SEKONDêRE SKOOL VERBETERINGSPROGRAM (SSVP)

GRAAD 12

VAK: LEWENSWETENSKAPPE

ANTWOORDBOEK 2018

(Bladsy 1 van 65)

1

Kontroleer jou antwoorde Stel 1 (Bemeester

40%)

Lewenswetenskap Vraestel 1 – Antwoorde vir vrae

Meiose

Vraag 2

2.1 Spermatogenese (1)2.2 Testis (1)2.3 (a) 23 (1)

(b) 23 (1)2.4 - Oorkruising - Ewekansige sortering van chromosome (enige volgorde) (2)2.5 2 (1)2.6 Spermselle/spermatosoa/manlike gamete (1)

(8)Vraag 33.1 (a) Chromosoom (1)

(b) Spoeldrade (1)(c) Sentromeer (1)

3.2 Metafase II (1)3.3 Chromosome lê onafhanklik/enkel by die ewenaar (2)

(6)

Vraag 4

4.1 Profase II/Telofase I (1)4.2 (a) D- sentriool/(sentrosoom) (2)

(b) B- chromosoom (2)(c) E- sentromeer (2)

4.3 (a) 4 (1) (b) 2 (1)

(9)Vraag 5

5.1 Anafase II (1)

5.2 (a)(b)(c)

SentrioolSentromeerSpoeldraad

(1)(1)(1)

5.3

5.4

Die chromatiede verdeel/sentromeer verdeel

Oorkruising

(1)

(1)

2

5.5 Verminder genetiese variasie (1)

5.6 (a)(b)

Vier/423

(1)(1)(9)

Menslike voortplanting

Vraag 2

2.1 (a) Nukleus (1) (b) Stert (1)

2.2 - C/ middelstuk bevat mitochondria wat energie voorsien vir beweging- Het ‘n stert om te swem

- Langwerpige vorm om wrywing te verminder Enige (1 x 2) (2)2.3 – Geen akrosoom sal teenwoordig wees in die sperm nie

- dus sal daar gee ensieme teenwoordig wees nie - Die spermsel sal nie die ovum kan binnedring nie - *daarom sal geen bevrugting plaasvind nie *verpligte punt + 2 ander (3)

(7)

Vraag 3

3.1 (a) Jellie laag/zona pellucida (1)(b) Selmembraan/plasmalemma/plasmamembraan (1)(c) Sitoplasma/Sitosol (1)(d) Nukleus (1)

3.2 (a) G - middelstuk/nek OF C - Sitoplasma (2)(b) E - Akrosoom (2)

(c) D - Nukleus (2)

Reaksie op die omgewing (Mense)

Vraag 2

2.1 (a) Medulla oblongata (1) (b) Corpus callosum (1) (c) Serebellum (1)2.2- Beheer willekeurige bewegings/voorbeeld- Dit bevat sentrums wat alle sensasie ontvang en interpreteer/voorbeeld- Dit is die plek vir hoër verstandelike funksies/voorbeeld- Beïnvloed emosionele gedrag/ voorbeeld (Enige 3) (3)

(6)Vraag 3

3.1 A – Siliêre spier/(liggaam) B – Iris E – Choroïed (3)3.2 (a) F (1) (b) D (1) (c) C (1) (d) A (1)

3

(7)Vraag 4

4.1 A - Pinnaü D - Halfsirkelvormige kanaal ü (2)4.2 (a) Bü (1)

(b) Gü (1)(c) Fü (1)(d) Cü (1)(e)Eü (1)

4.3 - Die gehoorbeentjies dra die vibrasies oor - vanaf die groot timpanummembraan - na die kleiner ovale venster

- wat die vibrasies konsentreeren hulle versterk Enige (3)(10)

Vraag 5

5.1 Motor/multi-polêre /efferent (1)5.2 – Stuur impulse weg van die selliggaam - Stuur impulse na die effektor Enige 1 (1)

(2)

Vraag 6

6.1 Refleksboog (1)

6.2 (a)

(b)

(c)

B - Motor neuron/ multipolêre neuron

C - Interneuron

E - Sensoriese neuron/ monopolêre neuron

(1)

(1)

(1)

6.3 (a)

(b)

F

A

(1)

(1)

6.4 (a)

(b)

D - sinaps

G - miëlienskede

(2)

(2)(10)

Menslike endokrienestelsel en homeostase in mense

Vraag 2

2.1 Die proses waardeur die menslike liggaam in staat is om 'n konstante interne omgewing te handhaaf (2)

2.2 (a) Nier (1)(b) Adrenale klier / byniere (1)(c) Aldosteroon (1)

2.3 - Membrane van die nierbuisies - word meer deurlaatbaar

4

- wat 'n groter herabsorpsie van natriumione moontlik maak - vanaf die filtraat/ in die bloedhaarvate in Enige 2 (2)

(7)

Vraag 3

Wanneer die tiroksienvlakke daal- Word die pituïtêreklier gestimuleerü- Om meer TSH te produseerü- Hoë TSH vlakke stimuleer die tiroïedklierü- Om meer tiroksien af te skeiü- Die tiroksienvlakke styg dus weer na normaalü (5)

Vraag 4

4.1

4.2

Adrenalien

- Verhoog die hartklop - Verhoog bloeddruk- Stimuleer die omskakeling van glikogeen na glukose - Verhoog die bloedtoevoer na die hart- / skeletspiere - Verhoog spiertonus- Verhoog die tempo / diepte van asemhaling - Verwyd / vergroot die deursnee van die pupille - Verminder bloedvloei na die spysverteringstelsel - Verminder bloedvloei na die vel- (Merk slegs eerste DRIE) Enige

(1)

(3)(4)

Vraag 5

- Bloedglukosevlakke styg hoër as normaal- Die pankreas/Eilandjies van Langerhans- Skei insulien in die bloedstroom af- Wat vervoer word na die lewer/spierselle- Om die omskakeling van oortollige glukose na glikogeen te stimuleer- wat die bloedglukosevlakke laat daal na normaal Enige (5)

Reaksie op die omgewing (Plante)

Vraag 2

- Ouksieneü- Is lig-sensitiefü- Die lig stimulus wat van een kant af ontvang word laat die ouksiene na die skadu-kant

beweeg ü/ word vernietig aan die verligte kant- Die ouksienkonsentrasie is hoër aan die skadu-kant- Dit bevorder selverlengingü aan die skadu-kant- wat lei tot meer groei ü aan dié kant- Die stingel groei in die rigting van die lig ü- Dit word fototropisme genoemü (Enige 4) (4)

5

Menslike impak op die omgewing

Vraag 2

2.1- Voedselsekerheid verwys na die toegang- Tot genoeg/veilige/voedsame voedsel- Aan alle mense ten alle tye (Enige 2) (2)2.2- Prys word verhoog om die vervoerkoste te dek oor lang afstande- Geen kompetisie tussen handelaars in landelike gebiede nie- Verlaag die vraag vir goedere in landelike gebiede (Enige 1) (1)2.3- Die behoefte om voedsel te koop neem af- Verkoop oortollige produkte om geld te verdien (2)2.4- Maak mense bewus van die voordele van boerdery- Verskaf hulpbronne/voorbeeld- Ontwikkel vaardighede vir boerdery- Verskaf aansporings om boerdery aan te moedig (Enige 2) (2)

(7) Vraag 3

3.1

3.2

Metaan

- Om voedsel te kook- Verhitting- Elektrisiteitopwekking(Merk slegs die eerste EEN) Enige

(1)

(1)

3.3 - Verminder peste/rotte/vlieë- Verminder slegte reuke(Merk slegs die eerste EEN) Enige (1)

3.4 Dit is vol/Dit het die grondoppervlakte bereik(Merk slegs die eerste EEN) (1)

3.5 (a)

(b)

- Gholfbane- Ontspanningsparke- Perkeerterrein- Bosbou(Merk slegs die eerste TWEE) Enige

- Hergebruik afvalmateriale- Herwin afvalmateriale- Verminder die hoeveelheid afvalmateriale wat

geproduseer word(Merk slegs die eerste TWEE) Enige

(2)

(2)(8)

6

Lewenswetenskap Vraestel 2 – Antwoorde vir vrae

DNA / DNS: Kode van lewe

Vraag 2

2.1 (a) W – Nukleotied (1)

U – DNA/ DNS (1)

(b) X – fosfate/fosfaatione (1)

Y – Deoksiribosesuiker (1)

(c) Z – Waterstof binding (1)

(d) V – Adenien (1)

2.2 Nukleus (1)

2.3 Interfase (1)

(8)Vraag 44.1 Translasie (1)

4.2 X – tRNA / oRNS/ oordrag RNS (1)

Y – mRNA / bRNS/ boodskapper RNS (1)

4.3 Antikodon (1)

4.4 ATA (1)

4.5 Tirosien (2)

4.6

- Die proses is Transkripsie* - Die dubbelstring DNA / DNS molekule draai af / rits oop

- Wanneer die waterstofbinding breek

- Word die een string as 'n templaat gebruik

- Om mRNA/bRNA te vorm

- Vry nukleotiedesin die nukleoplasma word gebruik

- Die mRNA is komplementêr aan die DNA / A-U, C-G

- Die proses word beheer deur ensieme (5)

7

Vraag 5

5.1

5.2

(a) Ribosoom(b) W – mRNA / bMRNS Y – tRNA / oRNS(c) Nukleotied (a) Sitoplasma/ endoplasmiese retikulum(b) Nukleus /nukleoplasma

(1)

(2)(1)

(1)(1)(6)

GenetikaVraag 3P1 Fenotipe Swart x Bruin

Genotipe Bb x bb

Meiose

Gamete B, b x b

Bevrugting

F1 Genotipe Bb en bbFenotipe Swart en bruin

1 punt vir P1 en F1

1 punt vir meiose en bevrugting Enige (6)

Vraag 4

4.1 IA, IB, i (3)

4.2 2 (1)

4.3

- Enige individu erf een alleel

- Vanaf elke ouer (2)

4.4

- Elke kind

- Het ‘n gelyke kans/25% kans om

- Enige bloedgroep/ A, B, AB, of O te hê. (3)

(9)Vraag 5

8

OF

Gamete bB Bbb bb1 punt vir korrekte gamete1 punt vir korrekte genotipes

5.1 (a)

(b)

Dit laat die produksie van organismes met gewenste eienskappe toe(Merk slegs eerste EEN)

Dit verminder genetiese variasie in die nageslag Dit is duur Enige 1(Merk slegs eerste EEN)

(1)

(1)

5.2

5.3

5.4

LMJC 865 het 'n hoë gemiddelde melkopbrengs gehad /78 liter per dag

'n Diploïede sel/ 'n sel met al die genetiese informasie is nodig 'n Ovum is 'n haploïede sel/ bevat slegs die helfte van die genetiese

informasie

Die nukleus van die skenkersel is verwyder en in 'n leë ovum ingeplant Die gevolglike sigoot is gestimuleer om te verdeel Die embrio is toe in die uterus van 'n volwasse vroulike dier geplaas

(1)

(2)

(4)(9)

Evolusie:

Vraag 1

1.1. ‘n Groep organismes van dieselfde spesie

Wat kan kruisteel om vrugbare nakomelinge te produseer

(2)

1.2

- Oorkruisingü

- Ewekansige sorteringüvan chromosome

- Onafhanklike sortering ü/ewekansige segregasie / ewekansige sortering

- Mutasies

- Ewekansige bevrugting

- Ewekansige paring

(Enige 4) (4)

1.3

(a) Spesiasie (1)

(b)

9

Meiose

- Die rotsagtige eiland * /geografiese versperring

- Het die twee visbevolkings in twee verdeel

- Met verskillende omgewingstoestande aan elke kant

- Elke groep het natuurlike seleksie ondergaan, onafhanklik van mekaar

- En het anders ontwikkel

- Elke groep het genotipies

- En fenotipies anders geword

- Wat hulle verhoed om te kruisteel wat lei tot die vorming van nuwe spesies

(6)

Vraag 2

2.1

- Kenmerke wat gunstig/voordelig is vir die mense word gekies

- Die kenmerk word deur die mens gekies/ dit is ‘n kunsmatige proses

- Dit is nie noodwendig voordelig vir die organisme nie Enige 2 (2)

