T.C.ATATÜR ÜNİVERSİTESİEDEBİYAT FAKÜLTESİ

BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ

“AÇIK ERİŞİM VE ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ AÇIK ARŞİV SİSTEMİNE KARŞI TUTUMLARI”

HAZIRLAYANLAR:Ali Can UÇAR

Ayşe BAYRAKTARYasemin HALICI

Hasan Basri SELÇUK

DERS SORUMLUSU:Doç. Dr. Hüseyin ODABAŞ

ERZURUM 2011

İÇİNDEKİLER

I. BÖLÜM

1. 1. Araştırmanın Konusu……………………………………………………………………..3

1. 2. Araştırmanın Amacı………………………………………………………………………3

1. 3. Araştırmanın Önemi………………………………………………………………………3

1. 4. Araştırmanın Yöntemi………………………………………………………………….....4

1. 4. 1. Kavramsal Çerçeve…………………………………………………….........................4

1. 4. 2. Hipotez…………………………………………………………………........................5

1. 4. 3. Kapsam……………………………………………………………………………........5

1. 5. Araştırmanın Evreni………………………………………………………………………5

1. 6. Araştırmanın Gözlem Tekniği……………………………………………………………6

1. 7. Araştırmanın Zamanlaması……………………………………………………………….6

II. BÖLÜM

2. 1. Açık Erişim………………………………………………………………………………7

2. 1. 1. Tanımı ve Dünyadaki Gelişimi………………………………………………………...7

2. 1. 1. 2. Açık Erişimin Yararları…………………………………………………………….10

2. 1. 1. 3. Açık Arşiv Türleri………………………………………………………………….10

2. 1. 2. Türkiye’ de Açık Erişim……………………………………………………………...11

2. 1. 3. Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi……………………………………………..14

III. BÖLÜM

3. A. Bulgular ve Değerlendirme…………………………………………………………...16

3.1 İlk Başvurulan Kaynaklar ve Cinsiyet İlişkisi…………………………………………16

1

3.2 İlk Başvurulan Kaynaklar ve Unvan İlişkisi……………………………...…………….17

3.3 İlk Başvurulan Kaynaklar ve Akademik Faaliyet Alanı İlişkisi………………....…........18

3.4 A. Ü. Açık Arşiv Sistemi Sorunları ve Akademik Faaliyet Alanı İlişkisi…………….…19

3.5 Açık Arşiv Konusundaki Bilgi ve Akademik Faaliyet Alanı İlişkisi………….…….........20

3.6 Açık Arşiv Konusundaki Bilgi ve Yaş Grubu İlişkisi………….…………………………21

3.7 Cinsiyete Göre Açık Arşiv Sistemindeki Karmaşa………………………………………21

3.8 Yayınların Atıf Alma Oranları ve Cinsiyet İlişkisi……………………………………....22

3.9 Atatürk Üniversite Açık Arşiv Sistemindeki Sorunlar ve Cinsiyet İlişkisi….…………..23

3.10 Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi Download Sorunu ve Cinsiyet İlişkisi……….24

3.11 Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi Dil Sorunları ve Cinsiyet İlişkisi…………….25

IV. BÖLÜM

4. 1. Sonuç ve Öneriler………………………………………………………………………..27

4. 1. 1. Sonuç………………………………………………………………………………….27

4. 1. 2. Öneriler……………………………………………………………………………….28

KAYNAKÇA

EK KAYNAKÇA

EK-1

Anket………………………………………………………………………………………….31

2

I.BÖLÜM

1. 1.ARAŞTIRMANIN KONUSU

Üniversiteler bilginin oluşturulması, kaydedilmesi ve kullanılmasında önde gelen

kuruluşlardan biridir. Açık erişim de, bilginin ücretsiz ve sınırsız biçimde paylaşılmasını

amaçlayan bir sistemdir. Açık erişimin açık arşiv sistemiyle olan ilişkisi Açık erişimin

oluşturulmasında en çok yararı Açık Arşivler oluşturmaktadır. Bu nedenle Açık arşivler bilgi

üretiminde önde gelen kuruluşlar olan üniversiteler için oldukça yararlı olacaktır.

Açık Erişim; bilimsel bilginin internet aracılığıyla finansal, yasal ve teknik engeller

olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir,

tam metine bağlı olarak verilebilir, yazılama veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç

için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olma olarak tanımlanabilmektedir (Ankos,

Açık Erişim, 2011). Temel amacı ücretsiz ve herkese açık olmaktır.

Açık erişim ve açık arşiv sistemi arasındaki ilişki bunların sadece kavram olarak

bilinmesinden öteye gitmemektedir. Çalışmamızda açık erişim ve Atatürk Üniversitesi

Öğretim Elemanları’nın açık arşiv sistemi’ ne olan tutumları ele alınmıştır. Ele alınan konuyla

açık erişim ve açık arşiv sistemi arasındaki ilişki irdelenmiştir.

1. 2. ARAŞTIRMANIN AMACI

Çalışma Açık Erişim ve Atatürk Üniversitesi Öğretim Elemanlarının Açık Arşiv

Sistemi’ni ne kadar yakından tanıdığını, araştırmalarında ne sıklıkla Açık Arşiv Sisteminden

yararlandıklarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Bunun yanı sıra öğretim elemanlarının

açık erişim ve Atatürk Üniversite’si Açık Arşiv Sistemi’ne tutumları saptanmaya çalışılmıştır.

1. 3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ

Küresel bilimsel iletişimin bir parçası olarak araştırmacıların bilgiye çevrimiçi

ortamda serbestçe ulaşmasına ve bilgiyi paylaşmasına olanak sağlayan açık erişim hareketi,

bilim adamlarının kaygı ve yaklaşımlarından yola çıkarak başlamış, kütüphaneciler de

bilimsel yayıncılık dünyasındaki sorunlardan olumsuz etkilenerek açık erişimi gerekli

3

bulmuşlardır. Açık erişim basılı kaynaklara erişim sistemindeki aksaklıklara çözüm olmak

üzere geliştirilmiştir (Atılgan ve Keten, 2008. s. 1).

Birçok basılı kaynağın güncelliğini yitirdiği gün geçtikçe de yitireceğinden dolayı ve

bir basılı kaynaktan faydalanan insan sayısının sınırlı olması nedeniyle açık erişim kavramı

bilim adamları ve kütüphaneciler tarafından önemli bir yaklaşım olarak ele alınmaktadır. Açık

erişim aracılığıyla bir kaynağa aynı anda birçok kullanıcı erişebilmekte ve kaynakların

güncelliği korunmaktadır.

Atatürk Üniversitesi Öğretim Elemanları bu çalışma sonucunda Atatürk Üniversitesi

Açık Arşiv Sistemi’ni yakından tanıma eğiliminde bulunmuşlardır.

1. 4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

1. 4. 1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Yaşar Tonta konu ile ilgili bir makale yayınlamıştır. Türkiye’de açık erişim

konusunda henüz üniversiteler ya da hükümet nezdinde konuyla ilgili etkili bir çalışma

yapılmadığı kanaatine varmıştır (Tonta, 2006).

Dilek Kayaoğlu Açık Erişim kavramı ile ilgili bir makale yayınlamıştır (Kayaoğlu,

2006).

Doğan Atılgan ve Burcu Keten Açık Erişim Olgusu ve Ankara Üniversite

adında bir makale yayınlamışlardır (Atılgan ve Keten, 2008).

Hüseyin Odabaş ilgili makalesinde bu konuyu ayrıntılı bir şekilde ele almıştır

(Odabaş, 2008).

Coşkun Polat konuya ilişkin makale yayınlamıştır (Polat, 2006).

Korhan Levent Ertürk ve Mehmet Emin Küçük bir makale yayınlamışlardır (Ertürk

ve Küçük, 2010).

Coşkun Polat bir makalesinde bilimsel iletişim sorunu ve açık erişimin ortaya çıkışı,

açık erişim yayıncılık modelleri ve ülkemizde açık erişim girişimleri gibi konuları ele almıştır

( Polat, 2008).

Korhan Levent Ertürk ve Mehmet Emin Küçük bir yayınlarında ülkemizde, kısa bir

zaman aralığında kurumsal açık arşivlerde bilimsel içerik arşivlenmesi gerçekleştirilebileceği,

işlevselliklerinde artış sağlanabileceği ifade edilmiştir (Ertürk ve Küçük, 2010).

Aytaç Yıldızeli bu konuda bir makale yayınlamıştır(Yıldızeli,2007).

4

Bülent Karasözen, Burcu Umut ZAN ve Doğan Atılgan konuyla ilgili bir makale

yayınlamışlardır (Karasözen, Zan, Atılgan, 2010).

1. 4. 2. HİPOTEZ

Araştırmada temel olarak Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi ile ilgili öğretim

elemanlarının karşılaştığı sorunları ele alınmış bulunmaktadır. Bununla birlikte araştırmanın

varsayımı Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sisteminin kullanımından doğan sorunlar ve bu

sorunların nasıl çözüleceği konusudur.

