Vai Trò Của Phật Giáo Trong Đời Sống Xã Hội Việt Nam Hiện Nay

7/23/2019 Vai Trò Của Phật Giáo Trong Đời Sống Xã Hội Việt Nam Hiện Nay

http://slidepdf.com/reader/full/vai-tro-cua-phat-giao-trong-doi-song-xa-hoi-viet-nam-hien 1/130

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

ĐỖ THU HƯỜNG

VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG

XÃ HỘI VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI - 2010



ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO, BỒI DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

ĐỖ THU HƯỜNG

VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNGXÃ HỘI VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành: Triết học

Mã số :

60 22 80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM VĂN SINH

HÀ NỘI - 2010



MỤC LỤC

MƠ ĐÂ U ............................................................................................................ 1

Chƣơng 1. CÁC QUAN ĐIỂM KHÁC NHAU VỀ VAI TRÒ XÃ HỘI CỦA TÔN

GIÁO ....................................................................................................... 6

1.1. Một số quan điểm ngoài mácxít về vai trò xã hội của tôn giáo .................... 7

1.2. Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về vai trò xã hội của tôn giáo ................... 12

1.3. Tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về vai trò

xã hội của tôn giáo ................................................................................ 18

1.3.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò xã hội của tôn giáo ............................ 18

1.3.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về vai trò xã hội của tôn giáo .............. 26

Chƣơng 2. VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI VIỆT

NAM HIỆN NAY ..................................................................................... 36

2.1. Quá trình du nhập, phát triển và đặc điểm của Phật giáo ở Việt Nam .................... 36

2.1.1. Quá trình du nhập, phát triển của Phật giáo ở Việt Nam ........................ 36

2.1.2. Đặc điểm của Phật giáo ở Việt Nam ...................................................... 40

2.2. Thực trạng phát triển của Phật giáo hiện nay ở Việt Nam và những vấn

đề đặt ra................................................................................................. 44

2.2.1. Thực trạng phát triển của Phật giáo ở Việt Nam hiện nay ...................... 44

2.2.2. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng phát triển của Phật giáo ở Việt Nam

hiện nay ................................................................................................. 56

2.3. Vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội Việt Nam- nhìn từ giác độlịch sử phát triển tư tưởng và sinh hoạt văn hoá, xã hội Việt Nam ......... 58

2.4. Vai trò của Phật giáo với đạo đức ............................................................. 62

2.5. Vai trò của Phật giáo với văn hoá dân tộc ................................................. 81

2.6. Vai trò của Phật giáo với chính trị tư tưởng .............................................. 91

Chƣơng 3. NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ TÍCH

CỰC CỦA PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI VIỆT NAM HIỆNNAY ....................................................................................................... 96



3.1. Tôn trọng và quản lý tốt hoạt động của Phật giáo theo đúng pháp luật và

chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước ........................................... 96

3.1.1. Tăng cường bảo vệ các cơ cở vật chất và tôn trọng các nghi lễ của

Phật giáo ............................................................................................. 103

3.1.2. Tăng cường công tác quản lý của Đảng và Nhà nước đối với hoạt

động và tổ chức của Phật giáo ............................................................. 104

3.2. Từng bước khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực trong sinh hoạt Phật

giáo hiện nay ....................................................................................... 106

3.2.1. Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân ......................... 107

3.2.2. Tăng cường công tác tuyên truyền nhận thức đúng về vai trò tích cựccủa Phật giáo trong đời sống xã hội ..................................................... 112

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 116

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 119



BẢNG QUY ƢC NHỮNG CỤM TƯ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

CNXH: Chủ nghĩa xã hội

CHXHCN: Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

CTQG: Chính trị quốc gia

GHPGVN: Giáo hội Phật giáo Việt Nam

Nxb: Nhà xuất bản



1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài Bước sang thế kỷ XXI, thế giới đang diễn ra những biến động to lớn về

nhiều mặt như: ô nhiễm môi trường, mất cân bằng sinh thái, khủng bố, bệnh

tật hiểm nghèo, chiến tranh, xung đột tôn giáo, khủng hoảng kinh tế, tài chính,

đói nghèo… đang diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới. Trong bối cảnh đó, sự hồi

sinh và gia tăng mạnh mẽ của các tôn giáo cũ và một số hình thức tôn giáo

mới lạ đã làm cho mối quan hệ giữa con người ngày càng phức tạp.

Trong xu thế chung của sự gia tăng tôn giáo thì ở nước ta đời sống tôn

giáo đang có vận động mạnh mẽ trong những năm gần đây, trong đó có Phật

giáo. Phật giáo là một tôn giáo lớn trên thế giới, đồng thời cũng là một tôn

giáo mà có những nội dung, tư tưởng mang đậm tính triết học sâu sắc. Phật

giáo truyền vào Việt Nam khoảng đầu công nguyên, vốn có tư tưởng truyền

thống gắn liền với sinh hoạt văn hóa nông nghiệp lúa nước, một nền văn hóa

nhân văn, bao dung, trí tuệ, khai phóng, đượm sắc thái hiếu sinh, hiếu hòa và

giải thoát với đặc tính từ bi, hỷ xả, vô ngã, vị tha, v.v... Chính vì thế, Phật

giáo đã được nhân dân Việt Nam đón nhận một cách trân trọng có sự tiếp biến

để trở thành tôn giáo truyền thống của dân tộc. Trải qua hơn hai ngàn năm

gắn bó và đồng hành cùng dân tộc, Phật giáo Việt Nam có ảnh hưởng không

nhỏ đến đời sống tinh thần của nhân dân.

Ngày nay với nhiều lý do, Phật giáo ở nước ta đang có sự vận động và phát triển một cách nhanh chóng. Sự phát triển của Phật giáo một mặt đã kéo

theo nhiều hậu quả trong sinh hoạt xã hội như: một số k ẻ lợ i dụng chùa làm

nơi bói toán, lên đồng, xem sao, xem tướ ng, giải hạn... để kiếm tiền bất

chính (họ không phải là những ngườ i phật tử chân chính). Trướ c cổng chùa

một số người dân bày bán đủ loại sách tử vi, cúng sao, giải hạn không có

nguồn gốc xuất xứ, làm mê hoặc quần chúng… Trên thực tế sự gia tăng của



2

sinh hoạt Phật giáo đâu đây xuất hiện những vụ gây rối làm ảnh hưởng đến an

ninh, chính trị xã hội mà ai cũng biết rằng sau chúng là mưu toan của những

thế lực thù địch tìm cách lợi dụng các tôn giáo trong đó có Phật giáo như làcông cụ để thực hiện chiến lược “diễn biến hoà bình” hòng xoá bỏ mọi thành

quả của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay. Mặt khác

bên cạnh những sinh hoạt tiêu cực thì Phật giáo đang vận động để thích nghi

với xã hội hiện đại ngày nay như: về hình thức các cơ sở Phật giáo được tu

sửa và xây dựng khang trang hơn, bên trong sinh hoạt Phật giáo được cải tiến,

tuyên truyền giáo lý nhà Phật được tăng cường, công tác đào tạo chức sắc

được đẩy mạnh để từ đó nâng cao vị trí vai trò tích cực của mình trong đời

sống chính trị - xã hội.

Phật giáo là một hiện tượng xã hội đã tồn tại và khả năng còn tồn tại

lâu dài và ngày càng gia tăng, phát triển bởi lẽ nó có những điều phù hợp nhất

định đáp ứng một số nhu cầu nào đó của con người, của xã hội. Mặt khác

trong thực tế thì từ khi du nhập, phát triển ở nước ta đến nay Phật giáo có

những ảnh hưởng tích cực trong đời sống nhân dân trên nhiều lĩnh vực, nhưđạo đức, lối sống, văn hoá, chính trị, kiến trúc… Vậy những hợp lý của Phật

giáo đó là gì? Và biểu hiện vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội ra sao?

Xuất phát từ tính cấp thiết nêu trên tôi đã chọn đề tài: “Vai trò của Phật giáo

trong đời sống xã hội Việt Nam hiện nay”.

2. Tình hình nghiên cứu của đề tài

Phật giáo là một tôn giáo lớn nhất ở nước ta do vậy đã luôn được quantâm của nhiều nhà nghiên cứu các công trình tiêu biểu như: “Phật giáo nguyên

thuỷ đến thế kỷ XIII” của Trần Văn Giáp; “Việt Nam Phật giáo sử lược” của

Thích Mật Thể; “Phật giáo Việt Nam” của nhiều tác giả do giáo sư Nguyễn

Tài Thư chủ biên, hay “Lược sử Phật giáo Việt Nam” của Thượng tọa Thích

Minh Tuệ…các công trình này đã tổng kết khái quát tiến trình lịch sử Phật

giáo tại Việt Nam. Ngoài ra còn rất nhiều các các công trình nghiên cứu của

các tác giả về Phật giáo ở Việt Nam như: “Tư tưởng Phật giáo” của Nguyễn



3

Duy Hinh đã đi sâu nghiên cứu nội dung tư tưởng Phật giáo Việt Nam. Đặc

điểm Phật giáo Việt Nam được hình thành trên cơ sở tín ngưỡng, tâm linh của

cư dân bản địa có tiếp thu tôn giáo ngoại nhập .Còn tác giả Thiền sư Đinh Lực và Cư sĩ Nhất Tâm trong công trình

“Phật giáo Việt Nam và Thế giới” đã mô tả Phật giáo và những vấn đề cơ bản

của Phật pháp, thiền. Tôn giáo hiện hành và sự ảnh hưởng của nó tới văn hoá,

kinh tế, chính trị của các quốc gia, các dân tộc.

Trong “Đại cương triết học Phật giáo Việt Nam” của Nguyễn Hùng

Hậu tác giả viết về Lược sử Phật giáo Việt Nam từ khởi nguyên đến thế kỷ

XIV với những tông phái tiêu biểu. Phân tích về thế giới quan và nhân sinh

quan Phật giáo Việt Nam.

Hay “Tư tưởng Phật giáo” của Thích Trí Quảng gồm các bài giảng và

bài viết của Hoà thượng Thích Trí Quảng về tư tưởng Phật giáo, cách tu niệm

Phật pháp, giới luật của phật tử... và những thành quả của Giáo hội Phật giáo

Việt Nam.

“Phật giáo với văn hoá Việt Nam” của Nguyễn Đăng Duy, tác giả đãnghiên cứu các khái niệm, tư duy triết lý văn hoá về Phật giáo với văn hoá Việt

Nam; việc du nhập và mở rộng Phật giáo ở Việt Nam; Lý luận Phật giáo với văn

hoá hữu hình; Phật giáo với văn hoá tinh thần và Phật giáo với văn học.

Trong cuốn “Kỷ yếu hội thảo kỷ niệm 20 năm thành của lập Giáo hội

Phật giáo Việt Nam” của Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã Giới thiệu các báo

cáo hoạt động của Giáo hội Phật giáo về những thành tựu, những kinh

nghiệm, nguyên tắc, ý nghĩa, phương pháp tổ chức và thực hiện về phương

hướng sắp tới của Giáo hội.

“Hồi ký thành lập Hội Phật giáo Việt Nam” của Thích Trí Hải là công

trình giới thiệu quá trình thành lập Hội Phật giáo Việt Nam (1934) và các thời

kỳ: Lục hoà Tịnh lữ, Phật học Tùng thư, chùa Quán Sứ - Hội Bắc kỳ Phật

giáo, Hội Phật giáo Việt Nam, Tổng hội Phật giáo Việt Nam, Giáo hội Tăng

già Việt Nam. Giới thiệu về tổ chức, công việc gắn liền với từng thời kỳ.



4

Phật giáo với văn hóa - xã hội Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện

đại hóa do Nguyễn Hồng Dương chủ biên công trình đã tập hợp các tham luận

khoa học đề cập đến nhiều góc độ của Phật giáo tham gia đóng góp vào lĩnhvực văn hoá - xã hội Việt Nam trong thời kỳ hiện đại hoá, công nghiệp hoá

của đất nước.

