Upload
provincie-limburg
View
235
Download
1
Tags:
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Workshop door dr. Johan Adriaensen Veiligheid en verbondenheid: handvaten naar ouderen
Citation preview
Gehechtheid in de ouderenzorg
Relaties in verandering ?
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Attachmentgedrag en zorggedrag
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
� Attachment behaviour is conceived as any form of behaviour that results in a person attaining or retaining proximity to some other differentiated and preferred individual (Bowlby, 1980, p. 39)
� Gehechtheid en zorg geven zijn complementaire gedragssystemen
� Doel attachmentsysteem: zoeken van veiligheid en comfort
� Doel zorggedragsysteem: bieden van veiligheid en comfort
� Gehechtheid of gehecht zijn wordt in de volksmond in bredere betekenis gebruikt: kan zorgen voor verwarring.
De dynamiek van de gehechtheid
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Attachmentstijlen (Strange Situation &
Adult Attachment Interview)
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Attachmentstijlen (Strange Situation &
Adult Attachment Interview)
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
� Veilig gehecht (SS) of autonoom vrij (AAI)
� Onveilig vermijdend (SS) of ontwijkend (AAI)
� Onveilig ambivalent(SS) of gepreoccupeerd (AAI)
� Onveilig gedesorganiseerd-gedesoriënteerd (SS) of onopgelost (AAI)
Veilige gehechtheid
� Hoge drempel voor “switch”
� Adaptieve flexibiliteit van mentalisatie
� Relatief snel herstel van mentalisatie na verlies
� Leidt tot effectieve stress/affectregulatie
� Capaciteit tot interne mentale exploratie , zelfs bij hoge arousal (moeilijke themas)
� Capaciteit om stress te co-reguleren en dus hulp te zoeken
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Angstig – gepreoccupeerde gehechtheid
� Hyperactivering van het gehechtheidssysteem
� Lage drempel voor activering van gehechtheidssysteem en voor switch
� Relatief lange tijd tot herstel
� Verklaart :Snelle gehechtheid aan anderen
Maar vaak te snel en ook vaak aan “onbetrouwbare” anderen
Hypervigilantie voor mentale toestanden
Hypo-hypermentalisatie cycli ( teveel vertrouwen – te weinig vertrouwen)
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gevolgen
� Stagnatie , regressie
� Gebrek aan veerkracht geen interne mentale exploratie
Problemen met hulp zoeken : cycli van aanklampen versus verwerpen van anderen
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Vermijdend gehecht
� Deactivering van gehechtheidssysteem
� Lijken op “ veilige gehechtheid” doch : hoge niveaus van mentalisatie zelfs onder stress
� Maar vaak hypermentalisatie
� Kan indruk geven van productief ( therapeutisch )werk , maar vaak extreem cognitief , rationaliserend
� Faalt bij hoge stress
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gedesorganiseerde gehechtheid
� Afwisseling hyperactivering – deactivering
� Hypermentalisatie – hypomentalisatie cycli
� Gekenmerkt door hypervigilantie en wantrouwen
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gehechtheid en psychotherapie(David J.Wallin 2010)
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gehechtheid en psychotherapie
� Veilige gehechtheid : noodzakelijke voorwaarde is het vermogen om een reflectieve houding tov de innerlijke ervaring .
� Gehechtheidsrelatie patiënt/therapeut is fundamenteel
Veilige basis : voorwaarde voor exploratie , ontwikkeling en verandering .
� Therapeut helpt bij het verdragen , moduleren en communiceren van ondraaglijke gevoelens
� Kern van gehechtheidsgerichte therapie = het relationele/emotionele/reflectieve proces om te komen tot integratie van geloochende ervaringen
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gehechtheid en psychotherapie
� integratie waardoor patiënt een coherent en veiliger zelfgevoel ontwikkelt .
� Het “ niet gedachte weten “ wordt door de patiënt
-in anderen opgeroepen
-komt tot uiting in enactments
-belichaamd
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gehechtheid en psychotherapie
� veilige gehechtheid en reflectieve houding tov innerlijke ervaring :
Metacognitief vermogen
om het representationele karakter van eigen mening en gevoel te herkennen
een stap terug uit de onmiddellijke werkelijkheid van de beleving
Mentaliseren
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gehechtheid en psychotherapie
Mindfulness : vier concentrische cirkels
-de buitenste : de externe werkelijkheid
-de representationele wereld
-het reflectieve zelf
-het “ mindful” zelf = louter bewustheid .
(de gehechtheidstheorie : de eerste drie cirkels ).
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gehechtheid en psychotherapie
� veilig gehechte individuen hebben één model van gehechtheid
� Onveilig gehechte individuen hebben meervoudige modellen
� Ontbreekt het vermogen tot metacognitie dan is het alsof we , wat we denken of voelen , gewoon zijn .
� Het onderscheid tussen representatie ( ik ben slecht ) en metarepresentatie (vaak voel ik mij een slecht mens ) verdwijnt .
