media4democracy.orgmedia4democracy.org/public/uploads/reports_1570193… · Web viewGazeteciler Cemiyeti Medyada Sahiplik Yapısındaki Değişim ve Sonuçları RaporuÖzgürlük

“Bir gazeteci neredeyse aydınlık oradadır”

Gazeteciler Cemiyeti

Medyada Sahiplik Yapısındaki Değişim ve Sonuçları Raporu

Gazeteciler Cemiyeti Medyada Sahiplik Yapısındaki Değişim ve Sonuçları Raporu Özgürlük için Basın

Gazeteciler CemiyetiYönetim Kurulu

Başkan Nazmi Bilgin

Başkan VekiliSavaş KıratlıBaşkan YardımcılarıErtürk Yöndem, Ayhan Aydemir, Yusuf KanlıGenel SekreterÜmit GürtunaMali SekreterMustafa YoldaşÜyelerGüray Soysal, Ali Şimşek, Ali Oruç, Önder Yılmaz, Önder Sürenkök, Olgunay Köse ve Nursun Erel

* * *Bu Rapor Gazeteciler Cemiyeti “Press For Freedom / Özgürlük İçin Basın” Çalışma Grubu Tarafından Hazırlanmıştır.

* * *İfade ve Basın ÖzgürlüğüUlusal KomitesiBaşkanProf. Dr. Korkmaz AlemdarHukukçu ÜyeAv. Tuncay AlemdaroğluKıdemli GazetecilerAli Şımşek ve Sedat BozkurtStk Temsilcisi (Kıdemli Gazeteci, Parlamento Muhabirleri Derneği Başkanı)Göksel Bozkurt

* * *

Özgürlük İçin BasınÇalışma Grubu KoordinatörüYusuf KanlıKoordinatör Yardımcısı Seva Ülman ErtenEditorYıldız YazıcıoğluAraştırmacılarDicle Kavak, Naz Akman veSultan Yavuz

* * *Telefon: +90 (312) 427 15 22Faks: +90 (312) 468 23 84E-Posta:[email protected] Adresi: www.gazetecilercemiyeti.org.trwww.pressforfreedom.orgAdres: Üsküp Caddesi (Çevre Sk.) No:35, Çankaya, Ankara

* * *

Kapak fotoğrafı: Cosmic Creative Reklam sektörü için bir prestij olarak kabul edilen 13’üncü Kırmızı Reklam ödüllerinin 13’üncüsü 26 Mayıs 2016’da gerçekleştirildi. Kırmızı Jüri Özel Ödülünü Cosmic Creative’in hazırladığı “Gazeteciler Cemiyeti-Bir gazeteci neredeyse, aydınlık oradadır” adlı çalışma hak kazandı.Gazeteciler Cemiyeti hakkında

Zamanın Ankara Valisi Nevzat

Tandoğan‘ın makamında yürekleri meslek ve vatan sevgisi ile dolu gazeteci 7 genç, 10 Ocak 1946 günü heyecanla isteklerini iletirler. “Bizler Mekki Sait Esen, Niyazi Acun, Aka Gündüz, Bilal Akba, Adil Akba, Sebahattin Sönmez ve Muvaffak Menemencioğlu’yuz. Ankara’da “Gazeteciler Cemiyeti“ kurmak istiyoruz…”

“Peki” der Vali… “Hangi amaçla?”“Basın organlarındaki gazetecileri

bir araya toplamak, mesleki ve sosyal haklarımızı geliştirmek, mesleğin mecbur kıldığı hak ve özgürlükleri savunmak, tüm üyelerimizle birlikte Cumhuriyet ve demokrasiyi kollamak ve ülkenin bölünmez bütünlüğünün sonuna kadar yanında olmak için” sözleriyle cevaplar kurucu heyet üyeleri Vali Tandoğan’ın sorusunu ve eklerler “Bu söylediklerimizi taahhüt olarak kabul edin.”

Yine “Peki” der Vali Nevzat Tandoğan “Vatan için hayırlı olsun…” 7 gazeteci heyecanla girdikleri Ankaravalisinin bu kez daha büyük heyecan ve coşku ile çıkarlar; “Gazeteciler Cemiyeti“ kurulmuştur.

Türkiye‘nin çok partili siyasi hayata geçişiyle, daha açık bir deyimle, çoğulcu demokrasiye geçişle yaşıt ve koşut olan Cemiyetimiz, bu taahhütten yola çıkarak o günlerde, Mithatpaşa Caddesindeki mütevazı bir binanın zemin katında Mekki Sait Esenbaşkanlığında bir avuç gazeteci üye ile çıktığı yolu, sevgi ve dayanışma ile pekiştirmiş, 2000’i aşkın üye sayısı, ve bağımsız mali gücü ile bugün, Türkiye’nin en eski, en büyük ve saygın meslek kuruluşlarından ve sivil toplum örgütlerinden biri olmuştur.

Cemiyetimiz, kuruluşundan bu yana geçen yetmiş yıl boyunca devletinin yanında yer alarak, cumhuriyet, çoğulcu demokrasi, ifade ve basın özgürlüğü başta olmak üzere özgürlüklerin yılmaz bekçisi olmuştur. Gazeteciler Cemiyeti aşıladığı bu güvenle ülkemizin mesleki ve diğer önemli kurumlarında hak ettiği yeri almıştır.

Basın Kartları Komisyonu, Basın İlan Kurumu

Mesleğinde dürüst olmak, kalemini satmamak, basın ahlak yasalarına uymak ve gazetecilik dışında hiçbir iş yapmamak gibi koşulları irdeleyerek süresini dolduranlara “Basın Kartı” veren komisyonda ve Türk medyası için önemini koruyan Basın İlan Kurumu’nda Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Nazmi Bilgin tarafından temsil edilmekte idir.18 yıl aralıksız Basın İlan Kurumu Yönetim Kurulu üyeliği sonrasında Cemiyetimiz temsilcisinin Genel Kurul üyeliği devam etmektedir. Kasım 2018’de yayınlanan yeni Basın Kartları Yönetmeliği ile Basın Kartları Komisyonunda başkanlık

görevine seçilmiş olan Gazeteciler Cemiyeti temsilcisinin görevi ve üyeliği diğer medya kuruluşları temsilcisi üyelerle birlikte sona erdirilmiştir.

Cemiyetimiz, gazetecilerin 1 Ekim 2008 tarihinde ellerinden alınan “Fiili Hizmet Zammı” (Yıpranma Hakkı) ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumunda düzenlenen çalıştaylara katılmış, yayımladığı raporlarla bu hakkın 19 Ocak 2013’te geriye dönük olarak yeniden kazanılmasında öncü rol oynamıştır.

Türkiye Gazeteciler Federasyonu, Türkiye Gazeteciler Konfederasyonu

Cemiyetimiz uzun süren çabalar sonucu, Türkiye‘deki 75 adet Gazeteciler Cemiyetini bir araya getirmiş, maddi ve manevi desteği ile Türkiye Gazeteciler Federasyonu‘nun kuruluşunda, en büyük pay sahibi olmuştur. Federasyonun başkanlığını Nazmi Bilgin 12 yıl aralıksız olarak yerine getirmiştir. Cemiyetimiz daha sonra kurulan Türkiye Gazeteciler Konfederasyonu‘nun da üyesidir.

Türk Silahlı Kuvvetleri Elele VakfıGazeteciler Cemiyeti, 1995 yılında

Cumhuriyet tarihimizin en kapsamlı ve anlamlı “Haydi Türkiye Mehmetçikle Elele” kampanyasını, ulusumuzun inanılmaz duyarlılığı ve güveni ile gerçekleştirerek 65 milyon dolar bağışı “Mehmetçik Vakfına” devretti. Kurulan “Türk Silahlı Kuvvetleri Elele vakfı kadir bilirlik örneği göstererek, o dönem Genelkurmay Başkanı Orgeneral İsmail Hakkı Karadayı‘nın başkanı olduğu vakfa tek sivil kuruluş olarak cemiyetimizi aldı. Başkan Nazmi Bilgin tarafından temsil edildiğimiz vakıf, gazilerimiz için “TSKRehabilitasyon ve Bakım Merkezi” adlı dev eseri oluşturdu. 1999 yılında hizmete giren bu merkez Türk ulusunun şehit ve gazilerine bir “Şükran Anıtı”dır.

