W S P Ó L N A E U R O P A W S Z T U C E

O integracji europejskiej słyszymy zazwyczaj, kiedy podpisywane są nowe traktaty, czy też w mo-mencie, kiedy dołączają do Wspólnoty nowe kraje, a także wówczas, kiedy pojawia się na hory-zoncie widmo kryzysu ekonomicznego. W debacie nad wspólną Europą zabierali głos także artyści. Okazuje się, że to właśnie oni pierwsi, przed politykami i ekonomistami, zaczęli traktować Europę, jako całość. W Grecji w V wieku p.n.e. artyści przystąpili do ilustrowania swoich mitów i w ten spo-sób powstała pierwsza płaskorzezba poświęcona legendzie o powsta niu Europy (stanowiąca część świątyni z Selinuntu, wybudowanej w V wieku p.n.e.). Artyści greccy dali tym samym początek my-śleniu o zintegrowanej Europie. Przez następnych 25 wie ków, ich następcy, ilekroć sięgali w swoich utworach, do tematu mitu Europy, stawali się tym samym, prekursorami idei europejskiej integracji.

W legendzie o Europie, Zeus porywając księżniczkę z Fenicji (dzisiejszy Liban) na Kre tę, prze-niósł w jej osobie ze Wschodu na Zachód owoce starszych cywilizacji Żyznego Półksię życa, do młodszych kolonii położonych na wyspach Morza Egejskiego. Legenda o porwaniu Europy opo-wiada, zatem o powstaniu cywilizacji śródziemno morskiej w jej klasycznym wydaniu. Wskazu-je przy tym na pochodzące ze Wschodu jej źródła. Europa na grzbiecie byka podążała za słońcem, ze Wschodu na Zachód, od starej ku nowej cywilizacji, od tego, co znane – ku temu, co niepew-ne i nieznane. Podróż Europy wyznacza nie tylko źródła naszej cywilizacji, ale również jej istot-ne cechy: ruch i zmienność. W przeciwień stwie do wielkich cywilizacji Egiptu, Mezopotamii i Chin – pisze historyk brytyjski, Norman Davies – które rozwijały się powoli, cywilizację śród-ziemnomorską od samego początku cecho wały ruch, zmiana, niepewność, ferment i dynamizm.

T o ˝ s a m o Ê ç e u r o p e j s k a i m i t E u r o p y w s z t u c e

Wystawa powstała z inic jatywy MINISTERSTWA SPR AW ZAGR ANICZNYCH RP dla upamiętnie -nia tr zech doniosł ych wydarzeń z najnowszej histor i i Polsk i: 25 rocznicy przemian demo -kratycznych rozpoczętych w 1989 roku, 15 rocznicy cz łonkowstwa Polsk i w NATO i 10 rocz-nicy przystąpienia Polsk i do Unii Europejsk iej i wyborów do Par lamentu Europejsk iego.Wystawa obok funkcj i upamiętniającej ważne dla Polaków wydarzenia najnowszej histor i i , ukazuje europejsk ie korzenie polsk iej kultury, europejską tożsamość Polaków i s tanowi zarazem promocję polsk ich ar tystów i polsk iej sz tuk i współczesnej. Ważnym efek tem promocyjnym wystawy jest zachęcenie do odwiedzania polsk ich muzeów, skąd pochodzi część prezentowanych tutaj dzie ł sz tuk i.

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

1

Już pozbyła się lęku, już głaszcze dziewczęcą ręką jego pierś, stroi rogi w świeże kwiaty. A nawet odważa się królewna siąść na grzbiecie byka, nie wiedząc, co czyni. A bóg zostawiając fałszywe ślady na mokrym piasku oddalił się powoli, a stamtąd odszedł dalej, przez środek morza niesie swoją zdobycz. Ona widząc, że brzeg się oddala prze lękła się, jedną ręką za rogi się trzyma, drugą za grzbiet. Drży z lęku, a wiatr rozwiewa jej szaty.Owidiusz „Metamorfozy”

STROZZiTriumfujàca Europa

Bernardo Strozzi Porwanie Europy olej na płótnie, XVII w.