� Theory of mind : wijze waarop we eigen gedrag en dat van anderen interpreteren op grond van mentale toestanden en emoties , verlangens en overtuigingen (Fonagy)
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gehechtheid en psychotherapie
� Vuistregel : wat we niet onder woorden kunnen brengen , zullen we manifesteren in enactments met anderen , in anderen oproepen en/of belichamen.
� We beïnvloeden patiënten en worden door hen beïnvloed .
Overdracht en tegenoverdracht
Onze eigen subjectieve belevingswereld
Lichamelijke gewaarwording als substraat van emotie
Bruggen slaan tussen voelen en denken …………
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Gehechtheid en psychotherapie
� Ervaringsmodi : (pre mentaliserende modi )
Teleologische modus : onmiddellijke interpretatie van gedrag (nu even geen tijd = “je wil van me af ) gedrag = gedachten
Twijfels aan oprechtheid / eerlijkheid
Psychische equivalentiemodus :innerlijke wereld is gelijk aan de externe realiteit ( er is slecht een mij die iets overkomt)
(ik denk dat het hopeloos is , dus is het hopeloos)
De “ alsof modus “ : innerlijke wereld losgekoppeld van de externe . Wat we verbeelden wordt ervaren als echt. (dissociatie , ontkenning , extreem narcistische grootheid )
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
De mentaliserende modus : innerlijke wereld staat los doch wel verbonden met de externe
Psychotherapie : wat bevordert de groei naar de mentaliserende modus : de intersubjectieve gehechtheidsrelatie (fonagy)
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Neurobiologische aspecten van gehechtheid
� Hersenstam: modulering van arousal
Hoog niveau van arousal : sympatische deel :voorbereiding op vechten of vluchten (versnelde ademhaling / hartslag )
Laag niveau van arousal : parasympatische deel : in uiterste geval : immobilisatie
� Uit de hersenstam : tweetakkige nervus vagus
Veilige situatie : ventrale nervus vagus deactiveert het sympatische deel : rust in het lichaam
In doodsgevaar : de dorsale nervus vagustak : immobilisatie van parasympatische deel : we houden ons voor dood
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Neurobiologische aspecten van gehechtheid
� Het limbische systeem : het emotionele brein
Amygdala : sensorische toegangspoort (psyche af te lezen )
emotionele herinnering ( onbewust)
geeft signaal aan het sympatische zenuwstelsel
(fight or flight)
Hippocampus : moduleert de amygdala
stelt parasympaticus in werking = rust
bewuste herinneringen (expliciet )
pas in werking in tweede of derde levensjaar
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Neurobiologische aspecten van gehechtheid
� Cerebrale cortex : leren uit ervaringen en regelt interactie met de buitenwereld
� Frontale cortex : uitvoerende brein
� Meest geavanceerde deel : de prefrontale cortex
Dorsolateraal : cognitieve intelligentie verbonden met hippocampus
Middelste prefrontaal : emotionele intelligentie verbonden met amygdala en de rechter hersenhelft
-orbitofrontale cortex : ontcijfering van emotionele signalen
-cortex cingularis anterior : gehechtheid , affectregulatie en mentaliseren
-insula : aandacht voor en besef van eigen lichamelijke toestand . Het terrein van empathie en spiegelneuronen
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de
psychologie van het ouder worden (thesis An
Segers )
� Ouderen , gehechtheid en partnerrelatie :
Partner is belangrijkste gehechtheidsfiguur ( doherty 2004 )
Partner : positieve invloed op welzijn en levenskwaliteit .
Succesvol ouder worden : leven met partner.
Verlies of gebrek aan partner nadeliger voor mannen.
Gehechtheidsstijl en niet de echtelijke status voorspellen geluk.
In ontevreden relatie rapporteren vrouwen meer gezondheidsproblemen.
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de
psychologie van het ouder worden (thesis An
Segers)
� Verlies van partner :
Bowlby : reorganisatie van interne werkmodellen.
Onveilige hechting = reorganisatie komt er niet : pathologische rouw .
Angst en gebrek aan zelfvertrouwen en/of hoog niveau van afhankelijkheid = meer pathologische rouw (Parker en Weiss 1983)
Niet afhankelijke : veilige basis voor exploratie ontwikkeld
Ambivalente , conflictueuze relatie : woede , verlatingsangst..
Mentale modellen van gehechtheid : een significante rol in rouwreactie .
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de
psychologie van het ouder worden (thesis An
segers)
Ouderen , gehechtheid en relatie met hun kinderen.
Bowlby : gehechtheid aan kinderen blijft doorheen de levensloop ; kinderen blijven vertrouwen op hun ouders tijdens periodes van stress .
Dochters belangrijke figuren.
Vertrouwen op kinderen als gehechtheidsfiguur meer aanwezig bij vrouwen .
Mannen vertrouwden meer hun echtgenote (Coupe en Wilkinson (2007)
Veilige gehechtheid gerelateerd aan zorggedrag .
