Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Nummer 123 januari 2016

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Contact adressenH.J. Bril Voorzitter waarneemcie H.G.J. Rutten  

Burg. F.A. Cortenplein 28 Waarnemingsleider Zuid Boerenweg 32  

6118 GA Nieuwstadt   5944 EK Arcen  

T: 046 – 4858456   T: 077 – 4731347  

E: henkbril@gmail.com   E: h.g.j.rutten@home.nl  

A.A. Gerritsen Rakende sterbedekkingen J.M. Winkel Totale sterbedekkingen

Rosa Spierlaan 280 Eclipsen Benedendorpsstraat 18 Contactpersoon IOTA-ES

1187 PH Amstelveen Contactpersoon IOTA 7038 BC Zeddam Bedekkingen planetoïden

T: 020 – 6476458 Rekenaar T: 0314 – 652476 Ledenadministratie

E: adri.gerritsen@ziggo.nl Waarnemingsleider West E: jmwinkel@hetnet.nl Redaktie

      Verkoop

H. de Groot Correspondentie-adres   Waarnemingsleider Midden

De Gildekamp 10-11      

6545 KA Nijmegen      

T: 024 – 3783510      

E: hajedegroot@hetnet.nl      

Colofon

President: IBAN: Contributie: Eindredakteur:H.G.J. Rutten NL48INGB0008365600 2016: 20 euro J.M. Winkel

  t.n.v. Nederlandse    

Secretaris: Vereniging van Abonnement: Digitale vormgeving:H. de Groot Waarnemers van 2016: 25 euro R. Kreuzen

  Sterbedekkingen    

Penningmeester: te Zeddam Oudere nummers: Redaktie-adres:J.M. Winkel   7,50 euro J.M. Winkel

  BIC: (voor zover aanwezig) Benedendorpsstraat 18

K.v.K.: INGBNL2A   7038 BC Zeddam

40483445   Home-page:  

te Utrecht   www.doa-site.nl ISSN: 2352-216X

Occultusis een uitgave van deNederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen Bestuur

 

2

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

RedaktioneelHarrie was zijn zolder aan hetopruimen en kwam een oude Oc­cultus tegen. Van het opruimenkwam toen niets meer, want erstond een artikel in over een ra­kende Aldebaran bedekking welkeover zijn huis liep. Hoe zat datprecies? Met de hulp van Adri isdit verder onderzocht, en heeftgeleid tot een nieuw artikel in dezeOccultus. Met dit artikel wordttevens een nieuwe serie gestart: alsu iets uit de historie weet wat totnieuwe inzichten kan leiden, pro­beer er dan een artikel van temaken voor Occultus. Tijdens de najaars symposium inGoirle heeft Adri Gerritsen ver­teld over zijn waarneming aan detotale maansverduistering vaneind september. Dat was een op­zienbarend verhaal, dat nu te lezenvalt in deze Occultus. We staan weer aan het begin vaneen nieuw jaar. Stuurt u uw waar­nemingen van de ‘normale’ sterbe­dekkingen over 2015 op naar JanMaarten Winkel? Het is ook weer tijd om de contri­butie te voldoen. We werken nietmeer met acceptgiro’s. Wilt u decontributie voor 2016 t.w.v. 20Euro overmaken naar het IBANnummer? Namens de redactie wens ik u allenprettige feestdagen en een goedbegin van het jaar 2016 toe, metveel helder weer. Jan Maarten Winkel                    

Inhoud

Rakende bedekking van Aldebaran 4

Harrie Rutten  

nummer 123 

Rakende sterbedekkingen – expedities 2016 6

Agenda 6

Totale sterbedekkingen 7

In de schaduw van de Aarde 8

Adri Gerritsen  

Sterbedekkingen door planetoïden 14

Jan Maarten Winkel  

 

3

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Historie opnieuw bekeken Met dit artikel proberen we een nieuwe serie artikelen voor Occultus te werven. Harrie maakt het begin en als ermeer lezers zijn die historische verhalen hebben die een nieuwe zienwijze of uitwerking interessanter zouden makendan toen werd verwacht, of gewoon leuk is, kunnen een artikeltje eraan wagen.Hier dus het eerste.

Rakende bedekking van AldebaranDoor Harrie Rutten met medewerking van Adri Gerritsen Ik heb thuis twee archiefruimtes. De ene is voor hardware (kijkers, apparaatjes, gewoon rommel die je nog nietwilt weg gooien, tijdschrijften etc.). Het andere is mijn postale archief. Daar komt de laatste jaren niet veel meerbij omdat tegenwoordig alles digitaal is. Maar toch is mijn archief, een kamertje van 4 x 2 m een echt archief datmeer dan 250 volle ordners telt met mijn correspondentie die ik niet kwijt wil. Op zolder tijdschriften. Hemel enDampkring vanaf 1946, in het verleden vanaf 1903! Afgegeven! (wat heb ik daar een spijt van), Zenit eerst ookvanaf 1974, maar toch maar een keer opgeruimd (wat heb ik daar een spijt van), Sky and Telescope vanaf 1949,maar toch een keer afgegeven (wat heb ik daar een spijt van), Sterne und Weltraum vanaf 1976, maar toch maareen keer afgegeven (wat heb ik daar een spijt van). Maar alles bij elkaar blijft het nog zo’n 20m ordners metbrieven, copieën uit tijdschriften (voornamelijk optica natuurlijk), etc. etc. De oudste brief van mijn hand dateertuit 1957 toen ik in Leiden in het ziekenhuis lag in verband met een aangeboren hartafwijking waar ik in 1964 aangeopereerd ben. Kans van slagen... 5%... geluk gehad.

Ik was weer eens in mijn archief aanhet rondneuzen, je zoekt wat en zietveel meer dan je zoekt. Soms, neevaak, moet je je beheersen om niet afte dwalen van dat wat je zoekt, maardat lukt helaas (of juist gelukkig)vaak niet. Zo kwam ik toevallig uitbij Occultus 22 van September 1990.Eén van de eerste Occulti die ikmocht ontvangen omdat ik toen pas(eindelijk) lid was geworden vandeze mooie vereniging. Vóór die tijdhad ik ook al sterbedekkingen waar­genomen, maar dat berustte meer optoeval dan gestructureerd. Zelfs toenik lid werd van de afdeling Venlo vande KNVWS in 1968 vulde ik bij hetenquete formulier in welke waarne­mingen dat je deed ‘sterbedekkingen‘ in. Waarom ik toen mij niet aange­meld heb om lid te worden van degezelligste Werkgroep van Neder­land is mij altijd een raadsel geble­ven. Mogelijk omdat ik toen nogstudeerde en mijn tijd daaraan be­steedde.Zoals gewoonlijk, nee niet overdrij­ven! Zoals zo vaak kan ik het nietlaten om dan toch, ook al is het eentijdschrift en dus ook deze Occultus22, door te bladeren. Ik kwam uit bijeen artikel van Adri Gerritsen “Ra­kende bedekkingen van de 1e groot­te”. Niet zozeer de titel trok mijnaandacht maar wel het figuurtje dat

Harrie bij zijn 10 cm Polarexrefractor

Adri bij dit artikel had gevoegd. Datwas het bekende kaartje van Neder­land waar de raaklijnen van de ra­kenden in stonden en wie schetstmijn verbazing dat er in 6/1978 eenrakende bij mij wel héél dicht in debuurt was. Tsjaaaa, dan ga je datartikel natuurlijk lezen. In een heel

netjes artikel, nog met ‘u’ in de aan­spreking, deed Adri uit de doekenwelke dat er waren. Bijna op het eindvan het artikel:“5 JUN 1978: ALDEBARANIn feite ging het hier om een misser,omdat het verschijnsel plaatsvondtijdens Nieuwe Maan. Niet waarge­nomen dus.”Nieuwe maan of niet, mijn nieuws­gierigheid was gewekt. Dus het pla­netariumprogramma Guide 8.0 op­gestart en gekeken wat het toen ge­weest zou kunnen zijn. Wat had ikkunnen zien met de 10 cm Polarexrefractor op een parallactischeMeesters-montering die ik toen vanmijn schoonvader had.In het artikeltje van Adri stondengeen tijden, dus eerst maar eens zoe­ken wanneer Aldebaran in de buurtvan de maan staat en de laatstge­noemde deze met de snelheid vanruim 1 maandiameter per uur pas­seert. Het bleek dat, volgens Guide,ik een misser zou hebben. De kortsteafstand van Aldebaran tot aan demaanrand zou ruim 3” zijn omca.7h51m UT. Het was het tweedejaar dat in Nederland weer de zomer­tijd was, dus locale tijd 9h51mMEZT. Het was een maandagoch­tend, ik werkte toen nog bij Philips’dochter Pope in Venlo en zou daareen hele ochtend vrij voor moeten