Gazeteciler Cemiyeti Özgürlük için Basın Çalışma Grubu, medya çalışanları ve sivil toplum temsilcilerinden oluşan bağımsız bir platform aracılığıyla özgür basın için politika yapıcılara ulaşmayı; ifade ve basın özgürlüğü konusunda yasal durumu ve devam eden ihlalleri göstererek bu konuda farkındalık yaratmayı, atölyeler ve konferanslar düzenleyerek gazetecilik pratikleri ile ilgili medya çalışanlarını ve sivil toplum temsilcilerinin kapasitesini geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Gazeteciler Cemiyeti’nin Özgürlük için Basın ifade ve basın hürriyetleri ihlalleri raporları Mart 2014’den bu yana düzenli yayınlanmaktadır.

Açık kaynaklardan, medya taramalarından, proje ofisine çeşitli şekilde yapılan başvuru ve ihbarlardan hazırlanan bu raporlardaki her türlü içeriğin sorumluluğu tamamıyla Gazeteciler Cemiyeti’ne aittir, kaynak gösterilerek kısmen veya tamamen çoğaltılabilir, bilimsel yayınlarda kullanılabilir.

2

http://www.pressforfreedom.org/

Özgürlük için Basın Medyada Sahiplik Yapısındaki Değişim ve Sonuçları Raporu Gazeteciler Cemiyeti

Medyada Sahiplik Yapısındaki Değişim ve Sonuçları Raporu

Gazeteciler Cemiyeti Yayınıdır

Gazeteciler Cemiyeti Özgürlük için Basın Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır. Bu rapor Gazeteciler Cemiyeti’ne aittir.

Kaynak gösterilerek kısmen veya tamamen çoğaltılabilir, bilimsel yayınlarda kullanılabilir.

3


İçindekiler

Giriş...............................................................................................................................................5

Medyanın şekillendirilmesinde TMSF başrolde...........................................................................6

İktidarla ilişkiye göre ödül veya bedel..........................................................................................7

Yeniden el koyma ve kapatmalar..................................................................................................7

“Türkiye’de hukukun üstünlüğü bir hatıradan ibaret”..................................................................8

Cumhurbaşkanı’na aşkla bağlı medya patronu.............................................................................9

2018 yılı başında tirajlar neydi?..................................................................................................10

Doğan Grubu’nun satışı dengeleri değiştirdi..............................................................................10

İktidar yanlısı medyanın payı yüzde 80.65.................................................................................11

İnternet yayıncılığına lisans mecburiyeti....................................................................................11

Güvenlik soruşturması yapılacak................................................................................................12

Kısaltmalar..................................................................................................................................14

4


Giriş“Medya” olarak adlandırılan kitle iletişim araçları, ülkedeki ve dünyadaki günlük gelişmelerin

yani haberlerin toplum tarafından öğrenilmesi, anlaşılması ve tartışılma biçimine yapacağı etkilerle kamuoyu oluşturmada rol oynar. Bu bağlamda, medyanın, haber değeri olan her gelişmeyi imkanlar ölçüsünde tüm unsurlarıyla yayınlaması, haberlere ilişkin fikir ve görüşlere de bağımsız ve çoğulcu şekilde yer vermesi, sağlıklı bir demokratik sistemin güvencesidir. Demokratik sistemde, iktidar odağı kişilere yönelik eleştiriler de serbestçe dile getirilebilmelidir.1

Kamuoyu oluşturulması ve sağlıklı bir demokrasi işleyişindeki rolü dolayısıyla da iletişim ve haberleşmenin dolaşımını elinde tutma yani medya sahipliği önem arz etmektedir. Okuyucu ve izleyici kimliğiyle halka verilecek bilgilerin kontrolü, manipülasyonu ya da hiç bilgi verilmemesi, sistemin ve iktidarın şekillenmesi, değişimi veya devam etmesinde en önemli araçlardan biridir. Aynı zamanda kitle iletişim araçları, sahibi açısından da iktidara karşı kendi çıkarlarını koruyan bir araçtır. İktidar için anlamı ise, medya sahipleri ile girilecek menfaat ilişkisi sayesinde kitle iletişim araçları iktidarını yeniden üretmek ve sağlamlaştırılmak için önemlidir.2

Medyanın sahiplik yapısının çoğulculuğunu güvence altına almak, demokratik kamuoyu oluşması ve özgür, bağımsız tercihlerde bulunulabilmesinin ilk adımını oluşturmaktadır. İşte bu nedenle ülkemizdeki medyanın sahiplik yapısını ve son yıllarda bu yapıda meydana gelen değişimi izlemek, ülkemizde sağlıklı bir demokratik sistem olup olmadığına ilişkin fikir edinilmesine de yardımcı olacaktır. Son yıllarda medyanın sahiplik yapısındaki değişimle birlikte var olan gazetecilik anlayışının da değiştiği görülmektedir.

Yeni medya sahipliği yapısında haberlerin seçiminden tutun da tarafsız biçimde verilmesine, fikir ve görüşlerin bağımsız ve çoğulcu bir şekilde kamuoyuna yansıtılmasına kadar gazetecilik mesleğinin pek çok temel kuralından, olmazsa olmazından uzaklaşıldığı gözlenmektedir.

Türkiye’de sahiplik yapısındaki değişim süreci, geçmişte sadece gazetecilik faaliyetleriyle uğraşan ve genellikle aile şirketi görünümündeki patronaj yerine başka sektörlerde şirketleri ve kamuyla da iş ilişkileri olan patronlar ile başladı. Bir anlamda “gazeteci olmayan sermayederler dönemi” başladı.

Sektör dışı sermayaderlerce medyada söz sahibi olunması konusunda 1990’lı yıllarda yeniden medya alanında etkisi hissedecek Uzan ailesinden baba Kemal Uzan'ın 1964 yılında Yeni İstanbul Gazetesi satın alarak inşaat sektöründeki faaliyetlerinden elde ettiği geliri medyada kullanması oldu ve hatta gazete kuponuyla ev vaadinde bulunması tiraj arttırıcı çalışmalarıyla dikkat çekti. En ciddi örneği ise, Milliyet’in 1979 yılında Abdi İpekçi’nin öldürülmesinden sonra Ercüment Karacan tarafından Aydın Doğan’a satılması oldu. Sonrasında inşaat sektöründen Ömer Çavuşoğlu ve Ahmet Kozanoğlu, Şubat 1982’de Güneş gazetesini kurdu ve iddialı gazetecileri transfer etmesiyle medyaya girişte önemli birhamle yaptı.3 Ancak maddi sıkıntılar üzerine Temmuz 1983’te Güneş’i yine inşaat sektöründen Mehmet Ali Yılmaz satın aldı.

Bir başka örnek ise, 1968 yılında Hürriyet’teki hisselerini kardeşi Erol Simavi’ye devreden Haldun Simavi’nin yayımlamaya başladığı Günaydın’ı Başbakan Turgut Özal’ın teşvikiyle 1988 yılında basın sektöründe hızlıca etkili olan Asil Nadir’e satmasıydı. Nadir, sonrasında Şubat 1989’da ise Güneş’i satın alındı.

Ağabeyi Haldun Simavi’nin ayrılmasından sonra Hürriyet’in tek sahibi olan Erol Simavi de, önce 1993 yılında gazetenin yüzde 25 hissesini bankacı Erol Aksoy’a ve kalan hisseleri ise 1994 yılında Aydın Doğan’a satarak medya sektöründen tamamen çekildi.

Medyanın şekillendirilmesinde TMSF başroldeMedyada faaliyet gösteren sektör dışı sermayenin sahibi holdingler, 1990’ların ikinci yarısından

2001 ekonomik krizine değin bir yandan ellerindeki basın-yayın gücünü medya dışı işleri ve çıkarları için kullanmak ve medyadaki konumlarını dolayısıyla iktidarla ilişkilerinde ellerini güçlendirmek için 1 Media Ownership Monitor (MOM)-Turkey 2016, https://turkey.mom-rsf.org/tr/

2 Medya Sahipliği ve Basın Özgürlüğü / Meriç Mirioğlu – Mehmet Güzel / Anadolu Üniversitesi İletişim Fakültesi İletişim Atölyesi 2003 -

https://bianet.org/bianet/medya/18766-medya-sahipligi-ve-basin-ozgurlugu3 Nazif Ekzen (1999): “Medya ve Ekonomi: Türk Basın Endüstrisinde Yoğunlaşma-Toplulaşma Tekelleşme Yapısı (1965-1995)”, Sayfa: 86, Korkmaz Alemdar

(Editör): Medya Gücü ve Demokratik Kurumlar, Afa Yayıncılık, Ankara.