Araştırma ile ilgili varsayımlar şu şekildedir:

Atatürk Üniversitesi açık arşiv sistemi Atatürk üniversitesi öğretim

elemanlarının çoğu tarafından bilinmemektedir..

Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi yeni oluşturulduğundan dolayı

birçok sorunu beraberinde getirmektedir.

Atatürk Üniversitesi öğretim elemanları Atatürk üniversitesi Açık Arşiv

Sistemine gereken desteği vermemektedirler.

1. 4. 3. KAPSAM

Üniversiteler bilginin oluşturulması, kaydedilmesi ve kullanılmasında önde gelen

kuruluşlardan biridir. Açık erişim de bilginin ücretsiz ve sınırsız biçimde paylaşılmasını amaçlayan bir

sistemdir. Bu nedenle açık arşivler bilgi üretiminde önde gelen kuruluşlar olan üniversiteler için

oldukça yararlı olacaktır.

1. 5. ARAŞTIRMANIN EVRENİ

Araştırmanın evrenini Atatürk Üniversitesi öğretim elemanları oluşturmaktadır.

1. 6. ARAŞTIRMANIN GÖZLEM TEKNİĞİ

Anket tekniği, veri toplama yöntem ve tekniklerinden dolaysız gözlem tekniğinin

altında yaygın gözlem tekniklerindendir. Araştırma evreninin geniş olduğu durumlarda,

örnekleme ile alınacak bir kesit üzerine sormaca tekniği ile veri toplanır ve elde edilen

sonuçlar tüm araştırma evrenine genellenir ( Aziz, 2008, s. 81).

5

Anket araştırmayı yapan grup tarafından birebir yapılmıştır. Ankette toplam 10 tane

soru bulunmaktadır. 1 tane (2. soru) açık uçlu soru varken, geriye kalan 9 soru ise kapalı uçlu

sorudur. Ayrıca ölçekleme türlerinden üçlü ve beşli ölçek türü kullanılmıştır. Bundan

dolayıdır ki bazı sorular önem derecelerine göre sıralandırılmıştır. Bununla birlikte 4 tane

olgusal soru yer almaktadır.

1. 7. ARAŞTIRMANIN ZAMANLAMASI

Araştırma 09.12.2010 tarihinde başlayıp 18.04.2011’de sona erecek şekilde toplam 4 aylık

sürede gerçekleştirilmiştir. Bu süre kapsamında yapılacak işlemler aşağıda gösterilmiştir.

Kaynak Araştırma: 01.01.2010-01.02.2011

Veri Toplama: 02.02.2011-02.03.2011

Değerlendirme: 03.03.2011-23.03.2011

Yazma: 24.03.2011-10.04.2011

6

II. BÖLÜM

2. 1. AÇIK ERİŞİM

2. 1. 1. TANIMI VE DÜNYADAKİ GELİŞİMİ

Açık erişim, bilgi kaynaklarına ihtiyaç duyulan kişilere telif hakkı koşulu olmaksızın

ulaştırılmasını amaç edinen bir girişimdir (Odabaş, 2008, s. 4). Bu girişim Ted Nilson’un

1963 yılında ortaya atmış olduğu “çoklu ortam” kavramına kadar indirilebilmektedir. Açık

erişim bilimsel bilginin evrenselliği niteliği ile bağdaştırılarak ortaya çıkarılmıştır. Bu

bağdaşlaşmadan dolayı açık erişim kullanıcıya doğru bilgiyi ulaştırmakta ve kullanıcılar

arasında bu bilgi iletisini rahatlıkla sağlamaktadır. Her çeşit belgenin tüm içerikleriyle ve

orijinal üretim şekilleriyle elektronik ortama taşınması, basılı ortamla iletilen tüm yayınların

elektronik ortamda da üretilebilmesi ve dağıtılabilmesi anlamı taşıyan çoklu ortam teknolojisi

ileriki yıllarda elektronik yayıncılığın ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. Ancak bu teknolojiyi

ileri seviyelere taşımak için gerekli altyapı çalışmaları gerekli olduğu için ilk zamanlarda

basılı olarak devam eden yayıncılık daha sonraları paralel yayıncılık (hem basılı hem

elektronik) olarak sürdürülmüştür (Polat, 2008, ss. 56-57).

Bilimsel bilgiye serbest erişim anlamında daha sonraki yıllarda hem bireysel hem de

kurumsal olarak çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Bu girişimlerden bazıları ilk 10 yıl

kapsam alınarak olarak aşağıda verilmiştir:

- 1989'da Amerikan Psikoloji Derneği'nin sponsorluğunda Stevan Harnad tarafından

“Psycoloquy” adlı ilk çevrimiçi ücretsiz hakemli derginin çıkarılması,

-1990'da Communication Institute for Online Scholarship tarafından The Electronic

Journal of Communication adlı ücretsiz çevrimiçi derginin yayınlanması,

-1993'te Toronto Üniversitesi Kütüphaneleri ve Brazilya Çevre Bilimi Danışma

Merkezi tarafından Bioline International adıyla bir acık arşiv kurulması,

-1994'te Wayne Marr ve Michael Jensen tarafından The Social Science Research

Network (SSRN)'un oluşturulması,

-1996'da Virginia Polytechnic Institute and State University tarafından Networked

Digital Library of Theses and Dissertations (NDLTD)'ın başlatılması,

-1998'de Amerikan Araştırma Kütüphaneleri Derneği tarafından Scholarly

Publishing and Academic Resources Coalition (SPARC)’un oluşturulması,

7

-2001'de Australian National University'nin Avustralya’daki ilk acık erişim kurumsal

arşivi olan E-Print Repository’yi oluşturması bu girişimlere ornek olarak gösterilmekle

beraber gerçek anlamda ortaya çıkması 2000’li yıllarda görülmüştür (Polat, 2008, s. 57).

Açık erişim kavramını ele alan 3 tane belge vardır. Bunlar; Budapeşte Açık Erişim

Girişimi (2002), Bethesda Bildirimi (2003) ve Berlin Birdirgesi (2003)’dir.

2001 yılı Aralık ayında Soros tarafından desteklenen toplantı Budapeşte’de

yapılmıştır.Bu toplantıda açık erişim kavramının herkes tarafından kabul edilen tanımı ortaya

konulmuştur (Kayaoğlu, 2006, s. 4).

“Bilimsel literatüre (Girişim metninin hemen basında belirtildiği gibi öncelikle

hakemli dergi makaleleri) ‘açık erişim’le kastedilen, herhangi bir yasal, mali ya da internet 'in

kendinden kaynaklanan sınırlama dışında herhangi bir sınırlama olmaksızın erişilebilmesidir.

Bu makalelerin tam metninin herhangi bir kullanıcı tarafından okunması, indirilmesi,

kopyalanması, dağıtılması, basılması, taranması ya da tam metinlerine link verilmesi,

dizinlenmesi, veri olarak yazılımlara taşınması ya da başka bir yasal amaç doğrultusunda,

herhangi bir izin gerektirmeksizin internet üzerinden özgürce elde edilebilmesi ve

kullanılmasıdır. Çoğaltma ve dağıtım konusundaki tek sınırlama ve telif hakkı için tek rol

yazarlara, çalışmalarının bütünü üzerinde denetim ve uygun olarak kabul görme ve atıf

yapılma hakkını vermelidir (Polat, 2008, s. 57-58).

11 Nisan 2003 tarihinde ABD'de Howard Huges Tıp Enstitüsü’nde bilim

adamlarının, kütüphanecilerin ve yayıncıların temsilcilerinin katıldığı bir günlük bir toplantı

düzenlenmiştir. Bu toplantıda ele alınan konular Haziran 2003’te Açık Erişim Yayıncılığı

Hakkında Bethesda Bildirimi adı ile yayınlanmıştır. Bu bildiriye göre bir yayının açık erişim

yayını sayılabilmesi için iki koşulu karşılaması gerektiği öngörülmektedir:

1. Yazar ya da telif hakkı sahibi tüm kullanıcılara yayınlarına dünya çapında ücretsiz,

geri alınamaz ve sürekli erişim garantisi ile bu yayınları çoğaltma, kullanma, dağıtma, taşıma

ve kamuya gösterme izni verir. Ayrıca yazara türevlerini oluşturma ve dağıtma izni yanında,

sınırlı sayıda kopyayı kişisel kullanım için basma hakkını verir.

2. Bir yayının tamamı, tüm ek materyalleriyle birlikte ve yanına yukarıda işaret

edilen izin belgesi de eklenerek, standartlara uygun bir elektronik ortamda akademik bir

kurum, bilimsel bir dernek, bir hükümet kuruluşu ya da yerleşik bir başka kurum tarafından

desteklenen, açık erişimi, sınırsız dağıtımı, karşılıklı işlerliği ve uzun süreli arşivlemeyi

gerçekleştirmeğe çalışan en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır (Kayaoğlu, 2006, ss.4-5

belirtildiği gibi).

