vlado kristl varijante

6

7

J e d n a o d t e m e l j n i h p r e t p o s t a v k i svake n a povije­sno j spozna j i z a s n o v a n e k r i t i k e j e s t svi jes t p o ko jo j d je la b l iže ili da l je p r o š l o s t i o s t v a r u j u i s t i n s k u pr i ­s u t n o s t u s u v r e m e n o s t i z ahva l ju juć i p r i j e svega o k o l n o s t i m a svoje m o g u ć e r e l e v a n t n o s t i za nepo ­s r e d n o s t i m u l i r a n j e ili, b a r , za bo l j e r a z u m i j e v a n j e s u v r e m e n e u m j e t n i č k e p r a k s e . »Razlog zbog k o j e g a su p o j e d i n i u m j e t n i c i p r o š l o s t i ' p o n o v o ož iv l jen i ' j e s t ta j š to p o n e k i a s p e k t n j i h o v a r a d a p o s t a j e 'upo­t r eb l j i v ' ž iv im u m j e t n i c i m a « , t v r d i J o s e p h K o s s u t h , n a g l a š a v a j u ć i s a s v i m i s p r a v n o d a u m j e t n i č k o dje lo ne t r a j e k a o »fizički o s t a t a k u m j e t n i k o v e ideje«, ne­go k a o i zvor i š t e r e a l n o g ili p o t e n c i j a l n o g u t j e c a j a n a da l jn j e u m j e t n i č k e t o k o v e . T e š k o je , do i s t a , u o p ć e i p r e t p o s t a v i t i d a su m a l o b r o j n e i d a n a s če s to n e d o s t u p n e s l ike V l a d e K r i s t l a iz p e r i o d a 1952.—1962. — a p o s e b n o o n e o k o 1960 — m o g l e d a t i b i lo k a k a v i z r avan i m p u l s f o r m i r a n j u o n o g a n o v o g u m j e t n i č k o g senz ib i l i t e t a ko j i j e u p o s l j e d n j e v r i j e m e n a š a o u d j e lovan ju ci jele j e d n e gene rac i j e m l a đ i h a u t o r a p l o d n o t lo r a z g r a n j a v a n j a . S i g u r n o j e , m e đ u t i m , d a se u n e k i m K r i s t l o v i m p l a t n i m a — p r i j e svega o n i m a iz c i k l u s a Poz i t iva i N e g a t i v a — n a l a z e p o j e d i n e in tu ic i j e i zamis l i k o j e su u svo­jo j m o g u ć o j i n o v a t o r s k o j p r i r o d i m o g l e b i t i p re ­p o z n a t e t ek n a k o n n iza i s k u s t a v a r e c e n t n i h u m j e t ­n i č k i h p o j a v a , p a n a m se s t o g a n j egov neve l ik i sli­k a r s k i o p u s , k a o i s a m o n jegovo u m j e t n i č k o i l jud­s k o p o n a š a n j e , p o k a z u j u d a n a s a k o n e k a o s t v a r n i po t i c a j a o n o b a r k a o d u h o v n i nagov je š t a j n e k i h s h v a ć a n j a z a s n o v a n i h i a f i r m i r a n i h u p o j e d i n i m ra­d i k a l n o n o v i m u m j e t n i č k i m p o j a v a m a p o s l j e d n j i h g o d i n a . Dok j e Kr i s t l ov r a d n a p o d r u č j u a n i m i r a ­n o g f i lma već doživio t e m e l j i t e k r i t i č k e ana l ize po­s t igavš i j e d n o d u š n u p o z i t i v n u va lo r i zac i ju i u n a j ­s t rožo j m e đ u n a r o d n o j k o n k u r e n c i j i , n j egovo j e sli­k a r s t v o o s t a lo da , pos l i j e iz ložbe u Galer i j i suvre­