(Sterkere gehechtheid = minder subjectieve last
Filiale verplichting = grotere last ) (Cicirelli 1983)
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de
psychologie van het ouder worden (thesis An
segers
Verschillend zorggevend gedrag afhankelijk van gehechtheidstype bij de kinderen
Veilige gehechtheid van de ouders en hun kinderen : belangrijke voorwaarde voor succesvol ouder worden
Onveilige gehechtheid versterkt de problematiek ; de behoefte aan nabijheid wordt verkeerd begrepen .(Mahieu 2004)
Gehechtheidsstijl van de volwassen kinderen speelt ook een rol in het proces van rolomkering .
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Relevantie van de gehechtheidstheorie voor de
psychologie van het ouder worden (thesis An
Segers)
� Ouderen gehechtheid en relatie met hun siblings
Bij ouder worden worden de gehechtheidsbanden van de primaire familiegroep belangrijk .
Siblings groeien naar elkaar toe . (Cicirelli 1989)
� Ouderen , gehechtheid en relatie met God .
God als gehechtheidsfiggur : veilige haven en basis;
De sterkte van gehechtheid : gerelateerd aan
-grote religiositeit
-angst voor de dood
-lagere sociaal economische status.
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Hechtingsdynamiek en oudere echtparen
(Marika Engel )
� Ontwikkelingsdynamiek in deze leeftijdsperiode
Aanvaarden dat het gegaan is zoals het is gegaan
Zichzelf leren verdragen met alle gebreken en verliezen
“het later als ik groot ben “ wordt “ nu of nooit”
� Verlies staat centraal
Relationeel verlies
Fysiek verlies
Verlies aan autonomie
� Zoeken naar betekenisvol leven
Betekenis geven aan het leven zoals het geweest is
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Hechtingsdynamiek en oudere echtparen
(Marika Engel )
� Door beperkingen en verlieservaringen
Wordt een subjectieve , reëel bedreigende context gecreëerd
In zo’n context worden hechtingsbehoeften en hechtingsgedrag geactiveerd .
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Hechtingsdynamiek en oudere echtparen
� Synthese van scripttheorie , gehechtheidstheorie binnen een systeemtherapeutisch denkmodel (Byng –Hall)
� Een veilige gehechtheid maakt dat het zorgen voor zieke ouder minder zwaar wordt aangevoeld
� Onveilige gehechtheid maakt dat de behoefte aan nabijheid , troost niet of verkeerd wordt begrepen
� Onveilige gehechtheid maakt dat hechtingssignalen onhandig worden gegeven (vragen om zorg)
-wederzijdse kritiek
-manipulerend gedrag
-Controlerend gedrag
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Hechtingsdynamiek en oudere echtparen
� Genogram
� Behandeling : zoeken naar meer passend zorgpatroon
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
� Het genogram is een gestructureerd interview om een kaart te tekenen van een familie.
� Het verkent informatie over familieleden en hun onderlinge relaties over minstens drie generaties.
� Door symptomen , knelpunten en gebeurtenissen te plaatsen binnen de context van de ontwikkeling van een familie , haar cultuur , haar bronnen en grenzen , werkt een genogram ook therapeutisch.
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
� Aantekeningen bijhouden
� Preventie
� Behandelplan bespreken en zoeken naar hulpbronnen
� Manier om relatie aan te gaan met familie en contact op te bouwen.
� Symptomen met contexten verbinden.
� Een efficiënte manier om klinische observaties te noteren.
� Een manier om op systhematische wijze de familiegeschiedenis te leren kennen.
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
� Biedt concrete perspectieven voor clienten.� Verheldert de stress en risicofactoren.� Tijdsbesparend en herhalingen vermijdend bij
meerdere sessies.� Een manier om complexe situaties te
verhelderen.� Visualiseert een familiesituatie in een oogopslag.� Verduidelijkt consequenties van individueel
gedrag.� Helpt bij het analyseren van familieprocessen.� …
mentalisatiebenadering
� centraal staat dat interne mentale toestanden opaak zijn
� Alles wat we kunnen is inferenties maken
� Maar deze zijn vaak fout
� Enige houding is “ leergierige interesse
Houding die interesse communiceert en de verwachting inhoudt dat je eigen gevoelens en gedachten kunnen beïnvloed , verrast , veranderd en verhelderd worden door iemand anders.
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Mentalisation Based therapy
� Eenvoudige interventies
� Affect focus ( EFT )
� Focus op interne mentale toestanden (en niet gedrag)
� Focus op het hier-en-nu
� Gebruik van de interne mentale ruimte van de therapeut als voorbeeld ( als ik = normaliseren)
� Identificeer wanneer verlies van mentalisatie zich voordoet
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
doelen
� Met patiënt denken over de complexiteit van gedachten en gevoelens over zichzelf en anderen , hoe die gerelateerd zijn aan zijn reacties en mis-begrijpen van zichzelf en anderen
� Het is niet aan de therapeut om “ te vertellen “
Hoe de patiënt voelt
Wat hij denkt
Hoe hij zich zou moeten gedragen
Wat de redenen , bewust of onbewust , zijn voor zijn problemen
Een nieuwsgierige , niet weten , houding ;; mentale toestanden zijn altijd opaak
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014
Dank voor uw aandacht
Hechting in ouderenzorg dr Adriaensen PC Asster 20022014