2.2

- Die langtermyn invloed op gesondheid is nie bekend nie wat kan lei tot

gesondheidsprobleme in die toekoms

- Die langtermyn invloed op die omgewing is nie bekend nie wat lei tot

omgewingsbeskadiging/ verlies aan biodiversiteit/ beskadiging van ekosisteme/natuur

- Morele teenkanting want die mens meng in met die natuur/ speel God/ meng in met

die regte van elke spesie

- Aan die begin is dit 'n baie duur proses en baie mense/ lande kan dit nie bekostig nie

(Enige 2 x 2) (4)

(6)Vraag 33.1 Filogenetieseboomü (1)

3.2

(a) 2ü (1)

(b) 7ü (1)

3.3

- A. boisei en A. robustus deel 'n meer onlangse ü

- Gemeenskaplike voorouer (2)

3.4 Homo habilisü (1)

10

3.5

Taung kindü

Me Plesü

Karaboü/A. sediba

Little footü /A. prometheus

Enige 2 (2)

3.6

- Die oudste fossiele van Homoü/Homo habilis /Homo erectus

- Word slegs in Afrika gevind ü

- Die jonger fossiele van Homoü/Homo erectus

- Was gevind in Afrika sowel as ander dele van die wêreldü

- Dit impliseer dat die oudste Homo sp. in Afrikaüontwikkel het / Homo erectus

migreer uit Afrika Enige 3

(3)

(11)Vraag 44.1 Aü en Dü (2)

4.2

- Die pelvis is wydü/bakvormig

- Vir die ondersteuning van die gewigü van ‘n organisme wat regop loop (2)

4.3

Diagram A

- Die foramen magnum is meer sentraal geleëü/in ‘n meer vorentoe posisie

onder die skedel

- sodat die werwelkolom onder die skedel kan uitkomü

- vir bipedalisme / tweevoetigheidü Enige 2 (2)

Diagram B

- Die foramen magnum is meer aan die agterkantü van die skedel

- sodat die werwelkolom agter die skedel kan uitkomü

- vir viervoetigheidü Enige 2 (2)

11

A. africanusü

4.4

Diagram A Diagram B

Effens geboëü/C-vormige

kaak

Reghoekigü/U-vormige kaak

Klein kakebeneü Groot kakebeneü

Kleiner slagtandeü /(tande) Groter slagtandeü/(tande)

Minder spasies tussen tandeü Groter spasies tussen tandeü

Tabel formaat 1 + Enige 3 x 2 (7)

4.5

Vry roterende arm ü

Rotasie om elmbooggewrigte ü

Rotasie om gewrigü

Naakte vingerpunte / naels in plaas van kloue ü

Lang bo-armsü

Teenoorstaande duimü

Vyf vingersü Enige 3 (3)

(18)

Vraag 55.1 X - Foramen magnumü

Y - Slagtandü (2)

5.2

- Die foramen magnum is in ‘n meer vorentoe posisieüonder die skedel

- Wat wys dat organisme C bipedaalü / tweevoetig is

- Dit laat die werwelkolom toe om vertikaal ü uit die basis van die skedel uit te

kom

- Om die liggaamsgewig te balanseer wanneer op twee voete geloopü word

Enige 3

(3)

5.3

(a) Bü (1)

(b) Aü (1)

5.4

12

- Daar is ‘n toenameü

- In die kraniumgroteü van organisme B na organisme C- Dit sal dit toelaat dat 'n groter breinü/serebrum gehuisves kan word wat op hoër

intelligensie dui (3)

5.5

Skedel B Skedel CWenkbrouriwwe is opvallend

Wenkbrouriwwe is minder opvallend

Kakebeen steek meer uit/Groter kakebeen

Kakebeen steek minder uit/Kleiner kakebeen

Tabel1 + (2 x 2) (5)(15)

Vraag 66.1

- Oë voor in kop/binokulêre visieü- Vrylik roterende armsü- Langer bo-armsü- Plat naelsü - Opponerende duimeü- regop postuurü

(Enige 5) (5)6.2(a) Meer gekromde ruggraatü/ S-vormig in die mens maar minder gekromü/ C-

vormig in ape (2)

(b) Kort en wyeü pelvis in die mens maar lang en nouü pelvis in apeü (2)

6.3- Slagtande het verander van groot ü- na klein ü. - Dit is as gevolg van die verandering van rouü voedsel eet- na sagte, gaarüvoedsel (4)

(13) Vraag 7

HIPOTESE- Alle modern menseü*/Homo sapiens - Ontstaan in Afrikaü- En migreer na ander deleü van die wêreld

FOSSIEL BEWYSEü- Die fossiele van Ardipithecus is gevind SLEGS in Afrikaü/Skeurvallei/Ethiopië en Suid-

Afrika - Die fossiele van Australopithecus is gevind SLEGS in Afrikaü/ Skeurvallei/Ethiopië

en Suid-Afrika - Die fossiele van Homo habilis is SLEGS in Afrika gevindü

13

- Die OUDSTE fossiele van Homo erectus is in Afrika gevindü - Die OEDSTE fossiele van Homo sapiens is in Afrika gevindü

GENETIESE BEWYSE- Mitochondriale DNA - Word ge-erf van die vroulike lyn- Ontleding van mutasies op die mitochondriale DNA- toon dat die oudste vroulike voorouer in Afrika geleë is- en dat alle mense van haar afstam/ mitochondriale Eva

BIPEDALISMEDie fossiele van al drie genera dui aan dat:- Die foramen magnum- in 'n meer voorwaartse posisie geleë is

- Die pelvis- breër en korter is

- Die ruggraat- S-vormig is

Inhoud: (17)Sintese: (3)

(20)

Kriterium Toepaslikheid (R) Logiese volgorde (L) Volledigheid (C)Algemeen Alle inligting verskaf is

relevant tot die vraagIdees is in ‘n logiese volgorde gegee

Beantwoord alle aspekte vereis deur die opstel

In hierdie opstel

Slegs inligting van toepassing op die ‘Uit Afrika’-hipotese en bipedale fossiele van die drie genera is beskryf. Geen irrelevante inligting

Die beskrywing van die bewyse vir die ‘Uit Afrika’-hipotese en die bewyse vir bipedalisme is aangebied op ‘n logiese wyse en dis in volgorde

Ten minste die volgende punte moet gekry word vir:-7/11 vir korrekte bewyse vir ‘Uit Afrika’-hipotese en- 4/6 korrekte bewyse vir bipedalisme

Mark 1 1 1

14

Kontroleer jou antwoorde Stel 2VRAESTEL 1 MEMORANDUMVraag 11.1

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1002468

101214161820

20

8

43

21

Verandering in die konsentrasie van absisiensuur in on-tkiemende sade oor 'n tydperk

Tyd (dae)

Abs

isie

nsuu

rkon

sent

rasi

e (a

rbitr

êre

eenh

ede)

T

Puntetoekenning vir grafiekKriteria PuntetoekenningKorrekte tipe grafiek insluitend die aansluiting van punte

1

Titel van grafiek 1Korrekte skaal, byskrif en eenheid vir X-as

1

Korrekte skaal, byskrif en eenheid virY-as

1

Teken van grafiek 0: Geen punte is korrek gestip nie1: 1 tot 5 punte is korrek gestip2: Al 6 punte is korrek gestip

(6)

1.2 (a) Toenameü (1)

15

P

(b) Afnameü (1)(8)

Vraag 2

2.1

Puntetoekenning vir die grafiekKriteria PuntetoekenningKolomgrafiek geteken (T) 1Opskrif van grafiek 1Korrekte skaal vir X-as (kolomme ewe wyd en gespasieerd) en Y-as (S)

1

Korrekte byskrif en eenheid vir X-as en Y-as (L)

1

Trek van die grafiek (P) 0: Geen kolomme is korrek gestip1: 1 tot 2 kolomme is korrek gestip2: Al 3 kolomme is korrek gestip

Vraag 3Berekeninge:Vervoer = 25/100 x 360° = 90°

Huishoudelik = 27/100 x 360° = 97,2°

16

Industriële = 15/100 x 360°= 54°

Kommersiële = 28/100 x 360° = 100,8°

Ander = 5/100 x 360° = 18°

Puntetoekenning vir sirkelgrafiek (7)

Korrekte tipe grafiek 1

Titel van grafiek (CO2 emissie + sektor) 1

Berekeninge: 1: 1-4 berekeninge korrek2: Al 5 berekeninge korrek

Korrekte proporsie vir elke benoemde deel 1: 1 tot 2 dele korrek2: 3 dele korrek3: 4 tot 5 dele korrek

Vraag 2

4.1

- Voedselsekerheid verwys na die toegang

- Tot genoeg/veilige/voedsame voedsel

- Aan alle mense ten alle tye (3)

17

Onthou, jy hoef nie al DRIE antwoorde te gee nie, omdat die

vraag slegs EEN vra

4.2

- Prys word verhoog om die vervoerkoste te dek oor lang afstande

- Geen kompetisie tussen handelaars in landelike gebiede

- Verlaag die vraag vir goedere in landelike gebiede (Enige 1) (1)

4.3

- Die behoefte om voedsel te koop neem af

- Verkoop oortollige produkte om geld te verdien (2)

4.4

- Maak mense bewus van die voordele van boerdery

- Verskaf hulpbronne /voorbeeld

- Ontwikkel vaardighede vir boerdery

- Verskaf aansporings om boerdery aan te moedig (Enige 2) (2)

Vraag 55.1- Swak infrastruktuur- Klimaatsverandering- Vermorsing- Besoedeling van waterbronne (Enige 2) (2)

5.2- Die behoefte aan water vir besproeiing sal verminder word (1)

5.3- Afname in produksie - Sal lei tot winsverlies (2)

5.4- Meer inkomste vir die herstel van swak infrastruktuur /bou van damme- Minder water vermorsingdeur individue en maatskappye

(2)

(7)Vraag 66.1 Apikale punte / stingelpunte / wortelpunte / okselknop (1)

6.2 Bevorder selverlenging (1)

6.3

- Slegs 'n deel van die plant word vernietig / blare en stingels

- wat kanse laat dat die wortels weer kan groei

- Giftig

18

- Kan skadelik vir ander organismes wees

(4)

6.4

- Dit kan die boontjies ook laat doodgaan

- wat dus die oesopbrengs verlaag (2)

Vraag 7

7.1 Dit is brandstowwe wat uitgeput kan word / Miljoene jare neem om te hernu (1)

7.2 CO2 word vrygestel wanneer steenkool gebrand word om elektrisiteit te genereer /

Geen CO2 word vrygestel wanneer hernubare energie of kernkrag gegenereer

word nie (1)

7.3

Metaan / CH4 Koolstofmonoksied / CO

Swaweldioksied / SO4 Waterdamp / H2O

Stikstofoksied / N2O Osoon / O3

(MERK SLEGS DIE EERSTE EEN) Enige 1 (1)

7.4 ‘n Toename in CO2 lei tot aardverwarming

wat klimaatsverandering tot gevolg het / reënval patrone verander

wat lei tot meer droogtes / vloede in sekere areas

wat lei tot oes verliese

en sterftes van lewende hawe / vee

daarom word minder voedsel geproduseer Enige 4 (4)

Vraag 8

8.1 Metafase I (1)

8.2

- Oorkruising het plaasgevind

- en genetiese materiaal is uitgeruil (2)

8.3 Anafase II (1)

8.4

- Die spoeldrade trek saam- Die sentromere verdeel- En die dogter chromosome/chromatiede word getrek- Na die pole van die sel

19

- Sitokinese begin (Enige 3) (3)

8.5 Testis (1)(8)

Vraag 9

9.1

(a) ADH/ antidiuretiese hormoon (1)

(b) Hipotalamus/ pituïtêreklier (1)

(c) Niere (1)

9.2

- ‘n Toename in ADH veroorsaak dat die wande van die nierbuisies - meer deurlaatbaar vir water word- Meer water word geherabsorbeer - en die bloedvolume neem toe - Minder urine word geproduseer- en die urine is meer gekonsentreerd (4)

(7)

Vraag 10

10.1 (a) Diagram 1 (1)

(b) Diagram 2 en Diagram 3 (2)

(c) Diagram 1 en Diagram 2 (2)

1.2 Amniotiese eier (1)

(6)

Vraag 11

- FSH/Follikel stimulerende hormoon - word afgeskei deur die pituïtêre klier- FSH stimuleer die ontwikkeling van die primêre follikel- na ‘n Graafse follikel

- As die follikel ontwikkel, produseer dit estrogeen- wat veroorsaak dat die voering van die uterus/endometrium - dikker /meer bloedvatryk word- ter voorbereiding vir die moontlike inplanting van die embrio /ontwikkeling van die fetus

- Die pituïtêre klier - skei LH af

20

- wat veroorsaak dat die Graafse follikel oopbreek en die ovum vry laat - dit word ovulasie genoem

- Die leë follikel verander en word 'n corpus luteum - wat begin om progesteroon af te skei - wat verdere verdikking veroorsaak- van die endometrium

- Hoë vlakke progesteroon- inhibeer die afskeiding van FSH - wat die ontwikkeling van 'n nuwe follikel in die ovarium verhoed

- As daar geen bevrugting is nie, sal die corpus luteum degenereer- wat lei tot ‘n afname in progesteroon- Die endometrium disintegreer en word tydens menstruasie uitgestort

- As bevrugting plaasvind, sal die corpus luteum instand bly - wat veroorsaak dat die progesteroonvlakke hoog bly- om die swangerskap te onderhou

Inhoud: (17)Sintese (3) (20)

Toepaslikheid (R) Logiese volgorde (L) Volledigheid(C)

Alle inligting verskaf, is relevant tot die vraag.

