Vitamin A

Pripremio

Prof dr Midhat Jašić

Sadržaj

1. Povijesni podaci

2. Oblici vitamina - aktivne forme:

3. Izvori

4. Vitamin A iz Karotenoida

5. Apsorpcija

6. Nedostatak

7. Funkcije

8. Potrebe

povijesni podaci

• Elmer V. McCollum and M. Davis otkrili su vitamin A u periodu 1912–1914.

• 1913, Yalski istraživači, Thomas Osborne i Lafayette Mendel otkrili su da buter sdrži liposolubilni nutrient Vitamin A

• Vitamin A prvi puta sintetiziran 1947.

• Dodavao se djeci- dojenčadi kao AD kapi ( više se ne daje)

Oblici vitamina A

Tri aktivne forme vitamina A, a to su:

• retinol, • retinal i• retinoična kiselina.

retinol «glavni igrač» u familiji vitamina A.

Retinoidi ( derivati retinoične kiseline)

Karotenoidi-prekursori vitamina A

Od svih karotenoida, ß-karoten snabdijeva najveći dio vitamina A

izvori

Nalazi se u namirnicama životinjskog porijekla:

• meso, • mlijeko, • jaja, itd.

U biljkama u formi prekursora β-

karotena.

izvori

Vitamin A - apsorpcija

Apsorpciju vitamina A i provitamina A (β-karotena ) u tankom crijevu olakšavaju soli žučnih kiselina:

• holna, • henodezoksiholna,• dezoksiholna, • litoholna kiselina.

Emulgovanje olakšava i hidrolizu retinil estera pomoću pankreasne retinil ester hidrolaze.

Nakon apsorpcije slobodni retinol se u mukoznim ćelijama reesteficira sa dugolančanim masnim kiselinama, prvenstveno

• palmitinskom i • stearinskom.

Vitamin A - apsorpcija

Apsorpcija vitamina A se odvija u tankom crijevu.

Apsorpciju ometaju • alkohol, • velike količine željeza, • neki lijekovi, apsorpciju pomažu vitamini

C, D, E, F, B-kompleks i minerali cink, kalcijum i holin.

Usljed nedostatka vitamina E dolazi do usporavanja apsorpcije vitamina A.

Svi retinil esteri u lumenu crijeva enzimatski konvertiraju u retinol, koji se inkorporira u hilomikronske čestice skupa s ostalim lipidnim tvarima, uključujući karotenoide i druge.

liposolubilne vitamine

Vitamin A iz Karotenoida

Karotenoidi, koji se u ćelijama cijepaju pomoću dioksigenaza, prevode se u retinal, a zatim reduciraju do retinola i estrificiraju.

Retilni esteri asocirani na hilomikronima transportiraju putem limfnog sistema u jetru.

Da bi ušli u parenhimske čelije jetre esteri retinola se ponovo hidroliziraju, vežu za celularni “ retinol vezujući protein “, reesterificiraju i pohranjuju u obliku lipoglikoproteinskih kompleksa.

Da bi se oslobodio u cirkulaciju retinol se mora odvojiti od ovog kompleksa pomoću esteraza i vezati za plazmatski “ retinol vezujući protein “.

U cirkulaciji, nadalje, ovaj kompleks se asocira sa prealbuminom dajući agregate koji ne mogu proći glomerularni filter.

Vitamin A iz Karotenoida

Vitamin A iz Karotenoida

Apsorpcija karotenoida u tijelu kreće se između 10% i 30%, a značajno se smanjuje s povećanjem unosa.

apsorpciju potiču   masnoće, jer se karotenoidi apsorbiraju samo u prisutnosti žučnih soli.

Vlakna iz hrane smanjuju, odnosno inhibiraju apsorpciju karotenoida.

Ukoliko ne dođe do pretvorbe karotenodia u vitamin A, oni se ugrađuju u hilomikrone te dolaze u jetru.

U cirkulaciji se nalaze vezani za lipoproteine.

Vitamin A iz Karotenoida

Karotenoidi se   pohranjuju prvenstveno u masnom tkivu, no također ih nalazimo i u jetri, plućima, prostati i sl.

Raspored pojedinih karotenoida u tjelesnim organima vrlo je zanimljiv:

• u štitnjači, • slezeni, • jetri i

U gušterači dominantni su • beta - karoten i • likopen;

u testisima i prostati likopen, dok u

jajnicima i masnom tkivu prevladava zeaksantin.

Karotenoidi

Izvori, apsorpcija i pohrana karotenoida.

Narandžasto i žuto voće i povrće sadrži ß-karoten, α-karoten i kriptoksantin.

Dobri izvori ß-karotena su • mrkva, • paradajz, • tikvice, • dinja, • kajsije i • mango. Tamnozeleno povrće također sadrži

karotenoide, s tim što su boje karotenoida sakrivene u bogatom zelenom pigmentu hlorofilu.

narandže i mandarine imaju nizak sadržaj ß-karotena, ali su bogate kriptoksantinom.

Likopen ima ga u paradajzu, crvenom grejpu i lubenici.

Lutein i zeaksantin se nalazi u zelenom povrću, crvenom biberu i tikvi.

Naše tijelo apsorbuje samo 20-40% karotenoida koje pojedemo, čak i ako je unos veliki.

Faktori koji ograničavaju apsorpciju masti također ograničavaju apsorpciju karotenoida.

To uključuje holesterol, koji se nalazi u brzoj prehrani.