ZE ZbIORóW MUZEUM NARODOWEGO W POZNANIU

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

2

Mit Europy konstytuują trzy elementy: byk, kobieta i morze. Byk już od okresu pale olitu postrzegany był, jako składnik natury, symbol siły i potencji. W Persji byk symbolizował początek ży-cia, zarówno zwierząt, jak i roślin. Z kolei w Egipcie skóra byka służyła do owijania zmarłego, co miało mu zagwarantować bez-pieczną podróż na „drugą stronę” życia. Dzisiaj byk może także oznaczać potęgę finansową – „market bull”, przykładem jest rzeźba Arturo di Modica z 1980 roku, ustawiona na Wall Street i przedstawiająca potężną postać złotego byka.

dE GhEyNBohaterowie greckiego mitu:

byk-Zeus i ksi´˝niczka-Europa

Jacob de Gheyn II Porwanie Europy wg Karela van Mander miedzioryt, XVI/XVII wiek

ZE ZbIORóW FUNDACJI XX. CZARTORYSKICH

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

3

Do mitu Europy, kobieta, wnosi element ludzki, ziemski neu-tralizujący boskość byka -Zeusa. W mitologii greckiej Europa jest jedną z inkarnacji wielkiej matki Ziemi. Ona właśnie „udo-mawia” boską siłę byka.Trzeci element mitu, morze, które otacza kontynent europejski z trzech stron, łączy w sobie wszelkie bogactwo symbolicz-nych skojarzeń: ludzką dążność do poznania innych religii, in-nych sposobów życia i innych kultur. Najważniejszym spośród mórz, nazwanym przez Hero dota „Morzem Wielkim”, jest Mo-rze Śródziemne. Ono właśnie staje się przestrzennym i czaso-wym, symbolicznym łącznikiem, łączy pamięć naszej wspólnej europejskiej przeszłości z przestrzenną ideą europejskiej inte-gracji.

BONASONEBohaterowie greckiego mitu:

byk-Zeus i ksi´˝niczka-Europa

Giulio Bonasone Porwanie Europy wg Rafaela miedzioryt, 1546

ZE ZbIORóW FUNDACJI XX. CZARTORYSKICH

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

4

Gdański malarz i rysownik, Andreas Stech (1635-1697) malował obrazy o treści mitologicznej, zasłynął jako ilustrator dzieł naukowych, m. in. Jana Heweliusza „Firmamentum Sobiescianum, sive Uranographia”.

STEChinspiracje mitologiczne

w kulturze artystycznej XVii wieku

Andreas Stech Porwanie Europy gwasz, ok. 1676

ZE ZbIORóW MUZEUM NARODOWEGO W GDAńSKU

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

5

W zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu znajduje się dzieło Marcantonio Franceschiniego (1648–1729), zatytułowane „Porwanie Europy”. Płotno oddaje stan uczuciowy porywającego (Zeusa) i porwanej (Europy), emanuje harmonią i spokojem, ukazuje Europę pogodzoną z losem i ufnie dającą się unosić Zeusowi. Autor obrazu Marcantonio Franceschini związany był z kierun-kiem klasycyzmu bolońskiego, z którym łączeni są też Annibale Carracci, Guido Reni, Domenichino i Francesco Albani. Początkowo autorstwo obrazu przypisywane było Albaniemu oraz jego uczniowi Carlowi Cignaniemu. Ostatecznie jednak za autora dzieła uznano Franceschiniego, najzdolniejszego ucznia Cignaniego. Sposób ujęcia i kompozycja obrazu przypomina „Porwanie Europy” Francesco Albaniego (Galleria Colonna w Rzymie) oraz obraz C. Cignaniego.

FRANCESChiNiinspiracje mitologiczne

w kulturze artystycznej XVii wieku

Marcantonio Franceschini Porwanie Europy olej na płótnie, koniec XVII w.

ZE ZbIORóW ZAMKU KRóLEWSKIEGO NA WAWELU

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

6

Polski kolorysta, przyjaciel francuskiego malarza Pierre Bonnarda, z którym łączyła go miłość do śródziemnomorskich krajobrazów, otrzymał zamó-wienie z Zamku Królewskiego na Wawelu na za-projektowanie dekoracji do jednego z gabinetów w wieży obok Kurzej Stopki. Projekt ten nie został ostatecznie zrealizowany, ale pozostały kompo-zycje scen mitologicznych w śródziemnomorskim krajobrazie – Porwań Europy.