Idees is in 'n logiese volgorde gegee / oorsaak-effek

Beantwoord alle aspekte vereis deur die opstel

Alle inligting wat verskaf word is toepaslik tot die gebeure van die menstruele siklus (nie swangerskap) en die hormone FSH, LH, estrogeen en progesteroon

Die gebeure van die menstruele siklus is in volgorde

- Al VIER korrekte hormone word genoem met hul funksies

1 punt 1 punt 1 punt

Vraag 12

Gehoor

- Die pinna vang klankgolwe vas / lei klankgolwe- Na die gehoorkanaal/meatus- Dit veroorsaak die vibrasie van die timpaniese membraan- Die vibrasies word oorgedra na die ossikels- Die ossikels versterk die klankgolwe- En dra dit oor na die ovaalvenster- Die ovaalvenster vibreer- Wat golwemaak- In die vloeistof / endolimf van die koglea- Wat die Orgaan van Cortistimuleer - Om die klankgolf te verander na ‘n impuls- Die impuls word deur die gehoorsenuwee gelei- Na die serebrum waar dit geïnterpreteer word as die leeu se brul

21

Die rol van adrenalien

- Meer adrenalien word afgeskei- Adrenalien verhoog spiertonus - En veroorsaak dat die lewer / spiere glikogeen omskep in glukose

- Die hartkloptempo verhoog - Sodat die spiere meer glukose - En suurstof ontvang- Wat benodig word vir selrespirasie- Om energiete voorsien aan die spiere om effektief saam te trek

- Die tempo van asemhaling verhoog - en die diepte van asemhaling verhoog- om meer koolstofdioksied af te skei- en meer suurstof in te neem

- Die bloedvate van die spysverteringskanaal/vel vernou- En die bloedvate van die noodsaaklike organe/brein/spiere verwyd- Om meer bloed te voorsien aan die noodsaaklike organe/brein/spiere

Inhoud: (17) Sintese: (3) (20)

Toepaslikheid (R) Logiese volgorde (L) Volledigheid(C)

Alle inligting verskaf, is relevant tot die vraag.

Idees is in 'n logiese volgorde gegee / oorsaak-effek

Beantwoord alle aspekte vereis deur die opstel

Alle inligting wat gegee word is relevant tot gehoor en hoe adrenalien verseker dat die spiere effektief funksioneer

Al die inligting rakende gehoor en hoe adrenalien verseker dat die spiere effektief funksioneer is logies rangskik

Die volgende punte moet ten minste verdien word vir die volgende:- Gehoor (7/10)- Hoe adrenalien verseker

dat die spiere effektief funksioneer (4/7)

1 punt 1 punt 1 punt

Vraag 13

Toename in die metaboliese tempo- Om die metaboliese tempo te verhoog, moet die vlak van tiroksien toeneem - Die pituïtêre klier word gestimuleer - Om meer TSH af te skei- Wat die tiroïedklier stimuleer - Om meer tiroksien af te skei (Enige 4) (4)

Toename in glukosevlakke- As gevolg van die afname in glukosevlak word die pankreas gestimuleer - Om glukagon af te skei - Wat die omskakeling van gestoorde glikogeen na glukose stimuleer - In die lewer/ spiere - Die glukose word dan vrygstel in die bloedstroom

22

- Die glukosevlakke in die bloed verhoog en keer terug na normaal (Enige 5) (5)

Afname van CO2 vlakke- Hoë CO2 vlakke stimuleer die reseptorselle in die karotis slagaar - Die stimulus word omgeskakel na ‘n impuls - Wat gestuur word na die medulla oblongata - Wat die hart stimuleer - Om vinniger te klop - Wat bloed met baie CO2 vinniger na die longe bring - Dit stimuleer ook die asemhalingspiere - Om diepte en tempo van asemhaling te verhoog - CO2 word vining uitgeasem uit die longe - Die CO2 vlakke in die bloed verlaag en keer terug na normaal (Enige 8) (8)

Inhoud: (17) Sintese: (3) (20)

Toepaslikheid (R) Logiese volgorde (L) Volledigheid(C)

Alle inligting verskaf, is relevant tot die vraag.

Idees is in 'n logiese volgorde gegee / oorsaak-effek

Beantwoord alle aspekte vereis deur die opstel

Alle inligting is relevant tot:- Meganismes om metabolise

tempo te verhoog- Meganismes om

glukosevlakke te verhoog- Meganismes om CO2 vlakke te

verlaagGeen irrelevante inligting

Alle inligting is rakende die:- Meganismes om

metabolise tempo te verhoog

- Meganismes om glukosevlakke te verhoog

- Meganismes om CO2 vlakke te verlaag

Word in ‘n logiese volgorde gestel

Die volgende punte moet ten minste ingeluit wees:- Meganismes om

metabolise tempo te verhoog (3/4)

- Meganismes om glukosevlakke te verhoog (3/5)

- Meganismes om CO2 vlakke te verlaag (5/8)

1 punt 1 punt 1 punt

Vraag 14

Voeding van die embrio in die amniotiese eier- Die eier bevat dooier (eiergeel) / albumien - Wat voedingstowwe voorsien aan die embrio Maks (4)

Gaswisseling en voeding van die menslike fetus- In die plasenta- is die moeder se bloed in noue kontak met die fetus se bloed- Suurstof- en voedingstowwe- diffundeer vanaf die moeder se bloed na die fetus se bloed- in die are van die naelstring- Die voedingstofryke bloed word na die fetus vervoer deur die naelstring- Koolstofdioksied diffundeer vanaf die fetus se bloed - in die slagaar van die naelstring - na die moeder se bloed Maks (7)

Beskerming van die fetus in mense- Die fetus ontwikkel in die uterus

23

- en word beskerm deur die moeder se liggaam- Teenliggaampies in die moeder se bloed- word oorgedra na die fetus se bloed om immuniteit te voorsien- Die plasenta dien as ‘n mikrofilter- wat verhoed dat gifstowwe vanaf die bloed van die moeder na die bloed van die fetus

oorgedra word- Die fetus word omhul deur die amnion- wat amniotiese vloeistof bevat- Die amniotiese vloeistof voorkom dehidrasie- En dien as ‘n skokabsorbeerder - Dit voorsien ook ‘n geskikte temperatuur vir die ontwikkelende fetus

Maks (6)Inhoud: 17Sintese: 3

Totaal van opstel: 20ASSESSERING VAN DIE OPSTEL

Toepaslikheid (R) Logiese volgorde (L) Volledigheid(C)

Alle inligting verskaf, is relevant tot die vraag.

Idees is in 'n logiese volgorde gegee / oorsaak-effek

Beantwoord alle aspekte vereis deur die opstel

Alle inligting is relevant tot:- Gaswisseling en voeding in die

amniotiese eier- Gaswisseling, voeding en

beskerming in die menslike fetus

Geen irrelevante inligting

Alle inligting is rakende die:- Gaswisseling en voeding

in die amniotiese eier- Gaswisseling, voeding en

beskerming in die menslike fetus

Word in ‘n logiese volgorde gestel

Die volgende punte moet ten minste ingeluit wees:- Gaswisseling en voeding

in die amniotiese eier (2/4)

- Gaswisseling en voeding in die menslike fetus (5/7)

- Beskerming in die menslike fetus (4/6)

1 punt 1 punt 1 punt

VRAESTEL 2 MEMORANDUMVraag 1

1.1

(a) DNA / DNS molekuul (1)

(b) Aminosuur (1)

1.2 Transkripsie (1)

1.3

- Die volgorde van die stikstof basisse op molekuul W / DNA / DNS sal verander

- Dit sal ‘n verandering veroorsaak op molekuul Xü / mRNA / bRNS

- Die aminosuur wat deur die tRNA / oRNS gebring word sal verskil ü

- ‘n Verskillende proteïen sal vormü

(4)

24

1.4

(a) UCU / USU (1)

(b) Arginien ; Methionien ; Glisien (3)

(Moet in korrekte volgorde wees)

(11)

Vraag 2

2.1

- DNA / DNS bevat gekodeerde inligting vir proteïensintese

- DNA / DNS dra oorerflikheidsinligting (Enige 1) (1)

2.2 ACA / ASA (1)

2.3 Threonien; Sistien (Moet in korrekte volgorde wees) (2)

2.4

- Beide ATG en ATA

- Kodeer vir dieselfde aminosuur / tirosien (2)

2.5

- Die anti-kodon op die tRNA / oRNS pas by die kodon van die mRNA / bRNS

- tRNA / oRNS bring die benodigde aminosuur

- na die ribosome

- aminosure word saam gebind met peptiedbindings

- om die benodigde proteïen te vorm (5)

(11)

Vraag 3

3.1 Lindiwe en Bandile (2)

3.2 Hul DNA / DNS bande stem ooreen

Met die bandpatroon van beide ouers / Zinhle and Ayanda (2)

3.3

- Om misdade op te los /om geskille op te los - Om die oorskot van organismes te identifiseer - Om moontlike familie verwantskappe anders as vaderskap te bepaal, soos broers en

susters of niggies en nefies - om te toets vir die teenwoordigheid van spesifieke allele / gene wat genetiese siektes

kan veroorsaak- Om te toets of weefsel geskik is vir oorplantings

Enige 2 (2)

25

(6)Vraag 44.1 DNA/DNS profielü (1)

4.2 Q ü (1)

4.3 Al die DNA / DNS bande pas by die DNA / DNS bande van die bloed op die

gebreekte glas.ü (1)

4.4 Menslike foute kon verkeerde resultate oplewerü

Slegs ‘n klein hoeveelheid DNA / DNS was gebruikü en kan dalk nie betroubaar

wees nie

Vals bewyseü kon geplant gewees het

Die verdagte kan ‘n identiese tweelingü hê met dieselfde DNA / DNS profiel

Enige 2 (2)

(5)Vraag 5

5.1

(a) Wit pels (1)

(b) Swart pels (1)

5.2

(a) 1 en 3 (2)

(b) 1 (1)

5.3

P1 Fenotipe Swart x Wit Genotipe BB x bb

MeioseG/gamete B, B x b, b

Bevrugting

F1 Genotipe Bb; Bb; Bb; Bb

Fenotipe Almal swart*0% wit

P1 en F1Meiose en bevrugting

(*1 verpligte punt + 5)OF

26

Vraag 6

P2 Fenotipe Grys mannetjie x Wit vroutjieGenotipe Gg x gg

MeioseG/gamete G, g x g, g

Bevrugting

F2 Genotipe Gg; Gg; gg; gg Fenotipe 2 grys hase : 2 Wit hase

Fenotipiese verhouding van nageslag *1 : 1P2 en F2Meiose en bevrugting

*1 verpligte punt + enige 6

OF

P2 Fenotipe Grys mannetjie x Wit vroutjieGenotipe Gg x gg

MeioseGamete G g

g Gg ggg Gg gg

1 punt vir korrekte gamete1 punt vir korrekte genotipes

Bevrugting

F2 Fenotipe 2 grys hase : 2 Wit hase

Fenotipiese verhouding van nageslag *1 : 1

27

P1 Fenotipe Swart x Wit Genotipe BB x bb

Meiose

Bevrugting

F1Fenotipe Almal swart

*0% wit

P1 en F1Meiose en bevrugting

(*1 verpligte punt + 5)