Retinol (vitamin A)

Vitamin A u svojoj aktivnoj formi

(retinol) se prirodno nalazi

samo u hrani životinjskog porijekla

Aktivne forme:Aktivne forme: Retinol:Deponovan u jetri. Ćelije mogu konvertovatu retinol u druge

aktivne forme • Retinal• Retinoičnu kiselinu

Retinol (vitamin A)

Deficijencija dovodi do: • kokošijeg sljepila • smanjenja razvoja kostiju i zubi

i • zaostajanja u razvoju mlađih

osoba.

Funkcije u organizmu vitamina A

Glavna funkcija vitamina A rast, reprodukcija i produkcija vidnog pigmenta rodopsina.

Retinol (vitamin A)

Nedostatak

Dovodi do bolesti epitelnih stanica i nosa,

smanjena opće otpornosti organizma na infekcije.

Potreban je za rast i diferencijaciju epitelnog tkiva dišnog, urogenitalnog i probavnog sustava.

Važan za funkcioniranje imunološkog sustava.

Vitamin A u svojoj aktivnoj formi (retinol) se prirodno nalazi samo u hrani životinjskog porijekla

Rodopsin i vitamin A

oksidacija opsin transretinoli retinol cis-retinol rodopsin alk. dehidrogenaza (protein retine)

Shema po kojoj se odvija nastanak rodopsina je:

Noćno sljepilo

U retini, senzitivnost na svjetlost daje pigment rodopsin

Retinol (vitamin A)

Toksičnost vitamina A

-Korištenje saplemenat ( trudnice) izaziva malformaciju kod djeteta

Imune funkcije i vitamin A

Deficit se javlja kod osoba koje su osjetljive na infekcije.

Oštećeni epitel dopušta mikroorganizmima da prekorače prvu liniju odbrane.

Pod normalnim okolnostima, invazija ovakih pojava bi aktivirala zaštitni sistem na brzo umnožavanje imunih ćelija.

Sa samo nekolicinom imunoloških ćelija, protiv ovako jakog napada, negativni mikroorganizmi mogu prouzrokovati ozbiljne, čak fatalne, posljedice kao što je diareja ili disajna infekcija.

Kada se kod djece javi deficit, bezopasna infekcija kao što su ospice postaje «ubica».

Ostale funkcije

Pošto je vitamina A esencijalan za rast ćelija i diferencijaciju, deficit uzrokuju nekoliko problema kao npr.

• deformaciju kostiju, • bubrežne kamence i dr.

Nedostatak retinola uzrokuje smetnje u proizvodnji epitelnih ćelija i preko proteinskog keratina ispadanje korijena kožnih dlaka.

Deficit narušava normalnu sekreciju, zaustavljajući znoj i sluz. Nedostatak sluzi oštećuje respiratorni, urinarni i genitalni trakt.

Produkcija spermija je sporija i kod žena plodnost opada

Preporuke za uzimanje vitamina A u ishrani

Ekvivalent aktivnosti retinola“ (EAR).

EAR je jednak jednom mikrogramu retinola.

12 mikrograma beta karotena iz hrane, proizvodi 1 mikrogram retinola.

Alfa karoten 24 mikrograma 1 mikrogram retinola.

Jedana IU je jednaka 0.3 mikrograma retinola, uzeta iz životinjske hrane (meso) i 3.6 mikrograma beta karotena iz biljne hrane.

Većina stanovništva ima adekvatan unos vitamina A i imaju zalihe tog vitamina u jetri.

RDA za vitamin A kod muškaraca starosti od 14 god. i starijih je 900 µg RAE na dan.

Ze žene starosti od 14 god. i više, RDA je 700µg RAE na dan.

Trudnice bi trebale konzumirati malo više vitamina A (770 µg)

a dojilje trebaju da unose 1,300µg.

1 ekvivalent aktivnosti retinola (RAE)

=

1 µg retinola = 2 µg suplementiranog ß-karotena = 12 µg prehrambenog ß-karotena = 24 µg drugih prehrambenih karotenoida

Retinol (vitamin A)

DRI • Muškarci: 900 µg/day• Žene: 700 µg/day

najveće probleme vitamin A može izazvati prevelikim unošenjem u organizam.

toksični učinci praćeni poremećajima u

• probavi, • na koži, • kostima i • zglobovima.

Tollerable Upper Intake Levels (UL): Gornja granica unosa:

• 3,000 ug/dan• Izbjegavati toksičnost :• Oprez sa saplementima• Uzimati vitain A iz hraneAnaliza iz jednog članka »Nurses

Health Study» nagovještava da visoke konzumacije vitamina A (≥ 2,000µg retinola na dan) su u vezi sa povećanjem rizika frakture kuka kod starijih žena.

• Terapijske doze vitamina A tj. veće od 5000 IJ mora nadzirati liječnik

Dnevne potrebe za vitaminom A (RDA)

UZRAST RDA (i.j)

Bebe mlađe od 1 godine 1500-2000

Djeca, starosti 1-3 godine 2000-2500

Djeca, starosti 4-6 godina 2500-3000

Djeca, starosti 7-10 godina 3000-3500

Muškarci, stariji od 11 godina 5000-6000

Žene starije od 11 godina 4000-5000

Trudnice i dojilje 6000-7000

Pitanja

• Koje su funkcije u organizmu ?• Zbog čega se može pojaviti nedostatak ?• U kojim namirnicama se nalazi ?• Koji su preporučeni unosi za odrasle, EAR, RDA, ?• Koje su maksimalne doze kod saplementiranja?• Koje naminice mogu inhibirati ia koje poboljšati

bioiskoristivost?• S kojim lijekovima interreagira?• Kod kojih nutritivnih intervencija se može koristiti?