VAI TRÒ CÙA TH! TRUÒNG C H Q N G KHOAN VA CÀC NGÀN HÀNG THUCNG MAI TRONO QUA TRÌNH

HUY DONO VÓN TRONO NUÓC Ò VIÈT NAM

THS. NGUYÈN THU HOÀl

Bó món Mdc-Lènin, DHNN - DHQGHN

Vdn de san xuà't kinb doanb là mdt trong nhflng và'n de nan giài nhà't bién nay ddi vdi blu bé't d e doanb nghiép qude doanb va ngoài qudc doanb cùa ta. Mdt trong nhflng hudng quan trgng de giài quydt tinb trang tbidu vdn trong d e co sd sin xuà't là và'n dd huy ddng vdn, trong dd huy ddng ngudn vdn trong nude duge coi là ngudn quyé't dinh. Vdn ngoài nude màc dù trong thdi ky diu ed thè chiem ty trgng Idn trong tdng dIu tu nhung eflng chi ddng vai trd quan trgng. Nói dé'n và'n de huy ddng vdn trong nude là ndi dé'n vai trd cùa he thd'ng tài chình. Lién quan dé'n qua trìnb ebuyèn vdn tfl noi thfla dé'n noi ed nhu d u dIu tu là boat ddng cùa eàc td chflc tài chình.

Thi trudng tài chình (TTTC) là loai thi trudng trong dd vdn dugc chuyén tfl noi ed cung Idn bon clu ve vdn dé'n noi ed cung nbd hon d u . Qui trìnb dd dién ra khdng ngflng vi khàeb quan. Trong càc qudc già, qua trìnb dd ed thè dugc thue bién tbdng qua viéc mua bàn chflng khoàn, tfl dd hinh thành nén nhflng dang TTTC khàc nhau.

Qua tinb dd dugc chuyén mdt d e h true tié'p tfl ngudi ed vdn dé'n ngudi ed nhu clu vay vdn tbdng qua d e td chflc tài chinh truc tié'p, hoàc ed the chuyén mdt càch giàn tié'p thdng qua càe trung gian tài chình (TGTC) ma ngàn bang thuong mai dugc eoi là TGTC quan trgng nhà't. Su phàt trien kinb te cùa mdi qudc già gin lién vdi su tdn tai va phàt trièn cùa mdi loai hinh td chflc tài chình bién nay. Tuy nhién, vai trd cùa mdi loai ed khàc nhau trong mdi nà'e thang phàt trièn cùa nén

299

kinb te. Thue trang boat ddng cùa nhflng td chflc này vfla là ké't qua cùa nhflng td chflc này vfla là ké't qua vfla là nbàn td thue day su ra ddi mdt nén kinb te thi trudng.

Vàn dd bào dàm vdn boat ddng cho càc co sd san xuà't cùa ta trong nhflng dieu kién bién nay rà't d n dé'n su boat ddng vflng chic cùa nhflng td chflc trén. Song dlnh gii vai trd cùa chflng cdn ed nhieu quan dièm chua thd'ng nhà't.

Trong dieu kién Viét Nam, loai hinh TTTC nào ddng vai trd quan trgng va pbài chàng sé dé'n lue nhanh chdng hinh thành va vàn bànb thi trudng chflng khoàn (TTCK) d Viét Nam?

TTCK ed thè pbàn làm 3 loai: Viéc chuyén vdn gin lién vdi viéc mua bàn nhflng khoàn ng dugc dién ra trén thi trudng ng bay thi trudng mua bàn trai phié'u (bond).

Thi trudng d dd thue bién chuyén vdn gin lién vdi viéc mua bàn quyén sd hflu toàn bd hoàc mdt pbàn co sd san xuà't là thi trudng ed phié'u (stock market). Thi trudng d dd dién ra su mua bàn trai khoàn va ed phié'u ggi là thi trudng chflng khoàn. Clc chflng kholn ed nhflng ky han khic nhau, viéc mua bln chflng kholn ngin han (dudi 1 nàm) dién ra trén thi trudng tién té. Né'u ky han thanh toln Idn hon mdt nàm, qui trìnb dd dugc dién ra trén thi trudng tién té va thi trudng vdn bào dàm cho qua trìnb huy ddng vdn trong xà hdi dugc dién ra trdi chày. Tuy nhién TTTC boat ddng manh hon TTV dàc biét trong qudc già ed nén kinh te chua phàt trièn. Diéu dà duge giài tbich bdi tinb de chuyén boa thành nhflng yé'u td vàt chat cho dàu tu va bdi tinh ìt rùi ro cùa nhflng chflng khoàn ngln han. Nhflng tinb chat dd cùa nhflng chflng kholn dii han yé'u hon. Nhung rd ring tbié'u su boat ddng manh me cùa TTV thi trudng tài chình khdng thè dat biéu qui trgn ven. Vày diéu gì bào dim cho TTV boat ddng manh?

