Wiedza o państwie i prawie

Dr Andrzej Kiebała

Rzeszów, 2012

Warunki zaliczenia

• Praca pisemna – 8 pytań testowych i 4 pytania opisowe, 1 pkt za pytanie testowe i 5 pkt za pytanie opisowe. Dodatkowo 2 pkt za obecności (2 listy na wykładach). Na ocenę dostateczną trzeba uzyskać 14 pkt.

LiteraturaA. Korybski, L. Leszczyński, A. Pieniążek, Wstęp do

prawoznawstwa, Lublin 2007B. Szmulik B. , M. Żmigrodzki (red.), Wprowadzenie do

nauki o państwie i polityce, Lublin 2007C. Z.Muras, Podstawy prawa, C.H.Beck 2011D. .Kuciński (red.) Zarys prawa, LexisNexis 2010E. Jabłońska-Bonca J., Podstawy prawa dla

ekonomistów i nie tylko, LexisNexis, Warszawa 2008F. G.L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie

do nauki o państwie i prawie, Lublin 2006

Państwo• Państwo - polityczna organizacja społeczeństwa,

wyposażona w suwerenną władzę, jest organizacją terytorialną i przymusową.

• Państwo obejmuje trzy elementy: ludność, terytorium i władzę (suwerenność i przymusowość), a więc państwo to wspólnota polityczna ludzi na danym terytorium wyposażona we władzę.

• Starożytni Grecy określali miasta – państwa jako „polis”, natomiast Rzymianie początkowo nazywali swoje państwo „civitas” i „res publica”, a w momencie przekształcenia republiki w cesarstwo – „imperium”, co było rozumiane jako „państwo obywatelskie”.

Państwo – definicja prawna

Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

• stałą ludność, • suwerenną władzę, • określone terytorium (wielkość państwa nie

wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.

Polityka

U Arystotelesa jest rozumiana jako rodzaj sztuki rządzenia państwem, której celem jest dobro wspólne.Wg M.Webera - polityka to dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to między państwami, czy też w obrębie państwa, między grupami ludzi, jakie to państwo tworzą.Polityka jest to całość regulacji powiązanych ze sprawowaniem władzy w państwie. Obejmuje zarówno całokształt działań instytucji państwowych (stosowanie prawa) jak i sztukę zdobywania i utrzymania władzy. Jeśli te dwa główne elementy stoją na wysokim poziomie rozwoju, to mówimy o uczestniczącej kulturze politycznej.

Władza politycznaBrak jednolitej definicji władzy, niektórzy wręcz negują potrzebę

jej istnienia.Władza - możliwość wywierania przez jednostkę bądź grupę

rzeczywistego wpływu na istotne okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania lub postępowania innych osób.

Władza polityczna to zdolność ukierunkowywania zachowań współzależnych społeczności o sprzecznych interesach za pomocą nakazów i zakazów egzekwowanych uznawanymi za dopuszczalne środkami, na tyle skuteczna i długotrwała, na ile uznawana przez podporządkowanych za prawomocną.

Zadaniem władzy publicznej jest zapewnienie i ochrona ładu umożliwiającego współżycie i współdziałanie w społeczeństwie.

Władza państwowaJest szczególnym rodzajem władzy. Rozumiana jako:1) sytuacja, w której nakazy i zakazy jednych wywołują

określone zachowania innych,2) szczególnego rodzaju stosunek społeczny,3) uprawnienie do skutecznego formułowania norm

wyznaczających postępowanie innych ludzi.

Grupa interesuGrupa – zespół ludzi, których wiąże jakaś więź społeczna.Grupa interesu to grupa osób połączonych więzami wspólnych

interesów lub korzyści, której członkowie mają świadomość istnienia tych więzów.

Grupy interesu:• reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec

innych osób,• przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym,• oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinię

publiczną i tym samym wpływają na polityczne rozstrzygnięciaGrupa państwowa – oparta na władzy podporządkowaniu,

zależności członków społeczeństw od władzy państwowej. Szczególnie widoczna przy okazji wyborów i innych działalniach publicznych.

Organ państwowyOrgan państwowy - celowo zorganizowany i wyraźnie

wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy.

Wg koncepcji niemieckiej: jest organem państwa jako osoby prawnej. Sam nie jest podmiotem prawa. Działa w imieniu i na rzecz państwa.

Wg koncepcji francuskiej: organ państwa jest organem narodu (bo państwo to naród), organ dysponuje podmiotowością prawną.

Rozumiany też jako wyodrębniona organizacyjnie część aparatu państwa.

Klasyfikacja organów państwa

• jednoosobowe – kolegialne• organy centralne – lokalne• organy z wyboru, nominacji, kooptacji, dziedziczne.• organy prawodawcze, wykonawcze, sądowe,

kontrolne.

Aparat państwowyObejmuje oprócz organów państwowych, instytucje

(np. policja) oraz środki o charakterze materialno-technicznym, służące do realizacji zadań państwa. System ten związany jest z koncepcją trójpodziału władzy.

Pochodzenie państwaWiąże się z długotrwałym procesem historycznym. Było

efektem rozwoju kultury i cywilizacji. Powstało na ten temat wiele teorii.

Pochodzenie państwa - ArystotelesUważał, że państwo pochodzi z natury (teoria naturalnego

rozwoju). Aby dojść do organizacji państwa należy przejść kilka podstawowych etapów (powstanie rodziny, gminy wiejskiej, miasta, polis i w końcu państwa). Państwo uważał za doskonałą organizację życia społecznego. Podkreślał fakt, że człowiek stworzony jest do życia w zbiorowości. Według Arystotelesa wpływ ludzi, którzy dążą do zdobycia władzy rozstrzyga o charakterze organizacji państwowej. Na kształt państwa wpływ ma również gospodarka, stosunki społeczne, położenie geograficzne, wielkość terytorium itp. Był zwolennikiem podziału zadań w państwie. Wyróżnił trzy czynniki władcze: obradujący, rządzący i sądzący. Dzięki temu w państwie panować miała sprawiedliwość i ład. Dostrzegł to, że nie wszystkie ustroje są dobre. Dobrymi formami państwa są: monarchia, arystokracja, politeja. Złymi zaś: tyrania, oligarchia oraz demokracja.