5


birbirleriyle kıyasıya rekabete girişti. Bunun sonucu özellikle basın inanılmaz bir promosyon savaşlarına sahne oldu.4 Medya gruplarının rekabeti gün geçtikçe promosyon savaşlarının ötesine geçti, siyasi alana da sıçradı. Öyle ki, medya patronları bu dönemde Bakanlar Kurulu’nun belirlenmesinde söz sahibi olduklarını iddia edecek kadar güçlendi.5

2000 yılı itibariyle Türkiye’deki medya sahipliği yapısı 5 medya grubu ve bu gruplar dışındaki kuruluşlardan oluşuyordu. Aydın Doğan’ın sahibi olduğu Doğan Grubu’nun yüzde 22’lik, Medya Holding’in yüzde 19’luk, Mehmet Emin Karamehmet’in sahipliğindeki Çukurova Grubu’nun yüzde 21’lik İhlas Grubu’nun yüzde 10’luk ve Uzan Grubu’nun ise yüzde 13’lük reklam payı dolayısıyla da etkinliği söz konusu idi.6

2001 ekonomik krizi ise, 25 banka açısından iflas sonucunu doğururken Türkiye siyasetini ciddi biçimde etkiledi. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) eski Başkanı Ahmet Ertürk’ün verdiği bilgiye göre, bu bankaların on tanesi, aynı zamanda medya sahibi (televizyonu, gazetesi veya ikisi birden) olan kişilerin bankalarıydı.7 Bankaları iflas ettiği gerekçesiyle bu patronların elindeki gazete ve televizyonlar ise devir alan TMSF tarafından birkaç yıl sonra açtığı ihalelerle satıldı ve 2002 seçimleri sonrasında iktidar tarafından medyanın yeniden şekillendirilmesi için kullanıldı.8

2002-2018 yılları arasında medyada sahiplik yapısı sık sık ve yoğun biçimde değişirken yeni gazeteler ve televizyon kanalları yayına başladı, bir kısmı da yayınına son verdi. Bu dönemde, “medya sektöründe piyasa ekonomisine siyasi iktidarın sürekli idari müdahaleleri ve bu müdahaleler sonucu mülkiyet değişiklikleri, el koymalar, birleşmeler, kapanmalar ve iflaslar yaşandı”. Yine bu dönemde, “tamamen kapanan kamu kaynağı kullanan işletmeler oluşurken; hayali okuyucu tirajları yaratıldı”.9

Örneğin, Dinç Bilgin Grubu’nda iken TMSF’ye devredilen Sabah ile ATV, 2005 yılında alacaklarına karşılık olarak Turgay Ciner’e verildi. Ciner’in kalan alacaklarını tahsil edememesi üzerine Sabah ve ATV 2008 yılında açık artırmayla 1.1 milyar dolara iktidara yakınlığı ile tanınan Ahmet Çalık’ın sahibi olduğu Çalık Grubu’na satıldı. Çalık Grubu’nın iktidarla ilişkisinde AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan damadı Berat Albayrak’ın yöneticilik pozisyonu da ön plandaydı. 10 Çalık Grubu’nun Sabah ve ATV’yi satın alabilmesi için kamu bankalarından 750 milyon dolar kredi sağlandığı açıklandı. Ancak Çalık Grubu da medya sahipliğinde aradığını bulamayınca, elindeki medya kuruluşlarını 2013 yılında benzer bir bedel karşılığında yine iktidara yakın Kalyon Gruba 11 ait Zirve Holding’’in tamamına sahip olduğu Turkuvaz Medya Hizmetleri A.Ş.’ye devretti. Zirve Holding’in bu alımı yapabilmesi için büyük ölçekli kamu ihalelerini alan ve iktidara yakın bazı şirket sahipleri bizzat iktidar yetkililerince aranılarak oluşturulacak havuza finansal katkıda bulunmalarının istenildiği, karşılığında kendilerine yeni ihaleler sözü verildiği iddia edildi. Buna bağlı olarak da Türk siyasi yaşamı ile medya tarihine “Havuz Medyası” tabiri girdi.

İktidarla ilişkiye göre ödül veya bedelHalk 2002 seçimlerinde yaşanan ekonomik krizden sorumlu gördüğü siyasi partileri TBMM

dışında bırakarak, alternatif gördüğü siyasetteki yeni partiyi iktidara taşıdı. Görevine geçmiş hükümetlerden farklı olarak koalisyon kurma zorunluluğu olmaksızın başlayan siyasi iktidar, ilk yıllarda medya desteğini arkasına alarak geniş kitlelere mesajlarını ulaştırdı ve seçmen tabanını genişletti. İlerleyen yıllarda ana akım medyanın geçmiş yıllardan kalan medya gücü ile siyaseti şekillendirme alışkanlığı nüksetti. Ancak yeni iktidarla aynı türden ilişki kuramayan medyanın, toplumun bir

4 Türkiye’de Medya-İktidar İlişkileri Sorunlar ve Öneriler / Doç. Dr. Ceren Sözeri-Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi-İstanbul Enstitüsü Yayınları 2015 -

http://platform24.org/Content/Uploads/Editor/Türkiye’de%20Medya-İktidar%20İlişkileri-BASKI.pdf5 Sabah Gazetesi Medya Grup Başkanı Zafer Mutlu’nun “Ülkemizde Demokrasiye Müdahale Eden Tüm Darbe ve Muhtıralar ile Demokrasiyi İşlevsiz Kılan Diğer

Bütün Girişim ve Süreçlerin Tüm Boyutları ile Araştırılarak Alınması Gereken Önemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu”ndaki ifadesi (Bilgisine Başvurulan Kişilerin Görüşme Tutanakları – 5 Ekim 2012) - https://www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/docs/tutanak_son/28_subat_alt_komisyonu/28_subat_alt_komisyonu/05.10.2012/Zafer%20Mutlu-05.10.2012.pdf6 Nazif Ekzen (2017): “Medya Ekonomisinin Yapılanması”, 1. Cilt. Sayfa: 422, Korkmaz Alemdar (Editör): Türkiye’de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın,

Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Ankara.7 TMSF eski Başkanı Ahmet Ertürk’ün “Ülkemizde Demokrasiye Müdahale Eden Tüm Darbe ve Muhtıralar ile Demokrasiyi İşlevsiz Kılan Diğer Bütün Girişim ve

Süreçlerin Tüm Boyutları ile Araştırılarak Alınması Gereken Önemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu”ndaki ifadesi (Bilgisine Başvurulan Kişilerin Görüşme Tutanakları – 16 Ekim 2012) - https://www.tbmm.gov.tr/arastirma_komisyonlari/darbe_muhtira/index.htm8 Türkiye’de Medya-İktidar İlişkileri Sorunlar ve Öneriler / Doç. Dr. Ceren Sözeri-Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi-İstanbul Enstitüsü Yayınları 2015

9 Nazif Ekzen (2017): “Medya Ekonomisinin Yapılanması”, 1. Cilt. Sayfa: 421, Korkmaz Alemdar (Editör): Türkiye’de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın,

Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Ankara.10

https://t24.com.tr/haber/enerji-bakani-olan-erdoganin-damadi-albayrak-enerji-devlerinden-calik-holdingin-ceosuydu,317827 11

https://turkey.mom-rsf.org/tr/medya-sahipleri/sirketler/turkey/company/company/show/kalyon-group/

6


kesimindeki rahatsızlıkla birlikte eleştirel haberleri gündeme getirmesi üzerine iktidar ile medya arasındaki olumlu hava bozuldu. Özellikle 2005 yılında Star TV’yi TMSF’den satın alarak ülkedeki en büyük medya grubuna dönüşen Doğan Grubu, hükümete yönelik muhalefetin dozu arttırdı. Bunun üzerine iktidar bir yandan ağır vergi cezaları uygulayarak Doğan Grubu’nu cezalandırmaya, bir yandan da ana akım medyayı yeniden biçimlendirmeye başladı.12 Sabah-ATV Grubu’nun kamu bankalarından verilen 750 milyon Dolar kredi ile iktidara yakın Çalık Grubu’nca satın alınması da bu döneme denk geldi.

İktidar, ana akım medyayı biçimlendirme çabaları kapsamında, 2011 yılında çıkardığı bir yasa ile medya kuruluşlarının pazar paylarını yüzde 30 ile sınırladı.13 Doğan Grubu, bu yasal zorlama yüzünden 2005 yılında TMSF’den aldığı Star TV’yi 2011 yılında Doğuş Grubu’na satarak pazar payını küçülttü. Doğan Grubu, iktidarın artan baskıları karşısında yazılı basında da küçülmeye yöneldi ve aynı yıl (2011) Milliyet ve Vatan gazetelerini de Demirören Grubu ile Karacan Grubu’na sattı. Karacan Grubu’nun yükümlülüklerini yerine getirememesi sonucu, her iki gazetenin sahipliği de birkaç ay sonra tamamen Demirören Grubu’na geçti.

Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 2013 yılında yaptığı bir konuşmada, “Demirören Grubu Milliyet gazetesini aldığında, Demirören Ailesi’nin kendisine Genel Yayın Yönetmeni önermesi konusunda talepte bulunduğunu” söyledi. Demirören Grubu’nun bu satın almadan sonra ilk işi, iktidarı kızdıran muhalif sesleri gazetelerinden uzaklaştırmak oldu ve hemen akabinde İstanbul’un üçüncü büyük limanı olan Zeyport Limanı (Zeytinburnu) ihalesini kazanarak iktidar tarafından ödüllendirildi.

İktidarla 2002 yılından itibaren iyi ilişkiler kuran, sahibi olduğu NTV haber kanalını neredeyse iktidar tamamen yanlısı haber ve yorumlara tahsis eden Doğuş Grubu ise, Star TV’yi satın almasından yaklaşık bir yıl sonra Türkiye’nin en büyük turizm limanlarından biri olan Karaköy’deki Galataport ihalesini kazandı.

Yeniden el koyma ve kapatmalarMedya patronlarının diğer alanlardaki yatırımları nedeniyle iktidara yakın olmaya çalışmaları,

eleştirel yayıncılıktan hatta habercilikten vazgeçer bir tutum takınmaları, medyada ciddi bir otosansür uygulaması başlattı. Bu otosansür, iktidarın medya patronlarını kamu ihaleleri ile ödüllendirmeyi sürdürmesi ve izleyen yıllarda yaşanan siyasi gelişmelerle birlikte kelimenin tam anlamıyla yerleşik bir habercilik ve yayıncılık düzeni yarattı.

Gülen cemaati yanlısı medya ve Kürt medyası gibi politik yaşamda birbirinden tamamen zıt kutuplarda yer alan iki farklı politik gruba karşı 2015 yılından itibaren uygulanmaya başlanan yasakçı politika, ülkedeki toplam tiraj ve reyting içerisinde iktidar yanlısı yayınların yüzdesinde önemli değişiklikleri beraberinde getirdi.

Siyasi iktidarın uzun yıllar kol kola yürüdüğü “Fethullahçılar” adlı dini cemaatle görüş ayrılıkları yaşayarak, cemaate karşı idari ve hukuki savaş açması sonucu bu cemaat kontrolünde iktidara karşı eleştirel yayın yapan yazılı ve görsel medya kuruluşları jse, 2015 yılından itibaren önce kayyumlara devredildi, sonra da kayyumlar tarafından kapatıldı. Böylece “Uzanlar ve Çukorva grupları ardından İpek ve Samanyolu grupları da medyadan tasfiye edildi”.14 Bu kapsamda, İpek-Koza Grubu’nun Millet ve Bugün gazeteleri ile Feza Yayıncılık’a ait Zaman, Today’s Zaman ve Meydan gazeteleri, Cihan Haber Ajansı ve Aksiyon dergisi kapatıldı. Aynı dönemde Koza-İpek Grubu’na ait Kanaltürk TV ve Bugün TV kanallarına kayyum atanırken, kamu uydu iletişim ve kablo operasyonları şirketi TÜRKSAT ise iktidarın talimatıyla Bugün TV, Kanaltürk TV, Samanyolu TV, S News TV, Mehtap TV ve Irmak TV yayınlarını uydu ve kablo dağıtım ağından kaldırdı.

15 Temmuz 2016 tarihindeki darbe girişimi sonrasında ise ilan edilen Olağanüstü Hal Yönetimi (OHAL) kapsamında yürürlüğe konulan üç ayrı kanun hükmünde kararname (KHK) ile 178 medya kuruluşu kapatıldı. Bu kapatmalara gerekçe olarak, “Milli güvenliğe tehdit oluşturduğu tespit edilen Fetullahçı Terör Örgütü / Paralel Devlet Yapısı’na (FETÖ / PDY), terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulu’nca devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara aidiyeti, iltisakı veya bunlarla irtibatı olmak” gösterildi.12

İktidar Çarkında Medya: Türkiye’de Medya Bağımsızlığı ve Özgürlüğü Önündeki Siyasi, Yasal ve Ekonomik Engeller / Dilek Kurban ve Ceren Sözeri /TESEV Yayınları 201213

6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’un 19. Maddesi birinci fıkrasının (d) bendi14

Metin Aksoy (2017): “Medya Savaşları”, 2. Cilt. Sayfa: 733, Korkmaz Alemdar (Editör): Türkiye’de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın, Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Ankara.

7


Bu KHK’larla daha önce FETÖ/PDY ile bağlantılı görülerek, TÜRKSAT’ın uydu ve kablo dağıtım ağından çıkarılan televizyon kanallarının yanı sıra başarısız darbe girişimi ile hiçbir ilgisi bulunmayan İMC TV, Özgür Gün TV, Jiyan TV, Azadi TV, Denge TV, Mezopotamya TV, Zarok TV gibi sol ve Kürt televizyon kanallarının da yayın hayatına son verildi.

Aynı yaklaşımla aralarında Özgür Düşünce, Özgür Gündem, Batman Çağdaş, Azadiya Welat gazetelerinin de bulunduğu ve genel olarak “Kürt medyası” diye adlandırılan 62 gazete, 18 dergi, 5 haber ajansı ile 29 yayınevi ve dağıtım şirketi de KHK’larla kapatıldı.

“Türkiye’de hukukun üstünlüğü bir hatıradan ibaret”20 Temmuz 2016 tarihinde OHAL ilanıyla birlikte iktidarın parlamento onayına gerek

görmeksizin alacağı idari kararlarla ülkeyi yönetme imkanına kavuşması, başta ana akım medya olmak üzere daha önce iktidarın uygulamaları karşısında zaman zaman da olsa eleştirel haber ve yorumlara yer veren tüm medya organlarını daha çekingen davranmaya yöneltti. Medyada zaten var olan otosansürün yanı sıra bir yandan da Radyo ve Televizyon Üst Kurumu (RTÜK) ile mahkemelerce getirilen yayın yasağı ve internette erişim yasağı kararları gibi açık sansür uygulamaları da yoğunlaştı. İletişim ve basın-yayın özgürlüğü, düşünceyi açıklama özgürlüğü ve haber alma hakkı gibi demokratik sistemin güvencesi olan temel hak ve özgürlükler bu uygulamalarla engellendi.

Sınırlı da olsa eleştirel yayın yapmayı sürdürmek isteyen medya kuruluşları da ceza ve tazminat davaları ile susturulmak istendi. Bu bağlamda, Ekim 2016’da Cumhuriyet Gazetesi’nin sahibi olan Cumhuriyet Vakfı’nın yöneticileri, gazetenin Genel Yayın Yönetmeni, İcra Kurulu Başkanı, yazarlar, karikatürist ve okur temsilcisinin de aralarında bulunduğu 19 çalışanı gözaltına alındı. Bu kişiler hakkında hazırlanan ve gazetecilik faaliyetlerinin suç olarak gösterildiği iddianamede, 106 ayrı haber “silahlı terör örgütlerine üye olmamakla birlikte örgüte yardım etme” suçlamasına delil ve dayanak yapıldı.

Aylarca tutuklu olarak yargılanan gazeteciler, peyderpey tahliye edildiler ancak Nisan 2018’de açıklanan kararla toplam 81 yıl 45 gün hapis cezasına çarptırıldılar. Toplamda 543 gün tutuklu kalan Genel Yayın Yönetmeni Akın Atalay ise bu kararın ardından tahliye edildi.

Benzer şekilde bir başka “susturma operasyonu” da Sözcü gazetesine yönelik olarak gerçekleştirildi. Mayıs 2017’de gazetenin internet sitesi sorumlu müdürü, muhabiri ve mali işler müdürü gözaltına alındı, sahibi Burak Akbay hakkında da yakalama kararı çıkarıldı. “Silahlı terör örgütünü yönetme” ve “silahlı terör örgütü içindeki hiyerarşik yapıya dahil olmamakla birlikte örgüte bilerek isteyerek yardım etmek” suçlamalarıyla açılan davada, gözaltındaki gazeteciler, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı bayram tatilini Marmaris’te bir tesiste geçirmekte olduğu haberini yayınlayarak FETÖ silahlı terör örgütüne hedef göstermekten dolayı suçlandı. Gazete çalışanları yaklaşık 6 ay sonra tahliye edilirken, davada henüz bir karar verilmedi.

