1 / 7

6.WFER

Enerji Dzenleme Dnyasn Buluturmak

Program Gelitirmeye Ynelik Bir Kavram Belgesi Giri

1. Dnya Enerji Dzenleme Forumu (WFER) enerji sektr ve dzenlemeleri ile ilikili olarak kaydedilen ilerlemelernin gzden geirilmesi, fikir alveriinde bulunulmas, iyi uygulamalarn belirlenmesi, karlalan zorluklarn ve endielerin ele alnmas ve dzenleyiciler arasndaki ibirliinin tevik edilmesi amacna ynelik bir platformdur. Baarl geen son be Forumu mteakiben, WFER u anda enerji dzenleyicilerinin, devlet yetkililerinin, politika belirleyicilerinin, uzmanlarn, kalknma ajanslarnn, enerji piyasas katlmclarnn, yatrmclarn, tketici derneklerinin ve finansman kurulularnn yan sra akademisyenlerin ve dier uzmanlarn bir araya geldii en st dzey kresel etkinlik konumundadr.

2. Tm dnyada gerekleen yksek katlm orannn gsterdii gibi gemi Forumlarn baars olaanstdr. WFER sadece gelimi lkelerden gelen katlmclar iin deil ayn zamanda gelimekte olan lkelerden gelen katlmclar iin de muazzam bir neme sahip olduunu ve byk bir ilgi kayna olduunu gstermitir. WFER farkl enerji dzenleme modelleri zerine gr ve deneyim alveriine ve enerji kaynaklarnn mterilere kaliteli ve srdrlebilir bir ekilde uygun fiyatlar zerinden sunulmasna ilikin karlalan zorluklarn mzakere edilmesine imkan salamaktadr. Ayrca arz gvenlii, srdrlebilirlik ve dzenleme arasndaki iliki gibi gelimekte olan lkeler iin nemli ve onlarla alakal olan konulara da zel olarak deinilmektedir. Yaplan mzakereler belirli gereksinimler iin kullanlabilen iyi uygulamalarn, eitim ihtiyalarnn ve bunlarn hayata geirilmesi ile ilikili yntemlerin belirlenmesine yardmc olmaktadr. Bu dzenleyiciler ve dier paydalarla ilgilidir.

3. Gemi Forumlarn ortak paydas tketici sorunlarndan piyasa tasarmna kadar uzanan dzenlemeler ile ilgili iyi uygulamalard. Son 15 yllk sre ierisinde dzenleyicilerin ilgi alan genilemitir. lgi oda; tekellerin dzenlemesi, piyasaya rekabetin getirilmesi ve blgesel piyasa entegrasyonundan, dzenleyicilerin her geen gn daha fazla muhatap olduu arz gvenlii, enerji sektrnde srdrlebilir kalknma ve teknolojik deiimin etkileri zerinde younlamaya balamtr. dEfor hem gemi Forumlarn ktlar hem de zellikle dzenleme ile ilikili olanlar bata olmak zere enerji dnyasnn gelecekteki durumu ve karlaaca zorluklar dikkate alnarak organize edilecektir.

2 / 7

karlarn Dengelenmesi

4. Yaklak 1,3 milyar kii elektrie eriimi olmadan yaamaya devam etmektedir. Modern enerji hizmetlerine eriimin bulunmamas ekonomik ve sosyal kalknmann nnde duran ciddi bir engeldir ve BM Binyl Kalknma Hedeflerine ulamak iin bu sorunun stesinden gelinmesi gerekir. Uluslararas Enerji Ajans (UEA)'nn tahminlerine gre 2030 ylna kadar herkesin enerjiye eriiminin salanmas iin kmlatif olarak yaklak 1 trilyon $ deerinde yatrm yaplmas gerekirken, Dnya Ekonomik Forumu (DEF) 124 lkenin enerji sisteminin ekonomik byme iin gerekli olan srdrlebilir ve gvenli bir enerji arzna gei iin hazr olmadn bildirmektedir.

