Drawing for LifeNjë libër për udhëheqësit e punëtorisë për vizatime

komike për zhvillim të qëndrueshëm

Esbjörn Jorsäter, Marilyn Mehlmann, Lydia Pschenitsyna, Irina Semko,

Ivan Tsikota

© Autorët dhe Global Action Plan Ndërkombtarë me mbështetjen e Institutit Suedez

PARATHËNIE

Zhvillimi i qëndrueshëm është një qështje të cilën asnjëri nga ne nuk mund ta injoroj. Për hir të të ardhmes sonë ne duhet jo vetëm të inkurajojm krijuesit e politikave të së sotmes që të bëjnë vendimet e duhura por ne gjithashtu duhet të punojmë në ngritjen e vetëdijes tek të riturit e së nesërmes. Iniciativat kreative të edukimit për fuqizimin e fëmijëve dhe të rinjëve të cilat krijohen për një jetesë më të mirë duhet të mbështeten. Dhe cka do të ishte më kreative dhe me qejf sesa të eksplorojm ceshtjet e mëdha të jetës në planetin tonë përmesë mediumeve të vizatimit.

Qëndrueshmëria është një ndër temat qëndrore të punës së Institutit Suedez. Ne jemi shumë të kënaqur që mund të mbështesim iniciativat për Vizatim për Zhvillim Të Qëndrueshëm.Ne shpresojm që kjo ti inspiroj shumë fëmijë, dhe të rriturit përeth tyre, që të kontribuojn në zhvillimin e qëndrueshëm të komuniteteve tona.

Judith BlackSwedish Institute

Mirësevini tek aventura e madhe! Bota jonë është duke ndryshuar më shpejt se që ne mund ta imagjinojmë. Le ti ndih-mojm fëmijët dhe të rinjët tonë që ti paraprin ndryshimeve globale, ta imagjinojn një të ardhme të cilën ata e dëshirojn. Sepse ato qka ne mund ti ëndërrojm në mund ti bëjmë.

Me këto vegla të vizatimeve komike në duart e tyre, ne i ftojm fëmijët dhe të rinjët e botës që ti ndajn ëndërrat e tyre me njëri-tjetrin.

Marilyn MehlmannGlobal Action Plan International

Ky libër i kushtohet mësuesve ose udhëheqëve të rinj të cilët kanë ndjekur punëtorinë ‘Vizatojm për Jetë’ dhe kanë dëshirë ti japin ngjarjet ose programet e tyre.Më shumë detaje në lidhje me punëtorinë ju mund të gjeni në:

1. Prapavija dhe Hyrja1.1 Libri dhe storia e tij1.2 Koncepti i Edukimit për Zhvillim të Qëndrueshëm, EZQ1.3 Fuqizimi si mënyrë e përafrimit të EZQ-së 1.4 Shembull: Programi i EkoGrupit në Bjellorusi

2. Media dhe Prespektivat2.1 Vizatimet komike në proceset e edukimit modern2.2 Heronjët, mitet dhe përrallat 2.3 Prespektiva Planetare

3. Dizajnimi i një programi3.1 Një punëtori që qëndron në këmbë të veta3.2 Lidhje me edukimin formal: Shembulli Bjellarus3.3 Duke i thurrur elementet

4. Materialet burimore: Për Qëndrueshmërin4.1 Simptomat e një zhvillimi të pa-qëndrueshëm 4.2 Çka mund të bëjshë? Çka mund të bëjmë?4.3 Gjurma Ekologjike4.4 Planeti i Lumtur4.5 Gjërat e vogla janë të rëndësishme (gjithashtu)

5. Materialet burimore: Udhëtimi i heroit 5.1 Tregimi i ngjarjeve dhe struktura e tyre5.2 Një mit, një legjendë, një përrall5.3 Planetet Pondera dhe Tellus5.4 Misioni

6. Materialet Burimore: Për vizatimin6.1 Fytyrat dhe emocionet6.2 Trupat, lëvizjet, prespektiva6.3 Ndërrtimi i një kuadri

7. Materialet Burimore: Për të krijuar vizatime komike7.1 ‘Metoda McCloud’s’7.2 Gjenerimi i ideve7.3 Të zgjedhim formën (stilin)7.4 Krijojm tabelen e stories7.5 Vizatimi

8. Mjetet8.1. Të japësh vlerësime8.2. Të marrësh vlerësime

9. Ushtrime për vizatim9.1 Vizatojm Fytyra9.2 Figurat ‘Matchstick’9.3 Gjuha e trupit dhe format9.4 Pikëpamjet dhe lëvizjet9.7 Tabela e Stories9.8 Një vizatim komik

10. Lexim i mëtejshëm

11. Terminologjia

Aneksi 1. Planet Shembuj të punëtorisë Aneksi 2. Udhëtimi i heroit: fazat dhe karakteretAneksi 3. Udhëtimi i heroit tabelat e stories

PËRMBAJTJA

‘Vizatime Komike për Jetesë të Qëndrueshme’ është një program i zhvilluar nga OJQ ndërkombëtare Global Action Plan me mbështetjen e Swedish Institute, dhe në bashkpunim me disa organizata në Bjellorusi. Prej pro-gramit që ka filluar (2012) në Bjellorusi ai është shpërn-dar në Kosovë dhe Indi, dhe në disa shtete tjera të cilat janë të interesuara.

Një përpjekje e hershme e Bjellorusëve për ti shfrytë-zuar librat komik (stripat) në edukimin mjedisor ka fillu në Ditën Ndërkombëtare të Ujit në 2002, me një kontest për vizatime komike në mesin e nxënësëve të cilët po mëso-nin Frengjisht. Lydia Pshenitsyna vizatoi storie të ‘ujit’, storie këto të krijuara nga dy mjedisor të ri, dhe i ftoi nxë-nësit ti përfundojn storiet. Ky kontest zgjoi interesim të madh dhe pjesëmarrësit vizatuan storiet e tyre , në Frëngjisht, për mbrojetjen e ujit. Mirëpo, kontesti ka qenë një fenomen kohë shkurt, dhe nuk ka pasur ndonjë aktiv-itet pas këtijë.

Në 2007 Global Action Plan, në kursin e takimit për projekt në Bjellorusi, u pyet për interesimin në eksplori-

min e vizatimeve komike si një mjet për edukim për zhvil-lim të qëndrueshëm. Një puntori u mbajt në Minsk në vi-tin 2008 për profesional dhe student. Esbjörn Jorsäter, mësuesi i vizatimeve komike, dhe Marilyn Mehlmann, Global Action Plan, kanë dizajnuar programin, i cili është mbështetur nga Instituti Suedez në personin e Judith Black. Prej asaj punëtorie disa punëtori tjera filluan të mbahen në Bjellorusi. Një ekspozitë dhe seminar është mbajt në vitin 2009 me pjesëmarrje të studentëve nga Bjellorusia dhe Rusia, në një qendër ndërkombëtare për edukim në Minsk. Në vitin 2010 programi u prezantua në një mini-punëtori në një konferencë ndërkombëtare në Paris për Zhvillimin e Qëndrueshëm, Kulturën dhe Edu-kimin.

Këto ngjarje të ndryshme u ndërtuan në një metodologji të fuqizimit, dhe në një fokus të përbashkët në konceptet e jetesës së qëndrueshme.

IPrapavija dhe Hyrja11.1 Libri dhe storia e tij

4

‘Zhvillimi i Qëndrueshëm’ i referohet nevojës për të kthyer trendet e sotme globale drejt pa-qëndruesh-mërisë, prej cka ekosistemet ( dhe shërbimet që ato u ofrojn njerzëve) si dhe sistemet shoqërore janë përkeqë-suar gjerësisht, jo më pak nën shtysën e sistemeve eko-nomike të vjetruara të cilat inkurajojnë praktika të paqën-drueshme.

Në të gjithë botën është e pranuar se autoritetet e bizneset nuk mund të arrijnë këtë kthim pa bashkpunim aktiv, dhe në fakt iniciativa të miliona njerzëve. Prandaj edukimi luan rol qendror në këtë proces, detyra më sfi-duese e marr nga njerzimi.Në vitin 2005 Kombet e Bash-kuara kanë deklaruar Dekadën e Edukimit për Zhvillim të Qëndrueshëm, EZQ.

Dy komponentet e EZQ janë transformimi dhe kom-petencat e veprimeve.

• Transformimi i referohet një ndryshimi bazik në

mënyrat sesi njerëzit, komunitetet, lokalisht dhe global-isht shfrytëzojn resurset e planetit dhe lidhjet mes tyre, duke i bërë më të qëndrueshme kapacitetet mbajtëse të tokës në mënyrë që njerëzit ti formojn jetët dhe të ardh-men e tyre në termet sociale, drejtësisë ekonomike dhe prosperitetit.

• Kompetencat e veprimeve iu referohen intelek-tit, praktikave dhe aftësive jetësore të atyre që mësojn që të krahasojn botën e tyre komplekse dhe të kontribuo-jn në veprime të nevojshme kolektive dhe individuale që kërkohen që të shfaqet dhe të jetë efektiv transformimi.

Pra EZQ nuk është një sfidë e zakonshme peda-gogjike. Programi i vizatimeve komike kontribuon duke nxitur imagjinatën nga burimet shkencore dhe mi-tologjike, duke nxjerrur pjesëmarrësit jasht nga idetë e paravendosura dhe duke stimuluar veprimet dhe mendi-min e pavarur.

Të mësuarit efektiv për zhvillim të qëndrueshëm është e lidhur me ndryshimet në shprehitë ditore, ose me rrugën e jetës sonë. Ata që mësojnë bëjnë veprime- jo si fillim për të mësuar nga ato veprime, por sepse veprimet kontribojn në përmirësimin e qëndruesh-mërisë. E mësimi e ndjek atë. Kjo e sfidon perceptimin e përbashkët se vetëdijësimi dhe kuptimi vijnë të parat, të ndjekura nga veprimi.

Programi i vizatimeve komike është i bazuar mbi principet pedagogjike që kanë përfshirë eksperiencat përbrenda 20+ shteteve të rrjetit të Global Action Plan ndërkombëtar. Ne e pyesim vetën tonë: “Cka bënë

ndryshimin? Kush mundëson krijimin e urrës efektive në mes të informacionit dhe veprimeve të përgjegjëshme?”Një përgjigje e pastër është ‘fuqizimi’. Kur njerëzit janë të fuqizuar të bëjnë më shumë ven-dime të qëndrueshme në jetën e tyre të përditëshme, shprehia e re do të bëhet më e qëndrueshme shumë më vonë se ngjarjet të cilat e kanë shkrepur atë.

Ndryshimi i shprehive nuk është diqka të cilën mund ta blejmë ose ta ndërtojmë me një edukim vi-jëzor, konvencional, e cila për bazë ka informatën dhe diturinë.

1.2 Koncepti i Edukimit për zhvillim të qëndrueshëm

1.3 Fuqizimi në edukim

5

Observimet e së tënishmes, ndryshimet në sjellje në kohë të gjatë na kanë orientuar në një figurë rrethore ose në rastet më të mira spirale të asaj sesi ndodh ndyshimi:

Të pa përfshira në këtë diagram janë dy elemente shumë të rëndësishme: fokusi, dhe mjedisi.

Fokusi ndihmon të formojmë përbërësit e vendime të

vetëdijshme. Mjedisi- fizike ose shoqërore- e bënë më të lehtë ose më të vështirë që vendimet e vetëdijshme të bëhen shprehi.

6

Duke analizuar shfaqjen e EZQ-së në shtetet ( Bri-tani, Rusi, Suedi, Ukrainë) tjera, ne kemi vërejtur se modelet e sukseshme ndërtohen në bashkpunime tej-sektorale dhe janë zakonisht të shtyra nga idividë shumë të motivuar, brenda ose jashtë sistemit të za-konshëm shkollor.

Një shembull i sukseshëm është programi ndërkom-bëtar EcoTeam, i adaptuar dhe i përdorur në disa shtete, program ky që mbështet shtëpitë dhe lagjet që të krijojn shprehi më të qëndrueshme. Në Bjellorusi programi EcoTeam është përdorur prej vitit 2003.

Për ndryshim të kurseve të zakonshme shkollore që adresojn problemet e mjedisit dhe qëndruesh-mërisë, dhe u japin studentëve dituri teorike, programi

EcoTeam i angazhon studentët-fëmijët si dhe të rriturit në eksplorimin e konceptit zhvillim i qëndrueshëm, në dritën e ideve të tyre për të ardhmen; dhe i mbështet ata që të zgjedhin stilin e vet të jetesës.Programi është i ndar në tema, sikur janë uji, energjia, lidhjet perso-nale, shëndeti, dhe blerja; studentët e pavarur bëjnë kërkime në ndikimin e stilit të tyre jetësor, dhe në dialog në grupe të vogla vendosin se cfarë veprime do ti ndih-mojnë ata të bëjnë jetë më të qëndrueshme.

Elementet kryesore të metodologjisë EcoTeam janë diturija vetanake, bashkpunimi, dhe vet-edukimi. Rezultatet janë të matëshme dhe pamore në cdo ditë jetësore të sudentëve[1].

.

1.4 Shembull: Programi i EcoTeam në Bjellorusi

Idea për përdorimin e vizatimeve komike në edukim është e re. Për shembull, vetëm pas luftës së dytë botërore ‘mangat’ edukative janë përdorur gjërsisht në Japoni për qëllime edukative. Përvoja Japoneze në vitet e 70-ta (punët e Osamu Tezuka) është një shembull mjaft i mirë i përdorimit të vizatimeve komike(mangave) për qëllime edukative për persona në mosha të ndry-shme. Historianët kanë qenë të parët që kanë adaptuar mangat : ata kanë krijuar libra për para-shkollorët dhe për fëmijët më të vjetër, dhe për fëmijët me sfida men-tale. Për shembull, biografitë e perandorëve Kinezë janë spjeguar në vizatime komike në gjuhën Ruse.