Phật giáo là một hệ tư tưởng - một tôn giáo lớn ở Việt Nam, đã đồng

hành cùng dân tộc ta hơn 2000 nghìn năm do vậy Phật giáo đã thu hút nhiều

nhà khoa học nghiên cứu, tìm hiểu ở nhiều khía cạnh khác nhau. Các công

trình này rất có giá trị giúp tôi khi nghiên cứu về vai trò của Phật giáo trong

đời sống xã hội Việt Nam hiện nay.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu chủ yếu của luận văn là quá trình du nhập và

phát triển của Phật giáoViệt Nam, đặc biệt đi sâu tìm hiểu vai trò của Phật

giáo trong đời xã hội Việt Nam trong thời kỳ hiện nay.

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Mục đích

Luận văn làm rõ vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội hiện nay,

từ đó nêu ra những giải pháp nhằm phát huy vai trò tích cực và hạn chế tiêu

cực trong sinh hoạt Phật giáo trong đời sống xã hội hiện nay.

Nhiệm vụ

Nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống lý luận của triết học Mác-

Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về vaitrò xã hội của tôn giáo.

Phân tích, nghiên cứu quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo và

thực trạng phát triển của Phật giáo ở Việt Nam hiện nay để từ đó đi nghiên

cứu một cách có hệ thống vấn đề vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội

Việt Nam hiện nay.



5

5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

Cơ sở phươ ng pháp luận của đề tài là phươ ng pháp biện chứng duy vật

của chủ ngh ĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Ngoài ra luận văn cótham khảo một vài công trình nghiên cứu của các học giả trong và ngoài nước

liên quan đến đề tài để thực hiện luận văn này, bên cạnh việc dựa vào phươ ng

pháp lịch sử triết học, đồng thời luận văn sử dụng các phươ ng pháp cơ bản

sau: phươ ng pháp phân tích - tổng hợp, phươ ng pháp so sánh - đối chiếu,

phươ ng pháp lịch sử, phươ ng pháp hệ thống - cấu trúc.

6. Đóng góp của luận văn

- Luận văn góp phần phân tích một cách có hệ thống lý luận về vai trò

của tôn giáo nói chung dựa trên cơ sở những luận điểm do các nhà kinh điển

chủ ngh ĩa Mác-Lênin đề ra.

- Phân tích một cách có hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm

của Đảng và Nhà nước ta về vai trò xã hội của tôn giáo.

- Phân tích quá trình du nhập, phát triển và thực trạng phát triển của

Phật giáo ở Việt Nam hiện nay.

- Phân tích vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội Việt Nam hiện nay.

- Đưa ra một số giải pháp nhằm phát huy vai trò tích cực và hạn chế

tiêu cực trong sinh hoạt Phật giáo.

Với những k ết quả đó tác giả hi vọng luận văn này có thể góp phần vào

thực tiễn nghiên cứu vai trò của Phật giáo ở Việt Nam hiện nay.

7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, k ết luận và danh mục tài liệu tham khảo; luận văn

gồm có 3 chươ ng, 11 tiết.

Chương 1: Các quan điểm khác nhau về vai trò xã hội của Tôn giáo.

Chương 2: Vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội Việt Nam hiện nay.

Chương 3: Những giải pháp cơ bản nhằm phát huy vai trò tích cực của

Phật giáo trong đời sống xã hội Việt Nam hiện nay.



6

Chương 1

CÁC QUAN ĐIỂM KHÁC NHAU

VỀ VAI TRÒ XÃ HỘI CỦA TÔN GIÁO

Mấy thập kỷ gần đây, vấn đề tín ngưỡng tôn giáo được nhiều người

quan tâm, nghiên cứu và theo dõi trên cả phương diện lý luận cũng như thực

tiễn. Có tình hình đó không chỉ do sự phục hồi, phát triển mạnh mẽ của các

hình thức tín ngưỡng, tôn giáo ở một số nước mà còn vì trong thời đại ngày

nay, tôn giáo có liên quan chặt chẽ đến những cuộc xung đột dân tộc, sắc tộc

đang diễn ra ở nhiều nơi, không chỉ vì nó có vai trò và tác động mạnh mẽ đến

các lĩnh vực của đời sống xã hội mà còn biểu hiện của sự bảo lưu, gìn giữ bản

sắc văn hóa của từng chế độ dân tộc trước xu thế khu vực hóa, toàn cầu hóa

hiện nay. Tín ngưỡng, tôn giáo, là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân

dân, nhưng lại liên quan đến các lĩnh vực của toàn bộ đời sống xã hội, tác

động đến các lĩnh vực hoạt động như: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội.

Việt Nam là một quốc gia có nhiều hình thức tín ngưỡng, tôn giáo vàđang có xu hướng phát triển. Sự nghiệp đổi mới do Đảng ta khởi xướng và

lãnh đạo là một quá trình lâu dài. Quá trình ấy đòi hỏi phải từng bước được

hoàn thiện. Cùng với quá trình đổi mới toàn diện đất nước, việc đổi mới nhận

thức, đánh giá và ứng xử với tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng cần

được đặt ra nhưng sự đổi mới đúng đắn và khoa học phải dựa trên cơ sở lý

luận và thực tiễn, đó là kế thừa quan điểm, tư tưởng của các nhà khoa học

ngoài mácxít, đặc biệt là chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn

đề vai trò xã hội của tôn giáo cùng với những đặc điểm của tín ngưỡng, tôn

giáo Việt Nam từ đó trên cơ sở này nghiên cứu vai trò của Phật giáo trong đời

sống xã hội ở Việt Nam hiện nay để từ đó phát huy vai trò tích cực và hạn chế

những ảnh hưởng tiêu cực trong hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo nói chung và

Phật giáo nói riêng trong đời sống xã hội hiện nay ở nước ta .



7

1.1. Một số quan điểm ngoài mácxít về vai trò xã hội của tôn giáo

Với tư cách là một hình thái ý thức xã hội, tôn giáo luôn có những đổi

phản ánh sự thay đổi của lịch sử nhân loại. Thực tế đã chứng minh rằng, mộttôn giáo cụ thể ở một quốc gia nhất định có thể lụi tàn, hưng thịnh hoặc mất

đi, song nhìn chung, từ khi ra đời cho đến nay, tôn giáo luôn tồn tại trong xã

hội loài người.

Lịch sử phương Tây đã từng có thời kỳ thần quyền, chi phối thế quyền,

giáo hội đứng trên nhà nước, tôn giáo thống trị toàn bộ đời sống xã hội, chi

phối con người cả phần hồn lẫn phần xác, cả đạo lẫn đời. Lịch sử cũng đãchứng kiến những cuộc chiến tranh tôn giáo đẫm máu diễn ra thời trung cổ

với những cuộc thập tự chinh kéo dài hàng trăm năm.

Ngày nay, xu thế của thời đại là hoà bình, hợp tác cùng phát triển cho

nên những tư tưởng khoan dung, hợp tác, đối thoại được khởi xướng và đề

cao đã làm cho mọi người ngày một tôn trọng lẫn nhau hơn, để tiến lên một

xã hội hòa bình và thịnh vượng. Tuy nhiên, nhân loại chưa được hưởng cuộc

sống bình yên thì một số quốc gia lại đang chịu thảm họa của những cuộc

chiến tranh dân tộc, sắc tộc có liên quan với tôn giáo.

Tôn giáo có khả năng liên kết con người trong một chế độ cùng tín

ngưỡng, nhưng có thể đẩy con người ta đến thái độ nghi kị đối đầu, hận thù và

xung đột gây nên những thảm họa cho nhân loại, một khi nó bị các lực lượng

xã hội phản động lợi dụng, kích động vì những tham vọng mang tính chất

chiến tranh phản tiến bộ.

Chính vì tôn giáo có vai trò và tác động đến nhiều lĩnh vực của đời

sống xã hội cho nên ở mọi thời đại, quá khứ cũng như hiện nay, dù một quốc

gia có thể chế chính trị ra sao, cũng cần quan tâm đến vai trò xã hội của tôn

giáo. Nghiên cứu vai trò xã hội của tôn giáo có rất nhiều quan điểm, tư tưởng

không thống nhất với nhau và diễn ra cuộc đấu tranh kéo dài hàng ngàn năm



8

cho đến nay vẫn chưa kết thúc. Nhưng do nhận thức khác nhau mà khi xem

xét vai trò xã hội của tôn giáo đã có những cách tiếp cận trái ngược nhau.

Theo các nhà thần học, chủ yếu là các nhà thần học Do Thái giáo vàCông giáo, cho r ằng con người trên thế gian này luôn luôn sống trong sự sợ

hãi, lo lắng, đau khổ, bất công, mâu thuẫn, bấp bênh, không làm chủ được số

phận của mình. Trong hoàn cảnh ấy con người luôn mong muốn được hạnh

phúc, được một ai đó cứu vớt cho dù sự cứu vớt đó của những lực lượng siêu

tự nhiên nào đó, hiện diện bên ngoai con người, có quyền lực vô biên như:

chúa Jesus (Công giáo), Tr ời (Nho giáo), Yaweh (Do Thái giáo)… Họ đã đến để cứu vớt con người bằng cách chỉ ra cho con người con đường để đạt đến

cõi hạnh phúc v ĩnh hằng đó là Thiên Đường. Như vậy tôn giáo mang bản chất

siêu thế mà con người chỉ nhận biết được qua sự khải thị hoặc cảm nhận, là

thế lực siêu nhiên chi phối toàn bộ thế giới con người. Theo quan điểm ấy thì

Chúa Tr ời, Thần Linh, Thượng Đế,…mà con người tôn thờ chỉ là biểu tượng

cho cái thực thể tuyệt đối, v ĩnh hằng, toàn thiện, toàn m ĩ , là cái sáng tạo, cái

nguồn gốc ban đầu mà mục tiêu cuối cùng chi phối thế gian này theo những

nguyên lý bất biến. Đối với tự nhiên, cái sáng tạo toàn thiện, toàn mỹ đó thể

hiện trong sự hoàn hảo tự nhiên của sự vật. Còn đối với nhân loại, con người

có trí tuệ nên nhận biết được sự thống nhất đó để hoàn thiện mình trong niềm

tin và mối quan hệ với cái sáng tạo, tự nhận thức cho rõ, do đó có được niềm

hạnh phúc [50, tr.20].

Senlinh - nhà triết học người Đức thì cho r ằng “tự nhiên là sản phẩm sáng tạo của Chúa, cái Tuyệt Đối là Chúa Tr ời mà con người bằng tr ực giác

chỉ có thể nhận biết được một cách mơ hồ” [92, tr.422]. Cũng giống như các

quan điểm trên, chủ ngh ĩa Tômát mới cho r ằng: “Chúa là bản thể tối cao,

tuyệt đối. Ở Chúa, bản chất và hiện hữu là thống nhất, cho nên Chúa là

nguyên nhân đầu tiên của thế giới, là nguồn gốc của mọi hiện hữu” [92,

tr.553].



9

Như chúng ta đã biết lịch sử là sản phẩm của hoạt động con người,

nhưng quan niệm trên đã đảo ngược quá trình lịch sử khi cho rằng lịch sử là

sự sáng tạo của Thượng Đế, Chúa Trời như vậy tính tích cực xã hội nhằm cải biến thế giới khách quan, cải tạo và biến đổi quan hệ xã hội, con người đã trao

cho các lực lượng thần linh có phép nhiệm màu. Con người ở đây cũng biến

thành những sinh vật thụ động tuân theo sự chỉ huy của các thế lực siêu tự

nhiên. Quan điểm của các nhà thần học và duy tâm siêu hình đã bị các nhà

khoa học bác bỏ bới tính tư biện của nó.

Để chống quan điểm duy tâm tôn giáo đứng trên lập trường duy vật màcác nhà triết học duy vật đã đấu tranh chống lại quan niệm duy tâm, thần học.

