Upload
christiaan-leenaers
View
227
Download
6
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Â
Citation preview
1
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Inhoudsopgave I. Dankbetuiging ................................................................................................................. 4
II. Abstract ........................................................................................................................... 5
III. Lijst met symbolen ...................................................................................................... 6
IV. Inleiding ....................................................................................................................... 8
1. Probleemstelling ........................................................................................................... 11
1.1. Koudebruggen ....................................................................................................... 13
1.1.1. Wat ................................................................................................................. 13
1.1.2. Wanneer ......................................................................................................... 13
1.1.3. Gevolgen ........................................................................................................ 14
1.2. Vocht ...................................................................................................................... 17
1.2.1. Wat ................................................................................................................. 17
1.2.2. Waar ............................................................................................................... 17
1.2.3. Wanneer ......................................................................................................... 17
1.2.4. Hoe ................................................................................................................. 19
1.3. Vochtvormen ......................................................................................................... 54
1.3.1. Condensatie en hoge relatieve vochtigheid .................................................. 54
1.3.2. Hygroscopiciteit ............................................................................................. 59
2. Oorzaak ......................................................................................................................... 65
2.1. Probleem vs. oorzaak ............................................................................................ 65
2
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2.2. Oorzaken ............................................................................................................... 68
2.2.1. Bouwvocht ..................................................................................................... 69
2.2.2. Hygroscopiciteit ............................................................................................. 69
2.2.3. Condensatie ................................................................................................... 69
2.2.4. Infiltraties ....................................................................................................... 69
2.2.5. Toevallige vochtoorzaken .............................................................................. 76
2.2.6. Opstijgend grondvocht ................................................................................... 77
3. Gevolgen ....................................................................................................................... 85
3.1. Duurzaamheid van het bouwdeel ......................................................................... 86
3.2. Uitzicht ................................................................................................................... 88
3.2.1. Optredende zouten ........................................................................................ 88
3.2.2. Schimmelvorming .......................................................................................... 99
3.3. Economische schade ...........................................................................................103
4. Oplossing .....................................................................................................................106
4.1. Optredende zouten .............................................................................................106
4.1.1. De mortel .....................................................................................................106
4.1.2. Het metselwerk ............................................................................................107
4.2. Ventilatie .............................................................................................................108
4.2.1. Vocht- en ventilatiebalans ...............................................................................109
4.2.2. Waarom ........................................................................................................114
4.2.3. Hoe ...............................................................................................................115
4.2.4. Basisprincipes ...............................................................................................117
4.3. Onderkappen .......................................................................................................119
4.3.1. Technieken ...................................................................................................120
4.4. Vochtwerende injecties ..........................................................................................127
4.4.1. Wat ...............................................................................................................127
3
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.4.2. Poriënvullende producten ...........................................................................127
4.4.3. Vochtwerende producten ............................................................................128
4.4.4. Het aanbrengen van het product .................................................................132
4.4.5. Verspreidingsmethode .................................................................................136
4.4.6. Doeltreffendheid ..........................................................................................137
4.4.7. Nabehandeling .............................................................................................139
4.5. Laboproeven ........................................................................................................142
4.5.1. Doel ..............................................................................................................142
4.5.2. De onderzoeksvraag .....................................................................................142
4.5.3. De proefstukken ...........................................................................................144
4.5.4. De proef ........................................................................................................157
4.5.5. Resultaten ....................................................................................................165
4.5.6. Bespreking ....................................................................................................187
5. Conclusie .....................................................................................................................198
VI. Lijst met afbeeldingen, foto’s en figuren ................................................................238
VII. Literatuurlijst ...........................................................................................................248
4
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
I. Dankbetuiging Een werk gelijk dit kan je niet alleen verwezenlijken, daar heb je steun van andere
mensen voor nodig. Daarom wil ik hen zeker niet vergeten en vooral hartelijk bedanken.
Als eerste zijn dit mijn ouders. Zij die dag in dag uit voor mij klaar staan en alle
rompslomp op hun nemen en voor mij oplossen zodat ik in alle rust mij kan concentreren
op mijn schooltaken. Ik wil hen zeker en vast bedanken voor het feit dat ze me de kans en
mogelijkheid hebben gegeven om mij mijn studiekeuze te laten doen. Iemand die ik zeker
niet wil vergeten is mijn vriendin Lieselotte De Bruyn. Zij heeft tijdens deze periode veel
en vaak naar mij moeten luisteren, ook al was het soms niet al te interessant, en
wispelturige humeurbuien te verwerken gekregen. Daarnaast wil ik haar zus, Helene De
Bruyn, bedanken die samen met Lieselotte de grammaticale en spellingsfouten uit dit
werk gehaald heeft.
Daarnaast mag ik al de mensen die op wetenschappelijke basis meegewerkt hebben aan
deze thesis niet vergeten. Ik wil iedereen bedanken die op mijn mails en telefoontjes
geantwoord heeft en de bedrijven die hun materiaal te beschikbaar hebben gesteld voor
het uitvoeren van de proeven. Vooral ir. Vanhellemont Yves, Technologisch adviseur -
Renovatie van gebouwen van het WTCB, wil ik specifiek bedanken. Hij heeft mij op weg
geholpen naar het uiteindelijke onderwerp, op vele mails geantwoord en voor heel wat
belangrijke en nuttige documentatie gezorgd.
Als laatste en belangrijkste persoon wil ik ing. Ceulemans Wesley van harte bedanken. Hij
heeft mij als interne promotor uitstekend begeleid en geholpen om voor een prima
verloop van zowel de proeven te zorgen als het schrijven van deze case-study. Daarnaast
heeft hij meegeholpen om te zoeken naar juiste contacten en hij het snel geantwoord op
al mijn vragen.
5
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
II. Abstract
In deze thesis, uitgevoerd vanuit de XIOS Hogeschool Limburg Departement TIW,
praktisch vanuit het Technologiecentrum en in samenwerking met WTCB, zal op zoek
gegaan worden naar de antwoorden op twee ontbrekende vragen met betrekking tot de
doeltreffendheid van vochtwerende injecties.
Vanuit de begrippen renoveren is er gekeken naar de meest prangende problemen die
kunnen optreden. Uit praktijkervaring weet men dat er zich twee grote problemen
voordoen die steeds terugkomen: koudebruggen en vochtproblemen. Daarnaast blijkt uit
gegevens van het WTCB dat vocht een zwaar onderschat en moeilijk te analyseren
probleem is dat voor nefaste gevolgen zorgt.
Er bestaat niet één specifieke oorzaak voor optredende vochtschade. Vaak heeft de
schade verschillende mogelijke oorzaken wat de diagnose bemoeilijkt . Omdat de thesis
als basis renovatie heeft, zal het bekendste voorbeeld van vochtschade bekeken worden
nl. opstijgend/optrekkend grondvocht bij woningen gefundeerd op volle grond. Om dit
probleem op te lossen zijn er twee methodes nl. onderkappen en, het minder gekende,
aanbrengen van vochtwerende injecties. Binnen deze laatste methode stelt men zich nog
enkele vragen betreffende de doeltreffendheid van de producten nl.
“Wat is het effect van dergelijke producten op gevelstenen welke poreuzer zijn dan de
kalkzandstenen waarop de producten getest worden voor het behalen van hun
verkoopscertificaat?”
“Heeft het onder druk injecteren van deze producten enige invloed op de doeltreffendheid
van de producent nl. verbeterd deze?”
6
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
III. Lijst met symbolen In volgorde van verschijning:
G = massastroom, massadebiet (kg/s)
Gρ= massastroomdichtheid, massaflux (kg/m²s)
m = massa (kg)
Gv= dampmassadebiet (kg/s)
Ga = luchtmassadebiet (kg/s)
P = dampdruk van de lucht (Pa)
ξa = specifieke dampcapaciteit van de lucht = 6,1 (kg/kg.Pa)
Ka = Luchtpermeantie (m³/m²sPa)
h = hoogte vloeistof in buisje = absorptiehoogte (m)
σ = oppervlaktespanning van het water (de vloeistof) (mN/m)
θ = contacthoek tussen vloeistof en wand (graden)
ρ = dichtheid van het water (de vloeistof) (kg/m³)
g = valversnelling (m/s²)
r = straal van het buisje (m)
σ = oppervlaktespanning (J/m² of mN/m)
d = dikte van het membraan (m)
r = straal van de capillair (m)
σm = spanning in het membraan (N/m²)
Pc = capillaire druk (Pa)
∆p= drukverschil (Pa)
η = dynamische viscositeit (Pa.s)
vgem = gemiddelde snelheid van de vloeistof in buis (m/s)
L = lengte van de buis (m)
7
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
d = diameter buis (m)
t = tijd (s)
m = hoeveelheid opgezogen water per zuigoppervlak (kg/m²)
A = waterabsorptiecoëfficiënt = ρ × 𝐵 (kg m2⁄ s0,5)
x = afstand tot waarover het water penetreert in de capillair (m)
Dv = watervereffeningscoëfficiënt (m²/s)
K = thermische watergeleidingscoëffciënt (kg/mKs)
Ψ = watergehalte (m³ water/ m³ materiaal)
qv = waterstroomdichtheid (kg/m²s)
ρ = volumemassa water (kg/m³)
T = temperatuur (in Kelvin)
RT = de gasconstante voor waterdamp = 462 ( J/kgK)
pd = de druk uitgeoefend door de waterdamp in het volume V (m³)
ρd = dampconcentratie (kg/m³ of g/m³)
Gp = geproduceerde dampstroom in gebouw (kg/s)
Gv,in = door ventilatie aangevoerde dampstroom (kg/s)
Gv,uit = door ventilatie afgevoerde dampstroom (kg/s)
Gd = door diffusie afgevoerde dampstroom (kg/s)
Gc = condensatiestroom op de binnenoppervlakken met een temperatuur lager dan het
dauwpunt van lucht (kg/s)
n = ventilatievoud (1/h)
V = gebouwvolume (m³)
Gp =vochtproductie (kg/s)
pe = resulterende dampdruk buiten het gebouw (Pa)
Ti = Temperatuur in het gebouw (in Kelvin)
φsi = relatieve vochtigheid (-)
pi = dampdruk van de binnenlucht (Pa)
psat = verzadigingsdampdruk die overeenkomt met een bepaalde temperatuur (Pa)
θsi = temperatuur binnenoppervlak (℃)
8
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
IV. Inleiding
enovatie: re·no·va·tie , de renovatie (vrouwelijk), de renovaties
Het weer bewoonbaar maken van een huis of stadswijk door een ingrijpende
verbouwing.
Restauratie: res·tau·ra·tie , de restauratie (vrouwelijk), de restauraties
Herstel van een vroeger regime.
Twee begrippen die iedereen van ons wel bekend in de oren klinkt. Zeker anno 2010 is
renovatie een hot item in de bouwkunde. Daar waar het vroeger voor vele mensen een
onbekend en onbemind begrip was, is het nu een must to do voor hun woning. Dankzij en
door ‘renovatie 2020’ wordt een mens gewaar van de energieproblematiek die er
(mogelijk) aankomt. Renovatie 2020 wil een halt toe roepen aan het risico van uitputting
van energiebronnen zoals aardgas en aardolie en stelt als doelstelling: ‘ In het jaar 2020
zijn er in Vlaanderen geen energieverslindende woningen meer’. Daar waar men vaak
denkt aan alternatieve energiebronnen zoals zonnepanelen, zonneboilers,
warmtepompen etc. om het verbruik van een woning terug te schroeven, is het
aanpakken van de basis ,de isolatie, vaak een doeltreffendere oplossing. Zo is het
compleet nutteloos de hierboven vermeldde initiatieven toe te passen in een huis waar
de isolatie zich in een erbarmelijke toestand bevindt.
De isolatie van een woning kan men als de schil van de woning beschouwen. Een goede
en stevige schil zorgt voor een stijging van de energieprestaties en het energiecomfort
van de woning. Daar waar het bij nieuwbouwprojecten en renovaties verplicht is de
R
9
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Energieprestatie- en Binnenklimaatregelgeving te volgen en te behalen is het
tegenwoordig verplicht goed te isoleren om vervolgens toestellen als een
condensatieketel te plaatsen. Om dergelijke initiatieven aan te moedigen keert de
overheid subsidies uit. Wanneer men nu een top drie van actiepunten voor renoveren
moet opmaken, komt men aan volgende punten:
1. Alle daken en/of zoldervloeren moeten voorzien worden van degelijke isolatie
2. Alle ramen met enkele beglazing moeten vervangen worden door
hoogrendementsglas
3. Alle verouderde verwarmingsinstallaties moeten vervangen worden door
condensatieketels
Bij deze punten wordt er verondersteld dat iedere woonst van een degelijke wandisolatie
is voorzien. Bij oude huizen is dit vaak niet het geval of wanneer het wel aanwezig is, is de
kans zeer groot dat deze niet meer mooi tegen de muur aangedrukt zit. Vaak is de isolatie
gezakt en hoopt het vanonder in de spouw op. Dit heeft als gevolg dat er bovenaan, over
de volledige lengte van de muur, een koudebrug ontstaat (Tegenwoordig raadt men een
minimale dakisolatie van 15cm aan en 10 cm voor wandisolatie).
In deze casestudy zal er naast renovatie ook rekening gehouden worden met het begrip
restauratie. Zoals hierboven aangehaald tracht men het voorwerp/gebouw terug te
brengen naar zijn oorspronkelijke toestand. In dit geval wordt er aangenomen dat men
het gebouw restaureert met als doel het te renoveren.
Ter verduidelijking dit voorbeeld.
Veronderstel een vierkantshoeve uit de jaren ’60. Deze zijn vaak onderworpen aan de
nodige reglementeringen en mogen daarom niet zomaar gerenoveerd worden, ze moeten
gerestaureerd worden. Het intact houden van de buitenkant is dus een prioriteit om
vervolgens de nodige isolatie, ketels, ventilatie, zonnepanelen,etc. aan te brengen.
Restaureren is respecteren!
Renoveren is innoveren !
10
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 1: Renovatie kerk Kleine-Brogel (bron xxiv)
Foto 2: Renovatieprojectie hoeve (bron xliii)
11
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1. Probleemstelling
Iedere studie wordt uitgevoerd om een bepaalde problematiek te onderzoeken en
mogelijk oplossingen aan te bieden. In deze studie is er vanuit het punt
restaureren/renoveren gekeken naar welke problemen er vaak optreden bij dergelijke
werkzaamheden. Dit zijn er zeer veel en elk van dergelijke problemen behoren tot een
bepaalde tak in de bouwkunde. Het is vanuit de interesse van een bepaalde tak, nl. het
bouwfysische, dat er naar optredende problemen gezocht is en dit om al een selectie te
maken en andere problemen zoals stabiliteit te elimineren. Na contact met
ervaringsdeskundigen bleek al snel dat er zich twee, grote bouwfysische problemen
stellen namelijk koudebruggen en vocht.
Definitie
Koudebruggen: kou·de·brug, de koudebrug
Plaats waarlangs kou een overigens geïsoleerde ruimte kan binnendringen
Vocht: vocht het, de vocht
Water in dampvorm of in iets anders opgenomen “ verzamelnaam voor de
verschillende toestanden van water: waterdamp, vloeibaar water en ijs.”
Omdat het behandelen van beide punten te uitgebreid zou zijn, is er gekozen voor het
probleem vocht , hoewel koudebruggen tegenwoordig een zeer belangrijk probleem
vormen in de bouwfysica. Het is juist om deze reden dat er gekozen is voor vocht. Vocht is
een onderwerp waar de meeste mensen weinig mee bekend zijn, met als gevolg dat het
onbekende de nieuwsgierigheid opwekt. Wanneer men vraagt wat vocht is, krijgt men
een antwoord in de vorm van “zo van die waterplekken op het behang” te horen of men
relateert het met “schimmel”.
12
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Dankzij deze omslachtige antwoorden dringt de vraag, “Wat is vocht nu eigenlijk en welke
problemen, oorzaken en gevolgen zijn er?” zich op. Wanneer men opzoekwerk verricht
omtrent vocht ziet men dat er al veel onderzoek is uitgevoerd naar de oorzaak van vocht
en de mogelijke oplossingen die men aanbiedt. Tegenwoordig wordt in ieder huis een
vochtwerend scherm, voor de meeste mensen gekend als diba, aangebracht om
opstijgend vocht tegen te gaan. De conventionele techniek om opstijgend (grond)vocht te
vermijden is het onderkappen. Een techniek waarbij er veel gekapt moet worden om het
scherm aan te brengen en bijgevolg het idee ‘restaureren is respecteren’ niet meer
respecteert m.a.w. “is deze techniek de enige voor het aanbrengen van een vochtwerend
scherm en zijn er geen gebouwvriendelijkere oplossingen”. Het is deze vraag die men bij
volgend onderwerp brengt : vochtwerende injecties. Dit zijn injecties van chemische
bestanddelen die aangebracht worden via boorgaten in de muur en zich via capillair
transport over de volledige muur, in horizontale richting, verspreidt. Opnieuw is dit een
onbekend onderwerp voor zeer veel mensen. Het zijn deze vochtwerende injecties die
ertoe geleid hebben dat deze thesis de vraag of er verbetering mogelijk is in deze injecties
probeert op te lossen. Daarnaast worden de oorzaken en gevolgen van vocht bekeken,
geanalyseerd en besproken om zo te zien wat het nut nu is van deze injecties.
Om een duidelijk beeld te krijgen van iedere tak, in de zoektocht naar de juiste
onderzoeksvraag, wordt ieder onderdeel en begrip uitgebreid bekeken en geanalyseerd.
Om te beginnen wordt het begrip koudebrug kort besproken. Het probleem vocht is veel
belangrijker in dit onderzoek en zal dus logischerwijs langer besproken worden.
13
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1.1. Koudebruggen
1.1.1. Wat
Koudebruggen zijn een probleem dat tegenwoordig meer en meer belangrijker wordt in
de hedendaagse bouwkunde vanwege het te behalen E- en K-peil voor iedere woning,
kantoorgebouw,… . Zoals reeds gezegd zijn koudebruggen en vocht dé twee elementen
welke de grootste problemen opleveren bij renovatieprojecten. In het geval van
koudebruggen heeft men het over het ontbreken of een onderbreking van de schil. De
omschrijving van een koudebrug kan men terugvinden op de website van het VEA en gaat
als volgt:
Definitie
“Een koudebrug is een plaats in een constructiedeel (vloer, muur, dak, venster) waar
de thermische isolatie die zich tussen de ‘binnen’ en ‘buiten’ bevindt, onderbroken
wordt. Op plaatsen waar twee isolatiematerialen niet op elkaar aansluiten, verlies je
warmte uit het gebouw. De binnenomgeving van de koudebrug koelt daardoor
plaatselijk sterk af en er is een grotere nood aan warmte.”
1.1.2. Wanneer
Zoals men in de definitie kan lezen ontstaat er een koudebrug wanneer de isolatie niet op
elkaar aansluit. In volgende afbeelding ziet men een duidelijk voorbeeld van een slecht
geplaatste isolatie met een koudebrug als gevolg.
Foto 3: Praktijk voorbeeld koudebrug (bron xxiii)
14
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1.1.3. Gevolgen
Deze koudebruggen hebben een nadelig gevolg voor de energierekening en voor de
constructie-elementen zelf. Zo zorgt het warmteverlies voor een verhoging van de
stookkosten, heeft men kans op vorstschade en kan er condensvorming ontstaan
wanneer binnen de oppervlaktetemperatuur van de muur daalt onder een temperatuur
van 14°C (afhankelijk van relatieve vochtigheid, zie hoofdstuk relatieve vochtigheid). Dit
laatste geval leidt tot schimmelvorming en vochtplekken. Men kan dus zien dat
koudebruggen voor vochtproblemen zorgen wat de tweede reden is, naast het probleem
bij renovatieprojecten, voor het behandelen van dit onderwerp.
Foto 4: Koudebruggen gemeten met thermograaf (bron xxii)
15
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Intermezzo: K- en E-peil
Hierboven zijn de termen K- en E-peil aangehaald. Omdat deze termen vermeld worden,
zullen ze hieronder kort en bondig verklaard worden. Voor meer informatie zie
www.energiesparen.be wat tevens de bron is voor de omschrijving van deze twee
termen.
Definitie:
K-peil:
“Geeft het maximaal peil van de globale warmte-isolatie van het gebouw weer. De
K-peileis geldt voor het gebouw als geheel.”
Dit te behalen K-peil is afhankelijk van de aard van het project. Zo zijn bij volgende
projecten het behalen van een K-peil noodzakelijk:
Nieuwbouw
Herbouw
Functiewijziging
Uitbreiding met minstens één wooneenheid
…
E-peil:
“Een maat voor de energieprestatie van een woning en de vaste installaties ervan
in standaardomstandigheden. Hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger de woning
is.”
Het E-peil is afhankelijk van enkele elementen zoals:
De thermische isolatie
De luchtdichtheid
De ventilatie
De koelinstallatie
…
16
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Het E-peil wordt meer en meer geëist voor alle mogelijke gebouwen maar op dit moment
is het enkel nog van toepassing op gebouwen welke bestemd zijn voor:
Wonen
Wonen met kantoor
Kantoor
School
en dit voor dezelfde projecten als bij het K-peil. Daarnaast is het belangrijk dat het E-peil
berekend wordt voor elk deel van het gebouw afzonderlijk, rekening houdende met de
bestemming van dit deel.
17
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1.2. Vocht
1.2.1. Wat
Zoals in de definitielijst te lezen valt is vocht een verzamelnaam voor alle mogelijke
toestanden waarin water zich kan bevinden. Dit hangt samen met de
aggregatietoestanden van water die men reeds kent: vast (ijs), vloeibaar (water), damp
(waterdamp).
1.2.2. Waar
Vocht is alomtegenwoordig. Wanneer men kijkt naar vocht in de bouw kan men vocht
aantreffen in materialen en bouwconstructies. Zo heeft men rottend hout wanneer men
het heeft over materiaal en een natte spouw wanneer men het heeft over vocht in een
bouwconstructie. Er moet zeker getracht worden om vochtgevoelige materialen zoals
ijzer en hout te vermijden, aangezien vocht op deze materialen een destructief gevolg kan
hebben.
1.2.3. Wanneer
Wanneer krijgt men problemen met vocht m.a.w. : “ wat zijn de vochtoorzaken en –
bronnen die voor problemen zorgen ?”
Zoals hierboven al reeds vermeld is, kan vocht in verschillende aggregatietoestanden
voorkomen. Wanneer men logisch nadenkt, kan ijs geen gevaar vormen. Het is te groot
(relatief bekeken want ijzel is eveneens ijs) om via vochttransport een gevaar te vormen.
Bijgevolg moet men enkel de vloeibare en dampfase als een gevaar beschouwen.
Vloeibare fase:
Bij deze fase staat het water rechtstreeks in contact met het onderdeel. Het kan in
verschillende vormen voorkomen waarvan deze de belangrijkste zijn:
18
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Regen (vooral slagregen)
Grondwater (opstijgend grondvocht)
Bouwvocht
Dampfase:
Zoals iedereen wel al eens gevoeld heeft, bevat lucht een hoeveelheid waterdamp. Denk
hierbij aan het zweterig gevoel op een regenachtige zomerdag met hoge temperaturen.
Het is dit vocht, dat zich in binnen- en buitenlucht bevindt, dat voor problemen kan
zorgen in bouwconstructies.
Men kan volgende mogelijkheden onderscheiden:
Hygroscopisch vocht
Oppervlaktecondensatie (tijdens warme en vochtige perioden)
Inwendige condensatie
Hoge relatieve luchtvochtigheid
Iedere vorm zorgt voor de nodige ongemakken en heeft zijn eigen oorzaak. De vloeibare
fase is eenvoudig te verklaren. Het vochtgehalte is hoog genoeg zodat watertransport
mogelijk is. Het water zal zich verplaatsen onder invloed van capillariteit, zwaartekracht
of een uitwendig opgelegd drukverschil. Deze fysische verschijnselen kunnen ook
gelijktijdig optreden. Enkele oorzaken zijn:
Slagregen
Grondwater
Bouwvocht
Ze hebben dus alle drie een oorzaak welke eenvoudig verklaard kan worden en dit in
tegenstelling tot de gecompliceerde dampfase. Daarom worden deze verklaard in het
hoofdstuk oorzaken.
Het is dus het vocht in de dampfase welk gecompliceerder is om uit te leggen. Voordat er
dieper ingegaan wordt op iedere vorm volgt een eenvoudige uitleg van ieder geval.
19
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Hygroscopisch vocht: Vocht (waterdamp) dat door de aanwezige
adhesie wordt gebonden in de poriën van de wand . Deze adhesie is het gevolg
van de krachtenwerking tussen de waterdampmoleculen uit de lucht en de
moleculen die zich in het vaste materiaal bevinden. De waterdampmoleculen
binden zich aan de poriënwanden (moleculaire adsorptie) totdat er een
evenwichtstoestand tot stand komt. Dit evenwicht is afhankelijk van de relatieve
luchtvochtigheid van de omgevingslucht. Hoe kleiner de poriën, hoe groter de
beïnvloeding van dit hygroscopisch gedrag.
Oppervlaktecondensatie: Condensatie van waterdamp op het binnen-
of buitenoppervlak van een constructie.
Inwendige condensatie: Daar waar oppervlaktecondensatie, zoals het
woord zelf zegt, aan de oppervlakte condenseert, gebeurt dit bij inwendige
condensatie in de constructie zelf en dit aan de koude kant van de thermische
isolatie.
Hoge relatieve luchtvochtigheid: Zoals het begrip zelf al zegt, zorgt een
grote hoeveelheid vocht in de lucht ervoor dat de gevelsteen vocht zal opnemen.
Deze vorm zorgt in onze streken niet echt voor grote problemen vanwege het
heersende klimaat waar vele dagen, na elkaar, met hoge relatieve
luchtvochtigheid zeldzaam zijn.
Vervolgens zullen deze vormen meer gedetailleerd behandeld worden.
1.2.4. Hoe
Het vocht kan zich in verschillende aggregatietoestanden voortbewegen, het heeft met
andere woorden verschillende mogelijke vormen van transport. Alvorens dieper in te
gaan op ieder vochtprobleem, veroorzaakt door vocht in damp- en/of vloeibare fase, is er
nog steeds een belangrijke vraag onbeantwoord: “Wat is vochttransport nu eigenlijk?”.
20
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Daar waar warmtetransport steunt op de wet van behoud van energie, steunt
massatransport op de wet van behoud van massa. Eenvoudig uitgelegd wil dit zeggen dat
er geen massa kan verloren gaan tijdens een interactie. Vochttransport is een specifieke
vorm van massatransport. Hierdoor kan men volgende vergelijking schrijven:
�G + �Gρ = dmdt
In woorden: De massaproductie G opgeteld met de netto instroom van massa is gelijk
aan de opgeslagen massa van het systeem.
Met
G = massastroom, massadebiet (kg/s)
Gρ= massastroomdichtheid, massaflux (kg/m²s)
m = massa (kg)
De verschillende soorten vochttransport worden onderscheiden door de oorzaak van hun
manier van transporteren en de toestand waarin het water zich bevindt.
Dampdiffusie: Verplaatsing van waterdampmoleculen t.g.v. het
verschil in dampconcentraties aanwezig in de lucht en de poriën van het
materiaal.
Convectief damptransport: Verplaatsing van waterdamp t.g.v. de
stroming van vochtige lucht onder invloed van luchtdrukverschillen.
Capillair vochttransport: Stroming van water door poreuze materialen
t.g.v. inter-moleculaire krachten tussen water en poriënwand ook wel capillariteit
genoemd.
Drukstroming: Verplaatsing van water onder druk in constructies,
ook wel de Darcy- en Poiseuillestroming genoemd.
21
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Om nu een duidelijker beeld te krijgen van de hierboven vermeldde vochttransporten,
worden de belangrijkste vormen, zowel in deze thesis als in het algemeen,
wetenschappelijker en gedetailleerder bekeken. Dit zijn het convectief damptransport en
het capillair vochttransport.
1.2.4.1. Convectief damptransport
Zoals reeds vermeld, is convectief damptransport het transport onder invloed van een
luchtdrukverschil. Het is dit luchtdrukverschil dat voor de transport van de aanwezige
waterdamp zorgt. Nu moet men weten dat convectief transport zowel in een
gebouw/constructie als door een constructie kan. Dit verschil laat zich blijken in de
formules voor het berekenen van het dampmassadebiet.
In een gebouw
De grootte van het waterdampdebiet dat meegevoerd wordt door de luchtstroming
wanneer het in een gebouw of constructie gebeurt, is:
Gv = Gaρvρa
Hierbij is
Gv= dampmassadebiet (kg/s)
Ga = luchtmassadebiet (kg/s)
Men kan dus zien dat er een verband bestaat tussen het dampmassadebiet en het
luchtmassadebiet. Ze zijn aan elkaar gelijk op één verhouding na, namelijk deze van de
dichtheid.
Wanneer we nu beide ρ gaan uitschrijven en vervangen, krijgen we volgende vergelijking.
GaRa. pRv. p
= Ga. ξa. p
22
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Dus
Gv = Ga. ξa. p
Met
P = dampdruk van de lucht (Pa)
ξa = specifieke dampcapaciteit van de lucht = 6,1 kg/kg.Pa
In woorden wil dit zeggen dat de hoeveelheid dampmassa in kg die in de constructie
passeert per seconde gelijk is aan de luchtmassa (kg) die er per seconde passeert
vermenigvuldigd met de dampdruk van de lucht en de dampcapaciteit van de lucht (die
constant is).
In een constructie
Het is mogelijk dat er convectief damptransport optreed doorheen een constructie en dit
ten gevolgen van een luchtdrukverschil. Wanneer men een constructie luchtdicht maakt,
kan men deze vorm van transport elimineren. Meestal is dit niet het geval en heeft men
een luchtdrukverschil ten gevolge van het gebruikte materiaal voor het maken van de
constructie (bvb. onbepleisterd betonsteenmetselwerk) of door perforaties in de
constructie t.g.v. leidingen of aansluitingsvoegen.
Om nu het convectieve dampmassadebiet te kennen dat door de constructie gaat, moet
er gezocht worden naar de luchtstroomdichtheid. Dit is namelijk de enige variabele factor
in de formule. De grootte van het luchtdebiet doorheen de constructie wordt bepaald
door het optredende luchtdrukverschil welke bepaald wordt door luchtpermeantie Ka.
Luchtpermeantie 𝐊𝐚: Een constructie-eigenschap die rekening
houdt met de uitvoering van een materiaallaag. Een perfect luchtdicht
constructie-element heeft een Ka van 0. In praktijk komt dit overeen met een
continue materiaallaag zoals een in situ gegoten beton, pleisters of andere
afdichtingen. Uitgedrukt in m3
m2.s.Pa
23
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Het bepalen of een constructie luchtdicht is, kan enkel gebeuren door een meting uit te
voeren over de volledige constructie. Wanneer één element uit de constructie volledig
luchtdicht is, kan men de constructie als luchtdicht beschouw al kan het zijn dat andere
elementen verre van luchtdicht zijn en bij gevolg convectief damptransport, uitsluitend
door dat specifiek element, toelaat.
Algemeen kan men aannemen dat de luchtstroomdichtheid 𝑔𝑎 doorheen een constructie
gelijk is aan: � kgm2.s
�
ga = ρa. Ka.∆pa
Hierbij is de luchtstroomdichtheid dus afhankelijk van het optredende drukverschil
doorheen de constructie als gevolg van de wind, de aanwezige dichtheid en de
luchtpermeantie van de constructie.
Dit geeft voor de convectieve dampstroomdichtheid doorheen een constructie:
gv = ga. ξa. p = ρa. Ka.∆pa. ξa. p
De reden waarom convectief damptransport wel besproken wordt en damptransport
door diffusie niet, is omdat in lichte constructies, vervaardigd uit hout, metaal of
hellende daken, zelfs bij de kleine drukverschillen het convectief damptransport meer dan
een factor 10 groter is dan dampdiffusie.