Gamete

B B

b Bb Bbb Bb Bb

1 punt vir korrekte gamete1 punt vir korrekte genotipes

P2 en F2Meiose en bevrugting

*1 verpligte punt + enige 6

(7)

Vraag 7

7.1 2 (1)

7.2 (a) XDXd (2)

(b) XdXd (2)

(5)

Vraag 88.1 2ü (1)

8.2

(a) Albino vrouü (1)

(b) Aaüü (2)

8.3

(a) 50%ü (1)

(b) 25%ü (1)

(6)Vraag 99.1

9.2

9.3

9.4

Dihibried kruising

(a) Swart(b) Swart sonder wit vlekke(c) Grys met wit vlekke

- Hulle kan die genotipe BBtt hê /homosigoties dominant wees vir pelskleur of

- Hulle kan die genotipe Bbtt hê /heterosigoties wees vir pelskleur

- Allele van ‘n geen vir een eienskap segregeer (skei) onafhanklik- Van die allele van ‘n ander geen vir ‘n ander eienskap- Die allele vir elke geen sal dus ewekansig (lukraak) by mekaar

uitkom tydens gameetvorming

(1)

(1)(1)(1)

(2)

(3)(9)[40]

Vraag 10

10.1

28

- Lig bruin pelsü bo-op die rug

- Donkerbruin pensü

- Wit strepe op die rug en maanhareü

- Swart en wit kolle op die res van die liggaamü

- Die punt van die stert is swartü

Enige 2 (2)

10.2

- Daar is variasieü in die Bongo bevolking

- Sommige het horings wat regop staanü

- terwyl ander horings het wat op die rug kan lê nie

- Die wildsbok moet deur digte plantegroei beweeg sonder dat hulle horings in die

plantegroei verstrengel raak

- Dié wie se horings nie kan platlê op hul rug nie, raak verstrengel/ gaan dood

- Dié met horings wat op hul rûe kan lê, raak nie verstrengel nie en ontvlug

predatore/oorleef

- Dié met horings wat kan plat lê sal voortplant

- En dra die geen wat veroorsaak dat horings op die rug lê, aan die volgende generasie

oorü

- En oor baie jare sal die proporsie van organismes wat die vermoë het om die

horings op die rug te laat plat lê,vermeerder

(5)

Algemene antwoord vir natuurlike seleksie

Natuurlike seleksie in die Bongo

Daar is variasie onder die nageslag Daar is variasie onder die Bongo-bevolkingSommige het gewenste eienskappe en sommige het nie

Sommige het horings wat op hul rug kan lê, terwyl ander nie hul horings op hul rug kan lê nie

29

Die volgende tabel wys hoe ‘n algemene

beantwoording van natuurlike seleksie (wat

onthou kan word) aangepas kan word vir Vraag

10.2 hierbo. Onthou, vir enige vraag oor

natuurlike seleksie in die eksamen, sal jy die

algemene antwoord moet leer en dit dan

toepas op die vraag wat gevra word.

Soms is daar 'n verandering in die omgewingsomstandighede wat seleksiedruk veroorsaak

Die bokke moet deur digte plantegroei kan beweeg sonder dat hulle verstrengel word om te voorkom dat hulle vasgevang word en dan deur roofdiere gevang word

Organismes met eienskappe wat hulle minder geskik maak vir die omgewing, sterf

Dié wie se horings nie kan platlê op hul rûe nie, raak verstrengel en sterf

Organismes met eienskappe wat hulle meer geskik maak vir die omgewing, oorleef

Dié met horings wat op hul rûe kan lê, raak nie verstrengel nie, ontvlug predatore en oorleef

Vraag 11

- Daar is variasieüin kleur onder die akkedisse- *Rooi en bruinü akkedisse- *is nie gekamoefleer nieü/ kan nie vinnig genoeg opwarm om energie te hê om

weg te hardloop nie- En word deur predatore dood gemaakü - *Die swart akkedisse- *is beter gekamoefleerü/warm vining op om energie te hê om weg te hardloop - Hulle oorleefü/plant voort- Die allele vir die swart kleur word oorgedra na die nageslagü - Om meer swart akkedisse te produseerü in die volgende generasie

(6)

Algemene antwoord vir natuurlike seleksie Natural Selection in the Lizard Population

Daar is variasie onder die nageslag Daar is variasie onder die akkedisbevolking

Sommige het gewenste eienskappe en sommige

het nie

Sommige is swart en beter aangepas vir

kamoeflering / om op te warm om energie te hê

om te ontsnap van predatore terwyl rooi of bruin

30

Die volgende tabel wys hoe ‘n algemene

beantwoording van natuurlike seleksie (wat

onthou kan word) aangepas kan word vir Vraag

11 hierbo. Onthou, vir enige vraag oor

natuurlike seleksie in die eksamen, sal jy die

algemene antwoord moet leer en dit dan

toepas op die vraag wat gevra word.

predatore NIE gekamoefleer is nie / nie vinnig

kan opwarm om energie te hê om van predatore

to ontsnap nie

Soms is daar 'n verandering in die

omgewingsomstandighede wat seleksiedruk

veroorsaak

Predasie dien as die seleksiedruk. Oorlewing

hang af van die kleur van die akkedis.

Organismes met eienskappe wat hulle minder

geskik maak vir die omgewing, sterf

Rooi of bruin akkedisse word gevang en sterf

Organismes met eienskappe wat hulle meer

geskik maak vir die omgewing, oorleef

Swart akkedisse oorleef

Die organisme wat oorleef sal voortplant Die oorlewende swart akkedisse plant voort

Hulle sal die gewenste eienskappe oordra aan

die nageslag

Die allele vir swart kleur sal oorgedra word aan

die nageslag

Oor baie nageslagte sal die verhouding van

organismes met die gewenste eienskap

toeneem

Oor baie nageslagte sal die verhouding van die

swart kleur akkedisse toeneem

Vraag 12

12.1

- Die gemeenskaplike voorouer /oorspronklike kameel bevolking

- Was geskei om verskillende populasies te vorm

- *deur die see/as gevolg van kontinentale verskuiwing - Daar was geen geenvloei tussen die populasies nie

- Elke bevolking is blootgestel aan verskillende omgewingsomstandighede /

selektiewedruk

- Natuurlike seleksie het onafhanklik plaasgevind in elke bevolking

- Die individue van elke bevolking het verander van mekaar oor tyd

- Genotipies en fenotipies

- Selfs al sou die drie weer meng

- Sou hulle nie kon kruisteel nie (6)

31

Onthou, die enigste verskil tussen die algemene antwoord

van spesiasie is die geografiese versperring wat in die eksamenvraag gestel sal

word. Die geografiese versperring in die vraag is die see of skeiding as gevolg van

kontinentale verskuiwing.

Vraag 13

13.1

13.2

Die kaak is groot in die sjimpansee/kleiner in Homo sapiens Die kaak is lank en reghoekig in die sjimpansee /klein en gerond in

Homo sapiens Groot spasies tussen die tande van die sjimpansee /klein

spasies in Homo sapiens Groot slagtande/tande in die sjimpansee/klein slagtande/ tande in

Homo sapiens Enige 1 x 2(Merk slegs eerste EEN)

Die dieet het verander van die eet van rou voedsel in Australopithecus

na 'n dieet van gaargemaakte voedsel in Homo sapiens

(2)

(2)

13.3 (a)

(b)

'n Oorgangs-spesie toon intermediêre kenmerke tussen twee genera/spesiesü

OFDit het kenmerke gemeenskaplik aan beide die voorouer spesie en die spesie wat volgü

Die kaak is kleiner as dié van die sjimpansee maar groter as dié van Homo sapiensü

OFDie slagtande/tande is kleiner as dié van die sjimpansee maar groter as dié van Homo sapiensü

OFDie vorm van die kaak/verhemelte is meer gerond as dié van die sjimpansee maar minder gerond as dié van Homo sapiensü

Enige 1 x 2(Merk slegs eerste EEN)

(1)

(2)(7)

32

Kontroleer jou antwoorde Stel 3 VRAESTEL 1 MEMO

MEIOSE

Vraag 1

1.1

(a) - Oorkruising het plaasgevindü- En genetiese materiaal is uitgeruilü

(b) Anafase II ü

(c) - Die spoeldrade trek saam ü - Die sentromere skeiü - en trek die dogterchromosome/chromatiede ü - na die teenoorgestelde pole van die selleü - Sitokinese beginü (Enige 3) Vraag 2

2.1(a) Menslike somatiese selle het 23 pare/46 chromosome en hierdie sel het slegs 2 pare/4 chromosome.

(b) Rt en RT

(c)

33

Kriteria om diagram na te sienEnkel sel geteken 1Slegs 2 ongerepliseerde chromosome in diagram 1Kort ongerepliseerde chromosoom wat T aandui 1Lang ongerepliseerde chromosoom wat R aandui 1Enige EEN korrekte byskrif 1

d) OorkruisingüGenetiese materiaal uitgeruil tussen homoloë chromosomeü Ewekansigeü/onafhanklike sortering van chromosome rangskik hulselfewekansig/onafhanklik aan weerskante van die ewenaar in metaphase 1ü

2.3. - Downsindroomü - Twee homoloë chromosomeüskei nieü - Beide chromosome beweeg na dieselfde poolü - Dit lei tot ‘n gameet met ‘n ekstraü chromosoom

Vraag 3

Genetiese variasie word in gamete deur meiose meegebring op twee maniere:

Oorkruising

- Tydens Profase- Homoloë chromosome /bivalente vorm pare- Elke chromosoom het 2 chromatiede

Chromatiede van homoloë pare oorkruis- Punte waar oorkruising plaasvind is chiasmata- Genetiese materiaal word uitgeruil

na die proses van oorkruising, het chromosome gene van die homoloë pare

- Dit beteken dat elke gevormde gameet ‘n mengsel van gene van materne- en paterne ouers sal hê

- *ewekansige rangskikking van chromosome by die ewenaar

34

Gameet

Sentromeer√

Chromosoom√

Kernplasma√Kernmembraan√

Selmembraan√

Sitoplasma√

- Tydens Metafase I - Elke paar van homoloë chromosome - *mag ewekansig rangskik op die ewenaar van die spoeldraad - *Onafhanklik van wat die ander pare doen/onafhanklike sortering

- Tydens Metafase IIü- Elke individuele chromosoomü- *kan enige kant van die ewenaar rangskikü- *Dit beteken dat gamete verskillende nommers/mengsel van materne en - paterne chromosomeü/chromatiede het

(ten minste 1 van die *verpligte en enige 4 wat verpligte punte mag insluit) Vorming van ‘n ovum

- Tydens oögeneseü- diploïede selleü

- in die ovariumü - ondergaan meioseü - om ‘n primêre oösiet te vormü - bestaande uit haploïede selleü - Een selü ontwikkel in ‘n ovum

Relevansie Logiese volgorde Komprehensief

Alle inligting wat verskaf is, is relevant tot die vraag.

Idees gerangskik in 'n logiese / oorsaak-effek volgorde.

Beantwoord alle aspekte wat deur die opstel benodig word, in voldoende detail.

Al die inligting wat verskaf word, is van toepassing op oorkruising, willekeurige rangskikking en ontwikkeling van 'n ovum.Daar is geen irrelevante inligting.

Al die inligting rakende oorkruising, willekeurige rangskikking en ontwikkeling van 'n ovum word op 'n logiese manier gerangskik.

Ten minste moet die volgende punte behaal word:- Oorkruising (5/7)- Ewekansige rangskikking

(3/5)- Ontwikkeling van ‘n ovum

(3/5)1 punt 1 punt 1 punt

Vraag 4

35

PUNTETOEKENNING VIR DIAGRAM

Korrekte fase geteken/chromatiede skei (P) 1Chromatiede korrek ingekleur (S) 1Korrekte aantal en grootte van individuele chromatiede/dogterchromosome (2 kort en 2 lank) (N)

1

Enige TWEE korrekte byskrifte 2TOTAAL 5

Reproduksie by gewerwelde diere

Vraag 1

- Die wyfie seeperdjie lê eiers uitwendig,- die mannetjie bevrug die eiers uitwendig in sy buidel.