PANKiEWiCZPi´kno antycznej legendy

Józef Pankiewicz Porwanie Europy szkic, olej na płótnie, 1929-1930

ZE ZbIORóW MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

7

Józef Pankiewicz Porwanie Europy szkic, olej na płótnie, 1929-1930

ZE ZbIORóW MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE

Od 1927 roku Pankiewiczowie zmieniają swoją sie-dzibę nad Morzem Śródziemnym udając się tym ra-zem do La Ciotat, portu położonego niedaleko Mar-sylii. Urozmaicona linia brzegowa, jak i malownicza konfiguracja terenu, delektując wzrok, obligują Pan-kiewicza do nowych rozwiązań kompozycyjnych. Pojawiają się odległe perspektywy ze szczególnie wypełnionym pierwszym planem, pozwalającym jednak podążać spojrzeniu w dal, gdzie na horyzon-cie wyrastają wysokie góry o łagodnych zboczach. W płótnach przeważają ujęcia z rozłożystymi drze-wami wypełniającymi pierwszy bliski plan, zatrzy-mującymi, a jednocześnie ukierunkowującymi spoj-rzenie ku morzu. Są one mistrzowsko po malarsku rozstrzygnięte, świetliste i pełne powietrza. – E. Charazińska.

PANKiEWiCZPi´kno antycznej legendy

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

8

Osią dramaturgii całej twórczości Hoffman-na jest relacja świata męskiego i kobiecego. Zespolenie tych dwóch światów, które żyć bez siebie nie mogą, lecz jednocześnie są dla siebie wzajemnie niezrozumiałe i dramatycz-nie nieprzenikalne, spełnia się w niezliczonej ilości rysowanych i malowanych wersji, które może należałoby objąć wspólnym tytułem „Ich dwoje”… – pisał Zbylut Grzywacz

hOFFMANNEuropa hedonistyczna

Adam Hoffmann Europa w´giel/papier, 1967

ZE ZbIORóW GALERII DYLąG

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

10

STAROWiEySKiMit antemurale

Franciszek Starowieyski divina Polonia fresk, 1998

WłASNOść MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH RPFRESK ZNAJDUJE SIę W DAWNEJ SIEDZIbIE

STAłEGO PRZEDSTAWICIELSTWA RP PRZY UNII EUROPEJSKIEJ W bRUKSELI

„Przeciętny szlachcic uwierzył, iż broniąc połu-dniowo-wschodnich granic swego państwa przed Tatarami, Turcją czy Moskwą, tym samym stoi na straży całego chrześcijaństwa… Niemal od początku posiadało ono [antemurale] podwójne ostrze: wyznaniowe (skoro pojmowano je jako barierę przeciw islamowi) i cywilizacyjno-poli-

tyczne (gdyż miało stanowić zaporę chroniącą europejską cywilizację przed azjatyckim barba-rzyństwem)” (polski historyk Janusz Tazbir). Ante-murale podlegało ewolucji, z antytureckiego i an-tykozackiego w XVII wieku, w wieku XIX stawało się antyrosyjskie, a w XX wieku oznaczało obro-nę zachodniej cywilizacji przed komunizmem.

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

11

Tło stanowi metalizowana srebrna folia swoim kształ-tem przypominająca bałtyckie wybrzeże Polski. Na niej nalepiona jest fotografia przedstawiająca gotycką katedrę oraz druga, z widokiem współczesnego mia-sta (prawdopodobnie jest to wielopoziomowe cen-trum Lyonu). Na pierwszym planie widnieje wzgórze, na którym ustawiona jest postać Chrystusa pasące-go baranka. Nad całością kompozycji, na ciemnym tle niejako wieńczącym przedstawienie (przedsta-wiającym prawdopodobnie morze), artysta umieścił rzeźbiarską kompozycję. Składa się ona z czarnego orła niosącego w swych szponach kobiecą dłoń (wy-konaną z mydła) i zakończoną warkoczem z ludzkich włosów. Postać byka porywającego Europę została zastąpiona przez artystę czarnym ptakiem, natomiast postać Europy zredukowana została jedynie do pew-nych „akcesoriów kobiecości” – smukłej, gładkiej dło-ni i pięknego, grubego warkocza. Postać Chrystusa stanowi odwołanie, z jednej strony do polskiej trady-cji katolickiej, z drugiej do polskiego patriotyzmu – cierpiąca Polska, czyli cierpiący Chrystus. Nawiązanie do komunizmu może stanowić architektura potężnych wieżowców z epoki „budowania domów dla narodu”.