4

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

nemen... Maar in ieder geval: hettijdstip en de afstand waren verrevan nauwkeurig in Guide. Klopt demaandiameter wel? Maar dat nietalleen. Het was inderdaad bijnanieuwe maan, dat zou diezelfde dagzijn om 19h02 UT en de afstand totde zon beangstigend kort, 7 graden.Toch wel nieuwsgierig gewordenmailde ik Adri of hij zin had om datuit te zoeken. Binnen de kortstekeren kreeg ik zijn reactie: “Dat doenwe!”.Razend nieuwsgierig wat daar uitzou komen. Ik hoefde niet lang tewachten. Adri offerde een aantaluurtjes op van zijn kostbaar week­end om mijn nieuwsgierigheid tebevredigen. En wat bleek?De rakende zou hier in Arcen ge­weest zijn om 7h50m43s UTC. Maarin tegenstelling tot Guide zou ik geenmisser gehad hebben maar een be­dekking van bijna vier minuten. Erwas/is een groot verschil met Guidedus. Volgens de berekeningen vanAdri zou ik ca. 1” binnen de maan­rand zitten. Daarnaast was het ooknog eens een interessant profiel.Ondanks dat ik bijna 4 km in demaanrand zat zou ik met iets geluktoch wat meer gezien hebben dantwee contacten. Rakelings langs eendiep dal, en mogelijk een blinkomdat Aldebaran een heel kleinheuveltje kort bij de maanrand tegenzou komen. Voor een expeditie zou

Aldebaran voor Arcen volgens LRO-LOLA

het in ieder geval een heel interessantprofiel zijn geweest. Zeker in die tijd.Toen durfden we alleen maar tedromen van een hoge nauwkeurig­heid en nu zou deze waarneming, alsdie met een aantal waarnemers ge­daan zou worden, heel veel toege­voegde waarde hebben gehad. Maarhoe zit het met de waarnemingscondities?Het is in de ochtend, niet te vroeg,locale tijd 9h50. Bij goed weer ken­merken de ochtenden zich vaak dooreen mooie donkerblauwe hemel meteen rustige atmosfeer. Aldebaranstaat op een hoogte van 36,5 gradenin het zuid-zuid-oosten (167,7 gra­den azimuth). Ook weer hele mooiegetallen. Maar helaas, hij staatslechts 7 graden vanaf de zon, dat isvragen om moeilijkheden. Dat wasdus echt pech. Maar hoe was hetweer? Regen? Stralend zonnige dag?Een combinatie ervan? 5 juni 1978,midden in de zomer. Moet je je kun­nen herinneren... zou je denken. Wijwoonden toen bijna twee jaar inArcen en waren volop bezig met derenovatie van ons huis (volgens degegevens van het kadaster zou hethuis dit jaar 100 jaar worden, vol­gens mijn vader pas over twee jaar).We waren toen bezig met het makenvan slaapkamers waar de zolderswaren. Het dak werd geïsoleerd ende lange zolder van 13 m lang en 7 m

breed zou opgedeeld worden in eengrote slaapkamer voor ons, tweekleine slaapkamers voor de kinderen(we hadden er al één), toilet, ketel­ruimte, archiefkamer (toen al!) ennatuurlijk de overloop. Maar vanhet weer... daar kan ik me weinig nogvan herinneren. Dat komt wel eenkeer als er een vloer uitgebrokenwordt. Onder elke parketvloer hebik een document achtergelaten metmijn gegevens, de datum en het weervan die dag. Altijd leuk voor toe­komstige amateurarcheologen ha haha. Deed ik toen al, doe ik nog steeds.Omdat ik me niets van het weer konherinneren op zoek naar weersitesmet historie op het internet. Dat vielniet mee en dus Jacob Kuiper van hetKNMI gevraagd of er nog satelliet­foto’s waren in hun archief. Helaasgaat dit niet zover terug... het scheeltslechts 5 maanden. Dus dan tochmaar de gewone zoektocht op hetInternet.Ons dorp Arcen komt vaak in hetnieuws omdat we vaak het warmsteplekje van Nederland zijn. Dit jaar(2015) was het alweer raak en had­den we 13 dagen boven de 30°C.Maar helaas, het weerstation isArcen is er pas sinds 1990. Daar kanik dus niet naar gegevens van toengaan zoeken. Wel vind je op de sitehet weer van Eindhoven, Volkel en

5

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Beek. Allemaal ongeveer even verweg. Als je van die drie rapporten eenbeeld probeert te maken kom je tothet volgende: Het weer was die daggoed om het niet te warm te krijgen.Max. 20°C, weinig wind, slechts 2uur zonneschijn en de gemiddeldebewolking was zwaar. Met anderewoorden de kans dat dit een moge­lijke waarneming zou zijn geweestwas uiterst klein. Sterker nog, gedu­rende die dag heeft het ook nog evengeregend. Daags ervoor was het juisteen hele zonnige dag met bijna 12 uurzonneschijn, geen neerslag en weinigbewolking. Aannemende dat deweerkarakteristiek zich weinig ge­wijzigd heeft (hetgeen ik af en toebetwijfel) zal het ‘s ochtends eenheldere hemel geweest zijn, maar ofdat genoeg was om de rakende te zienvalt te betwijfelen.Dank aan Adri voor zijn berekenin­gen van deze historische rakende. Maan op 5 juni 1978 - Zuid is boven

Rakende sterbedekkingen - expedities 2016 Cat. Datum Dag Tijd (UT) SAO-No. Magn h Az Zon CA Maan

B 19-01-16 Di 19:41 93868 3,9 52 170 -33 -2S 80+

A 26-01-16 Di 23:37 118483 6,3 35 133 -57 4N 91-

B 11-02-16 Do 18:21 109113 7,9 20 243 -15 0N 13+

B 11-02-16 Do 18:36 109122 8,6 18 246 -17 1N 13+

A 26-03-16 Vr/za 01:23 158385 6,5 27 177 -32 8S 94-

B 14-04-16 Do 23:04 97768 7,4 25 262 -27 2N 58+

B 28-04-16 Wo/do 02:06 162021 7,0 15 149 -17 6S 71-

B 20-08-16 Za 23:46 128639 7,3 31 142 -26 4N 91-

B 28-08-16 Za/zo 02:58 96339 8,3 21 87 -16 4N 19-

B 03-11-16 Do 17:27 160691 7,3 10 223 -12 2N 14+

B 19-11-16 Vr/za 02:06 97512 7,9 49 141 -45 6N 73-

B 07-12-16 Wo 18:36 146719 8,3 31 190 -28 2S 54+

B 13-12-16 Ma/di 02:38 93950 5,3 31 255 -44 25N 98+

Agenda23 april 2016 ? – amateur bijeenkomst te Hoogeveen 7 mei 2016 – jaarvergadering KNVWS te De Bilt 11 juni 2016 ? – Sterbedekkersdag te Bussloo 19 aug – 23 aug 2016 – ESOP XXXV te Guildford, UK 12 november 2016 ? – amateur bijeenkomst te Goirle

6

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Totale Sterbedekkingen

Predictions : 40 Period : 01/01/2016 - 01/04/2016

City : Utrecht Observer : Sonneborgh

Aperture : 10 cm Experience : 1

Longitude : 05 07 44.4 E Latitude : 52 05 09.6 N Altitude : 0

Lunar occultation predictions prepared by the Dutch Occultation Association.

