PATER LINNEBANK

VAN NEDER-LANDSCHELETTEREN

GEDRUKT BIJ V. DELILLETE MALDEGHEM, IN 1907

tIR 65 DeR QUIMPIESUITGAVE

Met de post': 3,60 fr,

Voor ten minste G boeken s jaars ..

.), ~ .

.~ r DIT I5 DI

U IMPJE.SUITGAVE

K120NIJK 1907/ 1/'Iei . -

joris - KarelHursnulns, to 1'arijs .

trijd in 1 rankrijk, tus-schen druif en suikerheet .lle druif saint bet .jnni - It, Opening van

de vredesconferentie in denHaag en tweeds ontbindingvan de 1)ouma .Op 2k wordt list eerste lid

van Coremans' Vervlaam-aching der college ; gestemddoor liberalen en socialistenen ii katholieken, e n chugsna ii j iii levend begraven .2i-i juli . - lle histori-

sche week to Brugge . Inhid-(liging derZeehaven, GuldenFlies en Steekspel .Au u:tus . -- Stakende

dokkers te .lntwerpen hebbeneerlied voor pries Albreeht.1)e Franseben woolen to

Casablanca door de Moorenovervallen .September . - Koningin

\Vilheliuina en prinsHehdrikbezoeken Zeeinvseli -1'laan-deren .October . Gou(lgebrek in

Amerika . - lle banken be- .stormd . Zoo 'n « run » heeftook plaats to Kotterdam .November . - 1Z 1'ander-

linden legt zijn voorstel neertot 1'ervlaanisching van deItrusselselie reehtbanken .Steun van minister Renkin .1)ezeeviootder~ ereenigde

Staten duet een tocht in denStillen Oceaan .

1)eeeniber . - I)e Belgi-scbe liberalen vallen Congo-land a, f. 't Zal niet gaan iiu .

65e BOEKDERL .

VAN N[D[RLANDSCHE

LETTERIE3N

DOOR

PATBR LINNEBANK.

Bij V. DELILLE, MALDEC~I -!EM, 1907

VOORWOORD.

Deze opstellen op een na -- zijn verschenenin het Noord- Nederlandsche dagblad « Net Cen-trum. » Net is dus krantenwerk. Oeschreven metde bedoeling om ook het Katholieke Holland be-ter hekend to maken met de herleving der Vlaam-sche letteren .

Victor Delille meende dat ze nog nut kondendoen in de Vlaamsche kringen, waar het Cen-trum buitenblijft . En daarom worden ze flu op-gebundeld aangeboden aan de inteekenaars opde « Duimpjes-Uitgave. » Mogen ze weer iets b j-dragen tot geestelijke eenheid en wederzijdschewaardeering van Noord en Zuid .

Uden, Wijnmaand 1907 .

H. LINNEBANK .Kruisheer.

ALBRECHT RODENBACH .

l . Omdat Vlamingen menschen zijn met anderenooden en uitgroei van levee, zien wij bij henvele geschiedenissen, die in Holland toch nietwaar konden zijn . De katholieke studentenheel het wereldje van de Leuvensche en Gentschehoogescholen, van de colleges en seminarieszijn geordend en geregeld, net as ernstige bur-gers in een staatspartij . Ze staan afdeelingsge-wijze saamgebonden door het « Vlaamsch katho-liek Studentenverbond >, waarboven de leuze

Alles voor Vlaanderen ! Vlaanderen voor Chris-tus !

Ze hebben hue eigen tijdschrif ten : De Vlaam-sche Vlagge (bestaat al 31 jaar), De Student (25jaar), 't Daghet in den Oosten (20 jaar), OnsLevee (17 jaar), De Banier (11 jaar), Jong Dietsch-land (7 jaar), De Greene Linde (1 jaar), en, sledseen maand Vlaarnsche Arbeid. Zulke tijdschriftenspreiden kennis en waardeering van Vlaamschezaken in de knapenschap, houden aan de vuurtjes

van geestdrift in edele hartjes van studenten enzijn schooltjes van vleugelgymnastiek voor wa-gende beginnelingen in het schrijverswerk ; intus-schen, zorgen genegen oudere makkers, doordegelijke opstellen, dat van 't tijdblad stoere ster-kte uitsla. Hier volgt lets uit de algemeene in-houdslijst, die De Student aan zijn inteekenaarslaatst toezond

Taut- en letterkunde : De voorzetsels, zuivereuitspraak, Cornelis v. Kiel (Kiliaan) en zijn woor-denboek, Jan Boendale, Heinrich van Veldeken,Hemn van Aken, Albrecht Rodenbach, De Vlaam-sche taalstrijd vergeleken met den Magyaarschen,den Welschen, den Provencaalschen, den Rume-nischen, den lerschen en den Poolschen .

Vreemde taut- en letterkunde : Uit SehillersWillem Tell, lets uit Milton, De Edda, de Beowulf,de Faustsage, de taal der Gothen, Is het Waalscheene taal ?

Geschiedenis : Welke weldaden heeft Frankrijkons geleverd ? Hoe wilden de Fransche koningenover het geloof heerschen ? -- en zoo kunnenwe wel een halve kraut beschrijven met hoofdin-gen van opstellen over allemaal taken, die eenvlaamsch jongmensch in den zak client to hebbenwant ze kunnen hem to pas komen op zijn late-ren omgang door de wereld .

En als ge eens zien mocht, hoe daar de va-

cantles worden gevierd ! De vlag voorop, waarinhet Kruis en de Zwarte Leeuw op 't goudenveld, trekken ze, terwijl de muziek hen omspeelten de klokken hen overbeieren, met honderdendoor de straten hunner steden ter vergadering,zingend hun trotsche zangen van voorbije groot-heid, van zeker-komende pracht en van dolle leuteom den , springende-levenden hedenen dag. Danhooren ze spreken van Oud-Vlaanderen : Maerlant, Memlinc, van Eyck, Rubens, van Dyck,Breydel en de Coninck - al-stralende beeldenvan vrijheidszin, werklust of meesterschap ; zezien schemeren, in de verte, onderwijsgestiehtenwaar de leervakken aan de kinderen onderwezenworden in hun eigen taal, in hun moedertaal ;ze zien de landstaal in eere bij de rechtbank enin 's lands vergaderzaal, een academie vanVlaamsche kunstenaars, een funk Vlaamsch dag-blad, een Vlaamsche hoogeschool . . .. Nieuw-Vlaan-deren ! Herworden Vlaanderen l . . ..

We zien ze graag, die optochten, vergaderingenen tijdblaadjes van studenten . Jonkheid moet ide-alen hebben ; geef ze een schooner dan methonderden, door eigen voortreffelijkheid, to be-werken de hoogerbeuring van een omlaaggezaktyolk !

't is waar, knapenhanden zulln Vlaanderenniet hervormen ; vast zijn knapen de toekomst ;

6-

vast groeien uit hen de priestess, doctoren, ad-vocates, notarissen, die later invloed hebben doorstem, woord en voorbeeld ; en hoe dieper hetKatholiek en Vlaamsch geduwd is in die mannenhoe spoediger Vlaanderen weer recht zal staanmet zijn vies millioen menschen .Wij, Hollanders, moeten onze buurjongens niet

lastig vallen om hun leeuwenvlaggen, hun keten-gerammel, hun krijgsgeschreeuw. Er is voor heninderdaad een tijd geweest (op sommige plaatsennog ?) van krijg, van ketenen en van leeuwen-moed .Weten dat ge uw taal niet kept ; haar schoon-

heid slechts in de verte vermoeden uit een oudliedje, dat in uw ooren hangt ; bemerken, dat deleeraars, van wien ge het hebben meet, uw taalschandelijk onvoldoende onderwijzen en ook gijlater wezen zult onmondige Vlaming in uwVlaamsche land ; stamverwantschap voelen meteen antler klein land, waar de landstaalwordtgeeerd : voelen dat, met de taal, de eigenaardig-heid van uw land loslaat en veralgemeent in debeschaving, in de kunst van 't groote land in 'twiden, met andere afkomst, zeden en geschiede-nis en . . . . vreemd . . .. vreemd ; ondervinden, dat dui-zenden van dies ondergang niets snappen, of eronverschillig voor zijn - en dan zijn makkerswakker makes door 'n woesten schreeuw en dan

-- 7

durven, durven en doen, desnoods alleen . . .. enstraf lijden en achteruitgezet worden en de cata-comben ingeduwd worden en na den straftijdweer durven en doen . . . . worden uit zulke toe-standen niet heel natuurlijk de vechtende beeldenen teekenen geboren : de Leeuw met zijn schud-dende maven en zijn reuzenklauwen, de Franschedwingeland en de kruipende Vlaming, de vlam-mende oogen, de sidderende vuisten, het kokendebloed, de slavernij en de zegeschreeuw ?

't Is een dertig jaar geleden dat er niets be-stond bij de Vlaamsche studenten ; geen gilden,geen tijdschriften, geen zelfbewustheid, geen ka-rakterlijkheid, geen geestdrift, geen geloof aan hetVlaamsche ideaal : Vlaanderen Vlaamsch !

0 twi ! geheel het landzoodanig van der vaadren ziel en aard ont-

[aardde,dat niets in Vlaandren Vlaamsch bleef dan de

[onteerde oude aarde,en 't kind met boete er boet een woord der

[moedertaal . 1 }

Ze werkte en roerde wel, de Vlaamschheid, inenkelen verdoken ; maar ze durfde niet komen inden klaren dag voor de heeren en de meesters,maar er ontbrak iemand, een buitengewoon iemandeen kerelskind, een krachtigaard, veel grooter dande anderen, met helderen kop, met adellijk hart,

8

met harde handen en durvende oogen, die henverstevigen zou, die voorzien, voordenken envoordoen zou ; een junkman, die de meesters toteerbiediging dwong van zijn blanke bedoelingenen zijn machtig pogen ; een zanger die de wen-schen, de plichten, de rechten en de pijnen zijnermakkers bezingen kon ; een Roelant, die denstorm zou luiden over heel Vlaanderland -- enflu ben ik gekomen aan Albrecht Rodenbach, hetKerelskind, den Bard, den Roelant der Vlaamscheknapenschap .

2. Albrecht Rodenbacht werd geboren to Roe-selare in 1856. Hij werd leerling van Hugo Ver-riest aan het Seminarie van zijn geboortestad, entrok later naar de hoogeschool van Leuven . Naeen tweejarig ziekzijn stierf hij in zijn vier-en-twintigste levensjaar . 't [s ontzettend, wat krachter uit dien knaap is losgebroken, ontzettend watcue jongensarmen voor Vlaanderen hebben gedaan .Dit is zijn grootste verdienste : hij heeft deVlaamsche beweging binnengebracht in de Room-sche Colleges en Seminaries ; hij heeft heel dejonglingschap aan het werk genet om zich tohervormen, to hervlaamschen. De Gilden, de Bon-den, de Kamers die hij stichtte, bezielde hij metzijn alles doorstralende, alles doorsprietelende,alles overstroomende leven .

AI geheel ttet t;tudentendiet van Vlaanderen

9

roerde ; in alle geesten straalde, in alle hertenzona,diertaam :Albrecht Rodenbach .

« Kwamen de knapen ergens to gaar, een naamweerklonk : Rodenbach .

R o d e n back, de twintigjarige student, wasin Vlaanderen een licht geworden, een vuur, eenemacht, eene hoop, eene toekomst » 2) Er is meer .

Dr. B u rg e r s d ij k had jaren geleden een ver-taling bezorgd scan Aeschylos' Prometheus ;K 1 o o s besprak haar in «Veertien jaar LiteratuurGeschiedenis 3) » en zei op 't einde : niettegen-staande de vlekjes die er nu nog aan kleven isDr. B's Prometheus een hoogst verdienstelijk

werk. » Welnu. In de Februari aflevering van deXX° eeuw 4) legt dr . B o eke n de vertaling vanBurgersdijk neven die van Rodenbach en hij wijstop vijf plaatsen die Rodenbach < krachtiber, »« fijner getoetst », « met meer de lichthekl vanhet origineel », « juister » heeft weergegevendan dr. Burgersdijk . Er is nog meer. Hij heefteen spel gedicht in vijf bedrijven « Gudrun »de onovertroffene, de onevenaarde Gudrun 5)

hij vulde twee bundels met gedichten, waaruitdr. Aleida Nijland een bloemlezinkje gehaald heeft,dat ons helpen zal om van Rodenbach's dichter-schap nog iets to zeggen .

't Is goed dat van de strijd- ende vierliedjes

-- 10

weinig staat opgenomen in lit boekje ; wel be-lichten joist die 't beste Rodenbach's populariteiten zijn Vlaamsche beweging ; maar ze zijn veelto lu:druchtig dan dat wij, stifle menschen metonze kalme zielen in onze vreedzamer sferen, zewaardeeren konden. Toch hooren wij het ver-kloekende, want verfierende « Lied der Knapen-schap 6) Langzaam wil ze gezegd worden de-ze dagorde van planvasten veldheer ; kort, klaar,krachtig ; overtuiging, beslistheid, geestdrift ; vuuren vlam. Langzaam moet men ze roepen, in deopen lucht, voor het front ; met stentorstem, mettivat rust na haast iederen regel ; en den degenten hemel, plechtig, bij dieper laatste woorden

Ja, Knapen, 't hoof d omhoog,onze oude vane omhoog,de zielen hoog !'t Verleden leef t yin ons,het heden hoopt op ons,de toekornst straalt voor onsCod zij met ons !

Wen rondom onze vaande hoile trommels slaan,wij, Knapen, gaan ;haar eeuwenoud gemoed,vol heugnis vroed en zoet,herkwikt de stele, en groetden jongen stoet.

In onze breinetl gonst,in onze herten bonstde kunde en konsteens zijn wij 't hoog gedacht,gezang en scheppingskracht,'s Lands Weer en Pracht en Machten Ordewacht .

En daarom jong en rapvooruit met mannenstap,o Knapenschap,Spijts loeiend stormgebots,vol kalmen yr man trots,vast Tangs de waarheidrotsbij d'hulpe Gods!

Als een vreemde hebben zijne makkers hemwel dikwijls bezien, wanneer hij in hun middenstond -- knaap-met-grijze-woorden, en ze zichvoelden overgieten met macht en adeldom, die in't eigen binnenste wel zoetjes wroetelde en hoop-te, dock wien ze geen uitweg wisten to geven,geen schoone vermonding . En daar vielen deslagwoorden uit den jongen profetenmond zwaaren rakend

Zoo leef dan, Jongeling, en onweerstaanbaarvervoere u Drift tot levenswerkzaamheid,door lenteweder, zomergloed en winterstorm,door zonnewonne, manesehing 7) en duisternisse.ter rustelooze werkzaamheid . Maar steeds

beheersche Waarheid, in bet vroedend voorhoofdgerust en kalm gedregen~ 8) Drift en Daad .Zoo zing dan, Jongeling, daar gij Jongeling zijt,en, wijl rondom u woelt de bonte wereld,sta recht in 't midden met wijd open oog,aanhoor wat elke wind u medebrengt,en dicht, weerspieglend en weerklingend .

En storremt zee en hemel rondom u,Zing mee. En woedt rond u de wilde slag,Kamp merle en sla den bardit 9) in den wind .En jaagt u Drift, zijn woord is 't klingend liedgezongen wen uw ziel aan 't wagen 10) gaat,gelijk de zee wen 't in haar gronden ziedt.Begeestre 't lied de werkzaamheid uws levees,ja; zing en dicht, van wonne en wee en woede,van liefae en haat ; ja zing en dicht maar steedsbeheersche Waarheid, in het vroedend voorhoof dgerust en kaim gedregen, Dicht en Zang,

Voedend zijn zoo'n verzen, voedend ais koste-lijk vleesch voor jongelingenkarakters . Zelfs som-ber-dagen kunnen dezen edeljonkman geen knauwgeven

K Sombre wolken door mijn ziel ook zweven,nevelig betrekt mijn zonneglans .

Houd a sterk, o jongeling, dat is 't levee .Weze uw droef held lijk uw vreugd eens mans .

Voor botten van uitloopende genialiteit hebbemen to houden : De Zwane, Die Beker Der Wal-

13

kuren Rid, Koning Freier en vooral Moses ver-lost. Dat is schoon, klassiek-schoon . Rustig, blankeenvoudig als 'n stuk Virgilius . Verzichtbaardewerkelijkheid . leder woord is genomen in zijneerste beteekenis . Gees overdrachtelijkheid. Dewoorden hebben gees andere beeldende krachf,clan hun eigene, hun natuurlijke Taalplastiek, dielevende wezens bij u zet, dat ge zien kunt huitmajesteit en bewegelijkheid, hun huiveren e .huppelen, hun blijdschap en vreeze . - Net, wadeen mooi morgenvroegte in Thebe, stall detEgyptische keizers .

E~ Een hianke schare daalde tangs een grijze steelverlatend het paleis des Faraos .

[nen trap,Het wares bruise maagden van 't gezengde Egip~

[tenland,met groot zwart oog vol helle vonkelingen,met gouden ring aan de ooren en den arm in

[gouden banden,in vlottend blank gewaad de lenden sluitend,en met een gouden band rondom de blanke hui-

[ken 11) bovende zwarte lokken waar het windje in speelde .En vlijtig zwierig daa den zij, at klappen 12) en

fat lathesen huivren van den frisschen morgenwind,de frappes of en Nilwaarts, tangs de . ruisehende

fhooge palmen,En diep en breed daar lag de laeitige stroom. »

De heilige Ibis-vogel vloog er over en weer enin de verte zag je de pyramiden, de grafzerkber-gen, der Pharaos .

« Maar zie » zei een der maagden, en zij wees[naar 't glimmend water,

daar drijft zoo klein een schuitje op de baren .Wat mag dat zijn ? » En road haar kwam de

/heele scbaar g etroppeld, /3)en allen keken waar de maged wees .en verwonderend herhaalde zij : « Wat mag dat

[zijn ? » Doch naderen nader kwam hot schuitjen toegedreven,en angstig volgde hot hun bilk, vol kommer of hotzen haapren aan de board der eilandjes. /niet

Aan een der maagden wordt door Farao'sdochter geboden hot water in to gaan

En op den groenen oever viol hot blank gewaad,fen hu vrend,

daar sprang z ?j, en bet water plonsde laiden rimpelde in feet rondo wijd, en 't moor in baren

/slaande,met vlottend' Karen zwom de bruine maagd .

Het korfje dreef ze voo zich nit ; 't kwam na-der al, op eons

riep de keizerlijke dochtervan op den oever, « 't ligt een kindjen in !

En in haar bliJdschap dansle zij en klakte /rare/haiidcii,

w 15 '-"

'n al de maagden klakten hunne handenen juichten achter : « Ja voorwaar, het ligt een

/kindjen in ! »

Wiens gevoeligheid voor verzenschoon ietwatontwikkeld is, zal de gecursiveerde regels kunnendoorgenieten .Rodenbach was een buitengewoon man : omdat

hij de Vlaamsche beweging bracht in de Katho-lieke studenten ; omdat hij voor zijne makkerszong van rijpe wijsheid , omdat hij verzen heef tgeschreven als 'n kunstenaar uit de fijnste tijden .

Uden, Slachtmaand, 1905 .

1) Bloemlezing uit de Gedichten van Albrecht Rodenbach .L . .1 . `Teen, Amsterdam bladz. G7 .

?) I~ugo Verriest, inleiding ter gemelde Bloemlezing bladz .34 .

3) l erste deel, bladz . X594) 190i .5) llugo Verriest in genocmde voorrede, bladz. 30 .(~) Wijze : God save the Queen .i) Maneschijn .~i Gedragen .9) Krijgszang .10) Schudden .11) Vroeger : een mantel, die aan ecn kap op het hoofd

hangt .12) Praten .13) C,ich vergaderen .

STUN STREUVELS .

Mijn vriend, de bakker op den hoek is eenblijde vent. Hij is zwaar getrouwd en al zijn ge-weld moet hij geven aan het verkneden van zijnnatte rogge en tarwe ; toch fluit hij, als eeri ker-misvogel, deuntjes van mallemolen, Marialiedjes,stukken van Credo en Gloria, in bonte potpourri,door de stikheete bakkerij .

Hij is goed op zijn goc sdienst -- Janusiederen Zondag trouw naar de late kerk en zelfs,in den Sinterklaastijd, 's morgens bij het opstaanvijf Onze Vaders en Weesgegroeten met z'n stijveknieen op de mat van den stoel aan z'n bedstee,en 'n eenregelige opoffering van al zijn nietigdagelijksche gedoetje aan Onzen Lieven Heer,net gelijk moeder 'm dat vroeger geleerd heeft .Zijn heelen dag is het verder heffen en sjouwen ;zit het brood in den oven, dan komt hij 'ii oo-genblik in de huiskamer wat luisteren naar zijnvertellende vrouw, wat blieken fegen z'n driekleuters, haast even oud, even groot en even wijs,

-- 17

of wat lezen in Net Centrurn of Den Brave. Alshij het geveegd kan krijgen, is hij om zeven uur's avonds uitgeploeterd . Er wordt gewasschen,gekamd, opgeknapt en Janus zet uit naar denGouden Leeuw of naar « Het Zwaantje ~,

om pinteri bier to drinken en met de kaarten tospelen .

Klokslag van tienen komt hij thuis, bidt eenpaar minuten en gaat naar boven, uitspannenen slapen . Dat is de gewone loop van Januszijn dag. Maar wat voor bizonder katho-lieke is flu zichtbaar aan drie-vierde van 't werkenvan dew katholiek ? Heeft dat niet 't zelfdeuiterlijk ale dat van een braven andersdenkende ?lk kan er geen verschil in zien met al m'n 00-gen. En moet flu een schrijver, om ale katholiekschrijver door to kunnen gaan, opteekenen hetweinige wezenlijk-katholieke dat hij ziet aan men-schen ? Iemand, die er slag van heeft en lust erinom strevende Roomsche menschen -- en dikwijisgodsriiensti maar half-ontwikkelde - uit tobeelden tusschen hun morgen- en avondgebed,telt die niet mee bij de katholieke kunstenaars ?'t is ongelukkig voor landschapschilders en die-renschilders ! Er zijn dichters van 't grootsche,'t aanbiddelijke, 't hemelsche, 't goddelijke vanonzen eeredienst in blanke, knielende woorden ;dichters van den argeloozen aard van katholieke

Betuwers ; mag flu een Roomsche kunstenaarfilet aan 't teekenen gaan van de ruwe, grove,harde wezens van Vlaamsche boeren en boerin-nen, « knechtejongens > en « meisekinders >, vant' handelen en wandelen flier eenvoudigen vandiepe, dock half-ontwikkelde, dock maar soms-zichtbare Roomschheid ? Mogen zijn zonnigstezinnen niet vertellen van het landsche werh en 'tlandsche spel, tot nuttige leering en blij vermaak,mits er geen kiappen vallen op de groote christe-lijke verboden van de slechte praat en de erger-nis ? Vondel, de grootste katholieke kunstenaar,schreef niet enkel van Gods « Kruysbergh > enGods « Altaergeheimenissen >>, ook beekzangen,minnedeunen en bruiloftsdichten ; gelukkig,,medunkt, de mensch van zulke volwassenheid, flathij den geheelen Vondel kan verdragen, flat hijop zijn tijd vermaak heeft van Huybers, BromAlbertine Smulders, Stijn Streuvels, gelijk hij opzijn tijd houdt van bidden, werken, of wat an-tlers .

Stijn Streuvels is de deknaam van Frank Lateur,die in 1871 geboren werd to Heule, in West-Vlaanderen. Zijne moeder is een zuster van Gui-do Gezelle. Hij is lang bakker geweest to Avel-ghem en renteniert thans to lngoyghem, het dorpvan Hugo Verriest. Zijn werk is to groot flanflat bet in een opstelletje kan besproken worden

Lenteleven, Zbmerland, Zonnetij, Doodendans,Langs de 1 egen, Dagen, . Minnehandel en Open-lucht In zijn oudste boek komen beschrijvin-gen, waar menschen van eer en deugd niet naarkijken kunnen, terwijl oak nit latere schetsen grij-pende handers*steken van boe noodlot . Streuvelshoudt van vrijende jongens en meisjes op 't fris-sche land ; daarom moeten jongelui in den gloeitijdder hartstochten voorzichtig zijn met hem . Zijn« Openlucht >> is rein, versch en versterkend als't opschrift .

't Is een bundel van vijf verhalen, waarin 'tkleine leventje ligt to krimpen van stifle pijn ofto spartelen van onschuldig genot op den gezon-den bodem van Vlaanderen . Ter nadere kennis-making vatten wij 't eerste : « Zonder dak > . 'tIs het vreeselijk gebeuren van 't afbranden vaneen daggelderke, tevreden met zijn huisje, zijnvrouw en zijn kinderen. Lowie had na fang sparenen wroeten zijn Broom zien levers : een toom kippers,een hok met konijnen, een geit -- zijn eigendom .Hij was er gelukig mee en iedere morgenvroegte,terwijl Wieze, de vrouw, boterhammen sneed,stond hij to studeeren en to genieten bij dedrukke bende van zijn beesten . Eens ging Lowie

gelijk alle uchtenden, over 't zelfde wegelingI} naar zijn werk, maar 't Been hij nog nooit endeed en' nil niet laten kon -- aan den draai van

20

de elshage keerde hij zich om en bekeek zijnhuizeke en lijk hij heel 't gedoen daar staan zagin 't opene veld ; de witte gevel en 't stroodaken een hoekje van 't hennekot en 't geitenstalletjeen 't lochtingsje 2) bachten en binnen de groe-ne hage onder den perelaar . 't Scheen hem eenklein boerderijtje waar niets aan to fort en was .'t Scheen hem zoo lief en zoo net en hij voeldeer een deugd bij er naar to kijken en hij was erzoo preusch 3) omdat 't zijne was, dat.., en Wie-ze zijn vrouw, en de vier bemels van jongens

heel dat nestje, zoo innig omheind, dat waszijn weelde en zijn rijkdom . Hij was elde bagsvan, hij won er 't geld en 't bestaan voor, hijwas er aan vast en dat aan hem, hij voelde't nu zoo goed. En 't geen zijn geluk nogverbreedde -- het andere dat hij evengoed ge-voelde maar niet uitspreken kon of in woordenverbeelden -- 't was de blijheid van dien schoo-ner zomeruchtend, de vcedige lucht die over hetland hing en over de huizen van . heel het ge-buurte, de menschen die leefden lijk hij in diespottelooze 4) ruimte zonder vlek of lets van onrustof vrees of dreiging : de schoone eengang van aldie samenlevende dingen, die uit de eerde schietenin eigen voldoening en schoonheid .

En hetgeen hij daar onder de oogen hadwas de weerspiegeling van zijn eigen binnenstegemoed : de voldane gerustheid zonder verlangenhet vredig ontwaken van een gewonen dag inzonnige en stifle tevredenheid (blz . 7 -- 8) .

Dat kunt ge dikwijls merken bij Streuvels

-21

boeren zijn van het land, als boomen en koeien .Een boer lijkt een bewegende boom met ver-stand enz. in zijn kruin . Versta dit niet pantheIs-tisch : alsof buitenlui met paarden, ploegen enkorenvelden deelen waren van het groote geheelnatuur. Doch er bestaat wel degelijk nau w ver-band tusschen mensch en land. Kijk eens naarde keurende, koopende en pronkende boerinnenop de Zaterdagsche Oudegracht in de stall vanUitert. Schijnbaar op hun gemak - zijn zij ervreemd, hooren zij niet in die prachtige winkels,op die schreeuwende straten .Aan de wringtob, onder de koe of aan den

haard. Hoe meer samenklank er geluidt van atwat landelijkheid is - vet vee in malsche weiden,blozende gezichten in een rijke hofstee - desto schooner wordt het heele landschap. Diensamenklank in volte of magerte zoekt Stijn Streu-vels ; en heeft hij ze gevat, dan springen zijnwoorden in luchtige rondedansen, of zijn zinnenspuiten statig omhoog als kiare waterstralen inde zon en we tasten dat zeldene : stralendenatuurkrachten, eerlijk menschenleven en eendichterziel ooengeurend bij dat eenvoudigeschoon .

2. Dat kon ik niet denken, dat Streuvels degeweldige van de laaiende zon, de rotsige wolken,de dampende aarde, de aartskerels, de wroetende,

22 --

wrochtende, beulende boeren kop lead in 'n zor-gend min wijfke en spelende kinderen

Wieze's beste stonde van den dag dat wasals de jongens begonnen to poeren 5) en geruchteto maken en to knijzen 6) in ongeduld om tomogert opstaan . Dan hief zij 't een achter 't an-tler nit zijn bedde of uit de wieg, met een smok7) van haar lippen op hun beslapen wezentjesloste ze haar liefde en dan zocht ze baaitjes 8)en broekjes uit den hoop en, al tierende en roe-pende, gerochten 9) de mooschpleuten in de klee-ren . Dat was een wroeteling van armen enbeentjes, een zoeken en schoffelen op en rondbet bedde in die vautekamer 10) en uit alley kelenging het gepiep en gezang als nit een ontwa-kend vogelnest . Tot dat effenaan een die gezeilden gereed was, op de beenen sprong en naartafel liep waar de boterhammen gereed lagers .Wieze had er heel wat werk mede en 't wasal ver in den voormiddag eer ze 't huffs karat enklaar kreeg en aan haar eigen bezigheid konvoortdoen . Terwijl zaten de jongens dan al lustigto ronsen ii) en to mooschen 12) voor de deur in't zand van de straat en hoopen en mokken 13)to maken en oevers en dammen en om de leuteto volledigen, haalden zij er in den duik 14)ook nog een pintje water bij en dan 'konden zijmetsen 15) en moortel 16) maken en mooze 17)zoodat, tegen ze 's noens 18) weer onder moe-ders oog aan tafel kwamen, er niets meer vande verschheid van den morgen to zien of tospeuren was. Ze geleeken geirnde 19) veemollen

--- 23 --ecrdratkm of omzicncie moordenaarkes dp beut-werk verricht hebben, bepla Ct en bespett id enbemorsd wares ze tot over de kop .

Moeder gaf er den cooed bij op, ze k!eef weleens ; maar ze berustte op 't lest in 't cnver-mijdelijke. Ze moest op een rnorgen naar '' dorptoe om winkelwaar en gaf haar oudste neiskelast over de jongens en de deur. De lei i'iderenhoorden 't moeder zeggen eiti ze

bezagen elkander, blij en be~vust van hun, nver-wachte, grenzelooze vrijheid ; in hun oog stalede belofte dat zit t gewonntne kostelijk lngenverdoen . Ze hadden 't huffs alleen ; wat ~udenze 't leutigst vinden ? Ze bedachten *ii .. . 'tKleintje zat onmondig nog in zits kakstoel je entelde niet mee, ze moesten maar zorgen at 'tstil bleef en niet bleette. liejje, de oudste l hech-tejongen, had het eerst gevo,nden en hij ve eldehet als een belangend geh im en zits pgenzochten al, terwijl hit het vermondde, na i denverwachten bijval .

We gaan in moeders bedde sjeeze 20) spelen !Ik ben koetsier, gij zijt de knecht, Nardje . . . 4zijt vrouw Miechels en heur dochter die uit izei hij en de jongen wees nair de twee m

en we gaan al 't hoope uitrjjden naar de ker-misse !

Zonder dralen of moesjes niaken stormde zijin vaders slaapkamer en besOrongen het gji oote

gitden,.sjes .ard'e

- 24

bedde. De taken en dekens gooiden zij op dengrond, de twee oorkussens legden zij op denscherpen boord van de sponde, die moest die-nen tot bok voor de koetsiers en de stroozakkeerden zij dubbel, daarop Leentje en Marietjemoesten zitten en vrouw Miechels verbeeldenWietje knoopte dan een dubbel touw aan denappel 21) der kastdeur en gebruikte 't eene alsleizeel en 't andere als peerd en, juu ! hij zat alnevens Nardje op den bok en 't gespan was ingang ! -- Gij moet u achterover hellen tegen desponde en u pront houden ! gebood de koetsieraan de damen, en als we op 't dorp toekomenmoet Nardje eraf om u uit to laten !

Ja, maar aan den Aosthoorn, moeten we ookne keer staan om een pintje to pakken ! » stepNardje voor.

De huizen en heel 't gerei 23) van de straatzagen ze beeldelijk voorbtj schuiven als van opeen warachtige koetse die rijdt dat de speeken 24)zoeven . Wietje snokte 25) en tierde op de peer-den. Wartje stampte met de hielen tegen desponden om geruchte to maken ; de meisjes jutbelden van 't plezier om alzoo to rijden in eenzachte sjees en ze wipten om het wagen 26) vande veeren na to doen . De ruiters mieken 27)zooveel halten en stapten uit aan al de herbergen,waar 't hun lustte en Wietje zei dat hij dronkenwas ; hij snokte aan de peerden die ook al zotstonden en wilden eerselen 28) en 't spel scheid-de uit met een zwaren bops van de groote kleer-kas, die ze in 't geweld met het touw op hunkop neertrokken . Ze verschoten er bij alsof het

-- 25 -

huffs was ingevallen en alle vier moesten ze ste-ken en schooren 29) om 't houten getuig weerop de vier pooten to krijgen . Van de pijn aanhun knieen en aan hun kop gebaarden 30) Wiet-~e noch Nardje, want er waxen nog veel antlerspelen to doen in heel het huffs .

Schommelen ! en de jongens vlogen alien deladder op naar den zolder.

