Virtual Suv 2

7/23/2019 Virtual Suv 2

1/6

Mahsulot ishlab chiqarishda virtual suvning orni

Hozirgi sotsial-iqtisodiy rivojlanish jarayonlari jadallik bilan kechayotgan zamonda

qashshoqlik, ochlik, global iqlimning ozgarishi va sifatli ichimlik suvining kamayishi

kabi global muammolar dolzarb mavzu bolib qolmoqda. Jahon sogliqni saqlash

tashkilotining malumotlariga kora dunyo aholisining uchdan birigina sifatli ichimliksuvi bilan taminlangan. Hozirda jahonda nafaqat moliyaviy inqiroz, balki oziq-ovqat

inqirozi, xususan suv muammolari yuzaga kelish havfi ham mavjud. nsonning

iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlari boyicha !"# kommisiyasining xulosasiga

kora insonga yetarli bolgan suv hajmi - $% litr, hayot uchun zarur bolgan eng

minimum miqdor esa &% litrga teng.

"alumki, ichimlik suvining geografikjihatdan notekis taqsimlangan. 'uv resurslariga

eng boy davlat deb !raziliya hisoblanadi va unda jahon ichimlik suv zahiralarining

()* togri keladi. kkinchi orinda +ossiya (%* va keyingi orinlarni anada,

ndoneziya va /itoy taxminan 0* dan egallaydi.

1avlatlarning suv bilan taminlanganlik darajasi suv tanqisligi, suv boyicha

mustaqillik, suv boyicha qaramlik va boshqa korsatkichlar bilan olchanadi. 2shbu

korsatkichlardan kelib chiqib xalqaro tashkilotlar suv resurslari bilan kam

taminlangan mamlakatlarga suv resurslarini tejash boyicha malum innovatsion

usullarni amalda tadbiq qilishni maslahat berishadi. 'uv resurslarini boshqarish

tizimining bir elementi sifatida 3rofessor Jon 4ntoni 5llanning virtual suv goyasi

hisoblanadi.

o6lab mamlakatlar suv muammolarini hal qilish uchun strategiyalarni ishlab chiqa

boshladilar, xususan, suvni istemolda tejash, shor dengiz suvlarni tuzsizlantirish

yolga qoyildi. chimlik suvini tejashning yana bir yonalishi bu ko6 suv talab

qiladigan mahsulotlar istemolini tashqi savdo orqali boshqarishdir. !unday

masulotlarga ham qishloq xojaligi, ham sanoat mahsulotlari, xususan energetika ham

kiradi. Hozirda mamlakat miqyosida suv tanqisligi va ko6 suv talab qiluvchi

mahsulotlarni ishlab chiqarish ortasidagi bogliqlik toliq aniqlanmagan bolsada,bizning fikrimizcha suv 7 jahon bozorida keragidan 6ast baholangan resurs.

'uv ishlab chiqarish jarayonlarida muqobili yoq resurs sifatida keng miqyosda

qollaniladi. !ir qarashda ko6 suv talab qilmaydigan mahsulotlar aslida juda katta

miqdorda suv talab sarflanishini talab qiladi. !archaga malumki, masalan, alyuminiy

ko6 energiya talab qiluvchi resurs hisoblanadi. !azi gidroelektrostantiyalar aynan


2/6

alyuminiy zavodining energiyaga bolgan talablarini qondirish uchun faoliyat olib

borgan. 8ekin alyuminiy ishlab chiqarish ota juda katta miqdorda suv talab qilishini

ko6chilik hayoliga keltirmasligi mumkin. Huddi shu usulda mamlakatimizda koylak

tikish uchun ko6 suv sarflanmagan bolishi mumkin, ammo uning xom ashyosi

bolmish 6axta yetishtirish uchun qaysi miqdorda suv sarflash zarur ekanligi

ozbekistonliklarga malum.