Pochodzenie państwa – teoria podbojuOdwołuje sie on do pierwotnych grup ludzkich. Grupy te

przybierały postać hord (mniejsze grupy) i plemion (większe grupy - połączenie hord). Grupy te walczyły między sobą. Pojawiają się początki przywództwa. Powstają pierwsze ośrodki władzy na określonych terytoriach. Podstawowym czynnikiem tworzenia się organizacji państwa jest tu walka pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi. Państwo nie może powstać bez użycia siły. Władzę zdobywało plemię liczniejsze i lepiej zorganizowane, podporządkowywało sobie słabszą grupę, najczęściej czyniąc ich niewolnikami. Najważniejszą klasą była klasa panów (zwycięzców), najmniej ważna była klasa zwyciężonych. Z czasem zaczęła wytwarzać się również klasa średnia, która składała się m.in. z kupców.

Teoria podboju – cech państwa• najdoskonalsza forma organizacji społeczeństwa,• zwycięska mniejszość panuje nad większością

poddanych,• między poddanymi a panującymi zachodzi różnica

ras,• występuje prawo państwowe,• państwo powstaje tylko w drodze walki i podboju,• państwo musi mieć swoje terytorium,• stosunki pomiędzy poszczególnymi państwami

związane są zawsze ze stanem wojny.

Teoria umowy społecznejHobes - Koncepcja ta opierała sie na umowie

między władcą a poddanymi. Człowiek stał się istotą społeczną. Hobbes zwrócił uwagę na to, że poszczególnym jednostkom bardziej opłaca się żyć w pokoju niż w ciągłej wojnie, choć pierwotny stan był stanem permanentnej wojny. Nie obowiązuje żadne prawo. Ludzie zawierają umowę "każdy z każdym" i powierzają władzę suwerenowi, który przestrzega określonych wcześniej praw. Powstaje państwo zwane Lewiatanem, któremu wszyscy poddani są bezwzględnie posłuszni i podporządkowani.

Teoria umowy społecznejRousseau, Locke - uważał, że rozwój materialny z czym

wiązał sie również rozwój rolnictwa przyczyniły sie do pojawienia się organizacji państwa. Rozwój tych dwóch dziedzin spowodował wykształcenie się życia społecznego oraz pojawienie się prywatnej własności. Społeczeństwo zgodziło się na tzw. umowę zrzeszenia, która zapoczątkowała powstanie państwa. Pojawił się nowy podział społeczeństwa : rządzący i rządzeni. Umowa zrzeszenia spowodowała ukształtowanie się rządów despotycznych dlatego też część społeczeństwa chciała wrócić do umowy społecznej, która nawoływała do wolności dla wszystkich ludzi i zapewniała im równość.

Wg tej teorii państwo powinno służyć ludziom.

Powstanie państwa w drodze rozpadu wspólnot ludzkich

Engels - zakładał, że w wyniku rozpadu małych wspólnot ludzkich powstają poszczególne grupy społeczne. Wspólna własność zaczyna przekształcać się w gospodarkę indywidualną. Doskonalenie metod pracy powoduje podział społeczeństwa na rodzaj wykonywanej pracy i tym samym powstają zróżnicowane klasy społeczne. W społeczeństwie rodzi się nietolerancja dla klas niższych. Rody przekształcają się w państwo. Droga do tej zmiany jest dość długa. Grupą rządzącą staje się stan najbogatszy.

Stanowiła podstawę marksistowskiej teorii państwa.

Teoria walki klasMarks - państwo to efekt powstania społeczeństwa

klasowego i ukształtowania się własności prywatnej. Dlatego państwo jest narzędziem w rękach klasy posiadającej środki produkcji. Rozpad wspólnot stanowi jej pierwszy okres.

Historyczny model powstania państwa• Łowmiański – oparta na analizie powstawania państw

słowiańskich. Opisał on dwa modele państwa: model ustroju plemiennego w jego późnej fazie oraz model ustroju państwowego we wczesnej fazie. Zauważył on, że niektóre elementy poszczególnych modeli są bardzo podobne. Proces przechodzenia z jednego ustroju do drugiego spowodowany był problemami wewnętrznymi.

Teoria teistyczna

św. Tomasz, św. Augustyn, św. Paweł – państwo powstało z woli Boga. Wywodzi od Boga samą zasadę władzy, natomiast istniejące konkretne państwa traktuje jako dzieła ludzi. Poszczególne państwa mogą być oceniane jako "dobre" lub "złe", a z tymi można podjąć walkę.

Teoria patriarchalnaFilmer – państwo powstało w wyniku ewolucji

dawnego naczelnika plemienia, czy też rodu, który z czasem stał się królem. Charakterystyczna dla monarchii feudalnej.

Teoria solidarystyczna• Durkheim - państwo powstało jako forma solidarnego

dzielenia się obowiązkami. Wyróżnił dwa typy więzi (solidarności):

• solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych) – opiera się na podobieństwie pomiędzy jednostkami i jednolitym dla wszystkich jednostek systemie norm, świadomość indywidualna jest zaś niemal tożsama ze świadomością zbiorową,

• solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych) – opiera się na zróżnicowaniu jednostek i społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy (którą reguluje prawo kooperacyjne, np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję.

Społeczeństwo to nie suma jednostek.

Teoria psychologiczna - PetrażyckiPaństwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb

psychicznych – bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.

Państwo wg katolickiej nauki społecznejPaństwo istnieje w świadomości człowieka i ma za

zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli. Oparta na doktrynie Kościoła Katolickiego. Jej podstawowe źródło stanowi oficjalna nauka Kościoła, a dalsze – prawo naturalne.

Formy państwaTo całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących. Składają się na nią cztery elementy: forma rządów, charakter głowy państwa, ustrój terytorialny oraz reżim polityczny.Wg Arystotelesa: monarchia i tyrania (rządy jednoosobowe), arystokracja i oligarchia (rządy kolegialne) oraz politea i demokracja (rządy ludu).Typ danego państwa determinuje klasa społeczna, w imieniu, której i interesie sprawowana jest władza państwowa.