Në mes të viteve të 70-ta ‘mangat akademike’ kanë filluar të pushtojnë biznesin e revistave. Ishin lehtë për tu kuptuar për shkak të formës së tyre pamore, gjë që zgjoi interesimin për manga në mesin e publikuesëve që më vonë publikuan manga për ekonomi dhe tema të tjera menaxheriale. Në të njëjtën kohë agjenësitë qe-veritare filluan të përdorin manga si instrument për mardhënie me publikun.

Në shumë shkolla Europiane vizatimet komike janë të përdorura mjaft gjerësisht; për shembull, një histori e Romës antike dhe një histori e luftërave të Napoleonit në formë të vizatimeve komike janë të famshme në me-sin e nxënësve në Francë.

Sot duket se ka më shumë interes në përdorimin e

mediave tjera në edukim, sikurse kinemaja, TV dhe in-terneti. Vizatimet komike duket se kanë status më të ulët, pjesërisht për arsye të besimit se thjeshtësia është e barabartë me mungesën e thellësisë së mendimeve. Vet fjala ‘vizatim komik’ gjithashtu mund të ketë kuptime që nuk na ndihmojnë në këtë rast.

Vizatimet Komike bëhet shumë efektive si mjet edu-kimi kur të rinjëve nuk u intereson vetëm ti lexojn ato, por edhe ti krijojn ato. Në këtë rast vizatimet komike jo vetëm që ofrojn një formë të përshtatshme për komuni-kim por edhe një qasje të vërtet të unifikimit të informat-ave. Kjo është një form artistike inovative e cila ka po-tencial të rëndësishëm etik, kulturor, aksiologjik, humanitar dhe pedagogjik.

Në situatën e tanishme globale ne kemi nevojë për ndryshimet globale në kulturë dhe art, në mënyrë që ti ju mundësojn të rinjëve të kuptojn pse dhe si mund të kenë një jetesë të përgjegjëshme. Vizatimet komike janë një medium i mrekullueshëm. Integrimi i heronjëve vendos një shembull etik. Vizatimet komike i shtyjnë lexuesit të krijojnë stilin e tyre jetësor dhe ta jetojn atë më vonë. Kjo është sesi vizatimet komike mund të jenë një mjet fuqizues pedagogjikë. (ref Mehlmann & Pometun, 2012)Ky libër trajton përdorimin e vizatime komike parimisht në mënyrë që të promovohet vizualizimi i zhvillimit të qëndrueshëm.

Heronjët e Vizatimeve KomikeNjë hero luan rol të rëndësishëm si ‘mbajtës’ i miteve të

vjetëra heroike. Vizatimet komike i mundësojn lexuesëve të identifikohen me heronjët mitologjikë, dhe të përjetojnë vazhdimësinë ose vijën e moshës. Ky mekanizëm ofron një diplomë të përformancave në ndryshimin e botës, dhe shër-ben si lidhje me jetesën e qëndrueshme si bazë e zhvillimit të qëndrueshëm.

Veҫantia e vizatimeve komike si mjet i mësimit është forma kapacitetative dhe fleksibile, me një grumbull të kufi-zuar por shprehës të fjalëve, një gjerësi interesante pamore dhe elemente të forta grafike. Vizatimet komike kështu mund të trokisin në shtresat e thella të kuptimeve me kulturë heroi arketipore në fokus. Rëndësia e heroit është e matur

nga veprat e tij/saj. Miti në vizatimet komike. Miti i zhvillimit të qën-

drueshëm?Prej një prespektive kulturore, vizatimet komike

bëhen një mjet për promovimin e miteve dhe përkth-imin e tyre ose ri-forcimin në vetëdijësimin e masës. Ta mbërthejmë këtë objekt kulturor brenda një vizatimi komik është një sfidë artistike, komplekse dhe fantas-tike.

Bota e miteve zgjon përreth një sekuencë të mrekullueshme të ngjarjeve( transformimi, aventura, udhëtimet, etj.), në epiqendrën e të cilës gjendet një hero ose heroinë i/e cila duhet të gjejë ose zbuloj vep-rime të jashtëzakonshme që në mënyrë radikale të

Media dhe prespektivat22.1 Vizatimet komike në proceset moderne të edukimit

2.2 Heronjët, mitet dhe përrallat

7

ndryshojë kursin e përgjithëshëm të ngjarjeve: të shpë-tojë ose të mbrojë të pafajshmit, të largoj ose të pakë-soj rrezikun, të sjell rregullin nga kaosi.

Në rastin e zhvillimit të qëndrueshëm, kjo përkthe-het si një nevojë për heroin që të shpëtojë njerëzimin, në disa raste një ‘kënd’ të njerëzimit- duke adaptuar shprehitë e qëndrueshme dhe stilin jetësorë. Përgjatë

rrugës së tij heroi zbulon llojëllojshmërinë e fuqive dhe mundësive njerëzore, dhe inspirohet prej të arriturave të reja. Ky mikrokozmë mundë të shërbejë si një bllokë ndërtues për cdo botë imagjinitare, dhe të gjithë sub-jektet, të ndryshme dhe të llojëllojshme pafundësisht.

.

8

Zhvillimi i qëndrueshëm nuk flet për ndryshime margji-nale në mënyrën sesi i bëjmë gjërat sot. Nëse bie fjala për mbijetesën e shoqërisë njerzore, atëherë zhvillimi i qën-drueshëm është për transformime radikale në mënyrën sesi mendojm ne dhe nga kjo edhe sesi sillemi. Kjo pres-pektivë ndonjëherë quhet ‘qëndrueshmëria e fuqishme’.

Në mënyrë konstante mësuesit dhe nxënësit (në fakt ne të gjithë jemi nxënës në këtë fushë) janë të ballafaquar me sfidën e ndryshimit të mendimit të tyre në lidhje me disa prej besimeve tona më të forta për botën. Sikurse thotë Einstein-i, një problem nuk mund të zgjidhet prej të njëjtës prespektivë që është shkaktuar problemi. Ose: vetëm një budalla do të përsërisë gjithëmonë të njëjtën shprehi dhe do të pres rezultate të ndryshme.

Megjithatë, sikurse peshku, ne e kemi të vështirë të bëjmë not në ujin të cilin mund ta shohim. Si mund të njo-him besimet tona themelore dhe modelet e mendimit, në mënyrë që ti sfidojm ato? Koestler e ka thirur këtë ‘ti bëjshë bashkë matricat të cilat më herët i ke nda’ : dhe kjo është: ne kemi gjithcka që na duhet për ta bërë punën, por na

duhet të lëjmë varësinë tonë për të bërë analizë dhe të provojm të bëjmë pak sintezë. Shumica e mjeteve për të bërë këtë janë të bazuara në befasi.

Në këtë kapitull ne përshkruajm dy elementet ‘befa-suese’ të vizatimeve komike: një mjet i pazakonshëm ose i papritur, dhe miti i heroit. Në punëtoritë tona ne zakonisht vendosim edhe përbërësin e tretë: udhëtimin ndërplane-tar. Kjo është në vecanti e lidhur me zhvillimin e qën-drueshëm sepse udhëtimi në hapësirë dhe fanta shkenca janë ngushtë të lidhura me imazhet e së ardhmes; dhe sepse zhvillimi i qëndrueshëm thërret për zgjidhje lokale në kontekstin planetarë. Ne kemi udhëtuar shumë gjatë në rrugën e paqëndrueshmërisë, kështu që nuk do të mund ta kthenim zhvillimin prapa prej një prespektive lo-kale.

2.3 Prespektiva planetare

9

Dizajnimi i një programi3Përmbajtja e një punëtorie që qëndron në këmbët e

veta varet nga audienca dhe korniza kohore. ‘Pjesëmarrësit janë kurrikulimi’Nuk ka rëndësi se kush janë pjesëmarrësit ata duhet

të jenë në qendër të punëtorisë. Ju mund të mendoni që ju dini përafërsisht sesa ose qka ata mund të dijnë për temat e kryesore por herët ose vonë ata do të ju befasojnë. Ped-agogjia jonë është e ndërtuar në bërjen e pyetjeve, dëgji-min e përgjigjeve, dhe adaptimin e programit dhe materia-leve në respekt me nevojat e pjesëmarrësve. Kjo nuk nënkupton që ju nuk duhet të planifikoni. Në të vërtet ju duhet të keni parasysh që planifikimi i kujdesëshëm është i rëndësishëm, përderisa ju keni vullnetë dhe jeni të aftë ta ndrroni programin cdo herë që ju ose pjesëmarrësit gjeni se ka mënyrë më të mirë për ti takuar nevojat e pjesëmar-rësve.

Mjaft është mjaft Sado të përkushtuar të jeni ju duhet ta dini që ‘nuk

mund ti keni të gjitha’. Kjo nënkupton se ka kufi në ato se qka mund të përfshini në punëtori ( dhe se qka audienca

mund të marr e përpunoj)Kjo nuk do të thotë që duhet të dekurajohet eksperimenti. Në të kundërtën sa më të hapur dhe pranues jeni tek nevojat e audiencës më shumë sin-ergji mund të rezultojë. Është e rëndësishme që ti keni me vete në mendje disa ushtrime bazike të cilat mund të jenë ndihmesë në cdo kontekst.Për ngjarjen më të shkurtër, më të thjeshtë, mund të jetë e mjaftueshme ti pyesim pjesë-marrësit për idetë dhe ndjenjat e tyre për zhvillimin e qën-drueshëm, dhe tu tregojn atyre sesi ti paraqesin emocio-net në vizatime.Lejojini audiencën tuaj të ndihen paksa të ‘urritur’ për dije ose (edhe më mirë) për aksionë.

Shtesa (aneksi ) 1 përmban sugjerimet për një punë-tori 1.5 orë dhe për 3 ditë program.

3.1 Një punëtori që qëndron në këmbë të veta

3.2 Lidhja me edukimin formal: shembulli i BjellorusisëNë Bjellorusi vizatimet komike ende konsiderohen

lexim rekreacional. Por duke e bërë vizatimin komik më të pranueshëm sikur formë e artit dhe literaturës ata po e bëjnë atë më të pranueshëm në klasa shkollore.

Ka shumë kërkime të cilat janë bërë të cilat tregojn se vizatimet komike dhe novelat grafike jo vëtëm që motivoj-në por edhe mbështesin lexuesit që kanë probleme me lexim, që ti pasurojn aftësitë e tyre në mënyrë që të bëhen lexues më të aftë, dhe janë shumë efektive në të nxënitë e ‘materieve të rënda’ në lëndë sic janë shkencat dhe stu-dimet shoqërore.

Aktivitetet brenda programit ‘Vizatimet komike për zh-villim të qëndrueshëm’ mund të organizohen jo vetëm si-kur punëtori por edhe në shkolla si lëndë zgjedhore ose lëndë shtesë jasht programit shkollorë sikurse klubet, një studio për vizatime komike, një klub mjedisor.

Një kurs për 24 sesione është dizajnuar (shih Aneksin 1). Frekuenca e takimeve varet prej situates. Për shem-bull, në shkollë një lëndë zgjedhore mund të jetë një

mësim në javë, e në institucionet kulturore mund të jetë dy herë në javë. Në një kamp veror takimet mund të jenë di-tore, p.sh. sic është treguar në Aneksin 1, programi resi-dencial.

10

3.3 Duke i thurrur elementet

Kombinimi i elementeve të edukimit për zhvillim të qëndrueshëm, hapat bazik për vizatimet komike dhe kon-ceptet e miteve dhe heronjëve janë më të thjeshta seqë duken në fillim. Gjëja me më rëndësi është që të improvi-zojm dhe të kënaqemi me atë qka del nga këto.

Ka shumë metoda të përdorëshme. Për shembull, në eksperiencat tona në organizimin e punëtorive për të rinjë në Kosovë, ne e kemi përdorur një lojë e cila quhet TellUs që fillimisht është zhvilluar për Muzeun Kombëtar të Histo-risë Natyrale në Suedi. Pjesëmarrësit janë ftuar të bëhen banorë të një planeti të qëndrueshëm Pondera.

Jo shumë kohë më parë kanë kapur një sinjal për hapësirës. Është dërguar nga banorët e një paneti tjetër të quajtur TellUs- një vend shumë të pa lumtur, një vend me atmosferë të ndotur, resurse natyrore të hargjitura, dhe shumë mbeturina, etj.Puna e pjesëmarrësve është që të pergatiten për takimin tyre të parë ndërplanetar, dhe ti bar-tin konceptet e qëndrueshmërisë tek miqët e tyre. Në mënyrë që ta bëjnë atë, kërkohet prej tyre që të përzgjid-hin një mit lokal ose një përrall, të gjejn metafora, dhe ti

interpretojn ato në rastin e planetit të tyre dhe rrugëtimit të planetit drejt qëndrueshmërisë, me ndihmën e teknikave bazike të vizatimeve komike. Ne jemi befasuar sesa janë të angazhuar pjesëmarrësit me procesin dhe sa të zgjuara janë interpretimet e tyre.

Një metodë tjetër e cila mund të përdoret edhe në klasë është analizimi i ngjarjeve, filmave, karikaturave etj. bashkë me nxënësit. Në kapitujët e ardhshëm ju do të gjeni më shumë informacione për arketipet të cilat zakon-isht përdoren në mite dhe ngjarje. Është shumë mirë që ti ftojm nxënësit që të shohin simbolet e muzikës, kinemasë dhe folklorit kombëtarë.

Më shumë për konceptet e udhëtimit heroit mund të gjeni në Kapitullin 5.