36

ANAFASE II

Selmembraan

Spoeldraad

Sitoplasma

Chromatied/Dogterchromosome

Sentriool

OF

ENIGE EEN VAN DIE VOLGENDE RANGSKIKKINGS MET DIE KORREKTE BENOEMINGS

- baba-seeperdjies ontwikkel en broei uit eiers in mannetjie se liggaam.- In normale ovoviviparie, vind inwendige bevrugting in wyfie se liggaam plaas,- bevrugte eiers ontwikkel binne-in moeder, broei uit en lewendig gebore. (5)

Vraag 2C (2)

Vraag 3

3.1 Die oë is steeds toe

Die liggaam is naak, sonder donsige veerbedekking (2)

3.2 Die embrio is direk aan moeder verbind ontvang voedingstowwe deur plasenta wat bestaan uit embrioniese- en materne weefsels. (2)

3.3 Die ontwikkelingstyd is langer in kuiken B, dus word meer dooier benodig om voedingstowwe aan die ontwikkelende embrio te verskaf. (2)

(6)Menslike voortplanting

Vraag 1

1.1 D (2)

1.2 D (2)

Vraag 2

2.1 - Hoë vlakke van LHü- stimuleer ovulasieü (2)

2.2 - Om vrugbare periodes te monitorü- om swangerskap te verhoedü/om kanse op swangerskap te verbeter (2)

2.3 - Estrogeenü- vlakke stygü (2)

2.4 Tussen 16 en 18üü (2)

2.5 - Progesteroon styg netü- na ovulasieü- dit toon dat die vrugbaarheidsperiode reeds verby isü/wanneer vrugbaarheid laag is (3)

(11)Vraag 3

3.1 'n Vasektomie sal die testosteroonvlak in rotte verlaag / verhoogOF

'n Vasektomie sal geen invloed op die testosteroonvlak in rotte hê nie (2)

3.2 Die rotte in Groep 3 dien as die kontrolegroep (1)

37

3.3 (a) 5.35 – 2.26 = 3.09/3.1 g (2)

(b) (68.2 - 0.35) vir aftrekking 68.2

= 67.85 x 100 vir breuk en persentasie 68.2

= 99.5 % slegs vir korrekte antwoord (3)

3.4 - Die vasektomie het 'n afname in testosteroonvlak veroorsaak - dit het ook die testosteroonvlak van die ander normale testis verminder. (2)

3.5 - Herhaal die eksperiment - Verhoog die steekproefgrootte / aantal rotte (2)

3.6 - Wanneer 'n vasektomie gedoen word, sal die testosteroonvlak daal - wat die sekondêre manlike eienskappe van die hele liggaam beïnvloed/ (spiermassa, groei van hare en naels ens.) (2)

(14)

Vraag 44.1 B – Plasentaü (1)

4.2 A – Naelstringü (1)

4.3Aar Slagaar

Dra geoksigeneerde bloed / suurstofinhoud is hoog ü

Dra gedeoksigeneerde bloed / suurstofinhoud is laag ü

Hoë voedingsinhoud ü Lae voedingstofinhoud üCO2 -inhoud is laag ü CO2-inhoud is hoog üLae hoeveelheid stikstofafval ü Hoë hoeveelhede stikstofafval ü

(5)(7)

Vraag 5

5.1 - Voorsien waterige medium sodat die fetus vryelik kan beweeg en ontwikkel/

laat beweging toe vir groei en ontwikkeling- Voorkom dehidrasie van embrio- Beskerm fetus teen temperatuurskommelinge/Hou fetus by konstante temperatuur

- Dien as skokabsorbeerder (3)

5.2 AllantoïsüDooiersakü (2)

5.3 Uitskeidingstelsel, respiratoriese stelsel, spysverteringstelsel, endokriene stelsel

38

ENIGE TWEE (2)(7)

Vraag 6

6.1 - Hoë vlak van progesteroonü - inhibeer hipofiseü - om FSH af te skeiü - dus geen primêre follikel ontwikkelü Enige DRIE (3)

6.2 Verminder drastiesü (1)

6.3 - Die plasenta wat verantwoordelik is vir die afskeiding van progesteroon gedurende            swangerskapü - skeur los van uteruswandü (2)

(6)Vraag 7

7.1 - As gevolg van die geblokkeerde Fallopiusbuisü- kan sperm nie die ovum bereik nieü- dus kan bevrugting nie plaasvind nieü (Enige 2) (2)

7.2 (a) FSHü/follikelstimulerende hormoone (1)

(Merk slegs eerste EEN)(b) Estrogeen (1)

(Merk slegs eerste EEN)

7.3 - ‘n sigootü word gevorm- wat deur mitose verdeelü- vorm bal selleü- genoem morulaü- wat verder verdeel om hol bal selle te vormü (Enige 4) (4)

7.4 - Progesteroonvlakke sal valü- Die endometrium sal nie meer in stand gehou word nieü- ‘n Miskraam sal plaasvindü (3)

(11)Vraag 88.1 - Die endokriene ontwrigters / wanfunksionering van endokriene kliere

- Lewenstyl / lewensstyl variasies. Ry 'n voertuig vir lang periodes (Enige 1) (1)

8.2 - Langafstandsrit verleng die tydperk wat man in een posisie sit en veroorsaak dat manlike reproduksie-orgaan tussen dye vasgedruk word vir lang periode van tyd.ü- Soos temperatuur stygü in die area, kan die skrotum nie die testis wegtrek van die liggaam af nie weens min spasie,

- testis bly in kontak met liggaam en handhaaf hoër temperatuur wat spermatogenese ontwrig.ü (3)

39

8.3 Lae spermtelling verminder kanse op bevrugtingü en kan lei tot onvrugbaarheid. ü (2)

8.4 - Gebruik van stywe onderklereü- Sit in warm bad vir lang tyd as daaglikse roetineü (Enige 1) (1)

(7)Vraag 9

Die ontwikkeling van die Graafse follikel

- Die hipofiseü/pituïtêre klier- sekreteer FSHü- wat die ontwikkeling van die primêre follikel stimuleerü- in een van die ovariaü- Slegs een follikel ontwikkel tot volle volwassenheid tydens elke siklusü- tot 'n volwasse Graafse follikelü- Om en by dag 14ü- is die Graafse follikel ten volle ontwikkelü- Die volwasse Graafse follikel beweeg na die oppervlak van die ovariumü- waar dit 'n geswolle verhewenheid vormü- Daar is 'n skerp toename in die konsentrasie van LHü- Die wand van die ovarium barsü- Die ovumü/haploïde sekondêre oösiet word vrygestel- wat as ovulasieü bekend staan- Na ovulasie ontwikkel die oorblyfsel van die Graafse follikelü- tot 'n massa geel selleü die corpus luteum (Enige 9)

Oogenese

- 'n Diploïedeüsel/2n- in die ovariumü- ondergaan meioseü/meiose I om- 'n primêre oösiet te vorm- wat die aantal chromosome tot die haploïede getalü / reduseer- Slegs een sel ontwikkel tot 'n ovumü

(Enige 4)Voorkoming van vorming van follikel

- Progesteroonvlakke is hoogü

- wat deur die plasenta afgeskei wordü- Dit inhibeerü- die afskeiding van FSHü- en verhoed die stimulering van 'n primêre follikel om te ontwikkelü (Enige 4)

Inhoud:Sintese:

(17)(3)

(20)ASSESSERING

Kriteria Uitbreiding Punt

40

Relevansie

(R)

Alle inligting is relevant tot die onderwerp

Slegs inligting met betrekking tot die ontwikkeling van die Graafse follikel tot die vorming van die corpus luteum, oögenese en die voorkoming van follikelontwikkeling tydens swangerskap is gegee.

1

Logiese volgorde

(L)

Idees is in 'n logiese/oorsaak en effek volgorde gegee

Die volgorde van gebeure tydens die ontwikkeling van die Graafse follikel tot die vorming van die corpus luteum, oögenese en die voorkoming van follikelontwikkeling tydens swangerskap is korrek gegee.

1

Begrip(C)

Al die aspekte van die opstel is genoegsaam beantwoord

Die ontwikkeling van die Graafse follikel tot die vorming van die corpus luteum (7/9)oögenese (3/4) endie voorkoming van follikelontwikkeling tydens swangerskap (3/4)

1

(20)

Reaksie op omgewing: Mense

Die Senuweestelsel

Vraag 11.1 - Hoe groter/wyer die deursnee - hoe vinniger die geleiding van die impuls

1.2 - Ongemiëlieneerd: 3 m/s - Gemiëlieneerd: 8 m/s

1.3 - Miëlienskede- Die toename in die geleidingsnelheid is vinniger en

hoër met die Miëlienskede

Vraag 22.1 (a) A2.2 (a) D2.2 (b) B

Vraag 33.1 Refleks laat die vinnige/ onwillekeurige reaksies toe op ‘n eksterne stimulus dus voorkom /verminder skade aan die liggaam

3.2 Die tipe aktiwiteituitgevoer

3.3 - Deelnemers dieselfde ouderdom - Dieselfde geslag - Reaksietyd getoets deur dieselfde metode te gebruik

41

3.4 - Herhaal die ondersoek - Verhoog monstergrootte

3.5 Die hipotese moet aanvaar word - Die resultate toon dat die stuur van sms-boodskappe die meeste tyd neem om te

reageer - dus as mense teks terwyl hulle ry, reageer hulle baie stadiger wat tot 'n ongeluk kan

lei.

Vraag 44.1 0,038 s

4.2 - Soos alkohol-inhoud in bloed verhoog - neem reaksietyd toe om te rem

OF - Die reaksietyd om te rem neem toe - soos die alkohol-inhoud in die bloed verhoog

4.3 - Die motoris kan nie die afstand na ‘n voorwerp skat nie - en sal dus nie betyds kan stop om die ongeluk te vermy nie

OF - Kan nie goeie oordeel oor die grense van ‘n baan gebruik nie - en mag dus in die verkeerde baan ry

4.4 - Tree op as ‘n kontrole/basis assessering - sodat die resultate toegeskryf kan word aan die alkohol-inhoud in die bloed en nie

enige ander faktor nie

Vraag 5 5.1 Miëlienskedes is vetterige membranewat senuweeweefsels omring. Dit isoleer senuweeveselsen versnel die oordrag van senuwee-impulse 5.2 (a) - D is verantwoordelik vir die beheer van die asemhalingstempo ü

- dus sal die persoon nie in staat wees om asem te haal nieü OF

- D is verantwoordelik vir die beheer van die hartklopü- dus sal die hart ophou klop ü (Enige 1 x 2)

5.2(b) Reseptore ü/ pynreseptore in sy vel word gestimuleer en die stimulus omskep in 'n impulsü

- Die impuls word oorgedra langs 'n sensoriese neuronü na die rugmurgü waar dit sinaptiese kontak maakü met 'n interneuronü wat sinaptiese kontak met 'n motoriese neuron maakü

- Die impuls beweeg dan na die effektorü/ spiere in die been

42

- Spiere trek saamü en die been word dus van die glas weggeneem.

(Enige 6)

Vraag 66.1 Sensasie sal gevoel word maar daar sal geen reaksie wees nie

6.2 Help om die liggaam te beskermdeur vinnig te reageer

6.3 Refleksboog - pad van senuwee-impulsü van reseptor na effektor ü

Refleksaksie - outomatiese, üonwillekeurige reaksie op ‘n stimulusü

6.4 Struktuur van ‘n motorneuron

Kriteria vir merk van diagram

Opskrif 1Korrekte diagram 1Enige 3 korrekte byskrifte 3

Vraag 7

43

Onthou hierdie belangrike verskil!