Cho vay tién 11 mdt boat ddng kinh doanb ma pbàn Igi nhuàn duge biéu bién d lai suà't nbàn dugc. Cflng nhu bit ky mdt hinh thflc kinh doanb nào, nhà dIu tu ludn quan tàm dé'n và'n de rùi ro. Rùi ro trong kinh doanb tién té xuà't hién tfl nhà kinh doanb tién té di tìm ngudi di vay vdi mfle lai xuà't cao dé'n viéc xàc dinh ngudi vay ed khà nàng boàn tra chàc cbin d vdn Un lai. Nhà dIu tu tien sé phii làm bài toàn ve lua ehgn danh muc dIu tu vdi d e thdng tin ve mfle lai xuà't khàc nhau va xàc suà't rùi ro khàc nhau, tfl dd di dé'n quyé't dinh ehgn danh

300

muc dàu tu nào: gài tién tié't kiém bay mua càe chflng khoàn... De làm diéu dd, nhà dàu tu d n dé'n nhflng thdng tin ding tin cày. Nhu d u giàm ehi phi d e thdng tin va chi phì giao dich de tìm duge ngudi di vay tin cày, tfl dd bào dàm Igi nhuàn tdi da trong kinb doanh tién té da xàc dinh su tdn tai va phàt trièn khàeb quan cùa càc ngàn bang thuong mai. Càc ngàn bang thuong mai dem lai Igi ìcb cho cà ngudi mudn cho vay tién (bing nhflng khoàn lai suà't) va cà ngudi di vay (bang viéc dugc vay mdt khoàn vdn ma hg khdng thè ed dugc bang nhflng con dudng khIc). Nhflng TGTC là vàt bào dàm cho thi trudng vdn boat ddng manh me hon. Nhu vày, màc dfl là mdt td chflc kinh doanh kiém Igi, nhung su tdn tai va phàt trièn cùa càc ngàn bang thuong mai ben canh clc td chflc tài chình truc tié'p dà làm cho TTTC dat duge mdt Igi ìcb trgn ven.

Vày vi tri cùa TTCK va càc TCTG ma trude hdt là càe ngàn bang càn pbài dugc dành già nhu thd nào trong qua trìnb hinh thành TTV nbàm huy ddng vdn cho càc co sd san xuà't trong ndn kinh td Viét Nam bién nay?

Nhu dà néu d trén, TTCK ehi là mdt loai hinh tài chình, hon nfla, viéc ngbién cflu ndn kinh te càc nude ed thi trudng chflng khoàn rat phàt trièn nhu My, Canada, Anh... cho thà'y TTCK ehi ddng gdp mdt phin vdn nbd cho nhu clu vdn cùa d e edng ty. Vdn ma càe cdng ty vay tfl càc trung gian tài chình gip hai Un d My, 10 Un d Dflc, Nbàt... so vdi vdn nbàn tfl TTCK. Hon nfla, vai trd cùa thi tudng trai phié'u cflng khàc vai trd cùa thi trudng ed phié'u. Thi du, d My tdng già tri vdn thu tfl thi trudng trai phié'u gap 10 Un thu d thi trudng ed phié'u.

Bang sau day vd ty le % eàc ngudn tài chình ben ngoài cho eàc doanh nghiép cùa 5 nude cdng nghiép phàt trièn cung minb boa rd diéu dd.

Càc nude

My

Anh

Phip

Dflc

Nbàt bàn

Càc ngudn vay tfl TGTC

62

63

70

55

61

Tfl trai phié'u

30

9

3

2

4

Tfl ed phié'u

3

13

18

6

6

Tfl càc loai khàc

5

15

9

37

29

301

Ta dà biét TTCK là noi ed xàc xuà't trd nén giàu ed Idn ma rùi ro cung cao. Su tbié'u thdng tin trén TTCK ed thè day clu ve chflng kholn cao han cung llm gii chflng kholn tàng lén vugt xa già tri thue cùa nd. Diéu dd gay lo tudng ring TTCK là noi tot nhà't de kiém tién. Tuy nhién, trén TTCK clc nhà dàu tu ed thè mlt di tà't cà vdn, TTCK ed thè sup dd nhanh chdng nhu nd xuà't bién va higu qua cùa nd cflng vd cflng Idn.

De su tdn tai cùa nd nhu mdt tàc nbàn tìch cuc dé'n su boat ddng cùa TTTC, eàc thành vién tham già thi trudng pbài ed day dù thdng tin ve d e bang phàt bànb chflng khoàn. Cdn càc bang pbài san sàng cung d p chình xàc thdng tin ve tinb trang càc bàn quyé't toàn va ve càc boat ddng dIu tu cùa nd.

Tié'p dd là su kiém soàt chat che ddi vdi thi trudng cip hai (noi dién ra qui trìnb mua lai chflng kholn). Pbài ed càc luàt dinh diéu tié't tà't ci clc boat ddng mua bln chflng kholn, clc thinh vién tham già thi trudng chflng kholn, luàt ddng cfla thi trudng chflng khoàn... Pbài ed ddi ngfl càn bd ed trìnb dd, kinh nghiém trong llnh vue già cà thi trudng va kinb doanh chflng khoàn. Thu nhàp cùa dàn cu pbài dat d mfle nhà't dinh de ed thè ed tién nbàn rdi cho vay. Tà't cà nhflng diéu kién dd d Viét Nam ed thè ndi là cdn rat tbié'u.