5. Gvenilir ve uygun fiyatl enerji byme iin bir n kouldur. Ayn zamanda enerji endstrisinin kendisi de ekonomiler iin nemli bir potansiyel byme arac, srdrlebilir kalknmann kaplarn dnyaya aan bir anahtar ve istihdam aracdr. Bu nedenle; enerji, G20 liderlerinin gndeminde ilk sralarda yer alan konulardan biridir. G20 gndeminin nde gelen konu balklar ar piyasa deikenliinin azaltlmas, etkin olmayan fosil yakt sbvansiyonlarnn ortadan kaldrlmas, piyasa effaflnn arttrlmas, enerji verimliliinin arttrlmas ve yeil byme politikalarnn desteklenmesi olarak zetlenebilir. Bu hedefler ayn zamanda dzenleyicilerin de ilgi alanndadr. Sonu olarak, 2009 ylnda blgesel birliklerin byk ounluu Enerji Dzenleyicileri Yuvarlak Masa Toplants'nda bir araya gelmi ve "G8+ Enerji Dzenleyicileri Bildirisi'ni" kabul etmilerdir. 2013 ylnda benzer bir giriim ise Enerji Dzenleyicilerinin "Gvenilir Dzenlemelere ve Enerji Altyapsna Yatrm Yaplmasnn Tevik Edilmesine likin Bildirisi" ile sonulanmtr. 2015 ylnda G20 bakanln stlenecek olan Trkiye'nin G20 ile artan ibirlii dEfor'a g verecektir.

6. Piyasa reformlarnn gelitirilmesine paralel olarak tketicilerin rol muazzam bir nem kazanmtr. Piyasa tedariki, tacir ve tketiciler gibi farkl bileenleri bnyesinde barndrr ancak esasen arz ve talep arasndaki dengenin srdrlmesiyle ilgilidir. Oyuncular zamana ve yere gre deiebilir ancak tketiciler dierlerinin varlnn bal olduu merkezi bir konuma sahiptir: Piyasalar tketiciler iin vardr ve de her zaman yle olacaktr. Bu balamda, ada dzenleyici yaklam asndan tketicinin korunmas gerekli ancak kesinlikle yeterli deildir. Aslnda tketicilere ynelik bir takm aralardan bahsedebiliriz. Ancak, bu zamana kadar uygulanan bu aralar "tketici dostu" iken, yenileri "tketici odakl" olmaldr. Bu nedenle, tketicilere eitli tercihlerin sunulmas, ikayetlerin zm prosedrleri, fiyat karlatrma aralar, talep taraf katlm ve hizmet kalitesi gibi ilgili alanlarda yaplacak iyiletirmeler araclyla tketicilerin dzenleme ve piyasa ortamndaki rol ile dzenleme srelerindeki rollerinin glendirilmesi gerekir.

7. Bunun yan sra, yatrm ortamnn iyiletirilmesi, son zamanlardaki mali alkant

3 / 7

dikkate alndnda gelimi piyasalar asndan da nemlidir. Bu da, sermaye ekecek ve gerekli yatrmlar tevik edecek piyasa yaplarnn oluturulmasnda ve srdrlmesinde katalizr rol oynayan enerji dzenleyicilerinin zerine zorlu grevler yklemektedir. Dolaysyla, dzenleyiciler bir yandan bata tketiciler ve politika belirleyiciler olmak zere muhtelif paydalarn karlarn dengelerken dier taraftan da ticari faaliyetlerde belirsizliin azaltlmas asndan yatrmclar iin istikrarl ve gvenilir koullarn salanmasn ve srdrlmesini garantilemek zorundadr. Ancak, bu zorlu grev bamsz, hesap verebilir, effaf ve ayrm gzetmeyen dzenlemeler uygulanmaya konmad srece baarlamaz.

8. Tm dnyada farkl dzenleyici yaklamlarndan kaynaklanan zorluklar, zm bulunmasna ilikin tartmalar zenginletirmekte ve dzenleme dnyasnn derinlemesine katk salamaktadr. Ancak, herkesin zerinde mutabk olduu effaflk, hesap verebilirlik ve gvenilirlik gibi bir takm hususlar, mmkn olduunca az mdahale ile kendi kendine yeten piyasalar oluturulmas ve srdrlmesi iin, her zaman gndemin en stnde yer almaldr. Zira Dzenleme srelerinin her aamada effaf olmas bir dzenlemede yer alan tm paydalarn hazrlk srecine aktif bir ekilde katlmyla effaflk kazanr. Bu tutum kuatlmay engeller, demokrasi an kapatr ve ie yarayan, adil bir kurallar dizisinin oluturulmasna yardmc olur. Her ne kadar gelimi bilgi teknolojilerinin hakim olduu gnmz dnyasnda dzenlemelerin yaplmas ve piyasaya ilikin bilgilere eriim kolaylasa da, dzenleyici topluluun effafln srdrlmesine ve gelitirilmesine ynelik isteini yinelemesi gerekmektedir.