Dit heeft belangrijke gevolgen voor het dampdrukverloop in een constructie.
Grafiek 1: Dampdruk verloop in een serie samengestelde wand (bron: xi)
24
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Luchtexfiltratie : Het omgekeerde van luchtinfiltratie. Binnenlucht
stroomt van binnen, door de constructie naar buiten. Wanneer nu de lucht in
contact komt met een kouder oppervlak, dit kan de isolatie maar ook de
buitenmuur zijn, kan er inwendige condensatie ontstaan. Er wordt aangenomen
dat het condensatievlak de buitenmuur is. De rest is niet van toepassing in dit
werkstuk. Aan het condensatievlak neemt de dampdruk van de buitenstromende
lucht af, tot deze gelijk is aan de verzadigingsdruk van het condensatievlak.
Opmerking
Er kan aangetoond worden dat er bij inwendige condensatie, als gevolg van
luchtexfiltratie, geen evenwichtssituatie tussen bevochtiging en droging kan ontstaan. Dit
is wel het geval bij dampdiffusie. Het is dus heel belangrijk om de lekkages te beperken en
dus de daaraan gerelateerde luchtdebieten. Hiervoor zijn verscheidene mogelijkheden,
maar de twee belangrijkste zijn het luchtdicht bouwen, zodat Ka = 0 met behulp van een
continu dampscherm , en het gebruik van een ventilatiesysteem. Voor meer uitleg over
deze laatste toepassing zie ventilatie.
Luchtinfiltratie: Buitenlucht van buiten naar binnen. Wanneer men
niet-isotherme omstandigheden heeft, buiten kouder dan binnen dus in
winteromstandigheden, zal er nooit inwendige condensatie optreden. Dit komt
omdat in niet-isotherme toestand de dampdruk in de constructie gelijk is aan de
dampdruk buiten en dus steeds kleiner dan de verzadigingsdampdruk in de
constructie.
25
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1.2.4.2. Capillaire vochttransport
Capillair vochttransport behoort tot de belangrijkste hoofdoorzaken van vochttransport.
Het is gebaseerd op de krachtenwerking tussen de wand van de capillairen en het water.
Het vochttransport in een capillair kan zowel vocht in dampfase als in vloeibare fase
bevatten. Aangezien de vloeibare fase overheerst, zal de invloed van het vocht in deze
fase het grootst zijn. We hebben reeds verklaard wat vochttransport inhoudt maar:” Wat
is capillariteit nu eigenlijk? “
Elke soort bouwkundig materiaal bezit een bepaalde hoeveelheid holtes of poriën. Het
totaal volume van deze holtes noemt men de porositeit van een materiaal. De poreusheid
van een materiaal wordt uitgedrukt door een volumepercentage dat men bekomt door de
verhouding te bekijken tot het schijnbare volume van het materiaal. Deze
poriëngrootteverdeling bepaalt de capillaire eigenschappen van het materiaal. Hieronder
verstaat men:
A. De maximale capillaire stijghoogte
B. De capillaire snelheid
Om dit fysisch verschijnsel goed uit te leggen, maken we gebruik van onderstaande
afbeelding.
Figuur 1: Capillaire stijghoogte (bron: vii)
26
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Men ziet twee buisjes die in contact staan met een wateroppervlak. Beide buisjes hebben
een verschillende diameter (en dus ook een verschillende straal) en vervolgens een
verschillende waterhoogte. Bij ieder buisje kan men opmerken dat het waterniveau
boven het oppervlaktewater uitstijgt. Dit is te wijten aan de interactiekrachten tussen de
watermoleculen en de wanden van de buisjes. De hoogte die bereikt wordt, noemt men
de absorptiehoogte.
In formulevorm komt dit neer op:
h = 2σ. cos θρ. g. r
Hierbij is
h = hoogte vloeistof in buisje (m) = absorptiehoogte
σ = oppervlaktespanning van het water (de vloeistof) �mNm�
θ = contacthoek tussen vloeistof en wand (graden)
ρ = dichtheid van het water (de vloeistof) �kgm³�
g = valversnelling �ms²�
r = straal van het buisje (m)
Zoals hierboven reeds vermeldt zien we dat de porositeit een invloed heeft op de
maximale capillaire stijghoogte. Dit valt ook af te leiden uit bovenstaande formule. Hoe
fijner de poriën, hoe hoger het water kan stijgen of wanneer we naar de formule kijken:
hoe kleiner de straal van het buisje, hoe groter de stijghoogte zal zijn.
Hoe deze zuiging plaats vindt, vindt men in het punt capillaire zuiging. Bij de capillaire
snelheid heeft men eveneens een omgekeerd verband in functie van de poriëngrootte.
Hoe groter de diameter, hoe sneller het water doorheen het materiaal kan stijgen. Men
kan het vergelijken met het aantal mensen in de gangen van een schoolgebouw.
Hoe breder de gangen, (vb. 4 mensen naast elkaar in 1 richting) hoe meer leerlingen er
zich door kunnen verplaatsen op hetzelfde moment, hoe sneller het verkeer vooruitgaat.
Wanneer men een smalle gang heeft waar bvb. maar 2 mensen in één richting naast
elkaar kunnen wandelen, zal de snelheid dubbel zo klein zijn. Daarnaast kan de
27
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
capillariteit eveneens stijgen door de zwaartekracht, de kinetische energie van vallende
waterdruppels en de wind.
Belangrijk is dat men een onderscheid maakt tussen aBsportie en aDsorptie. Even ter
verduidelijking het verschil tussen beiden.
Absorberen: Het opnemen van een bepaalde stof in een andere
stof.
Adsorberen: Het aanhechten van een bepaalde stof aan een
andere.
Voor deze thesis is het absorberen het belangrijkst. Het water wordt namelijk
geabsorbeerd in de baksteen en zorgt er vervolgens voor de nodige vochtproblemen.
Eveneens is het dit capillair vocht dat een grote rol zal spelen bij het verder verloop van
deze thesis. Het is namelijk de capillaire druk die voor de verdeling van het aangebrachte
vochtwerende product zorgt. Het is dus logisch dat we hier dieper op ingaan. Dit om alle
belangrijke theoretische eigenschappen te kennen alvorens de praktijk te bestuderen.
Er worden twee belangrijke aannames gedaan alvorens capillair vochttransport
gedetailleerder te beschrijven.
Eerst en vooral wordt de stroming als laminair beschouwd. Een laminaire stroming
is een stroming waarbij alle lagen waaruit het medium, in dit geval een vloeistof,
bestaat parallel t.o.v. elkaar stromen. Er is nauwelijks of geen stroming loodrecht
op de hoofdstroom. Deze aanname wordt gedaan omdat de poriëndiameter zo
klein is dat turbulente stroming bijna onmogelijk is (enkel vloeistoffase wordt
beschouwd).
Daarnaast moet men temperatuur-gradiënten verwaarlozen. De situatie is altijd
isotherm.
28
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Transport in een capillair
Alvorens er naar het transport van water in ‘poreus materiaal’ gekeken wordt, wordt het
aspect ‘transport in capillair’ behandeld. Een capillair is een zeer smalle, kanaalvormige
ruimte met een constante of variabele doorsnede. Hierboven is de formule van de
maximale opzuighoogte en de capillaire snelheid reeds beschreven. Hieronder wordt er
nagegaan welke krachten er een belangrijk rol spelen.
Om een capillaire stroming te creëren en een bepaalde stijghoogte te krijgen, heeft men
een oppervlaktespanning nodig. Deze vloeit rechtstreeks voort uit het optreden van
bepaalde krachten aan een oppervlak. Deze krachten vloeien hun buurt voort uit de
interactie tussen de watermoleculen, de lucht en de wand van het capillair (in ons geval
de baksteen). De capillaire krachten bestaan uit:
A. Cohesiekrachten tussen watermoleculen
B. Adhesiemoleculen tussen watermoleculen en capillairwand
C. Adhesiekrachten tussen lucht en wand of lucht en water
29
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
A. COHESIEKRACHTEN TUSSEN WATERMOLECULEN
Cohesie en adhesie herkent men aan volgend fenomeen.
Cohesie: Onderlinge aantrekkingskracht tussen gelijke moleculen
waarbij er geen chemische binding gevormd moeten worden bvb. water – water.
Adhesie: Onderlinge aantrekkingskracht tussen ongelijke moleculen
waarbij er geen chemische binding gevormd moet worden bvb. water – wand.
Zoals op figuur 2 te zien is, heeft men twee mogelijke omstandigheden.
1. Als de adhesiekracht kleiner is dan de cohesiekracht zal de vloeistof om laag
gedrukt worden en zal in een capillair de vloeistofspiegel bol staan.
2. Wanneer de adhesiekracht groter is dan de cohesie zal de vloeistof omhoog
getrokken worden en zal in een capillair het vloeistofoppervlak hol komen te
staan.
Figuur 2: Hol -Bol bij cohesie en adhesie (bron xxv)
30
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Dit is de algemene vorm waaronder men de twee fysische eigenschappen kent. Men kan
ook de cohesiewerking verklaren aan de hand van de krachtenwerking. Hiervoor wordt er
gebruik gemaakt van volgende figuur.
a) Molecuul in het inwendige, resulterende kracht is nul
b) Molecuul in de buurt van de waterspiegel, resulterende kracht naar beneden
c) Molecuul zo ver van de waterspiegel dat de resulterende kracht net nul is
Geval a: Ieder molecuul heeft een zone waarbinnen andere zullen
aangetrokken worden. Dit heeft als gevolg dat wanneer een watermoleculen, zoals
hierboven, zich onder het wateroppervlak bevindt, er aan alle kanten een even grote
aantrekkingskracht aangrijpt. Bijgevolg is de resterende kracht gelijk aan nul.
Geval b en c: Wanneer een molecule zich aan het grensvlak van water en lucht
bevindt, ondervindt het enkel een aantrekkingskracht van de watermoleculen en niet van
de luchtmoleculen. De resulterende kracht is niet meer nul maar naar beneden gericht.
Bijgevolg hebben deze moleculen een hogere energiepotentiaal dan de overige. Dit
resulteert in het ontstaan van een oppervlaktespanning σ uitgedrukt in Jm2 of
mNm
(deze
waarde steeds positief). Omdat de natuur steeds streeft naar een minimale energie, en
men een resultante heeft die men dus wilt wegwerken, zal het oppervlak bol of hol
komen te staan.
Figuur 3: De aantrekkingszone rond een molecule in water (bron iv)
31
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
De reden voor dit bol of hol staan, is de formule die men voor spanning kent. Spanning is
de kracht over het oppervlak met andere woorden spanning is omgekeerd evenredig met
het oppervlak. Wanneer het oppervlak groter wordt, zal de spanning kleiner worden.
Door een bolle of holle meniscus te creëren zal het oppervlak stijgen en met als gevolg
dat de hieraan gekoppelde oppervlaktespanning daalt. Alleen dan krijgt men een
evenwichtstoestand tussen de resulterende krachten die op de watermoleculen werken.
De grootte van deze oppervlaktespanning is:
σ = 0,0759 − 0,00017θ (N m⁄ )
Doordat de temperatuursgradiënt verwaarloosd wordt, valt de laatste term weg en krijgt
men voor de grootte van de oppervlaktespanning:
σ = 0,0759 (N m⁄ )
B. ADHESIEMOLECULEN TUSSEN WATERMOLECULEN EN CAPILLAIRWAND
Naast de cohesieve krachten heeft men de adhesiekrachten tussen de watermoleculen en
de capillairwand. Deze kracht treedt op wanneer een water-lucht contactvlak een wand
raakt. De invloed van deze twee factoren wordt omgezet in de grootheid γ waarbij
γ = potentiële energie watermolecule nabij oppervlak
oppervlak water − vaste stof interactie
Net zoals bij de cohesiewerking maakt de vloeistof een bepaalde hoek met de capillaire
wand. Deze hoek 𝜃 stelt zich dankzij de natuur zo in dat de potentiële energie van de
watermoleculen zo minimaal mogelijk is. Dit komt neer op:
cos θ = − γσ
Om nu het bol en hol fenomeen te verklaren vanuit het standpunt van adhesie moet men
volgende veronderstelling maken:
‘Wanneer als referentie de potentiële energie van het water ver van de wand nul gesteld
wordt en dus 𝜎 altijd groter als nul krijgt men’:
32
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
𝛄 > 0: Omdat de energie van de watermoleculen,
welke zich dicht bij het vaste oppervlak bevinden, hoger
is dan de energie van de watermoleculen welke verder
van het oppervlak verwijderd liggen, zal het oppervlak
het water afstoten. De adhesiekrachten zijn groter dan
de cohesie. Men noemt het ook wel hydrofoob materiaal.
cos θ < 0
𝛄 < 0: De energietoestand is omgekeerd als deze
bij 𝛾 > 0. Het zijn namelijk de watermoleculen die verder
van het vast oppervlak verwijderd liggen die een hogere
energie hebben. Het oppervlak trekt aan het water. De
adhesiekrachten zijn kleiner dan de cohesiekrachten.
Men noemt het ook wel hydrofiel materiaal.
cos θ > 0
Bij de meeste bouwmaterialen heeft men
cos θ = 1
Waardoor
θ = 0°
Dit wil zeggen dat men te maken heeft met hydrofiele materialen. Bij kunststoffen of
materialen die behandeld zijn tegen water heeft men een neergedrukte meniscus.
Meniscus : Vloeistofspiegel.
Figuur 4: Hydrofoob materiaal (bron iv)
Figuur 5: Hydrofiel materiaal (bron iv)
33
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
C. ADHESIEKRACHTEN TUSSEN LUCHT EN WAND OF LUCHT EN WATER
De derde capillaire krachtenwerking ‘Adhesiekrachten tussen lucht en wand of lucht en
water’ is een te verwaarlozen kracht in vergelijking met de twee andere optredende
krachten.
Wanneer men nu deze twee (cohesiekrachten tussen watermoleculen en
adhesiemoleculen tussen watermoleculen en capillairwand) combineert, ontstaat er één
resulterende kracht die omhoog gericht is. Dit zorgt ervoor dat het water omhoog
geduwd wordt. De capillaire druk is de capillaire kracht per oppervlakte-eenheid en wordt
bepaald aan de hand van volgende figuur:
Het capillair staat aan één zijde in contact met water. Om nu de optredende capillaire
druk te kennen doen we volgende berekening.
Doordat het capillaire met één zijde in contact staat met water kan men volgend
evenwicht uitschrijven:
2πrd σm = π r2Pc
Figuur 6: Krachten die optreden bij capillaire druk (bron iv)
34
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Waarin
d = dikte van het membraan (m)
r = straal van de capillair (m)
σm = spanning in het membraan � Nm2�
Pc = capillaire druk (Pa)
De spanning in het membraan vermenigvuldigt met de dikte van het membraan geeft ons
de oppervlaktespanning 𝜎 of in symbolen:
σ = σm × d
Vervolgens kan men het belangrijkste hieruit halen namelijk de gezochte capillaire druk,
ook wel capillaire zuiging genoemd, welk gelijk is aan:
Pc = − 2 σ
r
Uit de formule kan men afleiden dat de zuigspanning of capillaire druk afhankelijk is van:
1. Het materiaal → θ
2. De vloeistof → σ
3. De doorsnede → r
Tevens kan men concluderen dat een grotere diameter voor een kleinere zuiging zorgt en
omgekeerd. In praktijk wil dit zeggen dat materialen met een kleine straal een sterkere
zuigkracht uitoefenen dan poriën met een grotere straal.
Dergelijke capillaire zuiging gaat in praktijk gepaard met grote drukken. Zo kan de kracht
reeds oplopen tot een grote van 3 atm (= 300 000 Pa of een waterkolom van 30m) bij een
diameter van 1µm onder hydrofiele omstandigheden. Hieruit kan men de concluderen
dat slagregen bij dergelijke diameters geen enkel invloed heeft. De wind kan namelijk
maximaal een kracht van 1000 Pa uitoefenen wat overeenkomt met een diameter van
0,15 mm. Slagregen is dus een oppervlakkig effect dat zich door capillaire zuiging
verplaatst en niet door de wind.
35
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Men kan de capillaire zuiging en capillaire stijghoogte simuleren door volgende proef uit
te voeren.
Men plaatst een buisje met een cirkelvormige doorsnede in een bak met water.
Vervolgens verkleint men de doorsnede van het buisje waardoor de krommingen elkaar
raken zodat er een hol oppervlak, ook gekend als concaaf, gevormd wordt. Wanneer men
de diameter blijft verkleinen, zorgt de combinatie van optredende cohesie- en
adhesiekrachten ervoor dat het water in de buis omhoog gezogen wordt. De resulterende
kracht noemt men de capillaire kracht en is omhoog gericht zoals te zien is in figuur 7.
Het is deze combinatie van cohesie- en adhesiekrachten die verantwoordelijk is voor
het verschijnsel capillariteit.
Opmerking
Vochttransport is niet enkel een verticale verschijnsel ook al is verticale zuiging de
belangrijkste vorm in deze thesis (voor grondvocht). Zo kan de zuiging ook horizontaal
werken (verspreiding van het vochtwerend product).
Indien men een capillair in horizontale richting in contact brengt met water zal er water
opgezogen worden.
Figuur 7: Proefopstelling simuleren capillaire stijghoogte (bron xi)
36
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Dit is weergegeven in onderstaande afbeelding samen met het bijhordende drukverloop.
Zoals men uit het drukverloop kan afleiden, is de druk aan de ingang gelijk aan nul en
loopt deze geleidelijk op tot een maximale waarde welk gelijk is aan:
Pc = − 2 σ
r
Dit maximaal punt wordt bereikt op een tijdstip t en is de gevormde vloeistofspiegel. Over
deze meniscus heen heerst er een druksprong welk de grootte heeft van de maximaal
optredende zuiging.
Intermezzo: Capillair met constante doorsnede
Wanneer men een horizontale capillair in contact brengt met water, zal er een
drukverschil over de capillair ontstaan die voor het opzuigen van water zorgt. Dit
transport wordt omschreven door de wet van Poiseuille die geldt voor laminaire stroming
doorheen een cilindrische buis . We beperken ons tot de belangrijkste formule.
Figuur 8: Capillaire zuiging in horizontale capillair (bron xi)
37
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
∆p = 32 × η × vgem × L
d2
Met
∆p= drukverschil (Pa)
η = dynamische viscositeit (Pa. s)
vgem = gemiddelde snelheid van de vloeistof in buis (m/s)
L = lengte van de buis (m)
d = diameter buis (m)
Om de gemiddelde snelheid van de vloeistof te bepalen heeft men genoeg aan volgende
formule:
vgem = 4 × ϕvπd2
waarbij ϕv gelijk is aan de volumestroom of ook wel het debiet genoemd (in m³/s).
De wet geeft dus een verband weer tussen het potentiaalverschil over de capillair, de
lengte, de diameter en de viscositeit.
Er is geweten dat wanneer men een afstand in functie van de tijd zet, men de snelheid
kan bepalen. Om deze nu te vinden, veronderstelt men een capillair met een constante
cirkelvormige doorsnede. De plaats van de meniscus is gelijk aan x, net zoals in de figuur 9
hieronder, en is uitgedrukt in functie van de tijd t. Zo bekomt men volgende formule:
x = �σ × r2 × η�
0,5× √t
Met
r = straal van de capillair (m)
σ = oppervlaktespanning � Nm2�
η = dynamische viscositeit �Nsm2� → voor water is dit 0,001 Ns/m²
t = tijd (s)
38
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Hoe moet deze grafiek nu geïnterpreteerd worden?
Men ziet dat de meniscus zich verwijdert van de intreeopening. Naarmate de waterkolom
groter wordt, stijgt de stromingsweerstand wat er voor zorgt dat de stroomsnelheid
afneemt. Deze snelheid neemt af omdat het totale drukverschil over de volledige capillair
constant blijft, de lengte van de buis verandert niet, maar drukgradiënt daalt naarmate
het water verder opgezogen wordt. De grootte van het drukverschil is steeds hetzelfde
namelijk − 2 σr
maar de het drukverschil per eenheid lengte waterkolom, de gradiënt,
neemt af wat wil zeggen dat de helling minder stijl wordt.
Om de theoretische benadering te vereenvoudigen wordt de term �σ×r2×η
�0,5
vervangen
door 𝐵 of ook wel de capillaire waterpenetratiecoëffictiënt (met de eenheid m/s0,5)
genoemd. Waardoor men voor x volgende formule krijgt:
x = 𝐵 × √t
In het begin van dit punt, over hoe het transport zich voordoet, hebben we het reeds de
snelheid van vochttransport behandeld. De wetenschappelijkere verklaring wordt
hieronder gegeven.
Figuur 9: Capillair met constante doorsnede (bron xi)
39
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Hoe groter de B-waarde, hoe groter de penetratiesnelheid is en hoe sneller het
penetratieproces zich voltrekt. Zoals reeds gezegd zal de zuiging sneller verlopen wanneer
de straal groter is en dit in tegenstelling tot de capillaire druk die afneemt bij bredere
poriën. De verklaring hierin ligt dat smallere poriën voor een grotere wrijvingsweerstand
bij stroming zorgen waardoor de snelheid van de penetratie afneemt. De wrijving werkt
namelijk in tegengestelde richting van de beweging.
Aan de hand van deze gegevens kan men tevens de hoeveelheid water die opgezogen
wordt bepalen. Dit doet men door beide leden te vermenigvuldigen met de volumieke
massa van water. Dit geeft volgende vergelijking.
ρ × x = ρ × 𝐵 × √t
wat door omvorming volgende formule geeft:
m = A × √t
Met
m = hoeveelheid opgezogen water per zuigoppervlak (kg m2⁄ )
A = waterabsorptiecoëfficiënt = ρ × 𝐵 = (kg m2⁄ s0,5)
x = afstand tot waarover het water penetreert in de capillair (m)
40
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Algemeen wordt capillaire absorptie of zuiging geven door volgende curve:
In deze grafiek is
m = massatoename van het proefstuk door opzuiging van water
√𝑡 = t = absorptietijd
Er kunnen twee grote delen onderscheiden in de absorptie:
1. Het primaire en lineaire gedeelte van de waterabsorptie
2. Het secundaire waterabsorptie gedeelte waarbij de laatste restjes lucht
ontsnappen uit de poriën en gevuld worden met water.
Grafiek 2: Algemeen proces van capillaire absorptie in een materiaal (bron vii)
41
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
1. A en B zijn beide snelheden maar verschillen van elkaar. A is namelijk een maat
voor de snelheid waarmee het water wordt opgezogen terwijl B de snelheid
waarmee de vloeistofspiegel zich door de buis/capillair beweegt.
2. In geval van horizontale zuiging zal de snelheid het penetratieproces nooit tot
stilstand komen. De snelheid neemt af tot naarmate het proces vordert. Deze fase,
waarbij de snelheid afneemt, doet zich voor wanneer het water het einde van de
capillair bereikt. Rechts wordt er veel meer aan het water getrokken dan links,
waar de capillair in contact staat met het water. Dit zorgt voor een
onevenwichtige situatie! Om dit evenwicht te herstellen zal het water ervoor
zorgen dat de meniscus recht in plaats van gebogen komt te staan. Wanneer dit
gebeurd is, is de capillair volledig gevuld met water en in evenwicht. Dit zorgt
ervoor dat uitstroming van water door capillariteit onmogelijk geworden is. In
onderstaande afbeelding zien we het proces waarbij het water zich terug in
evenwicht brengt.
In praktijk komt
Het doordringen van regenwater tot aan het binnenoppervlak is mogelijk maar
het water doen aflopen zonder toevoeging van externe uitwendige krachten,
zoals zwaartekracht of winddruk is onmogelijk.
Figuur 10: Rechttrekken van de capillair om evenwicht in te stellen (bron xi)
42
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3. Stel men onderbreekt de toevoer van water alvorens de hele capillair gevuld is
met water en het systeem in evenwicht is, dan zal er zich een holle meniscus
vormen daar waar het water zich op dat moment bevindt.
4. De snelheid voor een verticale zuiging kan benaderend bepaald worden aan de
hand van bovenstaande formule. Benaderend omdat de zwaartekracht de zuiging
tegenwerkt en dus een negatieve invloed heeft op de omhoog gerichte zuiging.
Transport in een poreus materiaal
We hebben reeds gezien dat er twee oorzaken zijn voor vochttransport nl. de
diametergradiënt en de temperatuursgradiënt, maar omdat we uitgaan van isotherm
gedrag verwaarlozen we deze laatste term. Beide hebben een verplaatsing van vocht als
gevolg in de richting van de laagste waarde (kleinste diameter of laagste temperatuur).
Naast transport door een capillair is het transport door poreus materiaal van groter
belang wanneer we kijken naar het doel van deze thesis. De theorie zoals hierboven
behandeld, is voor een groot deel van toepassing. De grote hoeveelheid kanaaltjes, waar
de diameter continu van verandert, is nu een netwerk van verschillende capillairen.
Eveneens zijn er twee oorzaken voor het vochttransport nl. een watergehaltegradiënt en
een temperatuursgradiënt waarbij deze laatste opnieuw verwaarloosd wordt. Beide
hebben een verplaatsing van water als gevolg en dit zowel in de vloeibare als de minder
belangrijke dampfase en dit in de richting de laagste waarde tot er een evenwicht
ontstaat.
Zoals reeds gezegd varieert de capillairstraal qua grootte. Om dit “probleem” op te lossen
maakt men gebruik van een equivalente straal gelijk aan:
𝑟′ = − 2𝜎𝑃𝑐
Naast een andere capillairstraal speelt er nog een ander begrip een belangrijke rol:
‘watergehalte’.
43
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Kritische watergehalte: Het kritische watergehalte
Ψc (m3water m3 materiaal⁄ ), is het watergehalte waaronder geen, en waarboven
wel, watertransport plaatsvindt. Om dit te verduidelijken, zie de afbeelding
hieronder.
In geval a heeft men de situatie waarbij het watergehalte zo laag is dat er geen contact is
tussen de watereilandjes. Omdat er geen gesloten netwerk van water is, kan er geen
verplaatsing van het water optreden ook al is er een 𝛹-gradiënt aanwezig.
In figuur b raken de watereilandjes elkaar juist en kan het water zich net verplaatsen
t.g.v. de 𝛹-gradiënt. Het is dit punt, wanneer de stroming juist plaats kan vinden, welk
men het kritische watergehalte noemt.
In het laatste geval (c) is er een gesloten netwerk en zit men boven het kritische
watergehalte. Het spreekt van zich dat er een verplaatsing van water kan plaats vinden.
Bij water door een capillair heeft men een watergehalte van ofwel 0, boven de meniscus,
of wel gelijk aan 1, onder de meniscus. Door de continue straal kan er dus slechts
transport plaats vinden wanneer het watergehalte 1 of maximaal is.
Bij poreuze materialen zoals bakstenen en mortel heeft men een verscheidenheid aan
diameters en zal het watertransport vroeger, bij lagere watergehaltes, plaats vinden.
Figuur 11: Het kritisch vochtgehalte (bron iv)
44
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Naast het begrip watergehalte is er nog een ander belangrijk begrip nl. het vochtfront. In
de proeven, welk worden uitgevoerd en hieronder beschreven staan, is dit begrip van
groot belang.
Vochtgehalte: Wanneer men een poreus materiaal aan één zijde
met water in contact brengt, bvb. door een baksteen in een bak met 10 mm water
te leggen, dan zal het water worden opgezogen onder vorming van een
verplaatsend vochtfront, daar waar het watergehalte juist kritisch is.
Om deze definitie te verduidelijken heeft men volgende grafiek.
De verklaring die volgt is, helaas, vrij theoretisch. Er zal getracht worden het zo eenvoudig
en duidelijk mogelijk te verklaren.
In grafiek 3 zien we de waterverdeling in een materiaal indien vanaf één oppervlak water
wordt opgezogen. Men kan 4 situaties onderscheiden. Moment a, b en c zijn
momentopnames waar het watergehalte kritisch is en er zich een vochtfront (X) vormt.
Situatie d stelt de waterverdeling voor wanneer het kritische watergehalte 𝛹𝑐 = 0.
Daarnaast is 𝛹0 gelijk aan het maximale watergehalte dat de steen kan bevatten en is het
punt X gelijk aan 0 het wateroppervlak. Wanneer men een waterhoogte van 10 mm heeft,
is het watergehalte maximaal op deze hoogte en kan het watergehalte alleen meer
Grafiek 3: Vochtfront (bron iv)
45
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
kleiner worden door verder weg te gaan van deze 10 mm. Met verder weg verstaan we
hoger dan 10 mm. Eenmaal een vochtfront gevormd, daalt het watergehalte zoals te zien
is in de grafiek. Hoe verder het vochtfront zich vormt, hoe minder steil de grafiek en hoe
langer het duurt vooraleer het kritisch watergehalte bereikt is en dus hoe langer het
duurt om een vochtfront te vormen.
Wanneer men nu de watertoevoer zou stoppen, m.a.w. de steen uit het water halen, zal
na verloop van tijd het watergehalte overal kritisch zijn. Grafisch ziet dit er als volgt uit.
Om nu de vorming van een vochtfront te verklaren, maakt men gebruikt van de totale
waterstroomdichtheid. De vergelijking van de totale waterstroomdichtheid in een poreus
materiaal is:
𝑞𝑣 = − 𝐷𝑣 𝜌 ∇𝛹 − 𝐾 ∇T = − 𝐷𝑣 𝜌 ∂Ψ ∂x
− 𝐾 ∂θ∂x
De formule is analoog aan de vergelijking van de totale waterstroomdichtheid bij een
capillair welke hier niet is afgeleid. Voor de afleiding en de herkomst van de formule zie
het naslagwerk : “Vooronderzoek voor de bepaling van capillaire effecten in de huid”
Grafiek 4: Grafische weergave van het stoppen van de toevoer van water bij vochtfront (bron iv)
46
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Met
Dv = watervereffeningscoëfficiënt (m2 s⁄ )
K = thermische watergeleidingscoëffciënt (kg mKs⁄ )
Ψ = watergehalte (m³ water/m³ materiaal)
qv = waterstroomdichtheid (kg/m²s)
ρ = volumemassa water (kg/m³)
Om nu enkele elementen te elimineren en de formule te vereenvoudigen, wordt er een
isotherme situatie beschouwd. Hierdoor krijgen we volgende formule:
qv = − Dv ρ ∇Ψ
Wat is nu de watervereffeningscoëfficiënt 𝐷𝑣 ?
Vereffening: Na het stoppen van watertoevoer wordt Ψc = constant.
Deze coëfficiënt is afhankelijk van het watergehalte wat uitgezet is in de grafiek
hieronder. Water gaat vanaf een bepaald volumepercentage (18 vol. % in dit voorbeeld
van cellenbeton) met een bepaalde snelheid een hoeveelheid water opnemen waardoor
het watergehalte gaat toeneemt in de steen. Herinner dat er vanaf een bepaald
watergehalte pas watertransport mogelijk is. (Vanaf het kritische watergehalte Ψc is de
stroming constant en onder dit percentage kan het water niet stromen).
Omdat van de watervereffeningscoëfficiënt maar weinig gegevens gekend zijn, neemt
men de waarde voor 𝐷𝑣 als constant met een waarde boven het kritische vochtgehalte.
Dit wordt weergegeven in onderstaande grafiek en is opgesteld uit onderzoek.
47
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Grafiek 6: Watervereffeningscoëfficiënt van cellenbeton in functie van het watergehalte (bron iv)
Grafiek 5: Aanname dat watervereffeningscoëfficiënt constant wordt genomen (bron xi)
48
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
Deel b van de curve (grafiek6) wordt verwaarloosd omdat er enkel gerekend wordt in
vloeibare fase en niet in dampfase.