Để phê phán sai lầm chủ nghĩa duy tâm, thần học chủ nghĩa vô thần trước

Mác đã giải thích cơ sở làm phát sinh tôn giáo. Tôn giáo được hiểu là sản

phẩm của sự ngu dốt của con người trước tự nhiên. Phoiơbắc cho rằng “tôn

giáo là sản phẩm tất yếu của tâm lý cá nhân và bản chất con người. Người ta

ai cũng sợ chết, cần có niềm tin và an ủi. Tôn giáo thể hiện sự yếu mềm, bất

lực của con người đối với những điều kiện xã hội” [92, tr.463]. Hơn nữa theo

Phoiơbắc tôn giáo nảy sinh do sự trừu tượng hóa và nhân cách hóa giới tự

nhiên "Thượng Đế siêu hình không phải là cái gì khác mà là sự tập hợp, là

toàn bộ những đặc tính chung nhất rút ra từ giới tự nhiên. Song con người,

nhờ vào sức tưởng tượng, tức là chính bằng phương pháp tách rời như thế

khỏi bản chất cảm tính, khỏi vật chất của giới tự nhiên, lại đem giới tự nhiên

biến thành một chủ thể hay là một thực thể độc lập" [46, tr.13]. Đây là nhữngđóng góp quan tr ọng của Phoiơbắc vào việc chống lại quan điểm của chủ

ngh ĩa duy tâm về vấn đề tôn giáo.

Cũng giống quan điểm của Phoiơbắc, nhà triết học duy vật người Pháp là

Điđrô cho rằng không phải tôn giáo sáng tạo ra con người mà con người sáng tạo

ra tôn giáo. Theo ông “Nếu như lý tính là của trời cho và tín ngưỡng cũng tương

tự như vậy, nghĩa là trời cho chúng ta hai vật mà không thể dung hợp được với



10

nhau... Để loại trừ bế tắc đó, cần phải thừa nhận rằng tín ngưỡng là một nguyên lý

huyền thoại, không tưởng”. Ông lập luận tiếp: “khoa học thì hướng tới vũ trang

cho chúng ta quan niệm đúng về thế giới, làm cho con người lớn mạnh thêm, còntôn giáo thì chỉ đem lại những điều ảo tưởng, làm cho con người yếu mềm đi” [92,

tr.365 ]. Khi đi sâu vào phân tích bản chất và lịch sử đạo Cơ Đốc, ông cho rằng

Cơ Đốc giáo được cấu từ các huyền thoại cũng như chúa Jesus là không có thực,

vì thế cần bãi bỏ mọi ảnh hưởng của Giáo hội ở trường học, xoá bỏ thần học ở các

trường đại học và xây dựng một xã hội của những người vô thần. Tuy là người

phê phán mạnh mẽ tôn giáo song ông chưa nhìn thấy cơ sở kinh tế - xã hội của sự

nảy sinh và tồn tại của tôn giáo.

Còn Bêcơ n - nhà triết họ duy vật Anh một mặt ông cho r ằng con người

cần tôn giáo bởi tôn giáo giúp con người vượt qua sự mềm yếu, bất lực, tôn

giáo đem lại cho con người niềm tin. Nhưng mặt khác Bêcơ n lại nói r ằng nhà

thờ không được dùng các biện pháp chống lại các nhà vô thần, cũng không

được cản tr ở các hoạt động khoa học, nghệ thuật của con người. Như vậy

ngay trong quan niệm của ông về tôn giáo có sự đối lập nhau.

Đứng ở góc độ nhận thức luận khi phê phán tôn giáo các nhà chủ nghĩa

vô thần trước Mác đã dẫn đến sai lầm là đối lập cực đoan, trừu tượng giữa ý

thức sai lầm và chân lý, giữa tôn giáo và khoa học. Tôn giáo được giải thích

như là sự bịa đặt, hệ quả của sự ngu dốt. Và họ đã tấn công quyết liệt vào tôn

giáo, phát hiện những tiêu cực của tôn giáo nhưng họ chưa chỉ ra cơ sở xã hội

làm tôn giáo nảy sinh, cho nên khi đưa ra biện pháp khắc phục chỉ thuần túylà tinh thần đó là tăng cường giáo dục, nâng cao trình độ dân trí.

Như vậy, chủ nghĩa vô thần trước Mác đã không chỉ ra bức tranh chân

thực về tôn giáo và vai trò xã hội của chúng, không chỉ ra rằng tôn giáo là một

tất yếu của lịch sử khi con người bất lực trước các mối quan hệ với tự nhiên

và xã hội.



11

R ồi quan điểm của Freud ông cho r ằng “tôn giáo như là liều thuốc an ủi

những khổ đau của con người. Những khổ đau, theo Freud, không phải bắt

nguồn từ kinh tế hay xã hội, mà là từ những dục vọng bịnh hoạn trong conngười, ý muốn quan hệ tình dục với mẹ hay cha. Ngoài ra, khi đối đầu với lực

lượng thiên nhiên và xã hội thù địch, con người thấy cần sự hỗ trợ, lúc nhỏ t hì

từ phía cha mẹ, khi lớn lên thì từ phía Thượng Đế. Thượng Đế cũng là một

người cha nhưng cao cấp hơn mà thôi. Freud cho rằng tôn giáo là một ảo

tưởng nhưng có sức mạnh lớn, vì nó bắt nguồn từ bản năng sâu kín của con

người, bản năng cần được an ủi che chở. Đối với Freud, tôn giáo là một loại

bịnh tinh thần ám ảnh có tính cách thế giới”. Freud cũng cho rằng tôn giáo là

kẻ thù nguy hiểm nhất của khoa học [30, tr.27].

Khác với cách tiếp cận trên, nhà triết học, xã hội học Durkheim nghiên

cứu tôn giáo và vai trò xã hội của tôn giáo từ góc độ xã hội học. Ông đã đi sâu

nghiên cứu các hình thức tôn giáo nguyên thủy, tìm hiểu vai trò của tôn giáo

qua các hình thức thờ cúng, nghi lễ và qua các hoạt động của các tổ chức tôn

giáo. Durkheim cho rằng mọi tôn giáo đều cần thiết và nó có lợi. Nó là cần

thiết và có lợi vì bản thân tôn giáo chứa đựng chân lý. Tôn giáo có lợi về

mặt... cũng giống như quan niệm của Durkheim, W.James trong tác phẩm

"Các giống của kinh nghiệm tôn giáo" cho rằng: “Tôn giáo đã đem lại cho

cuộc sống sự kiều diễm mới với cái vẻ đẹp trữ tình quyến rũ hay là khát vọng

của con người vươn đến sự nghiêm khắc của chủ nghĩa anh hùng. Tôn giáo

sinh ra niềm tin vào sự cứu khổ, sinh ra thế giới tinh thần và ảnh hưởng mạnhđến tình cảm yêu thương” [46, tr.16].

Nói chung quan niệm trên của hai ông ta thấy đều cho rằng tôn giáo là

cần thiết cho xã hội, coi tôn giáo là cứu cánh, nhờ đó có thể khỏa lấp những

bất hạnh của cá nhân. Như vậy, các ông đã tách việc xem xét tôn giáo khỏi

góc độ bản thể luận và nhận thức luận, tìm cách vuốt ve, thỏa hiệp với tôn



12

giáo. Tuy nhiên bên cạnh những hạn chế thì quan niệm này đã gợi ý cho

chúng ta nghiên cứu những mặt tích cực của tôn giáo.

Ngoài cách tiếp cận tôn giáo nêu trên trong thời gian qua cho đến naymột số người trong giới lý luận mácxít cũng đã vấp lại những hạn chế giống

như các nhà triết học đi trước mắc phải đó đó là căn bản chỉ nhìn thấy mặt

tiêu cực của tôn giáo. Cách nhìn toàn diện về tôn giáo đã được thay thế bằng

cách nhìn phiến diện về tôn giáo theo kiểu như: "tôn giáo là thuốc phiện của

nhân dân". Tất cả mọi tôn giáo chẳng qua chỉ là sự phản ánh hư ảo - vào trong

đầu óc con người - của những lực lượng ở bên ngoài chi phối cuộc sống hàngngày của họ, chỉ là sự phản ánh trong đó những lực lượng ở trần thế đã mang

hình thức của những lực lượng siêu trần thế" [65, tr.570].

1.2. Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về vai trò xã hội của tôn giáo

Hiện nay, tôn giáo đang ảnh hưởng đến sự phát triển của loài người

trên hành tinh này, cũng như đang ảnh hưởng đến công cuộc công nghiệp hóa,

hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Do đó nghiên cứu

tôn giáo nói chung và tôn giáo ở Việt Nam nói riêng có tính cấp bách và có ý

nghĩa vô cùng quan trọng. Nhưng khi nghiên cứu một vấn đề phức tạp như

vấn đề tôn giáo để tránh bị lạc hướng, chúng ta dứt khoát phải có phương

pháp luận của một lý thuyết khoa học, đó là chủ nghĩa Mác-Lênin.

Chủ nghĩa Mác-Lênin là “hệ thống quan điểm và học thuyết” khoa học

của C.Mác. Ph. Ăngghen và sự phát triển của V.I.Lênin, được hình thành và

phát triển trên cơ sở kế thừa những giá trị tư tưởng nhân loại và tổng kết thực

tiễn thời đại; là thế giới quan, phương pháp luận phổ biến của nhận thức khoa

học và thực tiễn cách mạng; là khoa học về sự giải phóng giai cấp vô sản, giải

phóng nhân dân lao động khỏi áp bức, bóc lột và tiến tới giải phóng con

người [7, tr.9-10].

Chủ nghĩa Mác ra đời vào những năm 40 của thế kỷ XIX. Nó là kết quả

của sự phát triển lịch sử tư tưởng triết học và sự phát triển khoa học nói



13

chung, trong sự phụ thuộc vào những điều kiện kinh tế - xã hội của thế kỷ

XIX và cuộc đấu tranh giai cấp giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản diễn ra

mạnh mẽ ở thời kỳ đó. Chủ nghĩa Mác ra đời là sự khắc phục một cách có cơ sở những hạn chế

quá khứ đó là phương pháp tư duy siêu hình của chủ nghĩa duy vật không triệt để

đồng thời tiếp thu những tinh hoa của quá khứ và thời đại, chủ nghĩa Mác đã

sáng tạo ra phương pháp biện chứng duy vật. Với phương pháp đúng đắn, khoa

học này các ông đã đi sâu nghiên cứu các quá trình vận động, phát triển của xã

hội theo đúng bản chất và quy luật của chúng. Đối với lĩnh vực tôn giáo chủnghĩa Mác đã cung cấp cho những người nghiên cứu tôn giáo và quản lý tôn giáo

một lý thuyết khoa học và phương pháp khoa học đó là chủ nghĩa duy vật biện

chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Chính trên cơ sở này Mác và Ăngghen đã

tiến xa hơn các nhà triết học đương thời kể cả các nhà triết học duy vật mà

Phoiơbắc là người tiêu biểu. Khi phân tích và đánh giá vai trò xã hội của tôn

giáo, các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác-Lênin đã nêu ra cách xem xét vấn đề tôn

giáo theo quan điểm cụ thể và xuất phát từ thực tế sinh động của cuộc sống . Vì

thế, vai trò xã hội của tôn giáo được các ông nhìn nhận trong những điều kiện

lịch sử nhất định và trong một hình thái xã hội cụ thể.