m e n e u m j e t n o s t i u s r p n j u i k o l o v o z u 1962. i umje t -n i k o v a č ini se de f in i t ivnog o d l a s k a u i n o z e m s t v o , živi u a t m o s f e r i s t a n o v i t e š u t n j e k o j u su p r e k i d a l i t ek r i j e t k i re f leks i i p o d s j e ć a n j a (kao š t o su j e d a n f r a g m e n t u t e k s t u I g o r a Zid ića » A p s t r a h i r a n j e p red -m e t n o s t i i ob l ic i a p s t r a k c i j e u h r v a t s k o m s l ikar­s tvu« , Život u m j e t n o s t i , 7—8, 1968, ili m o j p r i l o g u I z razu , 7, 1973.). Tek <su u n a j n o v i j e v r i j e m e n e k a n j egova d je la b i l a p o n o v o p r e d s t a v l j e n a j a v n o s t i , t a k o s l ika »Pozi t iv X I I I « iz 1960, p r i k a z a n a na izložbi Kni fe r -Kr i s t l -Zane t t i -Dimi t r i j ev ić -Urkom-Da-m n j a n - T o d o s i j e v i ć u Galer i j i S t u d e n t s k o g k u l t u r ­n o g c e n t r a u B e o g r a d u , u l i pn ju 1974., ili s e r ig ra f i j a iz p o r o d i c e »Var i jan t i« iz 1962., p r i k a z a n a n a iz­ložbi Obl ic i g e o m e t r i z m a u s a v r e m e n o j graf ici , o d r ž a n o j u M u z e j u s a v r e m e n e u m e t n o s t i u Beogra ­d u o d s i j ečn ja do o ž u j k a 1975.

N a j r a n i j i za o v u t e m u r e l e v a n t a n K r i s t l o v n a s t u p b i o j e n a izložbi g r u p e EXAT-51 u p r o s t o r i j a m a D r u š t v a a r h i t e k a t a H r v a t s k e u Z a g r e b u , u vel jač i i o ž u j k u 1953., k o j o m j e p r i l i k o m p r v i p u t u suvre ­m e n o j h r v a t s k o j i j u g o s l a v e n s k o j u m j e t n o s t i p ro ­g r a m s k i p o s t a v l j e n a i a r g u m e n t i r a n a t eza o legi t im­n o s t i i p e r s p e k t i v n o s t i p r i m j e n e i s k u s t a v a a p s t r a k t ­n o g s l i k a r s t v a i n j egov ih m o g u ć i h k o n z e k v e n c i j a n a s t i m u l i r a n j e c j e l o k u p n e p l a s t i č k e p r o b l e m a t i k e . D a n a s v r l o m a l o b r o j n e K r i s t l o v e s l ike iz t og vre­m e n a (»Kompoz ic i j a« , 1952.) p r i p a d a j u mor fo loš ­k o m p o d r u č j u g e o m e t r i j s k e a p s t r a k c i j e r a n i h po­s l i j e r a t n i h g o d i n a : o n e su b i l e g r a đ e n e n a p r i n c i p u u s u g l a š a v a n j a p o j e d i n i h p r a v i l n i h g e o m e t r i j s k i h li­k o v a i n j i h o v i h s e g m e n a t a o m e đ e n i h p r a v o c r t n i m , a p o n e k a d i p o v i j e n i m l i n i j a m a k o n t u r a i u j e d n o d e f i n i r a n i h u k r a j n j e saže to j k r o m a t s k o j o rgan iza ­ciji c r n i h , t a m n o s i v i h i o k e r t o n o v a . U s k o r o pos l i j e r az l aza g r u p e EXAT-51 dolaz i do j e d n e o d o n i h za

slikarstvo vlade kristla između 1952. i 1962. godine ješa denegri

K r i s t l o v o p o n a š a n j e k a r a k t e r i s t i č n i h o d l u k a : p re ­k i d a j u ć i s j e d n i m d i j e l o m v l a s t i t e p r o š l o s t i , on n a p o č e t k u 1955. od laz i u Čile gd je o s t a j e sve do sre­d i n e 1959. T a d a se v r a ć a u Z a g r e b i u laz i u p e r i o d i z u z e t n o i n t e n z i v n o g r a d a , u k o m e j e za svega neko­l iko g o d i n a s t i gao ob j av i t i dvi je z b i r k e p j e s a m a ( » N e z n a t n a l i r ika« , 1959., i »Pet b i j e l ih s t epen ica« , 1961.), s n i m i t i dva d a n a s već k l a s i č n a a n i m i r a n a f i lma ( » Š a g r e n s k a koža« , 1960., i »Don K i h o t « , 1961.) i p r i r e d i t i dvi je s a m o s t a l n e iz ložbe (Pozi t ivi i Ne­gat iv i , 1959., i V a r i j a n t e i Va r i j ab i l i , 1962.).