Türkiye’deki bu gelişmeler, uluslararası kamuoyunda da elbette yakından izlendi ve değerlendirdi. 3 Mayıs 2018 Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün açıkladığı Küresel Basın Özgürlüğü Endeksi’nde Türkiye 180 ülke içerisinde 157’nci sırada yer aldı. Raporda, Türkiye’de basın özgürlüğünün son 30 yılı aşkın dönemin en kötü seviyesine gerilediği belirtilerek, ülkemizden “gazeteciler için dünyanın en büyük hapishanesi konumunda bulunan Türkiye” şeklinde söz edildi. Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün raporunda, şu tespitlere yer verildi:

“Türkiye bu yılki endekste iki sıra geriledi. Yaklaşık iki yıldır yürürlükte olan olağanüstü hal yönetimi sayesinde yetkililer çok sesliliği neredeyse tamamen ortadan kaldırmış durumda. Bu sayede anayasa değişikliğinin ve (Cumhurbaşkanı Recep Tayyip) Erdoğan’ın iktidarını sağlamlaştırmasının önü açıldı. Artık ülkede hukukun üstünlüğü bir hatıradan ibaret. Ocak 2018’de Anayasa Mahkemesi iki gazetecinin (Şahin Alpay ve Mehmet Altan) tahliye edilmesi yönünde karar almasına rağmen bu kararın uygulanmamış olması, durumu özetliyor.”

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kurduğu Adalet ve Kalkınma Partisi’nin iktidara geldiği 2002 yılında ise, yine Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün açıkladığı Küresel Basın Özgürlüğü Endeksi’nde Türkiye 99’uncu sırada idi. Erdoğan’ın Türkiye’yi yönettiği 16 yıl içerisinde tam 58 sıra gerileyerek 157’nci sıraya indi.15

15 https://bbc.com/turkce/haberler-turkiye-43985064

8


Cumhurbaşkanı’na aşkla bağlı medya patronuTürk medyası 2018 yılına 9 grupla girdi. Bu gruplar alfabetik sırayla şunlardı: Albayrak Grubu

(Yeni Şafak Gazetesi, TVNET ve Tempo Türk TV), Ciner Grubu (Haber Türk Gazetesi, Show TV, Haber Türk TV, Bloomberg HT), Demirören Grubu (Milliyet Gazetesi, Vatan Gazetesi), Doğan Grubu (Hürriyet Gazetesi, Posta Gazetesi, Hürriyet Daily News Gazetesi, Fanatik Gazetesi, Kanal D TV, CNN Türk TV, TV 2, Dream TV, Doğan Haber Ajansı, Doğan-Burda Yayıncılık ve YAYSAT Dağıtım), Doğuş Grubu (NTV, Star TV, Kral TV), İhlas Grubu (Türkiye Gazetesi, TGRT TV), Kalyon Grubu (Sabah Gazetesi, Takvim Gazetesi, Daily Sabah Gazetesi, Fotomaç Gazetesi, Yeni Asır Gazetesi, ATV, A Haber TV, Turkuvaz Dağıtım, D&R), Sözcü Grubu (Sözcü Gazetesi, Korkusuz Gazetesi, AMK Gazetesi), Türk Medya Grubu (Akşam Gazetesi, Güneş Gazetesi, Star Gazetesi, Kanal 24 TV ve 360 TV)

Bu grupların en yenisi, 2017 Eylül ayında Ethem Sancak’ın sahibi olduğu ES Medya Grubu’nun tamamını satın alarak piyasaya giren Hasan Yeşildağ’ın sahibi olduğu Türk Medya Grubu idi. Ethem Sancak, Uzan Grubu’nun el konulan medya şirketlerinden Star Gazetesi ile bir televizyon kanalını (sonradan adını Kanal 24 TV olarak değiştirdi) 2007 yılında satın alarak girdiği medya piyasasında pek fazla bir varlık gösteremedi ve iki kez kendisine ortaklar bularak medyadan çekildi ancak bir süre sonra yeniden piyasaya girdi. Recep Tayyip Erdoğan’a aşık olduğunu söyleyen ve “Böyle bir ilahi aşk iki erkek arasında olabiliyor. Anam, babam, çocuklarım sana feda olsun Erdoğan” diyen Ethem Sancak, 2013 yılında Çukurova Medya Grubu’nun devlete borçları nedeniyle TMSF tarafından el konulan Akşam Gazetesi ve Sky 360 adlı televizyon kanalını da satın aldı.

Batık durumdaki medya şirketlerini hükümet talebiyle satın aldığı için yakındığı yolunda haberler kamuoyuna yansıyan Ethem Sancak, medya patronu olduktan sonra önce tek başına girdiği Türk Silahlı Kuvvetleri için zırhlı personel taşıyıcı ve Emniyet Genel Müdürlüğü için TOMA üreten BMC şirketinin satışa çıkarıldığı ihaleyi kazandı. Sonrasında da Recep Tayyip Erdoğan’ın yeniden Genel Başkan olarak döndüğü Adalet ve Kalkınma Partisi 3. Olağanüstü Kongresi’nde Merkez Karar ve Yürütme Kurulu’na seçildi. Mayıs 2017’de gerçekleşen bu kongreden birkaç ay sonra Ethem Sancak, sahibi olduğu Es Medya Grubu’nu Hasan Yeşildağ’a sattı.

Kasımpaşa ve Rizespor kulüplerinde yöneticilik, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde Adalet ve Kalkınma Partisi’nden Belediye Meclisi Üyeliği yapan Hasan Yeşildağ ise, 1999 yılında Recep Tayyip Erdoğan hakkında hapis cezası verilmesinin ardından kendi ifadesiyle bilerek suç işledi ve Erdoğan’dan önce Pınarhisar Cezaevi’ne girdi. Erdoğan, 26 Mart 1999’da Pınarhisar Cezaevi’ne girdiğinde bizzat Hasan Yeşildağ tarafından karşılandı. Yeşildağ’ın, cezaevinde kaldığı süre boyunca Erdoğan’a korumalık yaptığı iddia edildi.16 Hasan Yeşildağ, Es Medya Grubu’nu satın aldıktan sonra adını Türk Medya Grubu olarak değiştirdi.

2018 yılı başında tirajlar neydi?Bu medya gruplarının dışında herhangi bir gruba ait olmayan ve günlük yayınlanan Aydınlık,

Birgün, Cumhuriyet, Evrensel, Milli Gazete, Yeni Akit, Yeni Asya ve Yeni Çağ gazeteleri de 2018 yılında yayın hayatlarını sürdürmeye devam etti.

2018 yılında kamuya ait yayıncılık ise Anadolu Ajansı ve TRT tarafından ve toplam 13 ayrı kanal (TRT-1, TRT-World, TRT-Haber, TRT-Spor, TRT-Avaz, TRT-Çocuk, TRT-Belgesel, TRT-Müzik, TRT-Arabi, TRT-Türk, TRT-Kürdi, TRT-Okul ve TRT-3) üzerinden sürdürüldü. Bu arada TRT, 24 Temmuz 2018’de yayımlanan bir Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na bağlandı.

2018 yılının ilk haftasında (1-7 Ocak 2018) iktidar yanlısı gazeteler ile eleştirel gazetelerin net satışları şu şekilde gerçekleşti:

İktidar Yanlısı Gazeteler: Sabah (317.958), Türkiye (135.763), Milliyet (135.120), Takvim (128.164), Yeni Şafak (111.655), Güneş (111.350), Akşam (109.435), Star (105.207), Vatan (104.899), Yeni Akit (53.848), Yeni Asır (51.128)

Eleştirel Gazeteler: Hürriyet (325.031), Sözcü (276.940), Posta (275.994), Haber Türk (207.138), Korkusuz (59.342), Aydınlık (50.780), Cumhuriyet (34.234)

16 https://m.bianet.org/bianet/medya/189200-es-medya-nin-yeni-sahibi-hasan-yesildag-kimdir

9


Toplam net gazete satışı 2.593.986 olarak gerçekleşirken, iktidar yanlısı gazetelerin toplam net satışı 1.364.527 ve eleştirel gazetelerin toplam net satışı ise 1.229.459 oldu. Bu tabloda, iktidar yanlısı gazetelerin toplam gazete satışı içerisindeki payı yüzde 52,6, eleştirel gazetelerin toplam gazete satışı içerisindeki payı ise yüzde 47,4 olarak gerçekleşti.17

Ancak 2018 yılı içerisinde yaşanan olaylar sonucu, gazetelerin toplam net satışı yaklaşık 570.000 adede düşerken, iktidar yanlısı gazetelerin toplam gazete satışı içerisindeki payı yüzde 50’nin üzerinde arttı.