Deiimden Yararlanmak

9. Enerji politikas nceliklerinde meydana gelen deiiklikler ile datk retim, akll ebekeler, akll sayalar, yenilenebilir enerji retiminin gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas, nkleer enerji retiminin gelecekteki geliimine ve doal gazn karbonun kstl olduu bir dnyadaki rolne ilikin belirsizlikler ile depolama teknolojileri gibi teknolojik deiimler zellikle iletim altyapsnn gelitirilmesi ve sistem iletimi konularnda yatrmclar, ebeke operatrlerini ve dzenleyicileri etkilemektedir. Bu etmenler ebekelerin tayaca arz ve taleplere ilikin gittike artan belirsizliklere yol amakta; dolaysyla gnmzde doru yatrm kararlarnn verilmesini daha da zor bir hale getirmektedir. Bu da, yatrmclar ve tketiciler arasnda uygun risk dalm konusunu gndeme getirmektedir. Bu zorlayc risklerin etkin ve verimli bir ekilde ynetilmesinin dzenleyiciler tarafndan yakn gelecekte ele alnacak kilit konulardan biri olmas muhtemeldir.

10. Deiim kavram, piyasay ynetmekten ziyade piyasadaki dinamizmi srdrmek amacyla deiimin tevik edilmesi balamnda daha da ileri bir ierie kavumaktadr. Geleneksel dzenleme uygulamalar yenilie ve AR-GE almalarna olan yaklam asndan eletirilebilir. Ancak, elektrik retimi, sistem iletimi ve ebeke ile ilgili

4 / 7

faaliyetlerde yaanan hzl deiim gz nne alndnda, , yeni ve etkili dzenleme stratejileri gerekmektedir. Tabii ki, bu yaklam yeni teknolojilerin entegrasyonu ile snrlandrlamaz ve ayn zamanda hizmetlerini, zellikle de tketicilere ynelik hizmetleri hedeflemelidir. Dier bir deyile, dzenleyiciler ngrl olmal ve piyasada ya da dzenleyici uygulamalarda meydana gelecek yenilikleri tahmin etmeli ve tevik etmelidir. Bu balamda, dzenlemelerin ticari faaliyetlerin esnekliini engellemeyip, bunun yerine yeniliki yaklamlara yer amas gerektii kesin bir ekilde sylenebilir.

Dzenleme ve Srdrlebilirlik

11. Kuzey Amerika'da geleneksel olmayan petrol ve gaz retiminde gzlemlenen hzl gelimenin enerji arzndaki kresel dinamikleri arpc bir ekilde deitirme potansiyeli vardr. zellikle son zamanlarda, geleneksel olmayan petrol ve gaz retiminden kaynaklanan petrol ve gaz retimindeki byk art daha dk enerji fiyatlarnn piyasaya girmesiyle ekonomik faaliyetlerin artmasn hzlandrma potansiyeline sahiptir. Neyse ki, kaynaklarn tm dnya geneline dalm olduu tahmin edilmektedir. Ancak, bu frsatn etkili bir ekilde kullanlmas byk lde uluslararas enerji ticaretinin artan hacmine baldr. Ayrca, Fukuima kazasndan sonra baz devletler kamuoyunun ciddi endielerine kulak vermi, mhendislie ilikin hususlar ve ekonomik deerlendirmeleri gzden geirmitir ve tm bunlar sz konusu devletlerin nkleer isteklerini terk etmesi ya da azaltmasyla sonulanmtr. Dier yandan ise baz devletler enerji arz kaynaklarn eitlendirmenin ve fosil yaktlara olan bamllklarndan uzaklamann bir arac olarak nkleer planlarn uygulamaya devam etmi ve hatta daha da geniletmitir. Dier enerji kaynaklar sz konusu olduunda nkleer enerjinin gelecei sadece devlet politikalar araclyla belirlenmeyecektir. Bunun yan sra, piyasa kurallar, ebeke gelitirme ihtiyalar ve kamuoyunun algs gibi nkleer enerjinin geliimini etkileyen eitli etmenler mevcuttur. Bu hususlar arz gvenlii, yenilenebilir enerjinin rol, snr tesi ticaret, evre vb. gibi hususlar zerinde nemli bir etkiye sahiptir ve dzenleyicileri, enerji karmnda yaanan deiikliklerden kaynaklanan zorluklarla baa kmaya zorlayacaktr.