11

Materialet Burimore: Për Qëndrueshmërin4Ky tekst mund të përdoret pët të pregatitur një ose më shumë sesione punëtorish për pjesëmarrësit.

Objektivat Edukative. Cdo pjesëmarrës do të– Kuptoj lidhjet në mes të zhvillimit të qëndrueshëm

lokal dhe global, idetë e tyre për të ardhmen dhe zgjidhjet e stilit jetësorë

– Kuptoj konceptet e gjurmëve ekologjike dhe kual-iteti jetësor

– Interesohet më shumë për të ditur më shumë për qëndrueshmërinë

Gjatësia. Në total ky sesion ose këto sesione duhet të marrin 1.5-2.5 orë

4.1 Simptomet e zhvillimit të paqëndrueshëm

Shumica e njerzëve kanë dëgjuar për ‘ndryshimet kli-matike’. Pjesëmarrësit mund të kenë dëgjuar për disa indikator të ndryshimeve klimatike. Ata mund ti kenë përjetuar disa prej tyre. Ndryshimi klimatik nuk është problemi, ai është simp-tom e zhvillimit të paqëndrueshëm.Planeti është ‘ftohur’. Pjesëmarrësit do të jenë në gjendje të sugjerojn më shumë simptoma në fushën e qëndrueshmërisë mjedisore, shoqërore dhe eko-nomike.Disa mundësi:• Mjedisore:Ndotjaeajëritdheujit,…• Shoqërore: Dhuna në të gjitha nivelet, prejluftërave dhe gjenocidit e deri tek dy-luftimet rrugore; ekstremet e pasuris dhe varfërisë; mos-përfshirja ra-core,fetare,gjinore,moshore…• Ekonomike:Varfëria,bankrotimi,krizatbank-are…

4.2 Çka mund të bëshë ti? Çka mund të bëjmë ne? A mendojnë pjesëmarrësit se janë shumë të vegjël për

të bërë një ndryshim? “ Askush nuk mund të bëjë gjithëqka por gjithëkush mund të bëjë diqka”. Cka të bëjmë?- ata do të kenë ide. Ju mund të shtoni ide prej p.sh. librit të punës EcoTeam.

Mbipopullimi ose mbikonsumimi: cka është me të vër-tetë problemi? Cka mund të ndikojm ne? Kur Global Ac-tion Plan ka filluar, më shumë se 20 vjet më parë, në botë ka pasur një debat të madh për mjedisin.

• Shtetet e pasura kanë kthyer gishtin nga shtetet e varfëra dhe kanë thënë : keni shumë njerëz në shtetet tu-

aja.• Shtetet e varfëra kanë kthyer gishtin nga shtetet e

pasura dhe kanë thënë ‘Të gjitha problemet tona kanë ar-dhur sepse ju keni përdorur shumë resurse! Shumë deri-vate të naftës, shumë ujë, shumë ushqim..’

hNe kemi qenë një grup i miqëve të cilët e kemi pyetur njëri-tjetërin: Cka mund të bëjmë ne? Ne nuk mund të ndikojm në atë sesa fëmijë lindin në Afrikë, por ne mund të fillojm të përdorim më pak resurse. Ne kemi shikuar në idenë e “gjurmës ekologjike”.

12

4.3 Gjurma EkologjikeJu me siguri keni dëgjuar për Gjurmën Ekologjike,

mjeti matës i cili na lejon ne të llogarisim shtypjen e njeriut në planet dhe nga kjo të nxjerrim fakte sikurse: Nëse cdonjëri do të jetonte si një Amerikanë mesatar atëherë ne do të na duheshin pesë planete.

Njerëzimit i duhen ato qka natyra krijon, por si e dijmë ne sesa po përdorim dhe sa ka mbetur për ne? Gjurma Ekologjike na është shfaqur si njësi matëse e kërkesave të njerëzimit për natyrë. Ajo matë sesa tokë dhe ujë i duhet popullatës njërzore që të prodhojë resurset që i konsumo-jm dhe për ti absorbuar mbeturinat e veta duke përdorur

teknologji mbizotëruese.

Sot njerëzimi përdor ekuivalentin e 1.5 planeteve në mënyrë që ti plotësojë nevojat e veta. Kjo nënkupton se tani i Tokës i duhen një vit dhe gjashtë muaj që të rigjen-eroj ato qka ne i përdorim në një vit. Kthimi i resurseve në mbeturina është më i shpejtë se kthimi i mbeturinave në resurse. Dhe kjo na vendos ne në një situatë globale ekologjike jo fortë të favorshme, dhe këtë po e arrijmë duke i zhveshur të gjitha resurset prej të cilave njerëzimi dhe biodeversiteti varen.

Këmbët e kujt janë më të mëdha? Cka mendoni ju? Kush përdorë më së shumti resurse? Këtu kemi disa sh-embuj:

Emiratet e Bashkuara Arabe: 10.7 hektarë/përsonSHBA, Belgjika: 8 Suedia: 5.8Arabia Saudite, Uruguai: 5.1Mbretëria e Bashkuar, Malajzia: 4.9Bjellorusia,Rusia: 4.0Nepali, Gambia: 3.5

Siria, Uganda: 1.5Maroko, Indonezia: 1.2India, Eritrea: 0.9Afganistani, Banglladeshi: 0.6

A keni parë ndonjëherë një fushë futbolli? Një hektarë është gati sa madhësia e fushës më të madhe të futbollit. Nëse gjithkush do të kishte gjurmë sikurse India atëherë do të kishte vend për të gjithë ne në planetin tonë, dhe gjithashtu për kafshët dhe bimët, jo vetëm ne.

13

Bjellorusia ( Për Kosovë nuk ka pasur matje)

Figura 1 tregon kërkesen e resurseve ( Gjurmëve Ekologjike) për përson dhe furnizimin me resurse( biokapaciteti) në Bjellorusi që

prej 1991. Biokapaciteti varion cdo vit prej menagjimit të ekosistemeve, praktikave agrikulturore (sikur përdorimi i plehërave dhe

ujitja), degradimi i ekosistemeve, dhe moti.

4.4 Planeti i lumtur Gjurma Ekologjike po pranohet gjerësisht si komple-

ment i indiatorëve ekonomik që zakonisht përdoret që të vlerësoj statutin dhe trendet e një shteti të dhënë ose një territori, sikurse GNP-ja dhe ‘standardi i jeteses’.

Një pyetje tjetër është se: Qka na bënë ne të lumtur? Ekzistojn disa pyetje kyce që mund të ja bëjmë vetes:

- A na bëjnë të lumtur gjërat të cilat ne i përdorim (dhe i hargjojm)?

-Si mund të jetojm në mënyrë që të gjithë ( dhe gjallesat tjera) të mund të kënaqemi me kualitetin e jetës?

Kur ne ju përgjigjemi këtyre pyetjeve, shihet qartë se standardi i jetesës dhe GNP-ja nuk janë indikatorë të mirë të kualitetit të jetës. Disa institute kërkimore janë duke kërkuar përgjigjen e kësaj pyetje. The New Economics Foundation (Fondacioni për Ekonomi të Re) në Angli ka shpikur një formulë të bazuar në aspektet e qëndruesh-mërisë, duke përfshirë këtu atë sesi njerëzit e vlerësojn lumturinë: Happy Planet Index ( Indeksi i Planetit të Lum-tur)

Jetë më të mirë, duke përdorur më pak =

Jetë të gjatë,të shëndetëshme X Jetë të kënaqshme

Resurset e konsumuara

Cilat shtete mendoni që janë më të lumtura?Në majat e listës së ‘Happy Planet’ qëndron Kosta

Rika, me një rezultat prej 76 pikësh. Bjellorusia vjen në vendin e 104-të me rezultat prej 36 pikëve, edhe më posht se Bjellorusia vjen ShBA-ja.

Disa shembuj të pikëve:Kosto Rika, highest at 76Guatemala 68Kolumbia dhe Vietnami 66India 53Siria 51Suedia 48Arabia Saudite 46Bjellorusia 36Rusia 35ShBA-të 31Emiratet e Bashkuara Arabe 28Rezultati më i ulët është 17. Ju mund të shihni se nuk

ka shumë lidhje në mes të asaj sesa resurse ne shfrytëzo-jm dhe sa të lumtur jemi! Pra nuk ka arsye të presim- le të ruajm sa më shumë.

14

4.5 Gjërat e vogla janë të rëndësishme (gjithashtu)

Lajmi i mirë është që kjo nuk është shumë e vështirë. Në fillim mund të duket se gjërat të cilat cdonjëri prej nesh mund ti bëjë janë shumë të vogla kra-hasuar me nevojën. Por në fakt, edhe gjërat e vogla janë të rëndësishme. Mil-iona poҫa më të mira ose kanaqe metali të recikluara mund të fillojn të bëjnë një ndryshim më të mirë në botë.

Në programet e Global Action Plan ne vet kemi angazhuar më shumë se 2 mil-ionë njerëz dhe këto janë disa prej rezul-tateve të tyre:

Kursimet e elektricitetit 10–25 % Kursimet e ujit 20–25 %Reduktimet në mbeturina 30–50 %

Dhe në botë ekzistojn shumë organizata të cilat po punojn të mbështesin një stilë jetese më të qën-drueshëm. Ju nuk jeni vetëm- Në nuk jëmi vetëm!

Ju mund të jetoni në mënyrë më të qëndrueshme: kjo është një fomrë e ‘udhëtimit të heroit’, një kërkim. Dhe ju mund ta dokumentoni udhëtimin dhe të ju tregoni të tjerëve për të! Për shembull, duke vizatuar vizatime komike...

15

Materiali Burimor: Një Udhëtim Heroi5Ky seksion është këtu për të ju ndihmuar juve të njoftoheni me detyrat për pjesëmarrësit: të vendosni një kontekst për vizatimet komike që ata do ti bëjnë.

Eksperimentet pa këtë kontekst kanë treguar se pjesëmarrësit vizatonin dhe shkruanin më shumë për problemet, ndërsa pikët më të mëdha në këtë punëtori i merr prodhimi i materialeve të cilat dokumentojnë zgjid-hjet e mundëshme- ose të pakten udhëtimin për ti gjetur ato.

Kjo nuk do të thotë që frikat dhe shqetësimet e pjesëmarrësëve duhet të injorohen. Në të kundërtën: në këtë kontekst ata shnërohen në ‘dragojët’ ose në rreziqe tjera të cilat duhet ti hasin përgjatë udhëtimit.

Objektivat Edukative. Cdo pjesëmarrës do të - Marr një prespektivë në qëndrueshmërin globale - Kuptojnë konceptet e udhëtimit të heroit dhe lidhjet e saj me zhvillimin e qëndrueshëm- Zhvillojn idetë e tyre për një vizatim komik- Kenë formuar një ekip për të vazhduar me punën

Materialet. Flipcharts (ose letra tjera të mëdha) dhe lapsa me ngjyrë.

Gjatësia. Ky sesion njoftues duhet të marr përafërsisht një gjysmë dite: 3-4 orë.

5.1 Tregimi i ngjarjeve dhe stuktura e tyre Tregimi i ngjarjeve ka një strukturë. Mendo për legjen-

dat antike dhe mitet, ose novelat moderne dhe filmat, mendo për ato më të mirat, ato të cilat ne i mbajmë mend, të gjitha ato kanë të njejtën strukturë (Campbell, 2008).

Kur arrijmë në fundin e një novele të mirë, filmi ose vizatimi komik, ne fitojm ndjenjën e kompletimit edhe nëse

ngjarja nuk ka ‘përfunduar’. Kjo ndodh për një arsye. Një ngjarje e mirë e imiton jetën, në kuptimin që imiton rrjedho-jën e zhvillimit psikologjikë njerëzor.

Ne të gjithë duhet të kalojm nëpër disa faza, sikurse larva që bëhet fluturë, edhe neve na duhet të rritemi nëpër faza.

16

Ka gjithashtu disa ‘karaktere’ të cilët mund të shfaqen gjatë udhëtimit tonë jetësor për të na ndihmuar neve.

Në këtë seksion ne japin një përmbledhje të fazave dhe të karakterëve, prej një libri të ardhshëm (Jorsäter, 2013), dhe sugjerojm që ato mund të përdoren për të më-suar ngjarje të fuqishme përgjatë vizatimeve komike.

Karikaturat ( dhe stripat komik) zakonisht mbështeten në stuktura tjera: të bëshë së bashku të papriturën. Këto janë bazat jo të zhvillimit të brendshëm njerzor por të zbu-limit njerëzor (Koestler, 1989), sikur në art ashtu edhe në shkencë.

12

5

6

7

8

3

4

Udhëtimi i heroitFazat kryesore e udhëtimit janë të përshkruara më de-

tajisht në Aneksin 2. 1, 2, 3: Thirja në aventurë, mentori dhe portali: Karakteri kryesor pranon një thirje në aventurë, tako-

het me personin e zgjuar i cili i ofron udhëzime në disa raste edhe dhurata, dhe me këtë ndihmë arrin në pragun e një bote të panjohur.

4, 5, 6: Miq të ri, një labirint dhe një përbindësh:

Karakteri kryesor bënë miq të rinj, takon rreziqe dhe joshje, dhe gjen në mënyrën e tij/saj rrugën që e dërgon jasht labirintit.

7: Dueli:Tash dihet kush është ‘armiku’, dhe do të mundet me

ndihmën e shokëve.8, 9: Kthimi triumfues: Tani heroi është më i pjekur,

një mjeshtër i dy botëve dhe mund të pasuroj komunitetin e tij/saj me dije.