Software version: Lunar Occultation Workbench 4.1 Prediction base: XZ-80Q, ELP2000-85, Watts

Date Day Time A P XZ Mag Al Az Sn CA Dia

d m y h m s s ° ° ° ° cm

01-01-2016 Fri 03:13:21 2 R 17782 6.3 34 149 -41 +54°N 7

12-01-2016 Tue 16:37:07 2 D 30048 5.6 18 221 -7 +36°N 4

16-01-2016 Sat 18:50:36 1 D 2089 4.8 41 208 -26 +72°N 4

16-01-2016 Sat 22:21:52 1 D 2237 7.0 16 260 -55 +70°N 10

17-01-2016 Sun 18:13:38 2 D 3248 6.9 48 178 -20 +37°S 9

17-01-2016 Sun 19:52:00 1 D 3302 6.4 44 212 -35 +89°N 7

19-01-2016 Tue 22:36:10 2 D 5717 6.6 44 232 -55 +38°S 10

20-01-2016 Wed 00:04:39 1 D 5767 5.0 33 254 -58 +60°N 5

20-01-2016 Wed 00:12:13 1 D 5780 6.7 31 256 -58 +72°S 10

20-01-2016 Wed 00:13:56 2 D 5772 3.8 31 256 -58 +21°S 4

20-01-2016 Wed 00:56:35 1 D 5813 4.8 25 265 -56 +74°S 4

20-01-2016 Wed 01:03:27 1 D 5817 6.5 24 266 -55 +63°S 10

20-01-2016 Wed 03:25:43 1 D 5912 0.9 4 293 -38 +45°N 4

20-01-2016 Wed 23:04:42 1 D 6911 5.0 48 225 -57 +51°S 5

21-01-2016 Thu 18:47:26 1 D 8622 5.9 40 116 -24 +73°N 8

21-01-2016 Thu 22:37:22 1 D 8867 6.3 55 196 -55 +69°S 10

27-01-2016 Wed 21:22:10 1 R 17225 4.9 8 96 -45 +89°S 7

28-01-2016 Thu 00:34:53 2 R 17361 6.5 33 139 -55 +49°N 10

30-01-2016 Sat 04:07:14 2 R 19147 4.4 32 178 -30 +43°N 4

01-02-2016 Mon 03:50:50 1 R 20529 6.8 22 151 -32 +72°N 8

03-02-2016 Wed 04:35:38 4 R 22307 7.0 13 142 -25 +14°N 10

10-02-2016 Wed 17:35:09 1 D 31507 6.8 15 242 -8 +67°S 7

13-02-2016 Sat 17:11:46 1 D 2947 7.3 45 200 -4 +47°N 10

13-02-2016 Sat 19:32:33 1 D 3039 4.4 32 240 -26 +47°S 4

15-02-2016 Mon 20:16:37 1 D 5370 6.0 45 227 -32 +51°S 6

16-02-2016 Tue 00:10:06 1 D 5525 6.3 13 279 -50 +57°S 8

16-02-2016 Tue 01:46:25 1 D 5596 3.7 0 297 -44 +88°N 8

19-02-2016 Fri 22:56:47 1 D 11939 5.8 51 210 -48 +79°S 7

21-02-2016 Sun 17:47:49 1 D 14433 5.0 15 91 -8 +81°S 7

23-02-2016 Tue 03:36:39 2 R 15844 5.1 28 243 -28 +73°N 7

29-02-2016 Mon 04:30:42 1 R 21087 6.8 24 183 -19 +81°S 10

11-03-2016 Fri 19:34:53 1 D 2645 7.4 12 267 -19 +81°N 10

14-03-2016 Mon 19:39:38 1 D 6182 7.6 42 237 -18 +79°N 10

14-03-2016 Mon 22:45:58 1 D 6318 7.2 16 277 -38 +84°S 10

15-03-2016 Tue 20:17:56 2 D 7602 5.5 45 234 -23 +51°N 4

15-03-2016 Tue 20:46:19 1 D 7642 7.3 42 241 -27 +63°S 10

16-03-2016 Wed 19:18:08 2 D 9633 5.2 55 194 -15 +56°N 4

26-03-2016 Sat 04:19:23 2 R 20094 4.2 19 222 -11 +50°N 4

28-03-2016 Mon 01:40:24 1 R 21629 5.4 20 159 -30 +83°S 6

31-03-2016 Thu 03:39:34 3 R 25129 5.8 15 154 -15 +25°N 7

7

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

waarnemingen verricht kunnen wor­den, door met behulp van een stop­watch de tijdstippen te meten waar­op bepaalde kraters de schaduwke­gel van de aarde binnentreden of erweer uit tevoorschijn komen. Doelvan dergelijke waarnemingen is eenbijdrage te leveren aan het bepalenvan de schaduwvergroting, die in deregel 2% bedraagt en van eclips toteclips verschilt. Het aardige is bo­vendien dat de gemeten vergrotingvan de aardschaduw niet symme­trisch is, aangezien doorgaans ande­re waarden worden verkregen voorde in- en uittreden van de kraters,afhankelijk van de positiehoek. StopwatchNaarmate de kansen op het succes­vol waarnemen van de maansver­duistering leken toe te nemen, wer­den de voorbereidingen serieuzer.Was ik er eigenlijk wel helemaalklaar voor? Bij een vorige gelegen­heid sloeg bij mij de verleiding toeom de waarnemingen middels videovast te leggen, maar uiteindelijk washet resultaat niet datgene wat je ervan zou verwachten. Al snel bleeknamelijk dat de toch al redelijk vagegrens van de kernschaduw op video­beelden al snel ontaard in een onde­finieerbare soep, die ook nog eensbeïnvloed wordt door de wijze waar­op de parameters van de videocame­ra zijn ingesteld. Toen mij eenmaalduidelijk was dat je met de gain-in­stelling van de camera de schaduw­grens met het grootste gemak overvrijwel de gehele diameter van demaan heen en weer kunt schuiven,was de lol er gelijk weer af. Weer eenwijze les geleerd: de volgende keertoch maar weer gewoon waarnemenop basis van het oog, in feite het beste

September 2015Het leek aanvankelijk nog allemaalerg ver in de toekomst te liggen; demaansverduistering van de 28e.Toch werden we ook in dit gevalsneller door de tijd ingehaald danons lief was. En zo gebeurde het dat,voor dat we het goed en wel beseften,we onszelf de vraag moesten stellenof er eigenlijk wel iets van deze eclipste zien zou zijn. Aan ons zou hetuiteraard niet liggen, aan de weers­omstandigheden des te meer.In de aanloop naar de verduisteringwas het weer duidelijk aan de bete­rende hand; een periode van over­vloedige zonneschijn viel ons tendeel. Nadeel is echter dat je gelijk hetgevoel bekruipt dat zoiets van korteduur is. Zou het fraaie weer aanhou­den tot de dag van de eclips, of had­den we wederom het nakijken? Nie­mand die het zeker wist, dus moestenwe ons tevreden stellen met de voor­uitzichten die ons hoopvol stemden. Zelf had ik het plan opgevat om,naast het observeren met de verrekij­ker, weer eens ouderwets te gaanwaarnemen. Het filmen van de eclipsleek me eerder een taak die vooranderen was weggelegd, al was hetalleen maar omdat ik deze tak vansport tijdens de verduistering van 9januari 1982 al eens uitvoerig inpraktijk had gebracht. Waarschijn­lijk iets te uitvoerig, want ruim dertigjaar na dato herinner ik me nog maaral te goed de gevoelstemperatuur vanruim 15 graden onder nul en de el­lenlange filmrolletjes die tijdens dezeruim vier uur durende ‘kwelling’werden volgeschoten. Voor de meesten onder ons is minderbekend dat tijdens de partiële fasevan een maansverduistering zinvolle

instrument voor dit soort observa­ties.Er was echter een klein praktischprobleem, aangezien mijn stopwat­ches, die ooit dienst deden om ster­bedekkingen mee te timen, beidenmeer dood dan levend in een lade­kast bezig waren de nodige hoeveel­heid stof te verzamelen. De laatstegelegenheid waarbij deze nog ge­bruikt werden, dateerde inmiddelsvan een aantal jaar geleden. Eén dingstond echter vast: de batterijen zou­den sowieso vervangen moeten wor­den; een uitdagende klus, aangeziende minuscule schroefjes die eerstlosgedraaid zouden moeten wordeneen waar obstakel vormden. Na eenaantal pogingen gooide ik de hand­doek in de ring. Het verwijderen vande schroefjes zou namelijk wel eenshet meest eenvoudige deel van deoperatie kunnen zijn. Zekerheid datde hele zwik ook weer fatsoenlijk inelkaar te zetten was, had ik aller­minst. Bovendien was het maar devraag of de stopwatches, voorzienvan nieuwe batterijen, weer normaalzouden functioneren. Uiteindelijkkoos ik eieren voor mijn geld enschafte een tweetal nieuwe exempla­ren aan, elk voorzien van 300 geheu­gens. Zondagse katerTijdens het krieken van de dag ont­waar ik hier en daar een klein wolk­je aan de hemel. Het duurt dan ookniet lang, of de stemming zit er gelijkgoed in. De pret is echter van korteduur. Zodra namelijk is afgestemdop teletekst, wordt duidelijk dat dekaarten opnieuw geschud zijn. Waser eerst nog kans op mist in de na­nacht, het moment waarop de eclipszich voltrekt, nu blijkt dat er wolken