8

Bu yönde diğer bir bildiri ise 2003 yılı Ekim ayında Max Planck Kurumu tarafından

Berlin’de düzenlenen toplantı sonucunda yayınlanan “Berlin Bildirisi”dir. Bu bildiri, bilimsel

bilgilerin bilim çevrelerince bir takım engeller ortadan kaldırılarak ulaşılmasını ve açık erişim

konusunda güç birliği yapılmasının yolunu açmıştır. Berlin Bildirisi’nde yapılan tanıma göre

açık erişimin üç temel özelliği vardır. Bunlar;

Yayınlara internet aracılığıyla ücretsiz erişim ve kullanma izni,

Uygun biçimde atıf yapmak koşuluyla uygun standartlara sahip en az bir

arşivde depolanması,

Yayına uzun vadeli erişim ve koruma garantisinin verilmesidir (Odabaş, 2008,

s. 5’ten aktarıldığı gibi).

Kamuda istihdam edilen bilim adamlarının katkılarıyla oluşturulan bilimsel dergiler,

yine kamusal destekli kütüphaneler tarafından yüksek fiyatlar verilerek yeniden satın

alınmaktadır. Willis (1995), geleneksel basılı dergi yayıncılığındaki bu çarpık durumu Tablo

1’de açıkça ortaya koymaktadır (Polat, 2008, s. 61’de belirtildiği gibi).

Tablo 1: Bilimsel Yayıncılıkta Geleneksel Model

İŞLEV GERÇEKLEŞTİRİLEN ÖDEMEYİ YAPAN KATMA DEĞER

Araştırma yapmak Bilim insani Üniversite Yeni bilgi

Makale yazmak Bilim insanı Bilim insanı Bilginin yayımı

Denetimi sağlamak Bilim insanı Bilim insanı Kalite

Yayınlamak Yayıncı Abone Yapı

Pazarlamak Yayıncı Abone Haberdar etmek

Dağıtmak Yayıncı Abone Kolaylık

Yararlandırmak Kütüphane Üniversite Erişilebilirlik

Tablo’da yayıncıların yayınlama, pazarlama ve dağıtım islerinin maliyeti de dahil

olmak üzere bilimsel yayıncılık sürecine ilişkin tüm maliyetler kamu tarafından karşılandığı

görülmektedir (Polat, 2008, s. 61).

2. 1. 1. 2. AÇIK ERİŞİMİN YARARLARI

9

Yapılan çalışmalarda açık arşivin akademisyenler, araştırmacılar, okuyucular, kütüphaneler

ve kurumlar için faydası olduğu ortaya çıkmıştır. Bunları şu şekilde sıralamak mümkündür;

Araştırma sonuçları daha çok kişiye ulaşmaktadır.

Atıf oranları yükselmektedir.

Dergilerin etki faktörleri artmaktadır.

Güvenilir, doğru üst veri bilgisi sağlamaktadır.

Uzun süreli koruma sağlamaktadır.

Bilimsel İletişimi güçlendirmektedir.

Bilgiye erişim yolları çeşitlenmektedir.

Dergi fiyatlarındaki dengenin korunması sağlanmaktadır.

Farklı dillerdeki bilimsel bilgi paylaşılabilmektedir.

Küresel mirasın korunmasına katkı sağlanmaktadır ( Atılgan ve Keten, 2008, s. 4).

2. 1. 1. 3. AÇIK ARŞİV TÜRLERİ

Açık arşiv türleri açık erişim bağlamında;

1. Açık erişim araçlarını (açık kaynak yazılımları) kullanarak oluşturulan açık erişim

sistemleri

2. Kendi kendine arşivleme (self-archiving) Yayınlanmamış yazılar dahil tüm

makalelerin ve araştırma sonuçlarının elektronik olarak arşivlenip erişime açılabilir

halde tutulmasıdır (Yıldızeli, 2007, s. 50).

Açık arşivler (open archives)

Kurumsal arşivler( institutional repositories)

Konusal arşivler( area specific archives)

Yazarların kendi web sayfalarındaki çalışmalar (Atılgan ve Keten, 2008, s. 3’te

belirtildiği gibi).

Kurumsal arşivler, kurumların bilimsel araştırma sonuçlarını açık erişime açtıkları

ortamlardır. Bu arşivler, bağlı oldukları kurumun ürettiği tüm entelektüel birikimi elektronik

ortamda depolar, dağıtır ve erişime açar. Görünen o dur ki, yayıncılar da, yazarların

makalelerinin kurumsal arşivlerde yayınlanmasına gereken izni vermekte güçlük

çıkarmamaktadırlar (Yıldızeli, 2007, s. 51).

10

Konusal arşivler, belirli bir konuda veya yakın konular topluluğu kapsamında

bulunan araştırmaların sunulmasını sağlamaya yönelik olmak üzere kurulabilirler (Yıldızeli,

2007, s. 51).

Kişisel “ web “ – sayfaları, yazarın her türlü yapıtını açık erişime açabileceği bir

yaklaşımdır (Yıldızeli, 2007, s. 50).

2. 1. 2. TÜRKİYE’DE AÇIK ERİŞİM

Ülkemizde üniversiteler ve bilimsel araştırma kuruluşlarında bilimsel araştırma

sonuçlarının elektronik ortamda arşivlenmesi, erişime sunulması, görünürlüğün artırılması

kapsamında 1980’li yıllardan itibaren projeler geliştirilmiştir (Ertürk ve Küçük, 2010, s. 128).

Açık erişim kavramı üniversiteler, çeşitli araştırma kurumları, bilimsel dernekler ve

kütüphaneler tarafından üzerinde önemle durulan bir konu olmasına karşın her geçen gün

yerel, ulusal ve uluslararası girişimlerin artıyor olmasına rağmen ülkemizde yaygın olarak

bilinmektedir (Polat, 2006, s. 72).

Türkiye’de üniversiteler ve çeşitli kuruluşlar tarafından yayınlanan ve açık erişime

sunulan bilimsel dergiler bulunmaktadır. Bu bağlamda DOAJ’de yapılan taramada 158 tane

dergi olduğu görülmüştür. Ayrıca, ULAKBİM tarafından hazırlanan Türkçe veri tabanlarında

yer alan bazı dergilerdeki makalelere tam metin erişim imkanı bulunmaktadır (Polat, 2006, s.

97’ de belirtildiği gibi).

Kurumsal açık erişim için faaliyette olan tek örnek ise Ankara Üniversitesi Açık Arşiv

Sistemi’dir. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öğretim üyeleri

tarafından yürütülen proje kapsamında oluşturulan açık arşivde, Ankara Üniversitesi öğretim

üye ve yardımcılarının uluslararası dizinlerde yer alan bilimsel dergilerde yayınlanmış veya

yayınlanabilir kararı verilmiş çalışmaları, bildirileri, proje metinleri, konferans metinleri,

raporları, ders notları, kitaplarda yer almış bölümleri ve tezlerin elektronik kopyaları, basılı

olanların ise bibliyografik bilgileri yer almaktadır (Polat, 2006, s. 97’ de belirtildiği gibi).

Türkiye’de açık erişim ve açık erişim girişimlerinin duyurulduğu ilk toplantı 2003

yılında Ankara Üniversitesi’nde yapılmıştır. Bu toplantıda kavramsal olarak açık erişim ve

11

dünyada açık erişim uygulamaları konusu sunulan bir bildiri ile ilk kez işlenmiştir. Bu yıldan

sonra ise üniversitelerde açık erişim uygulamaları faaliyete geçirilmeye başlanmıştır (Odabaş,

2008, s. 5).

Ankara Üniversitesi tarafından 2005 yılında çalışmalarına başlanan ve aynı yıl hizmete

giren açık arşiv ise Türkiye’de yüksek öğrenim düzeyinde oluşturulan genel nitelikli ikinci

kurumsal arşivdir. Halen 5782 civarında yayınla hizmet vermektedir. Bu sistemin önemli

özelliği ise Açık Arşivler Girişimi Kütüğü’ne kayıtlı olması ve Metadata Harmanlama

Protokolüne uyumlu olmasının yanı sıra OpenDOAR açık arşiv arama motoruna kayıtlı

olmasıdır (Odabaş, 2008, s. 5).

Türkiye’de açık arşiv oluşturma ikinci girişim Hacettepe üniversitesi Bölümü’nde

2004/2005 bahar döneminde açılan bir doktora dersi ile hayta geçirilmiştir. Söz konusu arşiv,

Türkiye’de oluşturulan ilk deneysel açık erişim olma özelliğine sahiptir. Sistem, Açık Arşivler

Girişimi Kütüğüne ( OAI Registry ) kaydettirilmiştir. Aynı zamanda Açık Arşivler Girişimi

Üstveri Harmanlama Protokol’üne ( OAI Protocol for Metedata Harvesting ) ve OpenURL

standardına göre geliştirilen ilk açık arşivdir. Ancak daha sonra yaşanan kurumsal sorunlar

nedeniyle sistem işletilememiştir ve sisteme uzun süredir erişilememektedir (Odabaş, 2008, s.