Kế thừa quan điểm của Phoiơbắc khi ông cho rằng không phải thượng

đế sáng tạo ra con người, mà chính con người sáng tạo ra thượng đế theo hình

ảnh của mình". Đồng tình với những kết luận này nhưng hai ông không dừng

lại ở luận điểm đó vì phải xem con người như một cái gì trừu tượng ở đâu đó bên ngoài thế giới. Trái lại hai ông cho rằng, con người là sản vật của xã hội

"con người chính là thế giới con người, là nhà nước, là xã hội" và khẳng định

cái thế giới con người "là nhà nước ấy, xã hội ấy" sản sinh ra tôn giáo [65,

tr.569-570]. Cái xã hội cụ thể sản sinh ra tôn giáo theo Mác và Ăngghen là

một xã hội cụ thể thuộc về một hình thái nhất định trong lịch sử. Mác chỉ ra

rằng: cá nhân trừu tượng mà Phoiơbắc phân tích là thuộc về một hình thái xã



14

hội nhất định. Nhưng trong một xã hội cụ thể kết cấu bởi nhiều yếu tố, nhiều

mối quan hệ có liên quan đến đời sống vật chất và tinh thần của con người, thì

cái gì đóng vai trò quyết định. Hai ông cho rằng sản xuất vật chất và nhữngquan hệ kinh tế giữa người và người, xét đến cùng, là nhân tố quyết định sự

tồn tại và phát triển của các hình thái ý thức xã hội trong đó có tôn giáo. Tuy

nhiên hai ông vẫn khẳng định rằng kinh tế không phải là nhân tố quyết định

duy nhất đối với sự phát triển của lịch sử, mà bản thân các thành phần của

k iến trúc thượng tầng xã hội trong đó có tôn giáo cũng đóng góp vai trò tích

cực đối với đời sống xã hội và tác động trở lại sự phát triển kinh tế. Do vậy

khi năng lực nhận thức và cải tạo thế giới của con người tăng lên, khi điều

kiện sinh hoạt vật chất của xã hội thay đổi thì tôn giáo cũng biến đổi theo. Do

vậy, khi nghiên cứu vai trò xã hội của tôn giáo cũng phải đặt trong điều kiện

hoàn cảnh cụ thể.

Với quan điểm duy vật lịch sử C.Mác và Ph.Ăngghen đã làm sáng tỏ

nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội của tôn giáo. Hai ông đã vạch trần sự

áp bức bóc lột và nô dịch con người, sự thống trị quan hệ kinh tế đối với con

người trong xã hội tư sản là một nguồn gốc xã hội sản sinh ra tôn giáo.

Với lập trường duy vật triệt để đã giúp hai ông đã khắc phục được hạn

chế chủ nghĩa duy vật trước Mác khi mới dừng lại ở chỗ xem tôn giáo là kết

quả giản đơn của quá trình nhận thức, biểu hiện sự ngu dốt của trí tuệ . Do

vậy, nó đã vượt lên tầm thời đại trong việc đưa lại kiểu mẫu trong việc phân

tích tôn giáo và các hiện tượng xã hội khác. Từ quan điểm này hai ông đã rút ra kết luận quan trọng và cách mạng

chưa từng có trong lịch sử chính là sự phê phán tôn giáo cần phải chuyển

thành sự phê phán chính trị nhằm cải tạo xã hội bằng con đường cách mạng.

"Vấn đề quan hệ giữa giải phóng chính trị và tôn giáo, đối với chúng ta sẽ trở

thành quan hệ giữa giải phóng chính trị và với giải phóng con người” [65,

tr.533]. Theo quan niệm đó cả cuộc đời của hai ông đã hiến dâng cho sự



15

nghiệp giải phóng con người khỏi những bất lực trước tự nhiên và xã hội. Đây

cũng là thể hiện tính nhân đạo của chủ nghĩa Mác.

Khi phân tích và đánh giá vai trò xã hội của tôn giáo, các nhà sáng lậpra chủ nghĩa Mác-Lênin cũng không xa rời chủ nghĩa duy vật biện chứng và

chủ nghĩa duy vật lịch sử. Đặc biệt các ông đã nêu ra cách xem xét vấn đề tôn

giáo theo quan điểm cụ thể và xuất phát từ thực tế sinh động của cuộc sống.

Vì thế vai trò xã hội của tôn giáo được các ông nhìn nhận trong những điều

kiện lịch sử nhất định và trong những hình thái xã hội cụ thể. Khi nghiên cứu

vai trò xã hội của tôn giáo thì các ông cũng thừa nhận, trong những điều kiệnlịch sử nhất định, tôn giáo cũng có mặt tích cực và sự tác động của nó đối với

xã hội cũng có một tầm quan trọng ví dụ như Ăngghen khẳng định vai trò của

tôn giáo trong các cuộc khởi nghĩa nông dân thời Trung cổ và vai trò của các

cuộc cải cách tôn giáo đối với chủ nghĩa tư bản.

Mác và Ăngghen và Lênin khi xem xét vai trò xã hội của tôn giáo,

được các ông gắn liền với thực tiễn đấu tranh cách mạng của giai cấp vô sản

và không tách rời điều kiện lịch sử cụ thể của nước Đức và của xã hội tư sản

Âu Châu vào nửa đầu thế kỷ XIX, cũng như ở nước Nga vào những thập kỷ

đầu của thế kỷ XX. Xuất phát từ tình hình Châu Âu thời kỳ đó thì phải đặt lợi

ích phát triển phong trào cách mạng lên hàng đầu, các ông đã phải nhấn mạnh

vào vai trò tiêu cực của tôn giáo. Trong điều kiện như vậy C.Mác đã nói tôn

giáo là "thế giới quan lộn ngược" là “trái tim của thế giới không có trái tim",

"là tinh thần của những điều kiện xã hội không có tinh thần", “tôn giáo làthuốc phiện của nhân dân" [65, tr.570]. K hi Mác đưa ra luận điểm này thì ở

xã hội bấy giờ tôn giáo là công cụ áp bức tinh thần của nhà nước phản động ở

Châu Âu đang sử dụng do vậy hai ông cho rằng cần phải phá bỏ. Nhưng trong

một thời gian dài, mệnh đề này lại chỉ được hiểu: tôn giáo là rượu tinh thần, là

thuốc phiện đầu độc nhân dân, là vòng hào quang thần thánh trong cái biển

khổ của nhân dân, là những bông hoa tưởng tượng phủ trên xích xiềng thực tế



16

của họ. Vấn đề này đặt ra là câu nói nổi tiếng này của Mác ngày nay còn đúng

nữa không?

Đến nay vẫn có nhiều cách hiểu khác nhau về luận điểm này. Có ngườicho rằng luận điểm này hoàn toàn sai lầm vì không phù hợp với sự thật lịch

sử. Số người khác lại quan niệm chỉ có hình thức tôn giáo thoái hoá nào đó

mới là thuốc phiện chứ không phải mọi tôn giáo nói chung. Muốn hiểu đúng

luận điểm này trước hết phải nói rằng "mặt thuốc phiện" là mặt khách quan

của mỗi tôn giáo ở mọi thời kỳ. Vì con người chỉ đến với tôn giáo khi phải

chịu đựng những thiếu hụt trong đời sống hiện thực. Nhưng tôn giáo lại chỉđền bù sự thiếu hụt đó thuần túy trong ý thức, trong sự tưởng tượng giải toả

được những trạng thái tâm lý nặng nề, tạo ra cho con người những khoái cảm

nhất định, cho nên "mặt thuốc phiện" sự đền bù hư ảo, là một chức năng của

mọi tôn giáo, từ tôn giáo, nguyên thủy đến tôn giáo hiện đại trong xã hội có

giai cấp. Tất nhiên trong xã hội có áp bức giai cấp thì "mặt thuốc phiện" của

tôn giáo được tăng thêm do sự lợi dụng của các giai cấp áp bức bóc lột. Chính

trong điều kiện đấu tranh chính trị của xã hội nước Đức thế kỷ XIX mà Mác đã

nêu ra quan điểm trên về tôn giáo. Và xét về vai trò chính trị - xã hội khách

quan của tôn giáo (cả ý thức và tổ chức) thì cho tới nay quan điểm đó vẫn giữ

nguyên giá trị khoa học. Nhưng nếu chúng ta xem xét luận điểm trong một xã

hội không giai cấp nhất là trong một nước xã hội chủ nghĩa hiện đại đã xóa bỏ

giai cấp thì luận điểm này không còn thích hợp nữa.

Cũng giống như Mác và Ăngghen, Lênin khi nói đến vai trò tiêu cựccủa tôn giáo và của Giáo hội cũng trong một tình huống cụ thể, đó là tình hình

tôn giáo và Giáo hội đang bị các thế lực tư sản phản động lợi dụng để bảo vệ

chế độ bóc lột và đầu độc quần chúng bị áp bức xã hội hiện đại hoàn toàn xây

dựng trên sự bóc lột của một thiểu số không đáng kể dân cư thuộc giai cấp địa

chủ và tư sản đối với quảng đại quần chúng giai cấp công nhân" và ở đó "tôn



17

giáo là một trong những hình thức áp bức về tinh thần luôn luôn và bất cứ ở

đâu cũng đè nặng lên quần chúng nhân dân khốn khổ" [63].

Như vậy đứng trên lập trường chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủnghĩa duy vật lịch sử, chủ nghĩa Mác-Lênin đã khắc phục cách nhìn tôn giáo

theo kiểu thổi phồng, biến nó thành kẻ có vai trò tuyệt đối hay chỉ đơn giản

bác bỏ nó vì cho rằng nó sai lầm mà các ông nhìn nhận cả mặt tích cực và tiêu

cực của tôn giáo cho nên các ông cho rằng tôn giáo là nhu cầu của một bộ

phận nhân dân, nhu cầu của sự phát triển xã hội trong những thời kỳ lịch sử

nhất định. "Tôn giáo do con người sáng tạo ra, bản thân những người này cảmthấy được nhu cầu cần phải có tôn giáo của quần chúng" [66, tr.438-439]. Ở

đây Ăngghen chỉ ra rằng tôn giáo nó là một nhu cầu của quần chúng nhân dân

và quan điểm này cũng được C.Mác chỉ rõ, cái thế giới con người không hoàn

thiện đã sản sinh ra tôn giáo ấy là một thế giới cần có tôn giáo, và ngược lại

tôn giáo cũng đáp ứng những yêu cầu của con người trong cái thế giới ấy.

Nhưng ở đây hai ông thường nói đến nhu cầu tôn giáo và tình cảm tôn giáo,

không phải là của con người trừu tượng mà là của một xã hội cụ thể và sự tồn

tại của chúng phụ thuộc vào cơ sở vật chất của xã hội. Khi bàn về thuyết tạo

thần Lênin cũng nhìn thấy tôn giáo là nhu cầu của một bộ phận nhân dân.

Với quan niệm này của chủ nghĩa Mác-Lênin thì trong giai đoạn hiện

nay nó vẫn còn nguyên những giá trị khoa học mà khi nghiên cứu vấn đề tôn

giáo chúng ta cần vận dụng nó.