't Oudste meisje, Leentje, uit gewoonte, in haarbezorgdheid ging nog eens bij haar klein zuster-ken en paaide 't met een hanepluimpken en deedhet lachen dat 't hudste 31) in zijn stoelken . Endan mocht ze ook achter naar den zolder . Hetkoord dat aan de hanebalken vastgemaakt moetworden en schommel zal wezen, is niet to vinden ;'t is to donkey op den zolder. En de lliciferspotwordt van beneden gehaald en is er gauw enwordt benuttigd . Nardje vond het gezelliger metde lucifers to spelen, streek ze aan, een voor eenen als 't houtje tot tegen zijn vingers was opge-brand, had hij nog 't plezier om 't vunzend 32)topke to doen pinken 33) met erop to blazen endat draaide hij dan rond tenden 34) zijn arm enschreef alzoo gouden letters en kronkels in dedonkerte.

En dan, eer 't iemand gezien had of wist hoehet kwam, stond het stroodak met een rookplofin brande. 't Was als een plotse zonnesching 35)op den zolder, kiaar als buiten, met een knette-ring en dikke rookwolk, warm en stikkend .

Linnebank

Dc jongens hc:tc:n ecrr luidcn krcct en spron ;ennaar het zoldergat, robbelden 36) en vielen over-een van de ladder en stormden ;al roepend naarbuiten en 't land op, zonder to durven omme-kijken .

Brand ! Brand ! ging de eenbarmlijke schreeuwvan overal herhaald en weergalmend over 't veldals een vervaarlijke noodkreet. Al de menschenlieten hun aim 37) vallen, alle werk was uit enelk liep wat hij IoQpen kon tot bij de rampe .

We hebben Streuvels' eigene natuurschouwinggezien en zijn handigheid om klein grut to be-schrijven ! Nog antler schoons zal u getoogd wor-den, zelfs dit eerste schetsje bergt nog wat inzijn verder, verloop ; ik moet het echter tot eenvolgenden keer bewaren ; 't is zonde om eenopstel van Stijn Streuvels gauw-gauw of to raffelen .

Er is veel letterlijk aangehaald . Zouden demeeste lezers daar niet meer aan hebben dan aaneen wijsgeerige beschouwing - beknopt en al-licht vaag -- over een boek dat zij niet hadden,noch om zulke bespreking zouden aanschaffen ?Nu is de eenvoudige Viaming zelf vooral aan 'twoord geweest ; we kennen nu zijn stem en ge-baren. 0, ik wou, dat er iedere week in dit dagbladeen heel verhaal kon staan van een Kerel uit 'tland der Vlamingen !

't Is zeker dat Stijn Streuvels flu voor honder-

den oogen gekomen is die nooit een haar hebbengezien van Vlaanderens grootsten kunstenaar, vanden Gezelle van het Vlaamsche proza . Mochtenvele geestelijk-volgroeiden van Holland deze kunstwillen bezien van « Openlucht » ; ze is kinderlijkrein, als feestbrood versch, als kleigrond vet, alslenteschijn warm -- en ze is Nederlandsche taalvan vreemde smetten vrij .

Uden, Kerstmaand 1905

I 1 wegje ; 2) moestuintje ; 3) trotsch ; 4) vlekkeloos ; 5)poeren-porren ; 6) dwingen (knie~cn) ; i) zoen ; S) rokjcs ; 0)g raakten ; 10) opk~~mcr ; 11) draaicn ; 12) morsen ; 13~ geu-len ; 14) stillekes ; 15) metselen ; 16) kalk ; 17) slijk ; 18) 'sIniddag ; 19) louter ; 20) sje~s-hooge tiibur~ ; 21) knop ; 22)kisel ; 23) de rakes ; 24) spaken : 25) rukte ; 26) wiegcn : 27)maakten ; 28 terugwiiken ; 29) schragen ; 30) laten blijken ;31) door elkaar schudden ; 32) gloeiend ; 33) tintelen ; 34) aan't uitunde ; 35) zonneschijn ; 36) ro'den ; 37) gereedschap .

11 .

0, de ruimten van mijn schoone land ! Dezee, de urenverre zomeravondzee - in Westen-rijk een stall van vuur, met paarden en purperenpoorten, huizen en torens, met gouden pleinen,-- zie de lange gelederen der ruiters van oranje,

28 -

de wiegende lijven op haastige rossen met hob-belende affuiten. We sporen weg van de zee,midden door Holland's diepe weiden met badendvee ; wine schapen verkoopen er ~pringendesnakerijen ; gekke kalveren dollen er doorheen,op en neer, in galop, staart omhoog, recht, alseen vlaggestok ! We varen met een wagentjedoor de streek der eeuwige beuken - stijvepronkers niet hun grove, donkere punthoedenvan dikgespierd blad, waarop de vogelgilden hunteerdag vieren. Kom, kom - nu over den blan-ken zandweg, tangs de magere dennen naar deBrabantsche hei ; weer een zee ! Ziet ge, verre,ginds en daar en daar die spitsen ? Dat zijn mas-ten van oorlogsschepen en koopvaardijers ; endichterbij, dat langzame getrek van boer en Wa-

gers ? dat is een visscherspink ; de diepe rimpelsvan den grond - 't zijn de golven ; ziet ge dewitte schelpjes op ons strand en voelt ge denfrisschen wind uit het Oosten ? Holland, mooi-land, min land, oneindigheid van weien, zee enhei .En toch - we worden 't moe altijd in verten

to staren ; we willen bij de menschen zijn : hunspel - daar springt en wringt een bewaarschooldoor 't nauwe poortje - hun praat, hun gang,hun werk : we willen raden naar hun hartstoch-tjes aan hun donkere, oogen, aan ' hun bewegen-

de gelaten ; we verlangeii naar den lossen dapsof den bezadigden bang Ii~inner woorden, naarde verscheidenheid van 'karakters, naar de afwis-seling in een karakter van rijkelui, van geleerden,van burgers, van werklie, van boeren, mannenvrouwen en kinderen . Maar ik kan altes nietmeemaken in de wereld. Gelukkig dat er kunste=naars zijn, die alie bedrijven van het menschelijklevee laten afspelen op mijn kamer, zoo oprechten handig, dat ik in stilte en eenzaamheid mede-lijd of medeverheug om 't wet erg onwel vanhuiskamer , straat en veil .Styn Streuvels is glad en gul in 't geven van

natuur ; wat moet hij in de openlucht gestaanhebben -- allergeduldigst en allerdikwijlst -- omde natuurverschijnselen to zien en to ondergaandat hij zijn getallooze zonsopkomsten en zonson-dergangen b.v. zoo verschillend, kieurig, smaakvolen naar den aard kleeden kon .

Doch dat eeuwige turen op de natuur zou onsvermoeien, liet Streuvels er geen menschen indenken, spreken, gebaren en werken. En het zijnechte menschen met harten in hue lijven, metgezonde zenuwen in de leden en gezond bloed .Qok de menschen kept hij van buiten en zegt zevoor ons op. 't Verlangend meisjeshart, kinderma-nieren, huisvrouwgevoel en boerendoening - 'theeft at voor hem getegen, baar en open .

--30-

De menschenkennis van Streuvels kunnen webeoordeelen uit het laatste gedeelte van hetschetsje Zonder Dak, » dat wij den vorigenkeer ten halve lieten liggen .

't Is een druk tooneeltje ; er is brand, brandontstaan in het huisje van den overtevreden Lo-Wie ; let op de goedwillende dock vernielendereddingsbui der buren ; op de blijdschap vanWieze bij het geredde kind, terwijl haar huisjeto verbranden staat ; haar verwiideren bij hetmissen van haar andere jongens, en haar zottevreugd als zij ook die gered ziet ; dan haar op-komende droefheid om het doodvlammend geluk,haar zelfverwijt ; [mar angst om Lowie. En komtdie bij den brand -- zij toont hem 't eerst haarjongens, haar blijheid, dan meeweenend om deramp en eindelijk kapotten vent makend met haarwoorden van sterken cooed ~- is zoo niet demoeder, minuend haar kinderen bovenal -- isdat niet de vrouw, wezen van het oogenblik, felveranderlijk vallend van 't eene uiterste in 't an-dere - dubbel lijdende, maar op het eind desterkste en de taaiste ? 't Huisje stond dus inbrand

't Aanzien en had niets vervaarlijks nochthans,'t huizeke stoind er klein en alleen in de wijdteen in 't groote zonnelicht scheen het vlammendestrooien dakje maar een flauw vlammetje met een

pluirnken rook dat opkronkelde : een vuurke ultleute, dat daar in zijn eigen opteerde en seffenszou uitzijn en flood in 't effenblauw geluchte . 1)

En inderdaad, eer de menschen erbij kwamenwas 't flak met een plof ingevallen ; wat assclieen nieuwe rook warrelde'op en 't huizeken stonddaar onttakeld met bloole schouw, 2) wat zwartevunsige 3) kepers 4) en twee gevels, onkennelijk,zonder kap of stroodak. Maar de landenaars be-sprongen het als razenden. Met een ingeborenijver, die opwelt bij alien schijn van gevaar, be-raadden zij elkander niet, maar vielen overhoopaan de redding . Zonder schroom waagden zij zichbinnen, stampten de vensters uit en elk wilde om't meest zijn heidhaftigheid toonen .

Fluip! Nuip ! Er zijn jongens in ! ging devervaarlijke kreet. Dat wurgde de kelen met eenbang gevoel en deed de haren krijzelen 5) vanangstige vervoering .

Waar zijn de jongens ?En tegen flat \(/ieze met werkende armen en

oogen als een waanzinnige kwam aanstormen athikkend door haar toegesnoerde keel, zag ze juisthet gebuurwijf, die ult den brand kwam en kindmet stoelken en a, naar buiten bracht . Door deopene venstergaten vioog bet huisgerief naarbuiten stoelen, tafels, 't beddevulsei, potten enpannen . . .

Maar de verschrikte moeder zag enkel haarkind ; ze sprong toe en snapte het de vrouw uitde armen en hief het uit zijn stoelken .

Mijn dutske, 6) mijn hemeike, 7) 't leeftglide zij in vervoering .

Maar medeen, als een weerlicht viel haar eenandere gedachte to binnen - in haar woestheidkeek ze rond in de menigte en woeling van yolk.

Mijn jongens, mijn andere jongens, aI, mijnjorvgens ! > en meteen wilde zij den brand in-springen, als een razende .

Vier, acht armen tegelijk, hidden haar tegen enovermeesterden haar . Zij spartelde, halide, beeten krauwde, ze gaf het zuigelinkske in anderehanders over om vrij haar weister 8) to hebben .

Ze verbranden ! mijn jongens, God den hee-re, mijn jongens ! > riep ze eenbaarlijk . 9)

Men trachte haar to stiller. -- de jongens wa-res er niet, ze moesten van ver bijgesleurd wor-den - de dutsen wares gevkucht en in burs vreesdurfden zij niet naderen .

Moeder, moedere ! > drensden zij, ze wistengees antler woord to spreken .

Als zij ze alle vier rond haar zag en ze nog-maals geteld en bekeken had werd zij plots over-daan van een zotte blijdschap. Ze omhelsde hen,drukte 't kleinste weer tegen de borst en stamel-de de onmogelijkste liefkozingen

« Mijn suikeren engelken, mijn zeezeke, 10)mijn zoete lief kindeke l . . . »

De brand was haar 't bezien niet meer weerden als ze uitgeraasd en tenders adem 11) was,bleef ze hear vijf jongens stain bezien met v ; r-dwaasden bilk en hie!d er de armen rond alsof 'tgevaar hen nog gedurig bedreigde .

[en doffe plofbons deed haar bet hoofd wen-den. De gevel was ingevallen, een reuzeling 12)van cteenbrokken in den gloeienden asclihoop

-- 33 --

joeg nicuwe wolken stof eel rook en gensters 13)in de lucht : een groote schreeuw van de om-standers

Komt eruit, de zoldering valt in ! » riepende wijven naar dezen die nog altijd binnen 'thuffs aan 't werk wares .

Maar'de reddingsijver was niet to temmen ;door 't deurgat en de kapotte ramen bleef menaltijd 't beschadigde huisraad naar buiten reiken .

De menschen reikten het over van hand tothand en legden het bij 't andere op den hooppbuiten. 't Geleek een ware vernieling en Wiezedie hear schamelen huisraad, al die lieve en ken-nelijke dingen, daar op den blooten grond ver-strooid zag, begon flu kalm en goedsmoeds toweenen en de jorigens weenden mee, waar zestonden tegeneen gedrumd 14) als een verjaagdekudde met 't gedacht reeds en de benauwdheiddat hun huffs was afgebrand en ze nu buitenstonden. Hun verbaasde drukkelijke oogen vroe-gen aan moeder : waar moeten we nu naartoe ?Z'en spraken gees woord door hun tranen enIieze ook en wist niets om hen to troosten .

Had ik toch recht naar huffs gekomen ! »kermde zij in haar eigen .

En dan dacht ze ineens aan Lowie en als eenschok door heel haar lijf schudde het op .

Waar is hij ? ! Weet hij het niet ! ? » riepze. « Lowie, o God, Lowie ! Wat gaat hij zeg-gen ? Q, hij zal verschieten ! 't Is om zot toworden ! Hij zal zot worden ! »

- 34 --

De redders kwamen even builen, asem schep-pen, en aiweer erin, blusschen . Nieuwe toeschou-wers kwamen aan, praatten hard en keurden degeredde gerief, de kwajongens uit de buurt wa-ren er ook, zonder besef van de vreeselijke ge-beurtenis. Zijn ze zoo niet ?

Jongens waren overal aan en bij, Joechen 15)onbeschaamd en hadden er hun deun in de ko-nijnen to zien opspouteren 16) uit hun pijp en 'tbrandende kot weer in, een heele reek 17) r- enze dan verschoeperd en piepend van pijn weeruit to zien komen, waar ze, in een sluiptrek, deoogen vereerd lagen to draaien als kogels uitge-puild en er bleven zieltogen . .. en de hennen la-gen er Jevende gebraad

Daar komi Lowie : Lowie kwam aangeloopenals een levende duivel, barvoets al over de eerde-klompn van het bloote land, al over en door devruchten . - Een knecht was 't hem komenzeggen en zonder vender vragen met < dendreunslag in het hert en de vrees over het Iijf, >

want hij zag bet reeds gebeurende, was Lowieaan 't draven gegaan en kwam op den plantsvan 't onheil. >> Wieze smeet de armen open enliep hem tegemoet en dan trok ze hem mee totbij de jongens en bij 't kleintje, dat ze op denarm droeg .

Hier zijn ze, allemaal, ze zijn gered ! > riep

-- 35

ze. Maar Lowie keek niet naar de kinderen, hijwas overbiuft, staarde maar op de vernieling enkon zijn oogen niet gelooven . De jongens. vie1enaan 't weenen en trokken vader aan zijn mouwen,aan zijn beenderlingen 18) altijd mar huilendvader, o vader loch ! Twee tranen leekten hemvan de wangen, hij weerde zwijgend de jongensweg en wilde naderen en als hij 't goed gezienhad, keerde hij weer en stond als een veronge-lukte mensch ; zijn armen hingen fangs zijn lijfen hij kermde als een kind .

't Is al gedaan 't isat gedaan, we zijn plat ! we zijn plat ! Wijf, wezijn plat, we hebben niets nicer . u

Dat is wel juiste uitschildering van een gebro-ken man, van eenen die geheei buiten werkinggesteld is door een verschrikkelijke ramp . Hijkan niel denken, niet zien naar vrouw of kinde-ren, enkel naar 't huisje, waarmee zijn levenslangearbeid verpuinde en zijn hoogste trots . Plotselingkomt hij tot bewustheid ; hij wordt haast razendbij de gedachte dal iemand moedwitlig hem ditongeluk kan veroorzaakt hebben . Hij kijkt alseen wilde en zoekt den schuldlge tusschen deaanwezigen. Hij wordt wanhopig en wit a1 hetgeredde terugwerpen in deri brand, om er alleento staan, schamet en naakt als een worm, metniets, niets op de wereld . .. maar hij raasde . Hijwendde het hoofd of van de buren, die hem wit-den troosten, hij luisterde »ict iiaar hen en rijn

36

eigen vrouw leek hem gek, dat ze daar altijd doorstond met 'n blij gezicht, pratend van haar jon-geiis en van 't andere niet . Woede en moede-loosheid bevangen hem keer op keer . Een flinkeboerin overmeestert hem, gebiedt heel 't huisraadto laden op een kar en gebiedt ook aan Lowieom met vrouw en kinderen haar to volgen naarhear eigen boerderij. Lowie stond als een sukke-laar bij 't laden zijner meubeltjes . De kar komt inbeweging, Wieze troont haar Lowie merle metwoorden van troost en sterkte. Lowie hoort haarteaen een der burinnen : « Ware er een kind ingebleven - oei, oei, 'k en had het niet overleefd

al het andere en kan me niet sclaelen : wat iseen kot van een huffs en wat beesten daarbij !

En de vent ging in zijn binnenste bij diewoorden, hij keek op en zag haar gaan : zijnwijf, zijn goede, zijn beste Wieze en hij bewon-derde Karen cooed en haar sterkte. Inwendigmoest hij het toegeven dat ze beter was dan hij,omdat hij 't gewaar werd flu ineens : hoe hij alseen kind geleefd had met zijn zinnen bij die lut-tele dingen zonder to schaffen 19) en prijs tohechten aan 't geen hem eigen en kostelijkermoest zijn dan al 't andere . En einde!ijk, ein-delijk berusfte hij in 't onvermijdelijke .

De boerin wachtte hem aan de hofpoort envooraleer hij binnentrad bezag hij haar diep inde oogen en stond een oogenblik beschaamd en

-- 37

deed ecn mijde 20} beweging met de handers,« God zal 't u loosen, vrouwe, zei hij, wij, wekunnen het niet helpers ; 't is onze schuld niet,en beslist keerde hij zich naar zijn vrouw . C( Kom,Wieze, kom jongens, » zei hij, en heel de kuddeze traders schuchter naar de voordeur van hetboerenhuis .

Hebt ge opgemerkt hoe Streuvels u den indrukweet to geven van geweldigheid ? De dingen, diehij gewaarwordt in de natuur, in z'n eigen, in demenschen, staan ineens verbeeld in zijn hoofd,maar grootscher, stouter en rouwer. Er is letsbuitenmatigs in zijn verhalen, als in oude vertel-sels en sprookjesboeken ; lets van oermenschen ;jets van een voorhistorisch tijdvak .

Zijn manner zijn venten ; zijn vrouwen wijven,

gebuurwijven ; boeren noemt hij landenaars ; zewerken niet, maar bculen, wrochten of wroeten ;

kinderen zijn meisekinders of knechtejongens ; kin-deren groot brengen is jongens kweeken ; bemor-ste en beslijkte kinderen zijn moordenaarkes die

beulwerk verricht Iiebben ; wat geld overhouden isgeld veroveren ; den dag doorbrengen is den dag

verdoen ; de dear is lief deurgat. Lowie is eenduivel, een wildeman en Wieze een waanzinnlge ;ze opent niet de armen, maar smijt de arm en

open ; dieren zijn altijd beesten.Nog veel is van Stijn Streuvels to zeggen ; van

zijn omvattelijkheid : twintig onderdeelen van hetgebeurtenisje van een rninuut grijpt hij alle metzijn oog en taalt ze met zijn mond ; van de be-wegelijkheid of den stilstand zijner verwoordin-gen ; van de forschaardigheid zijner natuurzienin-gen. Maar het kan alles niet op stel en sprong .En

we hopen nog langer to levee .

Uden, Nieuwjaarsmaand, '06

1) lucht ; 2) schoorsteen ; ~~) smeulende ; 4) balken ; 5)sidderen ; 6) sukkelaarke ; i) 't zelfde als «dutske» ; 8) ruimteom jets met vrije beweging to verrichten ; 9) aanhoudend ;10) Jesuske ; 11) buiten adem ; 12) vahing ; 13) vonken ;14)gedrongen ; 15) lachen ; 16) opspringen ; 17) rij ; 18) broeks-pijpen ; 19) geven om ; 20) verlegen .

HERMAN TEIRLINCK .

Iemand schetst u een reeks menschenlevens,waarin haast niets geschiedt, tenzij uit onwetend-heid of in zonde. En hij wit u geen voorstellinggeven van gevangenismenschen of lui uit misda-digersbuurten, klanten uit het Londensche White-chapel of nit de Antwerpsche kaai-kabberdoeskes1) ; neen, neen,, ge moet gelooven dat dit beeste-lijke leven nu, dagelijks geregeld gebeurt op hetchristelijke land van Vlaanderen. Is zoo Iemandwet realist, d. i., beschrijver-van-de-werkelijkheidEn is ook deze Iemand wet realist : die trouwopteekent hetgeen hij aan den buitenkant ziet vansommigen, zonder eens to wijzen, to vragen of toraden naar bet inwendige ? Die niet binnengaatin de ziel, het wezen der personen ? Die onzebewegende en remmende krachten - verstand,gewettn -- doodzwijgt terwijl juist die aan tach-tig van onze honderd handelingen den hoofdduwgeven ?

Die 'n hock uitgccf t over een paar ontaarde

-- 40 --

huishoudens, waaruit ge den indruk meekrijgt datdit de bewoners zijn van 's schrijvers platteland ?Zulke halve-realisten schijnen geen begrip to heb-ben van de ziel huns yolks, dat werken moet inhoop en vreeze, maar ook blij is met een niets

met een uitgaansdag naar de groote stall, meteen bonten optocht, met bevlagde straten, meteen mallemoien met, een springende polka, metklokkengebeier en een nieuw pak . Ook het diepere,godsdienstige, christelijke van de volksziel be-speuren zij niet. De biddende volksziel in eenondagsche dorpskerk ; de vroom-pronkende bij

den grooten ommegang en den dag der eersteH. Communie ; de deugdzaam stilstaande voorhet lokkende kwaad en niet toeloopende -- zeerzeer dikwijls -- wijl hij van christelijken geslachteis en gelooft aan God en hemel en hel . Nochtans,ook deze volksziel bestaat - onschuldig-blij,vroom-pronkerig, deugdzaam, biddend en christe-lijk . - Bemerkt ge haar niet, dan zijt ge blind ;verzwijgt ge haar, dan zijt ge oneerlijk : in allegeval hebt gij uw voile yolk niet begrepen enomvat .

Daarom is Herman Teirlinck geen realist . Wieis Teirlinck ? Dat is een Brusselaar van 27 jaar ;eerst leerde hij voor geneesheer ter hoogeschoolvan Brussel ; toes bestudeerde hij een jaar deGermaansche talen aan de hoogeschool van Gent ;

thans heeft hij een post van bet stadsbestuurzijner vaderstad ter afdeeling ,< Fraaie Kunsten > en't mederedacteurschap van bet tijdsch rif t Vlaan-deren In 1900 liet hij een bundel verzen ver-schijnen ; in 1902 een bundel Proza : « de Won-derbare Wereld > ; in 1903 : «Net Stille Gesternte>>en op bet laatst van 1905 : « De Doolage >> .

Doolage beteekent eigenlijk : dooi-laag -- laag(zelfstandig naamwoord) ontdooide aarde - deontdooide aarde ; en heeft dus betrekking op eenphysischen toes tand ; maar 't woord kan ookworden overgedragen naar zedelijk gebied b, v .en beduidt dan dat een mensch, door verkeerdegestetdheid van verstand of wit, onvast staat, aan't tobben is, aan 't dabben is, aan 't wegzinken is .De personen, die in dit boek voorkomen,gebruikensours woorden, waardoor men kon gaan twijfelen,of ze mi chien ook gedoopt waren'; in werke-lijkheid zijn ze bet niet ; dat zijn Been Christenen,de christelijke wereldbeschaving heeft juist henovergeslagen ; bet zijn heidenen ; oermenschen ;het zijn onze (iiermaansche voorouders var deterpen of het Teutoburgerwoud, en we begrijpenniet dat die woestelingen en ruwerikken zulkheerlijk twintigste eeuwsch Nederlandsch spreken .

De eerste schets beet: De Doolage. Teirlinckis verrc van zijn lief en spreekt haar van eenrchoonen tijd van bet verleden, toed zij bij here

42 -

was en zij samen een deel uitmaakten van denliefelijken avond . Aan de lucht stond een prach-tige late zon - dat was zijn lief ; er kwam eenbleeke grijsaard met 'n ongeluksgelaat bij hemstaan praten -- dat was de pijn . Zoolang de zonnog bleef, was hij gelukkig ; nauwelijks was « dezonne uitgestorven > of hij voelde de pijn enwerd verward, onrustig, gejaagd .

Dit eerste stukje kon best de droomerij wezenvan een jongen Germaan, een twintig eeuwen ge-leden, over schooners Baldur, het licht, de zomer-zon straiend over de groene weien en de bleekevenen, of over Freya, die met haar schijn vanzoete minne de harten der stervelingen verbiijdt .

« Avond » is nummer twee. Een onweerigenherfstavond is Biers met zijn dochterken aan't werk op hun land ; Tonia, de oude, gebrekke-lijke moeder, zit alleen thuis . De aardappelenmoeten er uit, dien avond ; ze werken als wilden ;als een slavenjager zweept vader op z'n Brunelle .Len vreemde, sombere man gaat voorbij, hunlandje. Door de lucht kegelen en splinteren don-ders en bliksems . Net werk is of ; ze scheiden eruit ; eindelijk. Biers gaat al op huffs aan ; Brunellezal `wel volgen, als ze de lantaren heeft aangesto-ken.Op een lioek van den weg, kijkt Biers eens omen ziet ze langzaam komen . Hij loopt al door eenholle, spokige weg. Wat zou Brunelle straks bang

43

zijn, als ze hier door moest alleen! Lekker,dan moestze maar vlugger doers . Hoorde hij daar geen geritsel?Zou dat die sombere, vreemde sours zijn ? Inhinderlaag ? Hij komt thuis en Tonia zit wezen-loos van den schrik : onweer, avond, vader endochter in de velden en zelf niet uit den voetkunnen. Ze raakt weer bij ; « waar is Brunelle ?»Biers kijkt even aan de deur ; ziet niets ; na vijfminuten nog eens ; hij ziet de lantaren ; hij iswat gerust ; maar het duurde en duurde en noggeen Brunelle ; Biers kijkt weer eens ., . weg is delantaren ! 'n Ongeluk ; hij gaat zoeken en vindtBrunelle stervende . .. bebloed,,, en :nishandeld. .,waarschijnlijk door dien somberen, vreemden kerel .

Dus moor d en verkrachtin,g .3 . « Melonruste Broedermoord, In zeker huis-

houden zijn een sukkelende vader en moeder,twee zoons, Bert en Taal, en een nichtje Room-nie, beide jongens hebben het op die eene . Van-daar haat, heidensche broederhaat . Roomnie isbang voor 'n botsing. Jawel. Op 'n Meimorgentrekken de twee broeders to velde ; Roomnie komthun our 'n uur of lien bier brengen, ze ziet opden akker niemand . Dan denkt ze : « Ze doersmisdaad ! » ie

De twee jongens stonden in de wei rechtovermekaar, elk met een ijzeren riek in de vuisten . Zeblihken even our naar 't meisje, en Roomnie zag

-- 44

bloed druppelen uit hun Iiaar, Iangs been hunneslapen. Taal's hemd was dweersdoor gescheurden eene zwarte wonde vlekte midden zijne naakteborst. Bert had een bloedende groeve in zijnnekke .Ze blikten omme naar hear. Ze hadden een

wild vuur in hunne oogen en doodsbleek washun aangezicht. Roomnie kreet

-- Houdt op! Houdt op !Ze stortte machteloos neer op hare knieen . Een

woeste roep rochelde uit Bert zijn kele en hijrukte razend naar voren, naar Taal. Ze botstentegeneen en 't staal van hun rieken rinkelde enscherrelde met krachtige worpen vooruit . Ze we-ken, ze stormden op een nieuw mekaar to lijveen hun ongenadig wapen stiet en stak en speed .Hun rugge krom den zij en ze zaten sours ' preciesieergehurkt to wachten, maar seffens joepten zeopwaarts, met een vreeselijken sprong, en zwier-den hunne armen in 't rond -- en de riekenplof ten met dof gedruisch op hun klinkenderompen .

Het voornaamste van dit stuk is de broeder-moord ; half op, half achter het tooneel ziet geden ouden vader sterven, bij het vernemen van't droevige nieuws .

4 . << In den Mist. > 't Is een keuterijtje in eenmistigen avond. Van binnen ziet 't er gelukkiguit ; moeder doet het huiswerk en vader houdtde kinderen zoet met sprookjes. De vrouw kanzich haar nederigen stand wel getroosten : maar hij

de werker, de veldman, de eerdwroeter >> isniet gelukkig. Daar is geklop aan de deur : eengroote sterke man staat er aan ; hij kan niet meerverder ; de mist is hem to machtig . Hij wordtgul onthaald, is er op zijn gemak en begint een

1

socialistische redevoering of te steken vol dich-terskunst en redenaarskunst . De landmenschjesworden bevreesd van zoo'n hoogrennende taal .D'e gast zwetst op zijn vrijheid van denken endoen ; ook op zijn moorden . .. hij is een vluch-tende moordenaar. Vader en moeder zijn blii datde gast weer spreekt van vertrekken ; ze zijn bangvan hem, hoewel 't hun dacht dat met hem «eenschoone illuzie zich verwijderde .

5 . « De Vurige Doom. > Zes brieven van eenblijkbaar letterkundig meisje aan Jacob, haar be-minde, die haar verlaten heeft en met 'n anderedoor de wereld reist . Aan 't eind van den zesdenbrief gaat ze zich ophangen aan een schilderij-koord en K al ginds, waar aile tijden in endeloos-heid zich wisselen « zal (zij) in wondere klaartewachten > op haar Jacob .

6 . « Met Wiel. > Dit is het machinewiel vande fabriek waar Sander machinist is en de oudeBruno kolenbaas . Sander was een paar maandengehuwd met Emma de jonge weduwe vanWannie, vriend van Sander, en medearbeider indezelfde machinekamer . Plotseling werd Wannie

- 46

door het wiel gegrepen en verpletterd . Had Sanderhem geen stootje gegeven om met Emma to kun-nen trouwen? Van haar hield Sander zielsvcel enloch was hij niet gelukkig met haar. Hij wasjaloersch en sommige dagen was het rauwigheidin de huiskamer van verwijtingen en vuistslagen .Op den duur kan Sander zijn leed niet verkrop-pen en zelfmoordt zich in de fabriek door middelvan hetzelfde wiel, dat ook Wannie gemoo~dhad .

7. < De Wonderll/ke Mel. » De held van ditlange verhaal (150 bladz .) is de halfgare Natus .En . . . ik kan niet verder : de weg er door is to viesvan ontucht, zatlapperij, brandstichting en dood-slag .

Is dal nu Vlaanderen ?'t Is de foul van dit boek dat ge deze vraag

stelt ; dal ge den indruk krijgt, of deze rauwezielen, oermenschen, heidenen, de menschen zijnder Vlaamsche dorpen en niet ontaarden, uitzon-deringen. Geen een symphatiek kristenmenschziet ge in dit boek ; nergens de helderheid derdeugd, die loch de Nederlanden nog niet uit is .Het Christendom zit in de Vlamingen vastgegroeidover het algemeen, van over duizend jaren . Datwerkt in hen, ook buiten de Kerk, in het dage-lijksche levee. Dat heef t bun aard verzacht, hueliefde gezuiverd, hue haat bedaard . En als ze

--- 47

slaan vlak your de nlisdaad dan does ze dieniet van zeif en altijd -- dan wordt hue christe-lijk gemoed onrustig en ontelbare keeren vermij-den zij het kwaad. 't Is Been dienst, dien Teir-linck aan zijn land bewijst door wat uitzonde-ringen op to grijpen en die lammelingen to too-nen aan de andere landen als het yolk van zijneigen land . .. Teirlinck kept de ziel van de bui-tenlui niet . Wat was Hugo Verriest knapper enedeler en waarachtiger toen hij den studenten derLeuvensche hoogeschool de verhouding aanweesvan zijn dorpelingen tot God! 2)

En wat weet Styn Streuvels het beter, als hijde betrekking last zien tusschen het Vlaamschebuitenvolk en zijn pastoor! 3)

Ik denk eraan als ik dat groote, witte huffszie, Binder. .. zonder dat kennen we het dorpslevenniet in zijn volkornen volledigheid.

Net groote, witte hugs staat rondom in zijndon kere spaanschhouten haag ; daar woont hethooger levee, daar waakt de eeuwige bewustheidover het dory -- als de goede herder van dekudde, in werkelijkheid, zoo is de pastor hier opzijn parochie.

Later eerst heb ik de geheime macht leerenkennen en 't ontzag die vandaar uitstralen overdien omtrek ; de pastor is de wezenlijkheid, deverpersoonlijking zelf van het geestelijk levee,waarvan de kerk en de toren het zichtbaar zinne-

--- 48 --

beeld zijn hij is de ruggesteun van al die een-voudige lieden, hij de goedertierene beheerder .Hij kept al zijn men schen en weet eenieders nood-wendigheid : het kwaad moet hij weren en hetgoed rechthouden . Hebt gij hun wezen zien op-klaren bij het noemen van zijn naam ? Ze beza-gen hem vol eerbied, want hij is afgeleerd, alwe-tend en loch vertrouwelijk als een gewone dorpe-ling, maar in de groote levensgevallen wordt hijweer hun meerdere die hoog boven hen staathij heeft de macht over de dingen die buiten hunbegrip liggen en dan doet hij wonderen . .. Als't gevaar de moeilijkheid geweken zijn, gaat hijweer over hunne wegen en leeft hun levee als eengewone gebuur. Maar ze weten hem gereed, hijstaat aan hun geleide met den raad van zijn woorden de macht in 't gebaar van zijne hand en't straal in zijn oog dat hun ziele doorkijkt ; hijzal hen vrijwaren voor 't geweld dat boven hunnehoofden dreigt . In 't komen en in 't gaan, inflood en in gebooite is hij er weer, hij zegentde nieuwe huishoudens en dezen die uitgeleefd,gereed zijn voor de groote uitvaart naar de eeu-wigheid, geeft hij het laatste vaarwel met een ver-zekerenden troost . . . Hij is de band, die heel flatlevee samenhoudt en onder zijne oogen komenen gaan de dingen door de dagen .