5.2 Një mit, një legjend, një përrall Këto janë hapat:Puna individuale - Mendoni për ngjarjet , mitet, legjendat, përrallat që i keni dëgjuar si fëmijë, ato të cilat ju kanë

qëndruar në mendje

- Zgjidh një ose maksimumi dy dhe shkruaj ele-mentet kryesore të ngjarjes ose ngjarjeve.

- Mendo sesi mund ta adaptoni ngjarjen të cilën dëshironi ta tregoni për udhëtimin drejt qëndrueshmërisë

17

Në grupe prej katër vetësh- Bëjëni me rradhë që të ju tregoni storiet njëri-tjetrit. Një pas tjetri, teksa njëri flet të tjerët dëg-

jojn me kujdes dhe bëjnë pyetje mbështetëse, që të ndih-mojn folësin të qartësoj atë qka po thotë.

- A kanë zgjedhur disa prej juve të njejtën storie? Ose a jeni të tërhequr nga një storie tjetër? Vendosni cilën storie dëshironi ta prezantoni para

gjithë grupit.- Shkruaj në një flipchart (letër të madhe, një letër

për një storie), ngjarjet kryesore në një storie.- Vendos flipchart-in(letrën e madhe) në murI tërë grupi - Shikoni flipchart-in sikur në një ekspozitë.- Mbledhuni përreth letrave në grupe prej katër per-

sonave, që të dëgjoni dhe të komentoni.- Nëse ekzistojn më shumë se një storie e njejtë

atëherë vendosini ato në të njejtin vend.IndividualeCdo person vendos se në të cilën storie do të punoj

për hapat e ardhshme, dhe shkruan emrin e tij/saj nëpër letrat të cilat janë në interesin e tyre.

I gjithë grupi Pjesëmarrësit formojnë ekipe me nga 2-4 përsona në

një ekip, këta do të punojn së bashku për të prodhuar një vizatim komik ose një strip komik i ba-

zuar në storiet e tyre. Nëse më shumë se 4 persona pranojn të bëjnë të njëjtën storie atëherë ata ndahen në dy grupe të të njëjtës storie.

Objektivat EdukativePjesëmarrësit mësojn sesi të vlerësojn konceptet e

qëndrueshmërisë në kontekstin planetar, dhe të fillojn të shohin zhvillimin e qëndrueshëm si një udhëtim përsonal dhe kolektivë (heroik).

MaterialetKa një CD-rom (opcionale) në gjuhën Angleze dhe

Suedeze, nuk është përkthyer ende në gjuhët tjera. Flip-chart ( letra të mëdha, hamer), Laps.

Gjatësia Deri në gjysmë dite, duke përfshirë edhe luajtjen e ro-

leve; më shumë kohë për pyetjet dhe përgjigjet gjatë ses-ioneve tjera të punëtorisë.

Prezantimi nga mësuesi ose lideriPrezantimi i planetit tokë, ose TellUs, prej prespektives

së planetit Pondera.Planeti Pondera ( shumë larg planetit TellUs) është i

qëndrueshëm. Njerëzit jetojn në harmoni me njëri-tjetrin, me të tjerët, dhe me të gjitha speciet. Aty nuk ka lufta dhe nuk ka degradim të mjedisit.

Nuk ka qenë gjithëmonë kështu, por ka qenë për një kohë të gjatë. Njerëzit e ri këtu në Pondera rriten në një sistem etik i cili i inkurajon dhe i mëson ata sesi ta mbajnë këtë balancë, jo duke ‘mos ndruar asgjë kurr’, por me adaptime dinamike të gjërave të cilat ndodhin në planetin e tyre, dhe zhvillimi i vizioneve të tyre për një të ardhme më të mirë.

TellUs sot. TellUs është një planet me mas mesatare i rrethuar nga një diell i vogël i quajtur Sol afër

kufirit të galaksisë Udha e Qumështit. Është relativisht sigurt për qeniet e gjalla të cilat jetojn aty, sepse atmosfera i mbron ata nga gjërat e ndryshme të cilat gjënden në hapësirë sikurse meteorët, të gjitha këto digjen në atmos-ferë dhe kurr nuk mund të arrijn në sipërfaqe të planetit.

Atmosfera gjithashtu e mbron kundër radiacionit prej Sol-it, si dhe është pjesë vitale e ekosistemit. Shumë gjallesa e përdorin atmosferën por edhe

5.3 Planetet Pondera dhe TellUs

18

kontibuojn në të. Në përgjithësi, gjallesat të cilat lëvizin përdorin oksigjenin ndërsa ato të cilat rrijn përdorin dioksi-din e karbonit.

Nëse ju do të ishit në TellUs dhe do të shikonit lart, ju do të vërenit se qielli duket blu, por nuk i afrohet ngjyrave të bukura të qiellit Ponderian. Kjo është për shkak të at-mosferës.

Tepmeratura e atmosferës në TellUs është mesatar-isht +20 C, temperaturë mesatare kjo e cila preferohet prej shumicës së Tellurianëve në banesat e tyre. Gama e tem-peraturës është mjaft e vogël. Edhe në vendet më eks-treme temperatura rrallë rritet përmbi +45 ose më poshtë se -45, pra ju prej Ponderas do të ishit shumë komfort atje.

TellUs ka një sasi të ujit të pazakontë, sasi kjo shumë e rëndësishmë për gjallesat që jetojn aty. Përafërsisht dy të tretat e sipërfaqes planetare është e mbuluar me ujë. Udhëtarët hapsinor zakonisht e quajnë këtë planet “plan-eti i kaltër”.

Historia e TellUs dhe të gjallesave të tyre. TellUs ka

bërë rreth 4.6 miliardë ( kjo është 4 600 000 000 herë) udhëtime rreth Sol-it.Si zakonisht ajo ka pasur një periud-hë pa jetë. Të parët që erdhën para 3.5 miliardë revolu-cioneve (rrotullimet që i bënë TellUs-i rreth Sol-it) kanë qenë krijesat e quajtura bakterie, ato ende janë format më të rëndësishme jetësore. Insektet kanë arritur 0.4 miliardë revolucione më parë.

Ju do të komunikoni me një formë të re jetësore, Tel-lurianët ose Tokësorët; vetëm 200 000 revolucione të vjetër. Ata janë gjitarë me intelegjencë dhe struktura shoqërore, duke përfshirë këtu familjet dhe shkollat.

Sikur shumë forma celulare të reja ata kanë problem të balancojn përdorimin e resurseve me kapacitetin e planetit për të prodhuar resurse. Ato janë format jetësore të cilët po shkaktojn disbalancimin e të gjithë planetit. Në fakt, egziston një rrezik se ata nuk do të mbijetojn edhe një milion revolucioni. Ndoshta edhe njëmijë.

Pyetje dhe përgjigje për TellUs.

5.4 MisioniPjesëmarrësit e punëtorisë duhet ta imagjinojn veten

si qytetar të Ponderas. Ata janë përzgjedhur që të shkojn dhe komunikojnë me planetin tokë, ose TellUs, planet ky që ende po përjeton disa vështirësi në arritjen e qën-drueshmërisë. Sugjerimi është se ata do të fillojnë duke komunikuar përmesë vizatimeve komike.

Detyra e tyre është që të shkruajn dhe të vizatojn për ‘udhëtimin e heroit’ drej qëndrueshmërisë, sesi ka ardhur

në Pondera. Mund të jetë storia private e një personi, rru-ga e tij për të arritur një jetë më të qëndrueshme, ose mund të jetë një storie epike e cila e përfshin të gjithë plan-etin.

Ky mision është prapavija e të gjithë procesit të punë-torisë dhe përdoret për të kritikuar storiet gjatë zhvillimit të tyre.

19

Materiale Burimore: Për Vizatimin6Objektivat EdukativePjesëmarrësit mësojn të vizatojnë, vecanërisht fytyrat,

në mënyrë të tillë që të bartin mesazhin pa fjalë. Ata prak-tikojn disa kuadro për storien e tyre.

MaterialetPër këtë pjesë të punëtorisë mjetet e duhura nevojiten

për të filluar vizatimin: Tavolinat e vizatimit, një burim i mirë drite, letër, ushtrime të printuara ( të furnizuara ndaras),

lapsa, gomaGjatësiaKoha më e mirë për të praktikuar aftësitë e vizatimit

është në mes të punëtorisë. Përderisa koha e punëtorisë është e kufizuar (2 ose 3 ditë), është e mundshme që të u spjegohet pjesëmarrësve pët hapat bazik të vizatimit me një komplet të ushtrimeve. Cdo ushtrim duhet të marr jo më shumë se 30 min.

6.1 Fytyrat dhe emocionetShprehjet e fytyrës në një storie komiku shfaqin

dramën më të madhe të emocioneve. Lexuesëve të viza-timeve komike mund të ju ikin disa detaje të një faqeje të komikut por ata gjithëmonë i shikojnë fytyrat!

Me praktikë pjesëmarrësit e punëtorisë do të shohin se është e lehtë dhe shumë qejf të vizatojnë fytyra. Shu-mica e shprehjeve të fytyrës mund të bëhen lehtë duke ndryshuar madhësit, formën dhe lidhjet e syve, hundës dhe gojës dhe pjesëve tjera të fytyrës sic janë qepallat dhe vetullat.

Të mësojnë për ti portretizuar emocionet është e nevojshme të mënsojn të vizatojn kokën prej këndeve të ndryshme. Ju mund ta imagjinoni kokën e një karakteri si një planet i cili po rrotullohet në hapësirë. Dhe të vendosni vija sic vendosim në një glob, duke lakuar planet vertikale dhe horizontale. Këto vija do të ndihmojn të vendosim sytë, gojën dhe hundën në vendin e saktë.

Shiko ushtrimet në Seksionin 8.1:• Ju mund të filloni të vizatoni vizatimet komike me

një ushtrim të lehtë, ku ju vizatoni emocione të ndryshme nga heroi.

• Fytyrat qesharake mund të vizatohen duke ndry-shuar disa elemente sic janë sytë, vetullat ose goja.

• Kapeni vëmendjen e lexuesëve duke krijuar kara-ktere të cilët dallojnë nga njëri-tjetri vizualisht dhe emocio-nalisht, bëjeni këtë duke shfrytëzuar figura të ndryshme gjeometrike si bazë për ndryshimin e fytyrave.

Aktiviteti: PasqyrjaPjesëmarrësit studiojnë fytyrat e tyre në pasqyrë

përderisa janë duke bërë fytyra qesharake. Ky është një ushtrim me shumë qejf dhe është i mirë për fillestarët.

Aktiviteti: Skicë e shpejtëUshtroni në ҫifte.Njëri pjesëmarrës e merr letrën për

skicë dhe kur shprehja e fytyrës së pjesëmarrësit tjetër ndryshon, ky i pari e vendos shpejt një formë për të har-tuar shprehjet e ndryshme.

Aktiviteti: Loja e vizatimit Një person vizaton në një flipchart ( letër të madhe,

hamer), dhe të tjerët duhet të qëllojn se cili ka qenë emo-cioni i menduar.

20

Materialet- Materialet për vizatim- Tuba plastike ose kartoni- “Matchstick” (qibrit) -lodra në formë “matchstick” (

‘qibriti’), nëse është e mundshmeTë vizatojm figura realistike është një prej temave më

komplekse në të mësuarit e artit klasik. Por për ata që fil-lojn të bëjnë vizatime komike është e rëndësishme dhe jo e vështirë që të mësojn sesi të vizatojn figura të thjeshta. Ka shembuj të vizatimeve komike interesante dhe të fam-shme në të cilat heronjët janë vetëm figurina të krijuara nga qibritat. ( Megjithatë, në seksionet e referencave ne ju ofrojm disa lidhje (links) për ata që dëshirojn ti përmirsojn aftësitë e tyrë të vizatimit realistik).

Ne do të fillojm të vizatojm figurina të vizatimeve komike prej ushtrimeve me figurina prej qibriti ( matchstick figures) , seksioni 8.2. Një hero qesharak, Lapsi i Verdhë, i krijuar nga Esbjörn Jorsäter spjegon sesi të vizatojm një figurë duke filluar prej skicës dhe duke vazhduar me form-imin e muskujve, shtuar teshat, dhe ngjyrosjen.

LëvizjaVizatimi i vizatimeve komike kërkon figura dinamike

dhe detaje. Përdorja e modeleve dhe figurave gjeometrike mund të ndihmoj një artist fillestar të kuptoj sesi të vizatoj një trup në lëvizje (Ushtrimi 6):

1. Vizatoni vijat skematike të figurës2. Vendosni ovale, lidhini vijat, vizatoni emocionet,

dhe vendosini vijat e lëvizjeve3. Përfundojeni figurënPas përfundimit të vizatimit të figurave që lëvizin,

praktikoni të krijoni figura qesharake ( Ushtrimi 8 dhe 9)

Perspektivat dhe kompozicioniPerspektiva është një shkencë e tërë që studion ndry-

shimet në formë dhe madhësi të objektit të observuar në natyrë. Perspektiva ndihmon të përshkruajm tri dimensio-net në një sipërfaqe dy-dimensionale. Që ta kuptojm qart formën e një objekti, është e nevojshme që të mund ta shikojmë nga të gjitha anët.

Le të flasim për përdorimin e perspektives në vizatime komike më në detaje. Në mënyrë që ti rrisim efektet dra-matike të një veprimi në vizatime komike, ne na duhet të shfrytëzojm tipe të ndryshme të perspektivave.

Perspektiva Gjenerale. Ky perspektivë është zakon-isht më i përdorur, vecanërisht nga artistët fillestar. Në këtë rast heronjët janë në të njejtin nivel, sipërfaqja rraf-shinë dhe niveli i syve i të gjithë karakterëve është në të njejtën vijë (horizonti).