5).

Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nde bazı öğretim elemanları

tarafından 2002 yılında üniversite elektronik tez arşivi olarak planlanıp, daha sonra üniversite

açık erişim arşivine dönüştürülen proje çalışması, halen devam etmektedir. Proje kapsamında

arşive yayın girişi ve arama için, Linux tabanlı bir işletim sistemi üzerine DSpace yazılımı

kullanılarak Türkçe ara yüz oluşturulmuştur. Arşivde makaleler, bildiriler, tezler ile birlikte

diğer bilimsel çalışmalar yer almaktadır (Polat, 2006, s. 97’de belirtildiği gibi).

Tezler tam metin açık erişim sağlanması biçiminde uygulamalar ise son yıllarda

görülen bir yöntemdir. Örneğin ODTÜ E-Tez Arşivi Nisan 2003’ten beri böyle bir uygulama

yürütmektedir. Ancak tezlerin tamamına değil, yazarlar tarafından verilen izin doğrultusunda

(hiç, kampüs içi, hemen, belli bir süre sonra gibi) elektronik kopyalarına erişim imkanı

bulunmaktadır. Süleyman Demirel, Sabancı Üniversiteleri ve Dokuz Eylül Üniversitesi Fen

bilimleri Enstitüsü’nde yapılan tezlerin tam metinleri herkesin erişimine açık olmak üzere,

Muğla ve Sakarya Üniversitelerindeki tezlere ise kampus içinden erişilebilmektedir. Ayrıca

YÖK’ün de ülkemizde yapılan tüm tezlere internet üzerinden tam metin erişimi sağlama için

12

Ulusal Dijital Tez Arşivi’ni kurma yönünde çalışmaları olduğu bilinmektedir (Polat, 2006, ss.

97-98’ de belirtildiği gibi).

Gazi, Sabancı ve Atılım Üniversiteleri de OAI-PMH standartlarına uyumlu kurumsal

arşivlerini oluşturmuşlar ve bu arşivler OpenDOAR, OAlster ve ROAR gibi açık arşiv arama

motorlarınca da taranmaktadır. Anadolu, Bilkent, Boğaziçi, Çukurova, Dokuz Eylül ve

Süleyman Demirel Üniversiteleri ise zaman zaman sistemlinde erişim sorunları yaşanan açık

tez arşivlerine sahiptirler (Odabaş, 2008, s. 6).

Bilgiyi elektronik ortamda daha ekonomik ve etkin bir şekilde erişim ilkelerine dayalı,

kütüphaneler arasında bir işbirliği modeli olarak kurulmuş konsorsiyumların ilkemizdeki

uygulaması olan ANKOS (Anadolu Üniversite Kütüphaneleri konsorsiyumu) 2006 Ocak

ayında bünyesinde bir Açık Erişimi ve Kurumsal Arşivler Çalışma Grubu oluşturarak bu

konuda çeşitli bilgilendirme çalışmaları başlamıştır. Grubun amacı “ Dünyada ve Türkiye’de

açık erişim ve kurumsal arşivler konusunda yapılan çalışmalara ilişkin üye kurumları

bilgilendirmek, konsorsiyum olarak üye kurumların açık erişim hareketini özümsemelerini ve

yararlanmalarını sağlamak, açık erişimi kendi kurumları içerisinde yayma ve uygulama

fırsatları oluşturmak, konu ile ilgili kurumların kendi arşivlerini oluşturmaları için yöntem

göstermek, çalışmaların eşgüdüm içerisinde sürdürülmesi için işbirliği yapmak, eğitici ve

yardımcı dokümanları ANKOS web sitesinde bulundurmak, bunların güncel ve güvenilir

olmasını sağlamak” tır. Açık erişimle ilgili bir broşür de yayınlanan grubun, web sitesinde

açık erişime ilişkin tanıtım bilgileri ile ulusal ve uluslararası girişimlerden örnekler

bulunmaktadır (Polat, 2006, s. 73’te belirtildiği gibi).

Yukarıda belirtilen çalışmaların bir sonucu olarak, Bilgi Teknolojileri IV & Akademik

Bilişim 2006 (9-11 Şubat 2006, Denizli) toplantısından sonra TKD, ÜNAK, ANKOS ve

ULAKBİM temsilcilerinin oluşturduğu bir Açık Erişimi ve Kurumsal Arşivler Danışma

Kurulu yapılandırılmıştır. Kurul’un amacı Türkiye’de açık erişimin yaygınlaşması için

çalışmalarda bulunmaktadır (Polat, 2008, s.98’de aktarıldığı gibi).

ULAKBİM, 1990 yılından itibaren akademisyenlerin bilimsel süreli yayınlarında

çıkan makaleleri ile TUBİTAK destekli araştırmaların raporlarını kapsayan beş farklı ulusal

veri tabanını üretmekte ve web üzerinde görünürlüğünü sağlamaktır:

Türk Tıp Veri Tabanı [1996-]

13

Sosyal Bilimler Veri Tabanı [2002-]

Yaşam Bilimler Veri Tabanı [1992-]

Mühendislik ve Temel Bilimler Veri Tabanı [1992-]

TUBİTAK Destekli Projeler Veri Tabanı [1996-] ( Ertürk ve Küçük, 2010, s. 129).

Dünyada ve ülkemizde açık erişim girişimlerine yönelik teorik ve uygulamalı bu

çalışmalara, bilimsel bilgi üreten tüm kuruluşların, özellikle de üniversitelerin kayıtsız

kalması düşünülemez. Atatürk Üniversitesi bünyesinde de, bir elektronik açık erişim arşivi

oluşturulması için çalışmalar başlamıştır. Henüz çok başında olunmasına karşın, üniversite

yönetiminin bu girişimine sıcak bakması ve her türlü desteğin sağlanacağına ilişkin teminat

verilmesi, çalışmanın başarıyla sonuçlanmasına yönelik itici bir güç olacaktır. (Polat, 2008,

s.98)

2. 1. 3. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ AÇIK ARŞİV SİSTEMİ

Atatürk Üniversitesi Açık Arşivi’ni kurma düşüncesi ilk kez Mayıs 2006’da gündeme

gelmiştir. Bu bağlamda, Kütüphanecilik Bölümü öğretim üyelerinin önderliğinde böyle bir

girişim için kamuoyu oluşturulmaya başlamıştır. Kimya Bölümü Başkanının, bu çalışmaya

doğrudan katılabileceği ve rektörlüğe böyle bir projenin sunulmasında önderlik edebileceği

belirtmesi üzerine, bu düşünce rektörlüğe iletilmiştir. 30 Haziran 2006 tarihinde, Rektör

Yardımcısına açık erişim hareketinin tanımı, kapsamı ve uygulamaları ile Atatürk Üniversitesi

Açık Arşivi kurulmasına yönelik neler yapılabileceğine ilişkin bir sunum yapılmıştır. Sunum

sonunda, arşivin kurulması için bir proje ekibinin oluşturulmasına karar verilmiştir. Proje

ekibi Kütüphanecilik Bölümünden iki ve Kimya Bölümünden bir öğretim üyesi ile bir

kütüphaneci ve bilgi teknolojisi uzmanından oluşturulmuştur. Bundan sonra yapılacaklara

ilişkin rektör yardımcılığına iletilmek üzere bir çalışma hazırlanmıştır.

Atatürk üniversitesi açık arşiv sisteminin ana sayfasında gözat, gelişmiş arama,

listeler, yardım, hakkında ve iletişim gibi erişim başlıkları bulunmaktadır. Ana sayfada mitos

üyelerine görülmektedir. Bu sayfada duyuruları, güncel, popüler, beğenilen, rastgele ve mitos

haberleri bulunmaktadır. Burada aylık yapılan çalışmalar yakından görülmektedir.

Gözat; filtreleme kısmında tür, dil, dosya biçimi ve yıl seçenekleri bulunmaktadır.

Filtrelemenin amacı kullanıcının doğru bilgiye daha çabuk ulaşabilmesini sağlamaktır.

14

Gelişmiş arama; gelişmiş arama formu vardır. Bu formda arama alanları, tarih, tür,

dosya biçimi, dil ve diğer seçenekleri bulunmaktadır.

Arama alanında yayın yeri, içindekiler, yayınlayan, niteleme gibi arama seçenekleri

bulunmaktadır. Aranılacak kelimeleri bu alanlarda sınırlandırmak için ile geçsin, ile bitsin,

içinde geçsin ve içinde geçmesin seçenekleri bulunmaktadır. Oluşturulma tarihi, yayınlanma

tarihi ve sisteme eklenme tarihi, eşittir, eşit değildir gibi seçenekler ile arama alanı

kısıtlandırılabilmektedir.

Tür; makale, kitap içinde bölüm, monografi, konferans metni, kitap tez veya hepsi

seçenekleriyle aranılan belgenin hangi türde olacağını belirlenebilmektedir.