Doğan Grubu’nun satışı dengeleri değiştirdiMart 2018’de Türkiye’nin en büyük medya kuruluşlarına sahip olan Doğan Yayın Holding,

bünyesindeki birkaç küçük yayın şirketi hariç tüm medya organlarını toplam 916 milyon dolar karşılığında Demirören Holding’e sattı. İktidarın baskıları sonucu yayın politikasından önemli tavizler vermesine rağmen eleştirel yayıncılık politikasını kısmen de olsa sürdüren ve iktidarı rahatsız etmeye devam eden Doğan Grubu’nun bir anda Demirören Holding’e satılmasında bir kamu bankası olan Ziraat Bankası’nın sağladığı 675 milyon dolarlık, iki yılı geri ödemesiz 10 yıl vadeli ve düşük faizli kredi önemli rol oynadı.

Bu satışla birlikte Hürriyet Gazetesi, Posta Gazetesi, Hürriyet Daily News Gazetesi, Fanatik Gazetesi, Kanal D TV, CNN Türk TV, TV 2, Dream TV, Doğan Haber Ajansı ve YAYSAT Dağıtım Şirketi, Demirören Grubu’na geçti. Daha öncesinde Milliyet ve Vatan gazetelerine sahip olan Demirören Grubu, bu satın alma işlemiyle birlikte Türkiye’nin en büyük medya grubu haline geldi. “Doğan” ve “Demirören” gruplarının ilk harfi aynı olduğu için Kanal D adı değiştirilmezken, Doğan Haber Ajansı’nın adı Demirören Haber Ajansı yapıldı.

Demirören Grubu yönetimi, Hürriyet ve Posta gazetelerinde yönetimleri hemen değiştirirken, bu gazetelerin Taha Akyol, Mehmet Yılmaz, Yazgülü Aldoğan gibi iktidar karşıtı yazarlarının da işine son verdi. Kanal D ve CNN Türk televizyon kanallarında ise sadece yöneticiler değil, sunucular bile değiştirildi, yeni isimler iktidar yanlısı medya gruplarından seçildi.

Daha önce eleştirel yayın yaparken baskılar sonucu iktidarın dümen suyuna giren ve iktidarı rahatsız etmeyecek bir yayın politikasına dönüş yapan Habertürk Gazetesi ise, net satış rakamlarının 240 binlerden 170 binlere inmesiyle birlikte 5 Temmuz 2018 tarihi itibarıyla bizzat sahibi tarafından kapatıldı. Ciner Medya Grubu’ndan yapılan açıklamada, gazetenin internet ortamında yayınını sürdüreceği bildirildi.

Cumhuriyet Gazetesi’nin sahibi olan Cumhuriyet Vakfı’nın 7 Eylül 2018 tarihinde yapılan genel kurulunda ise vakıf yönetimi değişti. Sonrasında Vakıf Yönetim Kurulu Başkanı Alev Coşkun, Cumhuriyet’in üst yönetiminde değişiklik yapınca, gazetede peş peşe istifalar yaşandı. Aralarında Özgür Mumcu, Çiğdem Toker ve Aslı Aydıntaşbaş’ın da bulunduğu çok sayıda yazar ve karikatürist Musa Kart Vakfın yeni yönetimini suçlayarak gazeteden istifa etti. İstifalara bağlı olarak gazetenin yayın politikasında değişiklik olup olmayacağı tartışması yaşandı ancak yeni yönetim ise gazetenin kuruluş çizgisine geri döneceğini, tepkilerin haksız olduğunu duyurdu.

İktidar yanlısı medyanın payı yüzde 80,65Demirören Grubu, 1 Kasım 2018 tarihi itibarıyla Vatan gazetesini kapattı ancak gazetenin yayının

internet ortamında sürdürüleceğini bildirdi. Grup, Türkiye’deki iki gazete-dergi dağıtım şirketinden biri olan ve Doğan Yayın Grubu’nun satın alınmasıyla birlikte Demirören Grubu bünyesine geçen YAYSAT Dağıtım Şirketi’ni de 1 Kasım 2018 tarihi itibarıyla yeni yılda kapatacağı ididası da gündeme geldi. Bunun ardından YAYSAT, 1 Aralık 2018’de dağıtım faaliyetlerini sonlandırdı ancak şirket kapatılmadı.18 Bu nedenle Kalyon Grubu bünyesindeki Turkuvaz Dağıtım, gazete ve dergi dağıtımında ülke çapında tekel haline geldi.

Bu arada 1972 yılından itibaren aralıksız yayın yapan bağımsız Anka Haber Ajansı, 12 Kasım 2018 tarihinde 46 yıllık yayın hayatına son verdi.

Bütün bu gelişmelerin yaşandığı 2018 yılı sonunda, 3-9 Aralık 2018 haftasında iktidar yanlısı

17 Gazetelerin “İktidar yanlısı gazeteler” ve “eleştirel gazeteler” şeklinde gruplandırılması tarafımızca yapılmış, günlük net satış rakamları ise

“http://gazetetirajlari.com/” adresinden elde edilmiştir.18

http://www.yaysat.com.tr/corporate/history/

10


gazeteler ile eleştirel gazetelerin net satışları şu şekilde gerçekleşti:İktidar Yanlısı Gazeteler: Sabah (289.897), Hürriyet (271.038), Posta (188.444), Türkiye

(128.958), Milliyet (127.098), Yeni Şafak (111.395), Güneş (103.792), Takvim (103.454), Star (103.303), Akşam (102.710), Yeni Asır (51.217), Yeni Akit (51.024).

Eleştirel Gazeteler: Sözcü (253.652), Korkusuz (55.204), Aydınlık (50.304), Cumhuriyet (32.438)Yılın ilk haftasında toplam net gazete satışı 2.593.986 iken, yılın sonunda bu sayı 2.023.928’e

düştü, iktidar yanlısı gazetelerin toplam net satışı 1.632.330, eleştirel gazetelerin toplam net satışı ise 391.598 oldu. Bu tabloda, iktidar yanlısı gazetelerin toplam gazete satışı içerisindeki payı yüzde 80.65, eleştirel gazetelerin toplam gazete satışı içerisindeki payı ise yüzde 19.35 olarak gerçekleşti.19

İnternet yayıncılığına lisans mecburiyeti2018 yılında yazılı ve görsel medyada bu değişim ve dönüşümler yaşanırken, internet medyasını

doğrudan etkileyecek bir takım yasal düzenlemeler de gerçekleştirildi.Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 22’nci maddesi ile güvence altına alınmış olan haberleşme

ve iletişim özgürlüğünün vazgeçilmez bir parçası haline gelen internete erişim hakkı, 2016 yılında Birleşmiş Milletler (BM) tarafından temel bir insan hakkı olarak tanımlandı. İngiltere merkezli global sosyal medya ajansı We Are Social adlı kuruluşun 2018 raporunda (Digital in 2018) Türkiye’de internete erişim oranının yüzde 67 olduğu, yani başka bir deyişle Türkiye nüfusunun 54 milyondan fazlasının internet kullanıcısı olduğu kaydedildi. Rapora göre, ortalama bir Türk internet kullanıcısı günde 7 saatten fazla zamanını internete bağlı olarak geçiriyorken, elektronik posta (e-posta) almak ve göndermek, Whatsapp ve Viber gibi mesajlaşma ve VOIP konuşma uygulamaları ile sosyal medya kanallarında gezinmek gibi işlemler gerçekleştiriyor. Raporda, Türkiye’de ayrıca 51 milyon aktif Facebook kullanıcısı (dünyada 9’ncu sırada) ve 33 milyon aktif Instagram kullanıcısı (dünyada 5’nci sırada) bulunduğu da ifade edildi.20

