએ પાZક7 તાન અને અફઘાિન7 તાન, ઉ4ર

સીમાએ ચીન, નેપાળ અને ટૂાન, �વૂ સીમાએ બાRં લાદ�શ અને � યાનમાર તથા દA�ણ




સીમાએ ^ીલકંા દ�શો આવેલા છે.

12. +� �x �� : 7516.5 Zકમી

13. �� : 15,200 Zકમી

14. �х�� : કL છનો અખાત, ખભંાતનો અખાત, મd નારનો અખાત.

2. j vT AB �

�ૂbૃ ઠની દæિb ટએ ભારતના mnુય પાચં િવભાગો છે : (1) ઉ4રનો પવતીય �દ�શ, (2) ઉ4રનો

મેદાની �દ�શ, (3) દA�ણનો ઉL ચ�દ�શ, (4) દZરયાZકનારના ંમૅદાનો અને (5) રણ�દ�શો.

(1) o5�� ?�Z�� P+)ш : �� ?�Z�� P+)ш : કૂવચની �ચડં હલચલને કારણ ે

Zહમાલયની AગZરમાળાની રચના થઈ. આ AગZરમાળા ક» મીરના પિ÷મ છેડ�થી અ�ુણાચલ �દ�શના �વૂ

છેડા Yધુી આશર� 2400 Zકમી લબંાઈમા ંએ 240 થી 320 Zકમી પહોળાઈમા ંિવ7 તર�લી છે. આ Aગર�માળામા ં

નેપાળમા ં આવેªુ ં માઉd ટ એવર�7 ટ (8848) િવ=મા ં સૌથી ç� ુ િશખર છે. ભારતમા ં આવેલા ં માઉd ટ

ગોડિવન ઓ7 ટન ( 8611 મીટર), કાચંનગગંા (8598 મીટર), નગંા પવત (8126), નદંાદ�વી (7817 મીટર)

વગેર� મહ8 વના ં િશખરો છે. આ �દ�શમા ં બદર�નાથ અને ક�દારનાથના ં યાKાધામો આવેલા ં છે. અહÐ

^ીનગર, િશમલા, મYરૂ�, અx મોડા, નૈનીતાલ અને દાt!Aલ{ગ Iવા ં Aગર�નગરો છે. ક» મીર અને �ુx ªનુી

ખીણના �દ�શો સૌથી Yુદંર �દ�શો છે. ચીનમા ંઆવેª ુક�લાસ માનસરોવર પણ આ Aગર�માળામા ંઆવેªુ ં

છે. આ �દ�શમા ંઘાટ, િશV ક�લા, Iલપે, અને નાv ુલા પહાડ� માગ� આવેલા ંછે.

T v�Z �� P+)ш (T v��Z-�) : આ �દ�શમા ંપાતકઇ, નાગા, ªશુાઈ, િમઝો, ગારો, ખાસી,

gિતયાની ટ�કર�ઓ આવેલી છે.

(2) o5�� +�� P+)ш : આ �દ�શ ઉ4રના પવતીય �દ�શ અને દA�ણના ઉL ચ�દ�શની વL ચ ે

આવેલા છે. સતªજુ, ગગંા અને ��Kુ Iવી નદ�ઓએ 500 મીટર �ડાઇ Yધુી પાથર�લા કાપં વડ� આ

�દ�શની રચના થઈ છે, આ મેદાની �દ�શ આશર� 7 લાખ ચોરસ Zકમીનો િવ7 તાર ધરાવે છે. આ �દ�શ

ભારતનો સૌથી ફળÖપુ અને િવકસીત ભાગ છે. આ �દ�શમા,ં આગરા, કાન�રુ, લખનઉ, અલાહબા,

વારણસી, પટના, કોલકતા વગેર� શહ�રો આવેલા ંછે.




(3) +^_0�� o� -P+)ш : આ �દ�શ ઉ4રના મેદાની �દ�શની દA�ણે �ધા િKકાણોકાર િવ7 તર�લો

છે. આ �દ�શની સર�રાશ �ચાઇ આશર� 600 મીટર છે. આ �દ�શમા ં અરાવલી અને િવ{c યાચલની

AગZરમાળાઓ આવેલી છે. અરાવલી ગીZરમાળામા ંઆ\ ુપવત છે. ��ુુિશખર (1722 મીટર) એNુ ંસૌથી

��ુ ં િશખર છે. દA�ણના ઉL ચ�દ�શના ઈશાન ભાગમા ં છોટાનાગ�રુના અને કણાટકના ઉL ચ�દ�શશો

આવેલા ંછે. આ �દ�શની ઉ4ર� સાત�ડુા, મહાદ�વ, મૈકલ અને રાજમહલના ં�ુગંરો આવેલા ંછે. દA�ણના

ઉL ચ�દ�શની પિ÷મે, પિ÷મઘાટ અને �વૂ, �વૂઘાટની AગZરમાળાઓ આવેલી છે. પિ÷મઘાટની

AગZરમાળામા ંથળઘાટ, ભોરઘાટ અને પાલઘાટ આવેલા છે. પિ÷મઘાટ મૅગનેીઝ, બૉકસાઈટ અને અબરખ

િવ�લુ �માણમા ંમળે છે.