Dosya biçimi; düz metin, HTML sayfası, PDF dokümanı, PowerPoint sunucusu,

XML dosyası, Word dokümanı gibi seçenekleriyle belgenin türü belirlenebilmektedir.

Dil; Türkçe, Osmanlıca ve Türkçe-Osmanlıca seçenekleriyle belgenin dili

seçilebilmektedir.

Diğer seçenekler; hangi kurumdan arama yapılmak istendiği zaman

sınırlandırılabilmektedir.

Listeler; yazar, konu ve kurum listesi bulunmaktadır. Yazar listesinde alfabetik

soyadı listesi bulunmaktadır. Konu listesinde Genel Konular, Tarım, Teknoloji, Deniz

Bilimleri, Amerika Tarihi gibi seçeneklerden konulara bakılabilmektedir.

Hakkında; Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi web 3.0 PDF desteği ile hazır

bulunmaktadır. RSS beslemeleri ile okuyucular konular hakkındaki tüm duyuruları yeni

eklenen yayınları veya yayınlardaki değişikleri her yerden öğrenilebilmektedir.

Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi açık arşivler girişimi üstveri harmanlama

protokolüne abone değildir. Açık arşivde bulunan kayıtların bir kısmını, taranabilir bir veri

tabanından harmanlayarak belgeleri bir araya toplamayı metedata mümkün kılar.

Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi’ndeki toplam belge sayısı 620’dir.

15

3. BÖLÜM: BULGULAR VE DEĞERLENDİRME

Bu anket çalışması Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler alanından 40, Fen Bilimler

alanından 40 ve Sağlık Bilimleri alanından 16 olmak üzere toplam 96 öğretim üyesine

uygulanmıştır. Çalışmamızın Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri ve Sağlık bilimlerinden

seçilmesinin nedeni bu üç alandan Öğretim elemanlarının Açık Arşiv Sistemini ne kadar

sıklıkla kullandığını ve açık arşiv sistemi ile ilgili herhangi bir sorunla karşılaşıp

karşılaşmadığını öğrenmektir. Anketimiz unvan ayrımı gözetilmeksizin yapılmıştır. Anket

çalışması yapılırken her fakülteden eşit miktarda öğretim elemanlarına uygulanmaya

çalışılmıştır. Fakat sağlık bilimleri alanında gerekli eşitlik sağlanamadığından dolayı tam

sayıya( 120) ulaşılamamıştır.

Bu bölümde araştırma sonucu elde edilen bulgular Atatürk Üniversitesi’ nin Öğretim

Elemanlarının sahip olduğu özellikler dikkate alınarak değerlendirilmiştir.

Araştırma sonuçlarında genel itibariyle yüzde (%) değerleri alındığından dolayı küsüratlar

tamamlanmıştır.

3.1 İlk Başvurulan Kaynaklar ve Cinsiyet İlişkisi

Araştırmacının yaptığı araştırmanın amacına uygun olarak yapılan ilk başvuru

kaynakları araştırmanın gidişatını etkilediği için önemlidir. Araştırmacının karşısına çıkan ilk

kaynaktır.

Öğretim elemanlarının araştırmalarında öncelikli olarak başvurduğu kaynağın

cinsiyet ilişkisi ile ilgili bilgiler verilmektedir. Bununla ilişkili veriler tablo 1 de ortaya

konulmuştur.

Tablo:1 Araştırmada ilk başvurulan kaynak ve cinsiyet ilişkisi

Bayan Bay

ToplamN % N %

Başvurulan kaynak

Basılı Kaynaklar 16 41 24 42,1 40 41,7

Elektronik Kaynaklar 23 59 33 57,9 56 58,3

Toplam 39 100 57 100 96 100

16

Araştırmada ilk olarak başvurulan kaynak ile cinsiyet ilişkisine baktığımızda

bayanların %41’inin bayların ise %42’sinin basılı kaynakları tercih ettiği görülmektedir.

Elektronik kaynaklarda bu oran hemen hemen aynı olmakla birlikte bayanların %59’ u ile

bayların yaklaşık olarak % 58’ i tercih etmektedir.

İlk başvurulan kaynak olan basılı kaynaklar baylar ve bayanlarda yüzdelik dilim

olarak hemen hemen aynıdır. En çok tercih edilen kaynak türü ise elektronik kaynaklardır.

Tabloda oranların çoğunun elektronik kaynakların olmasının nedeni dönemin çağının (21. yy)

teknolojik çağ olmasından kaynaklanmaktadır.

3.2 İlk Başvurulan Kaynaklar ve Unvan İlişkisi

Üniversiteler, akademik kadroların varlığıyla ön planda tutulurlar. Üniversitelerin

kalitesinin ölçülmesi üzerine yapılan her türlü çalışmalarda genel itibariyle akademik

unvanların sayısı ön plandadır.

Araştırmada ilk olarak başvurulan kaynakların unvan üzerine dağılımında, Öğretim

elemanlarının araştırma yaparken ilk olarak başvurdukları kaynağın elektronik mi yoksa basılı

mı olduğunu göstermek amacıyla yapılmıştır. Bununla ilişkili veriler tablo 2 de verilmiştir.

Tablo 2: İlk başvurulan kaynaklar ve unvan ilişkisi

Ünvan

ToplamArş.Gör.

Uzman/Öğretim Görevlisi

Yrd. Doç. Dr Doç. Dr Prof.Dr

N % N % N % N % N % N %

Başvurulan kaynak

Basılı Kaynaklar

22 37,9 2 40 8 50 4 36,4 4 66,7 40 41,7

Elektronik Kaynaklar

36 62,1 3 60 8 50 7 63,6 2 33,3 56 58,3

Toplam 58 100 5 100 16 100 11 100 6 100 96 100

Tablo 2’ ye bakıldığı zaman ilk başvurulan kaynağın yaklaşık Arş.Gör.’lerin %38’ i

basılıyı, %62’si elektroniği; Diğerleri’nin %40’ı basılıyı, %60’ı elektroniği; Yrd. Doç. Dr’ nin

%50’si basılıyı,%50’si elektroniği; Doç. Dr.’ nin %36’sı basılıyı, %64’ü elektroniği; Prof. Dr

‘ nin %67’si basılıyı, %33’ü ise elektroniği kullanmayı amaçlamışlardır.

17

Mesleğe yeni başlayan öğretim elemanları ile deneyim kazanmış öğretim elemanları

arasında kaynak türü olarak farklılıklar görülmektedir. Mesleğe yeni başlayan öğretim

elemanlarının çoğu elektronik kaynakları kullanırken, meslekte deneyim kazananlar basılı

kaynakları tercih etmiştir. Bunun nedeni meslekte deneyim kazananların dönemlerindeki

teknolojik koşullarla bağdaştırılabilir.

3.3 İlk Başvurulan Kaynaklar ve Akademik Faaliyet Alanı İlişkisi

Akademik faaliyet alanları kişilerin kullandıkları kaynakların hangi formatta ve

ortamlarda olduğunu etkilemektedir.

Araştırmada ilk olarak başvurulan kaynakların akademik faaliyet alanları üzerine

dağılımında, sosyal bilimlerden kaç akademisyen basılı kaynakları kaç akademisyen

elektronik kaynakları aynı şekilde fen bilimlerinde ve sağlık bilimlerindeki durumlarını

öğrenmek amacıyla yapılmıştır. Bununla ilişkili veriler tablo 3’te verilmiştir.

Tablo 3: İlk başvurulan kaynaklar ve akademik faaliyet alanı ilişkisi

Alan

ToplamSosyal Bilimler Fen Bilimleri Sağlık Bilimleri

N % N % N % N %

Başvurulan

kaynak

Basılı Kaynaklar 28 70 11 27,5 1 6,2 40 41,7

Elektronik Kaynaklar 12 30 29 72,5 15 93,8 56 58,3

Toplam 40 100 40 100 16 100 96 100

Araştırmada ilk başvurulan kaynağı sosyal bilimler alanından % 70’i basılıyı,% 30’u

elektroniği, fen bilimleri alanından %27.50 si basılıyı, %72.50 si elektroniği ve sağlık

bilimleri alanından % 6’sı basılıyı, %94’ ü elektroniği tercih ettiği tablo 3’te gösterilmiştir.

Tablodan hareketle basılı kaynağı en çok tercih eden alan sosyal bilimler alanı olmakla

birlikte, elektroniği en çok tercih eden alan da sağlık bilimleri alanı olmaktadır.

Tabloda sosyal bilimler alanında basılı kaynaklar, fen ve sağlık bilimleri alanında ise

tam tersi doğrultusunda elektronik kaynaklar tercih edilmiştir. Sosyal bilimlerde tarih kökenli

araştırmalar yapıldığı için ve tarih kökenli araştırmaların da daha çok basılı kaynaklarda yer

18

aldığı için bu fark sonuca yansımıştır. Sosyal bilimler alanı öğretim elemanlarının çoğu

teknolojiye fazla duyarlı değillerdir. Fakat sağlık ve fen bilimlerinde yeniliklerin daha çok

takip edilmesi ve her geçen gün değişen teknolojiyle hızlı bir bilgi alışverişi ihtiyacı doğduğu

için daha çok elektronik kaynaklar tercih edilmiştir.