3rofessor Jon 4ntoni 5llan ())9 yilda ilmiy muhokamalarga :virtual suv;

tushunchasini olib kirdi va u oziq-ovqat hamda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda

qancha miqdorda suv sarf etilganining o


3/6

(-jadval. "ahsulot ishlab chiqarishda sarflanadigan virtual suv hajmi'uv sarflanishi,

litr"ahsulot

!ir birlik mahsulot ishlab chiqarish

uchun sarflanadigan virtual suv, litr

( & 9 K

(

(%%% litrgacha

choy ichimlik, l (L%

& shakar qamish, kg (M%

9 6omidor, kg ()%K kartoshka, kg &$%

$ 6ivo, l 9%%

L joNxori, kg K$%

0 a6elsin, kg $%%

M olma, kg 0%%

) a6elsin sharbati, l M$%

(% chi6s, kg )&%

(( olma sharbati, l )$%

(& vino, l )L%

(9

(%%%-$%%% litr

bugNdoy, kg (%%%

(K kofe ichimlik, l ((&%($ non, kg (99%

(L ar6a, kg (K%%

(0 soya, kg (M%%

(M sut, l &%%%

() qogNoz M%rOm9, kg &%(%

&% 6oNlat &(%%

&( koNylak, dona &$%%

&& kokos, kg &L%%

&9 shakar, kg 9%%%

&K tuxum, kg 99M%

&$ tovuq goNshti, kg 9$%%&L chigit, kg 9L$%

&0 echki goNshti, kg K%%%

&M choNchqa goNshti, kg KM%%

&)

$%%%-(%%%% litr

6ishloq qattiq, kg $%%%

9% guruch, kg $%%%

9( qoNy goNshti, kg L(%%

9& 6axtali futbolka, kg M%%%

99 charm 6oyafzal, juft M%%%

9K 6axta, kg M&$%

9$ choy barglari, kg )&%%

9L

(%%%% litrdankoN6

6odguznik, kg (%M%%90 djins mato, kg ((%%%

9M mol goNshti, kg (L%%%

9) mikrochi6, kg (L%%%

K% yoNg, kg (M%%%

K( kofe donlari, kg &%%%%

K& jun, kg &%%%%


4/6

(-jadvaldagi malumotlarni tahlil qilib, shuni xulosa qilishimiz mumkinki, eng ko6

suv talab qiluvchi mahsulot bu qishloq xojalik mahsulotlari, xusuan ular ichida

gosht mahsulotlaridir. 'huni takidlash lozimki, virtual suvni hisoblashda sarflash

mumkin bolgan barcha xarajatlar inobatga olinadiI chorva mollarining tugilishidan,

kundalik istemolidagi suvdan tortib 7 ishchilarning ichishi mumkin bolgan suvgacha

hisobga olinadi.

irtual suvni ozida ko6 :ichiga olgan; mahsulotlardan yana bir turi choy va kofe

kabi ichimlklardir. irtual suv sarfini hisoblashda qishloq xojalik mahsulotlarini

yetishtirish, yigishtirib olish, qayta ishlash, qadoqlash va istemolchiga yetkazishda

sarflangan suv inobatga olinadi.

irtual suv miqdori nafaqat alohida mahsulotlar, balki har bir inson, korxona, hudud

yoki davlat uchun hisoblanishi mumkin. !uning uchun :suv izi; konse6tsiyasi

qollaniladi. !archa mahsulotlar ham bir davlatda ishlab chiqarib istemolqilinmaganligi sababli suv izi ikki qisdan tashkil to6adiI ichki suv resurslarining

ishlatilishi va davlat tashqarisidagi suv resurslarining ishlatilishidir.

!ugungi kunda maxsus dastur yordamida htt6IOO>>>.>aterfoot6rint.orgO saytida suv

izini hisoblash mumkin. 2shbu korsatkichni hisoblash uchun quyidagi mahsulotlar

istemoli boyicha malumotlarni kiritish lozimI don mahsulotlari, sut mahsulotlari,

sabzavotlar, mevalar, kartoshka, tuxum, kofe, choy. 'huningdek, qanday ovqatlar

yeyishingizni yogliqlik yuqori, orta, 6ast kaloriyali, shakar ulushi yuqori, orta,

6ast shakarli belgilash kerak. Hisob-kitobda gigiyenik suvli amaliyotlar va ularning

davomiyligi ham inobatga olinadiI dush va vanna qabul qilish boshqa maishiy ishlarI

sugorish, idishlarni yuvish, mashina yuvish, kir yuvish, basseyn mavjudligi, suv

hajmi va uni almashtirish davriyligi.