(4) +� �к��8 ��+�� : �વૂ ZકનારાN ુ ંમેદાન : આ મેદાન બગંાળાની ખાડ� અને �વૂઘાટની

વL ચે આવેªુ ંછે. આ મેદાનમા ંમહા, ગોદાવર�, અને �ૃb ણ નદ�ઓના ંmખુિKકોણ�દ�શમા ંઆવેલા છે. આ

મેદાનના ંZકનાર� કોલકતા, હિx દયા, sતુીકોર�ન, ચેd નઇ, િવશાખાપ²નમ અને પારા]�પ બદંરો આવેલા ંછે.

?�©� к��m�8 ��+�� : આ મેદાન અરબ સાગર અને પિ÷મઘાટની વLચ ેઆવેªુ ંછે. આ મેદાન

�વૂ Zકનારાના મેદાન કરતા સાકં© છે. આ મેદાનના Zકનાર� કંડલા, mુબંઇ, મારમાગોવા, મâR લોર, કાલીકટ

અને કોચીબદંરો આવેલા ંછે.

(5) �0P+)ш : રાજ7 થાનના ંપિ÷મ ભાગમા ંઅને કL છના Yકુા ભાગોમા ંઆ રણ�દ�શો આવેલા છે. I

ભારતીય મહામ�ુ 7 થળ (થરNુ ંરણ અને કL છ N ુરણ) તર�ક� �ણીs;ુ છે. આ �દ�શોમા ંઆવેªુ ંસાભંર

સરોવર ખારા પાણીN ુસરોવર છે.

3. =*��

�g�2 :

(1) ш� �Q� (��Q� : S,�ª *� $� ~)« �=�,) : આ ઋsમુા ંઇશાન કોણી મોસમી પવનો વાય

છે.આથી આબોહવા Yકુ� અને ઠંડ� હોય છે. ભારતનો િશયાળો ´શુNમુા ં અને આરોR ય�દ હોય છે.

ભારતના વાય_ ય ભાગમા ંસૌથી વધાર� ઠંડ� પડ� છે. અને Zહમાલયમા ંશીયાળામા ંક�ટલીક વાર હ�મવષા

થાય છે. દA�ણ ભારત �ીપકx પ છે. આથી 8 યા ંઉ4ર ભારત Iટલો ઠંડ� પડતી નથી.




(2) o��Q� (� ��Q� : ��-Z $� ��) : આ ઋsમુા ંમાચ માસમા ંદA�ણ ભારતમા ંસૌથી વધાર�

ગરમી પડ� છે. ભારતના ઉ4ર મેદાની �દ�શોમા ંમે અને 0ુન માસમા ંસૌથી વધાર� ગરમી પડ� છે.

(3) -��:�8 (� ��Q� : £v� $� f n)ª *�) : ભારતની સૌથી મહ8 વની ઋs ુ છે.આ ઋsમુા ં

નૈઋ8 યકોણી મોસમી પવનો વાય છે.

અરબ સાગર પરથી વાતા પવનો : આ પવનોને કારણે પિ=મધાટમા ં500 થી 600 સેમી Iટલો વરસાદ

પડ� છે. આ પવનો પિ=મધાટ ઓળંગીને દA�ણના ઉL ચ�દ�શમા ંપહ�ચે છે.4મેા ંભજે ઓછો થઇ જવાને

કારણે આ �દ�શમા ં 60 થી 80 સેમી Iટલો જ વરસાદ આપે છે. �જુરાતમા ં�ચા પહાડો અને ગીચ

જગંલો ઓછા હોવાને પZરણામે �માણમા ંઓછો વરસાદ પડ� છે.

*8��Q�� х�S, ?�$� �� ?�� : આ પવનો Yુદંરવનમા ં200 Yમુી Iટલો વરસાદ

આપે છે. અસમ તરફ જતા ં આ પવનો mશુળધાર વરસાદ આપે છે. મેધાલયમા ં આવેલા

સોહરા(ચેરા�ુ[ં) મા ંઆશર� 1200 સેમી Iટલો વરસાદ પડ� છે. ઊ4ર ભારતમા ંમોટા ભાગનો વરસાદ

બગંાળાની ખાડ� પરથી વાતા પવનો લાવે છે.

(4) ?�3� ~�� ?�� g � : ભારતમા ંઆ ઋs ુઓકટો� બર- નવે� બર માસમા ંહોય

છે. ચોમાસામા ંવાતા નૈઋ8 યનના મોસમી પવનો ભારતના જમીન ભાગોમા ંથી પાછા ફર�ને સmXુ તરફ

વાય છે. I બગંાળાની ખાડ� પરથી પસાર થતા ંભેજવાળા ંબને છે. અને તિમલના�ુના Zકનાર� વરસાદ આપે

છે. આ ઋs ુતિમલના�ુની mnુ ય વષાઋs ુગણાય છે.




Documents

MOB. …gadhaviscurrentaffairsmagazine.com/RecruitmentsPDF/GRAMSEVAK... · MOB. 9723453941 GADHAVI CAREER ACADEMY NARODA – AHMEDABAD M.9601338205 M. 9723453941 GADHAVI CAREER ACADEMY