Na het bestuderen van deze grafiek kan vervolgens het principe van het verplaatsende
vochtfront verklaard worden.
Wanneer het watergehalte lager dan Ψc is, dan is Dv zeer laag. De waterstroom links en
rechts van het punt Ψ = Ψc moet hetzelfde zijn. Dit leidt tot volgende gelijkheid
(Dv)1(grad Ψ)1 = (Dv)2(grad Ψ)2
Met
(Dv)2 ≪ (Dv)1
En dus
(grad Ψ)1 ≪ (grad Ψ)2
In woorden kunnen we als volgt redeneren:
Voor alle waardes waar het watergehalte kleiner is dan het kritische watergehalte
Ψ < Ψc moet de gradiënt Ψ heel steil zijn.
Voor alle waardes waar het watergehalte groter is als het kritische watergehalte Ψ > Ψc
zal de gradiënt Ψ nagenoeg vlak verlopen.
Bij het punt Ψ = Ψc daalt het watergehalte en zal er een vochtfront gevormd worden
(situaties a, b, c)
Nu dat er geweten is hoe vochttransport zich voordoet en voortplant, kan er gekeken
worden naar de optredende vochtproblemen.
49
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Samengevat
1. Bij een bepaald vochtgehalte, waar Dv plots stijgt, zal de verplaatsing er onder
invloed van een vochtgehaltegradiënt makkelijker gebeuren. Dit vochtgehalte
noemt men het kritisch vochtgehalte. Onder deze waarde treedt er geen transport
op, erboven wel. De waarde van deze Dv is sporadisch bekend. Men neemt
gewoon een constante waarde.
2. Water verplaatst zich onder invloed van een vochtfront. Een lijn geeft een
duidelijke overgang tussen nat en droog weer.. Daar waar de steen in contact
staat met het water is het kritische vochtgehalte maximaal. De waarde neemt af
naarmate men verder van het contactoppervlak weggaat. Links en rechts van deze
lijn is Dv verschillend terwijl deze gelijk moet zijn. Het vochtfront is dus de grens
tussen de plaats waar de gradiënt voor w < wkr zeer steil is (zie grafiek vochtfront)
in vergelijking met de plaats ernaast waar de gradiënt w > wkr.
3. De grens van het vochtfront heeft steeds de waarde van het kritische
vochtgehalte en start zo telkens de opzuiging van water in het droge gedeelte van
een steen.
Intermezzo: Capillair met veranderlijke
doorsnede
In het intermezzo “capillair met constante doorsnede” is er niet gekeken naar de realiteit.
In de praktijk verandert de doorsnede van een capillaire continu en dit heeft zo zijn
gevolgen op de manier waarop water opgenomen wordt. Men weet dat hoe kleiner de
doorsnede is, hoe groter de capillaire zuigspanning is. Dit zorgt er dus voor dat het water
zich verplaatst in de richting van de kleinste straal tot dat beide meniscussen dezelfde
kromming hebben. Op dit moment is het systeem terug in evenwicht.
50
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Figuur 12: Waterabsorptie bij capillaire met veranderlijke doorsnede (bron xi)
In praktijk
In de praktijk komt het zeer vaak voor dat twee materialen met een verschillende
poriënsamenstelling in cotact staan met elkaar. Bijgevolg zal het water naar het materiaal
met de kleinste poriën trekken omwille van zijn grotere zuiging. Een voorbeeld hiervan is
pleisterwerk-metselwerk. Het pleisterwerk heeft kleinere poriën en zal bijgevolg het
water wat in het metselwerk zit eruit zuigen met alle behorende gevolgen. Om deze
problemen op te lossen kan men de muur behandelen en zo een hydrofiele laag creëren
die voor een afstoting van het water zorgt.
51
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Net zoals bij een constante doorsnede wordt het water met een afnemende snelheid
opgezogen wanneer het in contact staat met een vrij wateroppervlak. De plaats van de
meniscus in het poreus materiaal is:
x = 𝐵 × √t
waarbij B nog steeds gelijk is aan de capillaire waterpenetratiecoëffictiënt die gelijk is aan
�σ×r2×η
�0,5
en in functie van Dv en wmax. Daarnaast weten we reeds dat x de plaats is van
het vochtfront en kunnen we de hoeveelheid water door het materiaal geabsorbeerd
bepalen:
m = A × √t
Hierbij is A de waterabsorptiecoëfficiënt. Om de snelheid nu grafisch voor te stellen is het
belangrijk dat er voldoende water voorhanden is. Het is namelijk de bedoeling dat w =
wmax. Daarnaast zal het niet de afstand tot het zuigoppervlak in functie van de tijd zijn dat
we grafisch voorstellen maar de massa per vierkante meter. Dit om de reden dat het
vochtfront een moeilijk, zichtbaar, te bepalen gegeven is. Dit wil dus zeggen dat ‘m-t’
uitgezet wordt.
Om nu dit verband grafisch te kunnen weergeven, legt men een volledig droge steen met
zijn contactoppervlak in een bad met water zodat hij water kan opzuigen. Op bepaalde
tijdstippen meet men de massa van de steen, trekt men de droogmassa er van af en zet
men vervolgens de opgezogen hoeveelheid water uit per eenheid van het zuigoppervlak
in functie van de wortel van de verstreken tijd. In onderstaande grafiek zien we een
voorbeeld van dergelijke grafieken.
52
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
De helling van de zuigcurve, die aangeduid is in de grafiek, is een maat voor de
waterabsorptiecoëfficiënt. Men kan zien dat op een bepaald ogenblik het vochtfront de
bovenzijde van het monster bereikt. Op dit tijdstip heeft men een knik in de curve.
Na dit tijdstip, en de hieraan gerelateerde hoeveelheid water, daalt de opgenomen
hoeveelheid vocht sterk. De opname van het vocht gebeurt zo traag omdat verdere
opname pas mogelijk is wanneer de laatste resten lucht verdreven zijn. Men spreekt nu
van een secundaire wateropname A’. Deze, iets minder gedetailleerde grafiek, hebben we
reeds aangehaald nl. grafiek 2.
Om nu het capillair vochtgehalte van een materiaal, dus ook een baksteen, te kennen,
deelt men de hoeveelheid opgenomen vocht (kg/m²) ter hoogte van de knik door de
hoogte van het monster. Omdat de secundaire wateropname relatief gezien zeer klein is,
is dit het hoogste vochtgehalte dat een materiaal kan hebben nadat het beregend is of
wanneer het grondwater capillair heeft opgezogen. Men kan deze proef ook op grotere
schaal toepassen met name op een muur bestaande uit meerdere poreuze stenen.
Grafiek 7: Tweefasige absorptiecurve bij poreuze materialen (bron xi)
53
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
In praktijk
In praktijk heeft men natuurlijk een hoop invloedsfactoren die hun effect hebben op het
poreus materiaal. Zo zal de maximale stijghoogte, theoretisch berekend, kleiner zijn door
onder andere het uitdampen van vocht. Daarnaast geldt, zoals reeds genoteerd, dat er
geen wateruitstroming mogelijk is indien er geen andere uitwendige krachten aanwezig
zijn. Eveneens zal het water, wanneer het aan de andere uiteinde van het materiaal komt,
hetzelfde doen als bij een capillaire zoals weergegeven in figuur 10.
54
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1.3. Vochtvormen
1.3.1. Condensatie en hoge relatieve vochtigheid
Zoals reeds vermeld bevat lucht een bepaalde hoeveelheid waterdamp. Deze waterdamp
is afhankelijk van twee factoren:
1) Temperatuur
2) Relatieve luchtvochtigheid
De maximale hoeveelheid waterdamp wordt bepaald door de temperatuur. Stijgt deze,
dan kan de lucht meer waterdamp opnemen en bijgevolg zal de relatieve
luchtvochtigheid ook stijgen.
Condensatie en relatieve vochtigheid zijn sterk met elkaar verbonden. Ze hebben namelijk
dezelfde bron.
1.3.1.1. Relatieve vochtigheid
Vochtige lucht bevat niet altijd een maximale hoeveelheid waterdamp. Bij een maximale
hoeveelheid waterdamp bevat de lucht een verzadigingsdampconcentratie 𝜌𝑑′ en een
verzadigingsdampdruk 𝑝𝑑′ . Dit zijn respectievelijk de grootste dampconcentratie en
dampdruk die lucht kan bevatten. Omdat de lucht dus niet steeds deze maximale
hoeveelheid bevat, heeft men eveneens een dampconcentratie 𝜌𝑑 en een dampdruk 𝑝𝑑
doe kleiner zijn dan 𝜌𝑑′ en 𝑝𝑑′ .
Formule:
𝑝𝑑𝑝𝑑′
= 𝜌𝑑𝜌𝑑′
Om nu de relatieve vochtigheid (RV of Ø) te bepalen, vermenigvuldigt men de
verhoudingen met 100 om een percentage uit te komen:
Ø = 𝑝𝑑𝑝𝑑′
.100 = 𝜌𝑑𝜌𝑑′
.100
55
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Partiële dampdruk: 𝑝𝑑 = 𝜌𝑑 .𝑅𝑇 .𝑇
Verzadigingsdampdruk: 𝑝𝑑′ = 𝜌𝑑′ .𝑅𝑇 .𝑇
Hierbij is
T = temperatuur (in Kelvin)
RT = de gasconstante voor waterdamp = 462 J/kgK
pd = de druk uitgeoefend door de waterdamp in het volume V (m³)
ρd = dampconcentratie (kg/m³ of g/m³)
Zolang 𝜌𝑑 < 𝜌𝑑′ is de lucht onverzadigd. Zijn beide aan elkaar gelijk dan spreekt men van
verzadigde lucht.
1.3.1.2. Dauwpunt
Wanneer nu de lucht met een bepaalde hoeveelheid relatieve vocht wordt afkoelen, gaat
op een bepaald moment de lucht verzadigd geraken (de druk blijft constant en er wordt
waterdamp noch toe- noch afgevoerd). Dit zal er voor zorgen dat de lucht gaat
condenseren. Het punt waarbij de lucht gaat condenseren noemt men het dauwpunt. Bij
dit punt is de relatieve vochtigheid 100% en zal verder koeling voor vorming van
waterdruppels zorgen. Hoe hoger de relatieve vochtigheid, hoe hoger het dauwpunt van
de lucht.
Dit kan men tevens zien in de onderstaande grafiek. Deze geeft de verhouding van de
relatieve luchtvochtigheid weer die afhankelijk is van het absolute vochtgehalte x (g/kg)
en de temperatuur (θ).
56
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
In deze grafiek hebben we twee belangrijke punten nl. A en B.
A: T = 20 °C – RV = 50 % – x = 7,1 g/kg
B: T = 9 °C – RV = 100 % – x = 7,1 g/kg
Op de x-as ziet men de temperatuur in °C en op de y-as heeft men de absolute
luchtvochtigheid uitgedrukt in g/kg.
Grafiek 8: Relatieve luchtvochtigheid (bron vii)
57
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1.3.1.3. Oppervlaktecondensatie
Definitie
condensatie: con·den·sa·tie de condensatie (vrouwelijk), de condensaties.
verdichting van gas of damp tot vloeistof door druk, afkoeling of door beide;
“Verhouding tussen de partiële dampdruk (werkelijk aanwezig hoeveelheid) en de
verzadigingsdampdruk bij dezelfde temperatuur.”
In praktijk herkent men dit als het bewasemen van autoruiten. Dit kan eveneens
voorkomen bij constructieonderdelen. Men heeft dus vaak te maken met
oppervlaktecondensatie. Lucht met een bepaalde hoeveelheid relatieve vochtigheid
komt in contact met een kouder oppervlak wat voor een daling van de temperatuur zorgt(
(en dit bij constante druk). Dit leidt tot vorming van waterdruppels. Wanneer dit proces
zich herhaaldelijk voordoet, kan men te maken krijgen met vochtschade aan en in de
constructie.
Om nu deze problemen van oppervlaktecondensatie te beperken, kan men de
oppervlaktetemperatuur van het bouwelement doen stijgen. Een goede manier hiervoor
is het plaatsen van een thermische isolatie. Anderzijds is het verhogen van de
kamertemperatuur een efficiënte methode. Naast het spelen met de temperatuur kan
men de andere bepalende factor beïnvloeden: de relatieve vochtigheid. Door te zorgen
dat er een verlaging van het dauwpunt is, zal de kans op condensatie dalen. Dit kan men
doen door een doeltreffende ventilatie te voorzien die de relatieve luchtvochtigheid doet
afnemen. Extra info over deze oplossing, zie het hoofdstuk oplossing.
58
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
In onderstaande tabel zien we de buitentemperatuur waarbij men
oppervlaktecondensatie op dubbel glas krijgt. Wanneer men condensatie op dubbel glas
krijgt, heeft men ernstige problemen. Indien men op dergelijke plaatsen al condensatie
krijgt, heeft men dit zeker op plaatsen waarde condensatie gemakkelijker gaat. Dit zal er
toe leiden dat op deze plaatsen al een bepaalde hoeveelheid bevatten ! Het condenseert
hier al een periode vóór dat dit gebeurd op het raam wat tot grotere schade leidt.
1.3.1.4. Inwendige condensatie
Door een dampdrukverschil tussen de binnen- en buitenomgeving kan er, zoals reeds
gezegd, dampdiffusie ontstaan. Bij dampdiffusie kan tijdens het diffusieproces er een
zekere hoeveelheid damp condenseren in de constructie. Bij dergelijke condensatie
spreekt men van inwendige condensatie.
Tabel 1: Buitentemperatuur die men nodig heeft om te condenseren bij een bepaalde RV en binnentemperatuur. (bron ii)
59
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1.3.2. Hygroscopiciteit
Hygroscopisch vocht: Vocht (waterdamp) dat door de aanwezige
adhesie wordt gebonden in de poriën. Deze adhesie is het gevolg van de
krachtenwerking tussen de waterdampmoleculen uit de lucht en de molecule die
zich in het vaste materiaal bevinden. De waterdampmoleculen binden zich aan de
poriënwanden (moleculaire adsorptie) tot dat er een evenwichtstoestand tot
stand komt. Dit evenwicht is afhankelijk van de relatieve luchtvochtigheid van de
omgevingslucht. Hoe kleiner de poriën, hoe groter de beïnvloeding van dit
hygroscopisch gedrag.
Hieronder staat een tabel met de evenwichtvochtgehaltes van enkele bouwmaterialen en
dit gemeten bij een temperatuur van 20°C en een RV van 65 en 90%.
Omdat het hygroscopisch vocht toch een belangrijk rol speelt, het zorgt onder andere
voor hygroscopische zouten en de daarbij horende problemen, zal er wat dieper op
ingegaan worden.
Tabel 2: Evenwichtsvochtgehaltes van materialen bij een RV van 65 en 95 (bron vii)
60
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Wanneer men een volledig droog materiaal in contact brengt met de normale lucht, met
een bepaalde relatieve vochtigheid, zal men zien dat de massa van het materiaal na een
bepaalde tijd toeneemt. Indien de relatieve vochtigheid voor enige tijd constant
gehouden wordt, zal een evenwichtstoestand ontstaan. Indien men de relatieve
vochtigheid laat toenemen, ziet men dat de massa van het materiaal zal toenemen. Men
kan concluderen dat hoe hoger de relatieve vochtigheid, hoe groter de massa van de
steen zal worden.
Hoe kan dit nu?
De enige manier om dit verschijnsel te verklaren is dat het materiaal de watermoleculen
die aanwezig zijn in de lucht aan zichzelf bindt.
Zie ook grafiek 7, relatieve vochtigheid.
Grafiek 9: Hygroscopisch vocht bij temperatuur 20°C en dichtheid 750 kg/m³ (bron xi)
61
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Vervolgens moet er naar de oorzaak gezocht worden. Wanneer de proef herhaald wordt
bij een andere temperatuur maar bij dezelfde relatieve vochtigheid, dan blijkt dat de
hoeveelheid opgenomen vocht quasi identiek is ook al stijgt de dampconcentratie. Dit
betekent een stijging van het aantal grammen vocht in de lucht. Hieruit kan men
besluiten dat de relatieve vochtigheid van de lucht bepalend is voor het vochtgehakte
van het materiaal en niet de absolute.
Evenwichtsvochtgehalte: Het vochtgehalte dat bij een bepaalde
hoeveelheid relatieve vochtigheid hoort.
Hygroscopisch vocht: Het vocht aanwezig in het materiaal.
Hierboven vindt men de hygroscopische curve. Deze geeft de grafische voorstelling van
het reeds omschreven gedrag en bevat twee curven die elk aan bepaalde gedrag
omschrijven.
Hysteresisverschijnsel: Het feit dat er twee mogelijk gedragen
(curven), elk vanuit elk een ander beginsituatie, zijn die de steen kan aannemen.
Adsorptiecurve: Onderste curve die geldt voor een stijgende relatieve
vochtigheid waarbij de steen steeds meer hygroscopisch vocht opneemt.
Desorptiecurve: Bovenste curve die het verloopt beschrijft van het
vochtgehalte waarbij er gestart wordt met een verzadigd materiaal dat in een
omgeving gebracht wordt met een lagere relatieve vochtigheid.
Wat opvalt is dat het laatste deel van beide curven een zeer steil verloopt. Dit wil zeggen
dat bij een hoge relatieve vochtigheid de verandering van het evenwichtsvochtgehalte
groot is. Dit geldt voor verschillende materiaal zoals hout, beton en baksteen wat men
hieronder, bij “hoe?”, in de grafiek kan zien.
62
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1.3.2.1. Hoe
Er zijn reeds al enkele omslachtige omschrijvingen gegeven maar deze volstaan niet om
het achterliggende proces te begrijpen.
Er is geweten dat een poreus materiaal opgebouwd is uit kanaaltjes. Door diffusie zal
waterdamp in het materiaal binnendringen. Tevens is er reeds geweten dat er
adhesiekrachten heersen tussen de waterdampmoleculen en de moleculen van het
materiaal. Het zijn deze krachten die er voor zorgen dat het water van de
waterdampmoleculen in lucht aan de poriënwand bindt.
Wanneer men nu een lage relatieve vochtigheid heeft, zal er één laagje
waterdampmoleculen gevormd worden. Bij hogere relatieve vochtigheid zullen dit
meerdere laagjes zijn.
Stel men heeft met een baksteen in een omgeving met een lage relatieve vochtigheid en
laat de vochtigheid toenemen. Het dunne geabsorbeerde laagje zal steeds dikker worden
tot het in contact komt met een ander geabsorbeerd laagje en dit op de plaats waar de
diameter van de capillair het kleinste is. In deze situatie ontstaan twee meniscussen.
Belangrijk is dat deze situatie zich voordoet op voorwaarde dat beide eenzelfde
kromtestraal hebben.
Kromtestraal: Een maat voor de kromte van de kromming. Hoe
groter de kromtestraal hoe minder gekromd de kromme is.
Deze kromtestraal wordt bepaald door de dampdruk in de lucht. Dergelijke situatie met
gelijke kromtestralen is slechts mogelijk wanneer er een evenwicht bestaat tussen de
dampdruk pd" boven de meniscussen in het materiaal en de heersende dampdruk in de
lucht. Het is dus ook de dampdruk in de lucht die de vullingsgraad van de kanaaltjes
bepaald want zo lang het evenwicht zich niet stelt, zullen de kanaaltjes gevuld worden.
Het is dus evident dat wanneer de relatieve vochtigheid van de lucht verhoogd wordt, de
waterdamp aanwezig in de lucht blijft condenseren tot pd" = pd.
63
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Belangrijk
1. Materialen met een veel fijne poriën, zoals hout en beton, hebben relatief hoog
evenwichtsvochtgehalte.
2. Materialen die niet zo veel fijne poriën hebben, zoals baksteen, hebben een
relatief laag evenwichtsvochtgehalte.
3. Proefondervindelijk is aangetoond dat wanneer de relatieve vochtigheid 72%
bedraagt, alle capillairen met een straal kleiner dan 0,0034 µm gevuld zijn met
water wanneer het evenwicht bereikt is. Bij een RV van 33% zijn alle capillairen
met een straal kleiner dan 0,001 µm gevuld. 0,001 µm is een kleinere straal dan
0,0034 wat bewijst dat een lagere RV er voor zorgt dat poriën met een grotere
diameter niet gevuld worden.
4. Materialen die veel fijne capillairen hebben zijn bij een lagere relatieve
vochtigheidsgraad meer gevuld dan deze met een grotere capillairen.
Grafiek 10: Hygroscopisch gedrag van verschillende bouwmaterialen (bron xi)
64
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
Zoals men weet heeft zout de mogelijkheid tot opname van water uit de omgeving waarin
het zich bevindt. Ze zorgen dus voor het opname van water uit de lucht met een stijging
van het vochtgehalte van het metselwerk als gevolg. Daarnaast zorgen zouten tevens
voor een belemmering van het uitdrogen van de muur waarin het zich bevindt. De
aanwezigheid van zouten in materialen is veel problematischer dan de hygroscopiciteit
van bouwmaterialen en dit vooral bij onderdelen (metselwerk) die gedurende een
langere perioden, tientallen jaren, aan capillariteit zijn blootgesteld. Hierdoor kan een
metselwerk een aanzienlijke hoeveelheid zouten uit de bodem opnemen. De zouten
bevinden zich in geconcentreerd hoeveelheden aan het oppervlak van de materialen en
vooral in het bovenste deel van de vochtige zones.
De nadelige gevolgen van deze zouten en meer info hierover vindt men in hoofdstuk 3.
65
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2. Oorzaak
2.1. Probleem vs. oorzaak
Dat vocht een probleem vormt is reeds geweten, maar nog steeds rijst de vraag: “hoe
groot is dit probleem nu en welke oorzaken heeft het?”. Om aan te tonen hoe groot het
probleem van vocht is in de woningbouw, heeft men onderstaande verdelingsschijf
opgesteld aan de hand van klachten van schadegevallen bij het WTCB.
Grafiek 11: Verdeelschijf problemen bij een woning (bron xviii)
66
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Op deze schijf is duidelijk te zien dat vocht het grootste probleem vormt. Belangrijk om
hierbij op te merken is dat dit problemen zijn die voorkomen bij alle soorten huizen,
zowel nieuwbouw als renovatie. Wanneer men enkel naar renovatieprojecten zou kijken,
zal het aandeel vocht nog veel groter zijn. We kunnen concluderen dat vocht een niet te
onderschatten probleem is en vele oorzaken heeft.
In het hoofdstuk probleemstelling hebben we gekeken naar hoe het water zich verplaatst
in een poreus en capillair materiaal, de baksteen, en zijn we er steeds van uitgegaan dat
het materiaal in contact staat met een waterbron. Deze waterbron kan in verschillende
gedaantes voorkomen. Het is de soort bron die het soort probleem bepaalt. We
bespreken hier de verschillende bronnen en oorzaken apart.
Onderstaande tabel geeft alle diagnoses weer met de daarbij horende oorzaken. Men kan
hieruit afleiden dat opstijgend (grond)vocht een zeer groot, zo niet het grootste,
probleem vormt (Wanneer men naar het aantal kruisjes kijkt). De verklaring hiervoor is
vrij eenvoudig en zal in de punten hieronder uitgelegd worden.
67
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Tabel 3: Diagnose van verschillende vochtproblemen (bron vii)
68
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2.2. Oorzaken
De belangrijkste van al deze opgesomde bronnen, wanneer we kijken naar het doel van
deze thesis, is het opstijgend grondvocht. Het is namelijk deze bron die we willen
uitschakelen met de vochtwerende injecties.
In de tabel staan al de oorzaken opgesomd. De oorzaken zullen nu praktischer
omschreven en verklaard worden. De meest voorkomende oorzaken van vocht in een
constructie zijn:
Bouwvocht
Hygroscopiciteit
Condensatie
Infiltraties
Opstijgend grondvocht, waterabsorptie door capillariteit
Toevallig vocht
Figuur 13: Schema van alle mogelijke vochtoorzaken (bron iii)
69
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2.2.1. Bouwvocht
Bouwvocht is vocht dat vrijkomt of ongewenst aanwezig is tijdens het bouwen van de
constructie. Een gekend voorbeeld is het uitdrogen van beton waarbij er een slechte
ventilatie heerst. Hierdoor kan het vrijgekomen bouwvocht niet snel genoeg ontsnappen
en kan het zich afzetten op andere plaatsen. Bouwvocht wordt opgenomen tijdens de
productie, de verwerking of opslag van het constructieonderdeel. Het duurt daarom
enkele maanden eer dat men aan de afwerking van de woning kan beginnen. Zou men dit
niet doen (bvb. de stukadoor al laten langskomen), zal er enige hoeveelheid bouwvocht
achterblijven die later voor de nodige vochtschade zorgt (bvb. aantasting pleisterwerk).
2.2.2. Hygroscopiciteit
Zie 1.3.2.
2.2.3. Condensatie
Zie 1.3.1.
2.2.4. Infiltraties
2.2.4.1. Langs gevel
Infiltraties langs de gevel zijn het gevolg van een slechte dichtingsmembraan of de slechte
plaatsing ervan. Het water dat door de baksteen dringt en aan de binnenzijde terecht
komt, glijdt langs het oppervlak naar beneden en wordt via het dichtingsmembraan terug
naar buiten gebracht. Om buiten te geraken moeten er voegopeningen gemaakt worden.
Wanneer deze niet aanwezig zijn, niet volledig open zijn of niet op het niveau van het
membraan zijn aangebracht zal het water een andere en kortere weg zoeken. Deze vindt
men daar waar er een onderbreking, gat of scheur is in de slab, namelijk dicht bij deur- en
raamopeningen. De kans op waterinfiltratie verhoogt wanneer men te maken heeft met
slagregen.
70
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Slagregen: In theorie valt de regen verticaal omlaag. Door aanwezige
wind kan regen tegen een wand van het gebouw geblazen worden, wat de kans op
infiltratie van het regenwater groter maakt. Daarnaast is de infiltratie ook
afhankelijk van de oriëntatie van de muur. Dit kan men afleiden uit de afbeelding
hiernaast.
Figuur 14: Gemiddelde slagregenintensiteit vermenigvuldigd met de gemiddelde duur
tijdens een jaar (bron vii)
Foto 5: Openstootvoeg die niet volledig vrij is waardoor de waterafvoer slecht verloopt (bron xlv)
71
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Daarnaast is de helling van de omgeving rond de muur belangrijk. Zo kan een slechte
helling, met name een helling waar het laagste punt tegen de muur ligt, voor capillaire
zuiging zorgen en zo voor vochtproblemen in het metselwerk. Dit is zichtbaar in volgende
foto waar de helling van de klinkers verkeerd is.
2.2.4.2. Langs daken
Aansluitingen zijn steeds zwakke punten in een gebouw; zo ook wanneer we kijken naar
vochtoorzaken. Een groot pijnpunt zijn aansluitingen van regenwaterafvoeringen oftewel
dakgoten. Een slechte aansluiting, versleten dakgoot of een slechte toestand van het dak
kunnen ervoor zorgen dat het water niet afgevoerd wordt via de regenpijp maar langs de
gevel. De diagnose is eenvoudig te maken want men ziet een sterke concentratie van
vochtplekken rond de afwatering.
2.2.4.3. Muur in contact met de grond
Wanneer de buitengevel in contact staat met de grond, zal het aanwezige water de kans
krijgen om door infiltratie of door middel van diffusie in de muur te geraken. Het verschil
met opstijgend grondvocht is dat de infiltratie horizontaal gebeurt. De muur kan in
contact komen met de grond wanneer men de grond langs de muur verhoogt en hierbij
boven het dichtingsmembraan komt, wanneer dat aanwezig is.
Foto 6: Vochtproblemen ten gevolge van slecht geplaatste klinkers (bron xlv)
72
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Een ander mogelijk probleem is dat de grond boven de aanzet komt en het
dichtingsmembraan niet op de aanzet aansluit met infiltratie als gevolg. De gevolgen
kunnen zowel binnen als buiten te merken zijn.
Figuur 15: Vochtmigratie via het metselwerk door verkeerde plaatsing van vochtwerend scherm (bron WTCB)
73
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
In figuur 15 zien we nog een tweede probleem, namelijk het niet volledig doortrekken van
een vochtwerend scherm waardoor optrekkend vocht nog steeds door kan komen.
Hieronder ziet men dergelijke oorzaak in de praktijk
Figuur 16: Aanzet boven het dichtingsmembraan waardoor capillaire zuiging mogelijk is (bron vii)
74
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 7: Foutieve waterkering (bron xviii)
75
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2.2.4.4. Afvoerleiding
Een niet te onderschatten probleem is een slechte ondergrondse aansluiting van
afvoerbuizen of scheuren/barsten in de buizen (meestal ingewerkte buizen). Het
probleem op zich is snel gedetecteerd maar de gevolgen kunnen ernstig zijn. Dit ziet men
in onderstaande foto’s.
Foto 8: Lekkende dakgoot (bron xxvi)
76
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2.2.5. Toevallige vochtoorzaken
Naast alle hierboven vermeldde mogelijkheden heeft men ook toevallige oorzaken. Zo
kan het regelmatig opspatten van water tegen een gevel voor problemen zorgen.
Dergelijke gevels bevinden zich aan de straatkant. Soms heeft het huis geen fatsoenlijke
regenpijp waarlangs het water wordt afgevoerd waardoor water op het oppervlak blijft
staan. Ook zorgen dooizouten, die chloriden bevatten, voor extra problemen.
Daarnaast kunnen verkeerd hellende voetpaden, terrassen of opritten voor problemen
zorgen. Een slechte afwatering zorgt er namelijk voor dat het water tegen de gevel komt
te staan en zo opgenomen wordt door deze gevel.
Figuur 17: Opspattend water zorgt voor vochtproblemen (bron vii)
77
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2.2.6. Opstijgend grondvocht
Als laatste probleem, en het belangrijkste, hebben we opstijgend grondvocht. Optrekkend
grondvocht wordt meestal boven het maaiveld vastgesteld en komt bij nagenoeg alle
muren voor. De oorzaak is zeer eenvoudig: de bouwmaterialen staan in contact met de
grond. Door de reeds verklaarde capillariteit (afhankelijk van de porositeit,
poriënverdeling; drogingsmogelijkheden en het zoutgehalte) zal het water opgenomen
worden en steeds hoger opgezogen worden.
Uit de tabel, die men in het begin van dit hoofdstuk terugvindt, blijkt dat dit probleem
zeer vaak vastgesteld wordt. Dit heeft een logische reden: er zijn zeer veel huizen die
gerenoveerd (moeten) worden en dateren uit de jaren ’50 en ’60. Het gebruik van een
vochtwerende slab bestond vroeger niet, waardoor de huizen rechtstreeks in contact
staan met de fundering. Het capillair metselwerk staat in contact met de volle grond en
dus in contact met een continue vochtbron! Dit ziet men in volgende afbeeldingen.
Figuur 18: Opstijgend grondvocht (bron xviii)
78
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
De stijghoogte van het water in de muur bedraagt tussen de 0,8 en de 1,2m. Deze is
afhankelijk van de hoeveelheid zouten aanwezig in de bodem en dus in het water. Het is
ook belangrijk in welke mate het gebouw geventileerd wordt. Deze twee factoren kunnen
de stijghoogte beperken. In oudere huizen kan men zien dat men met optrekkend vocht
te maken heeft wanneer men kristallisatie van de zouten aantreft ter hoogte van de
plinten, achter de lambrisering of wanneer men achter het behangpapier een
gebitumineerde karton of lood- of aluminiumfolie aantreft.
Een kelder vormt vaak een “oplossing” tegen het grondvocht door het beperken van de
stijghoogte. Door een goede ventilatie en het weglaten van een binnenbepleistering
worden de verdampingsmogelijkheden niet beperkt en vermindert de kans op schade.