Formy państw• Podział formy państwa ze względu na:

1) reprezentanta najwyższej władzy w państwie- monarchia,- republika;2) charakter ustroju państwowego:- forma unitarna,- forma federalna,3) reżim polityczny: - forma demokratyczna,- forma autokratyczna (totalitarna, wojskowa).

Podstawowe typy państwa:Typ danego państwa determinuje klasa społeczna,

w imieniu, której i interesie sprawowana jest władza państwowa.

1) Państwo niewolnicze – wykorzystanie człowieka jako narzędzie pracy, posiadacze niewolników i niewolnicy,

2) Państwo feudalne – poddaństwo chłopów, feudałowie i chłopi ,

3) Państwo kapitalistyczne – traktowanie pracy ludzkiej jako towaru, kapitaliści i proletariat ,

4) Państwo socjalistyczne – eliminuje prywatną własność środków produkcji, robotnicy i chłopi.

Zewnętrzne funkcje państwa• dbanie o dobry interes państwa za granicą, poprzez

prowadzenie działalności dyplomatycznej (nawiązywanie kontaktów politycznych, gospodarczych, sojuszów międzynarodowych)

• obrona granic - zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw

Wewnętrzne funkcje państwa• prawodawcza – państwo tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium, • porządkowa – utrzymanie ładu i porządku publicznego, • administracyjna – państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą

aparatu administracyjnego; określone organy państwa (np. Rada ministrów, wojewoda, rada gminy) zarządzają odpowiednimi dziedzinami życia publicznego (finanse, gospodarka, oświata itp.),

• socjalna – zwalczanie bezrobocia, polepszanie warunków pracy oraz tworzenie systemu świadczeń socjalnych (czyli zapewnienie obywatelom minimum środków do życia),

• kulturalna – państwo zajmuje się oświatą, ochroną zabytków i miejsc pamięci narodowej, wspieraniem obywateli w ich rozwoju kulturalnym, (np. poprzez przeznaczanie pieniędzy na rozwój rodzimej kinematografii czy tworzenie bibliotek publicznych),

• gospodarcza – państwo jest strażnikiem ogólnych reguł gospodarczych (np. zwalcza monopole, nieuczciwą konkurencję), stwarza warunki do wzrostu gospodarczego (poprzez obniżanie stóp procentowych itp.)

Prawa i obowiązki człowieka i obywatelaStanowią podstawę funkcjonowania jednostki w demokratycznym państwie. Najczęściej są określone w konstytucji. Polska Konstytucja dzieli je na trzy grupy: •wolności i prawa osobiste •wolności i prawa polityczne •wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

Prawa i wolności osobiste• prawo do życia, • nietykalność i wolność osobista,• prawo do sprawiedliwego procesu,• prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, • prawo rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z własnymi

przekonaniami,• prawo do wolności oraz ochrony tajemnicy komunikowania

się • prawo do nienaruszalności mieszkania, • wolność poruszania się po terytorium RP, • wolność sumienia i religii,• prawo do wolności poglądów oraz do rozpowszechniania

informacji.

Prawa i wolności polityczne• prawo do organizowania pokojowych zgromadzeń oraz

uczestnictwa w nich, • wolność zrzeszania się, • wolność zrzeszania się w związkach zawodowych,

organizacjach społeczno-politycznych, • prawo do uczestnictwa w referendum czy prawo wyboru

(prezydenta, posłów, senatorów oraz przedstawicieli do organów władzy samorządowej),

• prawo do składania wniosków, petycji oraz skarg.

Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne

• prawo do posiadania własności oraz prawo do dziedziczenia, • wolność wyboru miejsca pracy i wykonywania zawodu,• prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, • prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do

pracy spowodowanej chorobą, inwalidztwem czy podeszłym wiekiem,

• prawo do ochrony zdrowia, • prawo do nauki, • ochrona praw dziecka, • wolność twórczości artystycznej i badań naukowych.

Obowiązki obywatelskie• wierność i troska o wspólne dobro narodu i

społeczeństwa, • przestrzeganie prawa RP, • ponoszenie ciężarów i świadczeń na rzecz państwa

(np. płacenie podatków), • obrona Ojczyzny, • dbałość o stan naturalnego środowiska, a także

ponoszenie odpowiedzialności za jego zagrożenie i niszczenie.

Rola jednostki w społeczeństwiePozycja społeczna – relacje pomiędzy jednostką a

otoczeniem. Otoczenie oczekuje wypełniania określonych ról społecznych przez jednostkę. Współcześnie duże znaczenie dla pozycji społecznej mają prawa człowieka, a dokładniej prawa i wolności oraz obowiązki. Podstawą jest zasada wolności działania. Obecnie dzieli się prawa człowieka na prawa pierwszej generacji (prawa i wolności publiczne) oraz drugiej generacji (ekonomiczne, społeczne, kulturalne). Pojawiła się koncepcja praw trzeciej generacji (życia w pokoju, rozwoju osobistego, poszanowania środowiska naturalnego).

Ochrona praw człowiekaNa płaszczyźnie międzynarodowej (powszechne i regionalne):Trzeba tu przede wszystkim wymienić Europejski Trybunał Praw

Człowieka. Ponadto Międzynarodową Organizację Pracy czy Komisję Praw Człowieka ONZ. Poszczególne regiony posiadają własne instytucje, np. w Afryce: Komisja Praw Człowieka i Ludów oraz Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów realizujące Afrykańską Kartę Praw Człowieka i Ludów.

Na płaszczyźnie krajowej:Ma źródło w Konstytucji RP (art. 30). Stanowi obowiązek władzy

publicznej. Organy powołane do ochrony: Rzecznik Praw Obywatelskich, Trybunał Konstytucyjny, Parlament, niezawisłe sądy. Ochroną praw i wolności zajmują się też instytucje społeczne, jak Amnesty Internatonal czy Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce.

Sprawiedliwość• Dawniej „sprawiedliwy” to przestrzegający prawa.

Obecnie raczej „oddający to, co mu się należy”. • Formuły sprawiedliwości:a) wyrównawcza – oparta na „zasadzie odpłaty”, tj.