Türkiye, internet ve sosyal medya kullanımında dünyada böylesine ön sıralarda yer aldı ama dünyanın en önemli NGO’ları arasında bulunan ABD (Washington) merkezli Freedom House’un “İnternette Özgürlük 2017” raporunda 2016 yılından sonra 2017 yılında da interneti özgür olmayan ülkeler arasında gösterildi. Freedom House, internet özgürlüğünü “erişim önündeki engeller”, “içeriğe getirilen kısıtlamalar” ve “kullanıcı haklarının ihlal edilmesi” olmak üzere üç kategoride ele alırken, Türkiye’de erişim önündeki engeller arasında en önemli sorunun servis sağlayıcılar aracılığıyla internete erişimin engellenmesi olduğunu bildirdi.21

Türkiye’de internete erişim bu koşullar altında gerçekleşirken, Mart 2018’de TBMM’de kabul edilen bir düzenleme ile 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’a yeni bir madde eklendi. Bu madde ile Whatsapp, Instagram, Facebook videoları gibi bireysel iletişim hizmetleri hariç olmak üzere internet ortamını kullanarak izleyiciye ulaşan tüm radyo ve televizyon yayınları (Netflix, Blue TV, Puhu TV gibi) için RTÜK’ten lisans alınması mecburiyeti getirildi. Lisansı olmayan veya lisansı iptal edilen kişi ve kuruluşların yayın yaptığının saptanması durumunda, RTÜK’ün talebi üzerine Sulh Ceza Hakimi tarafından en geç 24 saat içerisinde ve duruşma yapmaksızın internet ortamındaki söz konusu yayınla ilgili olarak içeriğin çıkarılması veya erişimin engellenmesi kararı verilebilecek. Bu kararın uygulanması Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından geçekleştirilecek.

Bu düzenleme, içerik veya yer sağlayıcısının yurt dışında bulunmasına rağmen Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu ve RTÜK’ün görev alanına ilişkin uluslararası antlaşmalar ve kanun hükümlerine aykırı yayın yaptığı RTÜK tarafından tespit edilen bir başka ülkenin yargı yetkisi altındaki medya hizmet sağlayıcıları ve platform işletmecilerini de kapsayacak. Bu kuruluşlar da internet ortamındaki yayınlarına devam edebilmek için RTÜK’ten yayın lisansı alacaklar. Bu arada bu yeni hüküm ile tıpkı radyo ve televizyon yayıncılığında olduğu gibi internet üzerinden radyo ve televizyon yayıncılığı da derneklere, vakıflara, sendikalara, üniversitelere kapalı tutuldu.

Güvenlik soruşturması yapılacak19

Gazetelerin “İktidar yanlısı gazeteler” ve “eleştirel gazeteler” şeklinde gruplandırılması tarafımızca yapılmış, günlük net satış rakamları ise “http://gazetetirajlari.com/” adresinden elde edilmiştir.20

https://www.slideshare.net/wearesocial/digital-in-2018-in-western-asia-part-1-northwest-8686598321

https://freedomhouse.org/report/freedom-net/2017/turkey

11


Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’a eklenen bu yeni madde, internet ortamından radyo, televizyon yayını yapmaya, internet ortamından medya hizmet sağlayıcılara yayın lisansı, platform işletmecilerine de yayın iletim yetkisi verilmesine ve yayınların denetlenmesine ilişkin usul ve esasların RTÜK ve BTK tarafından altı ay içerisinde birlikte çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenmesi hükmünü de getirdi. RTÜK de konuya ilişkin bir yönetmelik taslağı hazırlayarak ilgili tarafların tartışmasına açmak amacıyla kendi internet sitesine koydu. Ancak yasanın öngördüğü 6 aylık süre 2018 Eylül ayı sonunda dolduğu halde yönetmeliğin çıkarılması hususunda herhangi bir ileri adım atılmadı.

Taslakla ilgili olarak medyada çok sayıda eleştirel görüş içeren makale yayınlandı. Medya kuruluşları, gazeteci örgütleri, sendikalar ve ilgili fakülteler, taslağa ilişkin eleştirilerini dile getirdi. Bu eleştiriler arasında radyo ve televizyon yayınlarının dünyanın her yerinde lisans koşuluna bağlandığı, çünkü kullandıkları frekansların uydu ve kablo ağının kamu malı ve ayrıca karasal frekans özelinde sınırlı bir imkan olduğu, RTÜK gibi düzenleyici kurumların kamu adına şirketlere bu alanları kiraladıkları ve bunu yaparken de çeşitliliğin sağlanmasını, tekelleşmenin önlenmesini, kamunun bilgiye sağlıklı şekilde erişimini gözetmek durumunda oldukları, oysa internet üzerinden yayıncılıkta böyle sınırlı bir imkanın söz konusu olmadığı vurgulandı. Bu nedenle de yasal düzenleme ile RTÜK’ten lisans alma mecburiyetinin “örtülü sansür” dışında kamuya bir yarar sağlamayacağı da yer aldı.22

İnternet üzerinden radyo ve televizyon yayıncılığı için lisans alma mecburiyeti getiren düzenlemeyi savunan kamu kaynakları ise Avrupa Birliği’nin (AB) de internet ortamını denetlemeye hazırlandığını ve AB Görsel İşitsel Medya Hizmetleri Direktifi’nin değiştirilerek Netflix, Puhu TV gibi video paylaşım platformlarının denetim altına alınacağını belirterek, Türkiye’nin ise AB’den önce uygulamaya geçmesinin “gurur verici” olduğunu belirttiler.23 Kamu kaynakları, RTÜK tarafından hazırlanan yönetmelik taslağının içerik olarak AB’nin Görsel İşitsel Medya Hizmetleri Direktifi’ne aykırı ya da onun ötesinde daha sert bir düzenleme olmadığını, ayrıca AB’nin internetten bireysel paylaşımların da denetlenmesi konusunu tartıştığını savundular. Yapılan düzenlemenin “başıboş bir alana çeki düzen verilmesi” imkanını sağlayacağını, ayrıca şirketlerin internet üzerinden yapılan yayın için sansürsüz bir içeriğe sahip üretim yaparken normal televizyon kanalları için daha düzeyli ve sağlıklı bir içeriğe sahip üretim yaptığını, düzenlemenin bu ikili üretime son vereceğini öne sürdüler.

Bu arada internet üzerinden radyo ve televizyon yayını yapabilmek için RTÜK’ten lisans alma mecburiyeti getirilmeden önce, 6 Ocak 2017 tarihinde yayımlanan 680 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun’un yayın lisansına dair 19. maddesinde yeni bir düzenleme yapılmıştı. Bu düzenlemeyle “RTÜK, lisans başvurularına ilişkin olarak ilgili kurumların görüşü de alınmak suretiyle milli güvenlik, kamu düzeninin korunması ve kamu yararı gereklerinden kaynaklanan sebeplerle lisans taleplerini reddedebilir.” ve “Ortakları ile yönetim kurulu başkan ve üyelerinin terör örgütlerine iltisakı yahut bunlarla irtibatı olduğu Millî İstihbarat Teşkilatı veya Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından bildirilen medya hizmet sağlayıcı kuruluşların lisans başvuruları reddedilir.” hükümleri getirilmişti.

.

22 Doç. Dr. Ceren Sözeri - Evrensel Gazetesi - 30.9.2018 “İnternette İki Ayrı Kanunla Sansür” başlıklı makale https://www.evrensel.net/yazi/82358/internete-iki-

ayri-kanunla-sansur23

Doç. Dr. Hamit Ersoy - RTÜK üyesi - https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/internet-yayinlari-icin-yeni-donem-basliyor-/1263014

12


KısaltmalarAA: Anadolu AjansıAB: Avrupa BirliğiADD: Atatürkçü Düşünce DerneğiADEF: Avrupa Demokratik Dersim Birlikleri

FederasyonuAEJ: Association of European Journalists

(Avrupalı Gazeteciler Derneği) AFP: Agence France PresseAGDD: Afyonkarahisar Gazetecileri Dayanışma

DerneğiAGİF: Almanya Göçmen İşçiler FederasyonuAGİT: Avrupa Güvenlik ve İşbirliği TeşkilatıAİHM: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi AİHS: Avrupa İnsan Hakları SözleşmesiAKP: Adalet ve Kalkınma PartisiAKPM: Avrupa Konseyi Parlamenter MeclisiANF: Fırat Haber AjansıAP: Avrupa ParlamentosuATGB: Avrupa Türk Gazeteciler BirliğiATV: Aktif Televizyon/ Aktüel TelevizyonAÜ: Ankara ÜniversitesiAYM: Anayasa MahkemesiBBC: British Broadcasting CorporationBDP: Barış ve Demokrasi PartisiBİA: Bağımsız İletişim AğıBİK: Basın İlan KurumuBM: Birleşmiş MilletlerBMO: TMMOB Bilgisayar Mühendisleri OdasıBSM: Bağımsız Sinema MerkeziBTK: Bilgi Teknolojileri ve İletişim KurumuBYEGM: Basın Yayın ve Enformasyon Genel