3.4 Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi Sorunları ve Akademik Faaliyet

Alanı İlişkisi

Her sistemin kurulması ve işlevi aşamasında az da olsa birtakım sorunlar vardır. Bu

sorunlar: altyapı sorunları, dil sorunları, download sorunları vb. gibi sorunlardır.

Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi sorunları ile akademik faaliyet alanı ilişkisi

incelendiğinde, Sosyal bilimler, Fen bilimleri ve Sağlık Bilimlerinde arşiv sistemi ile ilgili ne

oranda sorunla karşılaştıklarını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bununla ilişkili veriler tablo

4’te ortaya konulmuştur.

Tablo 4: A.Ü açık arşiv sistemi sorunları ve akademik faaliyet alanı ilişkisi

Sorunlar

ToplamEvet Hayır Fikrim yok

N % N % N % N %

Alan Sosyal Bilimler 5 35,7 23 46,9 12 36,4 40 41,7

Fen Bilimleri 3 21,4 24 49 13 39,4 40 41,7

Sağlık Bilimleri 6 42,9 2 4,1 8 24,2 16 16,7

Toplam 14 100 49 100 33 100 96 100

Tablo 4’te “arşiv sistemi ile ilgili herhangi bir sorun yaşadınız mı” sorusuna Sosyal

Bilimler alanından %12.50’si evet, %57.50’si hayır, %30’u ise fikrim yok cevabını vermiştir.

Fen Bilimleri alanından %7.50’si evet, %60’ı hayır, %32.50’si ise fikrim yok cevabını

vermiştir. Sağlık Bilimleri alanından %37.50’si evet, %12.50’si hayır, %50’si fikrim yok

yanıtını vermiştir.

Tabloda yalın düzeyde sistem hakkında bilgisi olanlar(% 34,40) tablonun sonucunu

büyük oranda etkilemektedir. En fazla sorun yaşayan faaliyet alanı ise sağlık bilimleridir.

19

3.5 Açık Arşiv Konusundaki Bilginin Akademik Faaliyet Alanı Üzerine Dağılımı

Açık arşiv hakkında tanıtım çalışmaları yapılmalı ve kullanıcılara tanıtılmalıdır. Aksi

halde oluşturulan açık arşiv sisteminin hiçbir önemi kalmaz.

Açık arşiv konusunda bilginin akademik faaliyet alanı üzerine dağılımı, hangi

akademik faaliyet alanındaki öğretim elemanlarının açık arşiv konusunda ne derece bilgi

sahibi olacaklarını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Konu ile ilgili veriler tablo 5’te ortaya

konulmuştur.

Tablo:5 Açık arşiv konusundaki bilgi ve akademik alan ilişkisi

Alan

ToplamSosyal Bilimler Fen Bilimleri Sağlık Bilimleri

N % N % N % N %

Bilgi sahipliği Bilgi sahibi değilim

4 10 4 10 2 12,5 10 10,5

Kısmen Bilgi sahibiyim

23 57,5 29 72,5 9 56,2 61 63,5

Yeterince Bilgi Sahibiyim

13 32,5 7 17,5 5 31,2 25 26

Toplam 40 100 40 100 16 100 96 100

Açık Arşiv konusundaki bilgi ve akademik faaliyet alanı ilişkisine bakıldığında bilgi

sahibi değilim cevabını işaretleyenlerden Sosyal Bilimler ve Fen Bilimleri %10 iken, Sağlık

bilimleri %12.50’dir. Kısmen bilgi sahibiyim cevabını işaretleyenlerden Sosyal bilimleri

%57.50, Fen bilimleri %72.50, Sağlık bilimleri % 56’dır. Yeterince bilgi sahibiyim cevabını

işaretleyenlerden Sosyal bilimleri %32.50 iken, Fen bilimleri %17.50, Sağlık bilimleri

%31’dir.

Tabloda belirtildiği gibi katılımın yarısından fazlasının kısmen bilgi sahibi

olduklarını görmekteyiz. Bilgi sahipliğinin az olması arşiv sisteminin tam anlamıyla

tanıtılmaması ve kullanılmaması bu konuda yeterli derecede eğitim seminerleri veya

konferanslar verilmediğini göstermektedir. Ayrıca herhangi bir seminer düzenlense bile böyle

bir programın olduğu konusunda her birime haber ulaştırılamayabilir.

20

3.6 Açık Arşiv Konusundaki Bilginin Yaş Grubu Üzerine Dağılımı

Arşiv sisteminde, kullanıcıların yaşlarıyla orantılı olarak birtakım sorunlarda

olabilmektedir.

Açık arşiv konusunda bilginin yaş grubu üzerine dağılımında, alt yaş grubunun mu

yoksa üst yaş grubunun mu daha çok bilgi sahibi olduğunu öğrenmek amacıyla yapılmıştır.

Bununla ilişkili veriler tablo 6’da ortaya konulmuştur.

Tablo 6: Açık arşiv bilgisi ve yaş grubu ilişkisi

Yaş 2li Grup

ToplamAlt yaş grubu Üst yaş grubu

N % N % N %

Bilgi Sahibisiniz

Bilgi sahibi değilim 8 11 2 8,7 10 10,5

Kısmen Bilgi sahibiyim 48 65,8 13 56,5 61 63,5

Yeterince Bilgi Sahibiyim

17 23,3 8 34,8 25 26

Toplam 73 100 23 100 96 100

Tablo 6’ de görüldüğü gibi alt yaş ve üst yaş grubunun verdiği yanıtlarda kısmen

bilgi sahibiyim ve yeterince bilgi sahibiyim yanıtları birleştirilince çoğunluğun açık arşiv ile

ilgili bilgisinin olduğu kanısına varılırken çok az bir sayının da bilgi sahibi olmadığı yanıtı

alınmıştır.

Genel itibari ile yanıtların büyük çoğunluğunun kısmen bilgi sahibiyim yanıtını

vermesinden açık arşiv sistemi ile ilgili yeteri kadar bilgi verilmediği ortaya çıkmaktadır.

3.7 Cinsiyete Göre Açık Arşiv Sistemindeki Karmaşa

Karmaşık yapı oluşturulan açık arşiv sisteminin düzeni ile doğru orantılıdır.

Atatürk Üniversitesi açık arşiv sisteminin karmaşık bir yapıya sahip olmasının

cinsiyet üzerine dağılmasında, bayanların mı açık arşiv sisteminde zorlandığı yoksa bayların

21

mı açık arşiv sisteminde zorlandığı üzerinde araştırma amacıyla yapılmıştır. Konuyla ilgili

veriler tablo 8’da verilmiştir.

Tablo 7: Cinsiyete göre açık arşiv sistemindeki karmaşa

Cinsiyet

ToplamBayan Bay

N % N % N %

Web Ulaşımı Kesinlikle Katılıyorum 1 2,6 1 1,8 2 2,1

Katılıyorum 3 7,7 10 17,5 13 13,5

Kararsızım 18 46,2 20 35 38 39,6

Katılmıyorum 15 38,5 25 43,9 40 41,7

Kesinlikle Katılmıyorum 2 5 1 1,8 3 3,1

Toplam 39 100 57 100 96 100

Olumlu ve olumsuz yanıtlar birer grup yapılmak istenirse olumlu yanıtlarda

bayanların %10’u, bayların ise %19’u; olumsuz yanıtlarda bayanların % 43.5’i bayların %

45’i yanıtları verilmiştir. Kararsızların ise % 46’sı bayanlar, % 35’i baylardır.

Bu tabloyu oluşturmanın nedeni bayların ve bayanları teknolojiyle (internet,

bilgisayar vb. gibi) aralarındaki ilişki olumlu mu yoksa aksi bir durum mu söz konusu?

Katılım durumunda bay ve bayan sayısı eşitliği sağlanamadığından dolayı sağlıklı bir karar

verilememektedir.

3.8 Yayınların Atıf Alma Oranları ve Cinsiyet İlişkisi

Web’ de oluşturulan e-yayınların atıf alma oranları yükselmektedir. Oluşturulan

sistemlerle verilen değerler elektronik ortamda bulunan makale, dergi vb. gibi çalışmaları

etkilemektedir.

22

Web’den erişilebilir yayınların atıf alma oranının yüksekliği olmasının cinsiyet

üzerine dağılımında, bayanların ve bayların konu üzerine düşüncelerini almak amacıyla

yapılmıştır. Konuyla ilgili veriler tablo 8’da ortaya konulmuştur.