SelkernDendriete

AksonMiëlienskede

71

7.2

7.3

7.4

7.5

7.6

7.7

A

Die impulse word nie na die brein toe vervoer nie/gaan direkvan die reseptor na die effektor via die rugmurg/interneuronis betrokke

- Laat die persoon toe om vinnig te reageer- en sonder om te dink/onwillekeurig- op 'n uitwendige prikkel- om skade aan die liggaam te voorkom Enige

Rugmurg/senuwee

- Dit dien as 'n isoleerder- En versnel gevolglik die senuwee impulse/voorkom 'n

kortsluiting

- Die persoon sal in staat wees om die prikkel te voel- maar sal nie daarop kan reageer nie

- Die reseptor ontvang die prikkel- en skakel dit om in 'n impuls- wat dit via die sensoriese neuron vervoer- na die rugmurg- Die rugmurg vervoer die impulse na die serebrum- wat die prikkel interpreteer- Die serebrum stuur impulse na die motoriese neuron- wat die impulse na die effektor vervoer- wat 'n reaksie tot gevolg het Enige

(1)

(1)

(3)

(1)

(2)

(2)

(6)

(16)

Die Oog

Vraag 1

1.1 6/12ü / 6:12 (1)

1.2 - Geldigheid / Mense kan nie die patroon leer nieü/rangskikking/groottes En dus kul in die toets nie ü (2)

1.3 - Die siliêre spiere trek saamü- en spanning op die suspensoriese ligamente word verminder/ suspensoriese ligamente verslapü- Die lens word meer konveks / bult uitü- En die brekingskrag verhoogü- Sodat 'n duidelike beeld op die retina gevorm word ü Enige (4)

(7)Vraag 2

C (2)

44

Vraag 3

3.1 (a) B (1)

(b) A (1)

3.2 - Kan sy vorm verander- om beeld op geelvlek te fokus- ongeag die afstand vanaf die oog/ Vir naby visie/vir akkommodasie (merk eerste 3) (3)

(5)Vraag 4

4.1 Iris/radiale- en sirkelvormige spiere (1)

4.2 (20 – 30)s (1)

4.3 - Radiale spiere trek saam- Sirkelvormige spiere verslap- Pupil neem toe in deursnit/verwyd (3)

4.4

Korrekte tekening van die vooraansig van 'n oogPupil = 6 mmEnige 2 korrekte byskrifte (4)

(9)Vraag 5

5.1 (a) Deursnit van pupilü (1)(b) Afstandü tussen oog en gloeilamp (1)

5.2 Tussen 7 en 8ü (1)

5.3 4ü (1)

5.4 - Deursnit van pupil die wydsteü/6mm wyd oop- om die maksimum hoeveelheid lig toe te laatü om die oog binne te dring

45

sklera

- om te val op die retinaü/geelvlek- wat die vrou in staat stel om gedurende die laer ligintensiteite te sienü(Enige 3) (3)

5.5 - Om oog/pupil toe te laat om aan te pasü- by donkerheid van kamerü en- om geldigheid te versekerü voordat die volgende lesing geneem word (Enige 2) (2)

5.6 Herhaal die ondersoekü Vergroot die monstergrootteü (Any 1) (1) (10)

Die Oor

Vraag 1C (2)

Vraag 2

2.1 - Lug sal nie ingeneem wordü/vrygestel word nie- om druk te balanseerü- aan beide kante van timpaniese membraanü- Dit kan timpaniese membraan laat barsü- en dus gehoorverliesü/doofheid veroorsaak (4)

2.2 Veranderinge in die rigting en spoed van beweging:- Veroorsaak die endolimf in deel D / halfsirkelkanale om te beweegü- Die kristasü word gestimuleer- en omskep die stimulus in 'n impulsü- wat oorgedra word via die gehoorsenuweeü- na die serebellum- van waar impulse oorgedra word via motoneuroneü- na die skeletspiereü/effektor- om balans van die liggaam te herstelü (5)

2.3 Klankvibrasiesü sal nie deurgaan na inwendige oor nieü en gehoor sal beïnvloed word. (2)

(11)Vraag 3

3.1 Beideü (1)

3.2 4000üHzü (2)

3.3 - Oorwas bou op in die gehoorkanaalü- en druk teen die timpaniese membraanü

- voorkom dat dit vrylik vibreerü/ voorkoming van die oordrag van   klankgolwe (3)

46

3.4 - Die ronde venster absorbeerü klankgolwe van die binne-oor - om inmenging met daaropvolgende golwe te voorkom ü/ verminder druk in   koglea (2)

(8)Menslike endokrienstelsel en Homeostase

Vraag 1

- Oortollige koolstofdioksied word gevormü- Mudulla oblongata word gestimuleerü- dit stuur impulse na die hartü- en die asemhalingspiereü- Bloed kan teen 'n vinniger tempo na die longe geneem wordü - om die oortollige koolstofdioksied uit te skakelü- as gevolg van hoë respiratoriese tempoü- en meer suurstof in te samelü (4)

Vraag 22.1 Namate mense ouer word, is daar 'n progressiewe afname in die afskeiding van groeihormoon.üü (2)

(2)

2.2 Die hoeveelhede groeihormoon wat tussen die ouderdom van 13 en 19 afgeskei word, is relatief hoërü as die hoeveelhede hormoon wat gedurende die res van die lewe van die persoon afgeskei word.

(1)

2.3 (a) Giagantismeü (1)(b) Dwergismeü (1)

2.4 - Die vinnige ontwikkeling van sterker spiereü- Groei in grootte en massa van die skeletstelselü (1)

(6)Vraag 33.1 - Liggaamstemperatuur verhoogü

- Polsslag neem toeüOFBeide stygüü (2)

3.2 30ü minute (1)

3.3 Vasokonstriksie- Minder bloed bereik die oppervlak van die velü- en minder hitte gaan verloreüOF- Minder bloed bereik die sweetkliereü- en minder hitte gaan verloreü

Toename in metabolisme- Lei tot toename in respirasieü- Wat meer hitte genereerü (4)

47

3.4 - Hoeveelheid energiedrankieü- Tydsduur wanneer metings geneem isü- Hoeveelheid kafeïen in die energiedrankieü- Soort energie drankieü- Die aktiwiteitsvlak van alle deelnemersü- Geslagü/slegs mans (2)

(9)Vraag 44.1 Vergelyking van die bloedglukose van twee menseü oor 5 uurü/ voor en na  inname van glukose (2)

4.2 (145 – 125) ü= 20ü mg/100cm3 (2)

4.3 (a) Thabisoü (1)(b) - Sy glukosevlak is hoër as die normale omvangü

- Dit neem langer vir sy glukosevlak om te daal tot op die oorspronklike vlakü (1)

4.4 - Wanneer sy glukosevlak hoog isü - insulienü word in die bloed afgeskei - Om oortollige glukose in glikogeenü in die lewer om te skakel

- en stimuleer die selle om meer glukose te absorbeer - dus die bloedglukosevlak afneem ü- onder normale vlakkeü (4)

(10)Vraag 5

5.1 (a)

(b)

(c)

(d)

Volume urine

- Besluit op 'n tyd/ datum / plek om die ondersoek te doen- Besluit op die apparaat/ materiale wat gebruik moet word- Besluit hoe om die data neer te skryf- Adverteer vir vrywilligers om deel te neem- Besluit op die aantal deelnemers om in te sluit- Besluit watter faktore konstant moet wees/ voorbeeld van faktor wat konstant gehou moet word(Merk slegs eerste TWEE) Enige

- Dieselfde kamer/ omgewing / temperatuur- Dieselfde apparaat- Dieselfde ondersoeker- Geen ander vloeistofinname deur beide groepe nie- Dieselfde aktiwiteitsvlak(Merk slegs eerste TWEE) Enige

- Hulle het ‘n groot monster gebruik/12 mans/6 mans in elke groep- Die gemiddelde volume urine wat geproduseer is, is bereken (Merk slegs eerste TWEE)

(1)

(2)

(2)

(2)

48

5.2 - Alkohol inhibeer / verminder die afskeiding van ADH- Minder ADH in die bloed veroorsaak dat die nierbuisies / distale

kronkelbuisies en versamel buise- minder deurlaatbaar word vir water- Minder water word herabsorbeer terug in die bloed- 'n Groot volume urine word geproduseer Enige (4)

(11)

Reaksie op die omgewing: Plante

Vraag 1

1.1 - Om tyd toe te laat vir die ouksiene vanaf die punt - om te diffundeer in die agarjellie in (2)

1.2 - Ouksiene van die agarjellie - versprei in die stingel / koleoptiel aan die een kant / slegs die linkerkant - die selle aan hierdie kant was gestimuleer om te groei / verleng- die selle aan die ander kant / regterkant het nie auxiene ontvang nie- en het stadiger gegroei- die ongelyke groei het veroorsaak dat die stam na regs buig Enige (4)

1.3 - verwyder die agarjellie volledig / gebruik agarjellie- dit bevat nie ouksiene nie- en plaas 'n swart boks om die punt van die koleoptiel (2)

1.4 (a) verspreiding van ouksiene (1)(b) rigting van groei (1)

1.5 - herhaal die ondersoek - vermeerder die aantal koleopteile wat gebruik word / steekproefgrootte (2)

1.6 - die ongelyke verdeling van ouksiene aan die kant waar die agarjellie geplaas is

- veroorsaak dat die koleoptiel se stam buig - selfs al was daar geen blootstelling aan lig nie (3) (15)

Vraag 2

2.1

2.2

Om eensydige lig te verseker / die plant ontvang slegs lig van een rigting

Ouksiene

(1)

(1)

2.3

Plant A Plant BDie stingel van die plant sal na Die stingel van die plant sal reguit

49

die lig buig groei / sal nie na die lig buig nieHet geen sytakke nie / Slegs onderste sytakke sal begin groei.

Al die sytakke sal groei langs die hele stam

Die plant sal groter wees Die plant sal dieselfde hoogte wees as aan die begin

(Merk slegs eerste TWEE) 1+ (2 x 2) (5)

2.4 - Die gibberelliene veroorsaak dat die stam / plant langer /hoër groei- omdat gibberelliene die verlenging / groei van die internode stimuleer (2)

(9)

Menslike Impak op die omgewing

Vraag 1

1.1 Plantspesies wat in ‘n gebied ingebring is√ /het nie oorspronklik in daardie area voorgekom nie (1)

1.2 –Neem mense in diens om plantegroei te verwyder - Koop chemikalieë om die plante te laat vrek - Voorsiening van toerusting om die plante af te sny - Navorsing oor biologiese beheer van spesies - Uitheemse plantegroei kan wydverspreid wees - Uitheemse plantegroei mag in ontoeganklike gebiede groei - 'n Groot hoeveelheid uitheemse plantegroei moet verwyder word

(Enige 2) (2)

1.3 - Die biodiversiteit in die dam verminder      - Uitheemse plante dek die oppervlak van die water      - en sluit die sonlig uit      - Minder fotosintese vind plaas      - en minder suurstof word in die water vrygestel      - Ander organismes sterf √ / versmoor weens 'n gebrek aan suurstof (Enige 5) (5)

1.4. – Hul ontneem die boonste grond van water/voedingstowwe - sodat voedselgewasse nie goed groei nie - Hul neem area oor - verminder die spasie beskikbaar om gewasse te groei (4)

(12)

Vraag 2

2.1 'n Plek waar (vaste afval) huishoudelike en industriële afval begrawe word. (1)

2.2 R120 000 000 / eenhonderd en twintig miljoen rand (1)

2.3 Energie kan gespaar worddeur herwinning omdat die roumateriale wat gebruik word om sekere afvalstowwe soos glas, nie uit die grond gegrawe en saamgesmelt moet word by hoë temperature nie.