Przedstawienie jest assemblagem z doczepionymi elementami rzeźbiarskimi. Zastąpienie przez Hasiora śnieżnobiałego byka (w antyku symbolu przygody, ale także miłości i poczucia bezpieczeństwa), czarnym drapieżnym orłem, unoszącym w swoich szponach rachityczną dłoń kobiety-Europy, jest odwołaniem się przez artystę do XX-wiecznych doświadczeń Eu-ropy – faszyzmu i komunizmu. W czasie panowania tych dwóch totalitaryzmów Europejczycy pozbawieni byli przede wszystkim poczucia bezpieczeństwa. Byk zgodnie z antyczną symboliką miał dawać owo po-czucie bezpieczeństwa. Użycie przez artystę mydła w rzeźbie kobiecej dłoni zdaje się symbolizować wraż-liwość i kruchość ludzkiego ciała, które łatwo ulega unicestwieniu. W epoce pieców mydło było zresztą robione z ludzkiego tłuszczu. Grozy całemu przed-stawieniu dodaje warkocz z ludzkich włosów, który w wyobraźni Europejczyków nasuwa skojarzenie z obozami zagłady, z makabrycznymi „przedsionkami piekła”, w których odbierano skazańcom ich „ostatnie atrybuty człowieczeństwa”: okulary, włosy, protezy, dziecięce zabawki.

hASiORPolski mesjanizm

Władysław Hasior Porwanie Europy technika mieszana, 1983

ZE ZbIORóW MUZEUM TATRZAńSKIEGO IM. TYTUSA CHAłUbIńSKIEGO W ZAKOPANEM

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

12

Władysław Hasior Porwanie Europy technika mieszana, 1986

ZE ZbIORóW MUZEUM TATRZAńSKIEGO IM. TYTUSA CHAłUbIńSKIEGO W ZAKOPANEM

Wszystkie prace Władysława Hasiora poświęcone mitowi Europy (stworzył ich cztery), niosą bagaż specyficznych doświadczeń historycznych Europy Środkowo-Wschodniej. Bardziej lub mniej bezpośrednio nawiązują do korzeni opowieści Owidiusza o kobiecie, byku i morzu. Mit antyczny został w nich przetransponowany na grunt XX-wiecznej wrażliwości artystycznej, która zestawia ze sobą kontrastujące materiały, przekracza dwuwymiarową płaszczyznę obrazu i porusza wrażliwość współczesnego odbiorcy przez to, że pozwala mu na własną i swobodną interpretację dzieła.

hASiORPolski mesjanizm

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

13

GRZyWACZKoniec komunizmu w Europie

albo komunizm pokonany

W obrazach Zbyluta Grzywacza mamy do czynie-nia z politycznym mitem narodowym w czystej po-staci, bez domieszki symboliki religijnej. Tutaj wi-dać wyraźnie, jak mit Europy przerodził się w mit antemurale. Czerwone, obdarte ze skóry cielsko potężnego, pędzącego byka (już lekko kalekiego, ponieważ pozbawione jest jednej nogi), stanowi bez wąt pienia alegorię komunizmu. Robotnik w kasku stoczniowca, czy górnika jest alegorią „pol-skiej klasy robotniczej” i „Solidarności”, a omdlała, umęczona kobieta unoszona przez byka, jest ale-gorią Polski. Robotnik „chwytając byka za rogi” w przenośni i dosłownie, ratuje nie tylko Polskę przed wyniszczającym substancję narodu syste-mem, ale ratuje, być może, Europę przed zalewem komunistycznym.Cenzura nie lubiła Grzywacza, dopiero po nastaniu „Solidarności” sama pani cenzor za-dzwoniła do nas i stwierdziła, że teraz może-my pokazywać Grzywacza – M. Szewczuk, Dyr. Muzeum Sztuki Współczesnej w Radomiu.

Zbylut Grzywacz Ursus wg ‘Quo vadis’ akryl na płótnie, 1979

ZE ZbIORóW MUZEUM SZTUKI W łODZI, ©JOANNA bONIECKA

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

14

Zbylut Grzywacz Porwanie Europy i olej na płótnie, 1977

ZE ZbIORóW MUZEUM OKRęGOWEGO W TARNOWIE, ©JOANNA bONIECKA

GRZyWACZKoniec komunizmu w Europie

albo komunizm pokonany

Praca należy do cyklu „Wołowy” (1977–1980), dlatego też tytuł „Porwanie Euro-py I” ma, w tym przypadku, podwójnie symboliczne znaczenie. W latach siedem-dziesiątych w Polsce protagonista mitu Europy, byk, miał raczej nie mitologiczną, lecz bardziej prozaiczną symbolikę. Go-spodyniom domowym, których szare po-staci wypełniają to i inne płótna Grzywa-cza, byk kojarzył się raczej z kawałkiem upragnionego wołowego mięsa na obiad, niż z porywaczem i kochankiem Europy. Dlatego, w dosłownie wygłodniałej wy-obraźni narodu, byk mógł łatwo zamienić się, jak w „Parowaniu Europy” Grzywa-cza, w połeć krwistego wołowego mięsa.Płótno mieści dwie kolorowe postaci pro-tagonistów – odartego ze skóry byka i wtulonej w niego tłustej, nagiej kobiety.