Het is een oplossing tussen aanhalingstekens want het vocht zal niet meer aan te treffen
zijn in de gevel maar in de kelder. De leefruimte wordt gevrijwaard maar van het
probleem is men nog steeds niet verlost.
Opmerking
1. Het is zeer belangrijk een zeer goede diagnose te stellen alvorens het probleem te
behandelen. Een goede diagnose zorgt voor een goede oplossing en een goed
resultaat. Uit cijfers van Cruysberghs Chemical bvba blijkt dat wanneer men
injecteert tegen opstijgend grondvocht slechts in 10% van de gevallen de juiste
diagnose gesteld is. Dit toont nog maar eens aan dat vochtproblemen niet zomaar
problemen zijn die men isnel en eenvoudig oplost.
Vaak wordt er een snelle diagnose gesteld en raadt men aan om de muur te
behandelen tegen opstijgend grondvocht. Na het uitvoeren van deze werken en
een drogingsperiode kan men, indien het probleem niet is opgelost, eventueel
andere problemen gemakkelijker lokaliseren en oplossen.
79
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2. Dat het maken van een juiste diagnose niet eenvoudig is, bewijst volgend
voorbeeld. Het betreft de restauratie van de kerk van Schakkebroek, Herk-de-
Stad, waar de eerste analyse was dat men te maken had met opstijgend
grondvocht. De evidente oplossing is het toepassen van vochtwerende injecties
maar na verdere onderzoek is men tot de conclusie gekomen dat er andere
problemen van toepassing waren nl. het mogelijk lekken van de regenpijp. Het
werfverslag en het verslag bevindt zich in bijlage.
80
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Intermezzo: Meettechnieken
Omdat de diagnose zo belangrijk is, zullen enkele meetmethodes uitgelegd worden. Eerst
en vooral is het belangrijk dat men niet direct aanneemt dat men te maken heeft met
opstijgend vocht wanneer men vochtschade onderaan een muur aantreft. Er zijn , zoals
reeds gezien, nog heel wat andere vormen van vochtschade.
A. VISUEEL
De eerste methode om vrij eenvoudig het vochtprobleem vast te stellen is door het te
zien of te voelen. Omdat deze diagnose niet echt betrouwbaar mag genoemd worden en
omdat het niet mogelijk is de evolutie van het droogproces op te volgen, zouden
degelijkere methodes moeten vermeden worden. Het is echter wel de snelste en
eenvoudigste methode om vocht vast te stellen.
B. ELEKTRISCHE WEERSTAND EN CAPACITEIT
Het principe van dergelijke apparaten is gebaseerd op de soortelijke weerstand en/of
capaciteit van de materialen. Deze veranderen bij andere vochtgehaltes.
Men duwt meetpunten die op het
apparaat staan in de muur of maakt
gebruik van een sensorhouder (die
verbonden is met het toestel).
Vervolgens meet men de elektrische
weerstand in muur en kent men de
hieraan gerelateerde vochtigheid.
Men rekent de gemeten weerstand
niet om naar een bepaald
vochtgehalte want de metingen
worden beïnvloed door een belangrijk
stof namelijk zout. Omdat de invloed
van zouten moeilijk te controleren valt, zijn deze toestellen niet geschikt voor het
opvolgen van het droogproces van de muren.
Waarom niet geschikt?
Figuur 19: meting d.m.v. elektrische weerstand en capaciteit (bron vii)
81
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Wanneer zouten geconcentreerd bij elkaar zitten aan het verdampingsoppervlak dan kan
dit leiden tot meetwaarden zelfs wanneer het metselwerk volledig droog is. Dit is zeker
het geval bij oude metselwerken. Daarnaast is er een groot verschil tussen de afgelezen
waardes bij verschillende apparatuur ook al zijn de meetomstandigheden gelijk. Men kan
de meetwaardes van de toestellen enkel met elkaar vergelijken wanneer men de
gevoeligheidscurven van de toestellen heeft. Om te illustreren dat deze meettechniek
niet optimaal is deze curven van enkele toestellen.
Grafiek 12: De gemiddelde curven van metingen van verschillende toestellen (bron vii)
82
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
C. WEGEN
Men neemt ter plaatste een stukje uit de vochtige muur en verpakt het thermisch.
Vervolgens wordt het proefstuk naar het labo gebracht waar men de massa voor en na
het drogen weegt. De verhouding van de massa’s zorgt ervoor dat men het massapercent
kan berekenen. Het is een eenvoudige en nauwkeurige methode maar de resultaten zijn
niet onmiddellijk ter beschikking.
D. CARBIDEFLES
In de zone waar men het vochtgehalte wilt controleren neemt men een monster van 5 tot
20 g. Dit kan men in de diepte of aan het oppervlak doen. Men weegt de massa en legt
het monster vervolgens samen met een stel stalen kogels en een flesje cacliumcarbide
CaC2 (in overmaat) in een geijkt recipiënt dat voorzien is van een manometer. Hierna sluit
men het monster volledig af en schudt men tot het flesje calciumcarbide breekt. Hierdoor
zal er een reactie plaats vinden waarbij er acetyleen gevormd wordt.
CaC2 + H2O → C2H2 ↑ + CaO
De reactie zorgt voor een drukverhoging die afleesbaar is op de manometer. Deze druk
kan men vervolgens omrekenen naar een vochtgehalte door gebruik te maken van de
bijgeleverde omrekentabel.
Foto 10: Protimeter (bron xxvii) Foto 9: Gann meter (bron xxviii)
83
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Deze methode van meten is snel, in situ uitvoerbaar, eenvoudig en levert een zeer
nauwkeurig resultaat.
E. BODEMONDERZOEK
De meest efficiënte manier om te bepalen of men te maken heeft met opstijgend vocht is
een bodemonderzoek. Hieruit kan men analyseren wat de stand en vooral de beweging is
van het grondwater. Daarnaast is de afgelegde weg door heen de constructie van cruciaal
belang. Dit gebeurt via de onvolkomendheden die aanwezig zijn in de constructie of
simpelweg omdat er geen waterkering aanwezig is. Door deze twee zaken in kaart te
brengen, weet men exact waar het aanbrengen van de injecties van nut is.
Foto 11: Carbidefles (bron xxix)
84
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
1. Men moet goed in het achterhoofd houden dat vocht nooit gelijkmatig verdeeld
zit in het metselwerk. De waardes kunnen sterk verschillen van zone tot zone en is
afhankelijk van de porositeit van de baksteen (en mortel) en de diepte waarop
men het monster neemt.
2. In winkels vindt men verschillende meetapparaten voor het meten van vocht.
Deze zijn gebaseerd op een elektrisch meetprincipe waarbij de weerstand en/of
de capaciteit gemeten wordt. Het zijn makkelijk te gebruiken toestelletjes en
geven snel een resultaat maar voor nauwkeurige metingen zijn ze niet geschikt. De
regel: “hoe duurder of ingewikkelder het toestel, hoe beter het resultaat” geldt
zeker en vast niet. In vergelijking met vroeger is er reeds een goede vooruitgang
geboekt maar wanneer men met problemen van grote omvang te maken heeft,
kan men beter een specialist laten komen voor het uitvoeren van metingen.
3. Er zijn nog verscheidene andere technieken voor het meten van vocht maar deze
zijn ofwel te ingewikkeld of niet geschikt genoeg om de aanwezigheid van vocht
en/of de capillaire bewegingen op te meten.
85
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3. Gevolgen Vocht vormt altijd een probleem. Het is namelijk financieel en fysisch bijna onmogelijk om
vocht volledig uit te sluiten. Men kan daarom besluiten dat vocht enkel ontoelaatbaar is
wanneer het de prestaties van bouwdelen of gebouwen negatief beïnvloedt. Toch
moeten de vochthoeveelheden beneden een bepaalde kritische waarde blijven. Deze
grens wordt bepaald door het schademechanisme van het optredende vocht en de
toegepaste materialen.
Vocht kan op een directe of indirecte manier leiden voor bouwschade. Zo kan men een
vermindering van de duurzaamheid van het bouwdeel hebben (vorstschade), een
verandering van het uitzicht (schimmels) en natuurlijk economische schade (toename
energieverlies). Het spreekt voor zich dat deze problemen moeten opgelost worden, en
liefst vooraf uitgesloten, door een goede constructie van de nodige vochtkerende
middelen. Algemeen geldt:
1. HOE HERKENNEN
Zwarte vlekken op het behang
Salpeter
Rottend hout bvb. plinten
Loskomend behangpapier
…
86
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2. WAAR
Op plaatsen waar condensatie mogelijk is nl. op koude materialen of plaatsen waar er zich
een koudebrug voor doet. Natuurlijk zijn de plaatsen waar het vocht naar binnen dringt,
en het oppervlakte rond dit punt, kritische punten.
3. WAT
Salpeter KNO3: Salpeter mag men niet verwarren met schimmels. Het is een
voorteken van mogelijk schimmelvorming maar is te wijten aan kristallisatie van zouten.
3.1. Duurzaamheid van het bouwdeel
Als eerste is er de duurzaamheid van het materiaal. Er moet niet uitgelegd worden dat
water schade aanricht aan materialen. Denk maar aan houtrot en het roesten van staal
met verlies van sterkte als gevolg. Voor deze thesis is vooral de vorstschade aan de
gevelsteen van belang. Een voorbeeld hiervan ziet men in volgende foto.
De oorzaak van deze schade is langdurige blootstelling aan vocht. Doordat water de
eigenschap heeft uit te zetten wanneer het vriest, zal er een volumetoename zijn van de
gevelsteen bij koude temperaturen. Deze volumevergroting creëert een druk in de steen.
Op een bepaald moment zal deze druk te groot worden met bezwijking van de steen of
voeg als gevolg.
Foto 12: Vorstschade aan buitenmuur (bron xvi)
87
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
De volgende zelf getrokken foto van vorstschade is genomen in een ondergrondse
zuiveringsinstallatie te Praag. Door de extreme hoge vochtigheid en de koude, Praag –
Tsjechië – Oost-Europa, heeft dit voor de nodige schade gezorgd.
Foto 13: Vorstschade in ondergrondse zuiveringsinstallatie te Praag
88
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3.2. Uitzicht
3.2.1. Optredende zouten
In zowat elke hoeveelheid opstijgend grondvocht zit er een bepaalde hoeveelheid zouten.
Naast deze zouten, die afkomstig zijn van externe factoren, bezitten de bouwonderdelen
vaak zelf al een bepaalde hoeveelheid zout. Men kan volgende zouten onderscheiden.
1. COURANTE ZOUTEN: SULFATEN, CARBONATEN, …
Dergelijke zouten zijn bijna voor 100% afkomstig van de bouwmaterialen zelf. Wanneer ze
in grote concentraties voorkomen, leidt dit tot beschadiging van de afwerking. Een
gekende voorbeeld hiervan is het loskomen van het schilder- en/of pleisterwerk. Het zijn
deze zouten die voor uitbloeiingen zorgen op de gevelsteen.
Vb.
Reactie met baksteen geeft CaSO4
Na2SO4
Ka2SO4
2. HYGROSCOPISCHE ZOUTEN: CHLORIDEN EN NITRATEN
In tegenstelling tot de courant aanwezige zouten zijn hygroscopische zouten afkomstig
van externe factoren zoals de bodem, afvalwater, meststoffen, enz. Ze absorberen vocht
uit de lucht, zijn onmogelijk te verwijderen door een normale droging van het metselwerk
en vormen, ‘helaas’, geen uitbloeiingen. Dit zorgt er voor dat het onmogelijk is de zouten
droog te verwijderen na de uitbloeiing.
89
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3.2.1.1. Uitbloeiingen
Door de aanwezigheid van zouten in het metselwerk, grondvocht,de reactie van mortel
met de baksteen ,… kan men op de uiteindelijke steen witte nevel, vlokken of harde
korsten aantreffen. Wanneer men dit verschijnsel waarneemt, heeft men te maken met
uitbloeiingen of anders gezegd zoutachtige afzettingen.
Door de capillariteit van het metselwerk weet men dat de steen de mogelijkheid heeft om
water de absorberen en te transporteren. Dit heeft als gevolg dat wanneer het water in
de poriën terecht komt, het de aanwezige oplosbare zouten zal meevoeren. Deze zouten
verplaatsen zich samen met het water doorheen de poriën naar het oppervlak. Hier zal
het water, door warmte, uitdampen met als resultaat dat de zouten achter blijven
(uitkristalliseren).
Bij ‘verse’ metselwerken is de kans op dergelijke uitbloeiingen groter aangezien het
poriënstelsel van de verse mortel nog te weinig uitgebouwd is om te beletten dat water in
de capillairen van de baksteen verdwijnt. Om dit te voorkomen kan met het metselwerk
afdekken tegen regen, dauw, enz.
Meestal zijn het de alkalische en magnesiumsulfaten die voor problemen zorgen. Men
kan ook te maken krijgen met salpeter-uitbloeiingen maar deze komen uitsluitend voor
wanneer er meststoffen in de nabijheid zijn. De zoutplekken kan men eenvoudig
verwijderen door ze weg te borstelen of weg te spoelen.
Opmerking
Soms heeft men in industriehallen te maken met een speciale vorm van uitbloeiing
genaamd zwarte uitbloeiing. Dit is een vorm van uitbloeiing te wijten aan uitstoot van
root. Motoren stoten uitlaatgassen, roet, uit welke SiO2 bevatten. Dit siliciumoxide
reageert met het vocht, H2O, dat in de steen aanwezig is en vormt zo zwavelzuur H2SO4.
Door de roetdeeltjes krijgt het een zwarte uiterlijk.
Bij bakstenen vormt deze vorm van uitbloeiing geen probleem in tegenstelling tot beton.
Bij beton, dat base is, zorgt het zuur voor een daling van de pH.
90
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Dit haalt de passiveringslaag, die rond het hstaal ontstaat, weg met een daling van de
werking beton-staal als gevolg. Het beton rot verder weg waardoor de draagkracht sterk
afneemt en de stabiliteit in gedrang komt.
Men kan uitbloeiingen zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant van het huis
krijgen.
1. BUITENKANT
Foto 14: Uitbloeiingen bij gevelsteen tijdens renovatieproject (bron xxx)
91
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 15: Detail van gevelsteen met en zonder uitbloeiing (bron xxxi)
Foto 16: Uitbloeiingen ten gevolge van opstijgend grondvocht (bron xxxii)
92
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
In het geval van salpeter zal er dus een bepaalde hoeveelheid salpeter aanwezig moeten
zijn om te kunnen kristalliseren. Het is daarom zeer belangrijk dat de muren perfect droog
zijn om mogelijk doordringen van salpeter te vermijden. In de afbeeldingen hieronder ziet
men voorbeelden van het doordringen van salpeter aan de binnenkant.
2. BINNENKANT
Uitbloeiingen kunnen eveneens aan de binnenkant voorkomen. Dit is zichtbaar in
volgende afbeeldingen.
Foto 17: Salpetervlekken t.g.v. vocht (bron xxxiv)
93
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 18: Uitbloeiing - uitbloeiingen t.g.v. opstijgend grondvocht (bron xxxii)
Foto 19: Vochtproblemen door foutieve waterkering (bron xviii)
94
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 20: Schade aan behang door hygroscopische zouten (bron xxxii)
Foto 21: Vochtschade door condensatie (bron xxxii)
95
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3.2.1.2. Uitloging
Uitloging is een verschijnsel dat al te vaak verwisseld wordt met uitbloeiingen.
Uitlogingen komt men tegen aan verticale voegen en kan men herkennen aan de een
witachtige afzetting. Het komt tot staand via een hydratatiereactie die voor het
vrijkomen van kalk, afkomstig van cement, zorgt. Deze vrije kalk reageert met het
koolzuur in de lucht tot calciumcarbonaat.
Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H20
Foto 22: Schade door regendoorslag (bron xxxii)
96
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Met
Ca(OH)2= vrije kalk - gebluste kalk – calciumhydroxide
CO2= koolzuur – koolstofdioxide
CaCO3= calciumcarbonaat
H20 = water - diwaterstofoxide
Wanneer nu de verse mortel in contact komt met water, door beregening, zal het de vrije
kalk meenemen naar het buitenoppervlak van het metselwerk. Daar zal het op zijn beurt
in contact komen met de koolzuur om vervolgens te carbonateren en voor een witte
afzetting te zorgen. Om deze uitlogingen te vermijden neemt men dezelfde
voorzorgsmaatregelen als bij uitbloeiingen (afdekken van het metselwerk tegen regen).
In tegenstelling tot uitbloeiingen is het verwijderen van de witte afzettingen niet zo
eenvoudig omdat deze moeilijk oplossen in water. De kalkkorst kan verwijderd worden
met een zoutzuuroplossing waarbij men er voor moet zorgen dat de voegen dienen
gespaard te blijven. Tevens kan het zuur de gevel aantasten. Het is daarom aangeraden
de gevels goed af te spoelen na behandeling.
Foto 23: Uitloging (bron xxxiii)
97
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Hieronder vindt men een tabel terug waarin men het hygroscopisch gedrag van zouten
kan terug vinden. Men kan zien of een zout hygroscopisch is of niet. Het laat eveneens
zien dat zelfs hygroscopische zouten voor problemen zoals uitbloeiingen kunnen zorgen.
Tabel 4: Het hygroscopisch gedrag van zouten (bron vii)
98
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Intermezzo: Kristallisatie
Hoe verloopt de kristallisatie?
Kristallisatie is een proces dat in twee stappen plaats vindt.
1. NUCLEI VORMING
De nuclei = nucleus = ion- of moleculeaggregaten ondergaan een nucleatie wat de
vorming van een groeikern is. De ionenaggregaten worden continu in de oplossing
gevormd maar vallen steeds uit elkaar. Om als groeikern te kunnen werken, zal er een
bepaalde kritische grootte bereikt moeten worden.
2. VORMING KRISTALLEN
Het atoom moet een bepaalde waarde bereiken om stabiel te blijven. Eenmaal stabiel,
kan het als aanhechtingselement dienen om zo een kristal te vormen.
99
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3.2.2. Schimmelvorming
Schimmelvorming is een zeer ernstig probleem. Het vormt een veel groter probleem dan
de optredende zouten die vrij eenvoudig te behandelen zijn en relatief weinig schade
aanrichten. Het is tevens het bekendste voorbeeld van mogelijke gevolgen van vocht in
een woning. Om nu dergelijke schimmelvorming te krijgen, moeten enkele voorwaarden
van toepassing zijn.
1. De ondergrond bevat voldoende voedingsstoffen voor schimmelontwikkeling.
2. Het oppervlak heeft een voldoende hoge temperatuur en vochtigheid.
3. De bovenstaande voorwaarden moeten gedurende een lange periode voorkomen.
3.2.2.1. De ondergrond bevat voldoende voedingsstoffen voor schimmelontwikkeling.
Niet alle materialen zijn even gevoelig voor de vorming van schimmels. Zo zijn niet-
poreuze materialen als metaal, kunststof,… geen potentiële kanshebber op
schimmelgroei. Doordat ze geen vocht vast houden in hun poriën, zullen de schimmels de
kans niet krijgen om te groeien. Belangrijk is op te merken dat het oppervlakte niet
vervuild mag zijn. Deze vervuiling kan in combinatie met het vocht toch voor
schimmelvorming zorgen. Poreuze materialen zoals bakstenen (maar ook behang)
bevatten zelf al een bepaalde hoeveelheid (hygroscopisch) vocht. De hoeveelheden vocht
die dergelijke materiaal kunnen bevatten, zijn genoeg voor het ontkiemen van schimmels.
De reden waarom men sneller schimmelvorming aantreft bij behangpapier en
houtmaterialen dan bij pleisters, bakstenen, beton,… is hun biologische ondergrond. De
vezels zorgen voor een snellere en betere basis voor de vorming van een schimmel. Ook
al is het verschil vrij klein, in praktijk is het merkbaar.
100
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3.2.2.2. Het oppervlak heeft een voldoende hoge temperatuur en vochtigheid
De bouwfysische voorwaarden voor de ontwikkeling van een schimmel zijn vastgelegd in
een isopleet-diagramma dat hieronder zichtbaar is.
Het diagram geeft de nodige temperatuur en lucht vochtigheid voor een bepaalde
ontwikkelingssnelheid. Uit het diagram kunnen we het volgende afleiden:
1. De optimale groeicondities zijn: RV = 80% bij een temperatuur groter is dan 15°C.
2. Bij lagere temperaturen daalt de schimmelactiviteit
3. Bij een temperatuur lager als 0°C valt de groeiactiviteit helemaal stil.
4. Hoe hoger de relatieve vochtigheid aan het oppervlak, hoe beter en sneller de
schimmels zich kunnen ontwikkelen (bij lagere temperaturen).
Grafiek 13: Isospleet - diagram in functie van de schimmelindex. Voorbeeld: naaldhout (bron xi)
101
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Het laatste punt kan men ook afleiden uit de schimmel-index. Deze geeft een maat voor
de aantasting van het getroffen oppervlak.
Schimmel-index:
0 = geen schimmelontwikkeling
1 = groei-initiatie
2 = matige groei, zichtbaar onder microscoop
3 = zichtbare groei, spoorvorming
4 = schimmelaantasting over 10% van het oppervlak
5 = schimmelaantasting over 50 % van het oppervlak
Uit onderzoek blijkt dat men voor bouwfysische toepassingen een grenswaarde van 80%
opgelegt als maximaal toelaatbare waarde voor de RV aan een constuctie-oppervlak. Dit
is onafhankelijk van de gemeten oppervlakte-temperatuur. Hieruit kunnen we de
volgende voorwaarde afleiden:
φsi = pi
psat(θsi)< 0,8
Met
φsi = relatieve vochtigheid (-)
pi = dampdruk van de binnenlucht (𝑃𝑎)
psat = verzadigingsdampdruk die overeenkomt met een bepaalde temperatuur
(𝑃𝑎)
θsi = temperatuur binnenoppervlak (℃)
We kunnen dus concluderen dat de relatieve vochtigheid aan het oppervlak afhankelijk is
van de condities van het binnenklimaat alsook de temperatuur van het oppervlak. De
temperatuur van het binnenoppervlak is afhankelijk van de thermische kwaliteiten van de
gebouwschil (isolatie, stenen, …) en de manier waarop het oppervlak warmte uitwisselt
met de omgeving.
102
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
We weten reeds dat er oppervlaktecondensatie optreedt waneer het binnenoppervlak
kouder is dan het dauwpunt van de binnenlucht en de luchtvochtigheid aan het oppervlak
de verzadingswaarde heeft bereikt. Oppervlaktecondensatie is dus te vermijden door:
pi ≤ psat(θsi)
De kans dat dit zich voordoet is kleiner dan de kans dat er schimmelvorming optreedt.
Het is om deze reden dat er strengere regels worden opgelegd om schimmelgroei te
vermijden dan om oppervlaktecondensatie. Daarom zal men zich aan volgende eis
houden:
Poreuze materialen:
φsi < 0,8
Niet-poreuze materialen
pi ≤ psat(θsi)
Het vocht vermijden door behandeling en een goede ventilatie zijn de twee belangrijkste
oplossingen voor het vermijden van schimmelvorming.
Foto 24: Schimmelvorming aan muur door opstijgend grondvocht (bron xxxii)
103
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3.3. Economische schade
Zoals reeds aangehaald verstaan we onder economische schade het verlies van energie
door de aanwezigheid van vocht. Hierbij denken we vooral aan vochtige isolatie die een
zeer groot deel van zijn isolatiewaarde verliest. Op deze materie kan men zeer diep
ingaan met berekeningen die het gevolg van vocht, vooral condensatie en in iets mindere
mate de andere vormen, uitrekent. Dit zal echter niet behandeld worden in deze thesis.
Voor verdere informatie omtrent deze berekeningen verwijs ik naar de cursus Bouwfysica
I – deel II – vochtbeheersing in gebouwen.
Om toch iets aan te halen omtrent dit energieverlies, ,wat betreft het metselwerk, dit
kleine stukje hieronder waarbij men de lambda waarde van het metselwerk herberekent.
De warmtegeleidingscoëfficiënt: λ-waarde van een materiaal in W/mK.
Hoe groter de waarde, hoe beter het materiaal de warmte geleidt.
Omdat we een materiaal thermisch moet isoleren om de nodige warmte bij te houden is
het van belang dat de λ-waarde zo laag mogelijk is. Hoe kleiner de waarde, hoe slechter
het de warmte geleidt. Zo hebben isolerende materialen zoals PUR (Polyurethaan) en
minerale wol en lage warmtegeleidingscoëfficiënt terwijl koper en aluminium een grote λ-
waarde bezitten. Voor dit onderzoek is het binnenspouwblad, opgebouwd uit een
snelbouwsteen (0,5 W/mK), maar vooral het buitenspouwblad dat opgebouwd uit zwaar
metselwerk (1,1 W/mK) van belang.
Vroeger werden alle huizen opgebouwd uit een dubbele buitenmuur. Het principe
spouwmuur in combinatie met een snelbouwsteen was nog niet bekend en zeker niet
ingeburgerd. Het is dus enkel van belang om te kijken naar de thermische eigenschappen
van een baksteen.
Een wand in metselwerk bevat 2 elementen: voegen en de baksteen zelf. Om nu de
uiteindelijke λ-waarde te bekomen van de hele wand rekent men volgende formule uit:
λU = λUsteen. Asteen
�Asteen + Amortelvoeg�+ λmortelvoeg. Amortelvoeg
�Asteen + Amortelvoeg� �W
m. K� �
104
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Dat vocht voor energieverlies zorgt bewijst volgende foto. Deze toont hoe men
vochtproblemen kan opsporen met behulp van infraroodmetingen. Door het verschil in
temperatuur en dus in kleur, ziet men waar het vocht zich bevindt en voor problemen
zorgt.
Foto 25: Vochtlekken opsporen aan de hand van infraroodcamera (bron xviii)
105
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Een zeer duidelijk voorbeeld is dit geval van opstijgen grondvocht waarbij men de
warmte-index naast de foto heeft. Men ziet het enorme temperatuursverschil tussen een
normale, droge wand en een vochtige. Er ontstaat een grote koudebrug!
Opmerking
GEZONDHEID
Naast problemen voor het materiaal, zorgt vocht tevens voor gezondheidsproblemen. Zo
kan vocht zorgen voor een toename van allergische klachten alsook een stijging van
astma bij personen die in een ouder huis, met vochtproblemen, wonen. De organismen,
schimmels, huisstofmijten en zilvervisjes, welk zich aangetrokken voelen tot vochtige
omgevingen verspreiden allergenen. Vooral bij mensen met een reeds chronische
aandoening van de luchtwegen merkt men meer klachten aan de luchtwegen. Daarnaast
ondervinden mensen met reumatische aandoeningen ook extra klachten. Er is dus een
verband tussen de gezondheid en het voorkomen van vocht.
Foto 26: Energieverlies door opstijgend grondvocht in muur (bron xxxii)
106
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4. Oplossing Bij de behandeling van vocht moeten men twee procedés onderscheiden:
1) De behandeling van de aanwezige zouten en de daarbij horende problemen
2) De permanente behandeling tegen het terugkeren van het opstijgende vocht.
Deze behandeling kan op verscheidene manieren gebeuren. Zo kan de toegepaste
techniek gebaseerd zijn op mechanische of fysische principes maar eveneens zijn
chemische, elektrische of andere principes van toepassing.
4.1. Optredende zouten
In het hoofdstuk van gevolgen hebben we het gehad over optredende zouten en hun
afkomst. Dit kan natuurlijk ook opgelost of vermeden worden op verscheidene manieren.
4.1.1. De mortel
Als eerste kan men aanpassingen doen aan de gebruikte mortel met name in de
samenstelling van de mortel. Het gebruiken van een aangepaste mortel is daarom
vanzelfsprekend. Hierbij kan men verschillende componenten vervangen of verbeteren
zoals:
Het vermijden van cementen die veel sulfaten bevatten.
Oppassen met het gebruiken van hulp(bind)middelen
Gebruik zuiver water
Deze aanpassingen kunnen het aantal uitbloeiingen sterk verminderen.
107
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.1.2. Het metselwerk
Daarnaast kunnen er nog aanpassingen gedaan worden aan het metselwerk zelf. De beste
manier om uitbloeiingen te voorkomen is het beschermen van gebruiken bakstenen
tegen neerslag of natte grond door ze te bedekken met een folie. Daarnaast kan men om
zowel uitloging als uitbloeiing te vermijden het metselwerk beschermen met een folie.
Metselen in regenachtige omstandigheden is eveneens af te raden.
Naast uitloging en uitbloeiing kan men te maken krijgen met uitharding en dit ten gevolge
van het te lang wachten vooraleer men opnieuw metst. Bij droog en warm weer kan men
de muur best eerst bevochtigen om hydratatie te vermijden.
108
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.2. Ventilatie
Ventilatie is een zeer goede methode om vochtproblemen op te lossen. Het is een
techniek die er niet voor zal zorgen dat problemen zoals opstijgend vocht definitief
opgelost worden maar andere aangehaalde problemen zoals oppervlaktecondensatie
kunnen wel sterk verminderd worden. Tevens wordt de kans op schimmels, mogelijk
veroorzaakt door constructieve oorzaken, verminderd door een degelijke en accurate
ventilatie.
Definitie
Ventilatie: ven·ti·la·tie, de ventilatie (vrouwelijk), de ventilaties
Het verwijderen van bedorven en het inbrengen van verse lucht
De definitie volgens het WTCB gaat als volgt:
“Ventilatie is de luchtverversing in vertrekken of ruimten waarin mensen verblijven, die tot
stand komt door lucht aan te voeren uit de buitenomgeving.”
De energieprestaties(EPB) van een gebouw zijn niet enkel afhankelijk van de geplaatste
isolatie en het daarbij hordende K-peil. Ventilatie heeft een niet te onderschatten rol.
Daarnaast is een goede ventilatie van cruciaal belang tegen het vermijden van
vochtproblemen. De EPB-regelgeving omvat dus:
Energiepresaties: Het stimuleren van het luchtdicht bouwen om zo
ongecontroleerde en ongewenste infiltraties te beperken.
Binnenklimaat van gebouwen: Een minimale capaciteit van
luchtdebiet voorzien om zo voldoende kwalitatieve lucht te garanderen.
109
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
Het ventilatiesysteem oefent zelf ook een invloed uit op de energieprestaties van het
gebouw. In de winter draagt de toevoer van koudere buitenlucht bij aan warmteverlies.
In dit deel over ventilatie zal de rol van verschillende actoren bij de installatie van een
ventilatiesysteem besproken worden maar omdat ventilatie een eenvoudige manier is om
vocht te bestrijden, te voorkomen, zal er eveneens theoretischer op in gegaan worden.
4.2.1. Vocht- en ventilatiebalans
Zoals iedereen wel al eens gemerkt zal hebben, produceert een bewoner van een gebouw
een bepaalde hoeveelheid vocht. Dit doet het op verscheidene manier zoals ademhaling,
wassen, koken, strotbad of bad, … .Gemiddeld wordt de productie van een gezin van vier
personen geschat op een 5 tot 10 kg vocht per dag.
Wanneer er naar industriële toepassingen gekeken wordt, ziet men dat deze
hoeveelheden aanzienlijk hoger liggen dan een gezinswoning. Hier hangt de
geproduceerde hoeveelheid af van het productieproces. Om nu deze waterdamp te
kunnen afvoeren, moet men er voor zorgen dat er een convectieve dampstroom kan
plaats vinden. In voorgaande is er bewezen dat de dampstroom te klein is om te kunnen
diffunderen door de bouwschil. Het is door middel van het plaatsen van een
ventilatievoorziening dat er voor dergelijke dampstroom gezorgd kan worden.