MüdürlüğüCHP: Cumhuriyet Halk PartisiCİSST: Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum

DerneğiCKD: Cumhuriyet Kadınları DerneğiCNN: Cable News Network (Kablolu Haber Ağı)CPJ: Committee to Protect Journalists

(Gazetecileri Koruma Komitesi)ÇGD: Çağdaş Gazeteciler DerneğiÇHD: Çağdaş Hukukçular Derneği DBP: Demokratik Bölgeler PartisiDEAŞ: Devlet'ül Irak ve'ş ŞamDEDEF: Dersim Dernekleri FederasyonuDHA: Demirören Haber AjansıDHKP-C: Devrimci Halk Kurtuluş Partisi-CephesiDİHA: Dicle Haber AjansıDİSK: Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları

KonfederasyonuDJU: Deutscher Journalistenverband (Alman

Gazeteciler Birliği)DMD: Diplomasi Muhabirleri Derneği DTK: Demokratik Toplum KongresiDW: DeutscheWelleEBU: The European Broadcasting Union (Avrupa

Yayın Birliği)ECOSOC: United Nations Economic and Social

Council (Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi)

EFJ: European Federation of Journalists (Avrupa Gazeteciler Federasyonu)

EGM: Emniyet Genel MüdürlüğüEMEP: Emek PartisiEMO: TMMOB Elektrik Mühendisleri OdasıESB: Erişim Sağlayıcıları BirliğiESP: Ezilenlerin Sosyalist PartisiETHA: Etkin Haber AjansıFETÖ: Fetullahçı Terör ÖrgütüFKF: Fikir Kulüpleri FederasyonuFNST: Friedrich Naumann Foundation (Özgürlük

için Friedrich Naumann Vakfı)GBT: Genel Bilgi Toplama HDK: Halkların Demokratik Kongresi

HDP: Halkların Demokratik PartisiHKP: Halkın Kurtuluş PartisiHRW: Human Rights Watch (İnsan Hakları

İzleme Örgütü)HSK: Hâkimler ve Savcılar KuruluHSYK: Hâkimler ve Savcılar Yüksek KuruluIBAHRI: Uluslararası Barolar Birliği İnsan

Hakları Enstitüsü (International Bar Association's Human Rights)

IFJ: International Federation of Journalists (Uluslararası Gazeteciler Federasyonu)

İGC: İzmir Gazeteciler CemiyetiILO: International Labour Organization

(Uluslararası Çalışma Örgütü)ITUC: International Trade Union Confederation

(Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu)IPI: International Press Institute (Uluslararası

Basın Enstitüsü)IŞİD: Irak ve Şam İslam Devleti İHA: İhlas Haber AjansıİHD: İnsan Hakları DerneğiİHH: İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım

VakfıİTÜ: İstanbul Teknik ÜniversitesiİSİG: İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği MeclisiİÜ: İstanbul ÜniversitesiIWMF: International Women's Media Foundation

(Uluslararası Kadınların Medya Vakfı)KADEM: Kadın ve Demokrasi Derneği KAP: Kamuoyu Aydınlatma PlatformuKCK: Koma Civakên Kurdistan (Kürdistan

Topluluklar Birliği)KESK: Kamu Emekçileri Sendikası

KonfederasyonuKHK: Kanun Hükmünde KararnameKKTC: Kuzey Kıbrıs Türk CumhuriyetiKRT: Kültür TVKTBG: Kıbrıs Türk Gazeteciler BirliğiLGBTİ+: Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Transseksüel,

İntersexMA: Mezopotamya AjansıMASAK: Mali Suçları Araştırma KuruluMAZLUMDER: Mazlumlar için Dayanışma

DerneğiMEB: Milli Eğitim BakanlığıMGK: Milli Güvenlik KuruluMHP: Milliyetçi Hareket PartisiMİT: Milli İstihbarat TeşkilatıMLSA: Medya ve Hukuk Çalışmaları DerneğiNATO: North Atlantic Treaty Organization

(Kuzey Atlantik Anlaşma Örgütü)NPC: National Press Club (Ulusal Basın Kulübü)ODTÜ: Orta Doğu Teknik ÜniversitesiOHAL: Olağanüstü HalONO: Organization of News Ombudsmen and

Standards Editors (Uluslararası Haber Ombudsmanları Örgütü)

OIS: Open Society Institute (Açık Toplum Enstitüsü)

ÖGC: Özgür Gazeteciler CemiyetiÖGİ: Özgür Gazeteciler İnisiyatifiÖDP: Özgürlük ve Dayanışma PartisiÖHP: Özgürlükçü Hukukçular PlatformuÖİB: Özgürlük için BasınPCF: Fransız Komünist PartisiPDY: Paralel Devlet YapılanmasıPEN: International Association of Poets,

Playwrights, Editors, Essayists and Novelists (Uluslararası Yazarlar Birliği)

PKK: Partiya Karkerên Kurdistanê (Kürdistan İşçi Partisi)

PM: Parti MeclisiPMD: Parlamento Muhabirleri Derneği

PSAKD: Pir Sultan Abdal Kültür DerneğiPYD: Partiya Yekîtiya Demokrat (Demokratik

Birlik Partisi)RSF: Reporters Without Borders (Sınır Tanımayan

Gazeteciler) RTÜK: Radyo ve Televizyon Üst KuruluSCF: Stockholm Center for Freedom (Özgürlük

için Stockholm Merkezi)SEGBİS: Ses ve Görüntü Bilişim SistemiSGDF: Sosyalist Gençlik Dernekleri FederasyonuSODAP: Sosyalist Dayanışma PlatformuSODEV: Sosyal Demokrasi VakfıSP: Saadet PartisiSPK: Sermaye Piyasası KuruluSTK: Sivil Toplum KuruluşuTAY-DER: Toplumsal Adalet ve Yardımlaşma

DerneğiTAZ: DieTageszeitung TBB: Türk Tabipleri BirliğiTBB: Türkiye Barolar BirliğiTBMM: Türkiye Büyük Millet MeclisiTCK: Türk Ceza KanunuTDK: Türk Dil KurumuTEM: EGM Terörle Mücadele Şube Müdürlüğü TGC: Türkiye Gazeteciler CemiyetiTGK: Türkiye Gazeteciler KonfederasyonuTGRT: Türkiye Gazetesi Radyo TelevizyonuTGS: Türkiye Gazeteciler SendikasıTHK: Türkiye Komünist HareketiTİB: Telekomünikasyon İletişim BaşkanlığıTİHV: Türkiye İnsan Hakları VakfıTİP: Türkiye İşçi PartisiTJA: Tevgera Jınen Azad (Özgür Kadın Hareketi)TKP: Türkiye Komünist PartisiTMMOB: Türk Mühendis ve Mimar Odaları

BirliğiTMSF: Tasarruf Mevduatı Sigorta FonuTRT: Türkiye Radyo ve Televizyon KurumuTSK: Türk Silahlı KuvvetleriTSYD: Türkiye Spor Yazarları DerneğiTTE: Tek Tip ElbiseTUGADER: Tuzla Gazeteciler DerneğiTÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik

Araştırma KurumuTÜİK: Türkiye İstatistik KurumuTÜRGEV: Türkiye Gençlik ve Eğitime Hizmet

VakfıTÜRSAB: Türkiye Seyahat Acenteleri BirliğiTYB: Türkiye Yayıncılar BirliğiTYS: Türkiye Yazarlar SendikasıUAÖ: Uluslararası Af ÖrgütüUNESCO: United Nations Educational, Scientific

and Cultural Organization (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü)

USOM: Ulusal Siber Olaylara Müdahale MerkezUYAP: Yargı Ağı Bilişim SistemiVP: Vatan PartisiVPN: Virtual Private Network (Sosyal Özel Ağ)YARSAV: Yargıçlar ve Savcılar BirliğiYSK: Yüksek Seçim KuruluYÖK: Yükseköğretim KuruluYPG: Yekîneyên Parastina Gel (Halk Koruma

Birlikleri) WMA: World Medical Association (Dünya

Tabipler Birliği)

13

Documents

media4democracy.orgmedia4democracy.org/public/uploads/reports_1570193… · Web viewGazeteciler Cemiyeti Medyada Sahiplik Yapısındaki Değişim ve Sonuçları RaporuÖzgürlük