W tle widoczna jest długa kolejka, już tyl-ko szarych, identycznych, chyba wyłącznie kobiecych, zmęczonych, postaci. Relacja ofiara-porywacz nie jest tak oczywista, jak mogłoby się na pierwszy rzut oka wyda-wać. Rolę ofiary przypisał artysta raczej zwierzęciu, porwanemu „na obiad” przez tryumfującą gospodynię domową, z epoki socjalizmu w Polsce. To ona odgrywa rolę agresora, zdobywcy i triumfatora. Odnosi zwycięstwo na polu bitwy o mięso, po-konuje szary tłum konkurentek stojących w kolejce przed sklepem. Gorzka i przej-mująca wizja umęczonej Polki z epoki to-talitaryzmu, zamienia się w późniejszym dziele artysty, zatytułowanym „Ursus”, w otwartą walkę robotniczej „Solidarności’ ze znienawidzonym systemem, który symbo-lizuje czerwony byk, alegoria komunizmu.

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

15

Dwurnik – polski bard współczesności – w „Europie 2000” wystawia pomnik całej Polsce z jej luminarzami i jej śmiertelnymi wrogami w sowieckich mundu-rach, z zimną i odległą Europą, zajętą swoimi sprawami, obecną w tle przed-stawienia. Symboliczna data powstania „Europy” – rok 2000, początek nowego tysiąclecia i zbliżające się członkostwo Polski w Unii Europejskiej, otwiera przed Polską nowe perspektywy i stanowi wyjątkowy moment w jej tragicznej historii ostatnich kilku stuleci. O tym właśnie zdaje się opowiadać w „Europie” artysta, uważny i wrażliwy obserwator zmian, które dokonywały się w Polsce od lat 60-tych, poprzez tragiczne wydarzenia lat 70-tych i 80-tych. Symboliczny szyb kopalniany przypomina o tragicznej śmierci górników z rąk zomowców, zaś kask Wałęsy symbolizuje ofiarę stoczniowców.

dWURNiKEuropa i Polska Nike– bogini zwyci´stwa

Edward Dwurnik Europa 2000 olej na płótnie, 2000

WłASNOść ARTYSTY

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

16

Uskrzydlona postać bogini zwycięstwa jest alegorią zwycięskiej Polski. Przedstawienie wyraża raczej nadzieję na zwycięstwo, jaką żywi artysta, niż opis rzeczywistej sytuacji politycznej, w jakiej znalazła się Polska w roku 1984. Zwycięstwo miało nadejść dopiero po pięciu latach, były to przemiany ustro-jowe i powstanie pierwszego, po okresie dyktatury komunistycznej, demokratycznego rządu.Mit antemurale funkcjonuje w świadomości histo-rycznej Europy Środkowej i Wschodniej od ponad pięciuset lat. Mit ten jest też obecny w wersji „spo-lszczonej”, lub „narodowej”, w której staje się opo-wieścią nie tyle o Europie, lecz raczej jest legendą o specjalnej misji Polski w Europie – „Polska przed-murzem chrześcijaństwa i Europy” (Starowieyski, Hasior, Grzywacz, Dwurnik). Na przykładzie malar-stwa polskiego widać, jak mit antemurale przeży-wa renesans w okresie powstawania „Solidarności” i po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, w roku 1981.

dWURNiKEuropa i Polska Nike– bogini zwyci´stwa

Edward Dwurnik Polska Nike olej na płótnie, 1984

ZE ZbIORóW STEDELIJK VAN AbbEMUSEUM W EINDHOVEN

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

17

Z traktowaniem „kobiety jako ciała narodu” mamy do czynienia u Dwurnika – przedstawiającego Po-lonię w koronie. Rola kobiety „ofiary”, czy „zbawi-cielki” nie jest wyłącznie cechą polskiej mitologii politycznej: Śmierć ofiarniczą traktuje się w kulturze zachodniej – pisze Janion – jako część tożsamości kobiecej… w centrum kultury no-wożytnej XIX i XX wieku znajdują się figury kobiet, które poprzez swą śmierć zbawiają kochanka lub ludzkość.