Dat zijn nu ook eens Viaamsche. menschen,Het Vlaamsche yolk, in zijn geheel, is niet hulpe-loos aan 't modderen door de doolage, door densiijkerigen ontdooiden grond . Die het tegendeel

-- 49

wil geloofd zien, staat zelf niet op stevigen glad-den bodem, baggert zelf in de doolage en . . . Godhelpe hem eruit !

Udea, Grasmaand 1906 .

1) hroegjes. 2) Drie gcestelijhe Voordrachten . VoordrachtI. Licht. 3) Stille Avonden, Ingoyghem, bladz.169 .

U .

In de Doolage heb ik dikwijls gedacht aanStreuvels. Het kunstenaarschap van Herman Teir-linck is, wat verbeeldingswijze en zeggingswijzebetreft, gelijksoortig als het Streuvelsche . Dat kuntge zien aan vijf tig halen en haaltjes . Streuvels kanhet blijven gebeuren eener handeling en den toe-stand, die daaruit ontstaat neerleggen met eenwoord, hetwelk tevens aanleidt naar een verge-lijking joist en fraai en ongezocht . In het tijd-schrift Vlaanderen ter aflevering van Schrik-kelrnaand, op bladzij 69 lezen we over een

VeeprijskampZe (de boerenjongens) stonden alle vier even

kloek op de gespannen beenen, funk in de leer-Linnebank -

50 -

zen, de kleeren besmeurd en beslijmd met hetkwijl dat uit de muilen der dieren span

Aan dit « span » voelt men den woordkunste-naar. Lange, taaie, slappe, kleverige draden komenuit den mull der dieren ; bek, kin, news, kakenliggen er random mee vol ; 't is als een webbe,spinnewebbe. Zooveel zeggen met zoo kort woordis wel met zeer minne middelen tot lets zeerhoods geraken .

Eenzelfden meesterlijken slag bewonderden wedikwijls in Teirlinck .

1Hij zag haar jong gezichte schoon opklarendbij elke vlamme die uit de solferdooze 1) wipte. ..bladz. 35.

En de dander had geroteld 2) in de verte ende bliksem had gespeeld in den ouden pereleervoor de ruiten . . . bladz. 43 .

Ze sprak koortsig door, rap uitleggend hoeeen angst ze beleefde en hoe hare beenen tegen-een kluppelden.., bladz. 44 .

Daar waren overal vogels en bloemen en beeks-kens, en overal 't gespets van de zonne... blad-zij 104 .

Het licht klatst in mijn oogen .., bladz. 113 .[en klein gerucht piepte levers . .. bladz. 175 .Gelijk Streuvels heeft hij eerbied voor de natuurde plechtige, de geheimzinnige, de klare

voor den wordenden en den vergaanden dag ;

51 -

voor de stifle en den wind ; voor de zon en devogels ; voor het licht en de donkerte --- of-schoon Streuvels meestal vaster, heviger en inni-ger is .

« De eerste werd door de zon getaakt 3) endan begon de langzame brokkeling van denavond . . . » bladz . 6 .

Ik heb naderhand geen uchtends meer geziendie opkriekten in leutigheid met den kwinkelee-renden joel van 't gevogelte. .. > bladz. 11 .

De koeier joeg ze (de koeien) stille voort, geensterke woorden werpend maar brekend altemetsden avond in stukken met het luidelijk gekletsvan zijn djakke 4), ..>> bladz. 21 .

« Met is het eenige geluid - de werkzame doe-ning van al die vogelkens vele, muss chen metstrijdveerdigen snavel, roodborsten met den bloe-denden voorschoot . .. bladz. 319 .

« Met was almeteen warme lente geworden . Dewinter sleepte gisteren nog in rauwe nattigheidzijn trage uitvaart over de velden, en 't piantsoenwas blijven in vreesachtige botten staan, niet dur-vend opspetsen uit de vette slutze 5). Maar plots,met 't ruilen van de mane, was 't weder veran-derd en de tonne kwam alle leven wekken, sloeg't groen uit de takken en 't vleugelgedierte uitden barm 6), de blaadjes puntelden omhooge ende vliegskens van zoo menig slack bijsden 7) inhet lieve licht . . . > bladz.211 .

Deze springlevend~, kleivette volzin is wel van't beste dal met Nederiandsche taal geboetseerd

52

kan worden. En Streuvels zou zich over hem nietbehoeven to schamen. Evenmin als over dezetwee, wier woorden, afgezien van hunne beteeke-nis, al karakterteekenen door hun snit en hungeluid

In zijn hoofd lagen alle gedachten stil, vastge-ketend door zijn eenigen wil, dien hij toebeet inzijn hoekig bakkes. .. » bladz. 23,

(Trezeke, die een schalksche deerne was, schert-ste met oolijke zinnen en liet haar hooge stemklabetteren lijk een witte vlag .., bladz . 47 .

Van Streuvels heeft Teirlinck de reuzige ver-beeldingen . Hij ziet met zijn zinnelijke oogen deindividueele taken als afzonderlijkheden, net alswij ze zien gaan en staan op het veld, in delucht, op het water, in het huffs . Nu geschiedt inTeirlincks hoofd begripsvereenvoudiging ; dit be-teekent : de persoonlijke kenmerken van hetgeenwe zagen, verdwijnen ; de eigenheden trekkenweg ; de soortelijke verschillen vervagen ; alleenblijft het geslachtsbegrip, d . i, datgene wat in vol-komen dezelfde beteekenis kan toegepast wordenop meerdere wezens, die zelfs soortelijk van elk-ander verschillen. Uit den samenhang van dentin is toch wel duidelijk, welke zaak bepaaldeiijkbedoeld wordt ; en, wijl we niet gewoon zijn hetafzonderlijke voorwerp, de individueele zaak met

53 --

zoo algemeenen naam gcnoemd to zien, gevoelenwe goedkoop het verrassende van het zeldene enhet bekoorlijke van het verderaffe, het vergezich-telijke - flu het alledaagsche algemeener, groot-scher, geweldiger voor ons staat .

Ten zijkante, waar dieper 'de lijn van het dalneerwiegde, tikkelde de roode vlakte op een doodwater. . . > bladz. 3 .

t< Zoo naderde hij . Hij was eerst een grauwtetegen den hemel ...> bladz. 7.

Ik heb dan geen avonden meer beleefd, waarstifle wegvonkte in onstoorbare peis het grootevuur daarboven . .. > bladz. ii .

De tonne was levers rijzekens een uitgedoof-de gloed . . . > bladz. 100 .

We vonden werkelijk juiste, passende vergelij-kingen ; echt geziene, eerlijk gevonden overeen-kornst tusschen ver-gescheiden taken ; « almeteenstaken boven zijn krage zijn twee ooren, als roo-de blaffeturen, 8) of als toornige hanekammen,gloeiend uit. » Maar opdat een overeenkomst eer-lijk gevonden zij, behoort ze er toch eerst towezen. Een poging om to vinden wat niet is opde plaats, waar gezocht wordt, behoort niet let-tervast to worden gelegd . Geschiedt dit toch, danbegint men to spreken van gezochte vergelijkin-gen, van gemaakte, geknutselde . Eenige staaltjessla ik open ; de kleur van een besneeuwde mest-

54 --

vaalt wordt vergeleken bij een blauw katoenenvoorschoot ; een zwijgende peinzende vader bijeen zuil in dikke miststapeling ; een baard (punt-baard ?) bij een s~raal van de maan ; een jongen,die met zijn rechterhand krabbelt achter zijn linker-oor en daartoe zijn kop noes-omme 9) draait, bijeen ooievaar, die krom op een been pikkelt 10)terwijl hij zijn bek onder een half-betoken vleu-gel duvet .

Eveneens vinden we het << eenes krancken mansBroom > wanneer een koeltje een storm wordtgenoemd, een kopje water een zee, een luciL tjA

een vuurwerk van sissende pijlers en rijdendewielen, hetgeen ongeveer gebeurt op bladz . 106en 326.

We sluiten. Tusschen Teirlinck en Streuvelsbestaat veel verwantschap ; ze zijn van denzelfdentuk, aanleg en smaak . Maar Streuvels is meer danTeirlinck : gelijk tien meer is dan zeven . Geenonnatuurlijke vergelijkingen meer ; geen ontheili-gende vergelijkingen meer (bladz . 354) ; niet meervallen uit den toon (bladz. 44) ; vooral, voor-al geen bedriegende voorstelling meer van per-sonen en zaken .

Maar steedsbeheersche Waarheid, in het vroedend voorhopfdgerust en kalm gedregen, Drift en naad, » 11)

- 55 -

dan kan Teirlinck ook-oorzaak worden dat V!aan-deren geteld wordt bij de landen met tierig,bloeiend-blozend yolk, dat in overprachtig beeldden Vlaamschen name door de wergild voert. > 12)

Uden, Bloeimaand 1906 .

1) Lucifersdoos of stekjesdoos ; 2) gerated ; 3) aangeraakt4) zweep ; 5 huls ; 6) bean ; 7) gonzen ; 8) vensterluiken ; 9)schuin ; 10) gaan ; 11) Bloemlezing uit de ged . van Albr . Ro-denbach, bladz . 35 ; 12) Hugo Verriest in Biekorf, bladz . 379 .- 1905 .

KAREL VAN DE WOESTYNE .

Dit is een Oost-Vlaming, een Gentenaar, dieto Sinte Martens Laethem woont aan de Leie .Hij is pas acht-en-twintig jaar . Zijn gedichten,die boeksgewijze of als bijdraag-in-tijdschrift wa-ren verschenen, heeft hij samengebonden, latenuifkomen bij Van Dishoeck to Bussum, onder 'topschrift van : Verzen van Karel van de Woesty-ne ; 't Vader-Huffs ; de Boomgaard der Vogelenen der Vruchten ; Vroegere Gedichten 1) .

Deze katholieke jongeman is de grootste dich-ter van Vlaanderen . Velen zullen weigeren ditoordeel to onderteekenen, de velen wellicht, die ditboek begonnen bij bet begin en het weglegdenaan bladzi jde dertig of veertig, wijl het verveeldelanger op rebussen to turen of raadselopgaven tolezen, al werden die door Lodewijk van Deysselook vol met K uitmuntend » gestempeld 2} en alpreekte Albert Verwey zich schor over hunne« europeesche beschavings-verfijning 3} .Maar als zulken dit weggelegde boek eens ge-

-- 57 --

nadig veer opnamen en in een allerrustigst half-uurtje eens begonnen op bladzij 77 : Thanatos 4)en de Vreemdeling ? -- want daar ligt het eindjevan he touw, waaraan de vorige verzen zittengeknoopt. Dat verhaalt zijn heelers levensloopzijn vreemdelingen gevoel, zijn ziekte, zijn liefden,zijn doodsverlangen en ook, in het slot, in dedrie woorden van Thanatos -- de verzaking aanal hetgeen verkeerd in hem was

Gij zwijgt ? - Open de dear toch, Dood ! Het[is de tijd

dat ik moet slapen gaan -- geloof ge 't niet ?[daarboven .

Ik leef niet meet ; 'k bemin niet meet, nosh kan[gelooven . . .

Zeg, vindt ge zelf niet dat het tijd wordt ?Thanatos .

Ach, malle jongen !

Nu zult gij de vastigheid genoeg voelen, dunfen lust our K Het Vaderhuis > opnieuw binnento gaan en er in to wijlen en wijlen . Ge zult eru langzaam aan thuis gevoelen, wijl ge zijn dich-ter begrijpelijker vindt, den vreemden alleenlingmet zijn zonderling eigenaardige opvattingen,waarover hij zelf sours verlegen werd dat hijmaar wegwilde ten dood uit deze wereld ; dockhij moest blijven met zijn dwingerige hartstoch-ten tot fel gezelschap, tot eindelijk de refine liefde

58

voor een vrouw hem verzoende met de wereld,met zichzelven en met God . In dit Vaderhuiswordt verhaald van het normaal-worden door twij-feling, wanhoop, ziekte, liefde van een zonderlin-gen, want uiterst fijnen dichter. Ook van zijnschreiend berouw en zijn zielevrede na den terug-keer .

Zegen deze' avond, God : ons handen rustenen, kenden onze leden 't kleed der vreemdste lus-

[tenen ons verlangen 't pad van de' ongewoonsten

[waanthans zijn onze oogen moede als van wie ster-

[ven gaan . . .Stil-wegend staat uw leve op de onbewogen

[blaen ;om iedren boom-gaard gaat de vrede van uwe

[oogen ;en wij, die elke vrucht in onze handen wogenen lachten, zijn als vreemdelingen, die gebogenonder uw vrede en 't leven uwe oogen staan, .

Zegen deze' avond, God, .. In iedere vorenlaat het gebaar van uw meedoogen rustig zaad ;uit uwe liefde is kalm een rozen-meer geboren ;uwe genade iaat de zon meewarig gloren ;en in mijne oogen brandt de vree van uw

(gelaat . . .-- En wij zijn treurig, God, al liet ge dalenom de oude plooien van ons wegend driftge-

(waad,

-- 59 --

zoeter dan ooit een liefde om ons haar teerheidlaat,

de teere goedheid van uw warende avondstra-(len ., .

Zegen deze' avond ; zegen, God. lij zullen zwij-(gen .

Gelaten en verzoend in de avond-zoete flood,zal onze torve 5) zin naar uwen boezem zijgengelijk een slaapzwaar kind ten zaal'gen moeder

(schoot .Zegen .,. Uw rust zweeft, zeegnend, om gebogen

(twijgen,die wiegen, naar de slaap der vooglen aadmend

(gaat .Zegen, .. De zuivre each zal om ons levee stij-

(gen,en u-waarts de eenzaamheid van onze dagen

(neigen,als naar een flag van weelde een rust'ge dage-

(raad .

Karel v. d. Woestyne is een fijnaardige per-soonlijkheid ; zijn menschelijke waarnemingswerk-tuigen zijn in uitstekenden staat . Hij onderscheidtveel meer en veel beter dan wij ; hij ziet de twij-gen wiegen op den adem der slapende vogelen,en hij hoort « den donz'gen val van kiammebloen en in kristallen schalle . »

Even fijn --- dus ongewoon, zelfs vreemd in't eerst - weet hij zichzelven uit to zeggen enwe zien beeldspraak, wier glanzing dikwijls to

teer is, dan dat ze ons, grover luyden, triomfelijkbinnenstrale en in verrukking legge. Maar hijwint er mee de kroon der oorspronkelijkheid, dekroon van 't eigen-schoon, dus vani 't waarachti-ge dichterschap, die wel heel-hoog hangt tegen-woordig in het land van Guido Gezelle .

Van zijn beeldspraak

Deze avond is gelijk een

Adonis, uw effen harenbronnen .

Vrouw, ge zijt vreemd ;

om jonge boomen, zijn uw

met kleine blijde wonden . . .

gelijk een stervens-huffs,

stil verlicht paleis,Bladz. 31

zijn als zacht-neigende31

ik vind u vreemd. Als(roze-ranken

woorden om mijn(hoofd

32Deze avond is

hoog-stil in treurenis .. . .33

Uw mond is als een beek voor duizend kinder-(vragen . . . 40

Thans zijt ge beter, daar ge vredig zijt en kuischgelijk de dorpel van een frisch en zuiver huis.42Maar ik, wiens dagen als een vlucht van voog en

(vioten, 47ik heb de zeilen van 't verlangen neergela-

(tenbij liggende avond wind .. ; 48

uw blik is als violen inverslenste kranzen .. . 53

gij, die me in vrede lijden lief, zoo dat niet eenehaar weenen dragen kwam naar mijn verholen

(weenenten veil'gen vijver van mijn lijdzaam-zacht ver-

(driet ; 66lk ben gehee) ; ik weet u ; 6) en mijn droo-

(menzijn gaanderijen voor uw stem . En heel mijn lijfis 't duizelruischend huffs en eindloos wijd ver-

(blijfwaar uwe zomerheen als vaarten vreugd door

(stroomen. 73En toes, toes zou mijn vader sterven, die me

(kende,en zijne dagen gelijk spannende ossen mende, 79

o 't Vreemd en teeder lied dat heeft mijn(mond gezongen

een avond, waar de koortse' als zware vruchten(hongen, 81

De erinn'ring is een huffs in stillenzomer-daggordijnen voor de lage rame, en rustig lichtender late zon in de ooge' en op uw aangezichte ;

82

v. d. Woestyne en Gezelle.Groot verschil en groote overeenkomst. Beider

gedichten zijn zielepoezie en natuurpoezie terzelfdertijd . Maar, bij den jongere, bestaat het eer-ste en het onmiddelijke en het voornamelijke inde beschouwing van de zielezaken ; en bij denOudere bestaat het eerste en het onmiddelijke

en het voornamelijke in de natuurdingen . Na langmijrneren over zijn neigingen en stemmingen zietv. d. Woestyne eens nit naar de tuinen, deschaduwen, de wateren en de zon -- en eengelij cenis treft hem van jets der buitenwereld opjets ult het wereldje binnen-in-hem . Terwijl hetmet Gezelle omgekeerd was . Bij hem ging deinwerking van de buitenwereld voor ; hij voeldewind en regen, vogelzang en zomerdrang -- endan pas began het keeren in zich-zelf en de blij-held of het treuren, het verlangen of het berouwom gelijkznis of ongelijkenis van zijn hartevezelsmet die van andere schepselen Gods .Gezelle :

'T MEEZEKEN .Daar hipt en wipt, den tak omtrent,een pimpermeesk', half zonneblend ; 7)en 'k hoor zijn bekske naaldefijn,herhalend en herhalend zijn,hoe 't blijde en hoe 't ja vromer is,nadien 't flu eenmaal zomer is .ja wel, mijn kleentje, en mee met uZoo hipt mijn herte en wipt het flu,Vol hope, omdat 't weer zonneschijnverblijden zal, en zomer zijn ! S)

GezelleHet bietje 9) maakt den heuning (10 ende kobbe 1) weef t heur webbe,

zijn geuren bloeit het blommeken niten stralen doet de sterre ;

de zunne boomt 12) heur sterkend licht,de mane heur' lieven glans, ach,

en ik, mijn Heere en God, en ik. . .mijn herte en mijn gezang, ach ! 13)

van de WoestyneHerrinneringen zingers, kind, 14) uw wit gelaaten 't zoet verhaal van uwe dage' en mijne da-

(gendie vredig in ons leve' als stille tuinen lagersin '1 teere licht van late schemering gebaad,wijl d'hemel is om tuincgroen een stil gewaadvan trage, kalme schauwen en de boomers dra-

(geneen laatste • vogel stem van tang-verglooiend kla-

(gendat kwijnt en weere wast en weere kwijnen

(gaat

Thans, o mijn kind, en leeft geen lied om ons,(en levee

geen vrede-dage' als stille tuinen om ons heen ;geen scheemring bleef om ons vereenden Broom

(geweven,en droeve schauwen schuive' om ons gescheider;

(teen . . . .En in den nacht zie 'k laatste troost, alleen nog

(bevende matheid van uw wit gelaat, in stil geween .15)

Me dunkt, deze verzen zijn voldoende belich-ting vary wat ik neerzctte in Bit opstel aangaande

-~- 64

de overeenkomst en het verschil tusschen GuidoGezelle en Karel van de Woestyne. Gezelle staateerst bij bloemen en sterren, spinnen en bijenen 'n tijdje later pas bij z'n eigen ; Van deWoestyne ziet ge dadelijk al met zichzelf bezig,met zijn oude herrinneringen, zijn vredige dagenK als stille tuinen liggend in schemering, schaduwen laatste vogelzang van teeren avond . »

In beider gedichten bekent ge als lets onmis-baars de natuurstemming en de zielestemming,elkander verbeurtend zusterlijk of weerspiegelendzuiverlijk, of samenklinkend als eenklank Hem tereere, Die alle harmonies neerliet uit Zijn Schep-pershanden .

Een kleinigheid . De jongere zet op zijn in-houdslijst vooral subjectieve opschriften ; de ou-dere vooral objectieve. Zou dit pleiten voor dejuistheid mijner beschouwing ?

Gezelle't Is dag . . .De tonne nest . .t•

Gulden hoofd . . .•

Heerlijk handgedaad . . .'n Aven Blomkes . . .De kriekroode Zunne . . .Het zonnelicht is neergedaald . . .'s Avonds tie 'k de sterren geern .. .•

Nachtlijk duister . . . .

-- 65

v. d.Woestyne ;

'k Ben eenzaam-droef. . ..Wie weet en zal mijn liefde . . .Hoe zal mijn woord . . .Gij zijt de goede vrouw., .Kom, last ons gaan . . .Herinneringen zingen . . .Thans is het uur.. .

Uden, Schrikkelmaand 1906 .

1) Ze kosten fl . ?90 . Sommige verzen zijn to zinnelijk dandat wij ze omen jongelui voor de oogen konden houden ; ?)Zie « Vlaanderen » Jan . 1900, bladz . 5 ; 3) Inleiding tot deNieuwe Ned. Dichtkunst, bladz . ,174 ; 4) Thanatos is betGrieksche woord voor Dood ; 5) kw ade ; 6) De dichter spreekttot God ; 7) zonneblind ; 8) Verzen 11 bladz .176 ; 9) bijtje ;10) honing ; 11~ spin ; 1?) schiet ; 13) Verien I bladz . 161 ;l) De dichter spreekt tot zijn meisje ; 15) bladz . 19 .

U .

We bespreken nu zijn Boomgaard der Voge-len en der Vruchten », in drieen verdeeld. Wijldit werk allerpersoonlijkste citing is, staat zijndichterlijke waarde zeer hoog ; eveneens wiji dezedichter een zonderling men sch is, gaat, door deze

66

gedichten zeer dikwijls een streep van zonderling-heid. We meenden, dat hij gelukkig was met zijneindelijken zielsvrede ; hij was verzoend met Goden hij had eene liefltebbende vrouw gevonden .Neen .Die lief de was niet een vereeniging van denkenen willen ; dat zocht v. d. Woestyne ook niet ;'t was een eenzelvig samengaan van twee zonder-lingen. Zijne vrouw vraagt « geen grooter vreugddan onbewustheid >> 1); hij zelf kan op een te-vreden dag terzelfder bladzij neerschrijven

Gelaten in dit stil geluk,naast u, die mij misschien beminten die 'k misschien geloof, o kind 2)

In dit heele eerste deel is hij weer ongelukkigetobbert, ongedurige, die zijn geluk niet waardeerten niet weet wat hij wil . Terugverlangend naarzijn wreed verleden ; hij bidt om liefde, en komtze, dan vliegt hij weg.

Uit het begin van het eerste deel

« Geluk, zoo zedig en zoo zeker,als water dat in glazen bekerzijn zuivere genuchte vat ;ik heb uw goeden dronk genoten,en 't heeft door mijne leen gevloten,als van wie nooit gedronken had .Mijn oogen wijd, mijn lippen open,zijt ge in mijn aadren stil gedropentot de'allerlaatste', en besten drop.. .

67

Was ik de dorst'ge der woestijnen ?Want zag mijn angst uw peerlen schijnen,'t verblijde hunkren slurpte ze op .Thans, moe van lusteloos genieten,last ik uw vliede' onachtzaam vlietenen wit niet meer gelukkig zijn .1k voel u naarstig in mij branden,maar gij wordt koorts in mijne handers,en uw genuchten worden pijn .1k moet naar andre lustigheden ;de kalme lichten van mijn hedenvermoeiden mijn verijlden bilk.De kier van blijdre smart gaat open .o man, zat aan geluk gezopen,gezel van rooder vreugde : 1k! > 3)

En het eerste deel eindigt

« ik heb het eindlijk huffs gewonnendat 't vreemd geluk van lusteloos verwachten

(geeft. » 4)Arme, doodarme dichter. Net tweede gedeelte

geeft de langzame overwinning van zijn beter-ikop zijn kwader-ik . Hij geniet op 't test de wareliefde ; een enkelen dag sukkelt hij nog wel, dockzijne vrouw vermag hem to troosten. Hij geeftflu zijn schoone verzen van de jaargetijden opbiz. 151 en dit

« 1k weet niet wat geluk is ; maar uw schoon(gelaat

68

is kalm, en maakt me blijde, en doet mijn leden(rillen ;

en 'k lack, gelijk een kind dat door een water(waadt,

eh vreemde vreugde in de oogen, aarzelt, in den(killen

en ringlend-zilvren vloed die zijne voeten(baadt. » 5)

En dit : 6)« En dacht ik sours, o Leie, aan eenzaam-droef

(verleden,ernstig ineens, gelijk een pril-gevoelig kinddat, moe van spelen, zijne moeder weenend

(vindi,en, spijtig our zijn eigen vreugd, zijn weeke

(ledenour haar gebogen leed, anstig beminnend

(windt ,.. . .y .Toen in het derde gedeelte de twee nachtegalen

begonnen to zingers, werden we weer bang voorde gemoedsrust van den dichter ; dock 't liepgenadig of in verheerlijking van Viaanderen envan zijn vrouw. Mocht ik hier een aanmerkingmakers, 't zoo deze zijnV. d. Woestyne last to dikwijls de afgetrokken

zaken van zijn hart als menschen doers, 'bijv . blz .214 :

Aldus, wien zich een Huis kan bouwengeen venstren opent dan ter defining van

('t Vertrouwen,

69

gereede schouders heeft ter Dee'noed, hij een(man, . .

en 202 :-- MUn Welflen draagt het mom der schoonste

(hoop-gela ten ?Ja ! -- maar geen pruime en waast die felpen-

(paars zich kleurt,of de oude worrem heeft ze een waarde spijs

(gekeurd. . .Wel kan 'k nog blijde zijn, als then ons oogen

(aten,die blonken, boome-waarts, ten pruime-zwaren

(gaard ;maar wrang ervare' heeft ras den mond zijn

(waig gelaten,en 'lass! herdenken heeft alleen den worm

(bewaard .. .

Dat herinnert mij to zeer aan den tijd thenCornelis Everaert zijn spel dichtte van 't MariaHoedeken en als personen aangaf

Goet GheselscipCleen Achterdyncken,Sober Regement,Quaet Beleedt,Inwendighe Wrouginghe,Oheduereghe Verarthede .Duechdelic Onderwysen .

En de tijd der Rederijkers was immers geenbloeitijd van onze Nederlandsche Letteren ?

-- 70

Over de « Vroegere Gedichten

die in dozenbundel zijn opgenomen. Ze beduiden al de goedeen al de kwade eigenschappen van hun dichter .De maat ervan is geslagen met grootschen enzwierigen slag. Gelijk Vondel deed in den « Olijf-tack aan Gustaaf Adolf » 7)

Ootmoedigh stijght hij van den hoogen paarde,En eert den priester Gods,En Salems tempelrots,

Met neigend hoofd en afgeleiden swaarde >>

Mijn hoofdindruk van al doze gedichten blijftzijn omgeving heeft de dichter niet begrepen,en zijn vrouw niet en zichzelf niet en God niet .

Karel v. d. Woestyne, ge woont in eon schoonland, ge hebt eon lieve vrouw, ge zijt jong, gezijt voornaam kunstenaar - ge hebt apes watiemand gelukkig .makers kan - als ge ook over-weegt de beginwoorden van Thomas van Kern-pen :

Wie Mij volgt, wandelt niet in de duisternis,>zegt de Heer. - Dit zijn woorden van Christus,waardoor wij aangespoord worden, Hem in zijnlevers en gedrag na to volgen, zoo wij waarlijkverlicht willen zijn cri bevrijd van alle verblindheiddes barters .En als ge ook hot gebed bidt van den ft

Augustinus, den grooten Zoeker en Vinder« 0 God der krachten, bekeer ons en toon ons

Uw Aarschijn to wij zullen gered zijn . Wantwaarheen ook de ziel des menschen zich wende,zij wordt doorboord met smarten overal buitenU, ook wanneer zij aan de schoone dingen zichhecht buiten U en buiten haarzelve . > 8)

Uden, Lentemaand 1906.

1) Blz . 122. 2) blz . 163. 3) blz . 107. 4 ) blz . 128 . 5) blz .145. 6) blz .158. 7a Uitgave v . Lennep . Unger 1630--1636,Hz. 95 . 8) Aurelius Augustinus' Belijdenissen, Vierde Book,Hoofdst. 10 .

REIMOND STUNS.

Reimond Stijns werd in de buurt van Oude-naarde geboren ten jare 1850 . Hij heeft het vergebracht in de wereld : eerst dorpsonderwijzer enten Iaatste leeraar aan hef Koninklijk Athenaeumto Brussel. Verleden jaar in lintermaand is hijoverleden. Tot in 1886 had hij geleefd in geeste-lijke vennootschap met zijn zwager Isidoor Teir-linck, den vader van Herman, wiens « Doolagewe vroeger bespraken. Die wee gaven veertienboeken uit : gedich ten, romans en novellen . Na'86 dreef Reimond Stijns de zaken alleen ; nogzestien werken kwamen er. De romans van Teir-linck-en-Stijns en de vijftien eerste van Stijns-alleenvormen den overgang van het idealistische Cons-cience-tijdperk naar het zoowiliende realistischevan Cyriel Buysse, Herman Teirlinck en GustaafVermeersch. Met zijn zestiende boek is Stijns, op't eind van zijn leven gaan staan in dezelfde rijals deze Vlaamsche jongeren . (( Hard Labeurheet het. Labeur is landarbeid ; arbeid met debijbeteekenis van ongemak, zwoeging, pijn . Rei-

--73--

mond Stijns was een liberaal in de Belgische be-teekenis van dat woord : vijand van Kerk enpriestess . In zijne hoedanigheid van Belgisch libe-raal, had Stijns vroeger al een verhaal geschreven

Arm Vlaanderen > ; het land is arm, wijl ver-kwezeld en liggend order den hak van eaters enpastoors . Ten derde. Zijn reef Herman Teirlinck,wiens « Doolage » wij, een tijdje geleden,bespraken, heeft bij Stijn's graf de lijkredegehouden, die al`gedrukt staat in het tijdschrift

Vlaanderen » . (Schrikkelmaand 1906) . In dezelijkrede hoort ge geen naampje zelfs van hetGroote, dat bij een graf wel eens vernoemd magworden, ter belijdenis, ter hope, ten troost : on-sterfelijkheid, verrijzenis, ziel, belooning, eeuwigerust, God. Niets .

Wel dit« Reimond Stijns heeft tienwerf beleefd elke

stonde van zijn levee, tienwerf genietend elkenpolsslag van zijn vluchtig bloed . Niet angstigjoeg zijn snelle adem, maar hijgend van vrijewelvaart, zenuwachtig van blijde verwachtirig,koortsig van nakende joel .

« Een kind (was hij) vol ongestadigheid, volvliegende luster, vol naleven ernst, vol gramschap,vol goedheid. Een kind dat menschen schuwt en

Linnebank

4

nietlsclleu lieiheelt . Ecu kind dat hloemen hcgeerl,bloemen plukt, verwerpt, vertrapt. Een kind datdraaft als een veulen in de zon, in den wind,onbehendig, woest, -- schoon. »

Wie van ons was de jongste?Gi'l!Want woester stondt ge in de ruimte, bree-

der zwoegde van jeugd uwe borst, sterker weesnaar 't verschiet uwe prille begeerte. Daar washier niets, dat ge niet grondelijk liefhadt .

Ik, ongelukkige, heb toegekeken . lk ben machte-looze getuige van uw nederlaag. Ze dragen uweg. Ge zijt weg . Ge verwijdert u. ., ge zijt weg•0! Blijf me bij, in mijne dankbare gedachten,stoere held van het leven !

Zette ik op : gelet op des schrijvers liberalig-heid, op .zijn « Arm Vlaanderen >>, op zijn lijkre-denaar en op den inhoud der lijkrede besluit ik,dat « Hard Labeur » ook een roman van land-yolk ,- de slechte strekking heeft van het katho-lieke Vlaanderen voor to stellen als een doodon-gelukkig land ; als een land van ontaarden, onbe-schaafden, wilde veldduivels, als stieren, beest-menschen, mijn besluit zou onredelijk wezenwant tegen de regels der denkleer -- onjuist,onwaar, valsch zou het toevallig niet zijn. Wantdit boek is weer onrealistisch : wijl het als wer-

75

ke!ijldieid to gelooven voorstelt wat op geenhonderd uren na werkelijkheid is : de boerendor-pen ongewoon slecht, ongewoon lomp, voort-durend onrnenschelijk in breeden zin, zonderfatsoenlijker of flinker bewoner dan een flauwekwezet en een onnoozele pastoor.

Het tweedeelige boek bestaat uit zes hoofd-stukken, waarvan we den korten inhoud latenvolgen .