Convectie: Warmtestroommechanisme dat tot stand komt door een
verschil van temperatuur tussen verschillende locaties. Het verschil van
temperatuur zorgt op zijn buurt voor een verschil in luchtdichtheid welk een
rechtstreeks gevolg heeft op de druk. Door het verschil in druk en de eigenschap
van de natuur om steeds in evenwicht te willen zijn, zal er een drukgradiënt
ontstaan tussen de locaties. Hierdoor gaat de lucht stromen en dit van de plaats
met de hoogste druk naar deze met de laagste druk.
110
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Het bekendste voorbeeld van een convectieve stroom is dit van hoge en lage drukgebied
in de natuur met de daarbij horende weersomstandigheden.
Zoals reeds geweten wordt damptransport bepaald door een massa-evenwicht. De
stationaire massabalans in een gebouw wordt als volgt geschreven (uitgedrukt in kg/s of
kg/h):
Gp + Gv,in = Gv,uit + Gd + Gc
Met
Gp = geproduceerde dampstroom in gebouw (kg s⁄ )
Gv,in = door ventilatie aangevoerde dampstroom (kg s⁄ )
Gv,uit = door ventilatie afgevoerde dampstroom (kg s⁄ )
Gd = door diffusie afgevoerde dampstroom (kg s⁄ )
Gc = condensatiestroom op de binnenoppervlakken met een temperatuur lager
dan het dauwpunt van lucht (kg s⁄ )
Figuur 20: Convectie in de natuur (bron xliv)
111
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
De dampdiffusie en condensatiestroom worden verwaarloosd om hierboven vermeldde
reden, zeker in stationaire toestand.
Gp + Gv,in = Gv,uit
Gp = Gv,uit − Gv,in
De grootte van het verschil tussen de afgevoerde en aangevoerde dampstroom hebben
we reeds gezien in de paragraaf over convectief damptransport.
Gv = Ga. ξa. p
De netto afgevoerde dampstroom wordt:
Gv,uit − Gv,in = Ga. ξa. p = Ga. ξa. (pi − pe) = 1
3600×
n VRvTi
× (pi − pe)
Hieruit kunnen we de resulterende dampdruk, die zich in het gebouw voordoet,
berekenen.
pi = pe + �RvTin V
× Gp�
Met
n = ventilatievoud (1 h⁄ )
V = gebouwvolume (m3)
Gp =vochtproductie (kg s⁄ )
pe = resulterende dampdruk buiten het gebouw (Pa)
Ti = Temperatuur in het gebouw (in Kelvin)
Rv = RT = de gasconstante voor waterdamp = 462 J/kgK
112
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Aan de hand van deze vergelijking kunnen er enkele belangrijke conclusies getrokken
worden.
1. In een gebouw is de lucht steeds vochtigere dan buiten.
2. Wanneer een gebouw onbewoond is, kan er geen vocht geproduceerd worden en
zal de gemiddelde dampdruk binnen gelijk zijn aan de dampdruk buiten want
Gp = 0 dus Gv,in = Gv,uit.
3. Bij eenzelfde ventilatievoud n en vochtproductie Gp zal de dampdruk bepaald
worden door het volume van het gebouw. Bij kleinere woningen is de dampdruk
groter dan bij grotere woningen. Zo zal mijn in sociale woningen (gerenoveerde
woningen zijn ook, vaak, kleiner omwille van het beperkte budget datmen
vroeger had) vaker problemen hebben met vocht door een slechtere ventilatie
dan bij grotere woningen.
4. Door een gebouw te ventileren daalt de dampdruk en dus de kans op
vochtproblemen. Het ventilatievoud is het aantal malen men ventileert per uur.
Dit ventilatievoud kan men verband brengen met de resulterende dampdruk in
het gebouw pi. Een ‘logische’ redenering zou zijn dat de resulterende dampdruk
blijft dalen wanneer men het aantal malen vergroten maar uit proeven blijkt dit
niet het geval te zijn. Men ziet dat het verband hyperbolisch verloopt wat
betekent dat bij een klein ventilatievoud( n < 0,5/h) men een verandering in
ventilatiedebiet heeft welk op zijn beurt een grote invloed heeft op de dampdruk
binnen. Wanneer het ventilatievoud verhoogt (n > 1/h) heeft men bij dezelfde
verandering in ventilatiedebiet nog nauwelijks een verandering in de heersende
dampdruk. Het aantal ventileren zorgt dus niet voor een sterkere daling want:
Het wilt niet zeggen dat wanneer de dampdruk daalt door een toenemende
ventilatievoud de relatieve vochtigheid eveneens evenredig zal afnemen. De
relatieve vochtigheid is zoals geweten afhankelijk van de temperatuur in het
gebouw. Wanneer de verwarmingstoestellen niet voldoende verwarmen om bij
intensieve ventilatie de temperatuur constant te houden, dan zal de
resulterende temperatuurafname een stijging van de relatieve vochtigheid met
zich meebrengen. Vaker ventileren zorgt dus voor een nulproces !
113
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Grafiek 14: druk in het gebouw i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi)
Grafiek 15: Saturatiedruk bij bepaalde temperatuur i.f.v. ventilatieveelvoud
(bron xi)
Grafiek 16: RV i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi)
114
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
Uit de vergelijking voor resulterende dampdruk in een gebouw kan men afleiden dat het
dampdrukverschil tussen binnen en buiten gedurende het hele jaar constant is, dit is
echter niet het geval. Uit proeven is namelijk gebleken dat het dampdrukverschil sterk
afhankelijk is van de heersende buitentemperatuur.
Hoe hoger de buitentemperatuur → hoe kleiner het dampdrukverschil tussen binnen
en buiten.
Hoe lager de buitentemperatuur → hoe groter het dampdrukverschil tussen binnen en
buiten.
Uit de formule blijkt dat dit niet het geval is. De temperatuur is rechtevenredig met het
dampdrukverschil pi − pe maar het bewonersgedrag en de hygrische traagheid van het
gebouw zorgen voor een omgekeerd evenredig verband. Het is namelijk evident dat bij
warmer weer de bewoner de ramen en deuren meer gaat gebruiken om te ventileren, om
te verfrissen, door deze geopend te laten. Daarbij komt nog eens dat ze vochtige
activiteiten gaat vermijden. Zo zal men de was buiten ophangen en gaat men het koken
van warme maaltijden vervangen door koude, verfrissende gerechten.
4.2.2. Waarom
1. De kans op condensatie en schimmelvorming is kleiner
2. De luchtkwaliteit in het gebouw doen toenemen
3. Er voor zorgen dat er steeds voldoende (verse) lucht aanwezig is in het gebouw
met als doel een verbetering van de prestaties van een verbrandingstoestellen
zoals kachels
De hierboven vernoemde punten hebben alle drie effect op de verhoging van het
comfort, luchtkwaliteit en de gezondheid. Naast aanvoer speelt afvoer een niet te
onderschatten rol. Zo is een goede afvoer noodzakelijk voor het verwijderen van interne
polluenten (vervuiling) zoals vochtigheid, geuren, … afkomstig van menselijke activiteiten,
het metabolisme en bepaalde materialen. Vooral het vermijden van vochtschade en de
hieraan verwante schadelijke schimmelvorming is van cruciaal belang.
115
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.2.3. Hoe
De meest doeltreffende manier voor het zorgen van luchtverversing is het installeren van
een ventilatiesysteem. Dit zorgt op vlak van energieverbruik en luchtkwaliteit voor de
beste resultaten. Volgend schema geeft duidelijk weer hoe goede ventilatie gerealiseerd
wordt.
Lucht op gecontroleerde wijze naar plaats brengen
↓
voldoende debiet van goede lucht garanderen
↓
energieverbruik wordt beperkt
↓
comfort in winter garanderen
Opmerking
Infiltraties door onvolkomenheden in de bouwschil moeten ten alle tijden vermeden
worden. Het is dus geen efficiënte manier van ventileren net zoals het openen van ramen
dit niet is.
116
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.2.3.1. Ventileren zoals vroeger
Vroeger bestonden er nog geen gespecialiseerde technieken zoals er tegenwoordig
bestaan voor het ventileren van gebouwen. Het ventileren gebeurde via kieren, spleten of
open voegen die zich in en rond het schrijnwerk (ramen en deuren) bevonden ook wel
natuurlijke ventilatie genoemd. Dit heeft nadelen voor de uiteindelijke warmte in het
gebouw. Het openen van ramen en deuren is dus geen goede vorm van ventileren. Het
heeft alleen maar nadelen (afkoelen van de kamer, tochtproblemen,…).
Een juiste balans voor het ventileren van een woning is zeer moeilijk te vinden. Sommige
worden te fel geventileerd, andere te weinig. Daarom zijn controleerbare voorzieningen
voor aan- en afvoer tegenwoordig overal te vinden. Om degelijk gecontroleerd te kunnen
ventileren, moeten alle mogelijke ongewenste vormen van tocht vermeden worden
m.a.w. het gebouw moet luchtdicht zijn. Een goede luchtdichtheid leidt eveneens tot een
betere woonkwaliteit wat zeer belangrijk is bij renovatieprojecten waar de heersende
wooncondities verbeterd moeten worden.
4.2.3.2. Ventilatiestrategie
Een goed ventilatiesysteem moet voldoen aan twee belangrijke punten.
1. Het belangrijkste is dat een aantal technische voorzieningen aanwezig moeten zijn
om het comfort te garanderen. Daarnaast moet de bewoner instaat zijn om zijn
eigen comfortcondities te bepalen en deze wanneer hij maar wilt aan te passen
naar zijn behoeftes. Men heeft een controleerbare ventilatievoorziening nodig die
de mogelijkheid biedt om zowel een basisventilatie als intensieve of piekventilatie
te voorzien in speciale omstandigheden.
2. Een goede luchtdichtheid is belangrijk om het energieverbruik te beperken alsook
om de kansen op tochtproblemen te beperken. Zoals rechts gezegd is luchtdicht
bouwen een must.
117
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.2.4. Basisprincipes
Men weet dat de EPB-regelgeving een onderscheid maakt tussen residentiële en niet-
residentiële gebouwen maar voor ventilatie zijn de basisprincipes omtrent ventilatie voor
beide gelijk. De basisprincipes worden hieronder in afbeelding weergegeven.
Figuur 21: Mogelijk toepasbare ventilatiestrategieën (bron xxxv)
118
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
In woorden:
1. Lokalen die langdurig door personen worden gebruikt en waar de vervuiling niet
te groot is, worden voorzien van buitenlucht.
2. In Lokalen waar er aanzienlijke luchtvervuiling plaatsvindt, wordt er voor gezorgd
dat de vervuiling naar buiten wordt afgevoerd.
3. Lucht kan doorgevoerd worden via doorstroomopeningen in binnendeuren en –
muren en of via doorstroomruimten zoals hallen en traphallen. Dit gebeurt vanuit
de kamer waar verse lucht wordt aangezogen naar de gewenste ruimte toe.
Daarnaast kan de aan- en afvoer op 2 manieren gebeuren: natuurlijk of mechanisch. Dit
zorgt ervoor dat men 4 types van ventilatie krijgt.
A. Natuurlijk – Natuurlijk
B. Mechanisch – Natuurlijk
C. Natuurlijk – Mechanisch
D. Mechanisch – Mechanisch
119
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.3. Onderkappen
Om het probleem van opstijgend vocht goed aan te pakken en het definitief op te lossen
bestaan er twee mogelijke manieren: onderkappen met een waterdicht membraan en
injecteren met vochtwerende producten. Beide worden in horizontale richting
aangebracht over de volledige lengte van de muur en bevinden zich net boven het
vloerniveau. Het is van belang dat het blokkeren van het opstijgend vocht overal boven
het niveau van de grond, die rechtstreeks in contact staat met het metselwerk, en boven
het niveau van de afgewerkte binnenvloer gebeurd.
Alvorens de werken kunnen beginnen wordt het aanwezige pleisterwerk verwijderd. Het
is niet noodzakelijk om het volledige pleisterwerk te verwijderen, maar men moet toch 40
à 50 cm boven de grootste stijghoogte, gemeten in de muur, vrijwaren. Dit om schade
aan de afwerking of hygroscopische effecten te vermijden. Wanneer men het oude
pleisterwerk niet zou verwijderen kunnen de zouten, die aanwezig zijn het metselwerk en
tijdens het drogen naar het oppervlak kunnen migreren, schade aanrichten.
Foto 27: Onderkappen in praktijk (bron xlvi)
120
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.3.1. Technieken
Een dichtingsmembraan of diba wordt bij nieuwbouw woningen onmiddellijk geplaatst bij
het metselen van een muur. Bij de meeste renovatieprojecten is deze diba dus niet
aanwezig. Om nu toch dergelijk membraan te plaatsen kan men onderkappen of
onderzagen. Het is belangrijk dat het plaatsen van het membraan over de volledig te
behandelen zone gebeurd. Welke vormen kan nu dergelijk dichtingsmembraan
aannemen:
- Membraan (zwarte folie, diba)
- Platen
- Hydraulische of harshoudende waterwerende mortel
Het gebruikte materiaal bepaalt tevens welke uitvoeringsmethode men gaat gebruiken.
Men kan vier verschillende technieken aanwenden.
4.3.1.1. Soepele folie
Zoals reeds gezegd wordt de folie over heel de dikte van de muur geplaatst in de sleuf die
onderaan in het metselwerk wordt aangebracht. Een voorbeeld hiervan ziet men
hieronder. Om geen stabiliteitsproblemen te krijgen is het belangrijk dat het werk
stapsgewijs gebeurt over een maximale afstand van 1 meter. Nadat de sleuf gemaakt is
en de soepele folie geplaatst, gebruikt men een snelhardende mortel om de muur terug
te metselen. Hierna kan men pas de volgende sleuf maken en het proces herhalen
.
121
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.3.1.2. Stijve of halfstijve schermen; onderzagen
In tegenstelling tot de soepele folie moet men niet in stappen werken maar kan men
continu werken. Dit is mogelijk omdat men gebruik maakt van een wagentje waar een
(diamant)zaag of slijpschijf op gemonteerd staat. De afdichting wordt onmiddellijk
geplaatst alsook de spieën. Dergelijke spieën dienen om de stabiliteit te garanderen. De
spieën worden niet opnieuw gebruikt. Ze worden achtergelaten tijdens het dichten met
de verstevigde mortel.
Figuur 22: Het fasegewijs plaatsen van dichtingsmembraan (bron vii)
Foto 28: Aanbrengen van soepele folie langs buitenzijde met behulp van onderzaging
(bron xxxvi)
122
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 29: Machine welk de inslijping maakt (bron xxxvi)
Foto 30: Spieën geplaatst na het maken van de gleuven (bron xxxvi)
123
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 31: Aanbrengen van stijf membraan (bron xxxvi)
Foto 32: Eindresultaat na aanbrengen stijve folie met behulp van onderzaging (bron xxxvi)
124
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Na het onderkappen van een muur heeft men een vochtwerend scherm aangebracht. Een
theoretisch perfect aangebracht membraan, meestal onmogelijk door onderkappen, ziet
er als volgt uit:
Figuur 23: Theoretisch perfect geplaatst vochtwerend scherm (bron xlv)
125
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.3.1.3. Vochtwerende hydraulische of harsmortel
Ook wel het procédé van Massari genoemd. Bij dit procédé boort men in twee fasen een
reeks overlappende gaten in de te behandelen muur. De tweede boring vindt pas plaats
nadat de eerste reeks gaten gedicht zijn met een waterwerende mortel. Het is eveneens
belangrijk dat deze mortel verhard is alvorens opnieuw te boren.
4.3.1.4. Roestvrije metalen golfplaten
Gekend als het procédé van Shöner Turm. Bij deze manier van plaatsen van een
membraan is zagen niet van belang voor het plaatsen van de dichting. De golfplaat wordt
met een pneumatische trilvijzel in de muur getrild over de ganse lengte van de te
behandelen muur. Belangrijk is dat de muur een goede stabiliteit heeft, wat niet zo
vanzelfsprekend is bij oudere woningen. Pneumatisch duwen in combinatie met trillen
zorgt voor een grote last.
Figuur 24: Procédé van Turm (bron vii)
126
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Wanneer deze technieken goed worden uitgevoerd kan het plaatsen van dergelijke
dichtingsmembraan beschouwd worden als een definitieve oplossing. Een nadeel is wel
dat het droogproces niet versneld wordt en dit in tegenstelling tot sommige injecties (zie
volgend onderdeel omtrent injecties). Daarnaast moet de te behandelen muur (liefst)
langs twee kanten bereikbaar zijn, kan het kappen en zagen het metselwerk permanent
beschadiging en veroorzaakt trillen of kappen lawaai en hinder voor de buren.
127
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.4. Vochtwerende injecties
4.4.1. Wat
Zoals reeds aangehaald kan men opstijgend grondvocht bestrijden door injecties. Men
kan twee soorten van injecties onderscheiden:
1. poriënvullende producten.
2. Vochtwerende producten
De indeling is gemaakt a.d.h.v. hun werking. Er zijn verscheidene methodes voor het
aanbrengen van deze producten. Zo kan men gebruik maken van de zwaartekracht
(diffusie), door transfusie (druppelen) of door het injecteren onder middelhoge of lage
druk.
Om te beginnen wordt de werkingsmethode eenvoudige omschreven. Vochtwerende en
poriënvullende producten worden zo dicht mogelijke boven de grond ingebracht om er
voor de te zorgen dat de gehele doorsnede van de muur een zone vormt welk capillaire
vochtopstijging verhindert.
4.4.2. Poriënvullende producten
Zoals de naam het zelf al verraadt, zal het product de poriën vullen met een hydrofobe
stof. Daarvoor zal het product het water dat aanwezig is in de poriën verdingen, de holtes
in het metselwerk vullen en uitharden tot men een ondoordringbare vochtbarrière heeft.
Uit laboproeven van het WTCB blijkt dat dergelijke producten een matig tot slecht
resultaat behalen omdat de migratie in vochtige materialen zeer moeizaam verloopt.
Daarnaast heeft het nog een nadelig bijwerking genaamd carbonatatie wat voor
uitbloeiingen en vlekvormingen aan het oppervlak zorgt.
De carbonatie is van dezelfde vorm als bij uitbloeiingen (zie hoofdstuk 3 gevolgen).
Doordat het water door het product verdrongen wordt naar het oppervlak, neemt het de
aanwezige zouten mee naar het oppervlak. Hier zorgt het voor de gekende uitbloeiingen
en salpetervlekken.
128
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Voor meer informatie over het onderzoek naar deze bijwerking verwijs ik naar het
onderzoek van Luc Schueremans “Afdichting – hydrofobering”uitgevoerd in en vanuit de
KUL.
Voor de volledigheid zullen de belangrijkste producten opgesomd worden en dit door te
kijken op welke basis deze gemaakt zijn:
Acrylamiden (op waterbasis)
Bitumineuze emulsies
Alkalische silicaten (op waterbasis)
Fluosilicaten (op waterbasis)
Naast de slechte labresultaten zorgt deze extra nadelige bijwerking ervoor dat de keuze
volledig naar vochtwerende injecties gaat. Daarom zal deze methode diepgaander
besproken worden.
4.4.3. Vochtwerende producten
Zoals het begrip zelf zegt, verweert de aangebrachte laag zich tegen opstijgend vocht. Het
houdt het vocht tegen en maakt het uitdampen van het aanwezige vocht mogelijk.
Concreet kan men het doel van deze producten als volgt definiëren:
“Een vochtwerende injectie heeft als doel het geabsorbeerde en opstijgende water te
beperken en tegelijkertijd de drogingsmogelijkheden van de materialen te beïnvloeden.”
Het afweren van het water doen ze door de oppervlakte-energie van de poriën (± 80
mN/m = hoog = wateraantrekkend), in de gevelstenen en voegen, te verlagen. Door het
verlagen van de oppervlakte-energie neemt het waterafstotend karakter toe en kan het
opstijgend grondvocht niet langer door. Voor meer info over deze oppervlakte-energie,
zie hoofdstuk 1 probleemstelling; 1.2.4.2. Capillaire vochttransport.
Vochtwerende producten kunnen onder verschillende vormen voorkomen. Zo heeft men
gels, crèmes en producten op waterbasis. Elk van deze stoffen heeft specifieke
eigenschappen die men terug kan vinden in de technische fiches.
129
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Wat het meeste opvalt wanneer men deze fiches leest, is hun toe te passen hoeveelheid.
Deze varieert van soort tot soort en is afhankelijk van de hoeveelheid actieve stoffen het
product bevat. Zo zal de toe te passen hoeveelheid bij waterdragende producten
(injectiehyrdo) veel groter zijn dan deze bij gels (Humabloc) of crèmes (injectiecrème)
omdat deze producten een lagere hoeveelheid aan actieve delen bezitten.
De belangrijkste vochtwerende producten zijn:
Monomere siliconen = silanen (op oplosmiddelbasis)
Oligomere siliconen = siloxanen (op oplosmiddelbasis)
Polymere siliconen (op oplosmiddelbasis)
Siliconaten (op waterbasis)
Intermezzo: Chemische eigenschappen producten
Om toch enig beeld te hebben van de chemische bestanddelen worden de belangrijkste
bestanddelen verduidelijkt.
In de gebruikte producten zitten heel wat chemische actieve bestanddelen en dit voor de
polymerisatie. Zo heeft men silanen, siloxanen, kaliumsiliconaten, aluminiumstearaat en
fluorcopolymeren. De polymerisatie is het belangrijkste proces in de vorming van een
vochtwerend scherm.
Polymerisatie: Reactie waarbij er polymeren aan elkaar hechten om
een langere keten te creëren.
In het geval van vochtwerende injecties heeft de polymerisatie als doel het vormen van
de vochtwerende laag. Indien dit proces zich niet voltrekt op een correcte en snelle
manier, zal het vochtscherm zich niet gevormd worden, heeft men geen hydrofobe laag
en zal de muur niet bestand zijn tegen het optrekkende grondvocht (capillaire absorptie).
130
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Hieronder ziet u een voorbeeld van een polymerenketen.
A. Silaan = monomere siliconen.
Een monomeer is een enkelvoudige chemische verbinding. Bij silaan is het
hoofdbestanddeel silicium net zoals bij siliconen.
Silicone: Anorganische verbinding die bestaat uit een silicium
bestanddeel en zuurstofatomen.
Silaan is dus een siliciumverbinding met als brutoformule SiH4. Een belangrijke
eigenschap van silaan is dat het onoplosbaar is in water. Door deze hydrofobe eigenschap
is de laag vochtafstotend. Daarnaast kan het polymeriseren en dus een polymerenketen
maken met andere woorden over een grote afstand één geheel vormen. Het heeft
eveneens het voordeel dat het door zeer fijne capillairen kan dringen. Zijn nadeel is dat
het slechts onder bepaalde omstandigheden optimaal kan reageren. In niet optimale
omstandigheden gaat er een groot deel van de actieve stoffen verloren.
Figuur 25: Voorbeeld van polymeren keten. Hier: PVC of polyvinylchloride (bron xlii)
131
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
B. Siloxaan = oligomere siliconen.
Oligomeer: Chemische verbinding door een aaneenschakeling van kleine
hoeveelheid monomeren.
Bij siloxaan is dit een aaneenschakeling van afwisselende silicium- en zuurstofatomen.
Naast de zuurstofatomen draagt het siliciumatoom nog één of twee (of drie wanneer het
siliciumatoom zich op het uiteinde van een molecuul bevindt) organische groepen.
Men kan de Si-O-verbinding beschouwen als de ruggengraat waar de organische groepen
op gebonden zijn. Het is de lengte van deze ruggengraat, de aard van de binden groepen
aan de siliciumatomen en/of de gemaakte verbindingen, welk de eigenschappen van het
siloxaan bepalen.
Siloxanen zijn vloeibaar of elastomeren en worden o.a. gebruikt in siliconenrubbers. Het
zijn deze siliconenrubbers welk in de vochtwerende injecties zitten en daar hun werking
dienen als hydrofoob element.
Na het aanbrengen van de zwak gepolymeriseerde moleculen reageert het tot een
siliconenhars waarbij weinig actieve stof verloren gaat. Het heeft als voordelen dat de
polymerisatie veel minder delicaat is en dat het weinig beïnvloed wordt door de
ondergrond waarin het wordt aangebracht.
Opmerking
Silicium is een belangrijk materiaal. Het zorgt voor een goede binding van allerhande
silaan-, siloxaan- en siliconenverbindingen. Het zit ook in de kalkzandstenen wat de
verbinding vergemakkelijkt.
132
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.4.4. Het aanbrengen van het product
Alvorens de werken kunnen starten is men verplicht, net zoals bij het onderkappen, een
bepaalde hoeveelheid pleisterwerk te verwijderen en dit om de mogelijke hygroscopische
effecten te vermijden.
Voor het inbrengen van het product boort men eerst gaten in de muur. De tussenafstand
tussen ieder gat, hart-tot-hart, wordt algemeen aangenomen van 80mm tot 120mm. Dit
is afhankelijk van het verspreidingsgedrag van het product maar meestal situeert het zich
tussen deze twee afstanden.
Foto 34: Aanbrengen van boorgaten (bron xxxvii)
Foto 33: Verwijderen van pleisterwerk alvorens boorgaten en injecties aan te
brengen (bron vii)
133
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
In figuur vorm ziet er dit als volgt uit:
Daarnaast kan men de gaten langs binnen- of buitenzijde boren. Omdat, meestal, aan de
binnenzijde nog een afwerkingslaag onder de vorm van bepleistering of isolatie met
gyproc-wand komt, verkiest men om aan de binnenzijde te boren. Meestal wordt er in de
voeg geboord omdat deze later opnieuw gedicht kan worden met mortelspecie en
omwille van zijn capillariteit.
Die diepte van het boren bedraagt 2/3 à 3/4 van de muurdikte. Het boren gebeurd schuin
of lateraal en/of naar onder. Dit om het absorptieoppervlak te vergroten en zo de kans op
een goede vochtwerende laag te vergroten. Daarnaast is de kans dat het product uit het
boorgat loopt veel kleiner.
Figuur 26: Vooraanzicht bij injecties (bron xxxviii)
134
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Figuur 27: Afstanden voor het correct aanbrengen van injecties (bron vii)
Foto 35: Aanbrengen van vochtwerende injecties in muur (bron xxxix)
135
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.4.4.1. De hoeveelheid
Over de te gebruiken dosis van een product zijn er nog steeds enkele vragen. Door de
producenten van het product wordt er steeds een richtwaarde meegegeven. Hierbij kan
men zich de vraag stellen of dit wel een correcte hoeveelheid is of louter een
verkoopstechniek. Over deze vraag zal er niet verder uitgewijd worden. Men kan voor het
bepalen van de nodige dosis volgende eenvoudige formule toepassen:
Q(l) = muurlengte (m) × muurdikte (m) × c
De laatste factor c is een variabele coëfficiënt tussen de 10 en 20 en dit in functie van de
homogeniteit van de te behandelen muur. Indien het metselwerk homogeen is, gebruikt
men factor 10. Indien het metselwerk veel scheuren en holtes bevat vermenigvuldigd
men met factor 20. Meestal rekent men met de gouden middenweg nl. 15.
Verdere specificaties over de juiste dosis van het product zijn niet echt van toepassing. Dit
zijn factoren afhankelijk van het gebruikte product en de ervaring van de aannemer. In
deze thesis worden producten van FTB-Remmers gebruikt. Alle nodige specificaties over
de producten zijn terug te vinden in de technische fiches welke men in bijlage kan vinden.
In de proeven die uitgevoerd zijn, gaan we uit van de hoeveelheden opgegeven door de
fabrikant.
Op deze hoeveelheden hebben we een verdunningsfactor toegepast om de hoeveelheid
in de boorgaten te krijgen. Voor extra info over de producten, zie producten 4.5.3.3. De
producten.
4.4.4.2. De druk
Over dit onderdeel van de behandeling gaat een deel van deze thesis. Uit het TV 210 van
het WTCB kunnen we volgende waardes halen: 0,05 – 0,6 MPa = 0,6 tot 6 bar. Bij het
WTCB komen verscheidene producenten beweren dat wanneer ze injecteren onder druk,
het proces beter verloopt ! De vraag die we ons moeten stellen is of het verhogen van de
druk het resultaat verbetert of niet. Een antwoord op deze vraag volgt verder in deze
bundel.
136
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
We hebben het enkel gehad over injecteren onder een bepaalde druk maar naast deze
techniek bestaan er nog twee, sterk op elkaar lijkende, methodes.
Diffusie: Het product wordt in potjes aan de muur gehangen waardoor de
verspreiding door middel van diffusie zal gebeuren.
Transfusie: Identiek als diffusie enkel druppelt het product in het boorgat
waardoor de diffusiesnelheid beperkt wordt.
4.4.5. Verspreidingsmethode
Het water dat in de muur terecht komt, komt er door capillariteit. Het is deze capillariteit
die eveneens voor de verspreiding van het product zorgt. Gels en crèmes maken gebruik
van het reeds aanwezige water. Daarnaast heeft de zwaartekracht nog enige invloed op
de verspreiding van het product (in verticale richting).
Foto 36: Diffusiemethode (bron xl)
137
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.4.6. Doeltreffendheid
Naast de vraag over druk hebben we een tweede grote vraag die wij ons stellen :”Hoe
doeltreffend is injecteren nu ?”. Meer specifiek voor deze thesis geldt de vraag “Is er een
verschil bij poreuzere materialen zoals gevelstenen”.
Het valt niet te ontkennen dat injecteren het grote voordeel heeft dat het veel minder
arbeidsintensief is. Boren en het inspuiten is geen hard werk wanneer men het vergelijkt
met het onderkappen. Daarnaast heeft men het voordeel dat men stofvrij (op het boren
van de gaten na), geurloos (sinds enkele jaren door het verbeteren van de producten) en
geluidshindervrij (opnieuw op het boren na) welk belangrijke factoren zijn wanneer men
in een binnenstedelijke omgeving zit.
De doeltreffendheid zelf is getest door het WTCB. Wanneer het product een certificaat
behaald, uitgeschreven door deze instantie, is het een bewijs dat het product
daadwerkelijk goed werkt. Het certificaat voor de producten zit in bijlage. De testen zelf
volgen iets verder in dit werk omdat de methodiek dezelfde is voor onze
onderzoeksvragen.
138
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
Uit proeven en praktijk ervaring van het WTCB zijn er enkele belangrijke opmerkingen te
maken in verband met vochtwerende injecties. Ik citeer.
1. Bij het injecteren van siliconaten in zeer dikke muren of bij andere ongunstige
omstandigheden, kan het gebrek aan CO2, nodig voor de uithardingsreactie van
silicoonharsen, de doeltreffendheid van de behandeling in gedrang brengen. De
praktijkervaring toont doorgaans een beperkte doeltreffendheid van de injectie
van siliconaten in zeer vochtige en/of bij hoge zoutconcentraties
Onze gebruikte producten bevatten geen siliconaten. Dergelijke problemen
zullen dus niet voorvallen.
2. Voor siliconaten en alkalische silicaten gaat de vormingsreactie van de
vochtwerende component of van de poriënvullende gel gepaard met de vorming
van natrium- of kaliumcarbonaat. Natriumcarbonaat kan bij normale
klimaatomstandigheden zijn kristalvorm wijzigen. De opeenvolgende overgang
naar mono-, hepta- of decagehydrateerde vorm veroorzaakt hygroscopische en
mechanische effecten die de goede droging van de muren kunnen verhinderen en
het oppervlak van de materialen doen stukspringen.
𝑁𝑎2𝐶𝑂3. 10 𝐻2𝑂 3 𝐻2𝑂 𝑏𝑖𝑗 32℃�⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯� 𝑁𝑎2𝐶𝑂3. 7 𝐻2𝑂
6 𝐻2𝑂 𝑏𝑖𝑗 35,4℃�⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯� 𝑁𝑎2𝐶𝑂3. 1 𝐻2𝑂
Het is deze reactie die, zoals reeds aangehaald, er voor zorgt dat poriënvullende
injecties niet meer gebruikt worden. Bij vochtwerende producten treedt deze
eveneens op maar in dergelijk kleine maten dat het geen effect heeft op het
materiaal.