świadczeniu w zamian za otrzymane świadczenie;b) rozdzielcza – podział dóbr i ciężarów pomiędzy

członków społeczeństwa. Może być oparta na różnych zasadach: każdemu po równo, każdemu według potrzeb, każdemu według wysiłku, każdemu według wyników lub zasług, każdemu według urodzenia,

c) sprawiedliwości społecznej.

Prawo - pojęcie- oznacza uporządkowany formalnie treściowo zbiór

norm o pewnych szczególnych cechach (prawo przedmiotowe),

- zespół określonych norm postępowania,- zespół faktów psychicznych i społecznych związanych

z określonego rodzaju normami.

Prawo a inne systemy norm Oprócz prawa funkcjonują inne systemy norm, które

również wpływają na zachowanie jednostki, np. społeczne, religijne, moralne czy zwyczajowe. Sytuacją idealną jest, gdy reguły postępowania wynikające z tych systemów są ze sobą zgodne. W przeciwnym razie jednostka musi dokonać wyboru, której regule się podporządkuje. Nie zawsze będzie to norma prawna.

Koncepcje istnienia prawaKlasyczne:a) prawnonaturalne – zakładają, że istnieją normy niezależne od

ich ustanowienia przez uprawniony podmiot,b) pozytywistyczne – treść norm jest wyznaczona przez

odpowiedni akt stanowienia, czy uznania prawa, ich realizowanie jest gwarantowane przymusem państwa,

c) realistyczne – zespół faktów społecznych czy psychicznych związanych z normami prawnymi. Fakty te są kształtowane przez różnego rodzaju czynniki.

Współczesne:a) tzw. ‘trzecia droga” – koncepcja pośrednia między

pozytywizmem a prawem natury. Kwestionuje rozdział prawa i moralności oraz możliwość poznania wartości.

Pozaprawne systemy norm• Normy moralne – zespół norm znajdujący uzasadnienie w

różnych systemach wartości (moralnych, etycznych). Sankcją za ich przekroczenie są wyrzuty sumienia i potępienie otoczenia.

• Normy obyczajowe – społecznie upowszechniony nawyk postępowania połączony z przekonaniem, że tak należy czynić. Sankcją za ich przekroczenie jest odrzucenie przez grupę.

• Normy religijne – system norm oparty na wartościach religijnych.

• Normy organizacji społecznych i gospodarczych – ich istnienie wynika z faktu pewnej samodzielności tego rodzaju organizacji. Są podobne do norm prawnych ponieważ są ustanowione przez właściwy organ organizacji.

Funkcje prawa• Funkcja regulacji życia społecznego (stabilizacyjna) - prawo

pozwala zapewnić obywatelom poczucie bezpieczeństwa w państwie. Eliminuje niepożądane zachowania. Utrwala istnienie ładu społecznego, gospodarczego, politycznego.

• Funkcja wychowawcza - prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych np. wobec przestrzegania przepisów ruchu drogowego, mówimy wówczas o charakterze prewencyjnym. Prawo pełni także funkcję resocjalizacyjną, kiedy zastosowana kara działa tak, że osoba, której to dotyczy nie jest skłonna pogwałcić istniejące normy prawne.

• Funkcja ochronna - prawo ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte i ważne ze społecznego punktu widzenia.

• Funkcja dynamizująca - prawo jest narzędziem zmiany różnych dziedzin życia np. prawo oświatowe regulujące przepisy związane z Nową Maturą.

Funkcje prawa cd.• Funkcja dystrybucyjna - prawo rozdziela dobra i ciężary,

wynikające z funkcjonowania państwa np. przez podatki. Funkcja ta dotyczy szczególnie prawa cywilnego i administracyjnego.

• Funkcja represyjna - prawo ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie przestępstw, działać odstraszająco na sprawców, a także realizować zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo.

• Funkcja kontrolna - prawo określa postawy jednostek, grup społecznych, narodu i instytucji państwowych. Wyznacza jakie postępowanie jest zabronione, a jakie nie.

Funkcje prawa cd.• Funkcja kulturotwórcza - prawo integruje ludność

zamieszkującą na danym terenie np. działający zgodnie z prawem samorząd. Wpływa na kultywowanie określonych przez daną społeczność wartości. Znajomość przepisów prawnych określa poziom kultury np. politycznej danej zbiorowości. Prawo decyduje o ciągłości historycznej danego narodu i państwa.

• Funkcja organizacyjna - prawo określa ramy działania władzy i organizacji publicznych.

• Funkcja gwarancyjna - prawo wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa, a wolnością jednostki. Określa jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione. Z drugiej strony wyznacza granice działania państwa wobec jednostki. Granice te stanowią istniejące normy prawne będące jedyną podstawą działania.

Źródła prawa w PolsceHierarchia źródeł prawa: 1) Konstytucja ustawa zasadnicza, zawiera główne elementy

funkcjonowania państwa;2) Ratyfikowane umowy międzynarodowe (konkordat, traktaty,

konwencje, porozumienia) muszą być ratyfikowane (czyli zatwierdzone przez upoważniony do tego organ państwowy), bez ratyfikacji i ogłoszenia w Dzienniku Ustaw umowa międzynarodowa nie obowiązuje;

3) Ustawa uchwalana przez Sejm, zgodna z Konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi przez Parlament;

4) Rozporządzenia wydawane przez organy wykonawcze (art. 92 Konstytucji);

5) Akty prawa miejscowego wydawane przez organy terytorialne lub organy administracji rządowej (np. Plan Zagospodarowania Przestrzennego miasta Krakowa).

Akty prawa wewnętrznegoAkty prawa wewnętrznego to akty normatywne o ograniczonym zakresie działania. Konstytucja RP zalicza do tej kategorii aktów normatywnych uchwały podejmowane przez rząd, a także zarządzenia premiera i poszczególnych ministrów. Obowiązują tylko jednostki podległe podmiotom (organom) wydającym. Nie mają charakteru powszechnie obowiązującego.

Źródła prawa w UEPrawo pierwotne: 1) Traktatu o UE,2) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,3) traktaty zmieniające UE,4) protokoły załączone do traktatów założycielskich i traktatów zmieniających,5) traktaty akcesyjne państw członkowskich UE.Prawo wtórne (pochodne):1) wymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, opinie i zalecenia,2) niewymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są to akty nietypowe, takie jak komunikaty, zalecenia oraz białe i zielone księgi,3) umowy międzynarodowe.