Đứng trên quan điểm duy vật lịch sử, các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác-

Lênin đã nhìn nhận tôn giáo như một hiện tượng xã hội luôn luôn tiến hóa và

sự tiến hóa đó phụ thuộc vào sự phát triển các hình thái xã hội. Có nghĩa là

khi xã hội thay đổi thì tôn giáo cũng phải biến đổi theo cho phù hợp. Vì tôn

giáo là một hiện tượng xã hội mang tính lịch sử do vậy mà tôn giáo không tồn

tại vĩnh viễn mà chỉ trong những giai đoạn nhất định trong lịch sử nhân loại

khi mà con người bị chế ước bởi những điều kiện tự nhiên và xã hội như thiên



18

tai, chiến tranh, đói nghèo, bệnh tật, bất công xã hội... Người ta cần đến tôn

giáo như sự giải thoát khỏi những ràng buộc trong cuộc sống hàng ngày. Tuy

nhiên khi kiến giải về tương lai của tôn giáo đặc biệt là sự tiêu vong của tôngiáo khi con người ở hình thái cộng sản chủ nghĩa. Nhưng thực tiễn lúc bấy

giờ hình thái xã hội đó chưa trở thành hiện thực nên các ông chỉ đưa ra những

kiến giải dự báo tổng quát còn những giải đáp chính xác chi tiết và hoàn chỉnh

về sự mất đi của tôn giáo trong một tình huống xã hội nhất định chưa xuất

hiện. Như chúng ta biết chủ nghĩa Mác là một hệ thống lý luận không ngừng

phát triển trên cơ sở phát triển của thực tiễn thời đại. Do vậy, khi con người

bước sang thế kỷ XXI thì đã có nhiều thay đổi phức tạp đòi hỏi các nước xã

hội chủ nghĩa hiện thực, kể cả những nước đang kiên trì con đường xã hội chủ

nghĩa lẫn những nước mà chủ nghĩa xã hội đã sụp đổ thì tôn giáo sau một thời

gian sa sút thì lại đang phát triển nhanh chóng trở lại về số lượng kể cả trong

giới trí thức và cả giai cấp công nhân hiện đại. Ở nhiều nước trên thế giới hiện

nay bên cạnh những tôn giáo lớn vẫn tiếp tục tồn tại dưới những hình thức

khác nhau bên cạnh đó lại xuất hiện những tôn giáo mới. Những tôn giáo này

bên cạnh những tích cực thì cũng có những tiêu cực đối với xã hội đòi hỏi

phải giải quyết. Muốn giải quyết được thì nhà nghiên cứu tôn giáo, quản lý

tôn giáo phải vận dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử

của chủ nghĩa Mác-Lênin vào việc nghiên cứu tôn giáo trong tình hình mới

nhưng không dừng lại ở đó mà tiếp tục bổ sung và phát triển những kiến giải

ấy trong điều kiện lịch sử mới ở mỗi nước.1.3. Tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta

về vai trò xã hội của tôn giáo

1.3.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò xã hội của tôn giáo

Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ IX của Đảng đã khẳng định: “Tư

tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những

vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là kết quả của sự vận dụng và phát



19

triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa

và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn

hóa nhân loại” [25, tr.20]. Tư tưởng Hồ Chí Minh về tín ngưỡng, tôn giáo là bộ phận của tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung, đó là sự vận dụng sáng tạo

quan điểm mácxít về tín ngưỡng, tôn giáo trong hoàn cảnh xã hội Việt Nam

nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng,

dân chủ, văn minh. Tư tưởng này được xây dựng trên cơ sở nhận thức rõ đặc

điểm văn hóa Việt Nam - một quốc gia đa dân tộc, đa tôn giáo, các tín

ngưỡng, tôn giáo có lịch sử hình thành, phát triển và có đặc điểm riêng, với xu

hướng hòa đồng, tồn tại đan xen, ảnh hưởng lẫn nhau.

Đoàn kết tôn giáo, hoà hợp dân tộc, tôn trọng và bảo đảm quyền tự do

tín ngưỡng, tôn giáo và không tín ngưỡng, tôn giáo là những nội dung cơ bản

trong tư tưởng Hồ Chí Minh về tín ngưỡng, tôn giáo. Những lời di chúc các

bài viết, những cử chỉ, hành động cũng như phong cách ứng xử của người đối

với tôn giáo nói chung và đối với tín đồ, giáo sĩ, nhà tu hành của đạo Công

giáo nói riêng là những bài học quý báu. Hồ Chí Minh là người Việt Nam đầu

tiên soạn thảo và ban bố sắc lệnh tôn trọng tự do tín ngưỡng tôn giáo của nhân

dân Việt Nam.

Người luôn tôn trọng tự do tín ngưỡng của nhân dân không chỉ trong tư

tưởng mà cả trong hành động cụ thể bởi tôn giáo là nhu cầu của một bộ phận

nhân dân và tôn giáo cũng có vai trò nhất định đối với xã hội. Tự do tín

ngưỡng, tôn giáo và không tín ngưỡng tôn giáo là một trong quan điểm quantrọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Tư tưởng đó được thể hiện nhất quán cả

trong lý luận và hoạt động thực tiễn của người, và đã trở thành nguyên tắc nền

tảng xuyên suốt trong chính sách đối với tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta.

Cơ sở xuất phát của tư tưởng Hồ Chí Minh về tự do tín ngưỡng, tôn

giáo là: tôn trọng đức tin của mỗi người. Hồ Chí Minh nói: “Tất cả mọi người

đều có quyền nghiên cứu một chủ nghĩa. Riêng tôi tôi đã nghiên cứu chủ



20

nghĩa Mác-Lênin. Cách đây 2000 năm, Đức chúa Giêsu đã nói ta phải yêu

mến các kẻ thù của ta. Điều đó đến bây giờ chưa thực hiện được" [68, tr.272].

Người nhấn mạnh: "Tín đồ Phật giáo tin ở Phật, tín đồ Gia tô tin ở Đức ChúaTrời cũng như chúng ta tin ở đạo K hổng. Đó là những vị chí tôn nên chúng ta

tin tưởng" [68, tr.148].

Dù với tư cách là Chủ tịch Đảng, người đứng đầu chính phủ hay với tư

cách là một công dân, Hồ Chí Minh luôn thể hiện là một con người mẫu mực

trong việc tôn trọng tự do tín ngưỡng tôn giáo của quần chúng nhân dân.

Ngay sau ngày tuyên bố tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam Dân chủCộng hòa, ngày 3/9/1945, Hồ Chủ Tịch đã phát biểu: "Tôi đề nghị Chính phủ

ta tuyên bố: tín ngưỡng tự do, lương giáo đoàn kết" [68, tr.9]. Trong Hiến

pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà do người chỉ đạo biên

soạn ghi nhận: “Nhân dân có quyền tự do tín ngưỡng”. Sau này trong thư gửi

Hội phật tử ngày 30/8/1947 và trong lời kết thúc buổi ra mắt của Đảng Cộng

sản Việt Nam 3/3/1951 cùng nhiều bài nói, bài viết khác Người cũng khẳng

định lại lập trường đó. Đặc biệt ngày 14 tháng 6 năm 1955, Hồ Chủ tịch đã ký

sắc lệnh 234/SL về vấn đề tôn giáo. Sắc lệnh đã ghi rất chi tiết, cụ thể về

quyền tự do tín ngưỡng tôn giáo của nhân dân.

Hồ Chí Minh là người mácxít chân chính theo quan điểm duy vật, mặc

dù thế giới quan của người cách mạng khác với thế giới quan tôn giáo song

không vì vậy mà đối đầu, nghi kỵ lẫn nhau ngược lại phải tôn trọng đức tin

của mỗi người. Cho nên khi tiếp cận tôn giáo, Người đã coi nó như một di sảnvăn hóa của loài người và tìm thấy ở đấy những mặt tích cực nhất định, những

nhân tố hợp lý để kế thừa, tiếp thu những giá trị nhân bản, nhân văn của tôn

giáo. Điều đó được thể hiện rõ nét trong nội dung cơ bản về quyền tự do tín

ngưỡng của người đó là: Chính phủ bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng và tự do

thờ cúng của nhân dân không ai được xâm phạm quyền tự do ấy. Vấn đề này

Hồ Chí Minh viết: mọi công dân Việt Nam “có quyền tự do tín ngưỡng, theo



21

hoặc không theo một tôn giáo nào” [72, tr.593]. Năm 1958, khi trả lời câu hỏi

của các cử tri Hà Nội: "Tiến lên chủ nghĩa xã hội thì tôn giáo có bị hạn chế

không?", Chủ tịch Hồ Chí Minh một lần nữa nhắc lại thái độ của người cộn gsản đối với tôn giáo: "Không. Ở các nước xã hội chủ nghĩa, tín ngưỡng hoàn

toàn tự do. Ở Việt Nam ta cũng vậy" [72, tr.76]. Người cũng nêu rõ những giá

trị đạo đức và văn hóa nhất định của tôn giáo:

"Chúa Giê-su dạy: Đạo đức là bác ái.

Phật Thích ca dạy: Đạo đức là từ bi.

Khổng Tử dạy: Đạo đức là nhân nghĩa" [71, tr.225].Chính những quan điểm đúng đắn ấy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về chủ

nghĩa xã hội và tôn giáo đã bác bỏ luận điệu tuyên truyền rằng: chủ nghĩa xã hội

không phù hợp với nền văn minh Ki-tô giáo; chủ nghĩa xã hội hạn chế, thậm chí

không chấp nhận chung sống với tôn giáo… và giải toả nỗi lo lắng, ngờ vực

trong cộng đồng Công giáo khi bước vào công cuộc xây dựng xã hội mới.

Các nhà tu hành được tự do giảng đạo tại các cơ sở thờ tự. Khi truyền bátôn giáo các nhà tu hành có nhiệm vụ giáo dục cho các tín đồ lòng yêu nước,

nghĩa vụ của người công dân, ý thức tôn trọng chính quyền và pháp luật Nhà nước

Mọi công dân có hay không có tín ngưỡng, tôn giáo đều được hưởng mọi

quyền lợi của người công dân (kể cả trong bầu cử người vào cơ quan quyền lực

cao nhất của Nhà nước) và phải thực hiện mọi nghĩa vụ của người công dân.

Các tôn giáo được xuất bản và phát hành kinh sách, nhưng phải tuân

theo luật xuất bản, được mở trường đào tạo những người chuyên hoạt động

tôn giáo của mình.

Những nơi thờ tự, các đồ thờ và các trường giáo lý của tôn giáo được

pháp luật bảo hộ. Các di sản văn hoá có trong tôn giáo cần được bảo vệ, giữ

gìn. Trong Hiến pháp nước ta đã định rõ: “Tín ngưỡng, tôn giáo tự do. Nếu ai

làm sai Hiến pháp…sẽ bị trừng phạt” [69, tr.44].



22

Tôn trọng tự do tín ngưỡng, nhưng kiên quyết trừng trị những kẻ lợi

dụng tôn giáo phá hoại sự nghiệp cách mạng của nhân dân, tuyên truyền chiến

tranh, phá hoại đoàn kết ngăn trở tín đồ làm nghĩa vụ công dân, xâm phạmđến tự do tín ngưỡng và tự do không tín ngưỡng của người khác hoặc l àm

những việc trái pháp luật. Người nhấn mạnh: “Bảo vệ tự do tín ngưỡng,

nhưng kiên quyết trừng trị những kẻ đội lốt tôn giáo để phản chúa, phản

nước” [6].

Để việc thực hiện tự do tín ngưỡng góp phần tích cực vào việc phát

triển xã hội, nội dung tín ngưỡng phải được luật hoá. Bởi những quy định pháp luật có liên quan tới tín ngưỡng, tôn giáo vừa là điều kiện, vừa là công

cụ thực hiện tự do tín ngưỡng.

Với Hồ Chí Minh, đại đoàn kết dân tộc, trong đó có đại đoàn kết giữa

những người có tín ngưỡng tôn giáo và những người không có tín ngưỡng,

giữa những người có tín ngưỡng khác nhau, tất cả vì mục tiêu độc lập dân tộc,

vì hạnh phúc của nhân dân, vì sự phát triển và hoàn thiện của mỗi cá nhân con

người Việt Nam và vì sự phát triển của dân tộc.

Đoàn kết là một tưởng lớn của Hồ Chí Minh, chính nhờ vậy mà Người

đã quy tụ, tập hợp được toàn dân, trong đó có nhiều chức sắc, tín đồ các tôn

giáo tham gia kháng chiến và kiến quốc. Đoàn kết lương giáo là một bộ phận

quan trọng trong tư tưởng đại đoàn kết dân tộc của Hồ Chí Minh.

Tư tưởng đoàn kết tôn giáo của Bác được thể hiện xuyên suốt trong quá

trình hoạt động cách mạng của mình. Ngay khi Cách mạng Tháng Tám năm

1945 thành công trong cuộc họp mặt với các đại biểu các tôn giáo Người nói:

“Dân tộc giải phóng. Lúc này chỉ có quốc gia mà không phân biệt tôn giáo

nữa, mỗi người đều là công dân Việt Nam và có nhiệm vụ chiến đấu cho nền

độc lập hoàn toàn của Tổ quốc” [71, tr.303]. Tư tưởng này được người khẳng

định trong phát biểu trong lễ mừng Liên hiệp Quốc gia do các phật tử trong

Hội Phật giáo cứu quốc tổ chức tại Hà Nội.