In I en II zien we de hoofdpersonen in druk-ken doen . Speeltie, een jonkman, is uit Frankrijkteruggekomen met een duitje geld . Hij wil rijkworden en grootboer, kasteelboer . Ten koste vanalias : huiselijkheid, gezondheid, godsdienst. Maarbeulen en wroeten tot eindelijk zijn goudenlevensdoel is bereikt. Flu wil trouwen om eenlastdier meer to hebben . En hij heeft hat op Mievan Erpe, een jonge sterke 'rouw. Na loven enbieden, schatten en keuren worden zij hat eens.Ze trouwden 's morgens vroeg, voor de eersteMis, in hun daagsche pak . En den volgenden dagvoor zonsopgang was hat groot werk aan dengang. Mie werkt als een kerel en Speeltie werktveor drie. Daze wil heelemaal bags zijn . Tist eenoom van Mie, die hem in den wag stoiid, ver-drinkt hij en als Mie-zeif zich tegen hem verzet,vecht hij met haar .

Hij had ze bij de armen en neap om ze de

7 6

beenderen to breken . « Neem de spade, Mie, enga delven, > verzocht hij . 't Is flu Dinsdag, Mie .Ga delven, of antlers draagt men u Vrijdag weg .1k en lieg niet Mie >' . Ze voelde zich stouterworden door zijn bedaard spreken, dock plotsstaarde ze verbouwereerd in zijn bleek gelaat ;zijn zwarte oogen lagers brandend onder de op-gezwollen, diep gezonken wenkbrauwen ; in eenstond werd hij een gansch onbekend man meteen doodsbedreiging in iederen trek van hetaangezicht > .

Mie begint to duizelen, geeft zich gewonnen,en was voortaan « zonder ziel, gebroken, zonderwilskracht nog tot opstand > .

« Er kwam een kind op het hofstedeken, eenjongen. Veel verzorging genoot hij niet ; in eenhoek van de keuken werd een bak opgetimmerd,met stroo gevuld, en daar legde men den nieuw-geborene in ; hij mocht er voortaan uren langstenen, weenen, jammeren, huilen ; de oudersbleven aan het werk op het veld of om de wo-ning ; het wicht kreeg zijn voedsel op vast be-paalde stonden en nu en dan ververschte menhet stroo. » Later komen er nog twee jongensen een meisje . De jongens groeien in het wildop, ze zijn de schelmen van den omtrek, ze moe-ten stelen voor hun vader, en brengen zij nietgenoeg thuis, dan krijgen ze veal slang en weinig

eten . Speeltie beiiict ki, dat zijii juugstc jotig,Wannie hem hesteelt . Hij wordt razend en slaatzijn zoon flood als ccii konijii > . Mitie en So,de overblijvende zonen, zijn landvlegels van deergste snort .Neem nog een half dozijn hebzuchtige en suk-

kelachtige dorpelingen, een snulligen burgemeester,een zatten poelier en een dikken waard - en gehebt de stoffe, waaruit de twee eerste hoofdstuk-ken gemaakt zijn .

Ill en IV vertelt de lijdensgeschiedenis vanSpeeltie's eenig dochtertje. Lize heet het . '1 Ver-waarloosde kind wordt op eene kantwerkschoolgedaan om geld; geld to kunnen verdienen voor't huffs . Wat is ze nienschenschuw in 't eerst,het << verneutelde ding met de rattenoogen!Duffer Sophie, de bestuurster der school is eenechte kwezel . Na 't eten last zij de meisjes eenuur bidden, een uur doodstil zitten en een uurzingers, b .v. van :

<< Maria wees den pans indachtigCIij zijt zoo goed en ook zoo machtig!Kom Jesus' Kerk flu ook verblijden,Ze heeft, helaas, zoo veel to Iijden,Voor haar, o Moeder, bidden wij .Voor de les in bet spellewerk moet Lize in

den stal helpers en in het huishouden . Er is ookecu rieefje in huffs, Lowietje, rakker-neefje, die liet

78 -

acme, nietsgewonc kind diep-diep ongelukkigmaakt. Komt het vreeselijke aan den dag, danwordt de doodzwakke Lize met een doodsbe-dreiging de deur uitgezet, omdat ze flu geen geldmeer verdienen kan op de kantschool en er fluweer een schepseltje bij to onderhouden zou zijn .Lijdensgeschiedenis deze twee hoofdstukken .

In V nieuw bankroet voor Speeltie . Z'n tweejongens worden hem de bags . Ze weerstaan zijnbevelen . Ze verpatsen geld in wildemans-uitspat-tingen. Speeltie wordt een pons ziek van verdriet .

In VI barst het stuk. Een vechtpartij, een bijna-moord. En Speeltie moet het verliezen tegen zijnzonen. Hij wordt het raam uitgesmeten en dejongens gaan er vandoor met al het geld, dathij zoo beestig-zondig had bespaard .

Net duivelsche verhaal wordt behoorlijk gesaustmet dronkenkerelspraat en kwa-herbergjes-gedoe .Geen enkel degelijk, funk, maatschappelijk karak-ter komt er in voor . In geen der hoofdpersonenleeft het betere, het hoogere . Zelfs geen minuutje-lang. En overal leest ge tusschen de regels

Net Katholieke Vlaamsche dorp is belachelijkof afschuwelijk .

Arm Vlaanderen, dat leeft in

Hard Labeur !Zonder godsdienst, zonder zedelijkheidsgevoel .

Maar, (loddank, zulk een Vlaanderen bestaater niet

Afziende van het dubbel valsche van << HardLabeur > - om inhoud en hestemming - enhet boek maar beschouwende als voortbrengselvan kunstenaarlijke schepping en to zarnen-stel-ling, wordt mijn oordeel er over in eens veelgunstiger. Dan kan ik niet genoeg bewonderende kracht, waarmee Reimond Stijns het leveeslaat in de rnenschen, de personen, die zijn boekmoeten vormen . Uitdenksels en uitbeeldsels zijnze, doch bezield en belichaarnd zoo sterk, dat zevijfhonderd bladzijderi lang handelen, in bewegingzijn, zonder moe to worden of vreemd en onna-tuurlijk to doen . Met andere woorden Speeltieblijft steeds in zijn ro! van dwinger alley ornstan-digheden tot zijn eene doe! : rijk worden. Mieblijft in hear ruwaardige kracht de vrouw, dezwakkere. Mitie en So - Mitie meer den So -blijven de telkens neergedrukte en telkens weeropstaande en eindelijk overwinnende wildemans .Lize b!ijft het schuwe kind, bet verschopte, datzedelijk ondergaat bij gebrek aan waardeerendeliefde . Duffer Sophie blijft de kwezel, die Mariavan hear troop zou hidden, maar !iefdeloos enmeedoogenloos - kwezellijk . En at e bijloopersen heel de omgeving van Koter-hack en Vader-lauder behOOrt bij zulke hoofdpersonen . Als toe-gepaste karakterkunde is deze roman zeer bewon-deren swaardig .

- 80

Bijna het heele boek door, zien we in de opennatuur, onmetelijk, oneindig, steeds-afwisselendsteeds-fraai . ledere bladzij hooren we den toonterug, waarmee ingezet werd van de zomerzonen het zomerkoren en de zomerlucht er tus-schen in .

K 't Was op een Zondag . Reeds weken na elkaarlaaide de zonnebrand in een stralende diepte, ende lucht beefde boven het goud der roerloozekorenvelden, die knetterden onder het zonnege-weld .

't Schijnt rnoeilijk om to zeggen waar de grensloopt van het natuurlijke en onnatuurlijke in hetlaten doen van dooden als levenden en van geen-menschen alsof die menschen waren . In bet vol-gende zien we slechts onnatuur

<< Vlokkige wolken trokken kalrn onder de ein-delooze diepten naar het verve Oosten ; ze trok-ken voort, starende naar elkander op de breedebaan, » bladz. 23 .

« De bladeren lt ;~deil zich zzeet », bladz. 66.Hoog onder bet suite uitshansel ontwaakte

de klok, negen ronkende slagen rl'rriideldeii triilenddoor de lucht . . . bladz. 112 .

« De wind zucfztte net l~oosjes in groote ver-moeidheid. » hladz. 22 .

Bij deze soort van onnatuurlijkheid, gezocht-heiil, +etiu ii telliheld i~, onk to rekenen dal onoli-

houclende gebruik van verouderde beeldspraakals

Ze voedden haat in het lijf, dock werden intoom gehouden, bladz . 52 ; de hardheid op zijngelaat was vervangen door komnier, bldz . 61 ;elk martelend gepeins zou hij met geweld ver-jage-n, bldz. 82 ; de dauwdroppels in het grasdooven een voor een hun stralen uit, » bldz . 43.

Door dergelijke uitdrukkingen, die onophou-dend uit zijn pen vallen, kenteekent Stijns zich-zelven. Daaraan kunt ge zien, dat hid in de oudeschool op de bankers heeft gezeten . We zullendit Stijns niet verwijten . Je kan een steisel, datjaren, jaren in je gegroeid is, niet afzetten als eenhoed. Als je zestig bent, kun je niet meer gaanen staan als jong yolk. 't Was paardenwerk voorStijns van-een-toegevender-tijd om zijn woordenen zinnen under zoo streng toezicht to houdenals een nieuwere dit eischte. Maar deze had hijniet mogen loslaten ; want die kan zelfs de oud-ste niet vergoelijken .

Zwaar als jzer lag zijn toegeknehen hart inzijn iijf, « blz . 141 .

lets van ijzer en jets van toeknijpen brengenbij dezelfde zaak --- beproef het eens met vuuren water ! Opdat men niet zou meenen, dat flu

Stijns wel de natuur in het grout helpt zien engevoelen, maar op bizonderheden,~ of kleinerig„

81 -

Uden, Hooimaand .

-82--

heden niet weet to wijzen,~ moeten we u dezezinnetjes nog overschrijven

De lantaarn zwierde een weinig ; licht eilschaduw dansten een wijl door elkaar, wipten ingroote sprongen elkander na, bedaarden allengs-kens, en het spel stierf uit. > bldz. 86 .

Hij had flu de lastige woorden uitgesprokenen reikte het briefken den burgermeester over .Deze had gehumd en geknikt, liet de vork losen overmommelde bet geschrevene, > bldz . 108.

Moeder had juist bet haardvuur aangestokenen de keuken was vuilblauw van den rook ;zwakke vlammetjes krulden opwaarts, rekten zichmet poosjes hooger uit, kropen our de zwartekluppels, en er brandden kleine lichtjes aan hetritselend rijshout . > bldz. 155 .

« De regen hield op : . . . . en op de ruben scho-ven witte druppels in hoekige kronkellijnen naarbeneden, haperden sours, en gleden dan ineensnaar onder, .. bldz. 203 .

In taalvaardigheid, in taaljonkheid was ReimondS`yns verre de mindere van Stijn Streuvels enHerman Teirlinck .

LEN STREUVELSCHE REINAERT .

Al van bet jaar 1250 beef t er in de Nederland-sche taal een uitmuritend dramatisch dichtstukbestaan met slimmerik onder de dieren, Reinaerf,de Vos, als hoofdpersoon, terwijl de talrijke bij-bijrollen - meer of minder voornaam - wor-den waargenomen door den wolf (Isegrim), dendas (Grimbaert), den kater (Tybaert), den ever,den bever (Fencer), 'ien ram (Belijn) den hags(Cuwaert), den haan met z'n kippen, den raaf,den beer (Bruin) den luipaard, en den leeuw(Nobel). Deze dierenwereld is een staat, besttiurddoor konirig Leetiw, hijgestaan door ziju raads-Jul. Ecu lid van dezeii staat hekommerl zich omrecht tioch wet, leaf t volgeus z'n cigen zin, heeftmedelijderi met niemand, telt, om zijri misdaden,talrijke vi janden, maar Beef t zich niet verlorendat is de vos, Reinaert < dcii fellen metten rodenbaerde slow, vermetel, onharmhartig, schelm,die 'ii kasteel van 'n liol bewoont : Maupertuis .

Maar eindehjk heeft liij genoeg kwa :id gelaan .

-- 84 -

Toen koning Nobel bij gelegenheid llof field,waarop alle dieren moesten verschijnen to zijnerhuldiging, klaagden ook bijna alien over Reinaert,die ten hove niet verschenen was. Isegrim komtvoor den koning staan en begint ; een hondje(Courtois) en Pancer volgen . De koning besluitdat Reinaert tot driemaal voor zijn hof zal wor-den gedagvaard. Eerst vertrekt Bruin naar Rein-tjes burcht tar dagvaarding ; hij mislukt : later Ty-bert, ook daze keert met schade en schande enzonder Reinaert aan hat hof terug . Grimbaertslaagt beter ; hij weet den vos to overreden omvoor den koning to verschijnen : Reinaert wordttar dood veroordeeld. Doch hij weet zoo te pra-ten en 's konings hebzucht op to wekken en beeren wolf, 's konings raadsliedcn, zoo in verdenkingto brengen dat hij met de verplichting tot eenbedevaart vrij komt, terwijl beer en wolf alsschuldigen behandeld worden . Cuwaert en Belijnvergezelden den pelgrim tot Maupertuis, alwaarCuwaert door des peigrims keelgat ging . Belijnward door hem afgescheept met een brievenzak,dien hij, als laatste boodschap van Rein tje,naar denkoning moest brengen . De inhoud was echtervan dien aard dat Bellijn aanstonds tar doodveroordeeld ward van wage die boodschap.Bruin en Isegrim warden wear goede vriendenmet Nobel .

- 85 -

Dit gedicht moet zedelijk goede gevolgen gehadhebben en welgesmaakt hebben bij onze middel-eeuwsche voorouders . In die dieren herkenden zijmenschen zooals zij zelve wares, zooals zij erzagen onder hunne magen, vrienden, geburenden hebzuchtige, den bedrieger, den ontevredene,den ondankbare, den hoovaardige .

Hier werden zij gewaarschuwd en vermaandhier konden zij wijsheid leeren als : tevreden zijnmet weinig, zich aan een antler spiegelen,mooipraters wantrouwen, slirnheid gaat bovenkracht, enz. En dat alles op losses, vroolijken,leuken toon . Vol afwisseling en levee. Van dendichter weten we, dat hij Willem heette, terwijlwe van hem mogen vermoeden dat hij woondein Oo,t-V!aanderen .

Honderd vijf en twinhig jaar later, is deze Reinaert door een onbekenderi dichter bijgewerkt inden leerenden geest flier dagen . Wat staan er 'nwijze lessen in, preeken zelfs van drie, vier blad-zijden. Schooner is Reinaert er niet gewordenover 't algemeen . Reinaert I lees je uit achter el-kaar met onvermengd genot, in Reinaert II moetje vechten tegen langdradigheid haast den heelenhijd.

De overoude sage van Reinaert vindt men inverschi!lende handschrif ten, oude en nieuwe druk-ken ; terwiji het Engelsch bet Nedersaksisch, het

Hoogduitsch, het Deensch, het Zweedsch, hetFransch en het Latijn eveneens hunne verhalenhebben van den Vos Reinaerde .

Het grootste stuk dezer inleidin is geleend bijhet eerste deel der « Oeschiedenis der Nederland-sche Letterkunde > van prof . G . Kalff. Ze wasnoodzakelijk om de opmerkingen to kunnenwaardeeren, welke to makers zijn bij de nieuwsteNederiandsche uitgave van den ouden Reinaert .Die bezorgd is door Stijn Streuvels, den bloei-endsten schrijver der Vlamingen . Ze is versche-nen als nummer XI en X11 van de Wereld-Biblio-theek. Het volledige opschrift van den omslagis : « Reinaert de Vos, naar de handschriften vanhet middeleeuwsche epos herwrocht door StijnStreuvels. »

De oude Reinaert had o . a. deze drie eigen-schappen

Er kwamen uitdrukkingen en tooneelen in voor,die onze zedige ooren zeer doers . Deze heeftStreuvels met zeer waardeerbare kieschheid haastallemaal weggewerkt en oh meesterlijke wijze .We denken hier aan bet geval van den kosterzonder news. Dat Streuvels niet kon besluiten omflog 'n tooneeltje to off~ren en hog wat hardewoorden to verzachten ! Zijn book zou er to rui-mer om verspreid wezen . N« kunnen wij 't dejonkheid weer niet in de brage handers geven 1) .

In hat oude gedicht ward hat heilige dikwijlsmet hat onheilige gemengd ---- hat heilige metonheilige woorden genoemd, hat heilige in onpas-senile omgeving, hat heilige ja in een huichelen denmond --- hat heilige in ieder geval verlaagd totlacherswerk .

Dat is zeker mis, eigenlijk . Doch bet waxen demiddeleeuwen ; men spotte wet eens met gods-dienstzaken uit lichtzinnigheid, in onwetendheid ;hun godsdienstzin zat to diep, den dat hij daar-door kon lijden . Bovendien : niemand was eringeergerd ; alleman was kathotiek en wist wet hoezulke scherts bedoeld was . Hoort flu nog depraat eons aan op de Brabantsche dorpen overpriestess en kerkedingen ! Ik zal de Hollandschelezers niet ontstichten met hat aanhalen vanvoorbeelden .

Streuvels heeft in zijn nieuwe uitgave de oudespotternijen behouden : wet beteekende hat bijden boast, dien hij dikwijls hooren zal in de her-bergen van zijn Vlaamsche land ! Alleen wear depastoor in onze oogen een verachteiijk lid zouworden van zijn stand, heeft hij dezen veranderdin een koster. Als Roomsche menschen zijn wijvoor daze handelwijs gevoelig en danken denschrijver hartelijk .In den ouden Reinaert worden tallooze toe-

stariden en taken

volstrekt onsehuldig !

88

conduit, bij name genoemd ~-- die in fatsoenlijkebezelschapen nfet , warden besproken of aar~ge-duid, zonder de noodige doekfes. Streuvels iseven flap-uit in zijn Reinaert, lk keur dat volstrektniet af .Zeker niet uit overwegingen van de schoon-

heidsleer. Maar we denken, dat zijn boek er tominder een twintigste-eeuwsch volksboek om zalworden. Ons tegenwoordig Hollandsche yolkvooral is to zindelijk en to kreen dan dat bet eenboek met zulke vieze woorden tot geliefkoosdelezing zou nemen . We zijn, wat dit betreft, nietheelemaal van het gevoelen van Albert Verwey in

De Beweging > ; 2)Dit boek hoeft maar onmiddellijk ingeburgerd

to worden bij de Nederlandsche boeken die nochde man nit fret yolk 3) noch de geschiedschrijvervan onze letteren vergeten zal. »Nu zullen we een paar bladzijden van den

nieuwen Reinaert nader bespreken .

l) Zou er bij 'n volgenden druk geen hoop zijn op verbete-ring ?

2) Hooimaand, Hz. *9 .~l) Cursiceering van mij, II . L .

89

II .

Stijn Streuvels noemt vijf oude uitgaven, die hemgeholpen hebben om zijn << Reinsert de Vos > semento stellen, benevens «verschillige volksuitgaven vanroad 1600 en 1700 --- enz. y> De eerstgenoemdeis van J.-F. Willems 1), verdiensteiijken Vlamingvan de eerste helft der vorige eeuw . Deze hebbenwe to onzer beschikking en daarmee gaan weeen paar gedeelten van Streuvels' , werk eensvergelijken. En wel het eerste hoofdstuk ten op-zichte van 't zakelijke der overname .

Iillems began met de weinig dichterlijke inlei-ding van 40 regels, waarin bijzonderheden overden persoon des dichters en aanleiding tot zijnwerk. Deze heeft Streuvels weggelaten, openendemet de natuurbeschrijving en voorstelling vanhet speeltooneel :

Cl Net was omtrent den Sinxen en volop zomernog eens. Velden en bosschen, overal was't gram erop gekomen en in de hagen en boo-men speelden de vogels en schuifelden2) lustig .Kruiden en bloemen wareri nit deal grand opge-schoten en 't waaide in de fucht van meniger-hande fijne reuken. De tonne schong3) helder en't was even na den noen als de dieren op dehelling van den heuvel aan den rend van hetI ns h, irilgestrekt tt atnveri lagen in dry w lrmte

Van deze edele taal en dit zomersche rythmemag ik flu niets zeggen . Ik geloof niet dat ditmoois geworden is uit den maar-drieregeligentekst van Willems :

Het was in enen SinxendageDat beide, bosch ende hageMet groenen loveren waxen bevaen .

Veel waarschijnlijker zal de variant, die Willemsorder z'n bladzij plaatst4) Streuvels bewogenhebben .

Het was op enen pinxter lochDat men woude ende velde sackGroen staen, mijt5) lover ende grass,Ende menich vogel blide wass,Mit sange, in hagen ende in bomen ;Die crude sproten uut, ende die bloemen,Die wel roken hier ende daer,Ende die dash was schoon ende claer.

Na de drie regeltjes natuurbeschrijving vanstraks lezen we bij Willems enkel :

Nobel die coninc hadde gedaenStijn hof craieren6) over alDat hi waende, hadde hijs geval7),Nouden ten wel groten love .Doe quarnen tes coninx hoveAlle die diere, groot ende cleneSonder8) vos Reinaert allene.

Legt flu eens never deze zeven regels de an-derhalve kersenfrissche bladzij van Streuvels

Met de kraal, die aan de dieren de koninklijkeboodschap brengt ; met den indruk die dezen ophen maakt van vrees, van vertrouwen, van leed-vermaak! Het hoort er zoo bij! 't volledigt, ver-eenigt, vernatuurlijkt zoo 't verhaal !Willems, de philoloog, moest trouw en eerlijk

den middeleeuwschen tekst opgeven = Streuvels,kunstenaar die den ouden Reinsert nu-genietelijkwilde rnaken, mocht uitvinden en bijvoegen, op-halen en van 30 versregels een heel hoofdstukscheppen drie bladzijden groot, met kostelijketaal .

Uit het tweede hoofdstuk kan ik aantoonendat Streuvels door tusschenvoeging van 'n enkelwoord over stand en omgeving, door 'n bizonder-heid voor 'n algemeenheid, jets moderns voor't verouderde to zetten, veel klaarheid Schilder-schoon en begrijpelijkheid aanbrengt. De misda-den van den vos kunnen niet opgeschrevenworden .

Willem's Reilzaert .Ware al tlaken perke-

[ment,Dat men maket flu to .

[Gent .

Strerivel's Reinsert.Ware al 't taken

van Gent veranderd inschrijfpapier, k' en hader niet genoeg om al zijneuveldaden crop teschrij-ven .

Het hondje, Courtois, klaagt erover, dat hij bestolen is door Reinaert, hij arm hondje, in den kou-den winter toen hij niets bezat

w.Dan allene ene worst

De kater heeft eerst die worst gestolen

WEenen slapenden mo-

lenman .

En derhalveW

Sir.Hets recht dat onbe- r mag dat ding, waarover

[retsi ' Courtois klaagt, gerustDie clage, die Cortois ; aan kant geschoven

[doet .

worden .

De Vos is wreed ; hij spaart niemand, zelfsden koning niet :

W.mocht hire an win-

[nenEen vet morseel (9) van

[eere hinnen » .

92

Sirtenzij een schamel tuitjeworst .

Sir.uit den zak van denmolenaar die in slapewas. »

Sir.kon hij er een vette

kiekenbille bij win-ners .

Reinaert zou den onnoozelen Cuwaert denCredo leeren zingers ; het begon

<< Doe begonsten si over[eene

Spellers ende lesen[beetle

Ende lude singers

[crede. >>

1 .Bi gode, Pancer, gi

[secht waerSprac Isengrijn, daer hi

[stoet ;

Str.«en alzoo begonnen zijsamen de gebeden tospellers eerst en dan tolezen en eindelijk luideden Credo to zingers .

Str.Bij god, Pancer, gij

spreekt de waarheid !riep Isegrim van uitde menigte waar hijstond . »

leder die weet, dat het in de letterkundigeplastiek op ears kleinigheidje aankomt, als aaneen beetld, zal aan daze trekjes makkelijk de handerkennen van een zeer Vaste en zeer Gevoelige,wien de herstelling van oude kunstwerken veiligis toevertrouwd .

Over de taal van Str . In « Twintig VlaamscheKoppen > 10) heeft Hugo Verriest een woordgeschreven dat met al zijn schijnbare duidelijk-heid licht misverstaan kan worden . Tot tweemaaltoe lezen we daar dat Streuvels geen west-Vlaamsch schrijft. Nu kan men west-Vlaamschnemen in twee beteekenissen : in engere en inruinlere. in engeren zin is V est~Vlaamsch de

- 94

streek in bet \Vestelijk decl tier provincie West-Vlaanderen ; in ruimeren zin is de heele provincieWest-Vlaanderen West-Vlaamsch . In den engerenzin, blijkens den samenhang door Verriest geno-men, schrijft Str, gees West-Vlaamsch . Maar inden ruimeren zin wet ; ook, noodzakelijk volgensVerriest, die de taal van Str . aanwijst, als die vantusschen Leie en Schelde, in het zuid-oostelijkdeel van West-Vlaanderen . Streuvels' Reinaertheeft een rneer Vilest-Vlaamsch karakter dan deoude in de uitgave van Willems . Dit zullen wemet een voorbeeldje zien uit het derde hoofd-stuk .

Verstaet, neemt miere tales Boom .I oiki tiler en neemt mijne woorden good in acht .

Hebdi geleert an uwen oom dus liegesapeert ? » staat in den ouden Reinaert . Dit bijons ongebruikelijke jets leeren aan iemand in denzin van leeren van iemand heeft Streuvels behou-den wijl het in West-Vlaanderen < in levendegebruik is alledagen> . << Hij doet hem selve lutteleras >, zegt Willems' variant. Streuvels heeft ditluttel veranderd in letter ; hetgeen, gelijk luttel denzin heeft van weinig en in West-Vlaanderen even-eens <<in levende gebruik is alledagen .

lk weet 't we], 't ziju njaar proefjes, wat kanmen antlers geven in een kraut. Moge de ar-

95 -

held vats Streuvels nu lets meer waardeerbaar zijngeworden. Er valt nog zooveel over to zeggen,

Uden, Hooimaand 1907

1) Episch fabeklicht, uitgegeven in 1836 en opnieuw uitge-geven in 1850, tckst van Jacob Grimm, ?) floten, 3) scheen,4) handschrift, afkomstig uit de boekerij van William Heberen aangekocht doer de Belgische regeering, 5) met, G) uitroe-pen, 7) hetwelk hid dacht, vie! hem dlt merle, 8) uitgezonderd,9) morceau -- stuk, deel,10) He deel, bladz, 125 .

JAC. LENAERTS.

Op een half blad druks is vroeger in de Diet-sche Warande gesproken over het boek vanpastoor Lenaerts : << De Verdw/ning der Alver-mannekens » . Toevallig kwam het gedicht zelfons dezer dagen in de hand . Wij hebben hetgelezen. Oplettend gelezen . En wij hebben geoor-deeld dat aan deze poezie niet gegeven is dewaardeering en de liefde, welke zij vorderen kanmet alle recht. Opdat dit alsnog g~beure, wen-schen wij het nu, in deze zelfde I3ietsche Wa-rande wat langer to bezien en met wat meerbestemdheid to wijzen op de eere onzer taal, diein deze verzen to stralen staat en to trillen vanjong levee .

Een boek over spoken . Ja. A1 het oude, dathonderden jaren geleefd heef t in den mond vangroote menschen om de kleir~e zoet to houden ;al de vertelsels van moeder en grootmoederwaarbij we griezelden en die we toch hoorenwilden -- dezelfde driemaal op eenzelfden don-keren avond

zijn opgestaan in dit boek, met

ziel en lichaam en zij' loeren weer door hunneglazes oogen en zij lokken weer met klauwigehanden op den stokkigen schoot of kammen metvingers van been door onze oprijzende hares .Alle schrikpoppen, die wi} vergeten waanden metons speelgoed, zien wij weer levee en, does indit boek even geheimzinnig en even noodlottigals vroeger. De oude onbekenden - Kabouters,Nikkers, Meerminnen, Drakes, Iieksen, Nacht-merries tot zelfs de Boeman toe - zijn gewektter verrijzenis door Jacobus Lenaerts, den hoog-dichterlijken pastoor van Membrugge bij Tonge-ren. Tusschen de oude sages, die er zweven overde heide en door de bosschen en boven demoerassen zijner Limburgsche Kempen, in grijzeliedjes en kinderlijke vertelsels heeft hij naar dra-den van eenheid gezocht ; en zijn heerlijk vindenheef t hij vastgelegd in twaalf zangen epiek ; DeVerdwijning der Alvermannekens .

't Is een spookboek . Spookachtig uitgegeven .Honderd vier en twintig kantjes op gerimpeldpapier ; door Buschmann to Antwerpen versierdmet somber-zwarte houtsneden ; in bruingeel-lede-ren band, met groene Iintjes over de snee dicht-geknoopt ; met half-uitgewischt opschrift -- gezoudt zweren : een boek van eeuwen !

Maar op de laatste bladzij van dit oude boekLinnebank

,i

hg! fe lezen :

- 98

DIT VERHAALOEDICHT DOOR

LEENAARD-WILLEM-JACOBUS LENAERTSVAN ZONHOVEN

KWAM VAN DE PERSDEN XXXIe MAARTM.D.000.XC.IX .

leder uur dat wij luisteren naar dezen eenvou-digen dorpspastoor voelen wij 't, dat wij hierstaan bij een vinder in vollen opbloei, bij eengullen, rijke-man, bij een spreker met zilverenwoorden, bij een lieven vriend der royale natuur ;bij een moderne : waar en nieuw in zwaai endraperie van zijn beeldhouwwerk, versch in ver-gelijkingen en vrij in woorden .

De bewijzen voor heel dezen opzet gaan wijflu leveren .

Het stuk verhaalt den strijd, dien de Dwergen,Hussen, Kabouters, Auwelen of Alvermannekensto voeren. hadden tegen de Menschen, die doorde vestiging des Christendoms meester werdenvan de Kempen .

In 't grof geven wij eerst de verdeeling

De Auwelen in rust Ie Zany;De Auweien in onrust lieDe Menschen I IIeStrijd van Japer Alvcrik tegen de Menschen . . .

I`'e

99

S trijd van de Reuzen tegen de 1lenschen . . . .

V

>,Dc Nikkers tegen de Mcnschen . . .

Vie »» De Luchtspoken tegen de 1 'tenschen . Vile

DtIluisspoken tegen de : enschen . . Vi lieDen 5chooverik tegen de Menschen

IXeZ gepraal van de Menschen door Priester . . . XeZegepraal van de Menschen door het Kruis . . . XIeDe Auwelen verdwenenKIIe

Nu gaan wij voetje voor voetje 'n paar zangentangs en wij zien goed uit onze oogen naar defijne steenen, die zij in hunne regels dragen .

I. Langs de dennebosschen « kromrugt de g&vlekte heiberg » waarin de Auwelen hunneholen hebben ; 't is kalm boven op 't zand : zo-mermiddagkalmte

Gerust en stil ligt al to zuilen>> bij 't afgaan van de zomerzonne

de kriekel zingt en 't windje fiezelt,en ronkend snort een for de hei door,Van verrens reeds hoort Wicht de jager,de beste jager der Kabouters,'t gekeek der vrije Hussenkinder,die op de breem • en heideblomkesde honingbie en hommel vongen,om 't blanke en zoete honingblaaskenmet gretig lipken uit to slorpen .

Op bet wiggelend peelven klinkt het lieken vanden Visscher der Kabouters : Wiem, door « 'tgelpe, grijsgekuifde net » heen ; als legertentenstaan char zwarte baggerhoopen to droogen voor

de smidse der kleine mannekens, beneden . In de

verte hangt een stofwolk . Wicht, de jager, geeftzijn volkjen een sein en 't opgeschrikte kabou-tertjesgedoe « beklefferde » om 't rapst de zand-heuvels om to zien, wat er ware van den nacht .Zij kunnen er 't hunne niet van krijgen en « moegestaard en stom geraden » verdwijnen de klein-

tjes maar wear in hunne kelders . Dezen keerdalen wij's met hen mee. Naar hun werkplaatsenwij hooren daar « ' t klinkeklanken van hat ijzeren « 't kissen van wellend staal in killig water

de wapenen worden daar gesmeed bij fierendeun

« Hop!

shat maar op!En zijn we 't slimme smedendiet,

» de fijne kunsteneeren niet,die voor de Helden werken ?dus helme 't lieve bim-bom-lied,Terwijl hat aanbeeld vonken schieten zilverheldere sperken! »

Naar hun wonderzalen : waar, bij gedroom ofgeneurie of gevloek of gegrijnslach hunne too-verdr nken worden ,,gemengeld . Naar hun schat-kamers met den bewaker, beeld van den Vrek,

~~ a wreede Draak met zeven koppen .~> Nog leekt hem 't bloed van ieder tong af,» nog spant zijn paddebalg vol puisten» vie weet van walk een vreeselik eetmaal .

Zij11 niaiicii wuivcii iiog ; zijil vleugels,?> gepinde vleermuisvlerken, schuiverenen knarsen op zijn schubbenrugstrankof leefde hij opnieuw zijn strijd door

» en zag zijns offers bloed en doodsangst .II. Het werken-in-rust der Kabouters wordt

met een slag verstoord. Wicht, de jager, roept zenaar boven, toont hun op de donkere heideheldere vuren en waarschuwt ze voor de donkerespoken, die daar wemelen. Dat zijn de Menschen .Die willen hen verjagen . En gauw glijden zeweer terug in hun holen . Daar houdt Aart, dehoofdman, voor 't vuistje een speech voor dekleine luyden, die klinkt als een klok . Hij spreektover hun broeders van den Demer, van de Maas,van den Jeker en van de Dommel, die al wegge-dreven zijn door de Menschen ; wijst hen op delegertenten, waarvan de heide votgegroeid is, opden honger, die komen zal met zijn glazen oogen,op de bondgenooten, Geesten en Spoken, welkezeker zullen helpers . Hij verdeelt de strijdrollen,en, na zijn vlammend woord zweren raadzaal enkrochten en gewelven en gangen : den onder-gang der Menschen . En alsof zijn yolk nog nietrood genoeg staat van gloeien, komt, op een weekdes hoofdmans zijn nar « vooruitgedribbeld .Steeds lachte het dwaze ventje en dwong het totlachen, maar thans ?