Norma prawnaNorma prawna to wynikająca z przepisów reguła

postępowania, wydana lub usankcjowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Norma prawna ma charakter:

a) ogólny,b) abstrakcyjny,c) dwustronny,d) jest zabezpieczona przymusem państwowym.

Budowa normy prawnejKoncepcja klasyczna:1) hipoteza, ( każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko

w pewnej sytuacji ),2) dyspozycja, ( to część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący - w danej sytuacji - sposób zachowania). 3) sankcja, (jest to ta część normy prawnej, która określa, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji ).

Koncepcja norm sprzężonych (Lande) – norma prawna jest złożona z normy sankcjonowanej (hipoteza i dyspozycja koncepcji klasycznej) oraz normy sankcjonującej (sankcja koncepcji klasycznej).

Rodzaje norma) ze względu na zakres swobodny pozostawiony adresatowi

wyróżniamy:- normy względnie obowiązujące,- normy bezwzględnie obowiązujące.

b) ze względu na sposób określenia zachowaniu ludzkich wyróżniamy:- normy nakazujące, które określają w ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią norm prawnych- normy zakazujące, które określają, od jakich działań powinien się powstrzymać adresat normy prawnej- normy wprowadzające - uprawniają do określonego zachowania się lub przyznają ich adresatami pewne korzyści.

Przepis prawa i jego budowaPrzepis prawa: zdaniokształtny zwrot językowy zawarty w

akcie normatywnym w postaci artykułu, punktu, paragrafu lub litery. Jest to jednostka redakcyjna aktu normatywnego.Budowa przepisu prawa:1. podmiot:a) kto? – osoba fizycznab) rzeczownik – kategoriac) nazwa własna – organ państw.2. orzeczenie – nakaz lub zakaza) rozkaźnikowy – użycie w trybie rozkazującymb) nakazowy – x jest zobowiązanyc) powinnościowy – nakaz ale wyrażony w formie słabszejd) czasownik – w trybie oznajmującym

Rodzaje przepisów prawaa) ius cogens i ius dispositivib) nakazujące, zakazujące i uprawniające,c) odsyłające i blankietowe (ogólne),d) klauzule generalne,e) lex generalis i lex specialis,f) lex plus quam perfecta, lex perfecta, lex minus

quam perfecta, lex imperfecta,g) proste i złożone (skutki dwóch lub więcej faktów

prawnych),i) generalne i indywidualne,j) abstrakcyjne i konkretne.

Akt normatywnyJest to każdy tekst zawierający normy postępowania.

Akt normatywny, akt organu państwa lub innego upoważnionego podmiotu (np. organu organizacji społecznej), wydany na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych uprawnień, skierowany do określonych adresatów.

Warunki ważności aktu normatywnego: wydanie przez właściwy organ w przepisanym trybie, zgodność z aktami wyższej rangi oraz tzw. promulgacja, czyli ogłoszenie w specjalnym wydawnictwie.

Budowa aktu normatywnego

• Typowy akt normatywny zawiera tytuł, przepisy merytoryczne, przepisy nowelizujące, przepisy przejściowe i dostosowujące oraz przepisy końcowe.

• Oprócz przepisów prawnych, akty prawne zawierają również części nie posiadające charakteru normatywnego. Są to najczęściej tytuł, numeracja przepisów, oznaczenia struktury wewnętrznej aktu normatywnego (tytuły, rozdziały), wskazanie normy kompetencyjnej na podstawie której akt wydano czy załączniki graficzne.

Obowiązywanie prawaw ujęciu aksjologicznym:

-sprowadza się do zgodności norm ustanawianych jako prawne z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi; -prawo nie spełniające powyższego wymogu określane jest jako „ustawowe bezprawie”

ujęcie radykalne głosi, że normy stanowione są nieważne; ujęcie umiarkowane - domagające się zaakceptowania warunków

prawa w ujęciu aksjologicznym jako pomocniczych wobec formalnego obowiązywania prawa - odwołuje się na ogół do idei praworządności materialnej; -określana jest czasem ujęciem psychologicznym -odwołuje się do indywidualnego poczucia imperatywu, konieczności posłuchu wobec norm; -praktyczne zastosowanie - obywatelskie nieposłuszeństwo;

Realistyczne obowiązywanie prawa- polega na występującym w masowej skali zjawisku zgodności

zachowań adresatów norm z tymi normami; - w tym ujęciu prawo nie obowiązuje, gdy dana norma nie ma

posłuchu społecznego, a organy uprawnione nie stosują za jej nieprzestrzegania żadnych sankcji;

Formalne (tetyczne ) obowiązywanie prawa: prawo obowiązuje wówczas gdy: -zostało właściwie ustanowione -zostało właściwie ogłoszone -nie zawiera postanowień sprzecznych, a sprzeczności, jeśli występują zostały usunięte dzięki zastosowaniu reguł kolizyjnych; -nie zostało uchylone przez obowiązujące przepisy derogacyjne lub w braku takich przepisów, przez dotyczące tych samych kwestii, nie niższe hierarchicznie przepisy późniejsze;

Stosowanie prawa• Pojęcie – określenie konkretno-indywidualnych skutków prawnych na

podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych• Podmioty – istnieje spór czy prawo stosują tylko organy publiczne, czy

także jednostki• Przebieg: • - zebranie materiału dowodowego (reguły dowodowe – zbadanie stanu

faktycznego, swobodna ocena dowodów; nie udowadnia się: faktów powszechnie znanych, faktów znanych organowi z urzędu, fakty przyznane przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości co do zgodności ze stanem rzeczywistym; domniemania prawne – przerzucają ciężar dowodowy – moa być zwykłe, kwalifikowane i niewzruszalne, czyli niedopuszczające kontrdowodu)

- wybór przepisu (ustalenie obowiązywania przepisów oraz dopasowanie przepisów właściwych do zaistniałego stanu faktycznego),

- interpretacja przepisu - subsumcja – czy stan faktyczny spełnia przesłanki określone w normie

prawnej, w niektórych przypadkach kryteria aksjologiczne- ustalenie konsekwencji prawnych.