23

Người quan niệm “Tổ quốc độc lập. Tôn giáo mới tự do” [70, tr.342].

Người luôn kêu gọi “Toàn thể đồng bào ta, không chia lươ ng giáo, đoàn k ết

chặt chẽ, quyết lòng kháng chiến, để giữ gìn non sông, Tổ quốc cũng là để giữ gìn Tôn giáo tự do” [68, tr.197]. Người cũng đã viết “Nay đồng bào ta đại

đoàn k ết, hi sinh của cải xươ ng máu, kháng chiến đến cùng để giữ gìn quyền

thống nhất và độc lập của Tổ quốc. Thế là chúng ta theo lòng đại bi của Đức

Phật Thích Ca, kháng chiến để đưa giống nòi ra khỏi cái khổ ải nô lệ” [69,

tr.197].

Người thẳng thừng vạch mặt thực dân Pháp lợi dụng Công giáo vàomục đích thực dân, chia r ẽ đoàn k ết lươ ng giáo ở Việt Nam, Người khẳng

định “Thiên Chúa đã cho loài người quyền tự do và dạy loài người bác ái”,

nên vì thế mà phải nêu cao cảnh giác với k ẻ thù, không được nhầm lẫn bởi dã

tâm của thực dân mà hãy đoàn k ết vì dân tộc độc lập.

Để thực hiện đoàn kết tôn giáo, trong đó trọng tâm là đoàn kết Lương -

Giáo, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra những giải pháp có ý nghĩa lý luận và

thực tiễn to lớn là: Xây dựng hệ thống chính trị trong vùng có đồng bào tôn

giáo, làm tốt công tác vận động với các chức sắc và tín đồ tôn giáo, tích cực

đấu tranh chống bọn đế quốc, phản động lợi dụng tôn giáo .

Như vậy, thực chất tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo là sự vận dụng

chủ nghĩa Mác-Lênin về tôn giáo để giải quyết vấn đề tín ngưỡng tôn giáo ở

Việt Nam một cách đúng đắn, sáng tạo, phù hợp với hoàn cảnh lịch sử, văn

hóa và đáp ứng yêu cầu của thực tiễn cách mạng Việt Nam. Tín đồ tôn giáo ởViệt Nam thực hiện tư tưởng của Người về chính sách tôn giáo, đã và đang

sống theo phương châm: "Sống phúc âm trong lòng dân tộc", "tốt đời đẹp

đạo", "đạo pháp dân tộc và chủ nghĩa xã hội".

Phật giáo là tôn giáo được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm bởi

Phật giáo là một trong sáu tôn giáo lớn du nhập vào nước ta từ r ất sớm và

đóng vai trò như một bộ phận văn hoá tinh thần của quần chúng nhân dân.



24

Đặc biệt Phật giáo thể hiện và chứng minh vai trò của mình trên l ĩnh vực

chính tr ị, gắn bó với dân tộc Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ

quốc qua các triều đại Đinh, Lý, Tr ần, Lê…trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, các tăng ni, phật tử đã tr ở thành các

chiến s ĩ trên mặt tr ận đấu tranh của dân tộc, các chùa chiền tr ở thành cơ sở

liên lạc, trung tâm hoạt động, hội họp bí mật của các lực lượng yêu nước.

Những thành tựu đó là hiện thân của truyền thống yêu nước nồng nàn bất

khuất của đồng bào ta trong đó có các phật tử. Hồ Chí Minh đã nhiều lần chỉ

rõ, những thành quả đấu tranh của phong trào Phật giáo không chỉ phù hợp

với truyền thống của dân tộc mà còn đáp ứng được các nhu cầu thực tiễn cấp

bách. Khi đất nước có giặc ngoại xâm, đồng bào Phật giáo cũng không được

sống yên ổn, phải chịu nhiều cảnh “đốt chùa chiền, phá tượng Phật, hành hạ

tăng ni, tàn sát đạo hữu...” [74, tr.197]. Tr ước tình hình đó, Phật giáo cũng

phải ý thức trách nhiệm với chính mình, trách nhiệm với dân, với nước.

Với nhãn quan sáng suốt, Hồ Chí Minh không chỉ nâng cao nhận thức trách

nhiệm của đạo Phật mà Người còn đánh giá đúng vai trò của đạo Phật trong cuộc

đấu tranh chung của đất nước. Người thể hiện thái độ cảm kích trước những đóng

góp của đồng bào tăng ni phật tử. Trong thư gửi Hội Phật tử Việt Nam năm 1947,

Hồ Chí Minh đã tỏ rõ lòng biết ơn của mình đối với đồng bào tín đồ Phật giáo:

“Trong cuộc kháng chiến cứu quốc, đồng bào Phật giáo đã làm được nhiều điều, tôi

cảm ơn đồng bào và mong đồng bào cố gắng thêm, cố gắng mãi cho đến ngày

trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi” [74, tr.197].Không chỉ ngợi khen bằng những bức thư, Hồ Chí Minh còn quan tâm

thiết thực tới mọi việc làm bình thường, giản dị của từng tín đồ, con người cụ

thể. Người dành sự quan tâm đặc biệt của mình tr ước những cống hiến của

đồng bào Phật giáo, Hồ Chí Minh đã nhiều lần có các hoạt động trực tiếp

thăm hỏi chùa chiền, đồng bào Phật giáo. Bên cạnh đó, với tư cách là một

nguyên thủ quốc gia, Hồ Chí Minh còn tạo điều kiện nhiều hơ n để tiếp xúc,



25

trò chuyện với các đại biểu Phật giáo. Người nói: “Từ năm nay, tôi sẽ r ất vui

lòng tiếp chuyện với các đại biểu của đoàn thể như Công giáo, Phật giáo,

Công hội, Nông hội” [68, tr.10]. Thực tế, mặc dù bận r ộn nhưng Người đã dành nhiều thời gian tiếp các đại biểu Phật giáo. Tiêu biểu năm 1957, người

đã hai lần tiếp đoàn đại biểu Phật giáo toàn quốc. Năm 1958, Người tiếp đoàn

đại biểu dự đại hội thành lập Hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất.

Qua các việc làm, hoạt động của Người chúng ta thấy sự quan tâm đặc

biệt, đánh giá đúng mức tr ước những đóng góp của đồng bào Phật giáo. Nó

thể hiện những nhận thức sâu sắc của Người về vai trò của Phật giáo và đồng bào Phật giáo. Đánh giá đúng vai trò của đạo Phật, Hồ Chí Minh chủ tr ươ ng

đưa thành phần Phật giáo yêu nước tham gia vào mặt tr ận Liên - Việt, sau này

là Mặt tr ận Tổ quốc Việt Nam. Người khẳng định: “Việt Nam độc lập đồng

minh không phải là một đảng mà là một mặt tr ận toàn dân, bao gồm các đảng

phái (Đảng dân chủ, phái xã hội), các phần tử Quốc dân Đảng, Đảng Cộng

sản và các đoàn thể yêu nước không phải đảng phái như Hội thanh niên cứu

quốc, Hội Phật giáo cứu quốc” [68, tr.117].

Cũng xuất phát từ sự quan tâm với Phật giáo, từ việc nhận thức các

đóng góp to lớn của Phật giáo, Hồ Chí Minh đã nhiều lần kêu gọi đồng bào

Phật giáo đoàn k ết, phấn đấu hơ n nữa để cùng với toàn dân đánh đuổi k ẻ thù,

giành lại tự do “Mong r ằng anh chị em đồng bào Phật giáo Trung - Nam - Bắc

chúng ta kiên quyết nỗ lực hơ n nữa, đoàn k ết phấn đấu nỗ lực hơ n nữa, tận

tâm hơ n nữa để ủng hộ Chính phủ Hồ Chí Minh và đấu tranh quyết liệt giànhlại Nam Bộ cho Tổ quốc” [90, tr.375].

Bác không chỉ kêu gọi đồng bào Phật giáo mà ẩn sâu trong tiềm thức của

Người, niềm tin sứ mệnh dân tộc luôn đồng hành cùng niềm tin chính nghĩa

theo tinh thần “cứu khổ cứu nạn” của Phật giáo Đại thừa. Vậy nên, Người luôn

tâm niệm và cầu mong Đức Phật nghìn tay, nghìn mắt sẽ cứu độ chúng sinh

nước Người, sẽ phù hộ cho kháng chiến thắng lợi “Nhân dịp lễ Phật R ằm



26

Tháng Bẩy, tôi kính cẩn cầu nguyện Đức Phật bảo hộ Tổ quốc và đồng bào ta

và tôi gửi lời chào thân ái tới các vị trong Hội Phật tử” [69, tr.197].

Tóm lại, bằng nhận thức, tình cảm của một người con đất Việt, bằng trítuệ anh minh, sáng suốt của một vị Chủ tịch nước, Hồ Chí Minh đã nhìn thấy

vai trò to lớn của tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng trong lịch sử và

ngay trong cuộc kháng chiến chống thực dân. Những đóng góp của các tôn

giáo trong đó có Phật giáo được người ghi nhận, động viên, khuyến khích k ịp

thời. Đó là nguồn động viên đồng bào ngày càng phát huy hơ n nữa, cống hiến

hơ n nữa cho Tổ quốc nhanh chóng giành thắng lợi, giành hạnh phúc cho nhândân và tự do tín ngưỡng tôn giáo nói chung.

1.3.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về vai trò xã hội của tôn giáo

Ngay khi giành được chính quyền năm 1945, Đảng và Nhà nước ta đã

r ất quan tâm đến vấn đề tôn giáo. Trong suốt quá trình cho đến nay thì tôn

giáo vẫn r ất được quan tâm chú ý. Đặc biệt trong giai đoạn đổi mới đất nước.

Công cuộc đổi mới đất nước mang ý ngh ĩa là cuộc cách mạng trên mọi l ĩnh

vực của đời sống xã hội. Thực hiện công cuộc đó, Đảng và Nhà nước ta đã

nghiên cứu, vận dụng lý luận của chủ ngh ĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí

Minh, tổng k ết thực tiễn và từng bước đổi mới. Bắt đầu từ đổi mới tư duy đến

thực tiễn. Đối với tôn giáo - là vấn đề nhạy cảm của thời đại, Đảng ta đã có sự

chú ý khai thác tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo để đề ra những đổi mớ i

quan tr ọng trong l ĩnh vực nhận thức. Sự phát triển về tư duy, nhận thức trong

vấn đề tín ngưỡng, tôn giáo được thể hiện rõ nhất trong giai đoạn hiện nay.

Đảng, Nhà nước ta xác định tôn giáo là nhu cầu cầu tinh thần của một bộ

phận nhân dân. Tôn giáo còn tồn tại lâu dài, cùng với dân tộc trong quá trình xây

dựng đất nước. Do vậy Đảng và Nhà nước ta tôn trọng tự do tín ngưỡng và không

tự do tín ngưỡng của nhân dân Tư tưởng này được thể hiện xuyên suốt trong các

Nghị quyết, Chỉ thị, Sắc lệnh, Báo cáo Chính trị, Hiến pháp của nước ta.



27

Nghị quyết 24 của Bộ chính trị cuối năm 1990 về "tăng cường công tác tôn

giáo trong tình hình mới" có nhận định "tín ngưỡng, tôn giáo là vấn đề còn tồn tại

lâu dài. Tín ngưỡng, tôn giáo là nhu cầu tinh thần của đại bộ phận nhân dân" [62,tr.208] và "Đạo đức tôn giáo có nhiều điều phù hợp với công cuộc xây dựng xã

hội mới" [62, tr.208]. Đây được coi là bước ngoặt về sự đổi mới của tư duy của

Đảng và Nhà nước ta về vấn đề tôn giáo, tín ngưỡng. Tinh thần của Nghị quyết 24

lại tiếp tục được khẳng định và bổ sung trong Chỉ thị số 66-CT/TW, ngày

26/11/1990 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về thực hiện Nghị quyết của Bộ

chính trị về tăng cường công tác tôn giáo trong tình hình mới.