»»

o neen ! llet beg niet, rnaar het grijnsde,zijn oogskens fonkelden en branddenvan cooed en haat, van toorn en kamplust!Fn 't zong met schorre, doffe stemmehet schamper oorlogslied der Auwelen :

Mijn wiege stond» op vrijen grond

en van mijn grafblijf, vijand, of

of 'k zal rnij, flood, nog wreken .Iloudt gij uw land,volgt gij uw front,

» ik liet a vrij .. .» Maar dwingt ge mij

» uw bloed stroomt heen met beken .

III. Met zwoegen en zweeten hadden de Men-schen, uit het 4osten naar de pelen der Kempenafgezakt, de heide binnen 't jaar herschapen enhalf een dorpken stoat to rooken rond de heu-vels. » Zij werken voort, trots de plagerijen ende vernielzucht hunner kleine vijanden . Zij bouwenwoningen. De visschers

bij het lieve, droomend peelven,» dot zijn golf kens zonder rusten

heensmijt op den dijk ;

De jagers zetten hunne kleurige tenten van die-renvellen bangs de blauwe bosschen . In de beekdraait het molenrad met zijn vlerken

»>>

103 --

die beschuimd naar boven stegen>> dikke perels nederschogglend,

wi de waterhond, die vrolikvan zijn yacht de druppels afschudt.

Midden op de heide staan de hutten derschaapherders, « die de hei met witte wolkskensoverstrooiden .

Bij een kromming van de beek gaat Wijt leven,de landbouwer ; hij ontgint, ploegt, zaait en

« de boekweit, thuis in 't heiland,» naaide, bloeiend, witte lappen

in het brume heidekleedsel .

Wolfgang, de runderboer, zette zijn tent vanrossen bagger in 't broek tusschen de bergen en't bosch ; weldra

Zie ! de natte kraag van 't peelvenwerd herschapen in een weide,maar de biesse en het geetgras,die steeds onverstoord hier wiessen,waren koppig en verlietennoode 't oud en vrindelik venland . »

De Menschen hadden ook een Dichter . Beer.Een echte dichter ; want, als 't stroomde uit zijnziele voor de krijgers, dan hieuwen zij alien bijieder stafrijm op hun schilden ; en, op een brui-loft, als de verzen over zijn tong vloten als << bie-enhoning >, dan trippelden cie voeten der vrouw-

lie near 't zoete stafrijm en ze dansten volgens't slagwoord . Zijn vader had hem een dichterlijkewoning gekozen

op den kant der koele beke,in den schade van de boomen,wear het kletsen van het water,'t verre ruischen van de meulenhem den toon gaf voor zijn zangen .

. Op de andere zij der beek woonde de vriendvan Beer (Zoos heette die)

in het dichtste van de dennen,die hun schade wiegewagendover 't klere water schoven . >

Ook Zoon was dichter, al hinkte zijn verssours en al « slikte > wel eens 't lieve slagwoord .Dikwijis kwamen ze bijeen en semen droomdenze den hardop van 't verleden en de toekomst .

Wij hebben 't lang gemaakt met doze drie zan-gen : Veel aangehaald . Maar no weet men tenminste lets . lets, vari de beeldengroepeii met haarlijf van lustige jOiiklieid . lets, van de kracht dermooie woorden, die door lion opziciit onzeoogen dwingen haar de plaats tier handeling,lets, van deci rijkdom, die in geuren en kleurenzingt en speelt en spreekt en woelt dit ganscheboek door, lets, Van '1 hlokkensl~ei, dat jiib4lJin-

>>

---105

keklankt en gratie4uidt boven deze Vlaamschestall van poezie .

Zuiver in de maat, ruischen de overige zangenvoorbij, tot aan de helf t van den tienden : toenhet kruis had gezegevierd over de machten deronderwereld; toen de Priester aan de Menschenden Christus had geopenbaard ; toen

•

al het vrouwvolk, al het mansvolk•

vie! op de knie en smeekte om zegen,den zoeten zegen van den heiland,

had behooren to volgen, seffens de majesteit vanzang XI! :

Dra lag er in den gulden zetel,den vorstentroon der Alvermannen,een spook zoo mager, o zoo spichtig,

» dat, met zijn f letsche, giazen oogen,•

een offer zocht bij de arme Hussendat was de hongersnood.

met het devote slot : de wegtocht der Alverman~nekens op 't gelui van den Angelus

Birn, born belleke!Zoo luidt dat aardig schelleke,Onze-Lieve-Vrouwe zoet,ontvang mijn zilvren groet .

Born, barn, bim !Ons bee ten heme! klimI-let kleine biessenvlokskendat wiegt wel met het kloksken

--106

en vreest den nikker noch zijn grim,born, barn bim !

Weg had moeten blijven na de serieuze preekvan den Ariester de rest van Zang X ; waarinde raadsels van hittepetit, van droppeldruppeldrei,van 't melken enz . en de groote emmer watervan Zang Xl had Lenaerts niet moeten gieten opdit stuk fijnen wijn . Dan hadden wij in ,dit boekGorters « Mei gezien ; als « Mei » even jongvan woorden en even sympathiek van beelden,dock gedragen door gelukkiger afwisseling endoorschenen van lichter duidelijkheid .Gelijk in ieder boek van menschen, vindt men

ook in dit gedicht zonde : zonde van valschebeeldspraak ; zonde van rhetorica ; zonde vanproza ; zonde van onwaarschijnlijkheid . Echterdit zijn maar dagelijksche fouten -- : de absolutiezij den goedgestelden dichter volgaarne geschon-ken en die zonder zonde is, werpe den eerstensteep op hem!

Nog een paar onaangename zinnen liggen inmijn pen . Ook deze gaan wij er uit schrijven .

Zoovelen loopen door dit stuk, die maar halveKabouters of halve Menschen of halve Reuzenzijn. Onvoldragen wezens . Telkens als een nieuwefiguur op de planken komt, rijst de vraag : Zaldat flu de man zijn ? de held, die in zijn vuistzal laten springen laden met breed-mooie staar-

10'1 -

ten van gevolgen ?Dit epos mist den stormwaai van hartstochten,

den persoon die kijken kan vrij-weg over dehoofden der anderen heen .Noch Aart de hoofdman, noch Beer, de vin-

der, noch Hendrik, de Reus, noch de anderenweten ons hoofd of hart 't heele werk door toschokken of to streelen ; weten om zich to groe-peeren het doers en laten en zijn al dezer perso-nen en dingen . Een karakter durven wij gerustprijzen : Droeze, 't reuzenmeisken ; en nog eendes hoofdmans narreke. Geen der andere luidraagt de boeien, die onze belangstelling binderskunnen en meeslepen tot den laatsten versregeltoe. Desondanks, is dit book voor ons geweesteen groote-handvol edele steenen .

Pastoor Lenaerts heeft begrepen, dot niet h/de Vlaamsche zaak bet best gediend heeft die ze't vurigst heeft hespeecht, of er de meeste glazenop heeft gedronken, of bet luidst den VlaamschenLeeuw heeft uitgebulderd - maar hij, die zijntaal heeft bestudeerd in oude handschriften en in't spreken zijns yolks en ze daarna geplaatst heeft,door een kunstwerk, zoo hoog, dot ze boarglansen spreien kan over alle G .root-Nederlandschegouwen .

MERVILLIE .

In Holland zijn toch vreemde luyden . Reizen zedoor Vlamingenland en raken ze in beschaafdedien-kantsche gezelschappen en gezinnen, bijnaaltijd bevalt hun het echte, '.let natuurlijke, deopenheid, de waarheid van de gesprekken endoeningen der Zuidelijke menschen . Ze hebbenschik gehad in 't goede yolk dat zijn meeningen,neigingen, gevoelens zonder schroo+n liet bekijkenongedoekjest, ongepoederd . Kwam dit schik-heb-ben enkel van 't ongewone gezicht voor defti-gaards en vormenmenschjes ? Zoodra ze echterhetgeen ze oprechtheid, eenvoud, zelf held roem-den geboekt zien, draaien ze 't hoofd terzijmet een : « plat, boersch, onbeschaafd . > Wan-neer die lui aan 't boek beginners waarover ikwat zeggen ga, zullen ze zeker weer ontstichtzijn en wrevelig over de Vlaamschheid ervan .

Twee maanden geleden is, als nummer 47 derDuimpjes-uitgave, verschenen bij V i c t o r Deli l l eto Maldeghem, het eerste deel eener levensge-schiedenis van P i u s X . 1)

---109

Kapelaan M e rv i l l i e, West-Vlaamsche vertalervan Longfellow's « Evangelise > heef t het gele-verd. 't Is het reisverhaal van een alzienden, al-vragenden, aldurvenden, alopteekenenden man, dietweemaal door Italie ging our nieuws rond tohales over 't verleden van dezen Paus . Veertiendagen heeft M e r v i Iii e gewoond in « de TweeZweerden ~, een gasthof to Riesi, geboorteplaatsdes Pauses, en gehouden door liens oudstezuster .

In dat gasthof verzocht hij 's avonds de voor-namen en de oude lui van het plaatsken, our tokomen prates over G j u s e p p e S a r t o . Met'n paar seven van den Paus heeft hij verder deheele streek afgereisd : Casteifranco, waar P i u sgymnasiast was, Padua, waar hij seminarist, Tom-bolo, waar hij kapelaan, Salzano, waar hij pas-toor was .

Tot hier toe loopt het eerste boek . Zoo heb-ben we jets eigenaardigs gekregen, nets persoon-lijks, jets Mervilliesch ; overal zien we den schrij-ver met z'n levende gebaren, z'n vlugge stem,z'n gauwe gezicht en . . . . en . . . . sours z'n dwependtoontje .

Gnbelangrijkheden, beuzelarijen staan er genoegin -- maar juist door 't lezen ook van zulkenesten, makes we den heelen tocht mee en blij-ven we dicht bij den verteller, wiens 'dagen

natuurlijk vol moeten geweest zijn met kleinig-heden, en hat gewone yolk, hat dorpsvolk, waar-voor M e r v i 11 i e vooral schijnt geschreven tohebben, zal er zijn boek to liever om lezen ; zekunnen hat aan. Dat dit een volksboek wil zijn,besluit ik uit de lesjes, die, flu en dan, wordenuitgedeeld over kleederdracht, over den aard van't vrouwvolk, over hat christelijke in 't gezin enz.Er moat bijgevoegd, dat deze lesjes nooit meteen zuur gezicht, of temerigen toon worden gele-zen ; 't gaat steeds geestig en opgeruimd . OverP i u s X heeft hij letterlijk alles laten drukkeno. a, dat de Paus, ais knaap, aren ging lawn, dathij koeherder was, dat de studenten van Castel-franco hem den hoed noemden, dat de Pausgewoonlijk preekte met een antler geestelijke alstegenspreker aan zijn overkant, dus in echte twee-spraak, dat de Pans, arm maar gul, zijn zustersnaar de pomp wees, als ze klaagden over deweinige soap voor de vale gasten ---- en honderdnieuwtjes meer.Of een ontwikkeld man dit boek met voldoe-

ning zal lawn ? Zeker, zeker. Want M e r v ill i eis dichter, is vinder en zijn schoone vonden Hg-gen dik door deze l)ladzijden gestrooid

De turksche tarwe stond rijpe en drooge tovelde, de druivelaars, rechts en links toonden hundonkey balers 2) en geluwe Mayan ; vender ellen

--111---

en bloot akkerland, waarvan 't koorn reeds gebor-gen zat, en waar de ossen flu trage en zwaarden ploeg voorttrokken .De zonne zonk onder de boomers, miek 3)

heur bedde met witte schaapswulle, en trok densmoor 4) op, die heur dienen moest tot avond-deksel. > bldz. 10.

Een klein beeksken draait nevens 't geboor-tehuis van P i u s X ; 's zomers is 't 'n onbedui-dend waterstriepke, maar 's winters kan 't zwel-len en ruischen, kan 't hevig stroomen en dulzijn. > bladz. 13 .

,~ 't Verborgen ploegijzer, evenals een grooteblauwe reuzeschelpe komt blinkend naar boven,sleept een stondeken over 't land, en bijt opnieuwin den donkeren akker . » bldz. 18 .

Dweers, en to midden de kerke, loopt er eslag 5) van doksaal b) en daarboven sterf t er neChristus, waaronder de volgende schoone re-ken 7) :> bldz. 92 .

't Peerdeke 'n wilden we niet overjagen, deweg was lang, de zonne stak geweldig en spoogvier 8) nog van tusschen de belooverde hoomtak-ken . . . Ons rijtuig liep haast alleene tusschen boo-men en struikhagen, die hun schauwte 9) lijk ewitgelapt vloerkleed over bet steengruis dweersch-ten 10).

« Tusschen Resana en Plombino, zag ik enkudde kallekoens in }lull donkergrijsde kleerendeftig to midden de bane wandelen ; ze waresgekitteld bij 't zien van dat naderend gevaarte,maar willens nilletts 11) moesten ze tuch plekke

maken ; hun oogen glarieden, 12) en blauw vanverontweerdiginge, begonnen ze zoo onbarmhartigto roepen en to schelden, ik kreeg zoo veel zot-tigheid naar mijn hoof d, dat ik maar « eene keen'n dorst ommekijken . > bidz. 147 .

<< Links lag het schoon verblijf ;van R o m a i nJacur, den Jood, met nen bevallige speelhof vanvoren ; witte steenen gestalten die bij de hevig-ste zonne nooit 'n verpinkten 13), bezagen onssterlinge 14) van tusschen hun bloemperken . >Bldz. 148 .

« Boven den autaar van de Madonna hangt erbachten 15) en blauw schuifbehangsel, een schil-derstuk dat de krooninge verbeeldt van de Moe-der Gods ; en voor dies autaar vindt ge de giftenvan de geloovigen, prachtige waskeersen, en hau-wen 16) turksche tarwe, die lijk uitgegoten goud-klompen u op nen Oostersche schat deep den-ken. » bldz. 151 .

De lezer heeft wel opgemerkt dat er veelonhollandsch staat in woorden, taalvormen enspelling ; 't is bijna allemaal van West-Vlaande-ren. M e r v ill i e is 1~lamingant, in then zin dat hijzijn gewest 'n eigen woord wil laten meesprekenin de vergadering van alie Nederlandsche provin-cies. Mogen we, na G u i d o 0 ez e 11 e, aanmer-king maken op 't gebruiken van gewestelijke taal?

gal 't Meimaand zijn in de Nederlandsche letteren, al~ trlle r ewe ten hun eigen taai hebben

--113---

afgezworen en zich uitdrukken in 'n eenvoudige,algemeene ? Ran een \'laming schoon Hollandschleeren schrijven ? Die ja durft zeggen op dezevragen, beginne maar met steenen werpen ; ikzal nog wat wachten .

Deze woorden vingen we op van M ervill i eGothardsduiker voor St . Gothardstunnel, stem

zate voor klemtoon, staken voor kilometers, steen-gruis voor macadam, ovenbuur voor ovenhuis,aanden voor eenden, lochting voor moestuin,schabeletter voor garde champetre, landteekeningevoor iandkaart, eenzaat voor eeremyt, godvadervoor peter, godmoeder voor meter, endeldeure vooreinddeur, uiterste dear, hoofddeur van eene kerk ;zulle voor drempel, bisschop in heidenisse voorbisschop i. p . i., godwetenschap voor theologie,uitgeweerd voor uitgezonderd, Elzaten en Lother-rijk voor Elzas en Lotharingen, ondwaaibaarheidvoor onfeilbaarherd, jaarwijzer voor almanak, tog(zug, tijgen, trekken) voor trein .

in een klein voetnootje hooren we dit ondeu-gend in Vlaanderen Vlaamsch » : In Italienroept men bij 't aanzetten van den trein : « Par-tenza » ; in Vlaanderen hoort men Quarantetrois partez ! » Coed zoo, M e r v i 11 i e, 't is eenspot !Het gemoedelijke van dit Wlaamsche boek mo-

gen we c ) e1be t ; L+eIialve de raitdiukl ing op

114

bldz. 144. Eerw, heer M e r v i 1lie, we -verlangennaar het tweede deel van uwen uwen « Pius X > .

Uden, Meimaand 1905 .

1) Bet kost een gulden. 2) Bessen. 3 maakte. 4) Damp . ~(snort, 0) gaanderij, 7) rijmregels . ~) vuur, 9) schaduw, 10)dwars door het steengruis lag, 11) vifJig, onwiliig, 12) plaits,13) schitterden, 14) flikkeren (met de oogen), 1 ~) strak, 10)achter, 17) maIsstengels, waaraan de korrels flog vastzitten .

11 .

Die dit boek volsi rekt gait beoordeelen, ver-wachtende stellig een meesterstuk to treffen vanreisbeschrijving, Vlaamsche taalkunst en levens~geschiedenis alle dries is ontevreden op de veer-tigste zc ker . Want 1iet is geen oorbeeld van reis-beschrijving. Daarvoor zijn we veel to dikwijlsonzen reiziger kwijt en sours zoo lang ! Daarvoorgeef t hij veel to veel geschiedenis van de steden,merkwaardigheden, personen die hij aantreft . Washet heele boek eens geschreven volgen~ den aardvan bladzij 207 tot 213, van 283 tot 285, van 351tot 358, van 417 tot 422 en van 425 tot 449Dat is uitstekend reisverhaal. Uitstekend . Prettigorn belangrijke nieuwtjes,, aardi ;e zetten, leuke

opmerkingen, Vlaamsche openhartigheid, schooneciting van doorgenoten heerlijkheid . Mervillie kanvertellen kostelijk, gezellig, prachtig.

Net is geen oorbeeld van Vlaamsche taalkunst .Wet staan er zinnen zat in, die het volhoudentegen de beste welke tegenwoordig in Nederlandworden geschreven - maar ik lees to veel blad-zijden achter elkaar, waarop geen zweempje vankunst valt to bespeuren .

Net is geen oorbeeld van levensbeschrijving ;want door het wat-langzame uitpluizen van om-standigheden betreffende bijzaken en bijpersonen,moet ik veel to lang blijven zitten zonder denhoofdpersoon : Giuseppe Sarto, bisschop, patriarkof pans .

Nu heb ik het werk van Mervillie als lets vol-strekts beoordeeld ; het zou onrechtvaardige be-oordeeling zijn, want halve, indien het ook nietbeschouwd werd als lets betrekkelijks. Als eenboek van leering en veredeling, dat een gees-tige, geleerde, schoonheidsgevoelige dorpskapelaanschrijft aan de eenvoudige dorpsmenschen vanzijn Vlaanderen in hun eigene taal .

Men kan zeggen, dat Mervillie van dezen tijdniet meer is. Van dezen tijd die in de letter-kunde enkel-kunst wil, kunst alleen, kunst zondermeer. Vaii dezen tlatuur-ontledenden en zielen-ontledenden tijd. Van dezen tijd der novelle en

der lyriek. En wanneer het yolk, waarvoor Mer-villie voornamelijk schrijft, wet was van den tegen-woordigen tijd, zou men den schrijver een ver-wijt kunnen maken van zijne wijze van doen . Wantvoor het yolk, het West-Vlaamsche yolk is ditboek vooral bestemd. « Tot nut en de ghenoechtevan den Volcke », staat er op het titelblad . Moestechter Mervillie bestatigen dat zijn yolk heelemaalgeen nut en genot had van de tegenwoordigeletterkunde, m, a. w, dat het letterkundig behoor-de tot een vroegeren tijd -- dan heeft hij rede-lijk gehandeld met de dezen-tijdsche eischen tostellen achter de eischen en de behoeften vanzijn yolk .

Met dit al blijft 'yet felt, dat we in deze twin-tigste eeuw, een boek hebben gekregen naarden zin en de behoefte van de dertiende eeuw .Mervillie behoort tot de school van Jacobvan Maerlant. Dit is geeri onaangenaam ge-zegde. Prof. G. Kalff 1} schrijft over Maerlant« Hij heeft voor Vlamingen en andere Nederlan-ders gedaan wat zes eeuwen na hem een antlerZuidnederlauder opnieuw zou doen : het yolkleeren lezen tk heb hooren vertellen, dat 4Vlaam-sche menschen, die antlers nooit naar een boekvatten, het « Leven van Pius X » wilden lezen .En met graagte en genot hebben uitgelezen, win-,nende ontw~kkeling van kunstzin, vermeerdering

van godsdienstige kennis, stichting van 'n ver-heven voorbeeld .

In denzelfden prof. G. Kalff lazes we eenigebladzijden vroeger over Maerlants Alexander

Hoeveel prijs hij stelt op nuttige kennis, blijktduidelijk waar wij in den Alexander allerlei weten-schappelijke invoegsels aantreffen : over de Jood-sche en de Babylonisch-Perzische geschiedenis,over Julius Caesar, Croesus, Cyrus, Xerxes, overde verklaring van zons- en maansverduistering.Toes dachten we : Net Mervillie. Want, behal-

ve de uiterst volledige geschiedenis des Pausesen der personen en plaatsen waarmee deze ooitin betrekking is geweest, geeft dit boek nog aard-rijkskunde, volkenkunde, opvoedkunde, kerkelijkeen natuurlijke geschiedenis, leer der kerkgebrui-ken, der zinnebeelden, der dichtkunst, der muzieken van het maatschappelijk vraagstuk . Daaren-boven 293 afbeeldingen, waaronder 8 van denPaus - en 't eerste en tweede deel samen kosttezamen twee gulden . Tot nut ende ghenoechtevan den Volcke !

We sluiten met het slot uit Kaiff over vanMaerlant : 2}

Dit alles geeft hem aanspraak op unze dank-baarheid, dock als kunstenaar rijst hij daardoorniet in onze schatting. Zeker, hij was dichter.Doch de dichter, de kunstenaar in hem toont

zicli to zelden . De drang naar schoonheid in zijngemoed werd onderdrukt door het verlangen omde maatschappij to verbeteren en zijn yolk toonderwijzen . En nu kan de invloed van een dich-ter op de zedelijke, geestelijke en maatschappelijkeontwikkeling van zijn yolk wei strekken om dewaarde zijner gansche persoonlijkheid to verhoo-gen, niet om ie vergoeden wat hij tekort komtals kunstenaar .

Kapelaan Mervillie zal zich zoet genoeg beloondachten door de genegenheid waarmee zijn West-Vlaamsche menschen zijn arbeid hebben ontvan-gen en door de eerbiedige waardeering van aldegenen, die het oprecht meenen met de ont-wikkeling dezer goede, katholieke, kleine luyden .

Uden, Slachtmaand, 1906 .

Naschrifi. In dit opstel werd een paar keerenoorbeeld » gebruikt . Evenals het Duitsche « ur-

bild » is het een vertaling van het woord « ide-aal » in de beteekenis van « lets wat men zichvoorstelt als het hoogste . » In van Dale woodthet in de verte aangeduid bij het voorvoegseloar, terwijl het Woordenboek der NederlandscheTaal het uitvoerig bespreekt in het elfde deel,kolom 55. In Zuid-Nederland heb ik dit woorddikwijls hooren bezigen .

I-I. L .

1) Ceschiedenis der Nederlandsche Letterkunde, eerste deel,bladz . 2(~? .

2) Bladz . G2 .

AUGUST CUPPENS.

Wat reizen mijn gedachtetjes nog graag eens naaru, A u g u s t C u p p e n s, klein, zwart boeren-pastoorke uit de Limburgsche Kenipen ! Heb ikuw dicht of ondicht herlezen -- heb ik 't fellevuurken in uw oogskens weer zien branden en denstoot weer gevoeld, dien uw stem aan uw zwar-te woorden gaf en 't langzame, heilige kruis, dater uw zachte blanke van meekregen - dan is 'tweer blijdag voor me ! Ik ga, sta zit bij u, manen kind, sullen, half droeven man of zottelendkind, altijd goed en goed en goed . .. 1k ben u aan't bedanken voor uw jongste verzekens, die ge lestme stuurde als nieuwjaarke-zoet . 't Is een bun-delke van negentig bladzijden in den gewonenvorm der Duimpjes-uitgave van V i c t o r D eL i 11 e to Maldegem 1) en 't is genaamd : LenRooske van 0 verzee.

't Vertelt van een heilige kloosterzuster, dievroeger gravinneke was in lerland - jong enschoon en nageloopen door maar zes lief hebben-de neven . Doch ze had er de wereld aan gege-

--120 --

yen en werd non bij de Zusterkens der Armen ;waar ze blij leefde en blij stierf -- nog slechtsdertig aan een bloedvergiftiging bij 't oppassengeerfd van een besmetten mijnwerker . C u p p e n sheeft het einde van dit schoonemenschenlevenmeegeleefd als rector to Luik ; hij heeft dat zus-terken berecht en haar blijde lijden is zoo dieponder in zijn hart geslagen, dat 't er na jarentoevens rein en versch is uitgekomen als blankelied. 't Zijn vijf zangen ; den eersten lazen weverleden jaar in Die tsche Warande : « Een Be-rechting bij de Zusterkens der Armen . > C u p -p en s was een paar dagen rector bij die nonnen,toen hij 's nachts uit bed gebeld werd om eender Karen to bedienen . 't Was zuster M a r g a -r e t h a, zei de waarde moeder aan den rector, dieseffens beneden was, - zuster M ar g a re t ha,'t schoone zusterken, de vreugd van Klooster enpekes 2) en mekes 3), dock die flu monster-non-neke geworden was door het gif, dat in haarbloed kookte. En de rector moest maar niet vanhaar verschieten. De haastige tocht met Ons Heerging door gang en ziekenzalen tot men kwamaan 't bed van 't schoone zusterken

Och Heer ! Och God toch !Is ze dat ? . . . Och arme ! Och arme !'t Schoone Zusterke l . . . dat monster,die gedrochtelijke klomp daar

op dat schamel ijz'ren bed, iii't midden van die kale cello ?. . .'t Hoof d van donkre baksteenverwe,lijkt goon menschenhoofd, maar gruwlijkuitgedikt, zoo vult hot gansch dewitte peluw. . . 't Slacht orntrent eonvoile, bolle breede spotmanuit 'non almanak, de tronievan eon vastenavondmaskermet eon grijns, die op eon lack trekt ;'t is lets oer- en onbeschrijflijkleelijks, gruwlijks, lets wanstaltigsbuiten alle maat en orde ! . .Scheefgetrokken zijn de trekken ;news en ooren, mond en oogenstaan haast koddig-klein verlorenen zot pieperig to gekkenin 't afschuw'lijk kwabbenwezen .Dan ! die kropkeel, monsterachtiguitgezwollen en gespannen !Dan ! die handen en die voeten ;gruweldingen, stompe scampersvan eon ondier zijn die eons zooslanke handjes, fijne voetjesnu geworden .., God ! hoe heeft zedat verdiend, de kuische malted!Waarom wierd haar ongerepterefine lichaam, zoo vernederd,zoo verworpen ?, . . Heere Jesu l . . .Ach ! zoo moest Gij, toen ge aan't kruis hingtgansch verhakkeld van de geesels,gansch gezwollen van de bonken

Linnebank

( ;

122

der bedroiikcii roornsche beiikiiAch ! zoo nioest (iij, Heere JesuMan van Snierten, Spot der wergild,vast er uit zien, toeii ge aan 't kruis hingt,doof en derf en zwart geslagen ! . . .

De rector deed zijn priesterplichten en 't won-derlijke gebeurde, dat nit die afschuwelijke noneen stern welde << fielder als een zil'vren snare,rein en fijn en zoo blijmoedig als de frisscheslag der vogels bij een mooien Meidagmorgen > .Waarmee ze uit to lachen begon den duivel, die't schoone zusterken verleelijkt had, wiji hij geesvat op heur zielken had kunnen krijgen of, wijihij zoo menige zwarte ziel zich uit de klauwengerukt zag door haar en flu weer die pekzwartevan Blinden Hendrik, den vloekenden kolendelver .'t Is vreemd, vreemd en gek datlachen flu en moederverzoekt aan zusterken stifle to zijn en rustig. Datzal zusterken wezen als nioeder schrijven zal aanhaar zes neven < ijdle tuiten > hoe bun schoonenichtje. . . leelijk is gestorven .

Margets keuze > beet de tweede zang . Hijgeeft zuster Margaretha to zien als Marget 't ler-sche gravinneke Op t goed haars vaders is 'tvossenjacht.

Ziet ze zitten op heur peerdje .Op heur pikzwart, rank poneytje,

dat met sneeuwig schuim bevlokt betschitterend zilver van zijn rijtoom .'t Lichte karabijntje bengelttangs heur slanke zij, heur haarvloed,als een gulpe zonnestralen,danselt in den morgenluisterop heur beeldig-mooie schouders ;hare groote, zeeblauwe oogen,spotziek, dock oneindig goed enkinderlijk, vol diepe glansen,

zieleglansen onbeschrijflijkturen droomrig, half verlorenover 't zestal ruiters henennaar een ruimte, naar een verte,die bet refine, morgenfrisschemaagdehert alleen maar zien kan .

Deze zes ruiters zijn haar neven die 't alienop haar hebben, en wien M a r g e t nog maargeen uitsluitsel wilde geven . Doch -- na deezjacht zal zij 't hooge woord er uit laten komen enzeggen wie de hare zijn zal. De jonkers blijvenom haar been kringen. Vrouw Moeder is bangvoor M a g e t s wilde paardje en klaagt over haarbeer graaf A e r c y, die zulk een woelpert in denstal gebracht heeft

En zoo klagend, zagend zuchtendstijgt de goede vrome Vrouwelangzaam, zoetjes en voorzichtigin heur oude groote koetse,'t zwaar gerij met twee paar wielendaar de makke merrie Lize

-424-

- nog een stuk van harm bruidschatin staat en ze in rond zal voerenfangs de lanen van het woud, om,zooveel mogelijk heur Margetga to slaan, dat roekloos meiske . . .Goede vrome Vrouwe Percy !Hoe ze roozenkranst. terwijlenLize haar gezapig 4) voortsleeptop de zachte kiezelbanen ;hoe de witte peerlemoerenpaternosterbeiers 5) rijdenfangs heur mooie malsche vingers !

't Vosken is geschoten .., door M a r g e t . . . na-tuurlijk alle zes de jonge lords herhalen het. Dejacht is afgeloopen. Op het kasteel heeft hetjachtmaal pleats. De neven zijn verkloekt doorschellen ossenvleesch en rooden wijn . Ze hebbenflu nog meer zin in nichtje - en E d m o n d, dejongste vraagt, buiten alle vormen om, haar tomogen trouwen .

't Is er uit ! <( El, dronken snepke,Is het zoo dat men in lerlandeen jonkvrouw aanspreekt, Edmond ? »antwoordt Marget met een lack enmet een ilk op 's jongelihgs wangedie, flu brandt en gloeit van schaamte l . . . .« Maar gij dwtngt mij, arme jongenom 't gegeven woord to houdenjegens u en jegens alien ...Luistert den, mijn lieve neven,luistert Vader, Moeder, luistert . . .

En nu beginl M a r g c t Ic schreien, ja, en tosnikken en to omhelzen licur vader en moederen na veel ontroerend tohhen komt 't er uit

'k trouwe nooit ! . . . Heer Jezu's liefdedwingt en praamt mij overmachtigom u alien to verlaten . . . »

Deze bekentenis maakt de ontroering niet beter .K Heur vader zat daar als een witte beeld > ; heu-re neven keken somber voor zich nit ; woede enwanhoop begrolden in hun binnenste die kwezel,die kwezel. Vrouwe Pe r cy bemoederde haarM a r g e t als doodbedroefde moeder . Eindelijk staatvader op geeft de knielende M a r g e t zijn ver-gunning en zegen . .. En M a r g e t?

El, flu ze opstaat, is ze weer deblijde, schalksche, mooie Marget,en zij lacht op heure neven,die nu ook -- de goede jongens !minder zuur en wrokkig kijken,ja, die merle wateroogen ., .En, terwijl zij Edmond vastpaktbij zijn dikken kop, zoo geeft zehem een malschen, welgemeendenwarmen kus op wang en voorhoofd« Komt flu bij, ik zie u alieneven geren ! > roept zij lachendtot haar neven : « alien krijgt gijeenen dikken kus, een laatstenvan uw Marget, en die zal u

vast ei1 zeker zegen brengen !En ze kregen beurtelings hunsnok och ! och ! den allerlaatsten !

Zulk flunk kind moest het volhouden in hetklooster. Ire derde zang van het SchooneZusterke > zingt het ook ; zij kan 't beste om-gaan met de andere nonnen, met de oude man-nekens en wijfkes, met de zieken, de halve gek-ken, de slechterikken. Wat bedichtinge van 'tmoeilijke zustersleven daar ;. ver-slagen en versleten menschenalter slag ; ontworden wezens,gansch geknakt naar lijf en ziele . .,

komen aan bij do liefdezusters,

En zij brengen als ze komen,al de wrange bitterhedenvan hun arm, verwoeste {evenongetroost hier binnen ; de openwonden van hun oude iijven,van hun done, bane zielendragen ze ongezalfd en bloot naar't godshuis mee, hun {evens beu-zijn,hunne wanhoop, hunnen opstand,hunne afzichtelijke kwalen, . .En dit alles, dit onnoembaarsamenraapsel van ellenden,dezen hoop miserie, moot hetZusterke der Armen, moet dierefine, fijne maagd doorkrabben,

- 127 -

lijk de droeve beclelvrouwe,die, rood stall, op vuilnishoopenkrengen en verbrande sintels- heure nooddruft - zoekt ; daar moet zijmet heur teere hand in wroetenom 't beroest maar bruikbaar goed eruit to lezen en to redden,moet het, zoetjes, kuischen, schuren,vol geduld -- en weer doers blinkers,Jesu, Hem, Haar Lief ter eere . . .