Duke e marr nga perspektiva e poshtme, një hero i vendosur në paravijë duket më i fuqishëm. Prej kësaj per-spektive gjunjët e të gjithë karakterëve janë në vijën e horizontit.

Duke e vendosur vijën e horizontit më posht ju mund të shfaqni aktivitetet e karakterit në mënyrë më efikase, sikur të jetë prej pamjes së syrit të zogut.

Një mundësi tjetër është që të hartojm vijën e horizon-tit në diagonalen 45 shkallë; kjo vendos efekte dramatike në kuadër.

Në cdo fotografi me veprime është e rëndësishme që të ndrrojm distancën e karakterit prej kuadrit në kuadër, ose të ndryshoj prej këndit në kënd. Provoni të vizatoni prej këndeve të ndryshme ( Ushtrimi 11).

6.2 Fytyrat dhe emocionet

6.3 Duke formuar një kuadërEgzistojn disa elemente bazike në kompozimin e viza-

timeve komike.Kuadri. Një kuadër ose një figurë individuale është kompo-

nenta bazike e një stripi komik ose një storjeje.PaneliRreth 50% e punës me vizatime komike shpenzohet

në dizajnimin e paneleve, segment i stories. Një panel za-konisht përmban një ose më shumë kuadro, zakonisht kuadri në formë katrori i vedosur vertikalisht ose horizon-talisht në mënyrë që të bëjnë një faqe ose një pjesë faqeje.

Ju mund të eksperimentoni me forma të ndryshme të kuadrove, në mënyrë që të gjeni ato të cilat ju nevojiten për një skenë të caktuar ose për një pikë komploti, këto forma mund të jenë: katrore, rrethore, trekëndëshe, verti-kale të ngushta, horizontale të vogla, diagonale, etj. Për fillestarët është mirë që të fillojn prej ushtrimit me pesë kuadro në një faqe ( Ushtrimi 17 dhe 18).

Kufizat, dialogjet dhe kompozicionet e kuadrove janë mënyra të mira të cilat i drejtojnë lexuesit prej një paneli ose faqe në një tjetër. Scott McCloud (ref) përshkruan gjashtë tipe të tranzicionit:

21

1. Nga momenti në moment. Një sekuencë e kuadrove reflekton një temë (p.sh një person ose një ob-jekt) në momente të ndryshme në kohë, dhe koha rrjedh progresivisht prej një tek e ardhmja.

2. Prej veprimit në veprim. Kuadrot reflektojn një temë përgjatë veprimeve të ndryshme por të ndërlidhura, por interevali kohor mund të jetë më i gjatë sesa në tipin e parë.

3. Prej temës në temë. Kuadrot reflektojn tema të ndryshme përgjatë një skenë, p.sh. dy njerëz duke folur dhe temat e bisedave të tyre.

4. Prej skenës në skenë. Sikur ju mund të mendoni në këtë rast kuadrot përshkruajn skena të ndryshme. Lex-uesi mund të observoj ndryshime të rëndësishme në kohë dhe vend ( ose të dyja).

5. Prej aspektit në aspekt. Kuadrot reflektojn ele-mentet e ndryshme në një vend, gjendje ose ide. Një ref-erencë për ndjenjat ose mendimet ka rolin kryesor, dhe kohën e vendin në mes të kuadrove tentojn të jenë të vështira. Ky tip është shumë i zakonshëm në manga( viza-time komike Japoneze).

6. Tranzicioni Ilogjikë: kuadrot ndryshojn pa ndonjë lidhje të qartë mes tyre. Ky lloj tranzicioni është shumë i rrallë në vizatimet komike.

FaqjaThemeli i cdo libri komik është shpërndarja, dy faqe dy

e prekur njëra tjetrën, pas të cilave lexuesi do ta ndrroj faqen. Kjo është arsyeja pse janë dy rregulla kryesore për kombinimin e kuadrove në një faqe dhe krijimin e shpërndarjeve interesante :

1. Një shpërndarje duhet të jetë relativisht e komple-tuar në termet e komplotit dhe formës vizuele.

2. Kuadro e fundit duhet të lë të kuptohen veprimet e ardhshme ose ndonjë zhvillim i pa-pritur. Duhet të zgjo-het kurioziteti i lexuesit.

Këto rregulla janë të përdorshme për pjesëmarrësit e punëtorisë dhe anëtarët e grupit të vizatimit.

Udhëzimet për kompozimin e paneleveEgzistojn disa rregulla të cilat mund të ndihmojn kur

jemi duke kompozuar kuadrot dhe panelet.1. Fillojeni cdo skenë, ose ‘kapitull’, me një kuadër

të përgjithshëm. Një kuadër i madh me shumë detaje fton egzaminimin dhe vendos skenat për veprim.

2. Ana e majtë e një kuadri paraqet ‘shtëpinë’ ose një vend të sigurt, ndërsa rreziqet zakonisht paraqiten në anën e djathtë, edhe aventura , dhe njerëzit e rëndësishëm të cilët i takon karakteri kryesor.

3. Veprimi kryesor zhvillohet prej të majtës nga e djathta, përderisa kështu jemi mësuar të lexojm në Ang-lisht dhe në gjuhët tjera Europiane.

4. Nëse veprimi është shfaqur prej të djthtës nga e majta, kjo mund të nënkuptoj

a. Ndërhyrje, rezistencë ndaj veprimit kryesor (shiko Seksionin 7.4)

b. Personi kryesor ka takuar rrezikun dhe po vrapon për në shtëpi të sigurt

5. Kuadrot horizontale e ngadalësojn veprimin, ndërsa kuadrot vertikale i ndihmojn që ta risë shprejtësinë.

6. Një sekuencë e kuadrove të vogla bart tension dhe tempo të shpejt.

22

Materialet Burimore:Për të krijuar vizatime komike7Materialet: Për këtë pjesë të trajnimit na duhen disa

pajisje të vecanta: • Tavolina vizatimi (tavolina me ndriqim nëse është

e mundshme), një burim drite• Letër, Ushtrime të printuara• Materialet për vizatim, tushimi dhe ngjyrosjaGjatësia: Merr një ditë, zakonisht ditën e funditVizatimet komike kanë një qëllim: të kontibuojn një

mesazhë. Në rastin tonë idea është që të komunikojm me-

sazhin e Zhvillimit të Qëndrueshëm. Storiet për Zhvillimin e Qëndrueshëm mund të ndryshojn në stilë; fjalëshumë ose pa fjalë, serike ose vetanake, qesharake ose tragjike, me ngjyra ose bardh e zi, të thjeshta ose artistikisht ambi-cioze. Gjëja me më rëndësi, sikurse me të gjithë vizatimet komike është, reagimi i lexuesit ndaj tyre. Disa teknika të vizatimeve komike ndihmojn që të sigurohemi që mesazhi kryesor për Zhvillim të Qëndrueshëm shpërndar.

7.1 ‘Metoda McCloud’Për të vizatuar vizatimet komike ka disa faza. Scott

McCloud krahason vizatimet komike me një mollë ku të gjitha pjesët janë të rëndësishme. Ai identifikonhapat në vazhdim (8: 170) :

- Gjenerimi i ideve- Zgjedhja e formës ose stilit

- Planifikimiistrukturës- Bërja e skicës- Përfundimi duke përdorur disa teknika të viza-

timit: ngjyrosjen, tushimin etj.Të gjithë hapat janë të spjeguar më posht.

7.2 Gjenerimi i ideveVizatimet komike janë të mrekullueshme për shfaqjen

e ideve pa i përdorur fjalët. Edhe kur ne nuk e dijm një gjuhë të huaj, ne mund ti shfaqim idetë për jetesën e qën-drueshmë tek miqët tonë në shtetet tjera. Storiet e krijuara përgjatë punëtorisë mund të dallojnë në forma, ngjyra, komploti etj. Ata të gjithë tregojn dicka për udhëtimin drejt botës më të qëndrueshme.

Idea është elementi më i rëndësishëm në një vizatim komik. Ajo përshkruan përmbajtjen. Atmosfera e vizati-meve komike dhe forma vizuale rrjedh prej idesë. Ju duhet të dini se ÇKA është storia në mënyrë që të dini SI ta tregoni atë.

Idea mund të dal në momentin që udhëheqësi i punë-torisë bënë pyetjen Çka nëse’: “ Çka do të ndodhte nëse njerëzit do të fillonin të përdornin…

* … të përdornin tipe të reja të energjive?* … thajnë të gjitha kënetat?* … udhëtojn një planetin Pondera?”Një udhëtim në kohë gjithashtu mund të përdoret. Le

të marrim shembull, shtresën e ozonit.1. Rreziku në shtresën e ozonit gradualisht rritet

përmes ftohësve CFC të përbashkët.2. Marrëveshja ndërkombëtare Montreal (1975) ka

ndaluar përdorimin e këtyre ftohësve.3. Tani vrimat e ozonit janë duke u zvogluar.Ushtrimet dhe skicat e mëposhtme janë të përdor-

shme kur diskutohet për ndryshimet klimatike:1. Njerëzit i kushtojnë vëmendje ndryshimeve kli-

matike.2. Zgjidhjet janë gjetur.3. Njerëzimi zgjidh problemin dhe gjenë një mënyrë

të re jetese e cila nuk kërcenon shkatërrimin e klimës në të cilën njerëzit mund të mbijetojn.

Zgjidhjet bazohen në veprimet e karakterit kryesor ( shiko Kapitullin 5 për më shumë informata mbi karakterin). Kur një grup pajtohet mbi një temë ata mund të përdorin metodën Stuhi Mendimesh.

Stuhi mendimesh. Kjo metodë është menduar të shfrytëzohet për të gjeneruar ide dhe zgjidhje në një grup. Në fillim është prezantuar për biznise vendim-marrëse. Është ushtrim i mrekullueshëm për krijimin e ideve të viza-timeve komike, për praktikat për aftësi të vizatimit të shpe-jtë, dhe për zhvillimin e nënveprimeve mes pjesëmar-rësëve. Pjesëmarrësit kërkohen jo vetëm të sugjerojnë ide, por edhe të skicojn idetë të cilat u pëlqejn më shumë.

23

Qëllimi i stuhisë së mendimeve është që me anë të diskutimeve në grup të gjejn një numër të zgjidhjeve për disa probleme të zhvillimit të qëndrueshëm.Grupi vjen me sa më shumë ide që është e mundëshme, ide këto të lid-hura me temat e zgjidhura, si bazë për të vazhuar me viza-timet komike.

Materialet e nevojshme për të kapur idetë:Flipchart ( letër e madhe, hamer) dhe markera, mate-

riale për skica të shpejta, ngjitëse me ngjyra të ndryshme, laptop të lidhur me projektor.

Thelbi i stuhisë së mendimeve qëndron në një ndarje në mes të gjenerimit të ideve ( faza e parë) dhe analizimi e selektimi (faza e dytë).

PergatitjetShkruaj detyrën aty ku të gjithë mund ta shohin atë,

dhe/ose në materialet e shpërndara. Mundtë jetë thjeshtë për të gjeneruar ide komploti, ose për të zhvilliuar disa karaktere madhore të zhgjedhura për komplot.

Gjenerimi i ideveGrupe të 5-10 anëtarëve janë në rregull. Cdo grup

duhet të ketë relatorin, ai i cili i vendos idetë në flipchart( letër e madhe, hamer)- pa i ndryshuar ato! Kjo fazë zakon-isht i merr 40-60 min.

Të gjithë anëtarët e grupit vijnë me ide spontane në lidhje me temat e zgjedhura. Nuk ka ide të kqija, të gjitha idetë i shkruajm, pa diskutime ose kritika. Alex Osborn, njeriu që e prezantoj teknikën për stuhimendimesh (ref), thoshte: “Sasia e ideve evolon në kualitet. Cdo ide ka një farë të arsyeshme”.

Prioritizimi dhe zhvillimi

Për fazën e dytë, zakonisht të njëjtat grupe prioritizojn sugjerimet e tyre. Gjithashtu është e mundshme të vendo-sim një element ‘ekspert’ për ti udhëzuar zgjidhjet e tyre.

Pjesëmarrësit e rregullojn listën së bashku. Në këtë fazë kritikat e lehta janë të lejueshme, sikurse edhe shtimi i ideve të reja të cilat dalin nga procesi i rregullimi të listave të prioriteteve. Kritika duhet të jetë konstruktive dhe duhet të merret jo vetëm me idetë por edhe me aspektet teknike.

Gjëja kryesore është që pjesëmarrësit duhet të gjejnë një farë racionale në cdo ide. Mbyllim sesionin e stuhisë së mendimeve me idenë se ka shumë rrugë për ti zgjed-hur problemet e ndryshme të zhvillimit të qëndrueshëm. Disa prej tyre janë të mira për njerëzit, por u bëjnë dëmë specieve tjera; sfida është që të gjejmë ide të cilat do të jenë të mira për të dy palët, sot dhe për gjeneratat e ardh-shme.

Në fund të kësaj faze ju duhet të keni një listë të rregulluar të ideve të shkruara ose të skicuara për vizati-met komike.

Ushtrim shtesë 1. Një pjesëmarrës ka një letër me panelet dhe me

një laps. Pjesëmarrësi i parë e vizaton një ide dhe ia jep personit të ardhshëm letrën. Kjo letër rrotullohet derisa ju mbarrojn idetë, Cdo grup shkëmben letrat e tyre me një grup tjetër.

2. Lajme në vizatime komike. Pjesëmarrësit studioj-në materialet e shkruar për qëndrueshmërinë ( mjedisin, shoqërinë dhe ekonominë) dhe pajtohen në një ide të për-bashkët, e më pas diskutojn hapat e vizatimit komik.