Tư tưởng đó lại được khẳng định trong Báo Cáo chính trị tại Đại hội

Đại biểu Toàn quốc lần thứ VII và Chỉ thị số 37- NQ /TW về công tác tôn giáo

trong tình hình mớ i. Đảng ta lại tiếp tục khẳng định: "Tín ngưỡng, tôn giáo là

nhu cầu tinh thần của đại bộ phận quần chúng nhân dân. Đảng và Nhà nước ta

tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng và không tín ngưỡng của nhân dân, thực

hiện bình đẳng, đoàn kết lương giáo và giữa các tôn giáo. Khắc phục mọi thái

độ hẹp hòi thành kiến phân biệt đối xử với đồng bào có đạo, chống những

hành động vi phạm quyền tự do tín ngưỡng. Đồng thời nghiêm cấm và ngăn

chặn mọi hành vi lợi dụng tôn giáo phá hoại độc lập và đoàn kết dân tộc,

chống phá chủ nghĩa xã hội, ngăn cản tín đồ làm nghĩa vụ công dân" [23,

tr.78]. Trong Văn kiện Đại hội VII, Đảng ta khẳng định lập trường kiên định:

Tôn trọng tự do tín ngưỡng, tôn giáo của nhân dân. Tín ngưỡng, tôn giáo là

nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân và khơi dậy những giá trị tốt đẹpcủa tôn giáo. Chỉ thị nêu rõ: “Đảng và Nhà nước ta chủ trương và thực hiện

nhất quán chính sách tự do tín ngưỡng, tôn giáo và không tín ngưỡng, tôn

giáo của nhân dân” [62, tr.320]. Vì vậy, phải nhận thức đúng đắn đầy đủ chủ

trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về tôn giáo để thực hiện công tác

tôn giáo cho tốt, đặc biệt là các cấp ủy Đảng, chính quyền và cán bộ làm công

tác tôn giáo. Cán bộ phải nắm được đầy đủ và phổ biến chính sách tôn giáo



28

của Đảng và Nhà nước cho nhân dân biết để phát huy sức mạnh của toàn dân

phấn đấu vì mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn

minh".Sau một thời gian thực hiện chính sách đổi mới đối với tôn giáo, tổng

kết thực tiễn đồng thời xem xét những vấn đề mới nảy sinh trong nước và

quốc tế có nhiều thay đổi quan trọng, ngày 12-3-2003, Ban chấp hành Trung

ương Đảng (khóa IX) đã ban hành Nghị quyết số 25- NQ/TW Về công tác tôn

giáo. Nghị quyết tiếp tục khẳng định những quan điểm của các Nghị quyết,

Chỉ thị tr ước đó và bổ sung những vấn đề mới đặt ra trong tình hình hiện nayđó là: “Tín ngưỡng, tôn giáo đang và sẽ tồn tại cùng dân tộc trong quá trình

xây dựng chủ ngh ĩa xã hội” [25, tr.333]. "Mọi tín đồ đều có quyền tự do hành

đạo tại gia đình và cơ sở thờ tự hợp pháp theo qui định của pháp luật" [62,

tr .333]. Tuy nhiên,việc theo đạo, truyền đạo cũng như mọi mọi hoạt động tôn

giáo khác đều phải tuân thủ theo pháp luật, không được lợi dụng tôn giáo

tuyên truyền tà đạo, hoạt động mê tín dị đoan, không được ép buộc người dân

theo đạo. Nghiêm cấm các tổ chức truyền đạo không theo Hiến pháp và pháp

luật. Đây là quan điểm mới so với các nghị quyết và chỉ thị tr ước đây. Điều

này góp phần quan tr ọng cho việc xây dựng mối quan hệ hài hoà, đồng thuận

giữa tôn giáo với dân tộc và chủ ngh ĩa xã hội theo tư tưởng Hồ Chí Minh. .

Như vậy vai trò của tôn giáo đã được đánh giá khách quan, tránh được

cách nhìn phiếm diện và do đó có thái độ ứng xử đúng đắn nhằm gạt bỏ dần

ảnh hưởng tiêu cực và khai thác điểm tích cực của tôn giáo.Tuy nhiên trongquá trình thực hiện chính sách đối với tôn giáo ở nước ta không phải là không

có những thiếu sót, sơ hở nhất thời, cục bộ.

Trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng cộng

sản Việt Nam (2006) những quan điểm trên lại được tiếp tục khẳng định:

"Đồng bào các tôn giáo là bộ phận quan trọng của khối đại đoàn kết dân tộc.

Thực hiện nhất quán chính sách tôn trọng và đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng,



29

theo hoặc không theo tôn giáo của công dân, quyền sinh hoạt tôn giáo bình

thường theo pháp luật. Đoàn kết đồng bào theo tôn giáo và đồng bào không

theo tôn giáo. Phát huy những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp của các tôngiáo. Động viên, giúp đỡ đồng bào theo đạo và các chức sắc tôn giáo sống tốt

đời đẹp đạo. Các tổ chức tôn giáo hợp pháp hoạt động theo pháp luật được

pháp luật bảo hộ thực hiện tốt các chương trình phát triển kinh tế - xã hội,

nâng cao đời sống vật chất, văn hóa của đồng bào các tôn giáo. Tăng cường

công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ làm công tác tôn giáo. Đấu tranh ngăn

chặn các hoạt động mê tín, dị đoan, các hành vi lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo

làm phương hại đến lợi ích chung của đất nước vi phạm quyền tự do tôn giáo

của nhân dân" [26, tr.122-123].

Những quan điểm trên của Đảng ta về vấn đề tôn giáo, tín ngưỡng từ

Đại hội VI, đặc biệt là từ năm 1990 đến nay đánh dấu sự phát triển về nhận

thức của Đảng ta trong công tác lí luận. Sự đổi mới mạnh mẽ trong nhận thức

về tôn giáo của Đảng ta cũng đem lại sức mạnh, sự phấn đấu cho cả những

cán bộ làm công tác quản lý tôn giáo. Hơn nữa, làm đồng bào tín ngưỡng, tôn

giáo và đồng bào không có tín ngưỡng, tôn giáo tin vào Đảng và Nhà nước

cùng có chung một mục tiêu về quốc gia dân tộc.

Thể chế hóa đường lối, quan điểm của Đảng về tôn giáo và công tác tôn

giáo trong tình hình mới, pháp luật về tôn giáo trong giai đoạn này không

ngừng được xây dựng, sửa đổi và bổ sung, hoàn thiện. Ngoài các văn bản điều

chỉnh trực tiếp các hoạt động tôn giáo, thời kì này Nhà nước còn ban hành cácluật, bộ luật... có qui phạm điều chỉnh lĩnh vực hoạt động tôn giáo. Có thể

thấy trong giai đoạn đổi mới chính sách tôn giáo hiện nay, luật pháp về tôn

giáo của nước ta đã và đang tiến tới hoàn thiện hệ thống văn bản có tính pháp

lý cao hơn như Luật, Pháp lệnh, Bộ luật, Nghị định… thay thế cho các Sắc

lệnh, Sắc luật… của giai đoạn trước đây như: Nghị định 69/HĐBT, Hiến pháp

năm 1992, Chỉ thị 379/TTg ngày 23-7-1993, Nghị định 26/CP, đều nhấn



30

mạnh chính sách tôn tr ọng tự do tín ngưỡng, tôn giáo của nhân nhân và nhìn

nhận đúng vai trò của tôn giáo với xã hội hiện nay.

Đặc biệt Nghị định 69/HĐBT là cơ sở pháp lí quan trọng đảm bảoquyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của công dân, đồng thời cũng là công cụ để

Nhà nước thực hiện quyền quản lí của mình đối với các hoạt động tôn giáo.

Nó được quy định cụ thể trong Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

Việt Nam năm 1992 đã ghi rất rõ quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo tại Điều

70, cụ thể: "Công dân có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không

theo một tôn giáo nào. Các tôn giáo bình đẳng trước pháp luật. Những nơi thờtự của các tín ngưỡng, tôn giáo được pháp luật bảo hộ. Không ai được xâm

phạm tự do tín ngưỡng, tôn giáo hoặc lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo để làm

trái pháp luật và chính sách của Nhà nước [4, tr.7].

Chính sách tôn giáo của Nhà nước tiếp tục được cụ thể hóa trong Chỉ

thị 379/TTg ngày 23-7-1993 về hoạt động tôn giáo nhấn mạnh việc "tạo điều

kiện cho các tôn giáo đào tạo giáo sĩ, tăng tài trong nước tại các cơ sở đã được

Nhà nước cho phép. Các tôn giáo được cử các chức sắc đi đào tạo ở nước

ngoài nếu thực sự có nhu cầu. Cần chú trọng đến tiêu chuẩn người đi học, chú

ý làm tốt nhiệm vụ công dân. Cho phép giảng viên được luân chuyển giảng

dạy ở các trường đào tạo trong những điều kiện thuận lợi cho các chức sắc tôn

giáo được nâng cao năng lực, trình độ của mình [5, tr.17].

Ngày 19-4-1999, Chính phủ ban hành Nghị định số 26/CP năm 1999 về

các hoạt động tôn giáo thay thế Nghị định số 69/HĐBT. Kế thừa các văn bảnqui phạm pháp luật trước đó. Ngoài ra, Nghị định 26/CP còn qui định nhiều

nội dung liên quan đến hoạt động tôn giáo như qui định quyền theo hoặc

không theo một tôn giáo nào hoặc thay đổi tôn giáo; qui định về sinh hoạt tôn

giáo của tín đồ, hoạt động tôn giáo của chức sắc nhà tu hành, phong chức, bổ

nhiệm thuyên chuyển chức sắc nhà tu hành; qui định về việc công nhận tổ

chức của tôn giáo, đăng kí xin phép hoạt động tôn giáo, xuất bản kinh sách,



31

xuất nhập khẩu các ấn phẩm tôn giáo, đồ dùng việc đạo, mở các trường lớp

đào tạo tôn giáo, hoạt động từ thiện nhân đạo, hoạt động tài chính của tôn

giáo, quan hệ quốc tế của các tôn giáo và việc xử lí các trường hợp mạo danhchức sắc nhà tu hành vi phạm qui định của Nghị định.

Nghị định 26/CP của Chính phủ đã phản ánh những nỗ lực của Nhà

nước ta trên lộ trình thể chế hóa bằng luật pháp với việc quản lí hoạt động của

các tổ chức tôn giáo. Mặc dù Nghị định còn những hạn chế chưa phù hợp với

thực tiễn đã vấp phải sự phản ứng không ít của một số tổ chức, cá nhân tôn

giáo, nhưng không thể phủ nhận những giá trị thực tiễn nhất định của nó. Xuất phát từ nhu cầu hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo của nhân dân

trong thời kì đổi mới và yêu cầu thực hiện công tác quản lí Nhà nước về tín

ngưỡng, tôn giáo và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt

Nam, ngày 18-6-2004, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nước Cộng hòa xã hội

chủ nghĩa Việt Nam khóa X đã thông qua Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo, sau

đó ngày 29-6-2004, Chủ tịch nước k ý Lệnh công bố Pháp lệnh tín ngưỡng,

tôn giáo và có hiệu lực thi hành từ ngày 15-11-2004.

Pháp lệnh gồm 6 chương 41 điều, được ban hành là sự cụ thể hóa

đường lối, chủ trương, chính sách tín ngưỡng, tôn giáo của Đảng và Nhà nước

ta nhằm tạo cơ sở pháp lí bảo đảm cho công dân có quyền tự do tín ngưỡng,

tôn giáo, đồng thời góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý

Nhà nước ta đối với lĩnh vực này. Pháp lệnh ra đời càng làm cho nhân dân có

đạo ở nước ta yên tâm phấn khởi. Nhà nước ta tuyên bố với bạn bè thế giới vềtự do tôn giáo Việt Nam, thể hiện sự phù hợp với chính sách đối ngoại rộng

mở của Nhà nước trong quá trình hội nhập quốc tế, bãi bỏ luận điệu của

những kẻ thù địch xuyên tạc về chính sách tôn giáo ở Việt Nam. Qua đó củng

cố uy thế của Việt Nam trên trường quốc tế, đẩy lùi mưu toan lợi dụng tôn

giáo chống phá Nhà nước ta. Đây là cơ sở pháp lí cao nhất để khẳng định nhất

quán về chính sách tôn giáo của Nhà nước ta [3].