Stosunek prawnyJest to stosunek społeczny regulowany przez normy prawne,

którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków.

W każdym stosunku prawnym wyróżniamy cztery następujące elementy:- podmioty, między którymi stosunek prawny zachodzi ( mogą być nimi osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki nie posiadające osobowości prawnej)-przedmioty stosunku prawnego, (którym jest określenie zachowania uczestników tego stosunku)-prawo (uprawnienie), polegające na możności domagania się przez podmiot uprawniony określonego zachowania od drugiej strony stosunku prawnego-obowiązek, będący odpowiednikiem (korelatem) tego prawa.

Rodzaje stosunków prawnych• Ze względu na metodę regulacji prawnych wyróżnia się

stosunki publicznoprawne i prywatnoprawne,• Ze względu na rodzaj relacji zachodzących pomiędzy

podmiotami wyróżnia się natomiast stosunki zobowiązaniowe i podległości kompetencyjnej.

• Ze względu na "stopień aktualizacji", czyli określenie co do tożsamości podmiotów stosunku prawnego wyodrębnia się stosunki dwustronnie zindywidualizowane i jednostronnie zindywidualizowane.

• Ze względu na liczbę uczestników stosunku prawnego, rozróżniającego go na dwu- i wielostronne.

Elementy stosunku prawnego1) Podmiot stosunku prawnego (podmioty prawa): • osoba fizyczna, • osoba prawna, • tzw. ułomna osoba prawna - czyli jednostka

organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną.

2) Przedmiot stosunku prawnego:• uprawnienie, • obowiązek.

Źródła stosunków prawnych• czynności zmierzające wywołania skutków prawnych:

– oświadczenia woli – akt administracyjny – jednostronne oświadczenie odpowiedniego

organu określające w sposób władczy sytuację prawna konkretnego adresata w konkretnej sprawie

– konstytutywne orzeczenie sądowe – pociągają za sobą zmiany w sferze stosunków cywilnoprawnych

• inne czyny – czyli działania z, którymi ustawa wiąże konkretne skutki prawne: – czyny dozwolone – obejmują przejawy woli podobne do

oświadczeń woli (zawiadomienia o pewnych zdarzeniach, czynności czysto faktyczne {zmierzają do osiągnięcia pozaprawnego skutku, jednak ustawa łączy z nimi także skutki prawne})

– czyny niedozwolone – działania aktywne i zaniechania działań wbrew nakazowi ustawodawcy

• ustawa.

Rodzaje stosunków prawnych

• według przedmiotu regulacji (gałąź prawa): – stosunek cywilnoprawny;– stosunek administracyjnoprawny;– stosunek karnoprawny (jego wyodrębnianie jest

sporne w nauce prawa, a dotyczy obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, obowiązku do przeproszenia osoby pokrzywdzonej i uiszczenia tzw. zadośćuczynienia);

Rodzaje stosunków prawnych cd.• według trwałości bądź celu: – stosunek prawny materialny (materialnoprawny) -

(wynika z prawa materialnego, np. kodeks cywilny),

– stosunek procesowy (formalny, formalnoprawny) - podczas trwania postępowania rozstrzygającego o kształcie (istnieniu, nieistnieniu, zmianie) stosunku materialnoprawnego (wynika z prawa procesowego, np. kodeks postępowania cywilnego);

Rodzaje stosunków prawnych cd.• według powiązań między uprawnieniem

jednej strony, a obowiązkiem drugiej: – prosty - tylko jedna strona jest zobowiązana, a

druga tylko uprawniona,– złożony - strony pozostają zarówno zobowiązane

jak i uprawnione;

Prawa podmiotowe• To prawo przyznane i gwarantowane jednostce przez normy

prawne. Zakreśla ono sferę działania uprawnionego, czyli określa, co i w jakich granicach dana jednostka może robić. Wyróżniamy prawa podmiotowe bezwzględne (skuteczne wobec wszystkich oraz względne (skuteczne względem konkretnych, wskazanych podmiotów). Inne podziały:

a) majątkowe - rzeczowe, majątkowe, osobiste, prawa do spadku, prawa rodzinne majątkowe

b) niemajątkowe - prawa osobiste, prawa rodzinnec) zbywalned) Niezbywalnee) związane - podmiotem jednego prawa może być tylko osoba będąca

podmiotem innego prawaf) niesamoistne (akcesoryjne) - zastaw, poręczanie (więź prawa

akcesoryjnego zależy od istnienia prawa głównego, nie może ono istnieć bez niego).

Umowy gospodarcze - wprowadzenieUmowa jest podstawowym narzędziem wymiany dóbr i usług, stanowi podstawę funkcjonowania gospodarki rynkowej. Umowy cywilnoprawne mogą być jednak wykorzystywane m.in. także przez państwo – jako instrument korygujący niedoskonałości mechanizmów rynkowych oraz sposób wykonywania zadań publicznych. Z punktu widzenia obrotu gospodarczego można mówić o umowa nazwanych (uregulowanych w kodeksie cywilnym i innych ustawach, np. prawie bankowym) oraz o umowach nienazwanych funkcjonujących w oparciu o zasadę swobody umów.

UmowaPodstawowym aktem prawnym regulującym zasady zawierania umów i związane z nimi uprawnienia stron jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny.Co ciekawe, ustawa ta nie definiuje wprost pojęcia "umowy", traktując je jako pojęcie uniwersalne i powszechnie rozpoznawalne.Umowa jest to zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron, stanowi samodzielną integralną całość, która kształtuje określony w jej treści stosunek cywilnoprawny.

Zasada swobody umówStrony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 3531 Kodeksu cywilnego).Swoboda ta dotyczy:swobody co do tego, czy zawrzeć umowę,swobodę co do wyboru formy,swobodę co do osoby kontrahenta,swoboda co do treści.

Umowa sprzedaży• Najczęściej występuje w obrocie prawnym, w tym w

gospodarczym. umowa, w której sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę rzeczy.