De vierde zang gaat over << Blinde Hendrik ,van wien otis zusterke den dood heeft gekregen .'t Was een schurftige kolendelver, een schoeliedie maar vloekte en schold op God, priester, opde zusters zelfs, bij wie hij, op een avond vannoodeer, binnengeloodst was door zijn kost-baas, die hem om zijn vieze ziekte niet langerhebben wilde. Hij werd het deel van zuster Ma r -g a r e t h a ; zij reinigde hem, verzorgde zijn won-den alsof 't bloemen waren, en trachtte hemweer tot goede gedachien to brengen ook. Ver-geefs - H e n d r i k wilde van niets, niets weteti .Tot M a r g a r e t h a in 't kapelleke aan Jezusheur eigen levee hood voor die ziele . 's Avondswas zij weer doende met de rotte wonders, zon-der to letters op een sneetje van liaren vinger . 'tVergif vloog er door, bellied haar bloed en driedagen hing ze tusschen levee en dood .

In den vijfden tang (liever in het vijfde zan-

b etje ; 't is maar vier kantjes) ziet men 't zuster-ke sterven .

En, toen 't gruwlijk overwinnend,neen ! het zalig, zondendelgendkoortsvuur de allerlaatste vezelvan 't onschuld maagdelijfkedoodgemarteld en - gebrand had .. .toen het al de schoone lijnenvan heur ideale wezenhad geschonden en bespotte-lijk gemaakt, met helsche woede . .dwong het de ongenaakbre z~ele't lichaam uit. .. en deed ze vlieden,ei ! Qmhoog ! naar blijde Wrijheid,naar den Jubelstoet der Maagden,naar den leliewitten stoet, die't Lam al zingezangend nazweeftoveral, de blijde barrenop en of der Hemelgaarde,En het heimlijk Hooglied neurietDat alleen de Maagden, zij maar,Zingen zullen en begrijpen, . .

Jammer van zusterke .Maar blinde H e n d r i k had gevraagd to biech-

ten en was stichFelijk gestorven .Dit is 't verhaal van 't < Rooske van Over-

zee. > 1k ben maar naverteller geweest in dit op-stel --- de beste wijze, meen 1k, om lets vaneen gedicht over to geven aan anderen . Al het ruik •werk van dit hiindelke nnnwi~7en kan ik filet

--129

evenmin als alle kleine of keurlijkheden . Enkel •datik zou niet gezegd hebben bloederigre landlords »

of « de ooren spanners, >, C( de lieve Bjoemen-

schepper > voor God, of t< de Bergsneeuwreine

Jonkvrouw > voor Maria. Het proza van bldz, 43hadde ik weggelaten en den rederijkerende titelhad ik nooit gekozen .

Ik ben zeer dankbaar voor de vrome schoon-heid, die mij uit de pastorie van Loxbergen ge-groei d is .

Wanneer F r e d e r i k van E e d e n me zijnliederen zingt van diepe wijsgeerigheid aan zijnziel, zijn verlangen, zijn weemoed, zijn lijdendan kan ik een laten avond liggen luisteren enherluisteren naar mijn zuivere Hollandsche taalen als C u p p e n s begint in los Vlaamsch overpaardjes, maagden of Onzen Lieven Heer, hlj zal't eerder moei worden dan 1k .Ook de,e menschen zijn verschillend gebekt ;

mits ieder eigen wijze en tongslag houde, moethij behagen aan alien, die in verscheidenheideenheid kunnen waardeeren .

Uden, Sprokkelmaand . . .

1) Zes boeken ten jare voor (11 .80 .?i Oude~ventjes .3) Oude wijt kes .4) gezapig -- langzaam .5) beier - kraal .

LEUVENSE TEKSTUITGAVEN. 1)

Mijnheer Scharpe, onvermoeide hoogleeraar vanLeuven, heeft het, een jaar geleden, ondernomenom, met stevige hulp, oude handschriften oftezeldzame afdrukken behoorlijk van inleiding enaanteekeningen to voorzien en opnieuw uit togeven. Bij inteekening op de geheele reeks is deprijs per deeltje een dubbele frank . Jaarlijks ver-schijnen er twee of drie deeltjes . 't Vorig jaar eennieuwe uitgaaf der fabelen van « Esopet ' doorprof. dr . J. de Cock, toen « R. Lawet : Gheeste-l3ck Meyspel van 't Breyne Maecxsele, ghezeyt deZiele, > door dr. Scharpe zeif -- en flu onlangs« HasseUse ; histori el ' spelen, door K . Ceys-sens .

Dit zijn twee bijbelsche drama's : « ConinckBalthasar > en « die belegeringhe van Samarien .Afkomstig van de Hasseltsche rederijkerskamerde Roode Roos, > wier leden ze minstens af-schreven en speelden in 't laatst der 16e en in 'tbegin der 17e eeuw,- werden ze thans voor deneersten keen gedrukt. Net Hasseltsche handschrif t,

waaruit ze genomen zijn, bevat nog drie ~~ histo-riael-spelen, » welke we later ook zullen krijgenmet aanteekeningen over de Hasseltsche kameren de stukken zelf. Wat hadden we die aanteeke-ningen nu al graag gehad ! Want een midden-eeuwsche tekst zonder wegwijzer is zoo geenkele doortrapte vakrnannerl uitzondert maarto raadselig dikwijls en half-genietbaar .

Of deze uitgave belangrijk is ?Zesmaal jci -- indien 't heelemaal waar is, 't

geen professor 0 . Kalff schrijft in het tweededeel zijner « ~Ieschiedenis der Nederl . Letterkun-de

Van de aan het Oude Testament ontleendedrama's bleef ons slechts een klein fragment (20regels) van een tooneelstuk bewaard . »

Net derde deeltje van de « Leuvense Tekst-uitgaven » heft dan buitengewoon letter-geschied-kundige waarde. Hier kan men de omgeving, ont-wikkeling, beweging zien van het oud-testamen-tische drama ; met zijn vermenging van wereldlijken geestelijk, maar overheersching toch van gees-telijk bestanddeel : met z'n roaring van zestiend'-eeuwsch Nederlandsch levee door de (osterschebijbelstof en met z'n invloed der heidensche klas-sieken .

I 1e beer! nok ~ mote kir»stwaardc

vor)ral

-132-

het spel van < Coniuck Balthasar . > Alle gebre-ken en alle goede eigenschappen van bet rederij-kersttijdvak zijn er in na to gaan .

De schandige overdaad sours van Franschewoorden

Ratscli ! (Bereyt spys en drauck) 't is mijnEn laetter niet marickereti !

[senteniieBesorcht mij van als . Doet na u prudentie.En spaert noch Belt noch goet maect daar affWilt nerstich laboreren .

[goon mentie .Hoffm. Heer Coninck Wy Sfl tuwer defentie.Uwen hooghen edelen naam in elx precentie.Sullen wy nobiliteren .Ridder. Heer Coninck W en sullen geensinsWiper op modereren.

firineeren,

De kinderachtige knutselarij met de verssoortenen rijmslagen

Al die daer doen dat overspel rebelEn gulsichyt hantierenDen god van Isra/zel die sal ock siielHem dootelyck bestieren .

De platte praat - waarvan we geen voorbeeld-je geven molten .

Maar de dichier van < Coninck Baithasar > iseon echte, 'n levende al was hij van de rederij-kers. Ziet ge 't niet aan dozen blijden opsprong :

«

--133 --

Daer sanek en geclanck ,'J is hey ! daer[moet ick wesen .

lck gaen to wyl spaceren in mijnen bomgaert[soet . ~>

Even eerlijk is het rythme o, a . van bldz. 28bovenaan, van bldz. 18 en van bldz, 35, waaropde onrust en de gejaagdheid van Baithasar eruitkomt

Uaer ick gaen, waer ik staen

ik blyff in[allende .

Therte is ongerust. My vergaet den lust van[eten en drincken .

Verdriet my jaecht. Ick wort geplaecht met[droeffhyts bende.

Tverstant is verdreven . Die leden beven. Myn[sinne crincken .

Waer mueghen sy blyven die wonder bedryven[en laten blincken .

Des duyvels secreten seer ongemeten doer[consien bedwanck ?

Corinen sy verclaren dit werck openbaren ick[salt huer schincken

Selvers en gandts geclanck ! 3)

De tooveraars, duivels en sinnekens K Genuch-te Dwaeshyt > en « Eyghen Goetduncken > zorg-den al hun best voor 'n vette grail, 'n duidelijkbeeld en sprekende voorstelling. Balthazar heeft

--134 ~-

de Heilige Vaten, die zijn vader uit den tempelgeroofd had, laten voorbrengen en er met zijn ge-volg uit

Geslapt als sueghen en beeren .

Komiek -- dat geluid waarmee de opgeroependuivels uit de he! stijgen, den poet immers vanpek en zwavel

Bor ! Bor ! hier ben ik meestere !

En als hij lezen moet

Ick heb certeyn to veel jaerenick moet verclaeren indie helle geseten !Soe heb ik lesen en schrijven all vergeten .

Voor een Limburger zal de taalstudie van ditstuk nog aantrekkelijker zijn ; dock de folklorist,de lief hebber van volkskunde, ook de Noord Ne-derlandsche, moet van dit tooneelspel genieten .Het geeft veel over den volkszin to leeren metzijn oude scheldwoorden en basterdvloeken . Enwat bezonken wijsheid in zegswijze en spreek-woord

« want die schroff is kan dualyck crauwens(wachien » 4)

vuyl nies, vuyl botere

r}

- 135

Ey ! die tsavonds gedronken heeft sax en vollhoe qualyck lust hem smorgens to labueren b) .

Het boek is de mooie ,gedachtenis van eenzestiend'eeuwschen dichter - die stond tusschentweeerhande beschaving in : de middeleeuwscheen de nieuwere. Die de bijbelsche geschiedenishoog had en ze als goddelijke geschiedenis ookgeschreven achtte voor zjnen tijd. Die het dage-Iijksche gebeuren van zijn eigen Nederrandscheyolk -- dat yolks wijsheid, dat yolks taal -- be-langrijk genoeg achtte om in zijn 'stuk verwerktto worden. Die het Gostersche levee en het Ne-derlandsche, het zestiend'eeuwsche en het voor-kristelijk Joodsche opvatte als een geheel -- wanttoch beide geleefd onder bijzondere beschermingdes Heeren eu gaande door gelijksoortige trub-belingen naar hetzelfde doe! : eere Gods en eigenzaligheid . Die 't als zijn plicht heschouwde z'nmedeburgers to leeren en bij to dragen tot verybetering van hun zedelijk !even

~t Spiegeit u altesaemen ghy heeren en vrauwenDie daer !even in hoverdyen en overdattIn overspel gelyck ails Baithasar quaetSyn straffe vroech en laet is flu kennelyck.Schaudt overdaet overspel ik bidts u minnelyck !Syt dit versinnelyck en wacht u van idel glorie !En plandt in u gedachte Balthasars historie !Als u die duyvel bevecht met synen wempele

-136 -

Nemt dese tot eel exempele .Stelse vaste in uwer herten ciborieVander Roode Roose u geschoncken in 't ge-

[neraele .Gods Geest moet u verlichten altemaele !

Dat is. 't vrome slot. Maar die insgelijks be-greep, dat het tooneelspel er ook is tot vermaaken uitspanning en dat het yolk de waarheidliefst hoort uit een lachenden mond . En die daar~om, zelfs in een spel van Gods wrack door ver-zonnen personaadjes, door den duivel desnoodslast zorgen voor een daverenden lack en vroolijketranen .Voor 't oog van menige jongeling zal de kleur

van sommige verzen to sterk zijn . We dankenC;eyssens voor zijn moeitevol ontcijferen van hethandschrift en we wachten op zijn volgend deel-tje en zijn inleiding als op een kermisgave .

Uden, Oogstmaand .

1) Bij de iceurboekerii, Groote Markt.17 Leuven -- en bijE v . v d. Vecht, Marnixstraat 3i? . Amsterdam .

2 ) Te Groningen bij J . B . Wolters,19tJ7, op biz . 323) plank van zilver en goad .4) Die schurfti is kan moeili)k 't krabben laten .>) Een vuil mes -- vuile boter .f i ) Werken .

CYRIEL BUYSSE.

Ten jare '93 gebeurde bij de Vlamingen wat in'80 gebeurd was bij de Hollanders. Verschillendemannen met groote vermogens aan steigeringen,dalingen en deiningen in hun jonge stemmen gin-gen bijeen staan zingen, vormden een koor ---- endat koor was het tijdschrift waarin de verwoor-ding klonk hunner schoone binnenheid, eigenheiden zelfheid . Holland hoorde De Nieui'e Gids,Vlaanderen zag Van Nit en Straks . De eersteverzorgers van 't Zuidelijk tijdschrift waren Aug .Vermeylen, Prosper van Langendonck, Em . deBorn en Cyriel Buysse. Deze Cyriel Buysse deedvroeger veel in De Nituwe Gids, 't Tweemaande-l ksch ti/dschrift, Dc Gids, Nederland, Elsevieren redacteurt tegenwoordig ---- met Couperus enVan Nouhuys aan Groot Nederland. Hij is zesen veertig jaar en heeft tien boeken laten ver-schijnen, die druk gelezen worden in Holland enwier namen to zien zijn op haast elke boekenlijstvan letterkundige boekerijen . Of Buysse zijn goe-d en naam verdient 2 Of hij Nederlandfich kunste-

138

naar is ? Die zijn ontroerdheid en verbeeldingzegt in vijverk~are, zonnesprankige, vogeizangigeklanken van lage-landsche taal ? Die ons geluk-kig maakt om 't mooie-levee, dat hij in onswezen. i n gang heeft gezet en stroomen laat inzware ebbe of hoogen vloed ?

Zeker niet door het boek, dat we besprekengaan : 'n Leeuw van Vlaanderen .

Ik houd niet van Buysse, omdat hij zijn aardverloochent, wijl Hollandsch trachtend to schrij-ven. Een Vlaming, die Hollandsch schrijft, bezieik net zoo schuin, als een Vlaming, die Franschschrijft . [en boek moet echt zijn : trouwe weer-klank van het binnenste hart . En 't binnenstehart van een Vlaming met Vlaamsch bloed enVlaamsche knoken, gegroeid en getogen op Vlaam-schen grond bij Vlaamsche rnenschen, boomers,waters en velden en lucht gevoelt Vlaamsch ; enwanneer het zich verklanken rnoet - dan springthet uit in Vlaamsche woorden, dus zuivere, juiste,natuurlijke, trouwe .

Buysse, meent ge werkelijk, dat ze a voor Hol-lander verslijten ? Uw Gallicismen hangers uwafkomst en uw opvoeding hovers ears 't klokke-touw ! Wie van Noord-Nederland zal schrijven<r in afwachting op de terugkomst van den zo-mer f> ; den trein veer Gent ; een jongeling, diede eel!iae hander eaten rr steed op 'de spade, hem

-~ 139

wide >' enz . ; orndat 't (Vlaanderen) behoefte hadaan een van dezen . .. die een larger tijd ondank-baar waren, maar die zich nu berouwde ; waarom

zich vganden en een verdrietig lever waken 2 't Wasvoor 't good van alien ; in den achtergrond ; deinvloed harer ouders en omgeving, waarvan hijrekening to houden had ; onverschiiiig aan deverkiezing ; hij bleef er nog even vertoeven, doorhet schouwspel zeer geiiiteresseerd >. Geloof nietdat ge uwen aard kunt wegduwen achter ge-je-jij-jou of achter de doode taal -- want boeken-taal -- het « algemeen-Nederlandsch » dat gijuw manner sours laat spreken

b. v.

Niet enkel de materieele welstand en eenminder of mattende arbeid, maar ook en vooral dezedelijke troost, bet geestelijk levensideaal, demoreele waardigheid, 't gelooi, het rein geloof inlets dat goed en zacht versterkend is, ook' daar-aan hadden zij, zoowel als al wat leeft, behoeftein de eerste piaats. Rijk of arm, verstandelijk ont-wikkeld of onwetend, gelukkig of rampzalig, alley.,alien moesten ze 't hebben our to kunnen !even . »('t ' Staat op biz . 94 en is onrechtstreeksche aan-haling van een stuk redevoering tot arbeidendemenschen.)

Ja, voer Robert voort, een materieele ver-betering van hun lot, maar niet de rijkdom, orim-dat rijkdom al to dikwijts luiheid baart, en dat de

rijken, die niets doeri, img veal elleiidiger zijn,dan de armen, die zich voor hun levensonder-houd dood moeten beulen . En ook geen vol-komen gelijkheid, die toch nergens in de natuurbestaat, en waarvoor onze onvolmaakte wereldfang nog niet rijp is, maar wel hat onophou-dend streveti naar volmaaktheid, hat doen enwillen-doen wat door ons, onvolmaakte men-schei wezenlijk gedaan en gewild kan wor-den, ook zonder hoop, dat wij ooit hat vol-maakte zullen zien . En daarom in de eersteplaats een eenvoudige weistand voor alien, be-ter voedsel, voldoende rust en uitspanning nawerk, en zooveel mogelijk onderwijs zonderleugen en opvoeding zonder valsche conventie .Het overige zou van zelf wel komen . Het oven-ge, dat is 't mooiste. Het is de tevredenheidmet zijn lot, de goedheid, de broedenlijkheidtegenover anderen, in de zachte berusting, datmen, in onderlinge solidariteit, eerlijk zijn bestheeft gedaan om hat voor alien nog veal beteren volmaakter en gelukkiger to makes . Net isde ware christeiijke leer van Jesus, door slechteherders in hat menschelijk geweten uitgedoofd .>>(Bldz. 135) .

Cyniel Buysse, als ik afhoor daze onvolksche- immers kleurlooze, vage, suffe - wijze vanprates tot een Vlaamschen voerman, een vee-kooper en een boar - let wel - dan komthet dichtje met de driftig-waarschuwende lettersvan Gazelle bij me boven

De Vlaming staat zijn eigen taal en zeden of ;hij 'n mag niet !

De Viaming wilt van antler taal en zeden zijn ;hij 'n kan niet !

De Vlaming 'n heeft op 't ende van 't spel,noch dit noch dat niet ! ' )

Beelden houwen, vergelijkingen vormen't hoort bij het schrijversvak ; maar beelden moe-ten levensbloei hebben in oogen, voorhoofd enmond -- antlers hadde hun hout of steep lievermuur of detar moeten worden . En een vergelijking-- 't staan van twee kindjes onder een regen-scherm -- kan een aardig groepje zijn, mits dekinderkopjes zichtbaar blijven en hun bijeen-behooren onder die eene paraplu tastbaar zij . 1kkan het niet helpers, maar ik zie geen passendeverhoudingen in 't volgende

Brussel, hart en bakcrmat van de' beweging (68) .De maatschappij viel als nietige asch in pulp

(168) .De kort geschoren gazons waren als met een

bed van bruine bladeren bezaaid . (183) .De sluier had zich opgehelderd . (231) .

Ook die verdoembaar-schuldige liefde voorstijl-vodden-en-beepers als : bakermatten, springe-

*) Verzen titan Guido Gezelle . ne Nederlandsche boekhandel .Antwerpen ---(lent . 1 . 165 .

~-1 42 ---

rijen in harnassen en op bressen, hinderpalen, dieoveral liggen to hinderen, sours tweemaal op eenbladzij, -- 0, o, o !

Staan in de gangen en kamer~ van dit boekheelemaal gees schoone dingen ?

Waarachtig : lieve snuisterijen en prachtigemeubelen : lawaaierig ; lawaailg ; het langzaamuitdoovend lawaai ; hommelend geraas ; oogenbrandend van koortsige graagte ; het (thee)kopjebeefde even in zijn hand en 't lepeltje rinkeldetegen het porselein (100) ; tragisch-rood wapper-den hun breede roode vlaggen als lappen vanbloed ; vruchteloos poogde hij zich los tosmeeken .

Vier breede brokken vind ik prachtig : de ont-roeringen van Robert bij 't Vlaamsche landschap(57) ; de heele redevoering van Kappuyns in platVlaamsch (83---87) ; de angst van Robert bij zijneerste openbaar optreden (90 --91) ; bovenal : denwoesten gloei vann vaderlandsliefde, die 'n grootevergadering aanstak met het laaiende lied

Zij zullen hem niet temmenden fieren Vlaamschen leeuw ! »

Len gloed van vaderlandschen trots woei alseen storm over de woelende hoofden, en zelfsop de gaanderijen, waar bet loch haast uitslui-tend bezel was met vijanden van Koppens,

143

werd bet lied eciislcrnniig rucegebruld . Het washat gansche yolk, dat met een edam zong zijneigen trots en glorie, dat heldenklanken schreeuw-de, in plotseling wear bewustzijn van vroegeregrootlield en Iiefde . In alien trilde jets van hatdapper verleden, voor alien rees 01), in touterpracht en weelde, bet koene beeld der midden-eeuwen, zaclitiiobe1 als een wonderschoonejonkvrouw op hear staatsiepaard, zwaar en aan-grijpend nobel als een reuzenstandbeeld op dentoren van een oude grijze kathedraai . De ge-zichten warden er bleak van . . . (81) .

Nu is enkel de buitenkant van Buysse's werkbekeken - zijn teal en stiji - ; niets weet genog van den gang van 't verhaal noch van dezielkunde in karakters en handelingen . Die bin-nenzij s veal beter den de buitenzij . Doch waar-om hierover 0 to geven? Niernand die 'n juistendunk wit krijgen van 't geen letterkundig Her-wordend Vlaanderen is, zal flu 'ii Leeuw vanVlaanderen lezen .Om echter niet onrechtvaardig to zijn jegens

Cyriel Buysse, dit : in de Februari-aflevering van't tijdschrift Vlaanderen heeft hij 'n schetsje ge-schreven, dat zoo kiaar opent alsof 't van StijnStreuveis ware

Wit was hat huisje met heldergroene venster-Iuikjes en rood pannendak. In hat kleine tuintje

--144 --

voor den gevel, dat door een lage beg iiieteen grijs s,tavenhekje van den blonder zand«'eowas gescheiden, bloeiden sierlijk Tangs den wegoprankend, hooge rote stokrozen, die friscli enfler als stralend blozende geziclzten naar 't ver-ru/thel/k landsrhap keken, en groote gele zonne-bloemen, die als moede wezens hun to zwarehoofden litter hanger . Een reuzen-notenboombelommerde het heele doeninkje, heerlijk-koeleschaduw gevend in de warme zomerdagen ; enhun akkertje, een halve hectare grout, lag ineen stub achtef 't huisje uitgespreid, met eenlijnrecht wegeltje in 't midden en een afglooien-de golving aan weerskanten, als een openlig-gend both.

Dat is 'n Vlaming in zijn kracht : zekere zie-ning van den buiten, joelende jubel over de kiaar-heid van 't licht, over de Jigging en de kleur vanwegen, velden en hutten --- het groote goudenglorieding er boven -- blijleven, een met 't leverdat zingt, altijd door, in 't tiger luchte hart.

laden, Wijnmaand 1905.

GUSTAAF VERMEERSCH .

Bijna al wat jets schrijver is in Vlaanderen, ofchit wil, laat zijn werk bij Noord-Nederlandersuitgeven . Bij Meindert « In den Bloeyendenboomgaard >, to Rotterdam ; bij het onvermoeideveenmanneke, dat uithangt bij L . J. Veers to Am-sterdam of bij van Dishoeck to Bussum . Dezedrukt, onder anderen : Buysse, Teirlinck, v. d .Woestyne en Vermeylen, die daar alles kunnenkrijgen - papier, letter, snee, teekening, omslag

zoo kloek, degelijk, voornaam en rijk ze maarbegeeren . Bij hem verschijnt ook « Vlaanderen >,bet gezonde, stevige, schoone, to dikwijls loszin-nige en uitspattende tijdschrift van jongeren, wiernamen triomfeluiden door 't Zuidelijke land . Gus-taaf Vermeersch doet eveneens zaken met VanDishoeck. Zijn werken staan in bun moderne af-meting, titel en prijs aangegeven op de boeken-lijst tusschen Vermeylen en Heyermans in

De Last, roman in twee deelen fl . 4.25 .Mannenwetten, roman in twee deelen fl . 4.25 .Bandversiering van Herman Teirlinek .

Toen Vermeylen let eerste boek aankondigdein 1905 1), gebruikte hij deze schoone woorden

Wie van kunst houdt zal een nieuwen zuiverenkunstenaar met vreugde begroeten . Ge ziet dat erin Vlaanderen toch een (( wording » aan dengang is, die zonder }gulp van hoveniers uit dengrond schiet en zichzelf bepaalt ; want deze pro-zaIst nu, die ergens treinkondukteur is, en niet deminste voeling met literaire tijdgenooten had,heeft in zijn afzondering zijn eigen gemaakt, enkomt ons verrassen met werk, zooals er in onzeletterkunde nog geen bestond, stellig Vlaamschtoch, en geschreven in een taal, die niet vanStreuvels of Teirlinck is, maar van Vermeersch .

En in het Brusselsche weekblad Onze Tedlazen we op 2 December 1906

De Bestendige Deputatie 2) van Brabant heeftdrieduizend franks beschikbaar gesteld tot aan-moediging van de Fransche en de Vlaamsche let-terkunde. .. Ontvangen elk 500 franks : M. M . : K .v, d. Woestyne voor zijn Verzen ; G . Vermeerschvoor ~klatanenwetten en A. Teirlinck voor DeDoolage.

A1 deze omstandigheden moeten beduiden datVermeersch een zeer knappe Vlaamsche schrijveris. En toch .., en toch . .. Dezen zomer heeft er van

147

hem ecn verhaal gestaan, wet vijftig bladzijdenlang, in Vlaanderen . Net heette : « Net Raadsel >> .lk vind dat een leetijke klad op het tijdschrift datwit « dienen de Geestelijke Schoonheid vanVlaanderen > op het « krachtig tijdschrift, gedra-gen alleen door zuivere kunstbetrachtingen eneen der schoonste uitingen van Groot-Neder-landsch ras > 3) ; terwijl het me tevens hard twij-felen doet aan het kunstvermogen van Ver-meersch .De inhoud. Mijnheer Dannois gelooft dat er

riiets bestaat dan stof ; mijnheer Door houdt dater ook geesten bestaan .Er wordt, om mijnheer Dannois van het voort-

bestaan der geesten na den flood to overtuigen,tot een spiritistisch avondje besloten. Het gezel-schap is bijeen -~- reeds-overtuigden, spotters,twijfelaars en een hysterische. Geesten wordenopgeroepen. Eerst vruchteloos, maar daarna metzulke gevolgen, flat er ernst komt bij de spottersen twijfel bij de ongeloovigen . De redenen waar-mee beide hoofdpersonen - Dannois en Door

elkander in vollen ernst pogen to overtuigen,zijn bepaatd vermakelijk van zielkundig getob enwetenschappelijk getob . Ziet eens

De menschen vergaan tot stof .Met onbestaande gaf nooit blijken van zijn be

148

staan (!)Gedachten zijn werktuigelijke trillingen van de

stofdeeltjes, die rondom ons golven .God stort de mens den ziel in, van waar

haalt hit die ziel ? Hij kan ze loch niet scheppenuit niets (! ! !)

Hel, vagevuur, hemel zijn slechts ontwikkelings-fazen van de geest .

Wat is het leven zelf ? Net is, zeggen de fie-sieologen, een verbinding van eiwitachtig koolzuur,

Dat is nog maar eene kleine afdeeling wijsgee-rige kameelen, welke die twee mekander latenslikken .De wijze waarop dit kletsding is geschreven ?Slecht verzorgde samenspraak, zoodat ge dik-

wijls niet kunt opmaken, wie der personen hetwoord heeft ; verwaarloozing van leesteekens totverstoring van den gedachtengang toe ; Franschstinkende woordschikking zijn de drie gebrekenwelke dit werk van Vermeersch op iedere bladzijkenmerken. Geen enkel blad is een onverstoordgenoegen voor den lezer . Dan spreekt Vermeylennog van het eigen geluid van dezen « zuiverenkunjstenaar ! Hoe vindt u tit geluid van hetbegin

Het Raadsel.I .

Meneer Dannois zat flu weer eenzaam voor het

venster in de verte glariend . Met begon to deem-steren, de zon scheen geheel ondergedo Cen aande kimme en overal lag de schaduw in de laagte .

Meneer Dannois voelde zijn hart zich rritzetten,er had zich een koortsig beven van hem meestergemaakt, zijn brandende oogen staarden naar degrauwe verte. Weer een dag die omzwenkte,reeds begonnen de kleuren zich nit to wissen ende geheimzinnige sluier van cue nacht werd steedsdichter.

Wat taal he, hoe nieuwe zegging, wat uitbeel-dingsvermogen ! Mijn vierde klassers maken nietzooveel fouten in hun Nederlandsch opstel alsdeze zuivere kunstenaar. >> Een volgende blad-zij zegt Vermeersch van een klein kindje : « Opde arm van de oude grootmoeder verwUderde hetzich. » Is dat misschien allerjuiste en allerpersoon-lijke uitdrukking van allerpersoonlijkst bewogenzijn ?

Dat zoo'n ongelukkig stuk in « Vlaanderen »onder dak gekomen is? Terwijl de hoofdredacteurin het nummer van Oogstmaand 4) nog welschreef

Slechte tendez-literatuur

ze kome van eenoudere » of een « jongere » en hoe mooi ook

de strekking, zal hier nooit geduld worden .Want « het Raadsel -» is zeker tendez-literatuur,letterkunde met flog een andere bedoeling dan

150

schoonheidsdienst : cen ziel brengen nit de mate-rialistisclie dwaling in de dwaling der spiritisten .En letterkundig is het eveneens slecht ; tenminstedat houden we voor bewezen . En toch werd lietopgenomen!

Bovendien. Reeds in de allereerste afleveringvan Vlaaiidereii in 1903, zeide de redacteur Aug .Vermeylen 5), dat dit nieuwe lijdschrift noodigwas - al worden de Vlaamsche schrijvers gast-vrij onthaald in de Hollandsche tijdbladen . Wijihun werk niet over de hoofden der eigen land-genooten heen moest gaan, maar in hen doormoest dringen en daar vasteren voet krijgen . WijiVlaamsche schrijvers een Vlaamsch publiek ach-ter zich behooren to hebbep, dat de geheimeschoonheid hunner vinders - het dadelijkeen natuurlijke beeld, de spontane schakeeringender taal, den grondtoon van 't bewegende ge-moed - in zich opneemt en ze maakt aldoor totnieuwe schoonheid. En dii doe! kon niet bereiktworden door middel van Hollandsche tijdschrif-ten ; door middel van een Vlaamsch misschienwel. Maar wanneer dit Vlaamsche tijdschrift nietantlers wordt samengesteld - Vermeylen wetehet wel - zal het nooit de brug wezen waaroverde Vlaamsche schrijvers treden tot de ziel vanhet Vlaamsche yolk. Dat is christelijk van bovenen van onderen. Een tijdschrift dat hun heilig

geloof niet ontziet, zal noon ofte nimmer door-dringen tot zijn ziel en daar vasten voet krijgen .

Mijn Vlanderen ! dat en moogt gij, nochen zult gij noon veranderen,onleugenachtig heet gij nog

het Katholieke Vlanderen ! » 6)

Uden, Nieuwjaarmaand 1907.

1) Vlaanderen, bU. 34 .?) In Holland zegt men « Gedeputeerde Staten . »~l Prospectus van v . Dishoeck bij den derden jaargang .4) 1906, blz . :3 .5) Aug. Vermevlen « Een woord over ons » , blz . 4~1 .(i) Guido Gezelle . Verzen I . blz .1 .

LODEWIJK DE RAFT.

Over Vlaamsche Volkskraclzt 1. 1)

Het voorstel van den Antwerpschen afgevaar-digde, Coremans, wil dat de studenten van hetVlaamsche gedeelte van Belgie, voor zij ter hoo-geschool , kunnen worden toegelaten, tenminste intwee vakken onderricht hebben ontvangen in hetVlaamsch. Wanneer dit voorstel wet is geworden,zullen de Vlamingen niet rusten --- moet gij ge-looven - en ophouden met vragen en eischen .Want het gaat bij hen niet om de kennis vanhunne taal een beetje meer to bevorderen ; zijwillen een trapsgewijze, dock volledige vervlaam •sching van het onderwijs der Vlaamsche jongeluiin het Vlaamsche land . 2)

Dit opvoedkundige en maatschappelijke beginselmoet worden toegepast in hunne streken

De moedertaal worde gebruikt alsvoertaal van het onderwijs .