Tablo 8: Yayınların atıf alma oranları ve cinsiyet ilişkisi

Cinsiyet

ToplamBayan Bay

N % N % N %

Atıf Oranı Kesinlikle Katılıyorum 11 28,2 23 40,4 34 35,4

Katılıyorum 17 43,6 19 33,3 36 37,5

Kararsızım 6 15,4 8 14,0 14 14,6

Katılmıyorum 5 12,8 6 10,5 11 11,5

Kesinlikle Katılmıyorum 0 0 1 1,8 1 1,0

Toplam 39 100 57 100 96 100

Web’ den erişilebilir yayınların atıf alma oranı daha yüksek olmaktadır yargısını

cinsiyet ile karşılaştırdığımızda bayanların %28’si, bayların % 40’i kesinlikle katılıyorum;

bayanların %44’si, bayların %32’ü katılıyorum; bayanların %15’ü, bayların ise %14’si

kararsızım; bayanların %13’si, bayların ise % 10.5’si katılmıyorum; bayanların %0’ı, bayların

%100’ü kesinlikle katılmıyorum cevaplarını vermişlerdir.

Tabloda katılanların oranı yüksek konumdadır. Fakat tabloyu yaparken bu oranın

%70-80 arasında olacağı tahmin edilmişti. Bu tahmin doğrulanmıştır.

3.9 A. Ü Açık Arşiv Sistemindeki Sorunlar ve Cinsiyet İlişkisi

Açık arşiv sistemlerinde yaşanan sorunların cinsiyet üzerinde etkisi göz önünde

bulundurularak sistem oluşturulmalıdır

Atatürk Üniversitesi açık arşiv sisteminde erişim sorununun cinsiyet üzerine

dağılımında, daha bayanlar mı bu sorunla karşılaşmakta yoksa baylar mı bu sorunla

karşılaşmakta olduğunu anlamak amacıyla yapılmıştır. Bununla ilişkili veriler tablo 9’de

verilmiştir.

23

Tablo 9: A.Ü açık arşiv sisteminde erişim sorunu ve cinsiyet ilişkisi

Cinsiyet

ToplamBayan Bay

Erişim Sorunu

Evet 7 17,9 9 15,8 16 16,7

Fikrim Yok 16 41 24 42,1 40 41,7

Hayır 16 41 24 42,1 40 41,7

Toplam 39 100 57 100 96 100

Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sisteminde erişim sorununun cinsiyet ile ilişkisine

bakıldığında bayanların %18’i, bayların %16’sı evet; bayanların %41’ı bayların ise %42’si

fikrim yok yine bayanların %41’ı bayların da %42’si hayır demiştir.

Baylar ve bayanların birtakım özelliklerinden dolayı(teknolojiye yatkınlık) sistemde

sorun yaşamaları mevcut durumdur. Fakat tabloya bakıldığı taktirde sorunu en çok yaşayan

cinsiyet durumunun bayanlar beklenirken tam tersi bir durum söz konusudur. Bunun nedeni

ise ‘’fikrim yok’’ seçeneğini işaretleyenlerin kararları etkilediğidir.

3.10 A.Ü Açık Arşiv Sistemi Download Sorunu ve Cinsiyet İlişkisi

Her sistemde minimum oranda da olsa download sorunları yer almaktadır. Sorunları

en aza indirmek sistemin sorumluluğudur.

Atatürk Üniversitesi açık arşiv sisteminde download sorununun cinsiyet üzerine

dağılımında, baylar mı daha çok download sorunu yaşamakta yoksa bayanların mı sorun

yaşamakta olduğunun bulunması amacıyla yapılmıştır. Bununla ilişki veriler tablo 10’de

ortaya konulmuştur.

24

Tablo 10: A.Ü açık arşiv sisteminde download sorunu ve cinsiyet ilişkisi

Cinsiyet

ToplamBayan Bay

N % N % N %

Download Sorunu

Evet 8 20,5 10 17,5 18 18,8

Fikrim Yok 18 46,2 23 40,4 41 42,7

Hayır 13 33,3 24 42,1 37 38,5

Toplam 39 100 57 100 96 100

Tablo 10’a bakıldığı zaman evet cevabını verenlerin %20’i bayan, %17’si bay;

fikrim yok cevabını verenlerin %46’sı bayan %40’ı bay; hayır cevabını verenlerin %33’ü

bayan iken %42’si baydır.

Yapılan anket sorularına göre Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sisteminde az da olsa

download sorunları bulunmaktadır. Bu sorunlar en aza indirilerek memnuniyet kazanılmalıdır.

3.11 A.Ü Açık Arşiv Sistemi Dil Sorunları ve Cinsiyet İlişkisi

Dil, oluşturulmuş çalışmaların(makale, dergi vb. gibi) temel özelliğidir. Bu temel

özelliğin sorunlara dönüşmesi sistemi kullanılamaz hale getirebilir.

Atatürk Üniversitesi açık arşiv sisteminde dil sorunlarının cinsiyeti üzerine

dağılımında, bayanların mı daha çok dil sorunlarıyla karşılaştığı yoksa bayların daha çok mı

dil sorunlarıyla karşılaştığını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Konuya ilişkin veri tablo

11’de ortaya konulmuştur.

25

Tablo 11: A.Ü açık arşiv sisteminde dil sorunları ve cinsiyet ilişkisi

Cinsiyet

ToplamBayan Bay

N % N % N %

Dil Sorunu

Evet 1 2,6 4 7 5 5,2

Fikrim Yok 13 33,3 28 49 41 42,7

Hayır 25 64,1 25 43,9 50 52,1

Toplam 39 100 57 100 96 100

Yukarıda da belirtildiği gibi tablo 11’de Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi’

nde dil sorunları bulunmaktadır önermesi ile ilişkili olarak bayanların %2.5 ’i bayların %7’si

evet yanıtına istinaden, bayanların %33’si bayların %49’u fikrim yok cevabında mutabık

kılınmıştır. Hayır cevabını ise bayların %44’ü ve bayanların %64’ü yanıtlamıştır.

Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sisteminde ciddi anlamda bir dil sorunu

bulunmamaktadır. Bu kanıyı %52’lük bir dilim desteklemekle beraber %41’lik bir bölüm

fikrinin olmadığını aks ettirmiştir.

26

4. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER

4.1 Sonuç

Açık arşiv sistemi üniversiteler için olmazsa olmazlardan biridir. Üniversiteler açık

arşiv sistemleri ile birlikte personeline daha iyi hizmet sunmakta, onların gereksinimlerini

daha iyi karşılayabilmek için sürekli kendini güncel tutmalıdır.

Açık Arşiv sistemlerine gereken önem verildiğinde öğretim elemanları araştırma

çalışmalarında aradıkları bilgiye daha hızlı ve kolay ulaşıp farklı bakış açılarını ortaya

koyacaklardır.

Araştırmamızda şu sonuçlar elde edilmiştir;

- Atatürk Üniversitesi açık arşiv sistemi Atatürk Üniversitesi öğretim elemanlarının

çoğu tarafından bilinmemektedir hipotezi araştırma sonucunda doğruluğa kavuşmuştur.

- Atatürk Üniversitesi açık arşiv sistemi yeni oluşturulduğundan dolayı birk çok

sorunu beraberinde getirmektedir hipotezi araştırma kapsamı sonucunda doğruluğunun olduğu

saptanmıştır.

- Öğretim elemanlarının Atatürk Üniversitesi, Açık Arşiv Sistemine yabancı olması,

- Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi ile ilgili yapılan toplantılar ve seminerlere

öğretim elemanlarından katılanların sayıca az olması,

- Öğretim elemanlarının birçoğunun ilk olarak basılı kaynaklardan faydalanıyor

olması,

- Öğretim elemanlarının araştırmalarında ilk başvuru kaynağı olarak daha çok veri

tabanlarından yararlanması, açık arşiv sistemini tanımıyor olması,

- Web’den erişilebilir yayınların atıf oranı yüksektir.

- Atatürk Üniversitesi açık arşiv sisteminde teknolojik altyapı sorununun buluması

- Atatürk Üniversitesi açık arşivinin doğru, güvenilir üstveri bilgisi içermesi

- Mesleğe yeni başlayan öğretim elemanları elektronik kaynaklara başvuruyor iken,

meslekte deneyim kazanmış öğretim elemanları basılı kaynaklardan faydalanmaktadır.

- Öğretim elemanlarının Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemini tanımaması

27

- Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi yalın bir notasyona sahiptir.

- Sosyal bilimler alanı daha çok basılı kaynaklardan faydalanmaktadır.

4.2 Öneriler

Araştırmanın sonuçlarından elde edilen bulgulara göre yapılan öneriler şunlardır:

- Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemiyle ilgili yapılan toplantılar ve seminerlerde öğretim elemanları haberdar edilmelidir.

- Açık arşiv sistemi ile ilgili sorunlar çözüme kavuşturulmalıdır.

- Daha çok Sosyal Bilimler alanı tarafından kullanılan ve tercih edilen açık arşiv sistemi üniversitenin diğer alanları tarafından da sıkça kullanılması amacıyla teşvik edilmelidir.

- Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi kullanıcılara tanıtılmalıdır.

28

KAYNAKÇA

Acarbaş, N. (1991). Gazi Üniversitesi Merkez Kütüphanesi koleksiyon geliştirme politikası üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.