C ik lus Poz i t iva i N e g a t i v a sa s to j i se o d dv i ju se r i j a o d p o šes t b i j e l ih o d n o s n o c r n i h s l ika u k o j i m a se k a o k o n s t a n t n a t e m a j av l j a u s a m o j p a s t i u c r t a n i l ik k v a d r a t a n e s i g u r n i h k o n t u r a ; p r i t o m j e p r o s t o r o k o t o g a d o m i n a n t n o g o b l i k a r a z r a đ i v a n t o k o v i m a s a m o s t a l n i h l i n e a r n i h p u t a n j a i a k t i v i r a n i z r a z i t o m os j e t l j i vošću f a k t u r e s l o b o d n o g n a n o s a bo j e . Os­n o v n e k a r a k t e r i s t i k e t oga c ik lusa , k o j e m u se m o g u p r i k l j u č i t i j o š dvi je b i je le s l ike iz fami l i j e Poz i t iva (»Pozi t iv X I I I « i »Pozit iv X I V « , 1960.), s a s t o j e se u s v j e s n o m i r a d i k a l n o m o d u s t a j a n j u od e k s p r e ­s ivnog i e s t e t s k o g u č i n k a b o j e : p o t p u n a b j e l i n a ili p o t p u n a c r n i n a m a t e r i j e n a g l a š a v a j u o d l u k u p o k o j o j n i j e v iše m o g u ć a evokac i j a n i n a j u d a l j e n i j i h o b l i k a ili z n a k o v a p r e d m e t n o s t i , a b i t j e o r g a n i z m a s l ike u s m j e r e n a p r e m a n j e n u i n t e r n o m , č i s to s t ruk­t u r a l n o m f u n k c i o n i r a n j u . O d l u č u j u ć i se za t a k a v z a h v a t , K r i s t l j e s p r a v o m p o š a o o d p r e t p o s t a v k e d a b i u p o t r e b a b o j e n e m i n o v n o vod i l a o t k r i v a n j u o s j e t i l ne i o r g a n s k e p o d l o g e u m j e t n i k o v e imag ina ­cije, p a j e t ek n j e n i m o d l u č n i m o d b a c i v a n j e m b i lo m o g u ć e dos t i ć i o sva j an j e o n e p r o b l e m s k e r az ine u k o j o j s a m a p o j a v n o s t s l ike p o s t a j e n o s i o c e m vla­s t i t og p o s v e a u t o n o m n o g i a u t o r e g u l i r a j u ć e g znače­n ja . S t r u k t u r a K r i s t l o v i h Pozi t iva i N e g a t i v a za­p r a v o j e v r s t a d i j a g r a m a s a m e a n a t o m i j e s l ike u n j e n o m p o s t - p r i k a z i v a č k o m , p o s t - i k o n i č k o m i pos t -- m o r f o l o š k o m s t ad i j u : u m j e s t o evokac i j e p r i z o r a ili z n a k a , u m j e s t o o b l i k a ko j i nos i i o p r a v d a v a k o m p o -z i c ionu o s n o v u c je l ine , n a t i m se p l a t n i m a na l aze r az ložen i svi b i t n i e l e m e n t i k r a j n j e t r a n s p a r e n t n o p r i k a z a n e f e n o m e n o l o š k e r e d u k c i j e s a m o g m e d i j a s l i k a r s t v a . A t o su, n a j p r i j e , p r i m a r n i l ik k v a d r a t a d a n k a o a r h e t i p č i s te a p s t r a k t n e f o r m e , t o j e slo­b o d n a i o d s v a k o g p r e d m e t n o g re f l eksa o s a m o s t a ­l j ena l in i ja s h v a ć e n a k a o n e p o s r e d a n fizički t r a g akc i j e c r t a n j a , n a d a l j e , to j e s a m a s l i k a r s k a m a t e ­r i j a t r e t i r a n a i sk l juč ivo k a o n a m a z p r e k o u p o t r i ­j e b l j e n e p o v r š i n e p l a t n a , i na j zad , t o j e n e g r u n d i -r a n a o s n o v a t k a n i n e č i m e se i znos i n a v id je lo gola m a t e r i j a l n o s t p o d l o g e n a ko jo j se obav l j a cjelo­k u p n a o p e r a c i j a o v a k o k o n c i p i r a n o g s l i k a r s k o g po­s t u p k a . T i m d o s l j e d n i m i p a r a l e l n i m r a z l a g a n j e m k o n s t i t u t i v n i h e l e m e n a t a g r a d n j e s l ike, l i šene u p r i n c i p u svake m o g u ć e ili p ro i zvo l jne a soc i j a t i vne