12. Yenilenebilir enerjinin artan kullanm, enerji verimlilii, KYD vb. gibi iklim deiiklii kontrol giriimleri SG emisyonuna yol aan miktarda enerji retmenin ve tketmenin zararl etkilerini azaltmaya ve/ya hafifletmeye ynelik gsterilen abalara byk katkda bulunmaktadr. Bu aralar, uygulamann dzgn bir ekilde gereklemesi iin yeni dzenleme kararlarnn alnmasn gerek klmaktadr nk benzer mekanizmalar baz lkelerde olduu gibi dzenleyicilerin piyasa tasarmnda sorumluluk sahibi olduu gelien piyasa yaplarna entegre edilmezse yenilenebilir enerjinin yaylmas ve enerji sektrnn dekarbonizasyonu daha fazla tevik edilemez. Bu nedenle, Dnya Enerji Dzenleyicilerinin klim Deiikliine likin Bildirisi'nde belirtildii gibi enerji dzenleyicileri kendilerini

5 / 7

gerekli admlar atmaya adamlardr. Sz konusu bildiride dzenleyiciler sorumluluklar erevesinde etkili ve iklim dostu enerji piyasalarnn geliimini izlemek gibi nemli faaliyetler gerekletireceklerini taahht etmilerdir. Bu taahht kresel iklim deiikliinin halen devam ettii gnmzde de geerliliini korumaktadr. Bu balamda, enerji dzenlemelerinin enerji verimlilii, daha ok yenilebilir enerji kullanm ve daha az karbon salan sreler zerinde younlamas muhtemeldir. Ayrca elektrik, petrol ve doal gaz gibi sektrlerde yaygn kullanm nedeniyle daha ok suya ihtiya duyulduu gz nnde bulundurulduunda, dzenleyicilerin sosyal ve evreye ilikin endielerle ilgilenmesinin yan sra su ile enerji piyasalar arasndaki birbirine ball deerlendirmesi gerektii sylenebilir.

13. Arz gvenlii enerji dnyasnda zorlu bir sorun olmaya devam etmektedir. Enerji gvenliinin salanmasyla ilikili endielere bal olarak talebi karlayacak gerekli enerji kaynaklarn salamas amacyla gelitirilen snr aan projelere ynelik ok uluslu abalar artmasna paralel olarak, gvenli bir arz sisteminin kurulmas birok piyasa unsurunun uyumlu bir ekilde almasn gerektirir hale gelmitir. Ayrca, retimin, iletimin, datmn, satn ve dier piyasa srelerinin dzgn bir ekilde almasnn yan sra blgesel ibirliini ve eitlilii de gerekli klmaktadr. Bu balamda, dzenleyicilerin gerekli yatrm koullarn salayacak dzgn ileyen bir piyasa yapsnn kurulmasnda ve srdrlmesindeki rol son derece nemlidir. Ancak, blgesel ve uluslararas etmenler soruna siyasi bir boyut getirmekte ve durumu daha da karmak bir hale sokmaktadr. Sonu olarak, dzenleyicilerin yalnzca arz gvenliine ilikin unsurlarn deil ayn zamanda bakanlklara, yatrmclara ve dier kii ya da kurumlara ait rollerin farknda olmas gerekir.

14. Arz gvenliini takip etmek tm dnyada birok dzenleyicinin temel grevlerinden biridir. Kmr piyasalarnn yan sra petrol ve gaz piyasalarnn seyrinde ve ulam faaliyetlerinde yaanan gelimeler gz nnde bulundurulmadan arz gvenliinin takip edilmesi ve deerlendirilmesi mmkn deildir. Ayrca, gazn boru hatlar araclyla ya da svlatrlm doal gaz (LNG) eklinde tanmas durumunda dzenleyicilerin eriim ve kullanm kurallarn koyma sorumluluu vardr.