dWURNiKEuropa i Polska Nike– bogini zwyci´stwa

Edward Dwurnik Polonia olej na płótnie, 1984

KOLEKCJA PRYWATNA

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

18

MAjEWSKiEuropa typograficzna

Co tu dodać, wszystko widać, chciałem zrobić w inny sposób niż reszta, posługując się wyłącznie ele-mentami typograficznymi, coś, co jest we wszyst-kich językach, mimo, że w tej pracy nie znajdzie-my konkretnych zdań. Zależało mi, aby praca była zabawna i trochę pasująca do dzisiejszych czasów, stąd byk pędzi na pojeździe, który można nazwać motorem, czy czymś tam... – Lech Majewski

Lech Majewski Europe wydruk cyfrowy, 2010

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

19

W dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, 1 maja 2004 roku, na okladce tygodnika „Der Spiegel” zamieszczo-ny został rysunek Rafała Olbińskiego „Porwanie Europy”.

OLBi¡SKiPolska w UE

Rafał Olbiƒski Porwanie Europy rysunek, 2004

KOLEKCJA PRYWATNA

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

20

Po dramatycznych wydarzeniach na Euromajdanie i w obliczu aneksji Krymu przez Rosję, w dniu 21 marca 2014 UE i Ukraina podpisały polityczną część umowy stowarzyszeniowej.W profetycznym przedstawieniu Iwana Kulika z roku 2009 legenda o Europie porwanej przez Zeusa (pod postacią byka) rozgrywa się na „statku”. Wizja ukraińskiego artysty pomimo wszystko napawa optymizmem, w mitologii statek był zawsze symbolem bezpie-czeństwa i wybawienia.

Iwan Kulik – Ukrainiec z pochodzenia, z wyboru Polak. Urodził się w 1959 roku we wsi Leszcziłka leżącej na lewym brzegu Dniepru, w pobliżu Czerkas. Od dzieciństwa pasjonuje się rysunkiem – uczy się w szkole plastycznej dla dzieci uzdolnionych, a następnie na Wydziale Malarskim Uniwersytetu Pedagogicznego w Dniepropie-trowsku. Po jego ukończeniu wstępuje na Akademię Sztuk Pięk-nych w Charkowie. Od 1990 roku pracuje i mieszka w Polsce.

KULiKUkraina w UE

Iwan Kulik Porwanie Europy olej na płótnie, 2009

KOLEKCJA PRYWATNA

Pami´ci poległych bohaterów Euromajdanu

WS

PÓ

LN

A

EU

RO

PA

W

SZ

TU

CE

To

˝s

am

oÊ

ç

eu

ro

pe

js

ka

i

m

it

E

ur

op

y

w

sz

tu

ce

2

Ta wielość metamorfoz, pomysłów, interpretacji, technik, sposobów „rozprawie-nia się” z jednym tematem – MITU EUROPY – z jedną ideą biorącą swoje początki z antyku, świadczy wymownie o jedności i spójności europejskiej cywilizacji. U źródeł jej od samego początku leżała fascynacja „opowieścią”, „bajką”, „mi-tem”. W haśle z „Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers”, jego autor – Wolter – zwracał uwagę na związki mitologii z poezją, rzeźbą oraz malarstwem i przestrzegał przed lekceważeniem owych fable, „opo-wieści”. Co więcej ich nieznajomość, jego zdaniem, była niewybaczalnym dowo-dem ignorancji i zawstydzającą luką w edukacji. Ukazani na płótnie protagoni-ści mitu Europy, byk i księżniczka, stanowią ponadczasową, dziwną parę, której ciągle zmieniające się relacje, zawierają bogactwo symbolicznych znaczeń: miło-ści, nienawiści, czułości, przemocy, sadyzmu, oddania i pożądania. W końcu zwią-zek Zeusa i Europy był dla artystów, bez względu na ich geograficzny rodowód i epokę, w której żyli, przecież nie tylko romansem boga i księżniczki, nie tyl-ko historią Europy w obrazach, ale także historią miłości mężczyzny i kobiety.

MIT EUROPY i inne wątki antyczne oraz chrześcijańskie, obecne w polskim malarstwie współczesnym, dobitnie świadczą o europejskim charakterze polskiej kultury i polskiej tożsamości.

Autorka: beata Klocek di biasioKonsultanci: prof. dr hab. Elżbieta Mazur i prof. dr hab. bohdan Michalski

Opracowanie graficzne: Ewa Engler

Copyright © beata Klocek di biasio, Warszawa, 2010