ref leks i je , K r i s t l d e m o n s t r i r a n j e n u i s t i n s k u i je­d i n o do k r a j a e v i d e n t n u p r i r o d u : j e r , za n jega , ko r ­p u s s l ike n i j e p o s r e d n i k u s u g e r i r a n j u n e k o g a even­t u a l n o g z n a č e n j a n a s t a l o g izvan i m a n e n t n o g pod ­r u č j a s a m o g s l i ka r s tva , nego j e p r i j e svega r e a l i t e t o r g a n i z i r a n o d g o v a r a j u ć o m u p o t r e b o m o n i h sred­s t ava k o j a m o d u s e m e đ u s o b n o g f u n k c i o n i r a n j a os­t v a r u j u u n u t a r o d n o s a v l a s t i t i h s t r u k t u r a l n i h regu­l a t i va t o g a a u t o n o m n o g j ez i čkog s u s t a v a . I m a j u ć i n a u m u j e d n u t v r d n j u C v e t a n a T o d o r o v a (»Ono š t o u m j e t n i č k o dje lo p o k a z u j e t o j e p u t n j e g o v e k reac i ­j e : s l ika p o k a z u j e k a k o j e n a p r a v l j e n a , t e k s t k a k o j e nap i s an« ) m o g l i b i s m o za z n a č e n j e ove se r i j e K r i s t l o v i h s l ika reć i da su one u b i t i p o k u š a j a u t o -ref leks i je i a u t o a n a l l z e s l i k a r a o m o g u ć n o s t i m a sa­m o g s l i k a r s t v a ili , d r u g i m r i j eč ima , n j egovo miš l je ­n je o p r i r o d i s l i k a r s t v a i s k a z a n o t e r m i n o l o g i j o m s a m e p r a k s e s l i ka r s tva . I u p r a v o to b i b i l a o n a p i ta ­n j a ko j a , n a g o v i j e š t e n a u c i k l u s u Poz i t iva i Nega t i ­va, p o s j e d u j u d a n a s m o t i v e a k t u a l n o g p r o b l e m s k o g značen ja . Je r , i a k o u n j i m a i m a s t a n o v i t e p ro izvo l j ­n o s t i t r e t m a n a p o j e d i n i h j ez i čk ih f a k t o r a , š to j e z a p r a v o pos l j ed i ca k l i m e e n f o r m e l a u č i j em su pe­r i o d u d o m i n a c i j e t a d je la n a s t a l a , o n a i p a k k a o svo ju k a r a k t e r i s t i č n u c r t u o d a j u t u m o ž d a i ne­sv jesno i z raženu a n a l i t i č k u p r o c e s u a l n o s t s l ikar­skog p o s t u p k a . To j e K r i s t l n a s l u t i o i s t o d o b n o i p o s v e n e o v i s n o o već č v r s t o z a s n o v a n i m p o s t a v k a ­m a nove s l i k a r s k e p r a k s e u d je lu R o b e r t a R v m a n a , s t igavš i do p r a g a t i h n a z o r a m n o g o p r i j e p o t p u n e k r i s t a l i zac i j e s l i čn ih s h v a ć a n j a u p o j a v a m a pr i ­m a r n o g i e l e m e n t a r n o g s l i k a r s t v a k o j a se pos l jed­n j i h g o d i n a r azv i j a ju k a o j e d n a o d p o s l j e d i c a op­ć ih u s m j e r e n j a m e t a j e z i č k o m k a r a k t e r u t e v r s t e s l i k a r s k i h ope rac i j a , u v j e t o v a n i h p r i m j e n a m a ne­k ih t e m e l j n i h i s k u s t a v a k o n c e p t u a l n e u m j e t n o s t i . Pos l i je dvogod i šn j eg i n t enz ivnog r a d a n a p o d r u č j u a n i m i r a n o g f i lma, K r i s t l se j o š j e d n o m o k r e n u o s l i ka r s tvu , p r i r e d i v š i u s r p n j u i k o l o v o z u 1962. iz­ložbu V a r i j a n t i i V a r i j a b i l a u Gale r i j i s u v r e m e n e u m j e t n o s t i u Z a g r e b u . N e o r t o d o k s n i i n e k o n s t r u k ­t ivn i g e o m e t r i z a m , s a d r ž a n u K r i s t l o v u s l i k a r s t v u j o š od v r e m e n a p r i k l j u č e n j a EXAT-u, a n a s t a n o v i t l a t e n t n i n a č i n i u c i k l u s u Poz i t iva i N e g a t i v a , doži­vio j e s a d a d a l j n j u m o d i f i k a c i j u . U m j e s t o p r i j a š n j e težn je r e d u k c i j i v izue lne g r a d n j e s l ike , u o v i m dje­l i m a dolazi do sve s loženi je o rgan izac i j e p l o h e ko­j u u t e m i V a r i j a n t i č in i m r e ž a p o s t i g n u t a m e đ u s o b ­n i m u k r š t a n j e m g u s t o g ali i n e r a v n o m j e r n o g t k i v a p a r a l e l n i h h o r i z o n t a l n i h i v e r t i k a l n i h l in i ja . P r i t o m su k o o r d i n a t e t e m r e ž e b i l e n a m j e r n o real izi­r a n e u n e p r e c i z n o i n e s i g u r n o v o đ e n i m t o k o v i m a , p a j e s toga s a s t a v o v a k o de f in i r an ih o b l i k a indic i ­r a o , v iše n e g o s t r u k t u r u g r a đ e n u od m n o š t v a p o s v e I s t o v j e t n i h e l e m e n a t a , l ab i ln i s k u p s l i čn ih j e d i n i c a p r o i z v o l j n o s ložen ih u c j e l inu r a z v i j e n u p o p u t m o ­za ika . K a o i u d j e l i m a p r e t h o d n e faze, K r i s t l j e i