Want het onderwijs moet de Vlaamsche kinde-ren eerst en vooral tot Vlamingen maken en er

153-

moot in de Vlaamsche jongens organische samen-hang ,mogelijk worden tusschen eigen wezen, engedachte, en uitdrukking van die gedachte . 3)

Net gaat dus niet over wat meer of minderVlaamsche taalkennis ; het gaat over het blijvenbestaan van een Vlaamsch yolk. En, toegegeveneens dat het Vlaamsche yolk -- het krachtigste,minst .bedorven, bests yolk van Belgie -- magblijven bestaan en zich ontwikkelen volgens denaard en de eischen der tegenwoordige bescha-ving, dan most aan dat Vlaamsche yolk gegevenworden een volledig Vlaamsch onderwijs. Wanteen yolk kan zich alleen normaal, vrij en volledigontwikkelen in zijn eigen taal . 4)

Daarom vragen de Vlamingen verplichtVlaamsch onderwijs in twee vakken ; daaromzullen ze later roepen om Vlaamsch to de hoofd-vakken en om Vlaamsch aan hun hoogeschool .En wanneer de vier miljoen Vlamingen het zoover hebben gebracht dat zij op de Colleges, Se-minaries, Athenaeums, Hoogeschool van huneigen Vlaamsche land worden onderwezen in huneigen taal, zullen zij eindelijk gelijk staan met deKroaten, Polen en Czechen, wien ails hoogeschool-wetenschap geleerd wordt in het Kroatisch, hetCzechisch en het Pooisch . 5)

Net bezit eener hoogeschool is een nationalsbehoefte. De hoogeschool is een brandpunt van

154

beschaving ; daar wonen de manses bijeen dieop de hoogte moeten zijn van de wetenschapder geheele, beschaafde wereld ; daar worden deadvocates, geneesheeren, professoren, ingenieursgevormd, die in al de richtingen van het landverspreid, aan het hoofd der beschaving staan .De geschiedenis van vroeger en van nu bewijsthet belang van de hoogeschool in dienst van destoffelijke macht .

De hoogeschool is ontstaan om in een prac-tische behoefte to voorzien . En aan de verande-rende practische volksbehoeften heeft zij zichimmer aan to passes, of ze verliest hare maat-schappelijke betzekenis en vervalt. In Belgie iseen krachtige drang gekomen naar zuiver beroeps-studieen, technische studies . Er moeten dus in-genieurs gevormd worden op de hoogeschool,die aan het Vlaamsche werkvolk in zone taalvakonderwijs kunnen geven openbare ambtenaars,die to zorgen hebben voor de uitvoering dersociale wetten in het Vlaamsche land : er moetenburgerbouwkundigen zijn en mijnbouwkundigenom op to treden in het nieuw ontdekte kolen-bekken van de Kempen . Er moet verstandelijkegemeenschap, voeling zijn tusschen werkman en

r

werkgever, werkman en opzichter, vakman envakleeraar. De bouwkunde, het fabriekswezen, dehandel, de nijverheid, tie landbouw van het

---155 --

Vlaamsche land vorderen een Vlaamsche hooge-s chool .

Het Belgische yolk bestaat uit 4 millioen Vla-mingen en 3 millioen Franschsprekende Walen ;de Belgische staat onderhoudt twee hoogescholeneen to Luik, in het Walenland, waar alles onder-wezen wordt in het Fransch ; een to Gent, in hetVlaamsche land, waar alles onderwezen wordt in . . .het Fransch !

Van de 1 .250.000 Belgische landbouwers warener, in 1905, 165 .000 Viamingen ; de Belgischestaat heeft een hoogere landbouwschool fe .. . .Gemblours, in het Walenland, waar alle onderrichtwordt gegeven . . . . in het Fransch ! Aan dien toe-stand mag toch wel een einde komen ! Er moetgeen nieuwe staatshoogeschool worden opgericht :er moet geen vrije, Vlaamsche hoogeschool wor-den opgericht : de staatshoogeschool in hetVlaamsche land, Gent, moet worden vervlaamscht .

In Gent zijnlo. twee zuiver wetenschappelijke faculteiten

Wijsbegeerte en Letteren, Wetenschappen ;2o. twee faculteiten van toegepaste wetenschap :

Rechten, Geneeskunde ;3o. twee tech nische scholen : de school voor

burgerbouwkunde, de school voor kunsten enfabriekswezen .Hoe zoli nil de vervlaamsching moeten ge-

156

schieden ?Er zijn drie stelsels : bet stelsel van prof. Fre-

dericq : in ieder der vier faculteiten worden viera vijf nieuwe leergangen ingericht : die leergangenworden in het Nederlandsch gegeven, neven dethans bestaande Fransche leergangen in dezelfdevakken ; het stelsel van prof . Mac Leod .: de vierfaculteiten worden alien vervlaamscht, trapsgewij-ze, -- d. w. z. als er nu een hoogleeraar sterftof aftreedt, wordt er een Vlaamsche in zijn plaatsbenoemd ; het stelsel van de Raet : de vier facul-teiten en de technische scholen worden trapsge-wijze vervlaamscht en een faculteit van landbouwwordt nieuw opgericht.

Dat op die nieuwe Vlaamsche hoogeschool destudenten niet zallen ontbreken, kan hieruit blij-ken, dat in het schooljaar 1904-1905 to Gentstudeerden 640 Vlamingen en maar 262 Walenen vreemdelingen ; waarvan 246 Vlamingen in detechnische scholen en maar 168 Walen en vreem-delingen .

Dit zijn de hoof dgedachten van Lodewijk deRaet ; wijd en breed en degelijk en bedaard wor-den ze toegelicht en verklaard in zijn boek . Zijnpersoon staat we! eens hinderlijk vooraan, omdatsommige bladzijden vroeger als afzonderlijk op-stel bedoeld waren, waarschijnlijk. De stijl isnogal kalm en natuurlijk en onpartijdig, behalve

-157----

de drkke figuren van bladz. 10 .A1 onze Vlaamsche wetten gaan mank aan

die dubbelzinnigheid en duisterheid, en daardooris het zoo gemakkelijk altijd een spleet to vindenom er aan to ontsnappeji .

Dit boek zal veel vooroordeelen wegnemen ende Vlaamsche beweging een heel stuk helpers .Jammer maar dat in Belgie van alle zaken -- ookvan de Vlaamsche -- politiek gemaakt wordtdat men bet niet eens is over de wijze van ver-vlaamsching ; en dat de regeering weinig zorgheeft voor de Vlamingen, ofschoon juist de Vla-mingen de katholieke regeering op de been hou-den .

Uden, Wintermaand 1906 .

1) Over Vlaamsche Volkskracht, I . De vervlaamsching derHoogeschool van Cent, door Lod . de Raet, ruim 300 blz . i noctavo, voor fl . 2 .25 bij Meindert Boogaerdt, Jun . Uitgever,Rotterdam 1906 .

?) Zie « de Student », 6e Jaarg . Hle aflev., blz .123 .3) Aug. Vermeylen . in « Vlaanderen » 1906, blz . 497 en

sol .4) Lod. de Raet, blz. 38 .5) '1'e Agram, Praag en hrakau .

VAN VLAAMSCHE STUDENTEN.

't Was een Zondagmorgen in Grasmaand. Dezon keek vraendelijk uit den hemel ; voor mij lagde weelde van een rij mooie dagen en 't levenvoelde ik spelen door me heen, van de voetentot 't hoofd. De smoddige huizen van 't narestadje achter mij, bleven staan, stiff, op hun plaats

gelukkig ; ze werden kleiner, kleiner, kleiner . . .want, zoo hard hij kon, liep de sneltrei n met meweg. Dat ging naar Brugge toe . . . Daar werd eenfeest gevierd - het feest van de studeerendejeugd van Vlaanderen . Net algemeen KatholiekVlaamsch Studentenverbond hield er zijn tweedenlanddag. De uitnoodigingsbrief begon met deklare woorden : « Alles voor Vlaanderen ! Vlaan-deren voor Christus ! » en ging door

K Wij zijn machtig, omdat wij vereenigd zijn .Den 1 Pm en 1X11 in Grasmaand 1904 zal de jeugdvan gansch het Vlaamsche land tezamen komento Brugge, in de oude Vlaamsche stall, vol her .

--- l59 ---

rinneringen voor het Vlaamsch hert ; daar zal zijvrij en vrank hare Vlaamsche gevoelens lucht ge-ven, de strijdmakkers zien, spreken, hooren, lee-ren kennen en waardeeren ! Naar Brugge ! 't isVlaamsche HoogdagOp 't aangekondigde uur, 's Maandags vroeg,

stond het vol aan 't spoorhof, met jong yolk,dat de studenten van Leuven, Gent en van deColleges kwam of halen. Na 't eerste welkom rol-de de stoet-van-honderden, keurig van waaiendevaandels, vroolijk van versche muziek, de kronke-lende straten door naar de markt toe . - Hij krin-gelde om 't standbeeld van Breydel en De Co-ninck en 't klonk

't wierd gezeid, dat Vlaand'cen groot was,Groot scheen in der tijden wolk,

Maar flat Vlaanderland flu flood wasEn het vrije kerelsvolk .

Maar flan klonk een stemme krachtigOver 't oude Noordzeestrand ;

En het stormde grootsch en machtigIn het doode Vlaanderland .

Een verschijning van hoogen adel en pakkendewelheid - die jongelingschap met blijde drift inhun geesten, met ~ubel in hun vaderlandsche har-ten en hOOg den Vlaamschen kop --- wijl ze we-

160-

ten, wat ze zijn, en weten wat ze willen .Wij, Noord-Nederlanders, kennen zulke samen-

komsten niet. Onze taal is waarachtig vrij .De taallessen worden ons meestal voldoende

gegeven en ook het overige onderwijs wordtgrootendeels in het Nederlandsch geleerd ; de be-schaafde standen spreken moeders taal ; in dewetgevende Kamers en aan de rechtbank klinktde taal van het eigen yolk. Wij behoeven derhal-ve geen betoogingen to houden voor 't vrije ge-bruik van onze Nederlandsche spraak. Toch mo-gen wij niet meesmuilen bij deze doenwijze vanonze Zuiderbroeders ; toch mogen wij niet gelij-ken op de Grieken, bij het zien van den kinder-kruistocht : *

Een lachje van verbazenSpeelt om der Grieken mondLaat, last ze gaan' die dwazenNaar hunnen heilgen grond,0 kinderlijk vertoonen,

toc11 mogen wij niet mompelen, als de vlasbek,die achter mij stond en dien ik wil_de schoppen

Onnoozelaards ! »

Schaepman, Ava Sophia biz . 106 .

161

Wie in Belgie wat gereisd heeft, kan weten hoeslecht het daar gaat met de Nederlandsche taal .De hoogescholen zijn verfranscht . De voertaalvan het r iddelbaar onderwijs in de vrije gestich-ten is het Fransch . De omgangstaal is het Fransch ;'t Vlaamsch is er op geldboete verboden, alsofhet taal ware van vischmarkt of achterbuurten .

De wenken, die van hoogerhand komen, zijnin het Fransch gesteld, zeifs het gebed en degeestelijke lezing geschieden haast altijd in dietaal .

De meisjes en jongens door zulke gestichtenaan het leven afgeleverd, kennen natuurlijk het be-schaafde Nederlandsch niet en durven de volks-taal slechts spreken tegen knecht of meld, Opden trein, in de winkels, iu hotels staat men uto woord in het Fransch, of in een onbeschaafdegouwspraak. Zelfs Tangs het marktplein van Brug-ge, de stall van de huizen in schoon-Viaamschentrant, de stall van Memline en de Van Eyckenschreeuwen de uithangborden brutaal hoog hunFransch : « Hotel le panier d'or, » « Cafe desdes arts, » « Horlogerie, » « Patisserie » enz .

De Vlamingen houden van hunne taal ; zij wit-ten ze behoorlijk leeren spreken en schrijven enaan degenen, die u kunnen, die u moeten helpenluid laten hooren, dat gij er zijt, kan geen kwaadvoor een keer.

Na den zang bij het beeld der vroegere groot-heid, trok destoet naar de kerk, waar een plech-tige H. Mis werd opgedragen, om Gods zegen tokritgen over de groote zaak van deze twee da-gen .

In den namiddag hield men de feestvergadering .Meent niet, dat dit een bijeenkomst was van en-kel knapen . Als sprekers stonden ingeschreveno. a. : Hugh Verriest, hoogleeraar Vliebergh vanLeuven, hans van Cauwelaert, hoofdman vanTaal en Kennis > to Leuven ; Leo van Auyvel-

de, hoofdman van het Algemeen Verbond, en an-deren .Wegens bizondere omstandighe'den, hadden

Verriest en Vliebergh niet kunnen komen en inhnnne plaats spraken then hoogleeraar Scarpe,van Leuven, en onze Iandgenoot Wouters,leeraar van Hageveld . In de zaa! waren aanwezighonderden hoogstudenten en leerlingen van Col-leges en tientallen priestess . Van de redevoerin-nen is me dit vooral bijgebleven, dat ze den toe-stand niet schilderden met kleur van cozen, maarmoedig wezen op gebreken, op de stifle krachtdie roeren moest in 't Vlaamsche gemoed en ophet moeizame werk en den ernstigen arbeid dienieder doers moest en doers kon in eigen kring ennooit zich schamen voor zijn taal, volgens 'twoord van Guido Gezelle

163

Zoolaiig cen Vlaamsclie burst mag leven,Been een die 't in die burst versmoortNeen, vrij gesproken, vrij geschreven,Zoo leve, leve 't Vlaamsche woord

[en spel van bulge zotheid sboot dezen eer-sten dag. Den volgenden morgen hadden meerIiuishoudelijke besprekirigen plaats . 't Ging overde werking der studentengilden en sprekersbon-den ; over de houding, die mcii, in zake Vlaamschonderwijs, had aau to nemen ten opzichte vangeestelijke en wereldlijke overheid ; over het wets-voorstel van Coremans en 't vervlaamschen vande hoogeschool . In den namiddag hield men eenkunsttocht door Brugge ; kosteloos mocht aiwatstudent was, gaan zien in de voornaamste ge-bouweti, museums en kerken . En de VlaamscheLanddag behoorde tot den volmaakt verleden tijd .

De Viamingen meenen niet, dat in zulke bij-eenkomsten het wezen ligt der Vlaamsche zaak,noch dat Vlaamschgezindheid zich vooral heeftto ulten door 't zwaaien met vaandels en 't be-zingen van leeuwen. Ze weten zeer goed, dat destrijd voortaan moet gestreden worden in de les-zalen der Colleges, met hulp van degelijkehandboeken under de leiding van kundige enijverige Ieeraars. Toch mogen die luide betoogin-gen er wezen . De medestanders leeren mekander

164

kennen, mekanders getal, mekanders goede eigen-schappen ; welwillende ouderen hebben er gele-genheid om richting to geven ; de cooed wordt ereens gedoopt in vuur van geestdrift en het bloed,dat kruipen moet, heel het jaar, gaat er eens snelen vrij.

En leve, in de twee Nederlanden, de Nederland-sche taal .

Die geen taal heefti s geen naam weerd,waar geen taal leeftis geen yolk !

Diest (Belgie) .

000STMAAND 1906.

Op den twaafden, dertienden en veertiendenvan verleden Oogstmaand was er in Brugge ver-gadering van den Katholieken Vlaamschen,Landsbond. Het groote, goede, schoone, edele,dat ik die dagen heb gezien, alsook het klei-ne, kwade, leelijke, minne - d it kwam niet vanZUID-Nederlandschen kant -- zal ik later, bij tijden gelegenheid wel eens verhalen. De eerstezitting, op Zondagmiddag was voor Guido Ge-zelle. En daarna zou de heele vergadering, onderhet luiden der zegeklok, met vlag en winpel entrompetten naar den Rolleweg gaan, waar hetgeboortehuis shat van den grootsten dichter vanWest-Vlaanderen . Net stedelijk bestuur van Brug-ge had een gedenksteen laten metselen in denvoorgevel van die merkwaardige waning . Dezesteep zou dap onthuld worden

Bruggestad, gegroet zijt gij, op hedendat ge uwe kinderen eert en vrijmaakt van

(de flood !

--166

De ondcrgeteekencle was vriendelijk genoodom in de genoemde Zondagmiddagzitting eenwoordeken to spreken uut het herte » ter serevan den dierbaren Heer ends Meester, door wienNoord en Zuid wet vijftig jaar genoeg hebbenaan zang en dichterroem .

De uitnoodiging werd blijde aangenomen enin de zaal van de « Gilds der Ambachten ging't toen zoo

Hooggeachte Vergadering.

Gij zijt zoo goedgustig geweest naar eenNoord-Nederiandsch woord to vragen op dezennieuwen eeredag van Guido Gezelle. Naar eenNoord-Nederlandsch woord -- een vreemdelin-gen-woord. Want bij de beeltenis van d i e n Vlaam-schen man gevoel ik immer diep mijn vreemde-lingschap. Zoo persooniijk is hij ; zoo bizonder ;zoo eigen ; zoo van u, van uw land, van uwyolk, van uw tongval .Vreemdeling bij dezen dichter, wiens geest,

wiens hart van veel schooner werelden was : ar-moe zagen wij, stilts flood,

en Gezelle ?

Mij spreekt de blomme een talemij is het kruid beleefd,mij groet het altemale .flat God geschapen heeft 1) .

1b7 --

Net was apes - en ook apes - zang en rijk-dom en levee .

Vreemdeling - bij dezen reus van taalweten-schap, die met zijn groote oogen al de woordenonzer Noordsche talen en hue samenhangen metZuidersche en Oostersche overzag en keurde .Vreemdeling - bij dezen heiligen priester

die in geloove en Iijden, in eenvoud en gedulden Iiefde zijn ziel gedrageii heeft door de wereldwiens bidden werken was en wiens werken ge-bed, en wiens genieten dank ; wiens heele leveegeweest is Domino canticum novum-voor den Heer een nieuw gezang - i n orga-no,incymbalisbenesonantibus -metschalmei, met we!klinkende blankbekkens - i nc y m'b o ii s j u b ii a t io n i s - met klankbek-kens van vreugdgejubel - s e c u n d u m m u l t i-tudinem magnitudinis ejus -- om denovervloed zijner grootheid 2) .

Vreemdeling ; vreemdeling - maar toch vandenzelf den kristelijken aard ; met dezelfde Ne-derlandsche taal ; met hetzelfde Nederlanschebloed - van vreemde smetten vrij. Quido Qe-zelle heeft vandaag een gedenksteen gekregen inzijn ouderlijk huffs ; hij heeft zijn praalgraf albuiten op het kerkhof - eens zal hij zijn stand-beeld krijgen op een plein of een brug van de-ze West-Vlaamsche wonderstad - gelukkig, het

168 --

voik, chat zijne dichters eert ! - maar 't is nietde voornaamste vereering, die men een dichterbrengen moet : zijn geest moet dringen door on-zen geest ; zijn geest moet dringen door dengeest onzer leerlingen ; zijn hart moet stralendoor ons hart ; zijn hart moet stralen door hethart onzer leerlingen --- gelijk de zon stralenmoet over stralen en velden ! opdat zijn yolkeen zij, zoo innig mogelijk een met z ij n gevoe-len, weten en streven .

Hierin kunnen wij alien een zijn met Gezeliein liefde voor onze gemeenschappelijke Neder-landsche taal .

Het is zeker dat alien, die hier aanwezig zijn,het uitstekend meenen met onze taal en ze lief-hebben met hart en ziel .

Is het niet even zeker, dat er ook aanwezigzijn, die hun goede bedoeling, hun goeden wit,hun liefde niet sterker weten to betuigen dan metdeel to nemen aan Vlaamsche betoogingen, bij-eenkomsten en feestvieringen ? En toch is datde ware liefde niet . De ware liefde, de echte lief-de, de bewuste liefde, de verzekerde liefde, diezich verdedigen kan, die verdragen kan een houwen een douw - zulke liefde moet steunen opkennis, op weten . De vrouwen en mannen vanVlaamsche kennis en Vlaamsche wetenschap --dat zijn de beste Vlaamschgezinden .

--169

En meant flu niet, dat ik u alien hebben witaan de studie van ears Nederlandsche spraak-kunst ; dat ge blokken moat uit zware Holland-sche boeken ; dat ge regels moat van buitenleeren en opstelletjes makers . Neen. Ik beveel uaan een allerkortsten leergang, een allergoedkoop-sten, een allergemoedelijksten, een allergemakke-lijksten, een allerdegelijksten leergang onder demeesterlijke leiding van uw grooten landsmanGuido Gazelle. Daze leergang ligt karat en klaarin hat prozaboek : « Uitstap in de Warande » .Ge karat dat boek. Gazelle neemt ons mee naarbuiten, naar de dieren, de boomers, de plantersder scheppinge Gods . Maar geen boom kanhij voorbijgaan en geen flier kan hij ontmoe-ten of hij wijst ons op hat wondere verbandtusschen geaardheid en Nederlandsch woord .

Hij ziet den adelaar vliegenDe Warande beheist ook den gevangenen ko-

ning van hat luchtgebied, den arend of den ade-laar, wien de lucht met zoo volslagen recht toe-komt en eigen is, flat wij zijn name uit eenwoord gemaakt hebben flat lucht bediedt . A d e m,aaien, adem, asem, aaie, aaier en, metbijgewaaide w wadem, waaien, wadem,w a s e m, w a a i e, en w a a i e r, zijn al woordendie met de lucht betrek hebben ; en as r, arend,of a d e 1 a a r ook : 't is als of men zeide de

Linnebank

luchtvogel bij uitnemendheid en boven alle voge-len > . bldz. 18 .

Hij staat voor een dadelpalmPalme zegt men tegen de hand met uitgeste-

ken vingeren, en, omdat er zekere oostersche boo-men zijn wier bladeren eene opene hand gelijken,zoo beet men die Palmenboomen. Onder depalmboomen is de Palmboom bij uitnemendheidde dadelpalme . Dadel is wederom een Griekschwoord, even als palme, met eenen Vlaamschenwrong. Immers de vruchten van de dadelpalmehieten van overouds, bij de Grieken, d a k t y l o s,waarvan wij bet oude daktelen en bet zachteredadelen gemaakt hebben . D a k t y l o s ondertus-schen is vinger, en als of men zei, de vingerenvan de palme > . bldz. 39.

Van zulke lesjes staat de Uitstap in de Wa-rande > vol, en die weten wil waarom de pauwpauw beet, de wolf wolf, de mugge mugge, enz .enz. moet daar maar gaan zoeken .

Die dit boek langzaam heeft bestudeerd, heeftvele woorden verstaan die bij dagelijks ziet bezi-gen ; -- 't is wel mogelijk, -- dat zijn bevindin-gen niet altijd zuiver en zeker stemmen met deuitkomsten der nieuwste taalwetenschap -- maarbij heeft van veel taken de namen doorzien ; bijheeft woorden 1 e e r e n bekijken ; bij heeft taal-inzicht gekregen ; bij zal geen woorden, welke bijniet onmiddellijk verstaat, belachen, en 't geen bij

---1'71--

zelf uitgeeft, words uitgegeven, als geldstukken,met oplettendheid en zuinigheid .0 ! de wonderbare kracht van een boekje van

Gezelle ! Wie dit boek gelezen heeft in zijn jon-ge jaren, is gewonnen voor onze Nederlandschetaal ; want hij heeft er de redelijkheid van inge-zien ; die durft ze spreken, desnoods roepen inhet openbaar, in gezelschap en op refs ; diedurft ze verdedigen tegen het overheerschendewoord van wien ook. Die ziet op tegen zijn taal,wijl hij ze voornamer, rijker, edeler weet, dan hijvroeger snapte, en voor zulke onderlegde bestu-deerde, welbewuste verdedigers zal, op den duur,de stoutste tegenstrever op zij moeten gaan . Datboek moeten wij lezen ; dat boek moeten wij uit-leggen aan onze leerlingen .

Zoo blijft onze , taal in eere ; zoo blijft GuidoGezelle de taalleeraar van Nederland - van ge-slacht tot geslacht ! Dan zal er Iiefde zijn voor deNederl. taal, liefde, de ware dehechte, debewuste,de duurzame, de vruchtbare, de breede, de alge-meene liefde. Die zich niet bepalen last, door depaaltjes van een provincie of van een land. Diezich uitstrekt naar het Noorden, naar bet Zui-den ; naar den anderen karat van den aardbolNoord - Amerika ; naar nog een anderenkarat van den aardbol : Zuid-Afrika ; naar nog eenanderen karat : cost-lndie --- naar aile landen,

-~ 172

naar alle volken van den Nederlandschen stain .We moeten samendoen, wij, alle volken van

Nederl. stain ; Wij moeten samendoen, wij, Hol-land en Vlaanderen, of we worden in den hoekgedrongen, of we worden doodgedrongen .

Dan, Belgie, is het uit met u, met onze telgenDan moet een golf een lot, ons beide in

(d'afgrond zwelgenDan sterft de aloude naam, de naam van

(Neerland uitZoo Belg met Batavier de hand niet

(sarnensluil > 3) .

Heel Nederland rondom Vondel, heel Neder-land rondom Gezelle. Niet enkel rondom hunstomme beeld, - rondom hun sprekende boeken,rondom hun levende woord ;We zijn sterke Nederlanders onmetelijk sterk

-- door ons weten, door ons willen, door onsvolharden, door onze voorgangers, door onzetriomfeerders -=- stille, sterke, schitterende triom-feerders van ons Nederlandsche ras : Joost vanden Vondel, Guido Gezelle .

En storremt zee en hemel rondom u,Zing mee. En woedt rond u de wilde slag,Kamp merle en sla den bardit in den wind 4),

Laat stijgend storteii zelfs den Uitverkoren,ui t h ouwe t r o u w wordt Mo ere n-

(lan d herboren » 5) .

Uden, Zaaimaand, 1906 .

1) Verzen . Bloemlezin ; I, blz . lit)2) ,Tit psalm 149 en i 0 ; vertaling van J . H . Prehmans,

Biblia Sacra, ill . IV, blz . 408 en 409 .;) Mr. W. Bilderdijk . Uitgave van v . Vioten, deel IV, blz .

07 .4) Bloemlezing uit de gcdichten van Albr, Rodenbach,5) Gudrun, tweede druk, herzien naar bet handschrift door

Ail . IIcrckenrath, Amsterdam, S . L . v . I,oov 1905, blz . 0,

VOOR HUGO VERRIEST.

Diet om u to vleien, gevierde pastor, - wathebt gij mating aan een blaadje lof, minder ofmeer ; noch uit zucht om na to volgen wat voor-namer en kunstvaardiger landgenooten me vOOr-deden - eigen-aard-ige - enkel omdat 1k nietlanger kan binnenhouden wat uitgegroeid staatop mijn hart, schrijf ik dezen open brief aan u,met de herinneringen aan dien mooien dag endien gezegenden avond van Brugge en Ingoy-ghem .

Wie u eenmaal gezien heelt kept u van buiten --en levenslang. Fijne gestalte, volgroeid in omvangen in hoogte ; wat moeten ze wet passen de ge-wrichten van knie, heup, dij, arm, elleboog,schouder, dat hun gauwe bewegelijkheid schijntdoor de zwarte toga heen ! En even boven uwschouders - het sieraad - uw rozige Vlaam-sche kop! met het dunne vet, vol wisseling enwending en plooi, drieerhande in drie minuten ;met uw oogen, waarin leven is voor tien, mooieman!

--175

Ondanks die levendigheid, geen druktemaker,geen windmolen . Want al dat leven, dat tien-menschelijke leven wordt bedwongen, betoomd,wordt gereden door' uw sterken geest - kort,strak, zoodat er uw heele wezen van beeft. Uwstem is geheimzinnig, is verdoken, maar kristaltoch en levend water .Gij prijst u zelven cen gelukkigen man, omdat

gij leerling zijt geweest van Guido Gezelle enleeraar van Rodenbach, en als gij processie houdtdoor uwe dorpskerk, pastor, de schoonste proza-schrijver van Vlaanderen, Stijn Streuvels loopt ermet een flambouw achter het allerheiligste . Uwboeren zijn de beste van West-Vlaanderen ; ganschVlaanderen is een wonderland, alle priestess zijner schoone priestess, even schoon als gij - on-waarheid is het, maar gelogen hebt gij het niet,wijl in uw hoofd, in uw verbeelding dat al tobloeien staat en enkel schoon to zijn . Hoeveelhonderden hebt gij er betooverd, dat zij dachtenen zagen gelijk gij ? Gij zijt de toov'naar tiltaloude Sage, opwekkend wat zijn tooverroe raak-te aan,

Net bloesemt, waar uw woorden nederdroppen,Als klaar geparel uit doorzonde bron . . .

Geuren uitstroomen bii der haste knoppenWon dere hreken . .. gauden rijst de zon l . . .

-176 --

Gij zingt van nichters,., maar de dichters(zwijgen

En wijken . . Aoezie, de Al-eeuw'ge lacht . . .Een woud ontwaakt. .. wijd wiegen tengre

(twijgenVan voog'len, orglend uit burs zangenpracht !

Een roes van juub'ling komt atom gevaren,Bedwelming van onsterfelijke jeugd. . .

En lippen lachen, oogen glanzend klaren . . .Extatisch van de nieuwe lentevreugd !

Gij zijt de toov'naar uit aloude Sage,Opwekkend wat zijn tooverroe raakte aan,

Heraut van Haar, wier Aanschijn stralend dagetZoo wijd uw schal Haar roep doet omme-

(gaan

Waar lag bet aan, dat ge op dien drieentwin-tigsten van Grasmaand, naar bet oordeel vanoude genooten, buitengewoner waart dan ooit,ter feestvergadering in de Gilde der Ambachten ?Het ging over hetgeen Gazelle gedaan had : desteenen weggeschupt, die lagers op de dichter-bronnen in Vlaanderen en daze wear doers spui-ten : in zijn bundels gedichten ears heerlijkVlaamsch museum gesticht ; tot 't minste engeringste van Vlaanderens natuur bezoligen, zaodat ge nu stilstaat op uw wandel en dat boompjeen dat kruideke bewondert en mooi vindt. Watfrinr't 'il in dit stnfle 11W

l)rt'll (llell i an '

die

-177 --

naamt alsWecht een versje uit 'n boek van Gezelle,bracht het aan uw mond en dan : s-m-a-k •e-n,smekken, smekken : mmme, mmme -- hoorbaar,zichtbaar, voelbaar

In het voorbericht van uwe « Voordrachten ~>lees ik over « het levend woord, dat uitbot,ja, i jt den mond van den spreker, maar ooknit het gezicht en ooggestraal van de vergade-ring, nit Karen monkel, nil haar zitten en roe-ren, nit haar wezen of kleed. Dat levend woordverschilt telkenmale volgens zaal en yolk, envolgens duizend kleine zaken, warmte of koude,klaarte of donkey, verre- of bijzitten, hoog ofleeg staan en wat weet ik al . >> Al die kleinebijkomstigheden schijnen toen wel bizondernaar uw zin to zijn geweest : het was een eere-dag van Guido Gezelle ; zijn wereldwijze kopstaarde tusschen bloemen en groen ; vol was dezaal met Vlaamschgenegen vrouweri en mannen ;gij zaagt er drie van de K Twintig VlaamscheKoppen >> : Engeen van Dye, Hendrik Persijn enKarel de Gheldere ; gij zaagt er de familieledenvan uw overleden Heer ende Meester en gij halthooren zingen

't E n zomert nog niet,maar zomeren zal 't

de Paaschzunne zitin 't Gosten .

--178---

Na den middag, dichtbij u, in den spoortrein,de tocht naar [ngoyghem . Langs Roeselare enKortrijk. Langs de plek, waar 't uit Oezelie opzong :

0 wilde en onvervalschte prachtder blommen tangs de watergracht .

Over de Leie heen

Jordane van mijn herten aderslag mijns levens,

Langs den Oroeningenkouter uit den Oulden-sporenslag ; Afstappen in Sterhoek ; t`vintig rninu-ten wandelen naar de pastorij K het groote wittehuffs in zijn donkere spaanschhouten haag »,door de poort, tangs de muurbioemen, de trapjesop, rechts de kamer in --- daar zitten we. En nugeluisterd en gekeken . Naar al het schoone, datik to zien en to hooren kreeg, om ?t nooit meerto vergeten. Den volgenden morgen, vroeg, na deH. Mis, die kleine wandeling over de wegen,door de velden, waarin zooveel zieleschoon wasgerijpt, door de menschen, onwillekeurige mo-dellen van menige schetsen, tangs het landhuis,het lijsternest van Stijn Streuv~ls, boven op denheuvel ; den weg op naar Thieghemberg ; denkijktoren in ; tachtig torens zien we, en links en

179

rechts, voor en achter ons : Vlaanderen golvendomhoog, omlaag, groengolvend, « van alle kantenrijzen de overprachtige valleien en heuvelen, ende verten spreidden voor ons in grootschen stil-len hoogmoed hunne warme schoonheid . Noord,West, Zuid, Oost strekken de armen omhoog enhangen, onder zonneglans, hunne prachtige na-tuur ten tonne . » En ginder, in het Zuiden, verre,verre weg, ligt Frankrijk !

Den Neere zijdank

dank om het leveedank om het licht,

dank om het licht en het levee,dank om de lucht en het lichten het zien en het hooren

en al !

Nu ik hier, in Uden, rustig zit op mijn kamer,nog hoor ik duidelijk uw stem in mijn nor en alwat ik van a leze : Regenboog, Op Wandel, Drygeestelijke Voordrachten, Twintig Vlaamsche Kop-pen, Veertien Voordrachtenik zie weer uwtrillende hand, tlw guitigen kola, -- gauwe oogen,fijnen mond ik zle uw machtige ziel weerschijnen door dat levende, lijf en 't is mij alle •maal mooi flu mooi, mooi, mooiDat God 11 nog lang late levee ~-- gezegende

oh1(Ier (le l)ri " te1 e11 V111 Vlaallderell --

in ' Cl1(' o-

ne kracht, ter eere van uw streek, ter eere vanGezelle, ter eere van de Roomsche priesterschapen verkondig het door ai de Nederlanden dat

Uw yolk zal herleven!