In de schaduw van de AardeDoor Adri Gerritsen Sommige verschijnselen mag je domweg niet missen: zon- en maansverduisteringen, het noorderlicht, Mercurius-en Venusovergangen, meteorenregens en fraaie conjuncties. Het is slechts een kleine greep uit het arsenaal vanfenomenen waar we desnoods ons bed voor uitkomen. De drang om deelgenoot te worden van dit soort observa­ties, wordt bovendien nog eens aangewakkerd door het feit dat de kans om daadwerkelijk iets te kunnen zien inde regel vrij klein is. Niet alleen vanwege de relatieve zeldzaamheid, maar ook als gevolg van de weergoden die onsniet per definitie goed gezind zijn.

8

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Figuur 1. Vier totale maansverduisteringen achter elkaar; een tetrade. Voorsommigen aanleiding om eens lekker uit te pakken.

op komst zijn die van het noordenuit het feestje wel eens grondig zou­den kunnen bederven. De liefheb­bers wordt dan ook aangeraden omaf te reizen naar Noord-Frankrijk.Net bekomen van deze slechte tij­ding, lees ik het bericht nog maar eenkeer. Het is nauwelijks te vatten: nadagen van prachtig weer, wordt allehoop op het laatste moment alsnoggenadeloos de grond in geboord. Nade zonsverduistering van 20 maart,die voor ondergetekende geheelachter een grijs wolkendek schuilging, had het er alle schijn van dathet in 2015 voor wat betreft de eclip­sen niet meer goed zou komen. Hetwas des te wranger dat die paartientjes die daags ervoor aan destopwatches waren uitgegeven weleens weggegooid geld konden zijn;voor het waarneemwerk haddendeze namelijk, afgezien van hetmeten van de krater in- en uittreden,geen toegevoegde waarde meer. In de loop van de dag wordt de be­richtgeving er niet gunstiger op. Hetenige wat opvalt is dat de diverseweerbureaus negatief zijn als hetgaat om de kans de eclips in hetnoorden van het land te kunnen zien,maar tegelijkertijd elkaar tegenspre­ken als het gaat om de te verwachtenbewolkingsgraad in het westen enzuiden. Hoop doet leven... De avond valtAls de zon onder is gegaan, blijkt datde bewolking zich nog altijd op groteafstand bevindt. Naast een verspreidwolkje, zijn her en der wat conden­satiesporen van vliegtuigen te ziendie zich scherp aftekenen tegen delangzaam opdoemende sterrenhe­mel. Het ziet er gunstig uit. Als deeclips zich over een uurtje zou vol­trekken, dan werd het zeker eensucces. Maar ja, er is nog tien uur tegaan. De tijd tikt weg. Zin om te slapen hebik niet. Zou het bovendien ook nietkunnen. Plichtsgetrouw loop ik allestappen van het waarneemprogram­ma nog eens door. Voordeel is dat ikvanuit de thuisbasis opereer, zodatde kans dat ik vergeten ben iets meete nemen geen rol speelt.

De journaals berichten met de regel­maat van de klok over de op handezijnde maansverduistering. De noor­derlingen wordt nog eens ingepeperddat zij hoogstwaarschijnlijk het na­kijken zullen hebben. Maar goed,men heeft wel eens vaker de plankmisgeslagen. Een ander aspect dat rondom dezeeclips hangt is die van de ‘super­maan’. Wordt er zo langzamerhandgek van. Hoe vaak hebben we diekreet de afgelopen dagen al niet ge­hoord? Houdt het dan nooit op? Eenmaan die 7% groter is dan gemiddeldzal niemand opvallen, en als je ergeen weet van hebt al helemaal niet.Toch menen sommige autoriteitenzich ook in deze discussie te moetenmengen. Kennelijk weer zo’n uitge­sproken moment om je stem te kun­nen laten horen. Voor mij zou zoietsniet hoeven, of het moet zijn om ie­dereen weer met beide benen op degrond te laten staan. Beetje saai,maar wel zo realistisch. Voor wie aan een ‘supermaan’ en ‘­bloedmaan’ nog niet genoeg heeft, isdaar altijd nog de onheilstijding vaneen 4e opeenvolgende totale maans­verduistering, een zogeheten tetrade.Op zich niets bijzonders, aangezienzoiets in de 20e eeuw vijf keer voor­kwam en in de 21e zelfs acht keer.Iedereen die een beetje op sensatiebelust is, heeft daar uiteraard geenboodschap aan. Het is met namekoren op de molen van de publici­teitsgeile pastoor John Hagee, diegeen kans onbenut laat om de mens­heid te hersenspoelen met zijn rond­uit achterlijke waandenkbeelden die

hel en verdoemenis prediken. Zelfheeft hij met een geschat vermogenvan $ 5 miljoen zijn schaapjes wel ophet droge. Blijkbaar had hij niet zo­veel vertrouwen in zijn eigen profe­tieën, aangezien niets bekend is overhet verdelen van zijn centen onder dearmlastigen... Volle maanMet nog meer dan zes uur te gaan,vraag ik mij af hoe de tijd te breken.Normaliter biedt een live webcast viahet internet de nodige afleiding. He­laas zal de eerste pas kort voor het1e contact in de lucht komen. Hieropwachten is dus ook geen optie. Bo­vendien leert de ervaring dat derge­lijke webcasts al vrij snel je geduldop de proef stellen, aangezien deachterliggende server in de regel deplotselinge toename in het dataver­keer niet aankan. Het typische zand­lopertje dat vervolgens ten toneleverschijnt, wordt dan al snel eenvertrouwd beeld. En dan krijg ik plotseling een gewel­dig idee: de volle maan. In het verle­den heb ik namelijk wel eens pogin­gen gedaan om zelf een fotomozaïekte maken van de volle maan. Echt‘vol’ bleek de maan bij dergelijkegelegenheden echter niet te zijn,omdat er altijd wel weer een scha­duwpartij van de een of andere kra­ter was die deze illusie ondermijnde.Bij een (bijna) totale maansverduis­tering is dat natuurlijk anders: vollerkan je de maan niet krijgen. Aan deslag dus.Bewapend met een ASI120MM-Scamera, gekoppeld aan een 68mmvolgkijker met een brandpuntaf­

9

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Figuur 2. De volle maan, een paar uurvoor de totaliteit. De foto bestaat uiteen fotomozaiek, dat werd verkregendoor met een 68mm telescoop en eenASI120MM-S camera meerderevideo opnamen te combineren.

stand van 600mm, worden één vooréén diverse filmopnamen gemaakt.Omdat de maan niet in haar geheelin het beeld past, moeten in totaalnegen afzonderlijke opnamen wor­den gemaakt. Deze reeks wordtdaarna nog een aantal keer her­haald. De films die aldus zijn verkre­gen, worden vervolgens met Regis­tax 6 bewerkt. De laatste stap bestaateruit de afzonderlijke opnamen weeraan elkaar te plakken middels eentekenprogramma. Het uiteindelijkeresultaat was boven verwachting.Wat tegenwoordig allemaal tochmogelijk is met bescheiden appara­tuur.De geslaagde filmsessie heeft ookeen psychologisch voordeel. Mochthet de komende uren namelijk als­nog bewolkt raken, dan heb ik dezeoverwinning in ieder geval op zak. 