8

vlado kristl bijela površina 1960.

9

s a d a n j egovao k r a j n j e senz ib l l iz i ran i t r e t m a n pik-t u r a l n e m a t e r i j e k o j a j e u svo j im vr lo t a n k i m slo­j e v i m a o d a v a l a t r a g o v e n a m j e r n e l eže rnos t i i »po­vr šnos t i« i zvođačkog p o s t u p k a . P r i t o m se k o r i s t i o i u č i n k o m m i n i m a l n o g d i f e r e n c i r a n j a s t r u k t u r a l ­nog s a s t a v a f o r m i p o j e d i n i h s l ika ko je p r i p a d a j u i s to j t e m a t s k o j ser i j i : k a o š to i s a m naz iv c ik lusa govor i , ovd je su čes to b i le p o s r i j e d i v a r i j a n t e jed­nog i s tog o s n o v n o g m o t i v a , r a zv i j anog iz s l ike u s l iku n e r a d i t r a ž e n j a n e k o g a e g z a k t n o g i o p t i m a l ­n o g p l a s t i č k o g r j e šen ja , nego , čini se, ponavl ja /nog p r i j e svega r a d i z a d r ž a v a n j a uv i j ek i s t ov j e tne ra­z ine do n a m j e r n e m o n o t o n i j e d o v e d e n o g »nu l tog s t upn j a« e s t e t s k o g i e k s p r e s i v n o g u č i n k a dje la . Is­t o d o b n o s V a r i j a n t a m a , k o j e su u na jv i še s luča jeva b i le r e a l i z i r a n e u t ehn ic i u l j a n a p l a t n u ili n a kar ­t o n u , K r i s t l j e n a i s to j izložbi p r i k a z a o i s e r i j u o d deve t V a r i j a b i l a g r a đ e n i h p o p u t n e k e v r s t e p o k r e t ­nog re l je fnog o b j e k t a u m a t e r i j a l u žice i l i k o n c a z a t e g n u t i h p r e k o c r n o o b o j e n i h d r v e n i h p o d l o g a