Cechy umowy sprzedaży• konsensualna (z wyjątkiem sprzedaży rzeczy oznaczonych

tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłych, gdzie sprzedaż jest umową realną - art. 155 § 1, 2 kc.) – dochodzi do skutku w momencie porozumienia stron (złożenia zgodnych oświadczeń woli),

• odpłatna – świadczenie kupującego jest zapłatą (ekwiwalentem) za świadczenie sprzedającego,

• wzajemna (art. 487 § 2 kc) - • zobowiązująca, z reguły wywołuje też skutki rozporządzające

(art. 155, 510, 1052 kc)• kauzalna.

Elementy umowy sprzedażyPostanowienia istotne przedmiotowo (Essentialia negotii), czyli

elementy konstrukcyjne niezbędne do zakwalifikowania konkretnej umowy jako umowy sprzedaży to:

• określenie stron,• określenie przedmiotu świadczeń stron,• określenie ceny.

Obowiązki stron umowy sprzedażyObowiązki sprzedawcy (art. 535 kc):• obowiązek przeniesienia własności sprzedawanej

rzeczy na kupującego,• obowiązek wydania rzeczy kupującemu.

Obowiązki kupującego:• obowiązek zapłaty ceny,• obowiązek odebrania kupionej rzeczy.

Szczególne rodzaje sprzedaży• Sprzedaż na raty,• Sprzedaż na próbę,• Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności,• Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu.

LeasingPrzez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie, i oddać tę rzecz korzystającemu do używania, albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu, w uzgodnionych ratach, wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie, lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.Jest to forma finansowania środków trwałych pozwalająca na korzystanie z nich bez konieczności ich bezpośredniego zakupu.

Rodzaje leasingu• leasing bezpośredni (gdy producent zawiera umowę

bezpośrednio z użytkownikiem),• leasing pośredni (w transakcji uczestniczą więcej niż dwie

strony, tzn. finansujący nie jest producentem),• leasing operacyjny (usługowy) – polega na czasowym

przekazaniu w użytkowanie dobra inwestycyjnego. Czas ten jest z reguły krótszy niż okres normatywnego zużycia leasingowanej rzeczy,

• leasing finansowy (kapitałowy) – polega na oddaniu rzeczy w użytkowanie, w zamian za raty leasingowe. Przedmiot leasingu jest własnością Finansującego, amortyzuje go leasingobiorca, natomiast przeniesienie tytułu własności może być zagwarantowane w umowie.

• leasing zwrotny – właściciel rzeczy sprzedaje ją finansującemu, a następnie bierze tą rzecz w leasing.

FrancisingTo rodzaj współpracy między niezależnymi przedsiębiorcami. Franczyzodawca udostępnia swoje „know-how” oraz markę, ale w zamian pobiera opłatę od franczyzobiorcy, który może korzystać ze sprawdzonego pomysłu na biznes. Jest to umowa nienazwana. Wg Europejskiego Kodeksu Etyki Udzielania Franczyzy: Franczyza to system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który jest oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami, franczyzodawcą i jego indywidualnymi franczyzobiorcami. Istota tego systemu polega na tym, że franczyzodawca nadaje swoim poszczególnym franczyzobiorcom prawo oraz nakłada na nich obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją. W ramach i na okres sporządzonej na piśmie umowy franczyzowej oraz w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe uprawnienie to upoważnia indywidualnego franczyzobiorcę do korzystania z nazwy handlowej franczyzodawcy, jego znaku towarowego lub usługowego, know-how, metod prowadzenia działalności gospodarczej, wiedzy technicznej, systemu postępowania i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej, a także do korzystania ze stałej pomocy handlowej i technicznej franczyzodawcy.

Działalność gospodarczaDziałalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. (ustawa o swobodzie działalności gospodarczej – art. 2).Nie jest to jedyna definicja działalności gospodarczej. Inaczej definiują ją np. ustawy podatkowy.

Formy prowadzenia działalności gospodarczej• jednoosobowa działalność gospodarcza,• spółka cywilna,• osobowe spółki prawa handlowego: jawna,

partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna,• kapitałowe spółki prawa handlowego: spółka z

ograniczoną odpowiedzialnością.

Spółka cywilnaJest najprostszą formą prowadzenie działalności gospodarczej wspólnie z innymi osobami, opartą na wzajemnym zaufaniu. W świetle prawa przedsiębiorcami są wspólnicy a nie sama spółka i to wspólnicy podlegają wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej. W sensie prawnym spółka cywilna to jedynie umowa pomiędzy wspólnikami, na mocy której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Umowa spółki powinna być stwierdzona pismem. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie. Oznacza to, że za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę odpowiadają wszyscy wspólnicy swym majątkiem wspólnym (majątkiem spółki) oraz każdy ze wspólników z osobna majątkiem osobistym - bez żadnych ograniczeń.

Spółka cywilna cd.Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. W braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawomocniony do prowadzenia jej spraw.

Wypłaty zysków można żądać, co do zasady, dopiero po rozwiązaniu spółki, jednak gdy spółka jest zawarta na czas dłuższy lub czas nieoznaczony można żądać wypłaty zysku na koniec roku obrachunkowego (najczęściej jest to rok kalendarzowy).

Spółka jawnaPodobna w konstrukcji do spółki cywilnej. Nie posiada osobowości prawnej. Może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania we własnym imieniu. Jest to spółka osobowa prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą. Wspólnicy spółki jawnej za zobowiązania odpowiadają solidarnie i subsydiarnie (posiłkowo, gdy spółka nie jest w stanie płacić swoich długów). Umowa spółki jawnej powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Dla powstania spółki jawnej wymagane jest wpisanie spółki do KRS Krajowego Rejestru Sądowego. Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie "spółka jawna". Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę. Prawo wspólnika do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki.

Spółka partnerskaJest to spółka osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu (np. adwokat, radca prawny, biegły rewident itd., inna działalność nie może być w tej formie prowadzona) w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Partnerami mogą być wyłącznie osoby fizyczne wykonujące wolne zawody określone w umowie spółki (spośród wskazanych w Kodeksie spółek handlowych lub innych ustawach). Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Spółka powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Ale umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej.