Uden, Zomermaand, 1946 .

Eduard Brorn aan Hugo Verriest in « flan Omen Tijd »,Zesde jaargang, hammer ccn .

VLAAMSCH.

Viaanderen had lang geslapen ; niet z'n taal-mannen : die werkten rustig voort uit woorden-boeken en oude schrijvers ; z'n roepers op Con-gresses en Gouwdagen evenmin ; maar z'n luivan letterkundige kunst.

Nu staan ze, recht op hun beenen, kop-omhoog,de aartskerels : S t r e u v e 1 s, T e i r i i n c k enV e r r i e s t ; ze trekken door de twee Nederlan-den, met klaar-wakkere oogen beziende hun men-schen en met ronde stemmen zeggend wat zedroomden van het lieht en den schemer, van dewolken en de wereld, van de menschen en deingen .Nog altijd hangt mijn hoofd en mijn hart vol

van 't gees ik in Vlaanderen heb beleefd . Goe-dige manses, gul met hun gouden wetenschap ;oude verstandigen, bevend van biijheid over hunland, dat zij herworden zien in eigen-Vlaamschheid ;jonge menschen, dragend met groote idealenvan << Vlaamsche ende vrij en een zegen vankunstenaars, zwoegende zoekers en vinders van

182 ~-

schoonigheid, stifle, maar sterke . « Vlaanderen, watstaat gij hoog en fier en rijk naast 't Noordschezusterland ! » - dat dacht ik dikwijls in dezeherfstdagen, toen op mijn tafel neerviel tijdbladna tijdblad, waarop uw voile zelf heid fijn-kleuriggeschilderd stond .

D e V l a a m s c h e V l a g g e is een tijdschriftvoor West-Vlaamsch studentenvolk. Dertig jarenreeds klappert zij over de knapenschap . Dit der-tig-jaar-zijn is gevierd met een feest-uitgave : eenf raai boekske ---- vijf tig bladzijden en heele-maal toegewijd

in name van 't erkentelijk Westvlaanderen ;aau den wonderen kunstenaar,aan den allerbegaafdsten spreker,

aan den begeesterden en begeesterenden tooveraaraan den stand-Westvlaming N u g o V e r r i e s t .

't Portret van den prachtigen man krijgen wijer bij ; en S t r e u v e l s, de Croote, spreekf ervan 's pastors Ingoyghem en C u p p e n s, degoede, P e r s y n, de fijne de Q u i d t, de daad-mensch, zeggen er hun dicht of ondicht, rijk enrein. Ten leste : 't boekje kost maar cen armzalig_kwartje.

Wat zal het Vlaamsch naar den bijenkorf sma-ken, als )t eindelijk gevloten komt nit de fijneinoudjes der defti ge jtiFfercehap ! Vu dat door

--183

't dringen van noodzakelijkheid en van eigenkunst-behoefte de hoogere standee beg i n n e n,besloot ik o . a. uit dit versje, geknipt uit- 0 n z eTijd .1)

MARIA ROSA .deer es een kindekijn bi ons gheboren ;

't Es er een meideken scoop ;Engelkijn soet uut den hemel vercoren,Parel aan de houwelicscroon

Ende we sijn erom leutig en lustig .Ende we doen het U coed

't Kindekijn soet es er rozig en rustig,'t Moederkijn es er gesond .

van wege Heer en Vrouw C a 11 e wa e r t to Lo-yen, den 7den van Oogstmaand, ten jare 0 . H.1904 .

Dat d i t Vlaamsch opgaat - 't teekent .' 't Isdichterlijke kennisgeving van 'n geboorte en 't zalbizonder moeilijk zijn haar naiveteit in tegen-woordig-Hollandsch to evenaren .

In B i e k o r f« dat is een leer- en leesbladvoor alle verstandige Vlamingen >> 2) trof me diteigen ' ers

DE OUDE MOLEN .

Op de eenwenoude wal, verloren in het hout,op de eiken staander, staat . .. zijn armen uit to

[strekken,de grijze molen, schild 3) van berd 4) en scheef

[van hekken,een nude 7iener gelijk, die i» de verte schotiwt .

Vol vreemde teekens staan, vol spreuk- en[naambeduid

al buiten en al bin, 5) zijn hardversteende ledenzijn bin- en buitenromp, bebeiteld en besneden .Doch tijd ~n ongeval sleet menige staven 6) uit .

Wanneer de wind hem door de lanken 7) vaarten heimelijk hem zijn spraken openbaart,dan zoeft en ronkt hij raderend door het zwerk ;

Dan roert en raast het in zijn binnenwerk,en onverstaanbaar bromt zijn rauwsche mondeeti vreemde taal onduid'lijk in het rond . 8)

Pas is verschenen bij L . J. K r ij n, Etterbeek-sche Steenweg 224, Brussel, een bloemlezing vanmodern proza en moderne poezie tilt Vlamingenen Hollanders . Ze heet V a n o n z e n T ij d en isverzameld door J as k B o o n e n, doctor in deGermaansche letteren to Leuven . 't Is een boekvan 412 bladzijden voor twee gulden . Kap. B i n -n e w i e r t z sch reef er eene « Inleiding >> voor .Echt. Nu hoeven wij niet meer to tobben metden verouderden eater B a u w e n s, die in (( Zuiden Noord » nog drukken liet, ten jare 1902

V o n d e 1 zou welhaast onze taal met al hareschatten weten to gebruiken en meesterstukkenopleveren, die alleen door Bilderdijk ge-ovenaard of overtroffen werden .bldz. 619 .

-185-

Laten wij de jongelui loch geen stijl leeren uitBroere, Van der Palm, Vari Lennep,S l e e c k x, of C l a e y s ; in de twintigste eeuwmoeten ze onderwezen worden uit de besteschrijvers van d e z e n tijd .

Uden .

1) One Tzjd is cen weekblad voor bet Vlaamsche yolk ;'t is gewijd aan Vlaamsche Beweging in goeden zin . 't Komtuit to Brusscl. Markstraat 69 en kost 3 frank, voor Beigic .

2) 't Verschijnt 24 maal "s jaars, tegen 4 frank, bij L . dePlanke, in de Heilige-Clarenstrate, 1, to Brugge .

3) Schild ' meerverwig .4) Berd - houtwerk .5) bin --- binnen .6) staf -- boekstaf ; (ondietsch) later .i) lanke - zijde .8) Biekorf, Koornmaand 1904 .

KOEIEN .

Wie met den spoortrein door Hollandsche wei-den rijdt, ziet links en rechts en overal op dengroenen grond de troepen koeien in honderder-hande houding, bij-een of van-een, grazend ofdroomend - een stil spel, dat je be$t kan mee-genieten, zonder dat bloed van slachters of vet-weiers door je lijf kringelt. En is het niet ver-wonderlijk, dat onze Hollandsche taal zoo weiniguitdrukkingen heeft, waaruit flu de mooidichterlij-ke kant eens spreekt van de koeien, die we tochvast-bij ons hebben. « 't Is een koe, » zeggenwe van een dom mensch ; en onze spreekwoor-den ? Wacht effen : (l oude koeien uit de sloothalen ; de koe bij de horens pakken ; men kannooit weten, hoe een koe een hags vangt ; zoovlug zijn als een vogeltje, dat koe heet ; overkoetjes en kalfjes praten - het is allemaal pro-za, pannekoeken-plat proza en veel kwaadspreke-rige praat over onlieve eigenschappen van degoede koe .

Maar zet eens voor zoo'n wei met koeien een

-187

dichter, die poezie zoekt alomme in de schepping ;last hem daar toeven naar lust -- en als hij zijnhart wil luchten, zullen die stomme lomperds, diebotte stukken beest gaan gelijken op pronkstuk-ken in de groote natuur ; breed, zwaar, logmaar getuigend in hun stommigheid dat Hij, DieSchoon is, ook aan hen schoone dingen heeftgedaan .

Oui d o 0 e z e 11 e heeft op ongelooflijke wijzevan de koeien gedichr. Op ongelooflijkstoute wij-ze. Wie zou de kleuren van die beesten durvenvergelijken met soorten bier? Wie zou die vleesch-blokkige vierpooters, die lomperds men hun voch-tigviiezige oogen, die onbehouwerikken kunnenbeschrijven als bloemen van het veld, als lichten,uitgaande in den avond, als beelden van 'n gale-rij ? Dat heeft 0 e z e 11 ee gedaan

CASSELKOEI EN .Aanschouwt mij, hier en daar,die bende Casselkoeien ;die, looter bruin van haar,als zooveel blommen bloeien,

in 't gers 1) en in de zon die zinkend henen(iet :2)die rood, het roode veld vol roode vonken giet .

't Is prachtig overal,'t is prachtig hoe de huidenflier koeien liefgetalvan vouwe en verwen luiden 3};

't is prachtig, hoe ze slaan, gebeiteld en gesneen,lijk beelden, over heel die wijde weide heen .

Daar zijnder, roode als vier ;castanjebruin geboende ;naar donkerbaaide bier,naar bijkanS zwart bier doende

beglinsterd en beglansd : van vel en verwigheid,gelijk en ongelijk, - terwiji de zonne beidt .

Al langzaam langer speelt,dwersdeur de weidegronden,'t zij welker koe een beeldvan schaduw bijgebonden ;

(taan,en wangedrochtig groot, in 't donkey gers voor-zie 'k zwarte spoken van gevlerkte koeien staan .

Goes nacht ! De zonne beetten weste neer : tot morgenis al dat verwe heet,en oogen aast verborgen

de koeien zijn voorbij, gedelgd en uitgedoofd,en . . . . morgen weer, ontwekt ze 't blinkend zon-

(nehoofd . 4)

Wat is toch dichtkunst wondermacht en watis de schepping schoon voor fijne oogen !

Waarom zou dit weilanden-gezicht-bij-zonson-dergang niet stooten van ongewoonheid, maarstreelen door wel-smakelijke gevormdheid ? Mijdunkt, omdat de verhouding zoo zuiver is tus-schen uitgebeelde zaak en uitbeeldende woorden .Niet groene vijverzoomen » moesten op papier

gebracht worden, lekkende beekjes, stoeiende hal-men, blauwende rook, « mildbebloemde veldtape-ten > of fluitende vogels ; geen binnenhuisjes af-geplukte vruchten of flood wild. 't Ging overstukken vee ; de kIeuren moesten op het doekgeboend worden of geborsteld . Geen teere woord-jes zachtaaiend met d'r vachtjes van zij : Klankenmoesten het wezen, grof-groot, en vet-malsch-sap-pig ; de gezondheid, boerige gezondheid moester uitzijpen ; klanken van buitenlucht, van dikkeklaver of bedauwd gras. En spreek ze nu nogeens uit langzaam, heelemaal, de voile woordenen zeg eens of ze niet glimmen van groot wel-varen .

Bij Noord-Nederlandsche dichters heb ik wei-nig verzen gelezen voor 't weide-volk onzer Ian-den ; hier en daar een paar terloopsche regels,als in p o o t ' s « Akkerleven . » Want het dichtvan den schoolmeester

Een koei is iemand met twee oorenEn aan weerskanten een horen, enz .

zal wel' niet meetellen .Uden.

1) gers -- gras .2) henentiet, henentijgen, henentrekken ; Hgd. iiehen .

luiden --- blinken .4) Verzen van Guido Geze11e . H . Hz . 1'~~a .

'T GETROUWE MALDEGHEM . >

De krachten van een degelijk weekbladvoortduwende, legenhoudende, opheffende krach-ten -- moeten niet onderschat worden . Net komtmaar om de week, dock in menige kamer, waargeen dagblad komen kan of mag. Net verschijntop den Rustdag met zijn langen rek voor de tien-uursche Mis en zijn staartelijken middag enavond. En het brengt in een keer nieuws vanacht voile dagen . Daarom wordt het vriendelijken genegen ontvangen.Jammer dat er zoo weinig degelijke weekbladen

z ij n in Belgie. In grootere steden hebben katho-lieken en liberaien hun eigen partijkrant, vechten-de, min of meer defog, over staats- en stadsbe-stuur. Op de hoofdplaatsen van het plattelandheeft men meestal maar Len kraut, bijvoorbeeldGazette van Moll, Voor Godsdienst, Vader-Iand, Vrijheid en Moedertaal .

De inhoud is : een hoofdopstel in den preek-toon, wonderlijke gebeurtenissen uit de ianden vanoverzee, buurtnieuws, « koddige > samenspraak

tusschen jef en Tist, mengelwerk met movers ergmoordenaars en bekendmaking van verpachtingenen van verkoopingen van schooners eigendom .

Enkele karaktertrekken ? Zich nooit ofte nimmmer de weelde veroorloven er een eigen meeningop na to houden ; steeds gaan - ook door hetdunne van open, vrije vraagstukken met detegenwoordige katholieke Regeering ; trouw na-praten met Nederlandsche woorden wat deFransch-Brusselsche dagbladen hebben voorgeparlevinkt ; vriend willen zijn met alleman enmet mijnheer den; antlers mocht er eens'n nieuw blad « vriend en vijand tevens >, wor-den uitgegeven .

Een loffelijke uitzondering worde gemaakt vooreen Weekblad van Maldeghem, een oudstadje in Oost-Vlaanderen, een uurtje van deHollandsche grens. Zijn Zondagsche naar is

't Getrouwe Maldeghem >, eerenaam,gekregen al 600 jaar geleden, van den Graaf vanVlaanderen in den strijd tegen de Franschen . Hetheeft de grootte van twee C e n t r u m s ; in iedereof deeling ziet ge de ongewoonheid, de oorspron-kelijkheid, het vernuft van den eigenkrachtigenhoofdopsteller Victor Define. Die zijn yolk vanden Vlaamschen buiten kept en lief heef t, die weetwat het noodig heeft en wat het verteren kan .Geen gladde regelmaat, geen geleerdheidsvertoon .

--192

't is allemaal levende tekst met sprekende piaat-jes dikwijls er bij. Het buff tenlandsch overzichtde wereidbol draait je voorbij langzaam - hetvief kereltje van Maldeghem staat er bij en wijstvlug het land aan, waar lets bizonders gebeurdis ; binnenland : hij vertelt zijn bezoek aan StijnStreuvels, beschrijft zijn « Lijsternest », geeft er'n afbeelding van ; gaat naar de inwijding vande nieuwe haven van Brugge, teekent voor zijnlezers even op de landkaart het reisje of ; reistnaar tentoonstellingen in de buurt : iedere weekheeft hij wat merkwaardigs gezien . Hij staat inzijn kraut to praten tegen z'n lui, als iemand die't weet, als iemand met gezag ; hij is de meesterbij de boeren van den ouden tijd . Leerzaam, dui-delijk, onderhoudend en een zotten slag kunnen-de slaan, die alley aandacht wakker houdt .

Dezen zomer, tijdens den strijd voor de V e r -vl as m sc hi ng van het onderwijs der V 1 as m -s c h e jonklield in V l a a n d e r e n, heeft Delillezich duchtig geweerd -- een der weinige redac-teurs die stand heeft gehouden, ledere week be-gon hij toen z'n opstel

Fransche ratters,Rolt uw mattersWilt naar huffs toe keeren .

.innLhanh

9

193 --

Hoogleeraar Mansion had in B i e n P u b l i cbetoogd dat de nieuwe wet, vorderende hetonderwijs van twee vakken in het Vlaamsch,tegen het zesde artikel der grondwet wasAlle Belgen zijn gelijk voor de wet .Delille stond dezen hooggeleerde juist to woord

door hem to wijzen op de schandige ongelijkheidwelke n u voor de Vlaamsche Belgen bestaat

Alle Belgen zijn gelijk voor de wet ; maar eenWaal kan in zijne taal aan de Hoogeschool stu-deeren, een Vlaming niet.

Is dal gelijkheid ?In het nummer van den elfden van Oogst-

maand stond dit versje, dat zoo e€rlijk citinggeeft aan den drang bij de ontwikkelde Vlamin-gen naar een Vlaamsch hooger onderwijs

DIE KOP DIE MOST ER OP .Wie kan dal zien ? Wie krijgt het op!Een beeid to laten zonder kop

Wie zou, als hij dal ziet, zijn handen kunnenI houwen!

Wie zou dat laten er dien kop weer op to douwen !'t Beteekent niets loch zonder kop !

Die kop die moet er op !Ik weet een beeid, een heerlijk beeid,Het beeid van gansch een yolk, geteeld

In 't veie weideland, waar Lei en Schelde[stroomen,

194

't Beeld van een yolk zoo groot, zoo vol ook[nog van droomen,

En 't staat ocharme zonder kop !Die kop die moet er op !

[en beeld ja zonder kop dat is 't ![en yolk dat hooger levee mist !

En hooger levee is de school in eigen taleDat yolk en adel drinke uit de eigen gouden

[schale.Dat is ons kop, ons Vlaamsche kop

Die kop die moet er op !

'k Zie reeds in gouden aureoolDien kop ! Die Vlaamsche Hoogeschool !

En 'k zie dat opschrift tot de latere geslachten's Lands kindren waren 't die dit hier tewege

[brachten,Studenten op ! Die kop !Die kop die moet er op ! (1)

Toen onze koningin de vorige maand Zeeuwsch-Vlaanderen bezocht en kwam haast aan de Bel-gische grens, gaf het G e t r o u w e een portretvan koningin en pries met dit versje er onder

(1) Delille was gevraagd om op een studentenvergaderingeen woord to zeggen over Coremans voorstel . Hij stak zijnvoordracht in gebonden stijl « om niet to ver to gaan . »

AAN KONINGIN WILHELMINA .

Gij komt tot voor ons deurkenEn treedt toch niet eens in !

Wij hebben U zoo largeVerbeid, o Koningin !

U, onze lieve ZusterUit 't schoone Nederland

Wij kennen U, wij minnenU ook, in Vlaanderland !

Ginds aan de grijze kimmeVerrijzen, stank en fier

De torens onzer steden,Hun stemme zwelt tot hier . . .

Wat zou de beiaard spelen,Zoo Gij maar komen woudt,

Hij kept zoo'n mooie liedjesDie Gij beluistren zoudt !

Ziet Gij die schouwkens rooken ?Waar, over 't polderland

Die huiskens staan vol wonne't Is reeds ons Vlaanderland

Die dijken en die lanen,Die tuinen kleurig mooi

Die zware tempeltorens,Die meersch vol geurig hoof !

Ons yolk ! 't droeg op de handersU rond, als in den stoet

Van Heil'gen de MadonnaOmglansd met stralengloed .

--196 --

Ons yolk ! 't wierp al zijn bloemenEn loof uit 't eikenwoud,

Voor Uwe voeten sederZoo Dij maar komen woudt !

Och ! als het klokje roerendZijn avondveuske neurt,

En v~r het open vensterDe rooze bloeit en geurt,

Dan zingt ons yolk bewogen,Na d'afgeloopen tack,

En zijne liedren ruischenIn Uwe en onze spraak .

Wanneer het koeltje streelendVan op de Schelde waai t,

En zwierig in het landschapDe molenwieke zwaait,

't Is of uit 't land der tulpenEen groet ons tegenkwam,

Vol liefde toegezondenDen ouden broederstam !

Net eeuwig spel der golvenZingt op ons kusten 't lied

Van Neerlands roem en grootheid .En wij vergeten 't niet !

Wij luistren - en wij hopes . . .0, dat de tijd eens koom

Dat we U begroeten mogenOp on z e n Scheldezoom !

HERMAN BOOAERT.

- 197 --

Ook aan een persoon, die . i e m a n d is, eenpersoon met een << moi dynamique > moet hetinspanning kosten om telkens even funk voor dendag to komen. Doch daarmee koopt Delille de eeren de verdienste het beste weekblad to hebbenvan het Viaamsche land. Een weekblad dat denKristelijken godsdienst dient en de Vlaamschezeden, de volksontwikkeling en de beschaving ;lichtend voorbeeld voor de kleinere-persmannenvan ViaanderenKeersken dat voorengaat lucht zoo schoone !

Uden, Wijnmaand 1907 .

ONS LEVEN 1)

Dit is het dagboek van een student der hoo-geschool van Leuven, 'n burgerjongen, eenvoudig,vroom-van-grond, levensjeugdig. Zijn tobben enuitspannen, zijn durven en schuchter-zijn in denaltijd-durenden en den steeds-wisselenden leertijd .Zijn nacht-op-straat en zijn middaglofke bij deBenedictijlien . Alwat jets van studenten houdtzal dit boek graag lezen . En de Leuvensche stu-denten van-vroeger, van-nu en van-later zullenhet beschouwen als hun boek, het kiassieke Leu-vensche studentenboek .

Die prof. Vliebergh ooit hoorde of zag sprekenter vergadering, vurig en ernstig, ziet hem hierterug op biz. 99 met zijn gefronst voorhoofd,zijn half toegeknepen oogen en zijn krachtig-zwaaienden « maarrr >>, een wilier, een doener,die zichzelf maar nauwelijks bemeesteren kan. Enwie 't eens aanschouwde hoe de al-goeilijke pro-fessor Scharpe, bij optocht of feestzitting, terwile zijner zeer talrijke kindertjes, het mensche-lijk opzicht trapt

op bestevaerlijke wijze !

199

die gelooft bet sfukje van blz. 91 graag van't begin tot 't einde . Net zal allemaal we) echtzijn van dit boek tot die geleerde lezing van Pa-ter X in Tijd en Vlijt toe!

Wie heeft dit boek geschreven?Net is uitg'egeven, ingeleid en aangeteekend

door den Eerw . beer Jos. de Cock, hoogleeraarto Leuven. aliens inleiding een doorloopendespotternij is net bet rnuggeziften en den gewich-tigheidsgeest sommiger philologen . aliens aantee-keningen - of ~n of twee na - steken zijn,guitig-oogjes-geknip of klinketide spotsiagen .

Net dagboek zeif zou geschreven zijn door eenstudent Pol Wilmans . 1k geloof char niets van,professor, niets! Dadelijk na de lezing van OnsLevee > nam ik uw boek van verleden jaar : <<Uitde Reistesch > 2) las, herlas, vergeleek en kwamtot de volgende uitkomst : de schrijver Jozef deCock en de schrijver Pol Wilmans gelijken spre-kend op elkander . Beiden hebben denzelfden on-bevangen kijk op de studeerende wereld en den-zelfden openhartigen zeg over hoog en Iaag . Zekiezen dezelfde teekenende volkswoorden -half wonder bij twee schrijvende Vlamingen, alkomen ze ook uit eenzelfde streek! - en zehebben eenzelfde handigheid om nieuwe woor-den to vormen. Ze toonen dezelfde voorliefdevoor spreekwoordelijke beeldspraak, denzelf den

-- 200

zin voor beschrijvingen, hetzelfde oog voor kleur,dezelfde boetseervaardigheid . Ze hebben denzelf-den zinbouw : breed-nit, als het lijden kan engauw-gauw-gauw als 't er spant .Ze hebben dezelfde Vlaamschgezindheid, het-

zelfde dichterlijk gemoed, hetzelfde heerlijk-openekarakter. In geen jaar kan ik gelooven, dat dittwee verschillende personen zijnJa ze maken beide dezelfde fouten ! Z i c h

steunen, zich verkouden, plich tenk w ij ten . In « Ons Leven » ruik ik het Fran-sche : op zijn stappen teruggekomen (revenir surses pas) alles is to herdoen (tout est a refaire) .Wat ook leelijk is? Deze snort van zeggen

» Ik had daar heel veel knnnen o p zeggen .Alsof de menschen er moeten van ontwa-

ken. »Ge hebt er ons zelfs redevoeringen laten

over maken .Waar ik zou kunnen een kamer huren .

(Uit de Reistesch)Ge zult moeten rekenschap geven

(Ons Leven .)Dat alle aanwezigen er hun voordeel zouden

m e e doen » .

leder onzer volt aan z'n ooren, dat dit ge-weldpleging is ; scheiding van wat niet mag ge-

-201

scheiden worden ; dat k u n n e n en z e g g e n b .v.behoort bijeen

1k had daar heel veel op k u n n e n z e g g e n .Alsof de menschen ervan m o e t e n o n w a k e n .Ge hebt er ons zelfs redevoeringen over 1 a t e nm a k e n . Waar ik een kamer zou k u n n e n h u-r e n. Ge zult rekenschap m -o e t e n g e v e n .Dat alle aanwezigen er hun voordeel mee z o u-den do en .

Dat is Nederlandsch. Wat de beeldspraak be-treft is K Ons Leven » wel beter dan « Uit deReistesch. > Een groote slap vooruit . Geen stoo-tende retorica meer ; geen K spelen in de album-bladen van heur geheugen > en geen « vlechtenvan herinneringsranken Gelukkig. Natuur enwaarheid. Of daarom alle beeldspraak zelfgezienis? Ik zou dit niet durven beweren van die« wolkenuiers >> op biz. 11 . Die zich voorsteltwat daar gezegd wordt, ziet een alleronnatuurlijkstmonster voor zich. Dan is alle poezie de luchtweer uit .

Jozef de Cock is een schrijver, die druk gele-zen wordt. Nog wat zuiverder taal - en hij iseen voorbeeld voor Vlaanderen . En ieder zijnervolgende boeken zal welkome gave wezen vanbemoedigende gedachten, van blijde geestigheid,

202

van bloeiend woord en fijne dichterije .

U d e n, Slachtmaand, 1907 .

N a s c h rift . Een vriendelijke hand uit Gentgeeft me de beteekenis van het woord (<Schacht»in dit boek herhaaldelijk gebruikt . Net is in detaal der Leuvensche studenten, de naam van eenstudent in zijn eerste hoogeschooljaar .

Net lijkt iets op den « Groen » van onzehoogescholen. Bij uitbreiding woodt het gebezigdvan iederen bedeesden, schuchteren, eenigszinsonhandigen student .

1) Volledige titel : Ons Levers. Bladzijden uit bet Dagboekvan en Schacht, ingeleid, uitgegeven en aangeteekend doorJoz. de Cock. Boekversiering door Gust . v d. AVoestyne .Voor Holland bij `ran der Vecht, Amsterdam . voor 1 gulden ;gebonden f 1 .75 .

2) De tweede vermeerderde druk is onlangs verschenen bijVan der `'echt, Amsterdam, voor ~n gulden .

INI-IOUD.

Voorwoord Bladz. 1Albrecht Rodenbach 3Stijn Streuvels 16Herman Teirlinck » 39Karel Van de Woestyne » 56Reimond Stijns » 72Een Streuvelsche Reinaert » 83Jac. Lenaerts » 96Mervillie » 108August Cuppens » 119Leuvense Tekstuitgaven » 130Cyriel Buysse » 137Gustaaf Vermeersch y 145Lodewijk De Raet » 152Van Vlaamsche Studenten 158Oogstmaand 1906 } 165Voor Hugo Verriest » 174Vlaamsch » 181Koeien » 186't Getrouwe Maldeghem 190Ons Leven 198

LIJST DflR REEDS VgR6CH1:nEs WsKhsx Dr;R DUIMPJF,SUITGAVE.SC' ') Nota . -- De aerate prigs is de Handelsprijs ; det.,-ede ae

r ) unpjrsprij+,at'e ag voor de ingrachceveueaof die willen inschrij,-en op den loopenden 7aargang .JAARGANG 1897. - 1 Karel Klepperiaan, Mev . Courtmans 0,75 o, se -- 2 De Nicht

uit de Kempen, Ecrevisse (u~tt~geput) 1,00 o.6o - 3 Jan en T .ctte, enz. . drie bekn.-,ndeverhalen, Aug . Van Acker 0,75 o,So - 4 Bet Iluisgezin 'an den Bakker enz., E. Ye-ganck 0,75 o,So . - 5 De Oude Belgen, L. Gerrits (titgeput) 1,(K) o,Go .

',.,JAARGGANG 1898 . - 6 One Jongens van 1798, priester Pattvn 1,0) o,6o - 7 L:"

Zwartc flocve, mev. Courtmans, (uitgoput; 1,(K) o,6o,--- 8 Roza van den Buschkal. ;,mev . Courtmans . (uitgcput) 1,00 o,6o - 9 1): Stem pit het Woud, V . Deli le ~uitgeput)1,00 o,6o - 10 Het Oesehenk van den Jager, mcv . Courtmans 1,(X) 0,60 .JAARGANG 1899. - 11 MocdcrThecla, uit mijn Notzboekje 1 .0, 0,;5 -- 12 1-eu~

leven, Stijn Streuvels (uitgeput) a,oo -- 13 e t 14 D.; Familie Schrikkel, roman in Z dee-len, Ililda Ram 4,(K) s,So - 15 Sparrencgels . Em?el De Grave 1 .50 r,a5 .JA ARGANG I:XX) -- It; Goliath van Webcr . nrof. Socns 1,50 i,oo- 17 De Boeren,',

Advocaat V6ebergh 1,50 r,oo - 18 Woute-s Jonge Jnren, Omer Wattez 1,50 r,oo -19 11o0ferc Vlucht L . Duvkcrs 3,00 2,00 -- (Toc:naatje,) Gheel Paradijs der Krankzin-nigen, fir Meeus iuitgeput, •- '2u Blonde 'Net, tendenz-roman Edw . Poffe 1,50 r,oo --•21 leu d, een K-ansNovcllen, Coopman, '!'h7. . 1,50 r,o0 -- 22 We~ekeerd, roman,,,.;Mathilde 2.0() i.So .7 JAARGANG H)±11 .-23 Schctser. en Nov,alen, Anna (iermonprc-/2,50

24 VanTwee -Koniags:indcrcn, Omer Wattez l,5{l . : ,oo---'5 Vertellingen, Victor Dc Lille2,Wr,5o - (Tnemaatje,) Uit i" gar Tinel's Godeiieve - 26 Langs verschiliende• Pndea, ro-man in 2 deelpn, L. Duykers 3,00 a,aJ ----2i De Ougst, Stijn Streuvels 2,50w,oo -G;~sten, FeC . fleet 1licrvillie 0,75 o,So .JAARC>;; NU 1902 . -- 20 lierinnent~en can ecn dienstmeicje, 41athIlde2 .00r,So

Vetteliiagtn

V

Tolstoi 2,30 r,00 -- ~I Bi7' Jan-Stecn, Fikkcn van Eksterleea 1,50 f o( Ftitiauiatja,; Albrccht Rodenbach's Gudrun ` 1)'t boekje wottdt .vcrkoclrtaan. is n

tie»tea tshtk tet: t'enrdeele der nrupa~-gteda uor r~oda)tbach's tceld

SvnnBcc Sot _bakkea. B''i)rnson

t1,73 (ieaia vac den molder, Omer 13'attez :; r,oo - rHttgo de Vedelaar, Bert van 'PLtrneyen 1,50 r,oo - 33 't Cummunielsa drama 11 bedri}f, A . Ctppens I .00 .JAA GANNG

36 Stiiu Streuvels' Dutmpjesbuudel 3,60 - 37 Tern e, 5vei

+ ;

Mvercea R* be Clercq 2,00 r,So - 38 $en tIeilige . . ., Pater Luis Cul ama

-- 39 Een Mb1 van, Vroomhcid, Mau~ Sabbe 1,50 r,oo -- 40 Geluk in 't .St"nStreuvels2,4) • 1,75- 41 Deft levee, Pastoor Duvilirs 1,50 r,oa2

.

'AARGANG 1401 • - - 42 Vertellingen d :r Gebroedcrs Grimln, 2.50 r,75

en Theresia, A . Vanden Abode 1.50 r,vo - 44 Soldatenbloed, Stijn Streuvels Niat 'den handel) --45 Dorpsvcrhalen, Auerbadi . 1.75 r,25 - 46 Eon 12ooskeA . Cuppens ,2_,00 r,oo --- 47 Paus Pius X, Ecrw . beer Jlerrillie, le deel 2.00 r,5o .JAARGANCZ 1905. -48.Paus Pius X, tweede deel2 .00 r,So~--49 Koaing Oriant he1 . -

de-710,830

~l1ax Starme 1,50 r.,oo ~- 5t1 Ke ische-Vertel¢els, K . Tredldop Oevcr 1,5() r0~- 511830 to Maldegem, Vicfor Delilla 0''+ 6,zo ~2 Vertellingen van Poe, CesarGex

,el=

to 2,00 r,So - 53 Falco, tooneelspel, Oat . K. De ~ey 1 , SOi,oo .J. ARGANG 1"06 - 54 Zie1'

~lbelaehe VerteI6tr~,' FilieDe Munnvnok 1r•oo - 55 Moeders Deel, drama . - ' ; ' r Delille 1,50 r,oo -5b Paus Pius a, dude del ;'0) r So -- 57 Paus Pius X, vitt'de : `- -293 afbeeidi en) GANSCI I bet werk a Pius

~j n aaa 4 funks =58 Lena, L. Dpy- • hZ2 r„5-39 olbarding van von Stramberg .Alma, 1,75 r,a5 - 60 Een K;pon,

in 5 bedri'ven'Jef Mennekens 1,50 r,0,,,JAARGANG 1907. -61 Bedpic~htt ~n~ ~door O. K. Dc Laey, 1 .00 o.5o. -62 Wan-

helende T* nen, Catharina Alberdipgk Thijm, 2.25, r.-S. - 63 Venn achtirtg~t door -''Victor Delille; 2.00, r.So - 64 Twee NoveLlen van )keller door He-man Baccaert1 5l', r .oo - (i5 Van Nederlandsche Lettcren door Pater Linneb^'t :. 20), r •So - 651rlanm'rhr Menerhon dnn~ .ksnrifc'ahh.. )An r Sn

Y