ko j e su o p e t u p o j e d i n i m p r i m j e r i m a bi le p r e k r i ­v e n e p o v r š i n o m b i je log p a p i r a . Još v iše n e g o s l ike iz c ik lu sa V a r i j a n t i , ovi o b j e k t i p o k a z u j u k a k o je m a l o Kr i s t l d r ž a o do e g z a k t n o s t i i z v o đ a č k o g po­s t u p k a , k a o i do e s t e t i č n o s t i f ina lnog s t a d i j a dje la : u n j i m a n e s a m o d a n e m a n i t r a g a o n e p r e c i z n o s t i t e h n i č k o g i n s t r u m e n t a r i j a k o j u j e u p r a v o u to vri­j e m e n a s t o j a o a f i r m i r a t i p o k r e t N o v i h t e n d e n c i j a , nego k a o da j e u n j i hovo j k o n s t i t u c i j i i u p r a v o sv jesna i g n o r a n c i j a t i h zah t j eva , i z r ažena u k r a j ­n je » t ra l javoj« m a n u e l n o j i zvedb i i u j e d n o m r e k l o b i se n a m j e r n o m i r o n i č n o m p r i z v u k u m o b i l n e » funkc iona lnos t i« ov ih s a m o n a p r v i p o g l e d kon­s t r u k t i v n o k o n c i p i r a n i h p l a s t i č k i h o r g a n i z a m a . Sto­ga se m o ž e izvući z a k l j u č a k d a K r i s t l o v o sud je lo ­v a n j e n a d r u g o j iz ložbi N o v i h t e n d e n c i j a u ko lovo­zu i r u j n u 1963. n i je r e z u l t i r a l o iz m o t i v a n jegove s t i l ske ili i d e j n e p r i p a d n o s t i t o m p o k r e t u : u p i ta­n j u su v j e r o j a t n o bi l i n jegovi opć i a f in i t e t i za j e d n u u t o m t r e n u t k u u m n o g o m e » v an a r t i s t i čku«

or i j en t ac i j u , i a k o n i j e i s k l j u č e n o da j e čak i u n u t a r t e t a d a n o v e i žive p o j a v e K r i s t l h t i o o č i t o v a t i s t av n e k e p a r a d o k s a l n e i p r o v o k a t i v n e re lac i j e , k a r a k t e ­r i s t i č a n za n j egovo c j e l o k u p n o u m j e t n i č k o p o n a š a ­n je . U s v a k o m s luča ju , d a n a s j e s a s v i m j a s n o da se u n u t r a š n j i d u h o v n i s u p s t r a t K r i s t l o v e u m j e t n o s t i n i je z a p r a v o k r e t a o u d j e l o k r u g u t a d a več p o t p u n o f o r m i r a n e i d e f i n i r a n e mor fo log i j e i ideo logi je No­v ih t e n d e n c i j a , n e g o j e o n n a p r o t i v i z ražavao sta­n o v i t e n e o d a d a i s t i č k e a f in i t e t e (u p r a v c u ko j i b i , n a p r i m j e r , m a r k i r a l i pog l ed i r a n o g R a u s c h e n b e r g a , T w o m b l y j a ili M a n z o n i j a ) , s m i r i v a n e p r i t o m ra­d i k a l n o m r e d u k c i j o m r e p e r t o a r a f o r m a l n e i m a t e ­r i j a l ne g r a đ e dje la . Po i g n o r i r a n j u s v a k e e s t e t s k e k o m p o n e n t e , p o a t m o s f e r i p l a n s k i p r o v o đ e n e vizu-e lne i n e r t n o s t i ob l ika , k a o i p o p r i m j e n i p r i r u č n i h i n i m a l o t r a j n i h s r e d s t a v a , t i su a f in i te t i o d a v a l i a u t o r o v e p r e d i s p o z i c i j e za j e d n u v r s t u m i n i m a l i s ­t i čkog , p a č a k i » s i r o m a š n o g « i z r aža jnog senzibi l i ­t e t a a n t e l i t e r a m .