ANKOS, (2011). 01 Mayıs 2011 tarihinde http://acikerisim.ankos.gen.tr adresinden erişildi.

Atılgan, D. ve Keten, B. (2008). Açık Erişim Olgusu ve Ankara Üniversitesi. 20 Ocak 2011 tarihinde http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/12203/1/Ankara_Universitesi_Bildiri_d%C3%BCzeltilmis.pdf adresinden erişildi.

Aziz, A. (2008). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Nobel yayın dağıtım.

Ankara

Kayaoğlu, D. H.(2006). Açık erişim kavramı ve gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye için

anlamı. Türk Kütüphaneciliği, 20(1)

Ertürk, K. L. ve Küçük, M. E. (2010). Bilimsel bilginin görünürlüğü: Hacettepe Üniversitesi’

nde açık erişim farkındalığı. Türk Kütüphaneciliği, 24,1

Ertürk, K. L. ve Küçük, M. E. (2010). Kurumsal Açık Arşivlerin Etkin kullanımı: Türkiye’deki Bilimsel Elektronik Yayıncıların görüşleri. 20 Ocak 2011 tarihinde http://www.unak.org.tr/BilgiDunyasi/gorusler/2010/cilt11/sayi1/122-139.pdf adresinden ulaşıldı.

Karasözen, B. , Zan, B. U. ve Atılgan, D. (2010). Türkiye’ de açık erişim ve bazı ülkelerle karşılaştırılması. Türk Kütüphaneciliği, 24,2

Odabaş, H. (2008). Bilgi Yönetimi ve Yüksek Öğrenim Kurumlarında Kurumsal Açık Erişim. 20 Ocak 2011 tarihinde http://inet-tr.org.tr/inetconf13/kitap/odabas_inet08.pdf adresinden ulaşıldı.

Polat, C. (2006). Bilimsel Bilgiye Açık Erişim ve Kurumsal Açık Erişim Arşivleri. 20 Ocak 2011 tarihinde http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/9029/1/(Microsoft_Word_-_Bilimsel_Bilgiye_A.pdf adresinden ulaşıldı.

Polat, C. (2008). Bilimsel Bilgiye Açık Erişim ve Atatürk Üniversitesi Açık Arşivi Kurma Çalışmaları. 20 Ocak 2011 tarihinde http://kaynak.unak.org.tr/bildiri/unak06/u06-10.pdf adresinden ulaşıldı.

29

Tonta, Y. (2006). Açık erişim: Bilimsel iletişim ve sosyal bilimlerde süreli yayıncılık üzerine etkileri. (bildiri). 1. Ulusal Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık Kurultayı 2-3 Kasım 2006, Ankara

Yıldızeli, A. (2007). Küreselleşme sürecinde yayıncılık: Açık Erişim. 20 Ocak 2011 tarihinde http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum5/page45-52.pdf adresinden erişildi.

EK KAYNAKÇA

Kayaoğlu, H. D. (2004). ”Bilimsel iletişim sürecinde basılı dergiden elektronik dergiye

geçiş” Aysel Yontar Armağanı içinde.(37-65). yay.haz. Bekir Kemal Ataman ve

Mesut Yalvaç. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi.

Kayaoğlu, H. D. (2006). Açık Erişim Kavramı ve Gelişmekte Olan Bir Ülke Olarak Türkiye İçin Anlamı. 20 Ocak 2011 tarihinde http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/7517/1/hulyadilekmakale.pdf adresinden ulaşıldı.

Karasözen, B. , Zan, B. U. ve Atılgan, D. (2010). Türkiye’de Açık Erişim ve Bazı Ülkelerle Karşılaştırılma. 20 Ocak tarihinde http://tk.kutuphaneci.org.tr/index.php/tk/article/download/2200/4250 adresinden erişildi.

Karasözen, B. (2003). “Kurumsal Arşivler” Elektronik Gelişmeler Işığında Araştırma Kütüphaneleri Sempozyumu Bildirileri içinde (10-16). yay.haz. Fatih Rukancı [ve başkaları]. Ankara: Ankara Üniversitesi. Çevrimiçi elektronik adres: http://www.humanity.ankara.edu.tr//bilgibelge/bbyfiles /bulentkarasozen.doc .[29.04.2004 tarihinde erişildi].

Özel, N. (2005, 2-4 Şubat). Bilimsel yayınlara açık erişim: Bakış açıları.Akademik Bilişim’05’de sunulan bildiri.

Polat, C., Odabaş, H., Odabaş, Z.Y. (2008). Open access activities in Turkey and the Atatürk University Open Archive System. Sofia 2008: Globalization and the Management of Information Resources (international biennial conference series), November 12-14, 2008, Sofia. 12 Kasım 2008 tarihinde http://acikarsiv.atauni.edu.tr/fulltext/445. pdf adresinden erişildi.

Tonta, Y. (2005, 13-14 Ekim). Bilimsel bilgiye açık erişim. E-Dünyada bilgi Yönetimi: Bilimsel İletişim İçin Yeni Modeller Uluslar arası Konferansı, 2005, İstanbul. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-yeditepe. pdf adresinden erişildi.

TUBİTAK (2009). 21 Aralık 2009 tarihinde http://www.tubitak.gov.tr/ adresinden erişildi.

ULAKBİM (2009). 21 Aralık 2009 tarihinde http://www.ulakbim.gov.tr/ adresinden erişildi.

30

EK-1

Anket

Açık Erişim ve Açık Arşiv Sistemi Anket Formu

Değerli Hocam,

Bu anket Atatürk Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Dersi İçin hazırlanmıştır.

Anket açık erişim ve Atatürk Üniversitesi öğretim elemanlarının Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemine tutumlarını saptamak amacıyla yapılacaktır. Araştırmada katılımcıların kimlik verilerine yer verilmeyecektir.

Açık Erişim; bilimsel bilginin Internet aracıyla finansal, yasal ve teknik engeller

olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir,

taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü

yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olması olarak tanımlanmaktadır.

Anket formunu cevaplayarak vereceğiniz veriler araştırmamıza önemli katkılar sağlayacaktır.

İlgi ve desteğiniz için teşekkür ederiz.

ALİ CAN UÇAR

AYŞE BAYRAKTAR

YASEMİN HALICI

HASAN BASRİ SELÇUK

31

1. Cinsiyetiniz

1 Bayan 2 Bay

2. Yaşınız: ……..

3. Unvanınız

1 Arş. Gör. 2 Uzman/Okutman/Öğretim Görevlisi

3 Yrd. Doç. Dr. 4 Doç. Dr. 5 Prof. Dr.

4. Akademik faaliyet alanınız

1 Sosyal Bilimler 2 Fen Bilimleri 3 Sağlık Bilimleri

5. Araştırmalarınızda ilk olarak başvurduğunuz kaynaklar basılı kaynaklar mı yoksa elektronik kaynaklar mı ?

1 Basılı Kaynaklar 2 Elektronik Kaynaklar

6. Açık arşivler konusunda ne derece bilgi sahibisiniz?

1 Bilgi sahibi değilim 2 Kısmen Bilgi sahibiyim 3 Yeterince bilgi sahibiyim

7. Arama motorlarında akademik çalışmalarınız için tarama yaparken Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi’ne ilişkin bir sorunla karşılaştınız mı?

1 Evet 2 Hayır 3 Fikrim yok

32

8. Atatürk Üniversitesi’nde açık erişim uygulamaları ve sistemleri konusunda düzenlenen toplantılara katıldınız mı?

1 Evet 2 Hayır

9. Aşağıdaki ifadeleri önem derecesine göre tercih ediniz.

33

10. Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi ile ilgili tutumlarınızı derecelendiriniz.

34

Kesin

likle

Katı

lıyor

um

Katıl

ıyor

um

Kara

rsızı

m

Katıl

mıy

orum

Kesin

likle

Katı

lmıy

orum

1.Her eğitim kurumunun bir açık arşivi bulunmalıdır.

2. Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sistemi yararlıdır.

3. Açık Arşiv Sistemlerinin kullanımı ile ilgili eğitim seminerleri düzenlenmelidir.

4. Atatürk Üniversitesi Açık Arşivi Web ulaşımı karmaşık bir yapıya sahiptir.

5. Web’ den erişilebilir yayınların atıf alma oranı daha yüksek olmaktadır

6. Açık Arşiv Sistemi dergi fiyatlarındaki artışı dengelemektedir.

7. Atatürk Üniversitesi arşivi güvenilir, doğru, üst veri bilgisi sağlamaktadır.

Evet

Fikr

im y

ok

Hayı

r

1.Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sisteminde erişim sorunu yaşanmaktadır.

2. Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sisteminde Bilgi teknolojileri – altyapı sorunu yaşanmaktadır.

3. Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sisteminde Download sorunları bulunmaktadır.

4. Atatürk Üniversitesi Açık Arşiv Sisteminde dil sorunları bulunmaktadır.

35