50

Verminder omgewingsbesoedelingomdat vervaardiging van nuwe produkte groot hoeveelhede fossielbrandstowwe gebruik as ‘n energiebron. (2)

2.4 Hergebruik inkopiesakke/gebruik ‘n item weer vir dieselfde doel

2.5. Ontbinding van organiese /huishoudelike afval veroorsaak die vrystelling van kweekhuisgasse soos CO2 en metaan wat meer hitte van die son vasvang lei tot verhoogde aardverwarming veroorsaak groter kweekhuiseffek. (Enige 2 x 1)(2)

2.6

Puntetoekenning van grafiek:Kriteria PuntetoekenningStaafgrafiek geteken (T) 1Titel van grafiek (C) bevat beide veranderlikes

1

Korrekte skaal vir X-as (gelyke wydte en spasiëring van stawe) en Y-as (S)

1

Korrekte benoemings en eenheid vir X-as en Y-as (L)

1

Plot van stawe (P) 0: Geen stawe korrek geplot1 : 1 tot 2 stawe korrek geplot2 : 3 tot 4 stawe korrek geplot

Vraag 3

3.1. Aantal kilogram koring per hektaar / opbrengs (1)

3.2. Vergelyk die opbrengs verkry wanneer twee soorte kunsmis gebruik word met die opbrengs van die hektaar sonder bemestingstowwe

OF

51

Grafiek toon die hersteltempo van afvalmateriaal deur herwinning in Suid-Afrika

Blikkies Papier Glas PlastiekAFVALMATERIAAL H

OEV

EELH

EID

HER

STEL

IN (%

)

Dit dien as ‘n kontrole om te verseker dat die uitslae wat verkry is as gevolg van die toevoeging van bemestingstowwe isen nie enige ander faktor nie. Enige (1x2) (2)

3.3. - Sy kon die steekproefgrootte vergroot het/aantal afgebakende dele/ aantal plante gebruik vir elke tipe kunsmis wat gebruik word

- Herhaal die ondersoek (merk slegs eerste een) (1)

3.4 - Voedingstowwe in grond - Lei tot afname in opbrengs

- Toename in plae- Lei tot gronderosie- Verminder biodiversiteit Enige 3 (3)

3.5. - die oormatige gebruik van kunsmisstowwe verhoog die voedingstowwe van die omliggende rivier / eutrofikasie vind plaas / water word besoedel- Dit veroorsaak 'n toename in alggroei- Die alge blokkeer lig- Verminder fotosintese- Plante en diere, afhanklik van hulle, vrek- Toenemende ontbinding- Lei tot 'n uitputting van suurstof- En die vermindering van die biodiversiteit / vermindering van die aantal diere- en plantspesies in die rivier (4)

(11)

VRAESTEL 2

Meiose

Verwys na die vrae en antwoorde in Vraestel 1

DNS: Kode van lewe

Vraag 11.1 (a) urasiel (1)

(b) ribose (1)1.2 10 (1)

1.3

DNS nukleotied RNS nukleotied

- Suikerdeel is deoksiribose - Suikerdeel is ribose

- Stikstofbasis is timien / A, C, G en T

- Stikstofbasis is urasiel/ A, C, G and U

Enige (1x2)

Vraag 22.1 (a) DNS-replisering (1)

(b) X – fosfaat

52

Y – deoksiribose (2)(c) Waterstofbinding (1)(d) Adenien (1)

2.2 Interfase (1)

2.3 - DNS-replisering vind plaas

-die dubbelheliks DNS draai af

- die dubbelstring DNS rits oop

- weens die breek van swak waterstofbindings

- om twee aparte stringe te vorm

- vry DNS-nukleotiede vorm teenoor elke string

- in ‘n komplementêre manier/A – T en C – G

- bindings vorm tussen die twee stringe en hulle wen weer op

- twee nuwe molekules DNS word identies aan mekaar gevorm Enige (6) (12)

Vraag 33.1 (a) Polipeptiedketting (1)

(b) Ribosoom (1)3.2 (a) 2 (1)

(b) 5 (1)

(c) 7 (1)

3.3 - Translasie

- Die mRNA heg aan die ribosoom

- elke tRNA dra 'n spesifieke aminosuur

- Wanneer elke anti-kodon van die tRNA

- pas met die kodon op die mRNA

- die tRNA bring die benodigde aminosuur na die ribosoom

- Wanneer die verskillende aminosure in volgorde gebring word

- aangrensende aminosure word verbind deur peptiedbindings

- om die vereiste proteïen / polipeptied te vorm Enige (5)

3.4 - tRNS het een vry basisdrietal wat ‘n antikodon genoem word

- wat die spesifieke aminosuur bepaal wat dit dra.

- Hierdie antikodon pas by ‘n spesifieke kodon op mRNS

- en daarom plaas die tRNS ‘n aminosuur in ‘n spesifieke volgorde

53

Translasie is die proses waar die

tRNS-molekule die kode op die mRNS

lees en die aminosure bymekaarbring

in ‘n spesifieke volgorde om ‘n vereiste

proteïen te vorm

- afhangende van die kode van die geen op die DNS Enige (4)

3.5 CCT (1)

3.6 - 'n DNS-molekuul dra duisende gene wat vir verskillende proteïene kodeer.

- Daarom is die DNS veel groter as 'n proteïen

- Wanneer 'n proteïen gesintetiseer word, word slegs een geen op die DNS

- benodig om mRNS te vorm

- vir die benodigde proteïenom gesintetiseer word (5)

3.7

(2x2) (4) (25)

Vraag 44.1 GUC (1)

4.2 Valien (1)

4.3 - Tydens replisering kom die basisdrietal CAG op die DNS meer as 36 keer voor. - dit veroorsaak 'n verandering in die geen wat RNS vorm. - die mRNS-kode veroorsaak 'n verandering in die aminosuurvolgorde - en 'n ander proteïen word gevorm wat die 'Huntington-proteïen' genoem word

(4) (4) (6)

Vraag 55.1 DNS profilering (1)5.2 Man 3 (1)5.3 - die bande van die kind se DNS is 'n kombinasie van die DNS van elke ouer

- Drie bande is identies aan dié van die moeder - Die oorblywende drie bande stem ooreen met dié van man 3 (3)

5.4 - Om misdade te ondersoek / dispute op te los- om organismes te identifiseer / vermiste persone van hul oorblyfsels- familieverwantskappe anders as vaderskap te identifiseer, bv. broers, susters,

niggies, nefies- om te toets vir die teenwoordigheid van spesifieke allele / gene wat 'n genetiese

afwyking veroorsaak- Om ooreenstemmende weefsels vir orgaanoorplantings te vestig Enige (2)

(7)

Genetika en Oorerwing

Vraag 1

1.1. A

54

DNS Nukleotied RNS NukleotiedSuikerdeel bestaan uit deoksiribose Suikerdeel bestaan uit riboseStikstofbasisse is adenien, timien, guanien en sitosien

Stikstofbasisse is adenien, urasil, guanien en sitosien

1.2. D

1.3. B

1.4. C

1.5. C

1.6. A

1.7. C.

Vraag 2

.P1 Fenotipe: Bloedgroep A x Bloedgroep A

Genotipes IA i x IA i meiosegamete IA , i x IA , i

bevrugting

F1 Genotipe IAIA IAi IAi ii Fenotipe, bloedgroep: A, A, A, O

OF

P1 Fenotipe: Bloedgroep A x Bloedgroep A

Genotipes IAi x IAi meiosegamete IA, i x IA, i

bevrugting

F1 Genotype IAIA IAi IAi ii Phenotype, blood group: A, A, A, O (7)

Vraag 3

3.1. (11/100) x 2000 = 220 (3)3.2. - Herhaaldie ondersoek - Gebruik ‘n groter monstergrootte/meer honde/verhoog aantal honde Enige 2 (2)3.3. Die ras van die honde (1)3.4. – Die afwykings word oorgeërf - en verander dus nie met ouderdom nie (2)3.5 Outosomale resessiewe oorerwing veroorsaak meeste van die genetiese afwykings in honde (2)

55

IA iIA IAIA IAii IAi ii

Vraag 44.1

P1 Fenotipe Rooi-geel x rooi-geel

Genotipe RY x R Y

Meiose

Gamete R, Y x R , Y OF

Bevrugting

F1 Genotipe RR ; RY RY ; YY

Fenotipe rooi rooi-geel geel

P1 en F1

Meiose en bevrugting (enige 6) (6)

4.2. 50%/half/helfte (1)

4.3. ‘n Boom met rooi appelsmoet gekruis word met ‘n boom met geel appels (2)

Vraag 5

5.1 Onvolledige dominansie (1)

5.2 P1 Fenotipe Blou x geel

Genotipe BB x Y Y

Meiose

Gamete B, B x Y , Y OF

Bevrugting

F1 Genotipe BY ; BY ; BY BY

Fenotipe 100% groen/ almal groen

P1 en F1 Meiose en bevrugting (enige 6)

Vraag 6

6. 1 (a) Slegs in mans gesien/ nie in vroue nie

56

R YR RR RYY RY YY

Y YB BY BYB BY BY

(b) nie-geaffekteerde moeder/ouers maar hulle het ‘n seun met kleurblindheid

6.2 (a) 5 = XdY

(b) 7 = XDXd EN XDXD (c) 8 = XDXd

6.3 P1 fenotipe Normale man x Normale vrou

genotipe XD Y x XD Xd

Meiose

G/gamete XD , Y x XD ; Xd

Bevrugting

F1 genotipe XD XD ; XD Xd ; XD Y ; Xd Yfenotipe 2 normale vroue en 1 normale

man, 1 geaffekteerde man

*25% of 1 uit 4

Ouers en nageslag/P1 en F1

Meiose en bevrugting Enige 5 + 1*(Verpligtend)

OF

P1 fenotipe Normale man x Normale vrou

genotipe XD Y x XD Xd

MeioseG/gamete XD , Y x XD ; Xd

Bevrugting

Gametes XD Y

XD XD XD XD Y

Xd XD Xd Xd Y

F1 genotipe XD XD ; XD Xd ; XD Y ; Xd Y2 normale vroue en 1 normale man, 1 geaffekteerde man*25% of 1 uit 4

Ouers en nageslag/P1 en F1

Meiose en bevrugting Enige 5 +

57

1*(Verpligtend)

Vraag 77.1

7.27.37.4

7.5

Hoë opbrengsKort stamhTHHtt , HhttDit is sterker/om ‘n groter opbrengs te dra/weerstaan winderige toestande sonder om te breekPlantteler moet kruising doentussen plante van variëteit A met plante van variëteit A

(2)(1)(2)

(1)(2)

Vraag 8Die gene van 'n spesie wat droogtebestande gene het, kan kunsmatig gekies wordü engebruik word vir intelingü om baie organismes / bevolking te verkry wat nie baie waterbenodig nie (2)

Vraag 9

9.1 - Haar pa het bruin tand-emalje gehad.ü- Daarom moes sy genotipe XbY weesü.- Sy kon slegs die resessiewe allele Xbüvan haar pa geërf het.- Sy het wit tande en moet dus die een dominante alleel XBühê

en dus moet sy heterosigoties wees. (4)

9.2 P1/P2 Fenotipe Bruin emalje x Wit emalje

Genotipe XbY x XBXb

MeioseG/gamete Xb, Y x XB ,Xb

BevrugtingF1/F2 Genotipe XBY, XbY, XBXb, XbXb

Fenotipe 1 wit emalje seun, 1 seun met bruin emalje1 wit emalje dogter, 1 dogter met bruin emaljeü

P1 en F1/P2 en F2

Meiose en bevrugting 1 Verpligtend + any 6

Vraag 10

10.1 a) Bbllü (1) b) witü met lang hareü (2)

10.2 BBLLü; BbLlü (2) (5)

Vraag 11

11.1. Wenkbroue nie verbind nieü (1)

58

As jy getel het vanaf die vrou se pa sal dit die kleinkinders en F2

wees, maar as jy slegs die man en vrou

beskou het, sal die kinders F1 wees.

11.2.

- Ouers A en B of C en D produseer kinders waarvan wenkbroue verbind isü- en wenkbroue wat nie verbind is nieü

- Slegs ouers wat beide die dominante allele dra kan - nageslag met beide fenotipes produseerü

OF

- A en B of C en D het wenkbroue wat nie verbind is nie, produseer ‘n kind waarvan wenkbroue verbind isü

- dan was die allele vir verbinde wenkbroue in beide ouers teenwoordigü,- maar onderliggend, dus is wenkbroue wat verbind is, resessief. Enige twee (2)

11.3. Twee übevrugte ova (1)

11.4 - Een kind is manlik en die ander is vroulik ü (1) - Een kind het wenkbroue wat verbind is en die ander het wenkbroue wat nie

verbind is nie. ü (2) (6)

Vraag 12

12.1. Verdagte 2 ü (1)

12.2. 3 van sy/haar DNS-bande pas by die bewyse van die misdaadtoneel terwyl geen van die ander verdagtes pas nie. ü (1)

12.3 Identifisering van familieledeü bv. vaderskapsbepaling/opsporing van broers en susters

wat by geboorte geskei is/identifiseer onherkenbare liggame van dooie mense. Toets vir allele wat oorgeërfde genetiese afwykings kan veroorsaak. ü Om ooreenstemmende weefsels vir orgaanoorplantings te bepaalü Gebruik vir navorsing oor variasies in bevolkingsü

(Any 1 x 1) (1)

12.4• DNS-monsters kan geplant wordü/ persoon kan met behulp van valse bewyse beskuldig

word.• Menslike foutükan lei tot vals resultate / 'n klein hoeveelheid DNS word geanaliseer, dus

nie noodwendig uniek aan 'n individu nie / in privaat laboratoriums gedoen, sodat toetsstandaarde nie gevolg kan word nie.