Jahon miqyosida virtual suv savdosining L(* donli ekinlar savdosiga togri keladi,

(0* - chorvachilik mahsulotlari savdosi va faqat &&* - sanoat mahsulotlari savdosiga

togri keladi.

Jahon boyicha ( kg don mahsulotlarini yetishtirish uchun (,0% m9suv talab qilinadi.

1on eks6ort qiluvchi davlatlar (,&9 m9suv sarflab, im6ort qiluvchilar esa 7 &,%$ m9

suv sarflaydilar. 'hunday qilib, qishloq xojaligi mahsultlarini im6ort qiluvchi

mamlakatlar mahsulot bilan birga aslida eks6ort qiluvchi davlatning suv resurslarini

ham sotib oladilar., yani, shu hosilni olish uchun sarflanishi mumkin bolgan suvni

tejaydilar.
http://www.waterfootprint.org/http://www.waterfootprint.org/


5/6

1on mahsulotlarini eks6ort qiluvchi ko6chilik davlatlar 5P'H, anada, =evro6a

davlatlari hosilni asosan yomgir suvlari hisobiga yetishtiradilar, ko6lab im6ort

qiluvchi davlatlarga irrigatsiya uchun moljallangan suvni ishlatishga togri kelar edi.

'avdo jahon miqyosida ((& km9 suv resurslarini tejaydi, bu irrigatsiya uchun

sarflanadigan suvning ((* ga togri keladi.

1avlatlarning suv resurslari bilan taminlanganlik darajasi va virtual suv savdosi

hajmi ortasida bogliqlikni korish uchun &-jadvalda virtual suv eks6ort hajmi va

im6ort hajmi boyicha (% ta eng yirik davlatlar, shuningdek ushbu davlatlarning kishi

boshiga toliq daryo oqimi boyicha boyicha taminlanganlik darajasi keltirilgan.

&-jadval. irtual suv eks6ort-im6orti.

Davlat

Kishi boshiga toliq daryooqimi,

ming m9kishi boshiga

Virtual suv hajmi

EksportAQSH 200 !"#$Kanada %%"0 2!2"&ailand '$ 2$$$Arg(ntina %!0 22)$Hindiston "0 %)%%Avstraliya 2)0 %'")Vi(tnam 2$0 *02+ransiya "0 ##'

vat(mala 2'0 !%!-ossiya 2#" '!!.ra/iliya '#0 '"0

ImportShri1anka "0 '2#"a3oniya 20 2*!'ollandiya 0! %'!!Kor(ya-(s3ublikasi

"0 %%2)

4itoy $0 %0%*5ndon(/iya )0 %0%!

5s3aniya '2 #2"6isr %0 #02(rmaniya 20 #!*5taliya $" )'$

eltirilgan malumotlar shuni korsatadiki, virtual suvni im6ort qiluvchi mamlakatlar

suv resurslari bilan yetarlicha taminlanmagan. 'uv resurslari bilan yetarli va ko6


6/6

taminlanga, yani kishi boshiga&$ ming m9dan ko3 bolgan davlatlar

virtual suvni qishloq 7ojaliklari mahsulotlari korinishida (ks3ort

qiladi Shuning virtual suv (ks3ort8hilari qatoriga orta8ha

taminlangan 9kishi boshiga" mingdan 2" ming m9ga8ha: davlatlar

ham kiradi Kishi boshiga" ming m9ga8ha taminlangan davlatlardan

;aqatgina Hindiston, +ransiya va &ailand ajralib turibdi

Va hoka/olar

7ulosa

Documents

Virtual Suv 2