Tai Viét Nam nhu d u vdn Idn, ngudn vdn trong dàn khdng nbd, nhung vdn vln khdng luàn chuyén dugc tfl noi thfla dé'n noi tbié'u. Theo dành già cùa Tdng cuc Thd'ng ké thi ìt nhà't viéc tdn dgng trong dàn bién nay kboàng 20.000 ty ddng (2 ty USD), cdng vdi 15- 20 triéu lugng ving tuong duong 7 - 10 ty USD. Nguyén nbàn cùa tinb trang trén cung dà dugc pbàn tìch nhidu, dd là do he thd'ng ngàn bang boat ddng qua yé'u, kinb te vi md tbié'u dn dinh, kinh te qudc doanh boat ddng tbié'u biéu qui. Pbàn tìch clc nguyén nbàn làm cbàm qua trìnb chuyén vdn tfl noi thfla dé'n noi tbié'u cho thà'y su thié'u vàng càc trung gian tài chình, boat ddng yé'u kém cùa he thd'ng ngàn bang d Viét Nam chình là nguyén nbàn cùa mgi nguyén nbàn. Ngàn bang vdi tu càch là mdt TGTC quan trgng nhà't ed ành hudng quyé't dinh dé'n qua trìnb huy ddng vdn trong nude.

Tai Viét Nam qua trìnb chuyén vdn tfl noi thfla dé'n noi càn vdn

302

vàn ludn tdn tai ngay ci trong diéu kién boat ddng yé'u kém cùa càc TGTC. Thue tién cho thà'y, tfl nàm 1989 ben canh ludng vdn chuyén dich thdng qua he thd'ng tài chình cùa nhà nude, he thd'ng kinh doanh tién té ngoài su kiém solt cùa nhl nude cung duge hinh thành va phàt trièn. Tham già vào thi trudng này gdm d càc td chflc kinh te nhà nude, hgp tàc xa tu nbàn, cà thè trong dd tu nbàn, cà thè là chù yé'u, vdi nhflng hinh thflc va pbuong thflc rat da dang, phong phù. Màc dù lai xuà't tién vay trén thi trudng này cao hon lai xuà't cùa nhà nude nhung nd vàn boat ddng manh bdi thù tue don giln, kbl nàng dàp flng nhu càu nhanh. Co sd cho mgi boat ddng trén thi trudng này là niém tin Un nhau. Tuy nhién, dd rùi ro cùa clc boat ddng này khà Idn. DI ed bang tram vu Ifla dio "bé bui" xly ra gay tdn thà't nàng nd cho dàn chflng. Trong khi dd càe nhu clu ve vdn, tién cùa cdng ebùng chi dugc he tbdng ngàn bang dàp flng rat han che, thù tue qui phién hi, cham che tham chi khdng tié'p càn dugc. Chình su tbidu niem tin cùa dàn ebùng trong viéc gùi tien vào ngàn bang dà làm giàm khà nàng huy ddng vdn tfl trong dàn chflng.

Trong co chd mdi, ngàn bang pbài gay dugc niém tin cùa cdng chflng trong viéc gfli tién bIng viéc giàm thù tue phién ha, chù ddng phàt bién càc ddi tàc cho vay, vdi d e du In dIu tu ed biéu qua, ed khà nàng boàn tra, ngàn hàng sin sàng cho vay, tham chi, né'u khdng dù khà nàng ngàn hàng san sàng di vay de cip vdn cho nhflng du In dd. Mfle lai suà't cùa ngàn hàng d n phIi duge diéu chinh cho linh boat, hgp ly gin lién vdi viéc gilm d e chi phì cùa clc boat ddng ngàn hàng. Ngàn bang pbài thue su là don vi kinh doanb tién té ma ehi tiéu Igi nhuàn pbài dugc coi là diéu kién tién quyé't cho su tdn tai va phàt trièn cùa ngàn hàng.

Nhu vày, trude khi xuà't bién TTCK, mdt bé thd'ng ngàn hàng vflng chic, dàng tin cày va dugc didu hành tot càn pbài duge xày dung. Chình su boat ddng tot cùa eàc TGTC sé giài quyé't dugc nhflng han che cùa TTCK, blo dIm cho TTCK boat ddng lànb manh va ed biéu qua.

Vi the eùng ed va xày dung he thd'ng ngàn hàng vflng manh d n dugc coi là mot didu kién quan trgng cho su ra ddi va tdn tai cùa TTCK d Viét Nam.

303

Tài lièu tham khàc

1. F. MISKIN, Tién té ngàn hàng va thi trudng tài chinh, Nxb. KHKT- 1994.

2. Viét Nam cài càch theo hudng rdng bay, Vién Phàt trièn qudc te Havard, Nxb. Chình tri Qudc già Ha Ndi, 1994.

3. ALVIN TOFFLER, Làn sdng thdba, Nxb. Thanh nién 2002.

4. ASILEM, Bach khoa toàn thu ve kinh téhgc va khoa hgc qudn ly, Nxb. Lao ddng xà bdi..

304