MiddernachtInmiddels is het 28 september. Nualle voorbereidingen getroffen zijnen de filmsessie er op zit, lijkt de tijdsteeds langzamer te gaan. Met nogdrie uur te gaan tot de eclips, vraagik mij af wat ik nog kan doen. Regel­matig werp ik een blik op het inter­net, en dan met name de infraroodbeelden die in het noordoosten on­miskenbaar de bewolking laten zien.Het zal daar niet meer goed komen.De vraag is in hoeverre de schadebeperkt blijft. Het westen en zuidenkomen er vooralsnog goed vanaf.Maar blijft dat ook zo?

Als een soort van bijgeloof, werp ikregelmatig een blik naar buiten. Hetzal de eerste keer niet zijn dat na eenhalfuur je kont te hebben gekeerd hetplotseling helemaal bewolkt blijkt tezijn. Veel zal het uiteraard niet hel­pen, maar er gaat in ieder geval eenrustgevende werking van uit. Eenvervelende bijkomstigheid is dateventuele bewolking, die vanuit hetnoorden nadert, mij per definitie zalverrassen, omdat het uitzicht waar­over ik beschik zich beperkt tot hetoosten, zuiden en westen. Voorals­nog lijkt het goed te gaan. Knarse­tandend probeer ik nog wat activi­teiten te verzinnen om de tijd teoverbruggen. SchaduwvergrotingMet nog een half uur te gaan, besluitik het draaiboek, waarin is vastge­legd welke krater in- en uittredenzullen worden waargenomen, meenaar buiten te nemen. Het is nogsteeds helder; kan het bijna niet be­vatten. De infraroodbeelden tonenweliswaar de nodige bewolking,maar deze bevindt zich vooralsnogop grote afstand. Hoelang het feest­je zal gaan duren? Geen idee. Het waarneemprogramma zit zoda­nig vol, dat vanaf het 1e contact detijd tot aan de totaliteit voorbij zalvliegen. Voor zowel de in- als uittre­den staan 70 kraters op het menu. Dekraters zijn afkomstig van AntonínRükl, die destijds speciaal voor ditsoort gelegenheden een lijst samen­stelde. De kraters hebben gemeendat deze relatief gemakkelijk her­kenbaar zijn. Bovendien zijn de kra­ters veelal klein qua afmetingen,zodat het moment waarop deze in deaardschaduw verdwijnen of er juistweer uit tevoorschijn komen vrijnauwkeurig kan worden bepaald.Maar er zijn uitzonderingen, aange­zien er ook andere objecten in de lijstzijn opgenomen. Het doel van het waarneempro­gramma bestaat eruit een bijdrage televeren aan het bepalen van de scha­duwvergroting van de aarde. Het isreeds sinds 1702 bekend dat dezevergroting ongeveer 2% bedraagt envan eclips tot eclips verschilt. Ook

blijkt dat de schaduwvergrotingverschillen vertoont voor de kraterin- en uittreden van eenzelfde eclips,aangezien deze bij verschillende po­sitiehoeken plaatsvinden.Het vastleggen van de tijdstippenheeft geen enkele gelijkenis met dewijze waarop bijvoorbeeld sterbe­dekkingen worden getimed. Als ge­volg van de onscherpe rand van dekernschaduw, zoals die op de maanvalt, is het namelijk erg moeilijk éénbepaald moment aan te wijzen waar­op een krater verdwijnt of zichtbaarwordt. Bovendien is er ook letterlijkgezien geen sprake van verdwijnenof terugkomen, aangezien zelfs eenkrater die zich volledig in de kern­schaduw bevindt geheel zichtbaarblijft. Om toch nog een beetje be­trouwbaar tijdstip te verkrijgen,wordt vaak de volgende aanpak ge­hanteerd: eerst wordt het momentbepaald waarop het mogelijke ver­schijnsel plaatsvindt (T1). Daarnahet meest waarschijnlijke tijdstip(T2), gevolgd door het tijdstip waar­op we zeker zijn van onze zaak (T3).Middels een simpele formule wordtvervolgens het te rapporteren tijd­stip bepaald: TR = ( T1 + 3 * T2 +T3 ) / 5. Een kind kan de was doen.De nauwkeurigheid die wordt nage­streefd, bedraagt 0.1 minuut, het­geen beduidend slechter is dan bijsterbedekkingen. De vage schaduw­grens is hier uiteraard debet aan. Omer toch voor te zorgen dat de waar­nemingen nog enige mate van be­trouwbaarheid hebben, wordt aan­geraden niet sterker te vergroten danom en nabij de 75x. Het risico bestaat natuurlijk dat jeop deze wijze dusdanig veel tijdstip­pen moet gaan vastleggen, dat dezeelkaar gaan overlappen. Zo kan hetgebeuren dat tijdstip T3 van eenbepaalde krater die van tijdstip T1van de daaropvolgende krater in- ofuittrede ‘in de weg’ gaat zitten. Omte voorkomen dat er door de chaosdie uiteindelijk kan ontstaan geenenkel fatsoenlijk tijdstip meer kanworden bepaald, zal een bepaaldemarge moeten worden ingebouwd.Zelf hanteer ik daarvoor een ruimtevan ten minste een halve minuut.Zelfs dan blijft het flink aanpoten,

10

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

omdat er nauwelijks gelegenheid isom op je gemak de volgende kraterop een maankaart op te gaan zoeken.Een goede voorbereiding is dus zekerin dit soort gevallen het halve werk.Zo werden op een maankaart viersegmenten aangebracht, voorzienvan de 70 kraters, waarna in hetwaarneemprogramma per kraterwerd aangegeven in welk segmentdeze lag. Het nummer van het betref­fende segment werd vervolgens toe­gevoegd aan de lijst met voorspeldetijdstippen, hetgeen het lokaliserenvan een bepaalde krater aanzienlijkbespoedigde. Rekening houdend met het waar­neemprogramma als geheel, blevener uiteindelijk 44 kraters over omwaar te nemen in de aanloop naar detotaliteit. Voor het 2e deel, de gedeel­telijke fase ná de totaliteit, waren dater eveneens 44. ContactHet is zover: de eerste glimp van dekernschaduw beweegt over hetmaanoppervlak. Aanvankelijk hebik grote moeite de schaduwrand teonderscheiden, aangezien het boogjewaaruit de rand bestaat relatief ge­zien nog erg klein is. Niet lang daar­na, om 3h 11m lokale tijd, wordt deintrede van Lohrmann A vastgelegdmet behulp van de stopwatch. Daar­na gaat het snel. Zo nu en dan werpik nog een blik om mij heen: nogaltijd geen wolkje te bespeuren. Hoehet ook mag aflopen, deze buit is inieder geval binnen.In het uur dat volgt worden in raptempo de overige kraters ‘afge­werkt’. Het is even na vieren alsFurnerius A de reeks afsluit. De to­taliteit is aanstaande; even rust en inalle stilte genieten. Gedurende ruim een uur is te zienhoe de maan langzaam verkleurt vanfel wit tot oranje bruin. De bloedro­de kleur, waaraan in de media steedswerd gerefereerd, blijft uit. Op zichniet verwonderlijk, want het mense­lijk oog is in het donker niet goed instaat de kleur rood te onderscheiden.Wellicht dat het toegenomen ge­bruik van fototoestellen (die hebben