24

7.3 Duke zgjedhur formën (stilin)Kur idea dhe komploti krijohen, hapi i ardhshëm është

të vendosim stilin dhe formën. Stili vizuel i vizatimit komik përcaktohet prej tipit të vijës, ngjyrës, referencave dhe imazheve periodike.

Ka forma të ndryshme të vizatimeve komike:Stripat janë vizatime komike që përmbajnë disa pan-

ele horizontale, zakonisht të publikuara në gazetë ose në Internet ( në Kapitullin 8, Ushtrimet 14,15 dhe 16 tregojn sesi ta vizatojm një strip komik). Ky do të jetë fokusi krye-sor për punëtorinë.

Vizatimet komike në Web janë forma më moderne që është duke u shpërndar shpejt nëpër Internet, zakonisht prej vet autorëve përmesë blog-ëve ose web faqeve. Disa vizatime komike në web përmbajnë elemente interaktive.

Format tjera janë të përshkruara shkurt në Kapitullin 10, Terminologjia.

Stilet vizuele të vizatimeve komikeVizatimet komike mund të jenë reale ose abstrakte,

ato mund të bëhen në mënyrë klasike, të vizatuara ose të

ngjyrosura me laps ose me brushë. Cdo person duhet ta gjej stilin e vet.

Shumë stile të vendosura vizuele kanë efekte vizuele dhe ikonografi speciale:

- Karikatura: Një stil tradicional i vizatimeve komike; ajo përdorë ekzagjerim dhe efektet tjera komike, si dhe ndryshimet në vija. Mund të duket sikur ‘me fluska’.

- Realistike: imiton forma dhe imazhet e jetës reale.- Manga: një stil Japonezë ku klasikja Japoneze

përzihet me artin e vizatimeve komike Amerikane. Fjala manga përmban dy shkronja kuptimi i të cilave është “sto-rie qesharake në fotografi’.

- Eksperimentale:Çkado! Ndonjëherë këto viza-time komike janë të quditshme.

Pa vizatuar- Kollazhi: kombinon fotografitë e prera prej

gazetave, revistave, suvenirëve, letërave, etj.- Foto: Çdo kuadër i vizatimit komik vendoset dhe

fotografohet sikur në filma.

7.4 Tabelja e stories (storyboard) Termi ‘storyboard’ (Tabelja e stories) vjen prej ShBA-

ve dhe nënkupton një sekuencë të fotografive që bënë të kjijohet një film. Një storyboard (tabele storjeje) është një plan i skecuar i një faqeje. Është i vizatuar me laps, in-dikon përmbajtjen dhe vendosjen e cdo kuadri. Është za-konisht i zhvilluar në dy faza.

Vizatimet komike të mëdha zakonisht kanë edhe ske-narë me tekst. Një skenar i shkruar mund të jetë një detyrë interesante e ndar. Por edhe pa skenar të shkruar, fillimi gjithëmonë është një vijë e stories: ‘komploti’ i stories tonë. Ka aspekte të ndryshme, duke përfshirë lokacione, karak-tere, dhe shumë detake të vogla që shtojnë shije.

Atomsferë. atmosfera krijohet si pasojë e kombinimit të lokacionit dhe botëkuptimit të autorit. Botëkuptimi i auto-rit nënkupton sesi e sheh ai botën përmesë ndjenjave dhe besimeve të veta; është pikë hyrëse për emocionet dhe ndjenjat e lexuesëve. Lokacioni nuk duhet lënë pas dore, sepse ai mund ta përforcoj shumë atmosferën; vetëm duke shtuar detale shkencore në fotografi është e mjaf-tueshme për të nxjerr ide të reja.

Karakterët në përgjithësi krijohen në dy mënyra:

Është dikush (një person real) i cili provokon një përgjigje emocionale tek autori dhe shërben si ‘prototip’. Autori dëshiron të ndan diqka të rëndësishme me botën dhe një ‘pjesë-goje’ të përshtatshme.

Kriteri kryesor i suksesit për të gjithë vizatimet komike është interesimi emocional. Në mënyrë që të zgjoj intere-sim tek lexuesit, autori duhet të ketë ndjenja të forta për temën dhe karakterin e stories.

25

Krijimi i storie-tabelës së parë Storie-tabela e parë përshkruan të tërë storien në ve-

prime dhe dialogje hap pas hapi, pa detaje, vetëm me skica( Ushtrimi 12 dhe 17) për të bërë një sekuencë me kuadra. Kjo nuk është për tu ndar (treguar), vetëm për të punuar me idetë.

Informatë: 1. Mendo për numrin e karaktereve në cdo kuadër,

madhësinë e tyre, a do të jenë vertikale apo horizontale. 2. Vendos për perspektiven e cdonjërës prej

kuadrove (shiko Kapitullin 6.3), koherencën e kuadrove, vendosjen e balonave të fjalëve.

Ilustrimi tregon sesi të përdorim kuadrot për të krijuar tabelën e stories. Në figurën e parë të madhe karakterët janë në harmoni. Në figurën e dytë diqka ndodh që e shka-tron harmoninë. Në figurën e tretë shfaqen emocionet e një karakteri dhe mendimet e tij/saj për zgjidhjen e proble-mit. Karakteri kryesor shikon për zgjidhje. Përfundimisht: problemi zgjidhet, harmonia kthehet.

Krijimi i storie-tabeles së dytëStorie-tabela e dytë është një skicë (draft) për vizati-

min komik final. Në këtë fazë pjesëmarrësit e punëtorisë ndrrohen prej skenarist në regjisor dhe arist. Storie-tabela e dytë krijohet në bazën e të parës (pjesëmarrësit duhet të kuptojn se qka është skicuar aty), por zhvillimi i komplotit dhe kompozicioni i paneleve në storie-tabelën e dytë mund të ndryshoj ( Ushtrimi 17).

Në këtë fazë kuadrot janë të shfaqura në detaje, dhe këtu është e rëndësishme të jenë të durueshëm në vizati-min e detajeve të vogla.

Elementet e vogla të storie-tabelës së madhe:a. FluskaDialogjet në vizatime komike barten përmesë të ash-

tuquajturave “fluska” që janë “të fryra” nga goja e karakt-erit. Një fluskë është pjesë e kompozicionit dhe forma e saj mund të mbështes dinamikat e kuadrit.Për shembull, bërtitja mund të theksohet duke zgjatur kënde të mprehta të një fluske në drejtimin e të bërtiturës.

Zakonisht një fluskë përdoret për të bartur fjalimin, dhe alfabeti i zakonshëm është i mirë për këtë. Por ndon-jëherë një karakterë mund të mos jetë në gjendje të komu-nikoj në gjuhë njerzore (p.sh. qentë, alienët, ose dikush që fol një gjuhë të panjohur). Në këtë rast, do të jetë mirë të përdoren shenjat në vend të tekstit.

b. Katrorët për teksteCdo tekst në vizatime komike që nuk është në fluskën

e fjalimit është i rreferuar si këtrorë për tekste të naratimit.c. Përdorja e shkronjave dhe fjalëveBold (shkronja të trasha) përdoret për ti theksuar fjalët,

SHKRONJA E MËDHA në fluska përdoren për të treguar zë të lart, dhe shkronjat e vogla përdoren për të pëshpëri-tur. Fluskat dhe katrorët për tekste zakonisht vendosen në ose afër pjesës së epërme. Katrorët për tekste përfshijën efektet e zërit dhe cfardo teksti tjetër jasht fluskës e që nuk është pjesë e fotografisë ( p.sh. shenjat e dyqaneve, tar-gat, fjalët në një ekran kompjuteri)

26

7.5 Vizatimi

Skicat me lapsGjëja kryesore për skicat është se ato duhet të jenë

shumë të lehta. Nëse ka ndonjë shenjë që dallohet në letër, është më vështirë të përmirësohet vizatimi më vonë. Nëse përdorni ngjyra të drurit, qymyr, ose bojë (tush), shenjat të lëna në letër nga skica mund të duken në rezul-tatin final.

Kur storie-tabela e dytë kompletohet, cdo vijë lapsi ose markeri e tëpërt duhet të largohet. Një mënyrë për ta bërë këtë është duket e bërë një kopje të pastër të storie-tabelës së dytë. Artistët zakonisht përdorin tavolina me dritë për këtë proces, por një dritare e zakonshme gjithash-tu mund ta bëjë punën.

Prekja e funditPara se të ngjyrosim, me rëndësi është të mendojm

se ku do të vie drita. Fillojm nga anët me më shumë hije dhe gradualisht lëvizim kah ato më të ndricueshme. Kjo na jep efektin tre dimensional. Përdorni ngjyra më të trasha në paravijë dhe ngjyra më të holla në prapavijë.

Ngjyrat e ujit janë të lehta për tu përdorur dhe japin rezultat të mirë.

Ka shumë programe kompjuterike, sikurse “Comic Studio”, “Manga Studio”, “Adobe Photoshop” dhe Adobe Illustrator”, me funksione jo vetëm për ngjyrosje të viza-time komike por edhe për vizatimin e kuadrove dhe pan-eleve.

c. Drejtimi i leximitDrejtimi i leximit është baza për kompozicionimin e një

faqeje. Shënjestër e një artisti është të vendos kuadrot në atë rend logjik në të cilin lexuesi mundet të kaloj prej një kuadroje në një kuadër pa ndërprerje. Pra cdo panel dhe faqe duhet të lexohet në të njejtin drejtim sikur një faqe me tekst: prej të majtës kah e djathta prej lart-posht, në shu-micën e kulturave perëndimore. Për shembull, nëse dy karakterë janë duke folur me njëri-tjetrin në një panel, për-soni i parë që flet është ai nga e majta.

Në kultura të ndryshme ku gjuha e shkruar fillon prej këndit të epërm të djath ( kur ata përdorin skripta djath në të majtë), vizatimet komike janë të kompozuara në të kundërtë të përceptimit tonë. Mangat tradicionale gjithash-

tu lexohen prej të djathtës kah e majta. Interesi i Lex-uesëve

Si ta fitojm interesin e lexuesëve? Si ti bëjmë ata të lexojn deri në fund? Si ti bëjmë ata të mendojn për cështjet komplekse dhe të rëndësishme? Së pari, autori duhet të kujdeset për subjektin dhe karakterët. E më pas, lexuesit duhet të ngacmohen nga këta. Nëse kanë pyetje, ata do ti lexojn vizatimet komike prap dhe do të mendojn për cësht-jet që janë ngritur aty.

Dhe më së rëndësishmi... Vizatimet komike duhet të kenë një fund të lumtur ose të paktën shpresë dhënës. Vizatimet komike duhet të japin shpresë që problemi mund të zgjidhet.

27

Veglat88.1 Të japësh vlerësim

Dëgjimi i thellë/parkinguNjë sesion me vlerësime nuk është një bisedë. Është

një dialog i fokusuar, me një person i cili flet për një kohë dhe personi tjetër dëgjon.

Ku ju jeni duke dhënë vlerësim, detyra juaj më e rëndësishme është të dëgjosh. Detyra juaj e dytë është ti ndjekni nevojat ose kërkesat e folësit. Kujtohuni që pyetjet janë më të fuqishme dhe më të fuqizuara sesa përgjigjet!

Disa pyetje kyce kur jeni duke dhënë vlerësimWarren Ziegler ka folur për ‘pyetje bindëse’. Kjo është

një pyetje që vjen prapa, edhe nëse keni provuar ta par-koni, dhe mund të ju ndihmojë të kuptoni dhe të mbështes-ni folësin.

Disa shembuj mund të jenë:• Çka ju më së shumti dëshironi ose keni nevojë të

ndryshoni? • Si do ta dini që ka ndryshuar?• Çka do të ndodh nëse NUK ndryshon?Mbani mend të flisni prej perspektives suaj: të ashtu

quajturën ‘mesazhin-unë’. Për shembull, “ Unë jam duke pasur vështirësi për tu pajtuar me atë që ju po thoni për xxx dhe për yyy, ju lutem a mund të spjegoheni më shumë?” është më e fuqishme sesa “Ju jeni duke e kundërshtuar vetveten, kjo nuk ka kuptim!”

Pyejte të mira për dialog të mëtutjeshëm janë:• Cilët janë hapat e parë që ju mund ti merrni?• Ç’farë resurse do të ju nevojiten për të vazhduar?

(materiale, legjitimiteti, mbështetje morale…)• Synim konkret: kur do ta bëni ju atë?Disa ndihma tjera për kur jepni vlerësimePregatituni: vendoseni vetën në një kornizë së

mendjes ku ju jeni të dedikuar të mbështesni folësin që të arrij objektivat e tij ose saj.

Krijoni një hapësirë të sigurt. Në ju mund të ndikoni në hapësirën fizike, sigurohuni që gjithëkush ulet në të njejtin nivel dhe që ju të jeni mjaft afër cdonjërit që të mos keni nevoj ta ngritni zërin. Sigurohuni se ka privatësi adekuate, dhe bëjeni më të mirën që ti ndalni thirrjet me telefon dhe ndërprerjet tjera.

Mos e lëni anash problemin!Empatia është e mirë, kur nënkupton se ju ‘hyni nën lëkurën’ e folësit dhe filloni të eksperienconi sesi po ndihen ata.Por gjithëmonë kujtohu-ni se problemi nuk është i juaji, nuk është dhe nuk duhet zgjedhur prej jush. Më e mira që ju mund të bëni është të bëni pyetje dhe të bëni sugjerime.

Shikoni përtejë problemit të prezantuar. Problemi i prezentuar është i vërtet, të paktën për folësin, dhe duhet të merret seriozisht. Dhe është e rëndësishme që të mos ndaleni aty por të shikoni brenda dhe përtej tij. Kjo është një nga metodat ‘pse, pse, pse’.