Sve te t r i e t a p e K r i s t l o v a s l i k a r s t v a iz p e r i o d a 1952.—1962. t e m e l j e se n a spec i f i čnom m e n t a l i t e t u ko j i — p r i k l j u č u j u ć i ovd je i n j egovo f i lmsko i pje­s n i č k o d j e l o — o d a j e o n u v r s t u g loba lnog u m j e t n i ­č k o g p o n a š a n j a š to b i se m o g l a shva t i t i k a o s t av p r i n c i p i j e l n o g t v o r b e n o g nega t iv i t e t a , u k o m e se s a m o bav l j en j e u m j e t n o š ć u n e doživ l java k a o č in u p o t p u n j a v a n j a , n e g o p r i j e k a o čin s t a n o v i t o g sa-m o r a z a r a n j a v l a s t i t o g a b ića . S u p r o t n o većini au to ­r a ko j i žive u če s to n a i v n o m u v j e r e n j u d a n j i h o v r a d p r i d o n o s i d a l j n j e m k o n s t i t u i r a n j u s u v r e m e n e u m j e t n o s t i , p a s t oga v o d e n a g l a š e n u b r i g u o svo j im e v o l u t i v n i m f a z a m a k o j e n a k r a j u žele u o k v i r i t i u p rof i l »opusa« , K r i s t l p r i p a d a o n i m m a l o b r o j n i m ali z a to i s a m o s v j e s n i m d u h o v i m a koj i oč i to n e gaje n i k a k v e i luz i je o n a v o d n o j i z r avno poz i t ivno j svrs i u m j e t n o s t i , nego p o t r e b u za n j o m shvaća ju k a o na­č in i s k u š a v a n j a o s j e ć a n j a d u h o v n e i p s i h o l o š k e n e d o v o l j n o s t i , n e o d u s t a j u ć i p r i t o m od n a p a s t i iz­r a v n o g p r o v j e r a v a n j a t e n e d o v o l j n o s t i n a v l a s t i t o j s u d b i n i . Čest i d r a s t i č n i p r e k i d i j e d n o m z a p o č e t i h p u t a n j a , p e r i o d i p a s i v n o s t i k o j e s m j e n j u j u per i ­o d i i zuze tno in t enz ivne r a d n e ak t i vnos t i , n a p o k o n d e s t r u k t i v n o n a p u š t a n j e j e d n o m već o s t v a r e n i h g r a n i c a i p o t p u n i g u b i t a k i n t e r e s a za da l jn j i polo­žaj i t r e t m a n svo j ih rea l izac i ja — sve su to gene­r a l n i s i m p t o m i t o g a p r i n c i p i j e l n o g t v o r b e n o g nega­t i v i t e t a či je se m n o g e t i p i čne man i f e s t ac i j e m o g u