• Skending van privaatheidü/ openbaar persoonlike inligting. (2) (5)

Vraag 13(a) Smith - Baba 3ü (1)

(b) Jones - Baba 2ü (1)

59

(2)

Vraag 14Geenmutasie behels die verandering in 'n enkele stikstofbasisü van 'n DNS-molekuulüChromosoom-afwyking behels 'n veranderingü in die struktuur of aantal chromosomeü (4)

Vraag 15

15.1. Sedert die wettiging van aborsies in 1997 het die aantal lewende geboortes van

babas met genetiese defekte toegeneem/afgeneemüü OF

Wettiging van aborsies het geen effek gehad op die aantal babas gebore met genetiese afwykings nieüü(2)

15.2. Identifiseer hospitale en klinieke vanwaar data versamel kan wordü

Kry toestemming van hospitale/ klinieke/staat om data te versamelü

Besluit op die data en tyd wanneer hospitale en klinieke besoek gaan wordü

Ontwerp tabel om resultate in aan te tekenü (3)

15.3. Babas met genetiese afwykingsü (1)

15.4. Herhaal die ondersoek/gebruik ‘n groter monstergrootteü (1) (7)

Vraag 1616.1.

- Stamselle is ongedifferensieerü- en het die potensiaal om te ontwikkel in enige tipe selü- om die aangetaste / defektiewe selle te vervangü wat die afwyking veroorsaak (3)

16.2.

- Om ova te produseer wat gebruik kan word

- in gevalle waar vroue nie funksionele ovaria het nie

- en dus onvrugbaar is en sodoende

- dit moontlik maak vir hulle om kinders te hê

OF

- Vroue wat hormonale wanbalanse het as gevolg van ‘n disfunksionele ovarium-kan genees word deur dit met ‘n funksionele ovarium te vervang- wat die korrekte dosisse hormone afskei (3)

(6)Vraag 1717.1 a) Kloningü (1) b) Oögeneseü/gametogenese/meiose (1)

60

17.2 - die skenkerperd het die gewenste eienskappeü - dit moet gekopieer wordü - en teenwoordig wees in die nageslag/volgende generasie Enige 2 (2)17.3 Die kern bevat al die genetiese inligting üü/ Erflikheidseienskappe/chromosome in die kampioenperd (2)17.4. a) 64ü b) 32ü c) 64ü (3)17.5. – ‘n Gameet is oor die algemeen haploïedü - hierdie ovum is diploïedüaangesien - dit die kern van ‘n somatise sel hetü Enige 2 (2)

(11)

Evolusie

Vraag 1

1.1 (a) 25mjg (aanvaar 24 tot 25) (1)

(b) 63mjg (1)

1.2 Ou Wêreld bobbejane en ape (2)

1.3 Lorises (1)

1.4 Ape (1)(6)

Vraag 2

2.1 (a) MRSA (1)

(b) FQRP (1)

2.2 (20-5) X 100 OF (15) X 100

5 1 5 1

= 300 % (3)

2.3

61

Puntetoekenning vir grafiek

Kriteria PuntetoekenningKorrekte tipe grafiek (lyngrafiek) 1Titel van grafiek met beide veranderlikes 1Korrekte benoeming en skaal vir X-as 1Korrekte benoeming en skaal vir Y-as 1Plot van punte 1 – 1 tot 5 punte korrek geplot

2 – al 6 punte korrek geplot

NOTA:

Indien die verkeerde tipe grafiek geteken word, sal punte verbeur word vir:

‘korrekte tipe grafiek’ ‘plot van punte’

As die asse omgeruil word:Die leerder sal 2 punte verloor vir korrekte benoeming en skaal vir X- en Y-asse. Indien leerders al 3 grafieke op dieselfde assestelsel teken:

Leerders sal punte verloor vir die titel Leerders sal 1 punt verloor vir korrekte benoeming en skaal vir Y-as As al drie geteken benoem is, merk die korrekte MRSA-grafiek As al drie geteken nie benoem is nie, sal punte vir plot verloor word

(6)(11)

Vraag 3

62

- Die kremetartpopulasie is in twee groepe verdeelü- deur ‘n geografiese versperringü- *see/kontinentale drywingü- Omgewingstoestande op die kontinente kon verskillend weesü- Elke bevolking het onafhanklik natuurlike seleksie ondergaanü- en hul het genotipies en fenotipiesü verskillend geword - Dit verhoed hulle van intelingü wat lei tot die vorming van nuwe spesies. - *voorbeeld van geografiese versperring is verpligte punt

Veranderinge in die persentasie van antibiotiese weerstandigheid in MRSA vanaf 1981 tot 2001/ oor 20 jaar

Jare

Ant

ibio

tiese

wee

rsta

ndig

heid

(%

) in

MR

SA

(6)

Vraag 44.1

4.2

Verandering in dieet (van insekvretende tot vegetariese) ,groter liggaam endikker stertgroter bytkrag(Merk sles eerste DRIE)

Hulle hoef nie vinnig te beweeg nieü om insekte te vangü/plante is sittend (beweeg nie rond nie)

(3)

(2)

4.3 -Daar is variasie in die kopgrootte onder muur-akkedisse in die bevolkingü

- sommige het groot koppeü / groter bytkrag en ander- het kleiner koppeü / kleiner bytkrag- Insekte het skaars geword op die eilandü/ kompetisie het

plaasgevind vir kos- akkedisse met kleiner koppe wat op insekte gevoed het, het

gesukkel om kos te kry en doodgegaanüvan honger- Terwyl diegene met die groter koppe gevoed het op plante / plantegroei, en het genoeg kos gehad om te eet en te oorleefü- Diegene met groter koppe het gereproduseerü- en gunstige gene na die volgende generasie oorgedraü- Gevolglik 'n toename in getal in die bevolkingü

(6)

(11)Vraag 5

5.1 - Bepaalde tyd / dag om data te versamelü- het 'n gebiedü op die eiland gekies- ewekansig gevangü 'n aantal voëls van dieselfde spesie- hul snawels gemeetü- voor die droogteü- en tydens die droogteü

- aangetekenü die aantal voëls met elke snawelgrootte Enige (4)

5.2 Aantal vinkies voor en gedurende die droogte/ (snawelgrootte) (1)

5.3 Gedurende die droogte was daar meer vinke met groter snawels

OF

Gedurende die droogte is daar minder vinkies met kleiner snawels (2)

5.4 - Gedurende die droogte het net harde houtagtige sade gebly

63

- Die kremetartpopulasie is in twee groepe verdeelü- deur ‘n geografiese versperringü- *see/kontinentale drywingü- Omgewingstoestande op die kontinente kon verskillend weesü- Elke bevolking het onafhanklik natuurlike seleksie ondergaanü- en hul het genotipies en fenotipiesü verskillend geword - Dit verhoed hulle van intelingü wat lei tot die vorming van nuwe spesies. - *voorbeeld van geografiese versperring is verpligte punt

- Vinke met groter snawels kon die sade makliker oopkraak- en het genoeg kos gehad- dus het hulle oorleef en gereproduseer.

OF

- Gedurende die droogte was daar nie 'n klein sagte sade nie- Vinke met kleiner snawels kon nie die harde houtagtige sade oopmaak nie- en het geen kos gehad nie- daarom het hulle nie oorleefom te reproduseer nie Enige (3)

5.5 aanvaar ‘n reeks van 9,8 tot 10,3 mm /groter (1)(11)

Vraag 6

6.1 - die mutasie veroorsaak variasieonder die klawerplante- sommige geproduseer sianied/ gif en- ander produseer nie sianied/ gif nie- die nie-sianiedproduserende plante oorleef die laer temperature- terwyl die sianiedproduserende plante by laer temperature doodgaan- Daarom reproduseer hulle nie en- die alleel vir sianiedproduksie word nie na die volgende generasie oorgedra nie- daar is minder sianiedproduserende klawerplante in die volgende generasie

Enige (6)

Vraag 7

7.1. ‘n Oorgangsfossiel toon eienskappevan twee / tussen genera/spesies (2)

7.2. Bipedalisme/ staan regop (1)

7.3. - Die foramen magnum is meer vorentoe onder die skedel, sodat- Die werwelkolom strek onderdie skedel uit- Die ruggraat is S-vormig om- 'n Regop postuur te ondersteun- Die bekken is kort en wyer

- Om die liggaam bo die bekken te ondersteun Enige (2x 2) (4)

7.4. -daar was ‘n verandering in die dieet - van taai/rou na - sagter /gekookte kos (3)

7.5. Nee / Minder intelligent. Die skedels van Homo naledi is die helfte van die mens se skedelgrootte wat 'n kleiner brein aandui. (2) (2)

(12)

Vraag 88.1 A, E, F (3)

8.2. In A is die groottoon naby die ander 4 kleiner tone / wys vorentoe       In B is die groottoon apart / teenoorstaande aan die ander 4 kleiner tone / wys

uitwaartsOF In A is die hakbeen relatief groter en in B is dit relatief kleinerOF In A is die bene in die voet reguit en in B is hulle geboë

64

OF In A is die falankse is relatief korter en in B is hulle relatief langer. Enige een (1)

8.3. Diagram C is aangepas vir boomklim / kwadropedalisme / terwyl diagram F aangepas is vir bipedalisme / regop loop (1)

8.4. Die foramen magnum in diagram A is meer vorentoe / na die middel as diagram       Bü wat aandui dat diagram A bipedaal / diagram B is kwadropedaal.ü       Die bekkengordel in Diagram E is platter en meer bakvormig / diagram D is lank en       nouü is wat bipedalisme in diagram E aandui. Diagram D is kwadropedaalü (4)

(9)

Vraag 99.1 35 000ü (1)

9.2 (a) Homo habilisü (b) Australopithecus africanus and Australopithecus afarensis (c) Homo erectus (d) Pelvis – wyd en kortü en bakvormigü hou die gewigü van die liggaam maak regop loop moontlikü (4)

(5)Vraag 10Daar is baie variasieüonder die muskietnageslag. Sommige was bestand teen DDT en ander was nieüDDT is gespuit en slegs muskiete wat weerstand teen DDT gehad het, het oorleef.Dié wat nie teen DDT weerstandig was nie, is doodüDie muskiete wat oorleef het, het gereproduseerü en die gunstige eienskappe na hul nageslag oorgedra.üDie volgende generasie het dus 'n groter deelü van individue wat weerstand biedDDT (7)

Vraag 1111.1 - Dit word gekenmerk deur lang periodes van min of geen veranderingü

- wat afwissel met kort periodes van vinnigge veranderingü- waartydens nuwe spesies kan vormü (3)

11.2 Hulle bevat gifstowweü wat slange kan doodmaakOF

Te grootü om ingesluk te word Enige 1 (1)

11.3 - ‘n kleiner kaakü- beteken paddas kan nie ingeneem word nieü- en beskerm sodoende dus die slange teen die inname van gifstowweü (3)

11.4 - Die slange se kake is minder gebruikü/nie gebruik nie- die slange het kleiner kake ontwikkelü- Hierdie eienskap (van ‘n kleiner kaak) is oorgeërf deur die nageslagü- Oor baie generasies het die kaak van die slang kleiner gewordü

Vraag 1212.1

12.2

Filogenetiese stamboom

'n Taai eksoskelet

(1)

(1)

65

12.3

12.4

(a) S(b) T

(a) Trilobiete(b) Helmetiede OF (b)Tegopeltiede(c) Tegopeltiede (c) Helmetiede(d) Naraoïede

(1)(1)

(1)(1)(1)(1)(8)

66