3. In het geval van dikke muren met holle ruimtes blijft injectie de enige technische
en economisch bruikbare methode. Nadeel is dat de controle van de diffusie van
de producten in dergelijk metselwerk zeer moeilijk blijft ondanks het boren en
injecteren in stappen, het gebruik van debietmeters of van injectiestangen met
microperforaties over de gehele lengte. In dergelijke ongunstige omstandigheden
139
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
kunnen injecties echter met succes uitgevoerd worden door in verscheidene fasen
te werk te gaan zoals bijvoorbeeld:
a. Na een voorafgaande controle van het percentage holten wordt een eerste
injectie verricht met een product dat de grote scheuren en holten dicht.
Dit zijn hydraulische injectiespecie, zwellend PUR-hars, etc.
b. De tweede injectie met een gewoon vochtwerend product om de
waterwerendheid te verzekeren van de poriën van de samenstellende
materialen van het metselwerk.
4.4.7. Nabehandeling
De algemene regel die voor de nabehandeling geldt, is dat de behandelde muur moet
uitdrogen. De duur van deze rustperiode varieert van aannemer tot aannemer maar
meestal gaat het om minimaal een maand. Een maximum is er niet echt. Het belang van
deze droogperiode is het vermijden van aantasting van het pleisterwerk door de
aanwezige zouten, afkomstig van het grondvocht. Daarnaast zorgt deze rustperiode
ervoor dat de vochtwerende laag degelijk gevormd kan worden, al is deze meestal al
volledig na een 2 tot 3-tal weken.
Zoals reeds vermeld, bracht men vroeger loden slabben aan om het vochtprobleem af te
schermen, niet om op te lossen. Tegenwoordig wordt dit door sommige aannemers nog
gedaan maar als nabehandeling. Wanneer de injecties gebeurd zijn brengt men nog
platen aan om het hygroscopische vocht in het behang te vermijden. Zo vermijdt men de
droogperiode en kan men aan de afwerking beginnen. Dit is goed zichtbaar in volgende
figuur en foto’s.
140
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Figuur 28: Muurdoorsnede bij vochtwerende injecties met plaatsing van platen (bron xli).
Foto 37: Aanbrengen afdekking na behandeling (bron xli)
141
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 38: Gedetailleerde opbouw afdekking na behandeling (bron xli)
142
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5. Laboproeven
4.5.1. Doel
Het testen van verschillende producten die elk een specifieke bestrijding hebben tegen
opstijgend grondvocht. Al de producten komen uit het gamma van producent FTB-
Remmers en zullen met elkaar vergeleken worden om vervolgens hun effect en voor- en
nadelen ten opzichte van elkaar te vergelijken.
4.5.2. De onderzoeksvraag
4.5.2.1. De porositeit van gevelstenen
“Wat is het effect van dergelijke producten op gevelstenen welke poreuzer zijn dan de
kalkzandstenen waarop de producten getest worden voor het behalen van hun
verkoopscertificaat?”
Men weet dat de meeste buitenmuur opgebouwd zijn uit 2 verschillende materialen:
mortel en baksteen. Beide producten hebben een verschillende capaciteit,capillariteit en
doorlatendheid. Wanneer men naar de opbouw van een buitenmuur kijkt, ziet men dat
elke baksteen omgeven is door mortel. Vooraleer opstijgend grondvocht in een baksteen
terecht komt, moet het doorheen de mortellaag gaan. Daarenboven kan men
veronderstellen dat een baksteen veel eenvoudiger te behandelen is dan de mortel. Dit
kan men concluderen uit de poriënstructuur van beide materialen.
Een baksteen is poreuzer (reden: o.a. lichter in gewicht en de productiemethode) dan
mortel met als gevolg dat het water makkelijker opgenomen wordt maar eveneens
makkelijker verdrongen kan worden. Wanneer men de mortel test ,m.a.w. de moeilijkste
situatie, kan men de veronderstelling maken dat het zeker en vast zal werken bij de
baksteen. Dit is echter een veronderstelling verkregen door redenering die nog niet is
aangetoond met laboproeven!
143
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Alle WTCB-proeven zijn toegepast op deze mortelsamenstelling (nl. silicaatkalksteen)
waardoor er geen harde bewijzen zijn omtrent hierboven te lezen redenering. Het is om
deze reden dat er in dit onderzoek de vochtwerende producten in verschillende soorten
baksteen zullen aangebracht en getest worden.
4.5.2.2. Injecteren onder druk
“Heeft het onder druk injecteren van deze producten enige invloed op de
doeltreffendheid van de producent nl. verbeterd deze?”
Daarnaast heeft men het aspect druk. Ieder product wordt ingebracht onder een
bepaalde druk. Het is namelijk onmogelijk om zonder druk het product in te brengen. Een
logische redenering die men kan maken is:
“Als we het product injecteren onder een grote druk, dan gaat het zich sneller verspreiden
en anti-absorberend werken”
De druk waarmee geïnjecteerd wordt, is nooit groot genoeg om de capillaire druk te
overwinnen maar wordt uitsluitend gebruikt om het product in te brengen. Wanneer men
onder hogere druk injecteert kan men de lage capillaire drukken overwinnen maar de
zeer grote capillaire drukken ,die tot 15 MPa kunnen gaan alvorens ze overwonnen
worden, zullen nooit bereikt worden. Indien men onder dergelijke drukken injecteert, zal
het product uit de grotere poriën (die lagere drukken bevatten) spuiten. Toch blijven
fabrikanten het tegengestelde beweren.
Omdat het nog steeds om renovatie gaat, kijken we terug in de tijd om de gebruikte
stenen te kennen. Hiertoe behoren de baksteen maar ook de natuursteen. Deze laatste
werd vooral gebruikt bij grotere werken (zoals kerken) en monumenten maar is te
kostelijk om te testen. Omdat woningbouw nog steeds de grootste tak in de renovatie
gaan we ons vooral toespitsen om de gevelsteen.
144
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5.3. De proefstukken
4.5.3.1. Baksteen
Er bestaat natuurlijk niet één specifieke soort baksteen. Bakstenen kunnen op
verschillende manieren onderverdeeld worden. Zo kunnen ze op basis van het gebruik, de
geometrische vorm en hun productieproces onderscheiden worden. Deze laatste
onderverdeling is het belangrijkste in dit onderzoek. Het productieproces bepaalt de
poriënruimte en bijgevolg zijn capillariteit en dus de mogelijkheid tot opzuigen van water.
De verkregen soort baksteen zijn:
1) Strengpersstenen
2) Handvormstenen
3) Vormbakstenen
De stenen welk we gebruiken in onze proeven zijn van Terca, handvorm en vorm, en
Steenbakkerijen van Membruggen, niet-geperforeerde strengperstenen. In bijlage vindt
men de technische fiches van de stenen en hun beschrijving voor in het bestek. Hieronder
is een foto te zien van de stenen in het onderzoekscentrum.
Foto 39: van boven naar onder: handvorm (Terca), vorm (Terca), strengpers (van Membruggen)
145
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto’s van de stenen apart kan men terug vinden in bijlage.
Hieronder vindt men een figuur met de algemene terminologie omtrent de afmetingen
van een baksteen. Deze worden steeds weergegeven op volgende manier. Het is van
belang de juiste termen te kennen wanneer men spreekt over hoogte, lengte en breedte
omdat deze maten gebruikt worden voor het bepalen van het te behandelen oppervlak.
Een belangrijke factor voor onze proeven is de initiële wateropzuiging van de baksteen.
Initiële wateropzuiging: De hoeveelheid water die een droge baksteen
opzuigt wanneer hij gedurende 1 minuut met zijn onderzijde ondergedompeld
wordt in water. De wateropname of het absorberend karakter van de baksteen
wordt bepaald door deze factoren:
Aantal poriën
Afmetingen van de poriën
Verbinding tussen de poriën
Gesloten of open poriën
Figuur 29: Afmetingen van een gevelsteen (bron vi)
146
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Zoals reeds uitgelegd is de porositeit de verhouding tussen het poriënvolume en het
totaalvolume. Deze porositeit heeft ook een bepaalde invloed op een aantal
eigenschappen van de baksteen waaronder enkele belangrijke.
Zo heeft de porositeit een invloed op
De waterabsorptie
De vorstbestandheid
De manier van verouderen
De thermische isolatie
De verwerkbaarheid.
Deze laatste eigenschap heeft het over hoe goed de hechting van de baksteen is met de
mortel en de daaruit volgende sterkte van de gemetselde muur. Het is moeilijk om de
porositeit weer te geven in een samenvattend cijfer. Het is daarom een empirisch
bepaald cijfer waarmee men o.a. de regelmaat van de productie van een bepaald type
baksteen controleert. Op de technische fiches van een baksteen staan twee waarden
welke de waterabsorptie moeten weergeven.
Wateropneming: opname van vocht door de baksteen over een langere
periode – in %
Initiële wateropname: vermogen van baksteen om water op te nemen gedurende
korte periode.
Het bepalen van deze eigenschappen is beschreven in de norm.
WATEROPNEMING: EN 771-1 VOORSCHRIFTEN VOOR METSELSTENEN – DEEL 1: STEEN
De proef is vrij eenvoudig uit te voeren en levert een keurig resultaat. Men weegt de
steen, legt hem in water en weegt de steen opnieuw na opname van water. Het verschil
in gewicht van de steen met een hoeveelheid opgeslorpt water en de droge steen is de
gezochte wateropname.
147
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
INITIËLE WATEROPZUIGING : EN 772-11: METSELPROEVEN DEEL 1: BEPALEN VAN DE
WATEROPSLORPING VAN BETONSTEEN, KUNSTBETONSTEEN EN NATUURSTEEN DOOR
CAPILLARITEIT EN AANVANGSWATEROPNAME VAN BAKSTEEN.
Het getal dat men bekomt is beter gekend als het Hallergetal. Een bovengrens voor de
hoeveelheid water is niet gegeven (deze wordt meestal door de fabrikant opgegeven). Op
basis van dit getal kan men een classificatie opstellen waarin men bakstenen kan opdelen
a.d.h.v. zijn Hallergetal.
IW4 Sterk zuigende steen: > 4,0 kg/m²min
IW3 Normaal zuigende steen: 1,5 – 4,0 kg/m²min
IW2 Matig zuigende steen: 0,5 – 1,5 kg/m²min
IW1 Zwak zuigende steen: < 0,5 kg/m²min
Hoe het Hallergetal bepalen?
Zoals hierboven reeds beschreven legt men de baksteen in een bak met water en wacht
men 1 minuut. Om het verschil in gewicht per m² te kennen weegt men het droogvolume
voor en het natvolume na de proef. Om zeker te zijn dat men te maken heeft met het
droogvolume, en om zo alle parasitaire vochten te verwijderen, kan men best de
baksteen in de droogoven verwarmen en zo mogelijke vochtresten verwijderen. Na één
minuut kan dan het natgewicht gemeten worden. De grootte van het oppervlak in m² is
het oppervlak van het legvlak. Dit staat namelijk in contact met de grond en is het
oppervlak waarover water kan opgenomen worden.
Parasitaire vochten Ongewenst vocht dat nadelige effecten heeft voor
het de baksteen zoals hygroscopisch vocht.
148
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
De belangrijkste eigenschappen (wateropname en porositeit) van de stenen voor de
proeven worden hieronder opgesomd.
1. Handvorm Terca, Beerse, Agora Wit Ivoor - WF
Porositeit: ≤ 8%
Initiële wateropname: IW2 = matig zuigend
2. Vorm Terca,Nuance, Rhône Bezaagseld - WF
Porositeit: ≤ 15%
Initiële wateropname: IW3 = normaal zuigend
3. Strenpers van Membruggen, genuanceerde, Rood
Porositeit: IW 4 (gemid 5 kg / m² . min) = sterk zuigend
Initiële wateropname: ≤ 18% (gemiddeld 15%)
Dat een baksteen opgebouwd is uit eenzelfde maat van poriën kan men in onderstaande
grafiek zien. Men ziet een sterke stijging in de grafiek bij een diameter van 10 µm. Tussen
deze waarde en 0,1 µm bevindt het grootste deel van de poriën wat duidt op een
homogeniteit van het materiaal.
Opmerking
Bij het nakijken van de technische fiches is gebleken dat de bestelde vormsteen van
Terca, Rhône Bezaagseld, een handvorm type is m.a.w. Terca heeft de verkeerde steen
meegegeven. Wanneer we naar de technische fiches kijken, zie bijlage, van beide stenen
en deze vergelijken met andere stenen van dit type (op de website van Terca) kunnen we
het volgende besluiten. Vrijwel alle vormsteentypes hebben een porositeit van 15 % net
zoals onze Rhône Bezaagseld. Het is deze porositeit die voor onze proeven enkel van
belang is. Daarnaast is de porositeit van de onze handvorm , Agora wit ivoor, 8% wat
duidelijk lager is als 15 %. Wanneer we op de website kijken zien we dat de porositeit van
handvormstenen sterk verschilt van steen tot steen. 8% is vrijwel de laagste en 17% het
hoogste. We noemen dus vanaf nu de Rhône Bezaagseld handvormsteen een vormsteen
149
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
omdat zijn porositeit overeenkomt met deze van een vormsteen. De Agora wit ivoor
wordt onze handvorm steen omdat hij genoeg verschilt van de Rhône zodat er een
verschil is tussen beide types.
Grafiek 17: Poriënstructuur van een gevelsteen (bron xiv)
150
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5.3.2. Silicaatsteen
Zoals reeds verteld is mortel het meest cruciale materiaal in het metselwerk bij injecties.
Silicaatsteen of kalkzandsteen sluit het meeste aan bij metselmortels. Wanneer men een
nat metselwerk gaat analyseren, ziet men dat de mortel het vochtigste is. De oorzaak ligt
in de poriënstructuur van mortel dat naast grote poriën, waarvan de diameter in de grote
orde ligt van 10 µm, ook nog een tweede fractie poriën. Deze hebben een diameter in de
orde van 0,1 µm. Dit is weergeven in onderstaande grafiek. Het grote verschil met de
gevelsteen is de veel minder steile helling wat op een grotere spreiding wijst.
Grafiek 18: Poriënstructuur van mortel (bron xiv)
151
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Het zijn deze kleinere poriën die een grote zuigkracht hebben, door hun kleine straal, en
het vocht uit de baksteen zuigen.
h = 2σ. cos θρ. g. r
Om de realiteit te benaderen maakt men mortelproefstukken die zo veel mogelijk op
metselmortel gelijken qua poriënstructuur. Het is belangrijk dat deze blokken noch te
dicht noch te open zijn qua poriënstructuur en dat ze behandelbaar zijn (m.a.w.
verplaatsingen, doorzagen, en boren doorstaan).
Indien men proefstukken zou maken met behulp van mortelmengsel, welk gebruikt wordt
bij het metselen van een muur, komt men al snel enkele gebreken tegen.
Zo heeft men een onvoldoende constante poriënstructuur waarbij het onderling
verschil tussen de proefstukken groot was.
Daarnaast zijn de proefstukken te dicht wat het gevolg is van de methode van
aanbrengen van de mortel in de mal welk verschilt met de werkelijkheid.
Eveneens bevindt de mortel zich in het metselwerk tussen capillaire materialen
(bak- of natuursteen) waar dit bij een mal niet zo is. Dit is een niet te
onderschatten rol.
Omwille van de hierboven uitgeschreven redenen is er gekozen voor silicaatsteen. Dit
materiaal heeft een gelijkaardige porositeit (25 %) en de poriënstructuur( 90% kleiner dan
10 µm en 50% kleiner dan 1µm). Het wordt gemaakt in massaproductie en dus
gemakkelijk verkrijgbaar. Het bezit een hoeveelheid silicium wat de binding tussen de
vochtwerende producten bevordert.
De belangrijkste eigenschappen (wateropname en porositeit) van de stenen voor de
proeven zullen hieronder opgesomd worden.
1. Kalkzandsteen Xella,
Zie bijlage, xlvii
152
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5.3.3. De producten
Voor de testen wordt er gebruik gemaakt van 3 soorten van vochtwerende producten:
1. Een crème
2. Een waterdragend product
3. Een gel
Foto 40: De gebruikte vochtwerende producten bij het behandelen van de proefstukken
153
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Het grote verschil tussen een crème en een gel is hun emulsie. Een gel is doorzichtiger,
beter gemengd, terwijl een crème een matte kleur heeft te wijten aan het minder goed
mengen. Dit zorgt ervoor dat de crème minder lopend is en vaster qua structuur. Het
verschil tussen beide kan men zien na behandeling van een boorgat. Bij een gel moet men
het boorgat na behandeling afdichten terwijl dit bij een crème overbodig is omdat het
niet wegloopt uit het gat. Naast deze twee producten heeft men nog het waterdragend
product dat een kleurloze, dunne, vloeibare vloeistof is op basis van een chemisch
product (voor verdere info zie injectiehydro).
Om te weten met welke producten de proeven gedaan worden, worden hier de
belangrijkste eigenschappen opgesomd. Voor meer info zie bijlage.
154
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
1. INJECTIECRÈME
Door zijn crèmevorm is het mogelijk horizontaal geboorde gaten vol te spuiten
zonder dat het injectiemiddel ui het boorgat loopt.
Zeer goede verdeling in poreuze materialen en eveneens geschikt voor neutrale
bouwmaterialen.
Geen zoutvorming en vrij van VOS (vluchtig organische stof)
Foto 41: Injectiecrème - FTB-Remmers
155
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2. INJECTIEHYDRO
Kleurloos
Hoog penetratievermogen
Foto 42: Injectiehydro - FTB-Remmers
156
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
3. HUMABLOC®
Maakt gebruik van het aanwezige vocht om via diffusie zich in de muur te
verspreiden.
Geurloos
kleurloos
Hoog penetratievermogen
Foto 43: Humabloc® gel - FTB-Remmers
157
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5.4. De proef
Algemeen kan men vrij eenvoudige proeven uitvoeren om te zien hoe effectief een
vochtwerend product is. Het is wel van cruciaal belang dat de juiste stappen gevolgd
worden om zo een realistisch mogelijke situatie te verkrijgen.
4.5.4.1. De proefstukken
Zoals hierboven reeds vermeldt zullen er twee onderzoeksvragen onderzocht worden en
daarvoor hebben we verschillende proefstukken voor nodig. Voor de onderzoeksvraag
omtrent de gevelsteen zullen strengpers, vorm en handvorm stenen getest worden met
verscheidene porositeiten. Om enig idee te krijgen van de proefstukken zijn foto’s van de
proefstukken in bijlage bijgevoegd.
Voor de proeven waarbij de injectiehydro onder druk geïnjecteerd wordt, zullen enkel
silicaatstenen gebruikt worden. Het is namelijk de bedoeling dat er resultaten bekomen
worden onder dezelfde omstandigheden als deze van het WTCB dus bij hetzelfde
materiaal. Zo kan er geanalyseerd worden of onder druk injecteren werkelijk betere
resultaten oplevert.
158
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Opmerking
De proeven onder druk kunnen enkel degelijk uitgevoerd worden met injectiehydro en dit
om de viscositeit van de producten. Om degelijk onder druk te kunnen injecteren moet de
substantie vloeibaar genoeg zijn en dit is enkel mogelijk bij producten op basis van water.
4.5.4.2. Het principe
KARAKTERISERING VAN DE PROEFSTUKKEN
Dit is het bepalen van de belangrijkste eigenschappen van proefstukken. Hieronder
verstaat men:
De droge massa Mdroog
Verzadigingsvochtgehalte Msat
Ze worden op volgende manier bepaald.
𝐌𝐝𝐫𝐨𝐨𝐠: Het verzadigingsvochtgehalte van het proefstuk na het te
hebben verwarmd op een temperatuur van 45 °C.
𝐌𝐬𝐚𝐭: Het verzadigingsvochtgehalte dat men 24u na het bepalen
van Mdroog heeft. Het vocht dat de steen opneemt, is afkomstig van de capillaire
absorptie.
VOORCONDITIONERING
Voordat het injecteren van het product kan gebeuren, moet het proefstuk
voorgeconditioneerd worden. Dit gebeurd met een zoutoplossing totdat een bepaalde
verzadigingsgraad bereikt wordt. Door dit te doen, benadert men de realiteit waar men
een metselwerk heeft dat door vochtig is door opstijgend grondvocht. De gebruikte
zouten zijn:
0,5 massa % NaCl (Natriumchloride)
0,5 massa % KNO3 (Kaliumnitraat)
2 massa % Na2SO4 (Natriumsulfaat)
159
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Massaprocent: Drukt uit hoeveel procent een bepaald product deel
uitmaakt van een totaal mengsel. Dit wordt duidelijker in de formule.
𝑚 % = 𝑚𝑎𝑠𝑠𝑎 𝑐𝑜𝑚𝑝𝑜𝑛𝑒𝑛𝑡𝑚𝑎𝑠𝑠𝑎 𝑚𝑒𝑛𝑔𝑠𝑒𝑙
Alvorens de voorconditionering kan plaatsvinden moet het proefstuk terug bij 45°C
gedroogd worden tot zijn constante massa. De voorconditionering kan gebeuren onder
verschillende verzadigingsgraden. Zo conditioneert men tot 40% - 60% - 80%. Om de
hoeveelheden zoutoplossing in de proefstukken te bereiken, brengt men de
respectievelijke percentages van het massaverschil Msat - Mdroog aan via het boorgat.
Voorbeeld:
𝑀𝑠𝑎𝑡 - 𝑀𝑑𝑟𝑜𝑜𝑔 = 10 g onder 60% voorconditionering geeft 6g.
De proefstukken worden elk apart in een lucht- en dampdichte verpakking geplaatst en
dit gedurende zeven dagen, zodat de conditionering zich kan voltrekken. Het is van
grootste belang dat ze lucht- en dampdicht verpakt zijn. Dit om geen onnodig vocht
binnen te krijgen welk de voorconditionering te niet doet. Tijdens de termijn van 7 dagen
verspreidt het vocht zich vanuit het boorgat over het volledige proefstuk. De ideale
temperatuur bedraagt 20°C.
Opmerking
A. Uit proeven van het WTCB blijkt dat men per verzadigingsgraad slechts één
proefstuk moet testen. Het blijkt namelijk dat wanneer men drie proefstukken bij
eenzelfde verzadigingsgraad beproeft, de resultaten zo weinig van elkaar afwijken
dat men het bij één proefstuk mag houden.
B. De keuze voor de percentages is eveneens niet willekeurig. De WTA-
proefprocedure stelt 60% - 80% - 95% voor maar uit praktijk blijkt dat proeven
met verscheidene producten er toe hebben geleid dat een verzadigingsgraad van
40% - 60% - 80% beter is. Men kan deze keuze ook linken aan de porositeit van de
mortelproefstukken en deze van een de echte metselmortel.
160
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Verzadigingsgraad 40 % 60 % 80 % 95 %
Vochtgehalte (±) 8 % 12 % 16 % 19 %
Uit testen blijkt dat in een metselwerk een vochtgehalte van 8% vaak voorkomt, 12% is
zeldzaam en 16% is al zeer uitzonderlijk. Samen met de 95% verzadigingsgraad komt een
vochtgehalte van 19% voor wat met andere woorden onbestaande is. Het is dus de logica
zelve dat men dit verzadigingsgehalte niet gebruikt. In onze proeven gebruiken proberen
we te conditioneren met een vochtgehalte van 12%.
HOEVEELHEID INJECTIEPRODUCT
Op de fiches van de vochtwerende producten kan men de nodige hoeveelheid per
strekkende meter, per muurdikte van 10 cm lezen, bijvoorbeeld 1,5 – 2,0 l/lm/10cm
muurdikte. Uit deze hoeveelheden kan men dus uitrekenen hoeveel men theoretisch
gezien nodig heeft per steen en in dit geval per proefstuk. Volgende berekening geeft
weer hoeveel dit is.
Men heeft 1,5-2,0 l/lm/10cm of anders uitgedrukt 15-20 l/m² bij horizontale
muurdoorsnede. Het horizontale oppervlak bedraagt 10cm*10cm met andere woorden
100 cm² of 0,01 m². Wanneer er 15 l/m² gebruikt wordt, is dit 0,15 l/0,01m² oftewel 15 cl
per steen. Wanneer men terug naar de figuur kijkt en het volume van het boorgat
uitrekent, komt men in de problemen. Het volume van het boorgat is 2 𝑐𝑚2
4∗ 𝜋 ∗ 7𝑐𝑚
ofwel 21,99 cm³. Omgezet naar een uitdrukking in liter levert dit 2,1 cl per steen. De
aangeraden hoeveelheid van 17 cl is dus veel te groot.
Het WTCB gaat uit van volgende regel.
1. Gemiddeld wordt er 10 l product per vierkante meter gebruikt. Bij deze
hoeveelheid brengen zij 16 ml aan in het boorgat van het proefstuk. Om te weten
welke hoeveelheid men aanbrengt voor ander voorgeschreven hoeveelheden
maakt men gebruik van “de regel van drie”. Zo komt men voor 15 l/m² aan een
hoeveelheid van 24 ml. Dit is te veel voor het voorgestelde boorgat maar een iets
dieper boorgat maken zodat het product erin kan, is geen probleem.
161
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
2. Daarnaast mag men de diversificatie tussen de producten niet vergeten.
Het is om deze twee redenen dat men minder product aanbrengt in het boorgat dan
theoretisch wordt voorgeschreven. Daarnaast mag men niet vergeten dat de te
verwachten efficiëntie in werkelijkheid beter gaat zijn dan deze op proefstukken.
Logisch, de hoeveelheid is groter waardoor de kans op slagen, het creëren van een
vochtwerende laag, eveneens groter zal zijn.
AANBRENGEN INJECTIEPRODUCT
Nadat het proefstuk volledig geconditioneerd is, brengt men het product aan in het
boorgat. Wanneer het zich in het proefstuk bevindt, sluit men het gat af. Dit om te
vermijden dat de vluchtige componenten van het product verdwijnen. Vervolgens legt
men de proefstukken in een afgesloten ruimte en wacht men 28 dagen om de volledige
verspreiding van het product in het vochtige proefstuk te laten voltrekken (dit bij een
temperatuur van 20°C).
4.5.4.3. Invloed van behandeling op capillaire absorptie
Het belangrijkste van dit hele werkstuk is het beantwoorden van de vooropgestelde
onderzoeksvragen. In dit deel zal, zoals de titel het al zegt, beschreven worden hoe men
kan concluderen of de behandeling goed verlopen is.
Wanneer de proefstukken 28 dagen gelegen hebben onder de vooropgestelde
omstandigheden (20°C en een RV van 50%) worden de proefstukken gedroogd tot een
constante massa. Zo worden alle resterende vochtresten verdampt om vervolgens het
droge proefstuk opnieuw in (gedemineraliseerd) water te leggen. Door deze nieuwe
capillaire absorptieproef uit te voeren test men hoe goed de hydrofobe laag zich gevormd
heeft. Bij een goede laag zal men zien dat het proefstuk, boven de plaats waar het
product is aangebracht, van vocht gevrijwaard blijft.
162
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Proef: Het proefstuk wordt met hetzelfde absorptieoppervlak (het
legvlak van 100x50) in een waterdiepte van 10 mm gelegd en dit voor een periode
van 24 uur. Men bepaalt vervolgens de massa van het proefstuk Ma. Onder
invloed van het vochtfront zal het water opgezogen worden. Voor extra uitleg
omtrent vochtfront, zie theorie.
Naast de bewaring van de proefstukken gebeurt deze proef ook onder de condities van
20°C en 50% RV en dit om de invloed van wateropname door hygroscopische zouten te
beperken. Het is namelijk van belang dat de hoeveelheid vocht, welk de zouten voor en
na het uitvoeren van de capillaire absorptieproef hebben opgenomen, dezelfde is zodat
men het effect van dit vocht mag verwaarlozen.
KWALITEIT VAN DE BEHANDELING
Met de massa’s verkregen door voorconditionering (Msat en Mdroog) en de massa van het
proefstuk na behandeling met vochtwerende injecties Ma kan men ‘de kwaliteit van de
behandeling’(KvdB) bepalen (uitgedrukt in %).
KvdB (%) = 100% × �1 − �𝑀𝑎 −𝑀𝑑𝑟𝑜𝑜𝑔��𝑀𝑠𝑎𝑡 − 𝑀𝑑𝑟𝑜𝑜𝑔�
�
Indien
KvdB (%) = 100% → Capillaire vocht volledig gestopt.
KvdB (%) = 1% → Behandeling heeft geen effect.
Zoals al vaker gezegd, is dit getal slechts een duidend getal. Het is onmogelijk de
werkelijke efficiëntie uit te drukken omdat er te weinig product wordt aangebracht en
vanuit de proef wordt er verwacht dat het product over een afstand van 8 cm migreert,
terwijl in de praktijk slechts een afstand van 5 tot 5 cm voldoende is. Dit laatste laat zich
blijken uit de afstand tussen de boorgaten welk 8 tot 12 cm is.
163
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
MIGRATIEPOTENTIEEL
Naast de kwaliteit van behandeling is het migratiepotentieel van groot belang. Wanneer
de proefstukken volledig gedroogd zijn worden ze overlangs doorgezaagd. Het
zaagoppervlak wordt proper gemaakt en na drie uur wordt visueel bepaald welk
oppervlak van het proefstuk droog blijft, en welk nat is geworden. Vervolgens wordt zo
goed als mogelijk het droge oppervlak gemeten om vervolgens het droge oppervlak te
vergelijken met het totaaloppervlak. Hierbij krijgt men het geschatte migratiegetal.
Migratiepotentieel (%) = (100% × droge oppervlakte)
100 cm2
Het is van belang, net zoals bij de kwaliteit van de behandeling ,te weten dat dit getal
enkel een beter beeld wilt geven van de migratie. Het is niet eenduidend en niet 100%
correct omdat men via schatting het oppervlak bepaalt.
Om nu verschillende producten met elkaar te kunnen vergelijken is een tabel met
meerdere klassen handig. Uit vele testen heeft het WTCB volgende tabel kunnen
opstellen.
Klasse
Efficiëntie
- Reductie van de
absorptie -
Efficiëntie
- migratie van het
product in het
substraat -
Remarks
F < 10 % < 25 % Geen goed product
E Tussen 10 en 20 % < 25 % Onvoldoende
efficiënt product
D Tussen 10 en 20 % > 25 % Vrij efficiënt product
C Tussen 20 en 40 % > 25 % Efficiënt product
B > 40 % Tussen 25 en 75 % Zeer efficiënt
product
A > 40 % > 75% Hoogst efficiënt
product
Tabel 5: Classificatie tabel voor de geteste producten (bron xlix)
164
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Het is mogelijk dat een product tot meerdere klassen behoort. Dit is afhankelijk van de
graad van saturatie van het proefstuk. Aan de hand van deze verzadigingsgraad wordt er
een tabel voor elk proefstuk opgemaakt die aangeeft of de resultaten corresponderen
met een klasse. In de praktijk zijn producten die tot klasse E of F behoren helemaal niet
goed, maar voor deze proeven is dit niet het geval. Er wordt namelijk minder product
ingebracht dan in werkelijkheid. Daarom zijn producten die tot klasse D horen, bij
dergelijke proeven, in praktijk goed.
165
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5.5. Resultaten
De resultaten zijn bekomen door het invoeren van de waardes in een zelfgemaakte Excel-
spreadsheet en dit op basis van de formules hierboven weergegeven. Voor het bekomen
van de resultaten zijn we als volgt te werk gegaan.
De vakjeskleuren in de tabellen hebben een betekenis.
Oranje cel: Een cel waar gegevens ingevoerd worden. In dit geval zijn dit de
gewogen massa’s na iedere stap in het proces.
Grijs: Controlecel.
Groen: Duidt erop dat de voorwaarde die gesteld wordt goed is. 1 = waar, 0
= vals.