o t k r i t i i u K r i s t l o v u u m j e t n i č k o m i ž i v o t n o m p o n a ­šan ju . Uz to , k a r a k t e r i s t i č n o j e za t a k v e d u h o v e da i zvor i š t a v l a s t i t i h i z r aža jn ih p o b u d a n e na l aze u r a z o t k r i v a n j u n e k i h s u b j e k t i v n o p r o t u m a č e n i h re f leks i ja doživl ja j ne i i s k u s t v e n e r e a l n o s t i , n e g o z a p r a v o teže s p u š t a n j u do o n o g a p r e l i m i n a r n o g je-z ičkog n ivoa n a k o m e j e j o š j e d i n o m o g u ć e zasni­va t i r a z m i š l j a n j e o s m i s l u i n a č i n u b a v l j e n j a u m ­j e t n i č k i m f o r m u l a c i j a m a : t a k v o d je lo n i k a d n i j e p r o d u k t n e k e t r e n u t n e m o t i v a c i j e , n e g o pro iz laz i iz t r a j n e i n a č e l n e o k r e n u t o s t i p i t a n j i m a r az loga i p r i r o d e n j egova n a s t a n k a , p a se z a t o o n o n e m i n o v ­n o i o č i t u j e s v j e s n o m r e d u k c i j o m n j egove i zvan j ske m a t e r i j a l n e g r a đ e k o j a se z a m j e n j u j e k o n c e n t r a ­c i j o m p r e m a č i s t im a p s t r a k t n i m i p o j m o v n i m te­m a m a . To su ve l ik im d i j e lom i n a z n a k e k o j e u raz­l i č i t im n i v o i m a i o b l i c i m a o č i t o v a n j a v r i j e d e i za o b a K r i s t l o v a s l i k a r s k a c ik lu sa : i s e r i j a Poz i t iva i N e g a t i v a i se r i j a V a r i j a n t i i V a r i j a b i l a r u k o v o đ e n e s u s t r o g o m t e ž n j o m n e s a m o m i n i m a l i z a c i j i vid­l j ivoga f o r m a l n o g r e p e r t o a r a , nego p r i j e svega i m i n i m a l i z a c i j i i n eu t r a l i z ac i j i e s t e t s k o g i eksp res iv ­n o g k a r a k t e r a i skaza , d a b i u m j e s t o t o g a o s t v a r i o š to p r i m a r n i j i i š to e l e m e n t a r n i j i o d n o s p r e m a s r e d s t v i m a k o j a p o m a ž u m a n i f e s t i r a n j e s a m e u n u ­t r a š n j e j ezg re mis l i . Za p r i r o d u K r i s t l o v a iz raža j ­nog govora , n a v i k e i z n a n j a s l i k a r s k o g z a n a t a ni­su više n i o d k a k v e p o m o ć i , n a s t a n a k j e d n o g d je la n e s ad rž i p o t i c a j n u e n e r g i j u za n a s t a n a k d r u g o g , a svak i da l jn j i z a d a t a k želi se u j e d n o s h v a t i t i i k a o nov i p o č e t a k : s u b j e k t u m j e t n i k a k a o spec i j a l i s t a o d r e đ e n e p r a k s e n a m j e r n o se »prazni« o d s v a k o g p r e t h o d n o g i skus tva , k a o š t o se, i s t o t a k o , n e po ­s tav l j a n i k a o g a r a n t m o g u ć n o s t i da l jn j eg p r o d u ­ž a v a n j a s l i k a r s k e p r o d u k c i j e . I u p r a v o t a k a v sa­s v i m izdvojen i opć i m e n t a l i t e t K r i s t l o v e u m j e t ­n o s t i u v j e t o v a o j e da se u k o n t e k s t u b i t n o t r ad i c io ­na l i s t i čk i k o n s t i t u i r a n e k u l t u r e o n a na j če šće p r o ­m a t r a l a n e k a o r e a l n a i d o i s t a v a ž n a p r o b l e m s k a m a t i c a , nego k a o n e k a k a v n e d e f i n i r a n i i n e o s t v a r e ­n i »s lučaj«: j e r o n d j e gd je se p r e d u m j e t n o s t di­r e k t n o i l i i n d i r e k t n o p o s t a v l j a j u p r e m i s e s t a n o v i t e f u n k c i o n a l n o s t i , s t j e šn j ava se d j e l a tn i p r o s t o r a i s to t a k o i p r o s t o r z r a č e n j a o n i h č i je se t e m e l j n o u v j e r e n j e zasn iva n a s t r ogo j ide j i s a m o s t a l n o s t i i s a m o d o v o l j n o s t i v l a s t i t oga u m j e t n i č k o g i skaza . P a ipak , u t a k v o m o d n o s u j e d i n k e i n j e n a o k o l n o g kon­t e k s t a i m a n e k e ne izb ježne , ali z a p r a v o i depres iv­n e z a k o n i t o s t i : t e š k o se p o d n o s e o n i ko j i i z m i č u i n t e g r i r a n j u u već k o d i f i c i r a n e t o k o v e , a t u t e žn ju za s a m o s v o j n i m h o d o m izvan n a j š i r e p r i h v a ć e n i h d r u š t v e n i h , k u l t u r n i h i e s t e t s k i h kva l i f ikac i j a u m ­j e t n o s t i o n i — k a o š to p o k a z u j e i d o s a d a š n j i s t a t u s K r i s t l o v a s l i k a r s k o g dje la — n e m i n o v n o m o r a j u p l a t i t i s u d b i n o m u s p u t n o g p r o l a z n i k a , bez o b z i r a n a to ko l ik i j e d o i s t a p r a v i p r o b l e m s k i doseg n j iho­va i n t e r n o g u m j e t n i č k o g č ina .

vlado kristl varijante 1 1961.

11