Pyesni motivin tuaj. Është e lehtë të bëni pyetje ose sugjerime që nuk janë ato qka i duhen folësit. Ndoshta do të na bëjnë të ndihemi më të sigurt ose më të zgjuar, pa i mbështetur nevojat e folësitë.

Jini i mirë me vetën tuaj! Askush nuk është trajneri perfekt, dhe ata të cilët janë duke u trajnuar janë të prirur të ‘mbrojn’ veten e tyre nëse ne tregohemi të ngathtë. Gjëja e rëndësishmë është që të vërejm mangësitë tona. Dhe ti japim vetes tonë një lavdatë nëse i kemi vërejtur mangësitë tona, sepse ajo nënkupton që ne po mësojm diqka.

28

8.2 Të japësh vlerësim

Çelësi i parë i të pranuarit të vlerësimeve të mira, ose mentorimit/trajnimit, është pregatitja e mirë. Sa më qart që ju i deklaroni raste dhe shqetësimet tuaja, më shumë ju mund të merrni vlerësime të përdorshme.

Definoni shqetësimet e tuaja aktuala: jo ‘të gjithë pro-jektin’, por një aspektë të veqant të tij që ju e gjeni si prob-lematik ose sfidues

Formuloni 1-3 gjëra që ju do të dëshironit ti përmirë-soni

Pyeteni vetën nëse ka diqka për situatën problematike që ju NUK doni të ndryshoni, që juve ju duket shumë poz-itive

Para sesionitMendoni për ambicien tuaj ose objektivat e sesionit.

Cili është maksimumi që dëshironi ta arrini? Ndoshta ju gjithashtu mund të identifikoni një minimum të pran-ueshëm?

Vendoseni veten tuaj në kornizën e duhur mendore. Personi tjetër ose njerëzit janë aty që të ju mbështesin. Jini të gatshëm të keni kohë pasi që po ju jepet prej bash-kfolësit tuaj. Mendoni përpara sesi ju do të merrni shen-

ime, dhe qka do të bëni për të vazhduar me ato qka janë thënë.

Dëgjo! Një sesion vlerësimesh nuk është një bisedë. Është

një dialog i fokusuar me një person i cili flet dhe të tjerët dëgjojn.

Kur ju jeni ai që po merrni vlerësime, ju keni përgjegjë-sin parësore të drejtoni dialogun; kjo nënkupton që ju thoni ato që ju dëshironi (dhe keni nevojë) të thoni sa më shkurt dhe sa më precizë që mundeni. Kur të tjerët flasin, ju duhet të dëgjoni me kujdes p.sh. të praktikoni Dëgjimin e Thellë ( Deep Listening). Ju nuk kundërshtoni deri në rastin që ju ndiheni që jeni keqkuptuar, dhe mbi të gjitha: nuk ka nevo-jë që ju të mbroheni ose të argumentoni. Dëgjimi është celësi.

Merrni shënime, ose edhe më mirë pyeteni njërin prej bashkfolësve tuaj të marr shënime.

Falemnderit!Në fund të sesionit, kujtohuni ti falemnderoni bashk-

folësit tuaj! Ata janë aty që të ju mbështesin juve që të shihni rrugën tuaj më qart.

29

Vazhdo me shprehjet emocionale në këto forma veze.Vendos vijat ndihmëse vet,në drejtimin që ti mendon se i përshtatet emocionit.

Ushtrime për vizatime 99.1 Të vizatojm fytyra

I lodhur

Kryelartë

Lakmitar

I habitur

Ka një ide

Kurioz

Neveritës

I stresuar

I turpshëm

I menduar

Brutal

Nëse keni shfrytëzuar këtë metodë më përpara,ju do të vëreni se 3D forma është më e qart tani.Nëse keni menduar se forma është vështirë të shikohet dhe rrotullohet, ti duhet të praktikosh më shumë.Nëse e keni shfrytëzuar këtë metodë më përpara,duhet ta dini se nuk keni nevoj ta praktikoni aq shumë.

Ushtrimi 2. Fytyrat e thjeshtaVIjat mbështetëse ndihmojn mendjen të shoh format në 3D. Ju mund të shtoni detaje në fytyrë. Kur jeni duke përjetuar emocione negative, sikur zemrimi, ju zakonisht e zhvendosni kokën posht.

Gjatë gëzimit dhe emocioneve të tjera pozitive ju keni tendecë ta ktheni kokën tuaj lart. Ose në anën tjetër: nëse jeni duke shikuar lart, gjendja juaj tenton të jetë më e lehtë. Provojeni këtë vetë!

Kur jeni duke përjetuar zemërim, ju keni tendencë ta ktheni kokën tuaj posht.

Kur jeni të frikësuar, ju keni ten-decë të shikoni lart.

I zemruar në 2D

Gëzuar në 2D

Nervoz

I zemruar në3D

Gëzuar 3D

I frikësuar

Më i zemruar në 3D

Më i gëzuar 3D

Më i frikësuar

© http://comicartschool.ning.com Të mos dupiikohen pa leje

30

Ushtrimi 3: Fytyra Qesharake

Vendosni së bashku pjesë të ndyshme të fytyrës me pjesë të ndryshme të kokës

Përdorni hund, sy, vesh ose pjesë tjera, dhe vizatojini ato në format e kokave më posht.

Një shembull

Vizatojeni fytyren ne kete kend

Dhe vizatojini ato në këto dy fytyra

Bëjini fytyrat tjera në këndet e paraqitura në figura

31

32

Fytyra Qesharake

Jepini këtyre fytyrave shprehje të ndryshme

33

9.2 Figura e shkrepsës Ushtrimi 4. Pjeset e trupit Perfundoni figuren duke filluar prej skices

1. Skica 2. Bejini krahet me te trasha

Krahet

Hips

Gabim

v

v

v v

Filloni prej belit

Vizatojeni trupin

Vija e shtylles kurrizore

5. Add volume using shading.

Duke e perdorur kete skice ,Emili (9) krijoi Neo prej Matrix. Dafina (10) vizatoji kete figure duke

perdorur skicen e rradhes.

v

v

34

Ushtrimi 5. Nje figure duke vrapuar Duke perdorur figurat ne forma qibriti dhe tubat

1. Fillimisht vizato-jeni nje figure skematike

2. Vendosni cila kembe do te vie e para

3. Tuba ne krahe dhe ne kembet e perparme

Shembuj:

Viyatonifiguraduke vrapuar (me ngjyra)

Sivi eshte rrethor sikurse tuba..

Pantollonat jane rrethore sikurse tuba

Hijet tregojn qe figura eshte ne ajer.

Ne kete foto nje autor (10) vizatoj vijat e shpejtesise te cilat krijojn pershtypjen e levizjes.

Ketu keni veshje te ndryshme. Perfundojeni vizatimin, vedosni ca rroba. Nese keni deshire tregoni edhe pse eshte duke vrapuar figura

v

v

v

v

35

Ushtrimi 6. Figura te thjeshta qesharake 1.Vizatoni figura skematike

2. Vendosni pak forma dhe bejini me dinamik

3. Jepini atyre ca rroba

A keni problem me sistemin e

ngrohjes?

36

9.3 Gjuha e trupit dhe formatUshtrimi 7: Figurat ekspresive

37

Ushtrimi 8: Praktikoni forma të ndryshmePraktikoni vizatimin e formave te ndryshme te figurave skematike

Lind (majtas) dhe Rask (djathtas) jane preyantuar ne revisten Suedeze Turisti ne vitet e 80-ta.

1. Filloni me koken dhe krijoni ca forma duke i perdorur vijat ndihmese.

3. Perfundimisht vendosni vijat e kriheve dhe kembeve me rrath per lidhje.

Kjo eshte figura skematike e Lindint nga prapa. Perseritni te njejtit hapa kur jeni duke vizatuar figuren skematike te Raskut.Vendosni vijen e horizontin, vijen ku qielli dhe toka takohen.

2. Vendosni qafen dhe kurrizin ne nje vije.Dhe me pas vendosni vijat e kraheve dhe belit.Shenjoni cdo lidhje me nje rreth te vogel

Figura skematike e Lindit

9.4 Pikëpamjet dhe levizjetUshtrimi 9: Një futbollist në veprim

38

.Kjo eshte nje figure skematike e Marias nje tube eshte vizatuar ne kember.Vendosini tubat tjera ne kembe dhe ne duar.Kamera 1

Kamera 2

Kjo eshte Maria ajo eshte duke luajtur futbolle.

Vizatojeni Marian prej kendeve te ndryshme duke filluar prej Kamera. Fillimisht vizatoni nje figure skematike, e me pas tubat. Me pastaj perfundojeni vizatimin tuaj.Perdorni kete skeme per te gjitha kendet. Ky ushtrim eshte sfidues,por shume i perdorshem. Ju do te jeni ne gjendje ta vizatoni nje person duke shfrytezuar nje foto ose pikture dhe te vizatoni figuren nga te gjitha kendet e shikimit.

Kamera 3

v

v

v

Ushtrimi 10: Të zgjedhim këndin më të mirëNe fotografi eshte Odini (Wotan), nje zot Nordik.

39

Aktivizoni kameren e brendshme! Mbyllni syte dhe imagjinoni se jeni duke ecur neper nje rreth prej pikes 1 deri ne 4.Vizatojeni skenen prej te gjitha aneve.

Qeni

Peme

Kendi 1

Kendi2

Kendi 2

Skiconi skenen prej kendeve te ndryshme.

Vizatoni skenen prej kendit tuaj te preferuar (por jo prej Kendit 1).

Kendi 4

Kendi 4

Kendi 3

Kendi 3

OdiniVajza

9.5 Tabeleja e ngjarjesUshtrimi 11: Versioni i parë/ skica

40

Ushtrimi 12: Emocionet në tabelën e ngjarjes

41

Vendi

Pergjigjuni pyetjes ne kuadrin1.

Perfundimisht...............................................................

1

Papritmas...................................................... Shfaqini emocionet dhe vizatoni/shkruani se qka po mendon karakteri.

2 3

4

9.6 Një strip komik

42

Ushtrimi 13. Theksimi i detajeve

Duke i theksuar detajet ne nje kornize 2 ju i jepni pergjigje kornizes 1.Perfundojeni kete strip me karakeret te cilet keni vendosur ti perdorni.

Tekst1. Ju nuk po dukeni fare te interesuar ne ato qka une po ju them juve!2. Pse po e mendoni ate?3. Thashetheme, thashetheme– Oh, ai ka… thene .thashetheme.. Er, dhe me pas… thasheth-eme… Um, dhe pas saj…

http://teckna.ning.com

http://teckna.ning.com

43

Ushtrimi 14: Humori me mosveprim

Ne kete strip veprimi me dinamik nuk eshte i shfaqur ai ndodh ne mes te kornizes 1 dhe 2..

Pefundojeni kete strip me karakteret qe ju i keni zgjidhur. Kujtohuni ti vendosni shprehjete duhura te fytyres. Planifikoni tekstin- ju mund te modi-fikoni nese keni deshrie.Tekst B. 1. Hmm, me duhet pasaporta por eshte ne sirtarin qe eshte mberthyer.2. Ne rregull, e rregullova sirtarinr.

http://teckna.ning.com

44

Ushtrimi 15: Para dhe pasKetu ju mund te shikoni ndryshimin prej kornizes 1 ne kornizen 2.Per efekt maksimum, perdorni te njejtin kend ne te dyja panelet. eshte paksa sikur filmat e animuar, kur ndryshimi eshte shume i kjarte.

Ka gjithashtu diqka (te pashfaqur) qe ka ndodhur ne mes te kornizave, dhe nje reaksion te kuptueshëm në reaksionin e kornizës së dytë.

Perfundojeni stripin. Ju mund te ndryshoni karakteret nese keni deshire.

Tekst:1.Ah- ah ah-Ne mes: Atchoo!3. Shëndet

1. E. Bashaeva, S. Saltykova, Media education for students of pedagogical universities via comics, Media education and competence: All-Russian scientific school for youth.

2. A. V. Fedorov (ed), Selection of papers by young scientists. Taganrog State Pedagogical Institute, 2009, pp.: 24-29. (Only in Russian)

3. http://www.footprіntnetwork.org/іmages/up-loads/basіcs-overvіew-510.jpg

4. J. Campbell, The Hero with a Thousand Faces, 3rd edition, New World Library, Novato, CA, 2008

5. E. Jorsäter, The Hero’s Journey (forthcoming in Swedish, 2013); Teckna Manga, Bonnier Carlsen 2006, in Swedish: Teckna Drakar, Bonnier Carlsen 2010, in Swedish; etc.