daar namelijk geen moeite mee) eenbijdrage heeft geleverd aan de mythedat de maan tijdens een eclips eenbloedrode kleur heeft. Een andereverklaring is wellicht dat sommigenbeter in staat zijn om rood in hetdonker gewaar te worden, of dat jedingen vanzelf gaat zien zolang je ermaar heilig in gelooft. Ondanks dat dit pas mijn 10e totalemaansverduistering is sinds 37 jaargeleden de eerste werd waargeno­men, bekruipt je toch een gevoel van‘thuiskomen’. Die eerste eclips vondplaats op 16 september 1978, toen demaan tijdens een zwoele avond aande oostelijke hemel werd verduis­terd. Ook de daaropvolgende, dievan 9 januari 1982 staat nog goed inmijn geheugen gegrift; met afstandde koudste eclips die ik tot nu toe zouwaarnemen. Regelmatig neem ik de verrekijkerter hand. Naar mijn idee de bestemanier om van een totale maansver­duistering te genieten. De sterbedek­kingen die tijdens de totaliteit zou­den plaatsvinden, waren allen zon­der uitzondering grensgevallen. Omdie reden heb ik daar verder dan ookmaar geen aandacht aan besteed; hetzou immers te veel afleiden van deeclips zelf. Voordat je het goed en wel beseft, isook deze totale maansverduisteringweer voorbij. Langzaam maar zekeris te zien dat de rand van de maanweer aan helderheid begint te win­nen. Het is rond half zes als het 2edeel van het waarneemprogrammavan start kan gaan. De energie dieme de afgelopen 22 uur op de beenheeft gehouden, begint langzaamweg te vloeien. Als een kwartier laterde eerste wolkenslierten opdoemen,moet ik noodgedwongen zo nu endan een krater laten schieten. Hetzijn deze onderbrekingen die uitein­delijk funest blijken te zijn: de con­centratie is verdwenen en de ver­moeidheid neemt het over. Om tienvoor zes besluit ik de stekker eruit tetrekken; het is mooi geweest. Met intotaal 41 intreden en 12 uittredenheb ik bepaald geen reden tot klagen,

zeker niet als je bedenkt dat ook helevolksstammen niets hebben kunnenzien. Met de laatste krachten haal ik alleapparatuur weer naar binnen. Op­ruimen kan altijd nog. Na een halfuur plof ik op bed. Kan de slaap nogniet gelijk vatten, aangezien er te veelis om nog even de revue te latenpasseren. Als het inmiddels buitenlicht is geworden, ben ik vertrokken. UitwerkingIn de loop van de middag wordt alleapparatuur weer opgeborgen. In hetuitwerken van de waarnemingen hebik echter nog geen zin. In totaalmoeten namelijk 159 tijdstippen vande stopwatch worden uitgelezen.Om fouten tijdens het bepalen vande te rapporteren tijdstippen tevoorkomen, besloot ik bovendiendat het verstandiger was om hier­voor eerst een spreadsheet te maken.Voordeel was bovendien dat er dantevens nog wat statistiek op losgela­ten kon worden. Het bloed kruipt echter waar het nietgaan kan, dus binnen de kortstekeren waren alle tijdstippen in hetspreadsheet ingevoerd. Ook dit keerwas te zien dat er een trend was dieerop wees dat de schaduwvergrotingom en nabij de twee procent bedroeg.Natuurlijk kan je op basis van eenreeks waarnemingen van één per­soon weinig conclusies trekken, dusis het zaak je waarnemingen in testuren naar een centraal punt waardeze kunnen worden verwerkt.De speurtocht naar degene die inmijn waarnemingen geïnteresseerdzou zijn verliep eigenlijk bedroe­vend. Aanvankelijk leek het ALPOnog dé aangewezen plek. Al snelbleek echter dat er sprake is van eennogal overgestructureerde organisa­tie waar de afgelopen jaren, als je ophun website afgaat, geen teken vanleven meer te bespeuren valt. Ookandere pogingen om te achterhalenof het ALPO sowieso nog geïnteres­seerd is in dit soort waarnemingenlopen op niets uit. Zelfs een mail naarFred "Mister Eclipse" Espenak blijftonbeantwoord. Op zijn website staat

11

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

nog wel een verwijzing naar Sky &Telescope. Een e-mailadres is echterniet te vinden, een straatadres wel; jewaant je voor een moment weer evenin de jaren tachtig. Ook de websitevan Sky & Telescope biedt geensoelaas. Na een paar dagen verder speurenop het internet wordt langzamer­hand duidelijk wat de reden zoukunnen zijn dat de animo voor hetreduceren van de krater waarnemin­gen tanende is. Byron Soulsby, eengedreven waarnemer, verzamelpuntén rekenaar aan dit soort waarne­mingen, blijkt in 2009 te zijn overle­den. Zelf nam hij waar op basis vanvideowaarnemingen, waarvan deuitwerking en bijbehorende conclu­sies niet geheel onomstreden was.Als eerbetoon hebben David Heralden Roger Sinnott alle waarnemin­gen, zoals die tussen 1842 en 2011zijn verricht, en als zodanig inge­stuurd en gereduceerd, online gezet(ftp://cdsarc.u-strasbg.fr/pub/cats/VI%2F140/doc.txt). Het lijkt er sterk opdat daarmee een tijdperk ten einde isgekomen. Het wachten is totdat ie­mand zich geroepen voelt om dedraad weer écht op te pakken. Voor­alsnog lijkt het er op dat niemand hetvoortouw wil nemen. Waarschijnlijkspelen onderstaande factoren eenrol: Maansverduisteringen zijn relatiefgezien zeldzame verschijnselenOm bovenstaande reden kan je nooitbedreven in het waarnemen wordenOm dezelfde reden is er altijd sprakevan een (te) grote spreiding in dewaarnemingenHet bepalen van de schaduwvergro­ting heeft vooralsnog weinig toege­voegde waarde In het verlengde van de vele duizen­den waarnemingen die inmiddelszijn verricht, zou je mogen verwach­ten dat er inmiddels bepaalde model­len rondom de schaduwvergrotingzijn opgesteld en aan de waarnemin­gen getoetst. Het zoeken naar eendergelijk model liep echter al evenstroef. Dat wil zeggen, er viel nietveel te vinden. Maar na een paardagen onvermoeid verder speuren

leek het erop dat er dan toch nog eensluitende verklaring was gevonden... De anticlimaxOp enig moment stuitte ik op eenartikel met als pakkende titel "Enlar­gement of the Earth's Shadow on theMoon: An Optical Illusion". Krijgnou wat! Hadden we met elkaar aldie jaren dan naar een soort van fatamorgana zitten kijken? Hadden wehiervoor bij nacht en ontij de vries­kou getrotseerd? Slapeloze nachtenop de koop toegenomen? En dat allesom te ervaren hoe ons brein ons weereens meesterlijk voor de gek hield?Hier kon zelfs Hans Klok nog eenpuntje aan zuigen.Verantwoordelijk voor deze onheils­tijding was Paul Marmet, die op zijnwebsite (http://www.newtonphysics.on.ca/astronomy/index.html) haar­fijn uit de doeken doet hoe wij ons­zelf kennelijk jarenlang voor de gekhebben gehouden. Vreemd is na­tuurlijk wel dat hijzelf totaal nietbekend is. Hoe kan het zijn dat ie­mand die tot deze conclusie komtkennelijk geen ander podium danzijn eigen website heeft kunnen vin­den om zijn ideeën aan de man tebrengen? Je zou bijna gaan vermoe­den dat hij wordt doodgezwegen, ofiets van soortgelijke strekking. Belangstellend lees ik het artikel.Omdat niet alles tot mij doordringt,besluit ik het nog een tweede keeraandachtig te bekijken. Het meestintrigerend is wel het grafiekje waar­mee uiteen wordt gezet welke facto­ren aan de optische illusie bijdragen.Het komt er in feite op neer dat delichtintensiteit op de schaduwgrens

gelijk aan nul is, in feite punt A uithet grafiekje. Naarmate de lichtin­tensiteit toeneemt, hetgeen typischhet geval is naarmate we ons verdervan de schaduwgrens bevinden in derichting van de verlichte maan,wordt op enig moment een drempel­waarde bereikt. Onder deze drem­pelwaarde is ons oog niet in staat omiets waar te nemen; daarboven echterwel. Aangezien heldere objecten vannature een snellere toename in licht­intensiteit laten zien als functie vande afstand tot de schaduwgrens,worden deze dus dichter bij de scha­duwgrens opgemerkt dan de zwak­kere, die pas op grotere afstand voorhet oog zichtbaar worden. In hetplaatje betreft dat respectievelijk depunten B en C voor een relatief hel­der en een relatief zwak object.In eerste instantie lijkt er een bepaal­de logica te zijn, totdat je bedenktdat er in dit verband in het geheelgeen sprake kan zijn van een drem­pelwaarde. Immers, gedurende dehele eclips is er geen enkel object datvolledig uit het zicht verdwijnt. Vaneen soort van omslagpunt kan dusdomweg geen sprake zijn. Je vraagtje dan ook gelijk af of die Paul Mar­met eigenlijk zelf ooit wel een derge­lijke waarneming heeft verricht, ofdat we hier ten prooi vallen aan eendoorgewinterde theoreticus met eenvaag verhaal.In het vervolg van zijn betoog wordtop basis van een laboratorium expe­riment nog eens ‘aangetoond’ dat hijhet wel degelijk bij het rechte eindheeft. Veel indruk maakt het echterniet meer op mij, temeer daar dewijze waarop de experimenten wer­den uitgevoerd op zijn zachtst ge­

Figuur 3. Volgens Paul Marmet is de schaduwvergroting een optische illusie,die ondermeer kan worden verklaard door de gevoeligheid van ons oog.