Grijs met oranje: Een cel waar een berekening in uitgevoerd wordt
waarbij de uitkomst van belang is.
Oranje letters: Gekoppelde cel. De inhoud is gekoppeld aan een andere cel.
Vervolgens is het van belang de nodige conditionering te kennen van ieder proefstuk. Met
deze uitkomsten kan men vervolgens ieder proefstuk conditioneren om daarna de nodige
hoeveelheid product te injecteren.
Daarna kan men de massa’s invoeren voor het bepalen van de kwaliteit van de
behandeling. Als laatste is er met behulp van AutoCad het droge en totale oppervlak
gemeten en dit telkens relatief. De foto’s zijn ingeladen (vb. 2045 breed, 1536 hoog) en
omtrokken met een polyline. Bij ‘properties’ vindt men het oppervlak van het omtrokken
gebied. De eenheid hiervan komt niet overeen met de werkelijkheid maar omdat het
percentage van belang is, maakt de eenheid niet uit (deze valt weg bij de deling).
Alvorens te beginnen zal datgene dat voor ieder proefstuk hetzelfde is, nl. de hoeveelheid
toe te dienen vochtwerend product, weergegeven worden.
166
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5.5.1. Gegevens
Alle gewogen massa’s zijn uitgedrukt in gram en op 1 cijfer na de komma.
HOEVEELHEID GEÏNJECTEERD PRODUCT
Voor de hoeveelheid te injecteren product wordt er uitgegaan van de waarden die men
terugvindt op de technische fiches van de producten, zie bijlage. Zo wordt voor ieder
product de nodige hoeveelheid bepaald. Zoals hierboven al bewezen is, kan er maar een
beperkte hoeveelheid van het product aangebracht worden in het boorgat. Dit is alleen
het geval bij gebruik van het product injectiehydro. Uit de berekeningen zal blijken dat er
meer product moet aangebracht worden dan mogelijk. Er is getracht zoveel mogelijk
product aan te brengen.
Door het WTCB wordt er voorgeschreven ¼ van de werkelijke toegepaste hoeveelheid te
gebruiken voor de proeven. De hoeveelheden zullen dus door 4 gedeeld worden.
Gel
Humabloc
Verpakking →
Koker van 310 ml
Verbruik → 0,12 l/lm/10cm
meter dikte
Toegep. hoev.
0,12 liter 100 cm 10 cm
↓
0,01 liter 10 cm 10 cm
↓
0,00 liter 10 cm 10 cm
↓
3,00 ml 10 cm 10 cm
167
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Crème
Injectiecrème
Verpakking →
Emmer van 5 liter
Verbruik →
0,4 l/10m/10cm
meter dikte
Toegep. hoev.
0,40 liter 1 000 cm 10 cm
↓
0,04 liter 100 cm 10 cm
↓
0,00 liter 10 cm 10 cm
↓
0,00 liter 10 cm 10 cm
↓
1,00 ml 10 cm 10 cm
De injecties worden bij een boorgat van 18 mm, in ons geval 16 mm, 2x uitgevoerd. De
totale hoeveelheid is dus 2 ml van de injectiecrème.
Water
Injectiehydro
Verpakking → bidon van 5 liter
Verbruik → 1,5-2 l/lm/10cm
meter dikte
Toegep. hoev.
1,75 liter 100 cm 10 cm
↓
0,18 liter 10 cm 10 cm
↓
0,04 liter 10 cm 10 cm
↓
43,75 ml 10 cm 10 cm
168
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Deze hoeveelheid is onmogelijk om toe te voegen aan de stenen. Er wordt een maximale
hoeveelheid toegevoegd die men in onderstaande tabel kan zien. Dit is de hoeveelheid
injectiehydro die er per steen is toegevoegd.
Drukloos
volume/injectie (ml) #
Tot. Volume (ml)
Handvorm 6 1 6
Vorm 6 4 24
Strengpers 6 4 24
Met druk
volume/injectie (ml) #
Tot. Volume (ml)
Silicaat 6 1 6
4 1 4
10
VOORCONDITIONERING
Omdat de boorgaten het volume oplossing om te conditioneren niet aankunnen, hebben
we voorgeconditioneerd met kleinere hoeveelheden. De hoeveelheid is afhankelijk van
hoe snel de steen het water absorbeert.
Voorconditio 40% 60% 80%
↓ ↓ ↓
Werkelijk 8% 12% 16% vochtgehalte
courant zeldzaam uitzonder
Om het werkelijk percentage vochtgehalte te bekomen deelt men door 5.
Om nu het percentage conditionering te kennen draait men de formule om. Men bekomt
volgende formule:
% conditionering = Mvoorconditio
Msat − Mdroog× 100
We delen dus het percentage van voorconditionering door 5 om aan het werkelijke
percentage te komen.
169
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Ter controle zal de massa van de steen na voorconditionering gedeeld worden door het
saturatiegewicht en vergeleken worden met het berekende percentage vochtgehalte.
Hierbij is het belangrijk op te merken dat er een bepaalde afwijking op zit. De berekende
methode is nauwkeuriger dan de gemeten waarde. Deze waardes zijn onderhevig aan
verschillende ongewenste effecten zoals omgeving, weegschaal, aflezing etc.
A. HANDVORM
VOORCONDITIONERING
Handvorm
1 2 3 4 5
Mvoorconditio 12,4 12,4 12,4 12,4 12,4
Msat - Mdroog 56,7 40,2 56,4 47,9 29,7
% conditio 21,87 30,85 21,99 25,89 41,75
vochtgehalte 4,37 6,17 4,40 5,18 8,35
Msteen,voorcond 861,0 888,3 918,3 881,6 892,1
%rs 4,99 3,31 4,88 3,94 2,01
WAARDES
Handvorm
Humabloc Créme Injectiehydro
# dagen 14 28 14 28 14 28
Steennummer 1 2 3 4 5
Mgewoon 849,7 878,6 909,1 869,9 880,8
Mdroog 849,5 878,5 909,0 869,9 880,7
Mdroog 0,00024 0,00011 0,00011 0,00000 0,00011
≤ 0,0005 1 1 1 1 1 1
Msat 906,2 918,7 965,4 917,8 910,4
Msat - Mdroog 56,7 40,2 56,4 47,9 29,7
60% Mvoorconditio 34,0 24,1 33,8 28,7 17,8
Mabsorptie 874,6 893,7 944,7 901,9 888,3
170
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
De controlecel berekent hoeveel procent het verschil bedraagt tussen de gewone massa
en de droge massa van het proefstuk. Is deze lager als 0,0005, dus 0,5%, dan weet men
dat dit het droog gewicht is van de steen en is het in orde om deze te gebruiken voor de
proeven.
B. VORM
VOORCONDITIONERING
Vorm
1 2 3 4 5 6
Mvoorconditio 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8
Msat - Mdroog 74,2 87,2 87,5 83,0 88,5 87,8
% conditio 33,42 28,44 28,34 29,88 28,02 28,25
vochtgehalte 6,68 5,69 5,67 5,98 5,60 5,65
Msteen,voorcond 748,2 776,5 774,0 697,8 750,5 763,8
%rs 7,13 8,16 8,43 8,64 8,54 8,23
WAARDES
Vorm
Humabloc Créme Injectiehydro
# dagen 14 28 14 28 14 28
Steennummer 1 2 3 4 5 6
Mgewoon 731,4 758,4 757,8 680,8 732,1 744,6
Mdroog 731,4 758,3 757,8 680,8 732,1 744,5
Mdroog;Ok 0,00000 0,00013 0,00000 0,00000 0,00000 0,00013
≤ 0,0005 1 1 1 1 1 1
Msat 805,6 845,5 845,3 763,8 820,6 832,3
Msat - Mdroog 74,2 87,2 87,5 83,0 88,5 87,8
60% Mvoorconditio 44,5 52,3 52,5 49,8 53,1 52,7
Mabsorptie 753,8 782,4 810,5 721,4 752,4 764,2
171
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
C. STRENGPERS
VOORCONDITIONERING
Strengpers
1 2 3
Mvoorconditio 24,8 24,8 24,8
Msat - Mdroog 126,0 131,5 114,8
% conditio 19,68 18,86 21,60
vochtgehalte 3,94 3,77 4,32
Msteen,voorcond 941,8 792,7 913,1
%rs 10,15 12,63 9,34
WAARDES
Strengpers
Humabloc Créme Injectiehydro
# dagen 28 28 28
Steennummer 1 2 3
Mgewoon 922,4 776,0 892,5
Mdroog 922,2 775,8 892,4
Mdroog;Ok 0,00022 0,00026 0,00011
≤ 0,0005 1 1 1
Msat 1048,2 907,3 1007,2
Msat - Mdroog 126,0 131,5 114,8
60% Mvoorconditio 75,6 78,9 68,9
Mabsorptie 963,7 844,1 935,1
172
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
D. SILICAAT
VOORCONDITIONERING
Silicaat
1 2 3
Mvoorconditio 18,6 18,6 18,6
Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5
% conditio 15,98 15,83 16,24
vochtgehalte 3,20 3,17 3,25
Msteen,voorcond 866,8 889,3 833,2
%rs 9,85 9,85 10,18
WAARDES
Silicaat
Injectiehydro onder druk
# dagen 28 14 28
Steennummer 1 2 3
Mgewoon 877,6 900,8 846,1
Mdroog 845,1 869,0 813,1
Msat 961,5 986,5 927,6
Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5
60% Mvoorconditio 69,8 70,5 68,7
Mabsorptie 946,9 970,6 911,2
Strengpers-, silicaat- en vormstenen kunnen veel meer vocht opzuigen dan er toegediend
is. Op 24u heeft het veel water opgezogen. Indien dit eveneens het geval was bij de
voorconditionering komen de waarden beter overeen.
Men ken zien dat de vochtgehaltes allemaal onder de 8% liggen. Dit wil zeggen dat het
courante hoeveelheden vocht zijn die men in praktijk tegenkomt.
173
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5.5.2. Resultaten
Voor resultaten is de volgende tabel van belang.
Tabel: Prestatiecriteria
Klasse Efficientie Effictientie Opmerkingen
Reductie van Migratie van het
de absorptie product in het
substraat
F < 10 % < 25 % Niet goed
E Tussen 10 en 20 % < 25 % Onvoldoende effictiënt
D Tussen 10 en 20 % > 25 % Vrij efficiënt
C Tussen 20 en 40 % > 25 % Efficiënt
B > 40 % Tussen 25 en 75 % Zeer efficiënt
A > 40 % > 75 % Hoogst efficiënt
Opnieuw zullen we de verschillende stenen overlopen. Hierbij zal er een onderscheid
gemaakt worden tussen de kwaliteit van de behandeling (= reductie van de absorptie) en
het migratiepotentiaal (= migratie van het product in het substraat). Bij deze laatste zal
voor elke steen de AutoCad omlijning weergegeven worden.
174
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
A. HANDVORM
KWALITEIT VAN DE BEHANDELING
Handvorm
Humabloc Crème Injectiehydro
# dagen 14 28 14 28 14 28
Steenn° 1 2 3 4 5
Mdroog 849,5 878,5 909,0 869,9 880,7
Msat 906,2 918,7 965,4 917,8 910,4
Mabsorptie 874,6 893,7 944,7 901,9 888,3
Msat - Mdroog
56,7 40,2 56,4 47,9 29,7
Ma - Mdroog 25,1 15,2 35,7 32,0 7,6
% 55,7 62,2 36,7 33,2 74,4
MIGRATIEPOTENTIAAL
Handvorm
1 2 3 4 5
Adroog 2,22E+06 1,23E+06 2,25E+06 8,45E+05 1,48E+06
Atotaal 3,13E+06 1,32E+06 3,72E+06 1,74E+06 1,65E+06
% 70,71 93,39 60,48 48,51 89,71
175
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 44: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal
Foto 45: Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal
176
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 46: Handvorm 3 - 14 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal
Foto 47: Handvorm 4 - 28 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal
177
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
B. VORM
KWALITEIT VAN DE BEHANDELING
Vorm
Humabloc Créme Injectiehydro
# dagen 14 28 14 28 14 28
Steenn° 1 2 3 4 5 6
Mdroog 731,4 758,3 757,8 680,8 732,1 744,5
Msat 805,6 845,5 845,3 763,8 820,6 832,3
Mabsorptie 753,8 782,4 810,5 721,4 752,4 764,2
Msat - Mdroog
74,2 87,2 87,5 83,0 88,5 87,8
Ma - Mdroog 22,4 24,1 52,7 40,6 20,3 19,7
% 69,8 72,4 39,8 51,1 77,1 77,6
Foto 48: Handvorm 5 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal
178
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
MIGRATIEPOTENTIAAL
Vorm
1 2 3 4 5 6
Adroog 1,95E+06 1,48E+06 1,61E+06 1,25E+0
6 2,08E+0
6 1,51E+0
6
Atotaal 2,27E+06 1,68E+06 3,24E+06 2,04E+0
6 2,35E+0
6 1,68E+0
6
% 85,71 87,96 49,74 61,57 88,52 89,79
Foto 49: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal
179
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 50: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal
Foto 51: Vorm 3 - 14 dagen – Injectiecrème - Migratiepotentiaal
180
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 52: Vorm 4 - 28 dagen – Injectiecrème - Migratiepotentiaal
Foto 53: Vorm 5 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal
181
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
C. STRENGPERS
KWALITEIT VAN DE BEHANDELING
Strengpers
Humabloc Créme Injectiehydro
# dagen 28 28 28
Steenn° 1 2 3
Mdroog 922,2 775,8 892,4
Msat 1048,2 907,3 1007,2
Mabsorptie 963,7 844,1 935,1
Msat - Mdroog
126,0 131,5 114,8
Ma - Mdroog 41,5 68,3 42,7
% 67,1 48,1 62,8
Foto 54: Vorm 6 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal
182
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
MIGRATIEPOTENTIAAL
Strengpers
1 2 3
Adroog 1,44E+06 9,96E+05 1,20E+06
Atotaal 1,87E+06 1,71E+06 1,81E+06
% 76,76 58,09 66,44
Foto 55: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal
183
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 56: Strengpers 2 - 28 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal
Foto 57: Strengpers 3 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal
184
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
D. SILICAAT
KWALITEIT VAN DE BEHANDELING
Silicaat
Injectiehydro onder druk
# dagen 28 14 28
Steennummer
1
2
3
Mdroog 845,1 869,0 813,1
Msat 961,5 986,5 927,6
Mabsorptie 946,9 970,6 911,2
Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5
Ma - Mdroog 101,8 101,6 98,1
% 12,5 13,5 14,3
MIGRATIEPOTENTIAAL
Silicaat
1 2 3
Adroog 4,10E+05 1,04E+06 5,06E+05
Atotaal 1,60E+06 3,74E+06 1,85E+06
% 25,54 27,71 27,43
185
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 58: Silicaat 1 - 28 dagen – Injectiehydro - Migratiepotentiaal
Foto 59: Strengpers 2 - 14 dagen – Injectiehydro - Migratiepotentiaal
186
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 60: Silicaat 3 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal
187
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
4.5.6. Bespreking
“Wat is het effect van dergelijke producten op gevelstenen welke
poreuzer zijn dan de kalkzandstenen waarop de producten getest
worden voor het behalen van hun verkoopscertificaat?”
Als eerste controleren we de of belangrijkste eigenschap van de bakstenen, nl. de initiële
wateropname, klopt. We weten dat iedere steen een andere porositeit heeft; dat kunnen
we zien in de technische fiches van de producten en bij het opsommen van de
belangrijkste eigenschappen van de proefstukken. Deze porositeit heeft een invloed op
de hoeveelheid vocht die de steen absorbeert, nl. hoe meer volumeruimte poriën, hoe
meer water het kan opzuigen. Om dit te controleren met onze proefstukken is het van
belang om naar het gewichtsverschil tussen het droge en het natte deel te kijken.
Onderstaand voorbeeld bewijst dit.
We kunnen zien dat de handvormsteen een groter saturatiegewicht heeft dan de
vormsteen, terwijl de vormsteen een normale zuiging heeft en de handvorm een matige.
De verklaring hiervoor is eenvoudig, de handvormsteen heeft een groter droog gewicht.
Dit is eveneens evident. De vormsteen heeft meer “gebakken lucht” of beter gezegd
poriën die gevuld zijn met lucht en niet met steen. Hierdoor zal de steen lichter wegen
dan de handvorm. Wanneer we naar het gewichtsverschil bij droge en natte toestand
kijken, zien we dat de vormsteen meer water heeft opgezogen. Dit is een correct
resultaat wanneer we naar de porositeit en de hieraan gekoppeld initiële wateropname
kijken.
HANDVORM
Mdroog 849,5 878,5 909,0 869,9 880,7
Msat 906,2 918,7 965,4 917,8
910,4
Msat - Mdroog 56,7 40,2 56,4 47,9
29,7
188
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
VORM
Mdroog 731,4 758,3 757,8 680,8 732,1 744,5
Msat 805,6 845,5 845,3 763,8 820,6 832,3
Msat - Mdroog 74,2 87,2 87,5 83,0 88,5 87,8
Voor de volledigheid de resultaten van de Strengpersstenen. We kunnen zien dat deze
nog meer water opnemen, wat weer te verklaren valt door zijn sterke zuiging en
hoeveelheid poriën.
STRENGPERS
Mdroog 845,1 869,0 813,1
Msat 961,5 986,5 927,6
Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5
Dit verschil leidt tot de hoeveelheid vocht die men moet aanbrengen voor de
voorconditionering. Dit bedraagt 60% van het gewichtsverschil en is dus bij de strengpers
meer dan bij de vorm, die op zijn buurt meer moet voorgeconditioneerd moet worden
dan de handvorm.
Zoals reeds vermeld, was het onmogelijk om deze hoeveelheden voorconditionering aan
te brengen. Het zout-watermengsel werd niet snel genoeg opgenomen door de stenen,
waardoor er een beperkte hoeveelheid werd toegediend. In samenspraak met de interne
promotor is er besloten om in ieder type steen evenveel te doen, maar bij stenen die
meer water kunnen opnemen,strengpers en vorm, meer te conditioneren.
HANDVORM
Mvoorconditio 12,4 12,4 12,4 12,4 12,4
% conditio 21,87 30,85 21,99 25,89 41,75
vochtgehalte 4,37 6,17 4,40 5,18 8,35
189
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
VORM
Mvoorconditio 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8
% conditio 33,42 28,44 28,34 29,88 28,02 28,25
Vochtgehalte(%) 6,68 5,69 5,67 5,98 5,60 5,65
STRENGPERS
Mvoorconditio 24,8 24,8 24,8
% conditio 19,68 18,86 21,60
Vochtgehalte(%) 3,94 3,77 4,32
De voorconditioneringen schommelden tussen de 5% en de 7% met als uitschieter de
8,35% voor handvorm 5. We zitten dus met gelijkwaardige omstandigheden waardoor de
resultaten vergelijkbaar zijn met elkaar. Het is noch steeds empirische waarbij, voor het
bepalen van de prestaties, wat natte-vingerwerk aan te pas komt.
Klasse
Efficiëntie
- Reductie van de
absorptie -
Efficiëntie
- migratie van het
product in het
substraat -
Remarks
F < 10 % < 25 % Geen goed product
E Tussen 10 en 20 % < 25 % Onvoldoende
efficiënt product
D Tussen 10 en 20 % > 25 % Vrij efficiënt product
C Tussen 20 en 40 % > 25 % Efficiënt product
B > 40 % Tussen 25 en 75 % Zeer efficiënt
product
A > 40 % > 75% Hoogst efficiënt
product
190
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Humabloc®
Voor de doeltreffendheid van Humabloc op de stenen maken we een vergelijkende tabel
net zoals deze op certificaten.
Capaciteit van
de initiële
doeltreffendheid
van het product
Humabloc
Type steen
Handvorm (8%) Vorm (15%) Strengpers (18%)
1 2 1 2 1
Vermindering
van de capillaire
absorptie
55,7% 62,2% 69,8% 72,4% 67,1%
Migratie door
het materiaal 70,71% 93,39% 85,71% 87,96% 76,76%
Klasse B A A A A
Tabel 7: Doeltreffendheid van gel op gevelstenen
Tabel 6: Doeltreffendheid Humabloc bij mortelblokken
191
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Voor ieder type steen behaalt Humabloc een zeer goede uitslag, namelijk klasse A,
uitgezonderd voor de eerste handvormsteen na 14 dagen.
De resultaten van absorptie zijn beter voor stenen met een grotere porositeit.
Zonder product zuigen ze meer water op maar met het product wordt het water
beter afgestopt dan minder poreuze stenen. Meer poriën hebben, zorgt dus voor
betere spreiding van het product.
Wanneer we dit vergelijken met de klasse op de mortelblokken nl. C, zien we een
sterke stijging in klassen. Zo gaat het van een efficiënt naar een hoogst efficiënt
product wat toch opmerkelijk is.
De percentages voor absorptie liggen ± 20% hoger dan op de mortelblokken. Bij
de migratie varieert dit van ± 20 tot zelfs 40% hoger!
Men kan in het algemeen concluderen dat een droogperiode van 28 dagen tot
betere resultaten leidt.
Injectiecrème
Van de injectiecrème is er geen WTCB-certificaat. Om nu toch een vergelijking te kunnen
maken, kijken we naar de resultaten van Humabloc®. Deze lijkt qua substantie het meest
op de crème. De crème is minder visceus en zou zich minder goed moeten verspreiden.
Toch moet het goede resultaten opleveren want wanneer men naar de toe te dienen
hoeveelheid kijkt, is deze slechts 0,4 liter per 10 cm muurdikte en dit per 10 meter
muurlengte. Bij Humabloc is dit 0,12 liter per 10 cm muur muurdikte per lopende meter !
Van Humabloc® hebben we 3 ml toegediend en van injectiecrème 2 ml m.a.w. een
verwaarloosbaar verschil op dergelijke afstanden (10 cm proefstuk).
192
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Capaciteit van
de initiële
doeltreffendheid
van het product
Humabloc
Type steen
Handvorm (8%) Vorm (15%) Strengpers (18%)
3 4 3 4 2
Vermindering
van de capillaire
absorptie
36,7% 33,2% 39,8% 51,1% 48,1%
Migratie door
het materiaal 60,48% 48,51% 49,74% 61,57% 58,09%
Klasse C C C B B
Tabel 8: Doeltreffendheid van crème op gevelstenen
Dat de viscositeit groter is dan de gel, ziet men in het resultaat. Bij minder poriën,
handvorm, bereikt het slechts klasse C terwijl bij vorm en strengpers het B
behaald.
De veronderstelling die we hierboven gemaakt hebben, dat het product wel goed
moet werken omdat het in minimale hoeveelheden moet toegediend worden, is
verkeerd. Het product presteert in onze proeven slechter dan de gel !
De resultaten zijn niet spectaculair beter dan deze van het mortelblok, getest door
het WTCB. Voor een lagere porositeit zijn ze vergelijkbaar maar voor poreuzer
materiaal zijn ze toch beter!
De viscositeit speelt een heel belangrijke rol bij het verspreiden van het product.
Een te vaste samenstelling leidt tot slechtere resultaten.
193
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Injectiehydro
Capaciteit van
de initiële
doeltreffendheid
van het product
Humabloc
Type steen
Handvorm (8%) Vorm (15%) Strengpers (18%)
5 5 6 3
Vermindering
van de capillaire
absorptie
74,4% 77,1% 77,6% 62,8%
Migratie door
het materiaal 89,71% 88,52% 89,79% 66,44%
Klasse A A A B
Tabel 10: Doeltreffendheid van hydro op gevelstenen
Tabel 9: Doeltreffendheid injectiehydro bij mortelblokken
194
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Allereerst moet er opgemerkt worden dat de toegevoegde hoeveelheid voor de
handvormsteen ¼ is (6 ml) van de hoeveelheden toegevoegd door het WTCB (24
ml). Voor de vormstenen en strengperssteen is de toegevoegde hoeveelheid
hetzelfde.
De behaalde klassen zijn voor handvorm en vorm deze voor de mortelblokken nl.
A.
De percentages voor migratie zijn daarentegen slechter dan deze voor de
mortelblokken. Wanneer men logisch zou redeneren, zou men zeggen dat dit
beter moet zijn voor poreuzere materialen. Echter hebben we gezien dat meer
poriën voor een snellere verspreiding van het product zorgt. De periode van 14
dagen is veel te lang om van ‘snel’ te kunnen spreken. Meer poriën hebben, heeft
dus niet direct een voordeel op langere termijn.
Bovenstaande uitleg verklaart nog steeds niet waarom de resultaten slechter zijn
bij andere proefstukken. De verklaring die we hieraan kunnen geven is dat de
proeven niet goed zijn uitgevoerd maar ook meetfouten en natte-vingerwerk
zorgen voor andere resultaten.
De capillaire absorptie wordt beter gestopt. Doordat een groter aantal poriën
bereikbaar is, omdat ze ruimer zijn, zal het product meer poriën hydrofoob
kunnen maken waardoor de hoeveelheid op te zuigen water verminderd wordt.
Opmerking
Baksteen absorbeert weinig hygroscopisch vocht. Dit kan men zien in het kleine verschil
tussen het gewone gewicht en het droge. Dit is te verklaren a.d.h.v. de grafiek van
hygroscopisch vocht. Baksteen heeft niet veel kleine poriën waardoor het minder snel
hygroscopisch vocht opneemt dan andere materialen. Dit verklaart het geringe verschil
tussen de massa’s van voor en na het drogen.
195
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
“Heeft het onder druk injecteren van deze producten enige invloed op de doeltreffendheid van de producent nl. verbeterd deze?”
Uit de technische fiches van de kalkzandstenen kunnen we halen dat het
volumepercentage aan (relatief) kleine capillairen 24%-28% bedraagt. We hebben reeds
gezien dat de stenen, en dus mortel, uit kleine en grote poriën bestaan. Van de 100%
poriën, zowel groot als klein, is 24%-28% relatief klein volgens de omschrijving. Het is
moeilijk te concluderen of dit de kleine of de grote poriën zijn, maar met het gedacht in
het achterhoofd dat mortel veel minder poreus is dan baksteen, en dus meer kleine
poriën heeft dan grote, gaan we er vanuit dat dit percentage op de grote poriën (10 µm)
slaat. De overige 72%-76% slaat op de kleine poriën (0,1 µm).
SILICAAT
Mdroog 845,1 869,0 813,1
Msat 961,5 986,5 927,6
Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5
Over een grote periode, 24u, nemen de silicaatstenen een grote hoeveelheid vocht op.
Net iets minder dan de strengperstenen. De verklaring hiervoor vindt men in de
samenwerking tussen de grote en kleine poriën. De kleine poriën hebben een grote
stijghoogte en grote capillaire druk dus zuigen het water aan, dat vervolgens naar de
grotere poriën geleid wordt. Over een langere periode kunnen ze zo een grote
hoeveelheid vocht opnemen.
Mvoorconditio 18,6 18,6 18,6
% conditio 15,98 15,83 16,24
Vochtgehalte(%) 3,20 3,17 3,25
196
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Doordat het water traag indringt, is het onmogelijk een grote hoeveelheid zout-
watermengsel toe te voegen. Hierdoor is het vochtgehalte laag (net boven de 3%).
Daarenboven is de hoeveelheid geïnjecteerd product slechts 10 ml en dit in 2 stappen, 1x
6 ml en nog een keer 4 ml. Het onder druk injecteren gebeurde als volgt: De spuit wordt
in het boorgat geduwd. De spuit heeft een diameter die net iets groter is dan het boorgat
waardoor het gat afgesloten wordt. Vervolgens wordt de spuit met volle kracht
leeggespoten. Dit zorgt ervoor dat het product onder druk in het boorgat komt. De druk
was zelfs zo groot dat het product uit het boorgat kwam langs de zeer smalle opening die
er nog was tussen spuit en boorgatwand. Hierdoor is er een hoeveelheid product rond
het boorgat gekomen. Dit kan men zien in de omtrokken foto’s (foto’s 58, 59, 60).
Met druk
volume/injectie
(ml) # Tot. Volume (ml)
6 1 6
4 1 4
10
Dit zijn de belangrijkste resultaten van het injecteren onder druk en die hieraan
verbonden analyse.
Tabel 11: Doeltreffendheid injectiehydro bij mortelblokken
197
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Capaciteit van de
initiële
doeltreffendheid
van het product
Humabloc
Type steen
Silicaat
1 2 3
Vermindering van
de capillaire
absorptie
12,5% 13,5% 14,3%
Migratie door het
materiaal 25,54% 27,71% 27,43%
Klasse D D D
Tabel 12: Doeltreffendheid van hydro op mortelblokken geïnjecteerd onder druk
De resultaten zijn zeer ondermaats. Klasse D wordt behaald wat wil zeggen dat het
product vrij efficiënt is.
In vergelijking met de resultaten van het WTCB zijn ze niet beter, zelfs slechter.
Veel slechter.
De reden voor dit mindere resultaten kan de lage hoeveelheid geïnjecteerd
product zijn. Dit is 14 ml minder dan wat door het WTCB is toegevoegd aan hun
mortelblokken. Al valt dit te betwisten. Bij de Handvormstenen, zie hierboven,
werd slechts 6 ml geïnjecteerd en deze leverden wel een goed resultaat op. Hierbij
moet wel in het achterhoofd gehouden worden dat het materiaal een andere
poriënstructuur heeft.
De gebruikte druk is sowieso groter dan deze in werkelijkheid, maar de gebruikte
hoeveelheid niet.
198
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
5. Conclusie
1. 28 dagen laten drogen leidt tot betere resultaten. Dat kan men afleiden uit de
verschillende tabellen. Het is dus van cruciaal belang dat men na het behandelen
van de muur een lange rustperiode inlast alvorens andere zaken te ondernemen,
zoals het bepleisteren van de muur. Zo krijgt het product de kans om een goed
vochtwerend scherm te vormen dat ervoor zorgt dat het absorberen en migreren
van water wordt gestopt.
2. “Hoe minder te injecteren product per lopende meter, hoe beter de werking van
het product” klopt niet. Het is een logische redenering die men maakt, maar een
foute. Het beste bewijs hiervoor zijn de resultaten van de injectiecrème versus
injectiehydro. Van de injectiehydro moet er per lopende meter veel meer product
gebruikt worden in vergelijking met de crème, maar het levert wel betere
resultaten op. Nu moet men wel de afweging maken resultaat - prijs. Hiervoor
volgend geciteerd stuk tekst van de website www.livios.be .
Vraag:
Graag had ik een richtprijs voor de behandeling van optrekkend vocht via injecties om de
10 cm in een bakstenen muur. De vochtmeting is door de architect gedaan. Het gaat om 3
muren in een keuken op het gelijkvloers. De oude bezetting is weggekapt, de muur staat
vrij. Ik wil de behandeling laten uitvoeren door de aannemer van de pleisterwerken. Wat is
de richtprijs per strekkende meter? En hoeveel garantie kan je hierop krijgen?
199
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Antwoord:
Voor een injectie tegen opstijgend grondvocht mag je volgens bouwkundig vochtexpert
Eddy Cruysberghs als richtprijs op 60 à 65€/Lm rekenen (+ verplaatsing en de btw) tot een
muurdikte van 30 cm. “Met deze injectie verkrijg je een barrière om te beletten dat volle
muren capillair grondvocht zouden kunnen opnemen uit te grond. Deze chemische reactie
is onomkeerbaar en dus definitief. Elke aannemer die dergelijke werken uitvoert is
hiervoor 10 jaar aansprakelijk, tenzij anders overeengekomen. Je dient wel zeker te zijn
van de juiste oorzaak. Opstijgend grondvocht heb je enkel bij volle muren die op hun eigen
fundering staan, meestal van vóór 1950. Bij alle andere oorzaken helpt dit soort injecties
niet.”