6. K. Polyakova, Forming of a semiotic system of American comics and Japanese manga, Abstract from a post-doctoral thesis, St. Petersburg, 2004. (Only in Russian)

7. L. Packalen, S. Sharma, Grassroots comics - a development communication tool, 2007

8. A. Koestler, The Act of Creation, Arkana edition, 1989

9. S. McCloud, Scottmccloud.com: http://scottmccloud.com/

10. M. Mehlmann, The Blind Men and the ESD Elephant, Adukatar, Issue 8, 2006, pp.: 9-10; Blinda gubbar och UHU-elefanten, Education and Sustainability, Issue 2 (2009), Dalarna, Sweden

11. M. Mehlmann, A. Benaim, Learning for Change. A process for Collaborative Learning and for Project Assessment. An Introduction, Published online, Stockholm 2012

12. O. Pometun, Education for sustainable development: innovation of the 21st century, Way of education, Kiev: Peda-gogic press, Issue 3, 2010, pp.: 12-17 (Only in Russian)

13. S. Maksimova, Comics in Education: useful or not? Round table, Education for people, Issue 9, 2002, p. 131. (Only in Russian)

14. S. McCloud, Understandіng Comіcs: The Іnvіsіble Art. Northampton, MA: Kіtchen Sіnk Press, 1993

15. A. Turovich et al. East Slavic Folklore: The search for new approaches. Molodechno, 2000. (Only in Russian)

16. W.J. Sattmann-Frese & S.B. Hіll, Learning for Sustainable Living: Psychology of Ecologіcal Transformation, Lulu.com, London, 2009

45

Lexime të mëtutjeshme10

46

- Elementet e vizatimeve komike

- Fluska: një hapësirë, zakonisht në formë rrethore, për kapjen e fjalëve ose mendimeve të karakterit

- Katrori: një hapësirë, zakonisht katrore, për përshkrime të një skene ose veprimi

- Kuadri: një vizatim i vetëm

- Paneli: një përmbledhje e vizatimeve e kombinuar të bëjë një përmbledhje grafike; mund të jetë një sekuencë horizontale, sikur në stripa komik; ose për shembull një faqe ( ose një shpërndarje dy-faqore) në një magazinë ose libër

- Tabelja e ngjarjes (stories): një skicë (version i papërfunduar) i paneleve

- Vija e ngjarjes (stories): narativi: sekuenca e ngjarjeve të cilat e përbëjnë vizatimin komik

-

- Format e vizatimeve komike

- Stripat komik janë vizatime komike të cilat përmbajn një ose disa panele horizontale, shpesh të publikuara në gazetë ose në Internet.

- Vizatimet komike në Web janë duke u shpërndar nëpër Internet, shpesh prej të shpërdara prej vet autorëve në blogjet e tyre ose nëpër ëeb faqe.

- Vizatimet komike mujore: një seri e revistave të publikuara në muaj. Kjo është forma më e famshme në ShBA. Mund të jetë interesante për njerëzit që punojn në media të të rinjëve.

- BD (bande dessіnée) është formë e vizatimeve komike Europiane, më së shpeshti Franceze/Belgjikës ( emri nuk është i aplikuar në vizatimet komike të përkthyera prej ShBA-ve). Për shkak të kompleksitetit grafik kjo botohet një

Terminologjia11

47

Aneksi 1. Planet shembuj të punëtorisë 1. Plani i mundshëm për një punëtori të shkurt që qëndron në këmbë të veta

MaterialetLaps, gomë, mbrehës i lapsit, letër A4, laps për tushim madhësia 0.3 (10 lapsa), madhësia 0.1 ( 5 lapsa), Ngjitës.

Prezantimi i pjesëmarrësve dhe trajnerëve“Emri dhe pse ju jeni këtu?”

1 minutë për pjesëmarrësit

Njoftimet me vizatimeFytyrat e thjeshta dhe emocionet dhe rëndësia e tyre.

10-15 minuta

Prezantimi i zhvillimit tw qwndrueshwm (1) Qka janë ‘zhvillimi i qëndrueshëm’ dhe ‘jetesa e qëndrueshme’? - 30 minuta

10-15 minuta

Baza e të vizatuarit të vizatimeve komike (1)Trupi i thjeshtë me figura në formë qibriti 15-17 minuta

~15 minuta

Prezantimi i zhvillimit të qëndrueshëm (2)‘Shpresat, frikat dhe pritjet e mira për të ardhmen’ 12-15 minuta

12-15 minuta

Diskutimi i rezultateve, mbyllja 10 minuta

Gjithësejë: ~ 1.5 orë

2.Plan i mundshëm për program një vjeçar

№ Java Seksioni dhe tema Metoda dhe detyra praktike

Seksioni 1. Prezantimi me vizatimet komike1 1 Vizatimet komike si formë e artit Mësimi me një diskutim e prezantim2 1 Historia e vizatimeve komike. Zhanri i

vizatimeve komike. Prezantimi, kuizi

3 2 Roli i arteve vizuele në rregullimin e qështjeve mjedisore dhe shoqërore.

Mësimi interaktiv, video prezentimet, puna me mas mediat

4 2 Vizatimet komike për zhvillim të qën-drueshëm

Ekspertët e ftuar, video prezentimet, diskutime për projektin"Vizatime komike për zhvillim të qëndrueshëm

Seksioni 2. Bazat e krijimit të vizatimeve komike5 3 Metodat dhe rregullat e përgjithëshme

për krijimin e vizatimeve komikePrezantim përmesë kompjuterit, punë me libra, punë në grupe

6 3 Krijimi i karakterëve Demonstrimi i metodave të vizatimit, prezantimi, puna në qifte

7 4 Emocionet e karakterëve Demonstroni metoda të emocioneve të portretizuara, prezantimi, ushtrimi me pasqyrë

8 4 Struktura trupore, anatomia bazike Puna me modele, figurat me qibrita, prezantime me kompjuterë

9 5 Trupi në lëvizje Ushtrimi ”Vizato komshiun tëndë”, puna me modele

Seksioni 3. Principet e kompozicionit 10 5 Krijimi i tabelës së ngjarjes Demonstrimi, praktika11 6 Kompozicioni i vizatimeve komike Demonstrimi, praktika12 6 Perspektiva Demonstrimi, praktika

Seksioni 4. Zhvillimi i ideve13 7 Stuhi mendimesh për idetë Dramatizimi i situatës, stuhi men-

dimesh, puna me materiale14

7Qëndrueshmëria shoqërore, ekonomike dhe mjedisore si subjekt për vizatime komike

Prezantimi me kompjuterë dhe video prezantimi, puna me materiale, përzgjedhja e subjektit për vizatime komike

15 8 Kërkime për informata, gjenerimi i ideve Leksione, diskutime, vet-prezentime të pjesëmarrësëve

Seksioni 5. Audio Efekte. Transmetimi i fjalimit në vizatime komike16 8 Fjalimet në vizatime komike; fluskat e

dialogjeveDemonstrime, praktikat, puna me mate-riale, prezentime

17 9 Efektet speciale në vizatime komike Demonstrime, praktikat, puna me mate-riale, prezentime

18 9 Përshkrimi i kafshëve Demonstrime, praktikat, puna me mate-riale, prezentime

19 10 Karikaturat Demonstrime, praktikat, puna me mate-riale, prezentime

Seksioni 6. Ngjyra në vizatime komike20 10 Tushimi dhe ngjyrosja Demonstrime, praktikat, puna me mate-

riale, prezentime21 11 Ngjyrosja në vizatimet komike Demonstrime, praktikat, puna me mate-

riale, prezentime22 11 Efektet e dritës dhe hijës Demonstrime, praktikat, puna me mate-

riale, prezentime

Seksioni 7. Vizatimet vetanake të vizatimeve komike në jetesën e qëndrueshme 23 12 Kërkimi dhe puna kreative 24 12 Projektet kreative

48

49

3.Programi i dizajnuar për punëtori tre-ditore Dita 111.00 Paraqitja Vizatimi i ndjenjave të njëri-tjetrit12.00 Qka është zhvillimi i qëndrueshëm? Cilat janë ndjenjat e pjesëmarrësve për të?13.00 Dreka14.00 Vizatoni figura prej ‘qibri’14.50 Problemet e sotme në planetin TellUs15.40 Zgjidhjet në planetin Pondera16.20 Pushimi16.50 Skicioni një kornizë finale për vizatimet komike: të gjithë mirë në Pondera17.40 Qka është zhvillimi i qëndrueshëm ? Si lidhet me ‘kornizen përfundimtare’?18.30 Q&A ( pyetje dhe përgjigje)19.00 Përfundoni punëtorinë

Dita 209.00 Ide dhe mendime të mëngjesit09.20 Qka ka problem në TellUs? (Historikisht edhe në Pondera…) Skiconi një kornizë fillestare për vizatimet komike10.10 Si erdhëm prej A në B në Pondera? Paraqitja e udhëtimit të heroit hap pas hapi11.00 Pushimi11.30 Skiconi hapat 2-312.20 Për karakterët dhe tipet13.10 Dreka 14.10 Skiconi hapat e mbetur15.00 Q&A (pyetje dhe përgjigje); rishikimi i ideve15.50 Skiconi një fotografi të kopërtines16.40 Pushimi17.10 Më shumë zhvillim të vizatimeve dhe storieve ose më shumë për stilin jetësor dhe qëndrueshmërin18.00 Përfundoni punëtorinë

Dita 309.00 Ide dhe mendime të mëngjesit09.15 Për ‘përfundimin’ e vizatimeve komike: tushimi09.45 Zhvillimi i mëtutjeshëm i vizatimeve komike, ose tushimi11.00 Pushimi11.30 Për ngjyrosjen11.50 Zhvillimi, tushimi dhe ngjyrosja e mëtutjeshëme13.00 Dreka14.00 Zhvillimi, tushimi dhe ngjyrosja e mëtutjeshëme16.10 Pushimi për përfundimin e përgatitjes për ty kthyer, fotografisë dhe paraqitjes së vizatimeve komike16.45 Rishikimi i vizatimeve komike (fotot ose ekspozita), kritika17.40 Përfundoni punëtorinë

Aneksi 2. Udhëtimi i heroit: fazat dhe karakterët

50

Joseph Campbell (1991-2008) ka qenë njëri ndër të parët që ka shkruar për mënyrën sesi storiet e suksesëshme nëpër kohëra kanë pasur ngjajshmëri me njëra tjetrën. Ai ka identifikuar një ‘udhëtim heroi’ i cili përfshin 17 faza, metodë kjo e cila ka influencuar më vonë kur është adoptuar nga George Lucas si bazë për skenarin e filmit Star Wars. Modeli i thjeshtuar këtu posht vjen nga një libër ende i pabotuar i Esbjörn Jorsäter (libër që do të botohet në 2013).

Ngjarja fillon me karakterin krye-sor, i cili e kërkon ndryshimin ose ndryshim i sjellur nga dikush mbi atë.Ndoshta një vizitor misterioz thërret (Harry Potter), ose një fig-urë prindërore e ligë e refuzon atë (Borëbardha).Shpesh karakteri ndi-het i ftuar nga fati për të bërë gjëra të mëdha ( Skywalker, ose Horusi në Egjiptin Antik)

Gjatë udhëtimit të tij protagonisti takon një përson të zgjuar i cili i ofron këshilla, dhurata dhe mbështetje. Në Odisenë e Homerit, përndesha Athi-na (majtas) merr rolin e mentorit.

Mentori mund të jetë një kon-tribues i cili rishfaqet në ngjarje, sikur Dumbledore, i cili luan rolin e Babasë së Mirë të cilin Harry Potter kur nuk e ka njohur.

1. Thirrja për aventurë

2. Takimi me Mentorin

51

Me ndihmën e mentorit protagonisti arrin fijën e cila e dërgon në një botë të panjohur.

Në një botë të panjohur përtej portalit protagonistit i duhen dhe gjen shokë të rinj, të cilët munden edhe vet të jenë në të njëjtin udhëtim.

Ron dhe Hermione për Harry Potter, shtat xhuxhat për Borëbardhën.

Bashk me ndihmën e mentorit shokët kërkojn një ‘hartë’ të botës së re.

Duhet të ketë test të cfardolloji ose diqka të cilën ai duhet ta sjell (sikur një celës) në mënyrë që të lejohet protagonisti ta kaloj nëpër portë.

3. Portal

4. Shokët e rinjë

52

Edhe nëse bota e re është një shkollë ose një vend i punës, një ‘realitet alternativ’ (Liza në Botën e Qudirave), ose një galaksi e re, ajo mund të duket si labirint me teste dhe rreziqe te panjohura rreth cdo këndi, si dhe të dhëna gjatë rrugës jasht, gjitha këto i kalojn bashkarisht me shokët.

Përfundimisht ‘armiku’ u zbulua, dhe duhet të mundet në betejë.

5.Një labirint dhe një kohë testuese

6. Dueli

53

Protagonisti i cili ka hasur në frikën(armikun) më të madhe të brendshme, është tani i pjekur një mjeshtër i dy botëve, ju ka njoft mundi dhe është shpërblyer- shikoni më poshtë, Nike .

Heroi ose heroina mund të sjellin njohuri të reja të cilat mund ti shfrytëzoj komuniteti në shtëpi (posht, Marshi i Kripës i Gandit pasi që është kthyer në Indi). Deri sa aventuara e ardhshme vjen…

7. Kthimi në triumf

9. Të sjellësh njohuri të reja në komunitetin tënd

54

Një udhëtim në tetë fazaPërfundimi,siq ka filluar në shtëpi, me një hero më të zgjuar më të vjetër i cili ka mjeshtëruar të

panatyrshëmen dhe sjell thesare që të pasuroj komunitetin e tij

Udhëtimi i Heroit

1. Thirja per aventure2. Mentori

4. Shokët

6. Lufta e madhe7. Konfirmimi

8. Mjeshtra te dy boteve

Botë e quditshme e panjohur

BOTË E NJOHUR M

IRË

55

Aneksi 3. Tabelja e ngjarjes për Udhëtimin e Heroit

Udhëtimi i heroitViti2012.

Krijuar nga:__________________________________________________________________Nese keni deshire te vizatoni me shume: www.comicartschool.ning.com

56

Shtepia: _______________________________________________________________________

Kuadri1 (problemi): ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Kuadri 4 (portali): _________________________________________________

Kuadri 2 (Thirrja per aventure): ______________________________________________________________

Kuadri 3 (takimi me mentorin): ___________________Dhurata e mentorit ____________________________

Kuadri 4 (portali): _________________________________________________

57

Kuadri7 (Mundja e fundit): __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Shperblimi: ___________________________________________________________________________________________________

Kuadri 5 (Miku): ______________________________________________________________________________________________________________________

Kuadri 6 (e dhena): ____________________________________________________________________________________________________________________

Kuadri 8 (merr shperblimin ne shtepi): _____________________________________________________________________________________________________