Spółka komandytowaJak spółka jawna jest spółką osobową nie posiadającą osobowości prawnej. Może ona we własnym imieniu nabywać prawa oraz zaciągać zobowiązania. Spółka komandytowa ma także zdolność procesową - może pozywać i być pozywana. Spółka komandytowa jest handlową spółką osobową, która łączy w sobie wiele cech typowej spółki osobowej - spółki jawnej oraz pewne cechy spółki kapitałowej. Spółka komandytowa może być utworzona, co najmniej przez dwie osoby, z których jedna jest komandytariuszem a druga komplementariuszem. Według przepisów spółka ta ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki, co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność, co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.

Spółka komandytowa cd. Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowa". Umowa spółki komandytowej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Spółka komandytowa powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Komplementariusz odpowiada bez ograniczeń całym swoim majątkiem i solidarnie z pozostałymi komplementariuszami i ze spółką. Jest to odpowiedzialność osobista, nieogtraniczona solidarna i subsydiarna. Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej (sumy określonej w umowie spółki). Sprawy spółki prowadzi komplementariusz. Jeśli umowa nie stanowi inaczej komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki.

Spółka komandytowo-akcyjnaJest spółką osobową mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. Posiada zarówno cechy charakterystyczne dla spółki komandytowej, jak i dla spółek akcyjnych. W spółce komandytowo-akcyjnej występują dwie grupy wspólników: komplementariusze, tzw. inwestorzy aktywni, akcjonariusze, tzw. inwestorzy pasywni. Komplementariusz prowadzi sprawy spółki, a także reprezentuje spółkę na zewnątrz w stosunku do osób trzecich. Komplementariuszem mogą być osoby prawne i osoby fizyczne. Akcjonariusz posiada status wspólnika kapitałowego. Co najmniej jeden wspólnik mysi być akcjonariuszem. Akcjonariuszem może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także handlowa spółka. Umowa spółki komandytowo-akcyjnej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Spółka powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka kapitałowa, która może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym (chyba że ustawa stanowi inaczej). Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 5.000 złotych. Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nominalnej. Udziały są zbywalne.Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna jednak zawierać dodatkowe oznaczenie "spółka z ograniczoną odpowiedzialnością". Wraz z zarejestrowaniem w Krajowym Rejestrze Sądowym spółka nabywa ona osobowość prawną.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością cd.Za zobowiązania spółki z o.o. odpowiada spółka całym swoim majątkiem. Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Za zobowiązania spółki mogą dopowiadać solidarnie członkowie zarządu, ale tylko wtedy, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna (odpowiedzialność subsydiarna). Spółkę reprezentuje oraz prowadzi jej sprawy Zarząd. Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona. Wspólnicy mogą wpływać na działalność spółki zasadniczo tylko poprzez udział w zgromadzeniu wspólników, które ma istotne uprawnienia związane z funkcjonowaniem spółki, np. powoływanie i odwoływanie zarządy czy też zatwierdzanie sprawozdania finansowego.

Spółka akcyjnaTo najbardziej złożona forma spółki handlowej, przeznaczona do prowadzenia średnich i dużych przedsiębiorstw. Wymaga zaangażowania dużego kapitału. Zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób. Spółka akcyjna nie może być zawiązana wyłącznie przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Statut spółki akcyjnej powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 100.000 złotych. Wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz.Kapitał zakładowy spółki akcyjnej dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna zawierać dodatkowe oznaczenie "spółka akcyjna". Spółka nabywa osobowość prawną w momencie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Spółka akcyjna - akcjeAkcja stanowi podstawę nabycia praw wspólnika (akcjonariusza), może mieć charakter imienny lub na okaziciela, zwykły lub uprzywilejowany co do prawa głosu, dywidendy bądź podziału majątku w razie likwidacji spółki akcyjnej.

Spółka akcyjna cd. Za zobowiązania spółki akcyjnej odpowiada spółka całym swoim majątkiem. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Władzami spółki akcyjnej są: zgromadzenie wspólników, zarząd oraz rada nadzorcza i komisja rewizyjna. Spółkę reprezentuje oraz prowadzi jej sprawy zarząd. Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród akcjonariuszy lub spoza ich grona. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach także przez walne zgromadzenie akcjonariuszy.

Formy reglamentacji działalności gospodarczejStanowi wyjątek od swobody podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej.

Koncesja jest formą reglamentacji działalności gospodarczej przez państwo. Jest aktem zgody państwa na podjęcie i wykonywanie działalności gospodarczej przez danego•przedsiębiorcę. Koncesja udzielana jest w pewnym, ściśle określonym zakresie działalności gospodarczej z odrębnych powodów i dla szczególnych celów, co uzasadnia specjalny tryb postępowania przy jej przyznawaniu. Przykłady działalności koncesjonowanej: ochrona osób i mienia, czy wytwarzanie, przetwarzanie, magazynowanie, przesyłanie, dystrybucja i obrót paliwami i energią.

Formy reglamentacji działalności gospodarczej cd.Zezwolenia - pozwala na podjęcie i wykonywanie określonego rodzaju

działalności gospodarczej, po wcześniejszym spełnieniu warunków określonych w odrębnych ustawach oraz na zasadach określonych w zezwoleniu, np. wytwarzanie i import produktów leczniczych, prowadzenie hurtowni farmaceutycznej i apteki czy sprzedaż hurtowa i detaliczna napojów alkoholowych.

Licencje - zarządzanie nieruchomościami, pośrednictwo w obrocie nieruchomościami, rzeczoznawstwo majątkowe, prowadzenie agencji pracy, agencji pracy tymczasowej, instytucji szkoleniowej dla bezrobotnych organizującej szkolenia za środki publiczne czy podejmowanie i wykonywanie transportu drogowego (transport osób i rzeczy).

Działalność regulowana polega na zastąpieniu zezwoleń na prowadzenie niektórych rodzajów działalności gospodarczej wpisem do odpowiedniego rejestru. Wpis ten następuje po złożeniu przez przedsiębiorcę pisemnego oświadczenia, iż spełnia warunki do wykonywania tej działalności. Oświadczenie to przedsiębiorca składa w organie ewidencyjnym lub prowadzącemu rejestr, np. wyrób i rozlew wyrobów winiarskich czy świadczenie usług turystycznych.