Bron: Cruysbreghs E., Hoeveel koste vochtwerende injecties, livios, 4-01-2010,
http://www.livios.be/nl/_build/_maso/_humi/_vraag.asp?vraagid=18084&status=que
vi
Wanneer we deze richtprijzen gebruiken, zien we dat het gebruikt van injectiecrèmes
veel goedkoper uitkomt en dus rendabeler is. Helaas kennen we de werkelijk prijs
van ieder product niet wat tot een betere conclusie zou leiden. Deze conclusie is dus
een redenering ! Deze verschilt van aannemer tot aannemer. We houden het dus bij
deze richtprijs en concluderen dat injectiecrèmes iets slechtere resultaten leveren
maar men moet er minder van gebruiken wat de prijs drukt en het dus rendabeler
concluderen dat men het product beter altijd in de gevelsteen injecteert. Boorgaten
zijn makkelijker te dichten dan in gevelstenen en leveren een mooier resultaat op qua
uitzicht. maakt om ze te gebruiken.
3. Injecteren in gevelsteen levert betere resultaten. Het bewijs is nu zwart op wit
geleverd dat de verspreiding van het product gemakkelijker gebeurt. De resultaten
van Humabloc® zijn beter en deze van injectiehydro zijn hetzelfde. De
injectiecrème heeft niets om mee vergeleken te worden maar komt uit de testen
als een efficiënt tot zeer efficiënt product. Samengevat levert dit het bewijs dat de
resultaten zeer efficiënt tot hoogst efficiënt zijn. De redenering die het WTCB
hanteert, klopt en mag behouden worden. Men mag daarentegen niet Voor
injectiehydro kan er aangeraden worden om in de gevelsteen te injecteren. De
200
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
spreiding van het product gebeurd in situ, over een korte periode (enkele
minuten), sneller. Over langere periodes, die men sowieso heeft vanwege het
drogen en vorming van de vochtwerende laag, zijn de resultaten van Humabloc®
(de gel) beter. Het is evident dat de injectiehydro sneller indringt, het is namelijk
veel vloeibaarder en maakt gebruik van de absorptie om zich te verspreiden. De
gels (en crèmes) verspreiden zich op basis van het aanwezige poriënvocht.
4. Injecteren onder hoge druk is zinloos. Dit kan men duidelijk afleiden uit de
resultaten van de proeven. Kort en krachtige injecties, zoals in onze proeven
toegepast, hebben geen effect. De drukken die men zou moeten gebruiken om in
sommige capillaire product te injecteren zijn zo groot dat ze onmogelijk te
behalen zijn. Dergelijke drukken zouden tevens schade aanrichten aan de steen
zelf. Daarnaast zullen ze het product uit de wijdere poriën, die een kleinere
capillaire druk hebben, duwen. Omdat gevelstenen poreuzer zijn, zal het product
eruit gedrukt worden. Druk uitoefenen gedurende een langere periode levert
dezelfde nadelige resultaten, het uit de poriën persen en schade aanrichten, als bij
korte druk . Hetgeen de producten en aannemers beweren is tegenstrijdig met de
resultaten! De drukken die men moet gebruiken zijn dus louter om het product in
de boorgaten te brengen en niet om ze in de poriën te drukken. Het product zelf
bepaalt hoe het in de poriën terechtkomt. Via absorptie voor producten op
waterbasis of door gebruik te maken van het reeds aanwezige vocht voor gels en
crèmes.
201
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
V. Bijlage
Foto 61: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc®
Foto 62: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Open na behandeling
Foto 63: : Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc®
202
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 64:Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Open na behandeling
Foto 65:Handvorm 3 - 14 dagen - injectiecrème
Foto 66: Handvorm 3 - 14 dagen - injectiecrème - Open na behandeling
203
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 67: Handvorm 4 - 28 dagen - injectiecrème
Foto 68: Handvorm 4 - 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling
Foto 69: Handvorm 5 - 28 dagen - injectiehydro
204
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 70: Handvorm 5 - 28 dagen - injectiehydro - Open na behandeling
Foto 71: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc®
Foto 72: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Open na behandeling
205
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 73: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc®
Foto 74: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Open na behandeling
Foto 75: Vorm 3 - 14 dagen - injectiecrème
206
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 76: Vorm 3 - 14 dagen - injectiecrème - Open na behandeling
Foto 77: : Vorm 4 - 28 dagen - injectiecrème
Foto 78: Vorm 4- 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling
207
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 79: Vorm 5 - 14 dagen - injectiehydro
Foto 80: Vorm 5 - 14 dagen - injectiehydro - Open na behandeling
Foto 81: : Vorm 6 - 28 dagen - injectiehydro
208
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 82: Vorm 6 - 28 dagen - injectiehydro - Open na behandeling
Foto 83: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc®
Foto 84: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc®- Open na behandeling
209
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 85: Strengpers 2 - 28 dagen - injectiecrème
Foto 86: Strengpers 2 - 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling
Foto 87: Strengpers 3 - 28 dagen - injectiehydro
210
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 88: Silicaat 1 - 28 dagen - injectiehydro onder druk
Foto 89: Silicaat 1 - 28 dagen - injectiehydro onder druk - Open na
behandeling
Foto 90: Silicaat 2 - 14 dagen - injectiehydro onder druk
211
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 91: Silicaat 2 - 14 dagen - injectiehydro onder druk - Open na
behandeling
Foto 92: Silicaat 3 - 28 dagen - injectiehydro onder druk
Foto 93: Silicaat 3 - 28 dagen - injectiehydro onder druk - Open na
behandeling
212
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 1: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor (bron xlvii)
213
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 2: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor (bron xlvii)
214
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 3: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor- typebestek tekst (bron xlvii)
215
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 4: Terca - Handvorm - Rhône Bezaagseld (bron xlvii)
216
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 5: Terca - Handvorm - Rhône Bezaagseld - typebestek tekst (bron xlvii)
217
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 6: Van Membruggen - strengpers - Rood genuanceerd (bron li)
218
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 7 van Membruggen - strengpers - Rood genuanceerd (bron li)
219
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 8: FTB-Remmers - Humabloc® (bron xlix)
220
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 9: FTB-Remmers - Humabloc® (bron xlix)
221
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 10: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix)
222
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 11: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix)
223
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 12: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix)
224
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 13: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix)
225
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 14: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix)
226
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 15: FTB-Remmers – Injectiehydro (bron xlix)
227
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 16: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix)
228
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 17: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix)
229
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 18: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix)
230
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 19: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix)
231
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 20: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix)
232
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 21: FTB-Remmers – Injectiecrème (bron xlix)
233
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 22: FTB-Remmers – Injectiecrème (bron xlix)
234
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 23; Verslag Remmers over praktijk voorbeeld kerk Schakkebroek, Herk-de-Stad
(bron lii)
235
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 24: Werfverslag kerk Schakkebroek (bron l)
236
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 25: Xella - Lijmblokken - fysische en mechanische eigenschappen (bron xlvii)
237
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 26: Xella - Lijmblokken - fysische en mechanische eigenschappen (bron xlvii)
238
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
VI. Lijst met
afbeeldingen, foto’s
en figuren Technische fiche 2: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor (bron xlvii) .................................212
Technische fiche 3: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor (bron xlvii) .................................213
Technische fiche 4: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor- typebestek tekst (bron xlvii) ...214
Technische fiche 5: Terca - Handvorm - Rhône Bezaagseld (bron xlvii) ............................215
Technische fiche 6: Terca - Handvorm - Rhône Bezaagseld - typebestek tekst (bron xlvii)
............................................................................................................................................216
Technische fiche 7: Van Membruggen - strengpers - Rood genuanceerd (bron li) ...........217
Technische fiche 8 van Membruggen - strengpers - Rood genuanceerd (bron li) ............218
Technische fiche 9: FTB-Remmers - Humabloc® (bron xlix) ..............................................219
Technische fiche 10: FTB-Remmers - Humabloc® (bron xlix) ............................................220
Technische fiche 11: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix) ..........221
Technische fiche 12: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix) ..........222
Technische fiche 13: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix) ..........223
Technische fiche 14: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix) ..........224
Technische fiche 15: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix) ..........225
Technische fiche 16: FTB-Remmers – Injectiehydro (bron xlix) .........................................226
Technische fiche 17: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix) .......227
Technische fiche 18: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix) .......228
Technische fiche 19: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix) .......229
Technische fiche 20: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix) .......230
239
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Technische fiche 21: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix) .......231
Technische fiche 22: FTB-Remmers – Injectiecrème (bron xlix) ........................................232
Technische fiche 23: FTB-Remmers – Injectiecrème (bron xlix) ........................................233
Technische fiche 24; Verslag Remmers over praktijk voorbeeld kerk Schakkebroek, Herk-
de-Stad (bron lii) ................................................................................................................234
Technische fiche 25: Werfverslag kerk Schakkebroek (bron l) ..........................................235
Technische fiche 26: Xella - Lijmblokken - fysische en mechanische eigenschappen (bron
xlvii) ....................................................................................................................................236
Technische fiche 27: Xella - Lijmblokken - fysische en mechanische eigenschappen (bron
xlvii) ....................................................................................................................................237
240
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 1: Renovatie kerk Kleine-Brogel (bron xxiv) ................................................................ 10
Foto 2: Renovatieprojectie hoeve (bron xliii) ...................................................................... 10
Foto 3: Praktijk voorbeeld koudebrug (bron xxiii) ............................................................... 13
Foto 4: Koudebruggen gemeten met thermograaf (bron xxii) ............................................ 14
Foto 5: Openstootvoeg die niet volledig vrij is waardoor de waterafvoer slecht verloopt
(bron xlv) .............................................................................................................................. 70
Foto 6: Vochtproblemen ten gevolge van slecht geplaatste klinkers (bron xlv) ................. 71
Foto 7: Foutieve waterkering (bron xviii) ............................................................................. 74
Foto 8: Lekkende dakgoot (bron xxvi) .................................................................................. 75
Foto 9: Gann meter (bron xxviii) ......................................................................................... 82
Foto 10: Protimeter (bron xxvii) ........................................................................................... 82
Foto 11: Carbidefles (bron xxix) ........................................................................................... 83
Foto 12: Vorstschade aan buitenmuur (bron xvi) ................................................................ 86
Foto 13: Vorstschade in ondergrondse zuiveringsinstallatie te Praag ................................ 87
Foto 14: Uitbloeiingen bij gevelsteen tijdens renovatieproject (bron xxx) ......................... 90
Foto 15: Detail van gevelsteen met en zonder uitbloeiing (bron xxxi) ................................ 91
Foto 16: Uitbloeiingen ten gevolge van opstijgend grondvocht (bron xxxii) ...................... 91
Foto 18: Salpetervlekken t.g.v. vocht (bron xxxiv) .............................................................. 92
Foto 19: Uitbloeiing - uitbloeiingen t.g.v. opstijgend grondvocht (bron xxxii) .................... 93
Foto 20: Vochtproblemen door foutieve waterkering (bron xviii) ...................................... 93
Foto 21: Schade aan behang door hygroscopische zouten (bron xxxii) .............................. 94
Foto 22: Vochtschade door condensatie (bron xxxii) .......................................................... 94
Foto 23: Schade door regendoorslag (bron xxxii) ................................................................ 95
Foto 17: Uitloging (bron xxxiii) ............................................................................................. 96
Foto 24: Schimmelvorming aan muur door opstijgend grondvocht (bron xxxii) ..............102
Foto 25: Vochtlekken opsporen aan de hand van infraroodcamera (bron xviii) ...............104
Foto 26: Energieverlies door opstijgend grondvocht in muur (bron xxxii) .......................105
Foto 27: Onderkappen in praktijk (bron xlvi) .....................................................................119
Foto 28: Aanbrengen van soepele folie langs buitenzijde met behulp van onderzaging
(bron xxxvi) .........................................................................................................................121
Foto 29: Machine welk de inslijping maakt (bron xxxvi) ....................................................122
241
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 30: Spieën geplaatst na het maken van de gleuven (bron xxxvi) ..............................122
Foto 31: Aanbrengen van stijf membraan (bron xxxvi) .....................................................123
Foto 32: Eindresultaat na aanbrengen stijve folie met behulp van onderzaging (bron xxxvi)
............................................................................................................................................123
Foto 33: Verwijderen van pleisterwerk alvorens boorgaten en injecties aan te brengen
(bron vii) .............................................................................................................................132
Foto 34: Aanbrengen van boorgaten (bron xxxvii) ............................................................132
Foto 35: Aanbrengen van vochtwerende injecties in muur (bron xxxix) ...........................134
Foto 36: Diffusiemethode (bron xl) ....................................................................................136
Foto 37: Aanbrengen afdekking na behandeling (bron xli) ...............................................140
Foto 38: Gedetailleerde opbouw afdekking na behandeling (bron xli) .............................141
Foto 39: van boven naar onder: handvorm (Terca), vorm (Terca), strengpers (van
Membruggen) ....................................................................................................................144
Foto 40: De gebruikte vochtwerende producten bij het behandelen van de proefstukken
............................................................................................................................................152
Foto 41: Injectiecrème - FTB-Remmers ..............................................................................154
Foto 42: Injectiehydro - FTB-Remmers ..............................................................................155
Foto 43: Humabloc® gel - FTB-Remmers ............................................................................156
Foto 44: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ................................175
Foto 45: Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ................................175
Foto 46: Handvorm 3 - 14 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal .............................176
Foto 47: Handvorm 4 - 28 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal .............................176
Foto 48: Handvorm 5 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal .............................177
Foto 49: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ........................................178
Foto 50: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ........................................179
Foto 51: Vorm 3 - 14 dagen – Injectiecrème - Migratiepotentiaal ....................................179
Foto 52: Vorm 4 - 28 dagen – Injectiecrème - Migratiepotentiaal ....................................180
Foto 53: Vorm 5 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal .....................................180
Foto 54: Vorm 6 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal .....................................181
Foto 55: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ................................182
Foto 56: Strengpers 2 - 28 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal ............................183
Foto 57: Strengpers 3 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal .............................183
242
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 58: Silicaat 1 - 28 dagen – Injectiehydro - Migratiepotentiaal ..................................185
Foto 59: Strengpers 2 - 14 dagen – Injectiehydro - Migratiepotentiaal ............................185
Foto 60: Silicaat 3 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal ...................................186
Foto 61: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® ..................................................................201
Foto 62: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Open na behandeling ............................201
Foto 63: : Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® ................................................................201
Foto 64:Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Open na behandeling .............................202
Foto 65:Handvorm 3 - 14 dagen - injectiecrème ...............................................................202
Foto 66: Handvorm 3 - 14 dagen - injectiecrème - Open na behandeling ........................202
Foto 67: Handvorm 4 - 28 dagen - injectiecrème ..............................................................203
Foto 68: Handvorm 4 - 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling ........................203
Foto 69: Handvorm 5 - 28 dagen - injectiehydro ...............................................................203
Foto 70: Handvorm 5 - 28 dagen - injectiehydro - Open na behandeling .........................204
Foto 71: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® ..........................................................................204
Foto 72: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Open na behandeling ....................................204
Foto 73: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® ..........................................................................205
Foto 74: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Open na behandeling ....................................205
Foto 75: Vorm 3 - 14 dagen - injectiecrème ......................................................................205
Foto 76: Vorm 3 - 14 dagen - injectiecrème - Open na behandeling ................................206
Foto 77: : Vorm 4 - 28 dagen - injectiecrème ....................................................................206
Foto 78: Vorm 4- 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling .................................206
Foto 79: Vorm 5 - 14 dagen - injectiehydro .......................................................................207
Foto 80: Vorm 5 - 14 dagen - injectiehydro - Open na behandeling .................................207
Foto 81: : Vorm 6 - 28 dagen - injectiehydro .....................................................................207
Foto 82: Vorm 6 - 28 dagen - injectiehydro - Open na behandeling .................................208
Foto 83: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc® .................................................................208
Foto 84: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc®- Open na behandeling ............................208
Foto 85: Strengpers 2 - 28 dagen - injectiecrème ..............................................................209
Foto 86: Strengpers 2 - 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling ........................209
Foto 87: Strengpers 3 - 28 dagen - injectiehydro ..............................................................209
Foto 88: Silicaat 1 - 28 dagen - injectiehydro onder druk ..................................................210
Foto 89: Silicaat 1 - 28 dagen - injectiehydro onder druk - Open na behandeling ............210
243
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Foto 90: Silicaat 2 - 14 dagen - injectiehydro onder druk ..................................................210
Foto 91: Silicaat 2 - 14 dagen - injectiehydro onder druk - Open na behandeling ............211
Foto 92: Silicaat 3 - 28 dagen - injectiehydro onder druk ..................................................211
Foto 93: Silicaat 3 - 28 dagen - injectiehydro onder druk - Open na behandeling ............211
244
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Figuur 1: Capillaire stijghoogte (bron: vii) ............................................................................ 25
Figuur 2: Hol -Bol bij cohesie en adhesie (bron xxv) ............................................................ 29
Figuur 3: De aantrekkingszone rond een molecule in water (bron iv) ................................ 30
Figuur 4: Hydrofoob materiaal (bron iv) .............................................................................. 32
Figuur 5: Hydrofiel materiaal (bron iv) ................................................................................. 32
Figuur 6: Krachten die optreden bij capillaire druk (bron iv) ............................................... 33
Figuur 7: Proefopstelling simuleren capillaire stijghoogte (bron xi) .................................... 35
Figuur 8: Capillaire zuiging in horizontale capillair (bron xi) ................................................ 36
Figuur 9: Capillair met constante doorsnede (bron xi) ........................................................ 38
Figuur 10: Rechttrekken van de capillair om evenwicht in te stellen (bron xi) ................... 41
Figuur 11: Het kritisch vochtgehalte (bron iv) ..................................................................... 43
Figuur 12: Waterabsorptie bij capillaire met veranderlijke doorsnede (bron xi) ................ 50
Figuur 13: Schema van alle mogelijke vochtoorzaken (bron iii) .......................................... 68
Figuur 14: Gemiddelde slagregenintensiteit vermenigvuldigd met de gemiddelde duur
tijdens een jaar (bron vii) ..................................................................................................... 70
Figuur 15: Vochtmigratie via het metselwerk door verkeerde plaatsing van vochtwerend
scherm (bron WTCB) ............................................................................................................ 72
Figuur 16: Aanzet boven het dichtingsmembraan waardoor capillaire zuiging mogelijk is
(bron vii) ............................................................................................................................... 73
Figuur 17: Opspattend water zorgt voor vochtproblemen (bron vii) .................................. 76
Figuur 18: Opstijgend grondvocht (bron xviii) ..................................................................... 77
Figuur 19: meting d.m.v. elektrische weerstand en capaciteit (bron vii) ............................ 80
Figuur 20: Convectie in de natuur (bron xliv) ....................................................................110
Figuur 21: Mogelijk toepasbare ventilatiestrategieën (bron xxxv) ....................................117
Figuur 22: Het fasegewijs plaatsen van dichtingsmembraan (bron vii) .............................121
Figuur 23: Theoretisch perfect geplaatst vochtwerend scherm (bron xlv) .......................124
Figuur 24: Procédé van Turm (bron vii) .............................................................................125
Figuur 25: Voorbeeld van polymeren keten. Hier: PVC of polyvinylchloride (bron xlii) ....130
Figuur 26: Vooraanzicht bij injecties (bron xxxviii) ...........................................................133
Figuur 27: Afstanden voor het correct aanbrengen van injecties (bron vii) ......................134
Figuur 28: Muurdoorsnede bij vochtwerende injecties met plaatsing van platen (bron xli).
............................................................................................................................................140
245
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Figuur 29: Afmetingen van een gevelsteen (bron vi) .........................................................145
246
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Grafiek 1: Dampdruk verloop in een serie samengestelde wand (bron: xi) ........................ 23
Grafiek 2: Algemeen proces van capillaire absorptie in een materiaal (bron vii) ............... 40
Grafiek 3: Vochtfront (bron iv) ............................................................................................. 44
Grafiek 4: Grafische weergave van het stoppen van de toevoer van water bij vochtfront
(bron iv) ................................................................................................................................ 45
Grafiek 5: Aanname dat watervereffeningscoëfficiënt constant wordt genomen (bron xi)
.............................................................................................................................................. 47
Grafiek 6: Watervereffeningscoëfficiënt van cellenbeton in functie van het watergehalte
(bron iv) ................................................................................................................................ 47
Grafiek 7: Tweefasige absorptiecurve bij poreuze materialen (bron xi) ............................. 52
Grafiek 8: Relatieve luchtvochtigheid (bron vii) .................................................................. 56
Grafiek 9: Hygroscopisch vocht bij temperatuur 20°C en dichtheid 750 kg/m³ (bron xi) . 60
Grafiek 10: Hygroscopisch gedrag van verschillende bouwmaterialen (bron xi) ................ 63
Grafiek 11: Verdeelschijf problemen bij een woning (bron xviii) ........................................ 65
Grafiek 12: De gemiddelde curven van metingen van verschillende toestellen (bron vii) . 81
Grafiek 13: Isospleet - diagram in functie van de schimmelindex. Voorbeeld: naaldhout
(bron xi) ..............................................................................................................................100
Grafiek 14: druk in het gebouw i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi) ....................................113
Grafiek 15: Saturatiedruk bij bepaalde temperatuur i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi) ...113
Grafiek 16: RV i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi) ...............................................................113
Grafiek 17: Poriënstructuur van een gevelsteen (bron xiv) ...............................................149
Grafiek 18: Poriënstructuur van mortel (bron xiv) ............................................................150
247
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
Tabel 1: Buitentemperatuur die men nodig heeft om te condenseren bij een bepaalde RV
en binnentemperatuur. (bron ii) .......................................................................................... 58
Tabel 2: Evenwichtsvochtgehaltes van materialen bij een RV van 65 en 95 (bron vii) ....... 59
Tabel 3: Diagnose van verschillende vochtproblemen (bron vii) ........................................ 67
Tabel 4: Het hygroscopisch gedrag van zouten (bron vii) .................................................... 97
Tabel 5: Classificatie tabel voor de geteste producten (bron xlix) ....................................163
Tabel 7: Doeltreffendheid van gel op gevelstenen ............................................................190
Tabel 6: Doeltreffendheid Humabloc bij mortelblokken ...................................................190
Tabel 8: Doeltreffendheid van crème op gevelstenen ......................................................192
Tabel 10: Doeltreffendheid van hydro op gevelstenen .....................................................193
Tabel 9: Doeltreffendheid injectiehydro bij mortelblokken ..............................................193
Tabel 11: Doeltreffendheid injectiehydro bij mortelblokken ............................................196
Tabel 12: Doeltreffendheid van hydro op mortelblokken geïnjecteerd onder druk .........197
248
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
VII. Literatuurlijst
A. ARTIKELS
i. Auteur onbekend, Koudebruggen, milieu advieswinkel, 1-10
ii. Firket L., Van den Bossche T., Vocht in gebouwen – oorzaak en remedies, WTCB uit
de praktijk, 1993, 17-25
iii. Schueremans L., Technologie van de bouwmaterialen – Aanvulling H03V5C -
Afdichting – Hydrofobering, Katholieke Universiteit Leuven – Building materials
and building Technology, 2008-2009, 1-45
iv. te Beest T., Capillaire effecten – Vooronderzoek voor de bepaling van capillaire
effecten in de huid, Technische Universiteit Eindhoven – Faculteit
Werktuigbouwkunde, mei 1996, 1-39
v. Wagneur M., Muren bezet met pleistermortel - vocht in muren boven de plinten,
WTCB uit de praktijk, 1992, 25-28
249
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
B. BOEKEN
vi. Belgische Baksteenfederatie, Handboek baksteenmetselwerk, Belgische
Baksteenfederatie, november 2008, 1-138
vii. De Bruyn, Pien HH., Vocht in Gebouwen - Bijzonderheid van opstijgend vocht; TV
210, WTCB, WTCB-Claes Printing NV, December 1998, 1-55
viii. De Bruyn, Pien HH.,Waterwerende oppervlaktebehandeling; TV 224, WTCB, juni
2002, 1-54
ix. Declerck R., Bescherming van ondergrondse konstrukties tegen infiltratie van
oppervlaktewater; TV 190, WTCB, WTCB - Puvrez NV December 1993, 1-44
x. Veldman A.E.P, Velická A., Stromingsleer, Rijksuniversiteit Groningen – Faculteit
wiskunde en natuurwetenschappen, 2008-2009, 1-141
xi. Verbeeck G., Bouwfysica – Deel 2: Vochtbeheersing in gebouwen, XIOS Hogeschool
Limburg, 2010 – 2011, 1-105
xii. Vonck S., Kwaliteit van na-isolatie van bestaande spouwmuren in de woningbouw:
materiaalstudie, Universiteit Gent – Vakgroep Architectuur en stedenbouw, 2007-
2008, 1-148
xiii. Wouters P., Ventilatie van woningen – Deel 1 Algemene principes; TV192, WTCB,
juni 1994, 1-102
xiv. Witte De E., Vanhellemont Y., De Bruyn R., Efficacité des produits d’injection
contre l’humidité ascensionnelle, WTCB, februari 2003
250
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
C. INTERNET
xv. Auteur onbekend, Hygroscopisch vocht, 2011,
http://www.nl.rockwool.be/bouwfysica/vocht/vochttransport+in+poreuze+materi
alen/hygroscopisch+vocht
xvi. Auteur onbekend, Oligomeer, 24-11-2009
http://nl.wikipedia.org/wiki/Oligomeer
xvii. Auteur onbekend, Vorstschade aan metselwerk,
http://members.home.nl/kapittel14/metselwerk/constructie/vorstschade.htm
xviii. Belgische Baksteenfederatie, Gevelsteen,
http://www.baksteen.be/prod_gevelstenen.html
xix. Cruysberghs E., Cruysberghs Chemicals,
http://www.cruysberghs.be/
xx. Desanghere B., Vochtwerende injecties beschermt muur tegen opstijgend vocht,
Augustus 2010,
http://www.br-aannemer.be/DossierDetail.aspx?id=EVA0204N01
xxi. Bruinink J., Samenvatting van boek Chemie voor 3 havo en vwo,
http://www.jbruinink.nl/samenvatting%203HV%201-3.html
251
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
D. FIGUREN, FOTO’S, GRAFIEKEN, TABELLEN
xxii. Auteur onbekend, Warmteverlies, Be Spotted, 2005-2010
http://www.bespotted.be/P.Warmteverlies.html
xxiii. Auteur onbekend, Bouwen en verbouwen – Energiezuinig bouwen en verbouwen,
VEA
http://www.energiesparen.be/book/export/html/804
xxiv. Auteur onbekend, Sint Ursulakerk Kleine Brogel: renovatie daken en gevels,
Dijkmans Dak- en restauratiewerken N.V., 2005-2006,
http://www.dijkmans.be/
xxv. Auteur onbekend, Adhesie, Wikipedia, 14-10-2010
http://nl.wikipedia.org/wiki/Adhesie
xxvi. Auteur onbekend, Lekkende dakgoot repareren,
http://www.werkspot.nl/opdracht/139837/lekkende-dakgoot-repareren
xxvii. Auteur onbekend, Protimeter Moisture Meter System, GHC Specialty Brands, LLC.,
2011
http://www.labsafety.com/Protimeter-Moisture-Meter-System_24543380/
xxviii. Auteur Onbekend, Gann Hydromette Compact B, Couderé Geomatic engineering,
2010,
http://shop.coudere.be/index.php/waarschuwings-markeringsmateriaal/gann-
hydromette-compact-b.html
xxix. Auteur onbekend, Gratis nacontrole, Dryhome,
http://www.dryhome.be/nacontrole.shtml
252
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
xxx. Auteur onbekend, Verdwijnen uitbloeiingsvlekken in metselwerk vanzelf?, Livios,
01-01-2006,
https://www.livios.be/images/web260/v5/1025.jpg
xxxi. Auteur onbekend, Efficient verwijderen van uitbloeiingen/witte uitslag en
cementsluier, Adcos, 2005,
http://www.adcos.be/?/producten/gevelreiniging/uitbloeiingen
xxxii. Auteur onbekend, Meest voorkomende oorzaken, All protect,
http://www.allprotect.be/
xxxiii. Auteur onbekend, Plafond – toestand en hoe te herstellen?,VZW KSA ATOM, 2009
http://www.ksa-atom.be/vzw/geplande-werken-aan-het-ksa-gebouw/plafond-
toestand-en-hoe-te-herstellen/
xxxiv. Auteur onbekend, Schimmels – schimmelsporen – schimmelgeur – vochtprobleem,
AVW,
http://www.avwbvba.be/schimmels-schimmelsporen-schimmelgeur-
vochtprobleem_NL-7679.html
xxxv. Auteur onbekend, Het ventilatiesysteem, Livios, 17-12-2007,
http://www.livios.be/nl/_build/_tech/_vent/7078.asp
xxxvi. Auteur onbekend, Demeulenaere muuronderzaging bvba,
http://www.demeulenaerebvba.be/
xxxvii. Auteur onbekend, Opstijgend vocht, Rodinia,
http://www.rodinia.be/vochtproblemen/opstijgend_vocht.htm
xxxviii. Auteur onbekend, Injecties tegen optrekkend capillair vocht, AG Renovatie BVBA,
http://www.gevel-renovatie.com/INJECTIE.htm
253
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
xxxix. Auteur onbekend, Natte muren, vochtprobleem,…, Dryhome,
http://www.dryhome.be/
xl. Auteur onbekend, Chemia Budowlana,
http://www.chemiabudowlana.info/zdjecia/publikacje/powiekszone/1800_z1.jpg
xli. Auteur onbekend, Opstijgend vocht, De Leeuw,
http://www.deleeuw-waterdicht.be/opstijgend%20vocht.htm
xlii. Auteur onbekend, Polyvinylchloride, Wikipedia,10-4-2011
http://nl.wikipedia.org/wiki/Polyvinylchloride
xliii. Degraer D, Degraer P, Renovatie van oude hoeve met schuren, Interieur Desginer,
http://www.interieurdesigner.be/interieurprojecten/woning-inrichting/moderne-
hoeve-renoveren-boerderij-renovatie.html
xliv. Kenis P., De bronnen van het weer, 22-4-11,
http://www.hetweer.org/HetWonderlijkeWeer/de2.htm
xlv. Mathieu E., Infiltraties aan de voet van spouwmuren, WTCB, 4–12-2007,
http://mobile.wtcb.be/index.cfm/pub/series/14/publications/69657
xlvi. Vanloocke M., Onderkappen van muren, Vanloocke Martin vochtbestrijding,
http://users.telenet.be/merkaba2/mvvochtbestrijding/onderkappen.htm
254
Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties
E. TECHNISCHE FICHES
xlvii. Auteur onbekend, Fysische en mechanische eigenschappen van SILKA, Xella-Silka,
http://www.xella.be/downloads/bel/BROCHURES/Bouwfysica_NL_02-09.pdf
xlviii. Auteur onbekend, TERCA gevelstenen, Terca Wienerberger AG, 2011,
http://www.wienerberger.be/servlet/Satellite?pagename=Wienerberger/Page/Sh
owroomProductFeature05&cid=1115230544464&c=Page&sl=wb_be_home_nl
xlix. Auteur onbekend, Productprogramma – Injecties opstijgend vocht, FTB Remmers
bvba, 2011,
http://be.remmers.com/76+M5823f04ab8a.0.html
l. Auteur onbekend, Renovatie van daken, incl. bliksemafleiding, gevels, incl.
glasramen, AvenirArchitecten, 17-01-2011
li. Auteur onbekend, Rood genuanceerd ruw, Steenbakkerijen Van Membruggen
bvba,
http://www.steenbakkerijen-van-membruggen.be/rood-genuanceerd_ruw.asp
lii. Dombrecht W., Faxbericht – Vochtmeting parochiekerk te Schakkebroek, FTB-
Remmers bvba, 16-12-10