12

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Figuur 4. Paul Marmet en RussellBagdoo alias Terrance and Phillip.

Figuur 5. In de vorige eeuw werd een verband vermoed tussen de activiteit vanmeteoorzwermen en de schaduwvergroting.

zegd nogal bedenkelijk overkomen:de bewijsvoering is flinterdun.Het belangrijkste argument dat hijaanvoert als het gaat waarom dehuidige opvattingen met betrekkingtot de schaduwvergroting van 2%geen stand houden, betreft het feitdat die 2% vergroting per saldo cor­respondeert met een 92 km grotereaardstraal. En, zo stelt hij, het stofdat tijdens vulkaanuitbarstingen deatmosfeer wordt ingeblazen, reiktniet zo ver. Daarmee heeft hij na­tuurlijk wel een punt, maar dat wilnog niet zeggen dat we daarom eenverklaring moeten zoeken in derichting van een optische illusie. Wie bent u eigenlijk?Het zit me nog steeds niet lekker:waarom is de stelling dat de scha­duwvergroting op een optische illu­sie berust nooit door anderen beves­tigd? Waarom zijn de experimentennooit door anderen herhaald? Ommeer duidelijkheid te krijgen, besluitik maar eens op zoek te gaan naarhetgeen over Paul Marmet zélf be­kend is. Het invoeren van de zoek­term "Paul Marmet" levert gelijk eeninteressante blik in de keuken op, alsGoogle middels het auto-completemechanisme de combinatie "PaulMarmet absurdities in modern phy­sics" voorstelt. Waar rook is, isvuur...Het aanklikken van deze combinatielevert een verhelderd beeld op, alsblijkt dat we hier te maken hebbenmet een onvervalste dissident. PaulMarmet, werkzaam in Canada, heeftnamelijk een scala aan controver­siële artikelen op zijn naam staan,waarbij zo’n beetje alle moderneopvattingen het moeten ontgelden:de onzekerheidsrelatie van Heisen­berg, de relativiteitstheorie van Ein­stein, de kwantummechanica, jazelfs de big-bang theorie wordt op dehak genomen. Hij zeikt werkelijkover alles wat los en vast zit. Natuur­lijk is het altijd goed om kritisch tezijn. Maar als er werkelijk niets meervan de wereld om je heen deugd, danzegt zoiets in feite meer over jezelfdan over hetgeen waar commentaarop wordt geleverd. De enige die inzijn ogen genade kon vinden wasNewton. Vandaar dus dat newtonp­

hysics in de URL van zijn website;hebben we in ieder geval nog érgenseen verklaring voor kunnen vinden.Veel zullen we van hem overigensniet meer horen, want hij is in 2005overleden. Jammer Paul, het had zomooi kunnen zijn. Omdat ik me niet wilde neerleggenbij deze schrale oogst, besloot ikandermaal de stoute schoenen aan tetrekken en verder te gaan zoeken.Het duurde niet lang of de naamRussell Bagdoo kwam voor hetvoetlicht. Russell, eveneens een Ca­nadees, maakte deel uit van de Na­tural Philosophy Alliance. Veel isvan dit genootschap niet bekend,maar het lijkt er sterk op dat menzich gespecialiseerd heeft in het on­deruit halen van anderen zonder zelfmet degelijk onderbouwde argu­menten te komen; het spuien vanvage vermoedens is vrijwel alles watmen nastreeft.In zijn artikel, getiteld "Lunar Eclip­ses and Allais Effect", wordt aan dehand van diverse formules uitgelegdhoe de vork in de steel zit. Al snelwordt duidelijk dat hiermee wordtvoorgesorteerd op een zo mogelijknog belachelijker conclusie dan onzevriend Paul voor ons in petto had.De schaduwvergroting tijdens maans­verduisteringen zou volgens RussellBagdoo verklaard moeten wordendoor het fenomeen antizwaarte­kracht. Het wordt me allemaal evente veel en besluit aan deze ongein

De werkelijke verklaring voor dewaargenomen schaduwvergroting isnooit helemaal duidelijk geworden.Mogelijk dat dit samenhangt met hetgegeven dat er meerdere, min ofmeer, onafhankelijke en onvoorspel­bare factoren een rol spelen. Wie zalhet zeggen. Een interessante optie,die overigens al lang geleden werdgeopperd, zou erop duiden dat er eenzeker verband is met de hoeveelheidmeteorietstof die in de hogere lagenvan de atmosfeer aanwezig is alsgevolg van bepaalde meteoorzwer­men. Hiermee zou dan gelijk tege­moet gekomen worden aan het feitdat het stof van vulkaanuitbarstin­gen niet zo hoog kan reiken. Al met al blijft het fenomeen scha­duwvergroting een stuk braaklig­gend terrein als het gaat om het vin­

mijn tijd verder niet meer te verspil­len. Twee Canadezen: zouden demakers van South Park dan tochgelijk hebben? 

13

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

den van een meer sluitende verkla­ring. Je zou toch denken dat in onzetijd, waarin het allereerste begin vanhet heelal middels computersimula­ties kan worden nagebootst, het tochmogelijk moet zijn om verschillendemodellen door te kunnen rekenen.Wie weet tot welke interessante con­clusies we nog zouden kunnen

De waarnemingen liggen hier nogaltijd op de plank. Wellicht dat iktoch maar eens een email naar Sky& Telescope stuur om te voorkomendat deze hetzelfde lot beschoren zijnals de stopwatches van weleer. Wieweet kan iemand er ooit nog watmee…

komen als het gaat om onze atmos­feer. Maar ja, maansverduisteringenblijven zeldzame verschijnselen;daar verandert niemand wat aan.Het hoofdstuk schaduwvergrotinglijkt voorlopig weer even te zijn ge­sloten. Voor hoe lang precies? Datweet niemand. 

Sterbedekkingen door Planetoïden

Door Jan Maarten Winkel

In het vierde kwartaal werden er meer dan 50 waarnemingen verricht door leden van DOA.

Voor het nieuwe jaar 2016 zijn de voorspellingen, als vanouds, tot ons gekomen via EAON terwijl Edwin Goffin

de berekeningen verzorgd heeft.

Waarnemingen door leden

De volgende planetoïden zijn door leden van DOA waargenomen, echter zonder een bedekking.

Datum Nummer Planetoïde Edens, E. Groot, H. de Rutten, H. Winkel, J.M.

3 okt. 4381 Uenohara X X X

3 okt. 1271 Isergina X

4 okt. 12444 Prothoon X X

4 okt. 163 Erigone X

4 okt. 71194 1999 XH231 X

10 okt. 3339 Treshnikov X

11 okt. 10507 1998 ER1 X

11 okt. 4288 Tokyotech X

12 okt. 14099 1997 RQ3 X X

27 okt. 6156 Dall X X

27 okt. 10973 Ferris X

27 okt. 2856 Roser X

29 okt. 13684 Borbona X X X X

29 okt. 97640 2000 EN165 X X

29 okt. 3421 Yangchenning X

30 okt. 838 Seraphina X X

31 okt. 1985 Hopmann X

1 nov. 1546 Izsak X

2 nov. 1462 Zamenhof X

2 nov. 5182 Bray X X

13 nov. 13084 Virchow X

13 nov. 1444 Pannonia X X

21 nov. 1296 Andree X

25 nov. 3152 Jones X X

26 nov. 838 Seraphina X X X

27 nov. 5348 Kennoguchi X

27 nov. 79895 1999 BF5 X

9 dec. 1686 De Sitter X X X

9 dec. 618 Elfriede X

10 dec. 7815 Dolon X

12 dec. 12231 1986 QQ1 X

12 dec. 131 Vala X

12 dec. 4193 Salanave X

29 dec. 1956 Artek X X

14

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

AmpellaOp 11 oktober werd door EsdertEdens een bedekking door (198)Ampella waargenomen met eenduur van 3,29 seconden. Henk deGroot en Jan Maarten Winkel had­den een mis. DufekOp 2 november werd door HarrieRutten een bedekking door (3781)Dufek waargenomen met een duurvan 2,24 seconden. Er was een maxi­male duur van 1,7 seconden voor­speld. SeeligeriaOp 27 november werd door JanMaarten Winkel mogelijk een be­dekking door (892) Seeligeria waar­genomen met een duur van 3,12 se­conden. De bedekking lag echter 49seconden na het voorspelde tijdstip,en de afname in magnitude wasslechts 0,74 (voorspeld was een dipvan 3,1 magn.). 