Akll Dzenlemelere Doru

15. Yeni teknolojiler hayata geirildike ve tketiciler ile politika belirleyicilerinin beklentileri eitlendike enerji piyasalar daha da karmak bir hale gelmektedir. Bu yzden, uygulamann dzgn bir ekilde gerekletirilmesine ynelik olas tm senaryolar gz nnde bulundurularak, dzenleme kararlarnn kapsaml incelemelere dayandrlmas ve sorunun tm ynlerinin hesaba katlmas gerekmektedir. Dier bir deyile, karar vericilerin herhangi bir adm atmadan nce Dzenleyici Etki Analizlerini uygun bir ekilde kullanmas gerekmektedir. zellikle gnmzn ve daha da nemlisi yarnn akll dnyas iin "Akll Dzenlemelere" ihtiya duymaktayz.

6 / 7

16. Kresel enerji haritas deiirken, ebekelerin birbiri ile olan balants ve piyasalarn entegrasyonu srekli olarak genilemektedir. Gnmz dnyasnda hibir lke enerjide "ada" deildir. Bu nedenden dolay, farkl yakt trleri, piyasalar ve fiyatlar arasndaki etkileim gittike younlamaktadr. Bu durum politika belirleyicilerinin ilgisini gittike daha fazla arzn gvence altna alnmas, iklim deiiklii ile mcadele edilmesi ve srdrlebilir bir byme salanmas iin ibirlii yaplmasna yneltmektedir. Teknolojik deiiklikler ve politika belirleyicilerinin niyetleri, dzenleyicileri kar karya geldikleri sorunlar iin tutarl ve birbiri ile uyumlu zmler bulmaya ynlendirmektedir. Dzenleyicilerin yetkileri sabit olsa da, enerjinin blgesel, ktasal ve kresel doas nedeniyle gittike daha karmak bir hale gelmesine bal olarak dzenlenecek olan ticari faaliyetler gittike daha karmak bir hale gelmektedir. Blgesel piyasa entegrasyonu ok daha gvenli enerji arz, istikrarl fiyatlar, glendirilmi rekabet, gvenilir sistem iletimi, artan ticaret ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn daha iyi kullanlmas gibi birok avantaj salamaktadr. Ancak, bu avantajlarn bir n koulu vardr: Uyumlu piyasa dzenlemelerine ynelik mterek dzenleyici yaklamlar

17. Politika belirleyicilerinin ve dzenleyicilerin amalar ile altklar ortamlar hesap verebilirlik ilkesi dorultusunda deikenlik gstermektedir. Bu deikenliin derecesi lkelerin ynetim yapsna baldr. Vatandalarn taleplerinin karlanmasna ilikin nihai sorumluluk, yasamaya ilikin mnhasr gc elinde bulunduran siyasetilerdedir. Dier yandan ise, ak ve ayrm gzetmeyen piyasa eriimi ile yeterli ve srdrlebilir kalknma salayacak, kamuoyunun ilgisini artracak, kamu politikalarn ve ilgili siyasi tercihleri destekleyecek piyasa tasarm ve kurallarn tanmlamada ve uygulamada dzenleyicilerin nemli rol vardr. Bu yzden, kapasitelerini, glerini ve performanslarn artrarak sahip olduklar yetkinlikleri koruyabilirler. Sonu olarak, daha iyi bir dzenleme yaplmasnn yan sra baarl bir politika belirleme sreci de bir tr uzlay gerekli klar. Tm dnyada dzenleyicilerin farkl bak alarn uzlatrma konusunda birbirlerinden renecek ok eyi vardr.

18. Gnmz dnyasnda enerji arama, retme, tama, satma, bir ekilden dierine dntrme ve hatta tketme ve bu faaliyetlerle ilgili ilemler kesin kurallar gerekli klmaktadr. Dzenlemenin kendisi kural koyma srecidir ve kurallar gelitike yasal dzen gelimekte; bu da, hukukta uzmanlamaya yol amaktadr. Bu nedenle, enerji dzenleyicilerinin karar verme sreci boyunca hukuki kstlamalar deerlendirmesi ve enerji piyasas zerinde belirli yarg yetkileri bulunan dier mercilerle ibirlii yapmas gerekmektedir.