MineuraOp 5 december werd door EberhardBredner mogelijk een bedekkingdoor (1458) Mineura waargenomen.We wachten nog op zijn waarneem­verslag. VladimirOp 23 december werd door JanMaarten Winkel een bedekkingdoor (1724) Vladimir waargenomenmet een duur van 2,50 seconden.Harrie Rutten had een mis. Er wassprake van een noord-shift van on­geveer 1,5 padbreedte. LunacharskyOp 29 december werd door HarrieRutten mogelijk een bedekking door(2446) Lunacharsky waargenomenmet een duur van 0,08 seconden. Bedekkingen elders in EuropaOp 26 september werd door Guald­oni (Italië) en Perello (Spanje) eenbedekking door (135) Hertha waar­

genomen met een duur van resp. 6,00en 7,5 seconden.Op 26 september werd door Perelloen Selva (Spanje) een bedekkingdoor (221) Eos waargenomen meteen duur van 13,97 seconden.Op 30 september werd door 15waarnemers in de UK en Duitslandeen bedekking door (275) Sapientiawaargenomen met een duur van 8,40tot 15,0 seconden. Ons lid EsdertEdens had een mis (zie de vorigeOccultus). Zie figuur 1 voor de koor­den.Op 3 oktober werd door Warell(Zweden) een bedekking door (314)Rosalia waargenomen met een duurvan 3,81 seconden.Op 22 oktober werd door Rovira enSchnabel (Spanje) een bedekkingdoor (198) Ampella waargenomenmet een duur van 3,12 resp. 4,60 se­conden.

Figuur 1

15

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Op 28 oktober werd door Kattentidt(Duitsland) een bedekking door (65)Cybele waargenomen met een duurvan 15,36 seconden.Op 31 oktober werd door Gualdoni(Italië) een bedekking door (1075)Helina waargenomen met een duurvan 2,13 seconden.Op 2 november werd door Bonnar­deau (Frankrijk) een bedekkingdoor (27) Euterpe waargenomen meteen duur van 23,6 seconden.Op 10 november werd door Her­mansson (Zweden) en Schnabel(Spanje) een bedekking door (2892)Filipenko waargenomen met eenduur van 7,97 resp. 8,28 seconden.Op 16 november werd door Rovira(Spanje) een bedekking door (145)Adeona waargenomen met een duurvan 2,88 seconden.Op 24 november werd door Lindner(Duitsland) een bedekking door(1345) Potomac waargenomen meteen duur van 1,0 seconden.Op 2 december werd door 9 waarne­mers in Frankrijk en Zwitserland eenbedekking door (1114) Lorrainewaargenomen met een duur van 2,00tot 5,45 seconden.

Op 6 december werd door 4 waarne­mers in Noorwegen en Zweden eenbedekking door (63) Ausonia waar­genomen met een duur van 5,0 tot5,4 seconden.Op 7 december werd door Noschese(Italië) een bedekking door (756)Lilliana waargenomen met een duurvan 2,6 seconden.Op 13 december werd door 5 waar­nemers in Spanje een bedekkingdoor (27) Euterpe waargenomen meteen duur van 12,77 tot 17,6 secon­den. Zie figuur 2 voor de koorden enhet DAMIT model. Vanuit Japan enZwitserland had men een mis.Op 20 december werd door 5 waar­nemers in de UK een bedekkingwaargenomen door (589) Croatiamet een duur van 4,18 tot 8,20 secon­den. Zie figuur 3 voor de koorden.Vanuit Duitsland en Polen had meteen mis.Op 25 december werd door 8 waar­nemers in Spanje een bedekkingwaargenomen door (63) Ausoniamet een duur van 5,18 tot 10,22 se­conden. Zie figuur 4 voor de koor­den en het DAMIT model. 

Het komende kwartaalVoor de komende maanden zijn er10 bedekkingen geselecteerd. Plane­toïde Hirons wordt voorspeld voorNEDERLAND, houdt die in degaten!Houdt ook de last minute astrome­try op PLANOCCULT in de gatenvoor de andere sterbedekkingen.Kijk in alle gevallen van 10 minutenvoor tot 10 minuten na het opgege­ven tijdstip. Niet geselekteerdMochten er waarnemers zijn die ookandere (niet in de lijst opgenomen)potentiële bedekkingen willen waar­nemen, dan kan men terecht op in­ternet op pagina ftp://ftp.ster.kuleu­ven.ac.be/dist/vvs/asteroidsOp deze pagina staan ook de zoek­kaartjes zoals deze in Occultus gepu­bliceerd worden.

Figuur 2

16

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

Figuur 3

Figuur 4

17

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

STERBEDEKKINGEN DOOR PLANETOIDEN - 1 JANUARI 2016 – 1 APRIL 2016

Bron berekeningen/ kaarten: Edwin Goffin/ EAON.

Datum Tijd UT ho AZ

o Planetoïde Diam. magn. Bedekkingszone

Zo/ma 04-01 03.32 25 257 622 Esther 39 km 12.3 Spanje

Do 14-01 19.13 30 96 88 Thisbe 232 km 11.4 Frankrijk

Vr 15-01 22.56 34 132 592 Bathseba 58 km 13.7 Denemarken

Za 16-01 21.29 57 187 34746 2001QE91 46 km 17.2 Spanje

Di/wo 27-01 00.03 23 259 1963 Bezovec 47 km 14.0 Frankrijk

Wo 27-01 19.03 48 117 1867 Deiphobus 131 km 15.9 Turkije

Za 06-02 20.39 33 258 29 Amphitrite 219 km 10.6 Scandinavië

Wo 10-02 17.51 65 216 795 Fini 79 km 15.3 Scandinavië

Wo 24-02 21.50 58 209 835 Olivia 41 km 16.6 Frankrijk

Ma 14-03 23.00 32 227 2356 Hirons 49 km 16.0 NEDERLAND

Datum Sternaam magn. alfa (2000.0) delta (2000.0) d m T max

Zo/ma 04-01 UCAC4-511-025123 10.2 06h28m.9 12º05’ 2.3 5s

Do 14-01 UCAC4-548-041625 10.9 07h34m.9 19º31’ 1.1 15s

Vr 15-01 UCAC4-479-046847 10.9 09h34m.6 05º39’ 2.9 6s

Za 16-01 UCAC4-547-014379 10.2 05h21m.5 19º18’ 7.0 3s

Di/wo 27-01 UCAC4-505-007188 10.5 04h21m.4 10º52’ 3.5 4s

Wo 27-01 UCAC4-568-030390 10.5 06h35m.3 23º30’ 5.5 8s

Za 06-02 UCAC4-545-003968 10.5 02h08m.5 18º52’ 0.8 9s

Wo 10-02 UCAC4-602-006630 10.9 02h30m.4 30º16’ 4.5 4s

Wo 24-02 UCAC4-563-041035 11.0 07h26m.1 22º34’ 5.7 8s

Ma 14-03 UCAC4-468-039460 10.8 08h23m.8 03º28’ 5.2 6s

Verklaring symbolen:

ho: hoogte ster boven de horizon

AZo: azimut ster (0

o=Noord;90

o=Oost;180

o=Zuid;270

o=West)

d m: helderheidsafname bij bedekking

T max: maximale tijdsduur bedekking

18

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen

19

Indien onbestelbaar retour: Benedendorpstraat 18 7038 BC Zeddam

Nederlandse Vereniging van Waarnemers van Sterbedekkingen