19. Piyasann izlenmesi etkin ve rekabete dayal enerji piyasalarnn yaratlmas ve srdrlmesi asndan olduka nemlidir. Ancak, bilgi asimetrisi, yeterli ve gerekli bilgilere eriimde yaanan zorluklar ve teknolojilerin ve piyasa koullarnn deimesi gibi baz zorluklar da sz konusudur. Bu erevede, bir takm tartma sorular ortaya kmaktadr:

7 / 7

Hangi veriler ilgili ya da esastr ve piyasann etkin bir ekilde izlenmesi iin hangi metodolojilerin gelitirilmesi gerekir? Perakende, toptan ya da ebeke faaliyetleri de dahil olmak zere farkl dzeylerde ve sektrlerde hangi yntemlerin uygulanmas daha uygundur? Piyasalar devaml gelitike, izleme sreci de buna uygun bir ekilde gelimelidir. Dolaysyla, etkin piyasa izleme yntemlerinin ele alnmas olduka nemlidir ve dzenleyici gndemin en nemli konu balklarndan birini tekil edecektir.

20. Enerji piyasas reformlarnn altnda yatan nedenlerin gelimekte olan ve gelimi lkelerde anlalabilir bir ekilde farkl olmas nedeniyle dzenleyiciler arasndaki yukarda bahsi geen etkileimlerin "herkese uyan yaklam" ile sonulanmas beklenmemektedir. Benzer ekilde, kurumsal, yasal ve yatrm ortamlar da nemli lde farkllklar sergilemektedir. Ancak, bu tartmalar benzeri sorunlara ynelik farkl yaklamlara faydal almlar salayabilir ve bir bakasnn deneyiminden ders karma srecini kolaylatrabilir. Dzenleme ile ilgili iyi uygulamalarn daha ayrntl olarak incelenmesi etkileimi nemli lde artrabilir ve faydalarn azami seviyeye kartabilir.

21. Dzenleyiciler iin bir dier potansiyel etkileim alan ise kapasite/yetkinlik gelitirmedir. Enerji alan dnya ekonomisinin bymesi ve istikrar asndan son derece nemlidir. Dzenleyiciler, uzmanlk gerektiren gerekli almalarn zorluklaryla karlamak iin ICER'in Enerji Sektrnde Kadnlar giriiminin ele ald toplumsal cinsiyet eitliinin gelitirilmesi ve insan kaynaklar geliimi gibi alanlarda kapasite gelitirmeye zen gstermelidir.

Sonu

22. Bu balamda, dEfor bir yandan gnmzn sorunlarna zmler sunarken dier yandan da dzenleyici topluluun gelecein enerji piyasalarn ina ederken karlaaca nemli sorunlara odaklanacaktr. Foruma katlacak ve enerji sistemlerini rasyonelletirmeyi ve yeniden dzenlemeyi, nemli hidrokarbon kaynaklarndan yararlanmay, ekonomik genilemeyi destekleyecek enerji arzn arttrmay, uygun fiyata sunulan temel enerji hizmetlerine eriimi amalayan farkl devletlerin bulunduu gz nnde bulundurulduunda,dEfor tm dnyadaki lkelerin ihtiyalarn karlamay amalamaktadr. Bu yzden, dEfor, piyasa yaplarnn gittike karmak bir hal almas ve politik, sosyal ya da evre ile ilgili endielerin karar verme srelerinde belirgin rol oynamasndan kaynaklanan zorluklar ele alacaktr. Sadece ktalar deil, ayn zamanda enerji kaynaklarn ve piyasalarn birbirine balayan stanbul'da dzenlenecek bu Forum gemi Forumlarn tesine geecek ve dzenleme ile ilikili zorluklar kresel bir balamda kresel bak as ile sorgulayacaktr. Sonu olarak, dEfor politika nceliklerinin yan sra farkl piyasalar, endieler ve dzenleme seviyeleri arasnda bir kpr kuracaktr.