32

Pháp lệnh được xây dựng trên cơ sở những quan điểm, chủ trương,

chính sách của Đảng và Nhà nước ta về tín ngưỡng, tôn giáo thể hiện trong

Văn kiện Đại đội đại biểu toàn quốc lần thứ IX tháng 3 -2001 và Nghị quyết25/NQ-TW ngày 12-3-2003 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về

công tác tôn giáo, đặc biệt là những quan điểm, chính sách, nhiệm vụ, giải

pháp giải quyết vấn đề tôn giáo ở nước ta trong thời kì mới.

Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo ra đời là sự khẳng định nhất quán chính

sách của Đảng và Nhà nước ta về tôn giáo, tạo môi trường pháp lí quan trọng

trong việc đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của nhân dân. Pháp lệnhtín ngưỡng, tôn giáo không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo đang

diễn ra rất phong phú, sôi động ở Việt Nam mà còn thích ứng với các điều

kiện quốc tế. Đồng thời là bước tiến quan trọng trong việc xây dựng mối quan

hệ ổn định, bền vững giữa Nhà nước và tổ chức tôn giáo.

Pháp lệnh góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong việc

điều chỉnh lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo, thể chế hóa, chủ trương, đường lối,

chính sách của Đảng cộng sản Việt Nam đối với tôn giáo bằng pháp luật. Việt

Nam đã thể hiện quyết tâm xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân do dân và

vì dân. Và Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo làm cơ sở cho việc xây dựng luật

tín ngưỡng, tôn giáo trong tương lai. Đây là lần đầu tiên có một văn bản dưới

dạng Pháp lệnh qui định cụ thể quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo đã được

khẳng định trong Hiến pháp nước ta. Với việc trực tiếp điều chỉnh lĩnh vực

hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo, Pháp lệnh đã khắc phục được tình trạng tảnmạn, chồng chéo không đồng bộ trong hệ thống văn bản qui phạm pháp luật

trước đây về lĩnh vực này.

Để Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo đi vào cuộc sống, Chính phủ đã ra

Nghị định số 22/2005/ NĐ - CP ngày 1-3-2005 hướng dẫn thi hành một số

điều của Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo. Đây thực sự là một trong những cơ

sở pháp lí để thực thi chính sách về tôn giáo vào đời sống.



33

Nghị định 22/CP hướng dẫn thi hành một số điều của Pháp lệnh tín

ngưỡng, tôn giáo khẳng định những nguyên tắc chung trong chính sách tôn

giáo của Đảng và Nhà nước ta, đặc biệt là những điều đã có trong Pháp lệnh.Tuy nhiên, Nghị định có một số qui định đã cụ thể hóa trong Pháp lệnh như

đề cập đến lễ hội tín ngưỡng trong đó có nói: "Lễ hội tín ngưỡng là hình thức

hoạt động tín ngưỡng có tổ chức, thể hiện sự tôn thờ, tưởng niệm và tôn vinh

những người có công với nước, với cộng đồng, thờ cúng tổ tiên, biểu tượng

có tính truyền thống và các hoạt động tín ngưỡng dân gian khác tiêu biểu cho

những giá trị tốt đẹp về lịch sử, văn hóa, đạo đức xã hội" [62, tr.365]. Trong

đó có những qui định về việc tổ chức lễ hội, trình tự thủ tục thời gian chấp

thuận. Khi đề cập đến tổ chức tôn giáo, hoạt động tôn giáo, thì Nghị định có giải

thích rất rõ ràng về thủ tục pháp lí, hồ sơ cho từng mục đích… Chính trên cơ sở

những điều giải thích trong Nghị định sẽ là căn cứ để các cấp thực thi. Quản lí

Nhà nước về tôn giáo hiểu thấu đáo chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước.

Nghị định 22/CP là công cụ pháp lí căn cứ giải quyết tốt về vấn đề tôn giáo.

Ngày 4-2-2005, Thủ tướng chính phủ ra Chỉ thị số 01/2005/CT-TTG về

một số công tác đối với đạo tin lành để giải quyết những vấn đề còn tồn tại và

mới nảy sinh trong những năm gần đây liên quan đến sinh hoạt tôn giáo của

người dân theo đạo Tin lành.

Trong qua trình thực hiện công cuộc đổi mới hơ n 20 năm qua, đất nước

ta đã thu được những thành công nhất định trong mọi l ĩnh vực của đời sống

xã hội, trong đó có tôn giáo. Đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào cáctôn giáo được cải thiện, các chức sắc và tín đồ các tôn giáo an tâm, phấn khởi

tin tưởng vào chủ tr ươ ng và chính sách đối với tôn giáo của Đảng và Nhà

nước ta. Tuy nhiên, hiện nay tình hình hoạt động tôn giáo còn có những diễn

biến phức tạp, tiềm ẩn những nhân tố có thể gây mất ổn định do vậy Đảng và

Nhà nước ta cần tiếp tục có những điều chỉnh để có thể ngày càng phát huy



34

những vai trò tích cực của tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng trong giai

đoạn hiện nay.

Tóm lại, vai trò của tôn giáo trong đời sống xã hội trong lịch sử cũngnhư hiện tại ngày càng được thể hiện rõ nét, tôn giáo tham gia vào rất nhiều

lĩnh vực của đời sống tinh thần, các tôn giáo lớn không chỉ ảnh hưởng sâu sắc

trong phạm vi một quốc gia riêng lẻ mà tầm ảnh hưởng còn mang tính quốc

tế. Do vậy mà vai trò xã hội của tôn giáo được nhiều nhà khoa học quan tâm

nghiên cứu từ rất sớm. Do nhận thức khác nhau cho nên khi nghiên cứu vấn

đề này có nhiều quan điểm trái ngược nhau về vai trò xã hội của tôn giáo. Những quan điểm này tuy còn những hạn chế nhất định khi lý giải về nguồn

gốc, vai trò của tôn giáo đối với xã hội. Nhưng mặt khác nó là cơ sở cho các

nhà sáng lập và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin nghiên cứ vấn đề này. Trên

cơ sở kế thừa, khắc phục những hạn chế các quan điểm các nhà khoa học đi

trước về tôn giáo và với quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử khi

nghiên cứu vai trò xã hội của tôn giáo. Chính trên cơ sở này chủ nghĩa Mác-

Lênin đã tiến xa hơn các nhà triết học đương thời kể cả các nhà triết học duy

vật mà Phoiơbắc là người tiêu biểu. Khi phân tích và đánh giá vai trò xã hội

của tôn giáo, các nhà sáng lập chủ ngh ĩa Mác-Lênin đã nêu ra cách xem xét

vấn đề tôn giáo theo quan điểm cụ thể và xuất phát từ thực tế sinh động của

cuộc sống. Vì thế, vai trò xã hội của tôn giáo được các ông nhìn nhận trong

những điều kiện lịch sử nhất định và trong một hình thái xã hội cụ thể. Đây là

quan điểm đúng đắn khoa học về vai trò xã hội của tôn giáo mà đã được Chủtịch Hồ Chí Minh kế thừa và vận dụng sáng tạo vào thực tiễn ở nước ta.

Kế thừa quan điểm của Hồ Chí Minh về vấn đề tôn giáo ngay từ khi

giành được chính quyền Đảng và Nhà nước ta đã rất quan tâm đến vấn đề tôn

giáo. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, trên tinh thần đổi mới nhận thức về

tôn giáo, Đảng và Nhà nước ta đã nhận định tôn giáo là nhu cầu của một bộ

phận nhân dân, trong tôn giáo có những giá trị tốt đẹp về đạo đức, văn hóa.



35

Do vậy, cần phát huy những giá trị tốt đẹp về văn hóa, đạo đức của tôn giáo.

Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc hoạch định chính sách tôn giáo,

bảo vệ và tu tạo các di sản văn hóa tôn giáo. Việc tìm hiểu, chỉ ra những giátrị của các tôn giáo còn có ý nghĩa nhất định trong công cuộc đổi mới hiện

nay, khi mà chúng ta cần phải huy động mọi nguồn lực tham gia vào sự

nghiệp xây dựng đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, trong đó có vấn

đề quan trọng là củng cố khối đại đoàn kết dân tộc và kế thừa, phát huy những

"hạt nhân hợp lý”, những giá trị văn hóa, đạo đức trong tôn giáo vào việc xây

dựng nền đạo đức mới, nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.



36

Chương 2

VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO

TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI VIỆT NAM HIỆN NAY

2.1. Quá trình du nhập, phát triển và đặc điểm của Phật giáo ở Việt Nam

2.1.1. Quá trình du nhập, phát triển của Phật giáo ở Việt Nam

Phật giáo là một tôn giáo có nguồn gốc từ Ấn Độ ra đời từ thế k ỷ VI

tr ước công nguyên với nội dung cơ bản là triết lý nhân sinh về nỗi khổ của

con người và cách tu luyện diệt khổ, giải thoát. Cốt lõi của triết lý đó là tứ diệu đế: khổ đế, diệt đế, tập đế và đạo đế. Phật giáo chủ tr ươ ng bình đẳng

giữa các giai tầng xã hội và đề cao lòng từ bi bác ái. Từ r ất sớm, Phật giáo đã

lan toả hoà bình đến các miền đất r ộng lớn, nhất là ở Đông Bắc Á và Đông

Nam Á trong đó có Việt Nam.

Theo Nguyễn Quang Ngọc trong “Tiến trình lịch sử Việt Nam” nhà

nước đầu tiên ở Việt Nam được xác định niên đại từ thế k ỷ VII đến thế k ỷ IItr ước công nguyên với 18 đời vua Hùng. Thế k ỷ II - TCN Thục Phán vị thủ

l ĩnh nước Âu Việt hợp nhất với nước Văn Lang xưng An Dươ ng Vươ ng, đặt

quốc hiệu là nước Âu Lạc, đóng đô ở Cổ Loa. Năm 176 - TCN, nước ta bị

Triệu Đà, nhà Hán xâm lược, mở đầu sự xâm lược và đô hộ của các thế lực

phong kiến phươ ng Bắc, kéo dài cho đến thế k ỷ X với chiến thắng trên sông

Bạch Đằng năm 938. Đây là thời k ỳ nghìn năm Bắc thuộc, gồm nội thuộc các

triều đại phong kiến phươ ng Bắc: Hán, Đông Ngô, Lươ ng, Tuỳ, Nam Hán.

Thời kỳ Bắc thuộc các triều đại phong kiến phương Bắc dùng chính sách cai trị

tàn bạo, nhằm đồng hoá Việt Nam theo văn hoá Phương Bắc. Thời kỳ đó chưa

bao giờ nhân dân ta chịu khuất phục, nhân dân ta không ngừng vùng lên chống

xâm lược nên thời kỳ này còn gọi là thời kỳ chống Bắc thuộc. Theo nhiều công

trình nghiên cứ lịch sử Phật giáo Việt Nam thì chính trong điều kiện đó Phật giáo

du nhập vào nước ta (từ đầu công nguyên). Theo sử Trung Quốc cũng đã nghi



37

nhận rằng vào những năm đầu thế kỷ II, trong khi Thương Ngô vùng Nam Trung

Quốc chưa biết đến Phật giáo thì ở Luy Lâu đã có một trung tâm Phật giáo và Phật

học khá phồn thịnh, tương đương với trung tâm Lạc Dươ ng - Kinh đô của ĐôngHán và Bành Thành của nước Sở [11, tr.123].

Đáng chú ý trong thời kỳ đầu chủ yếu sự truyền bá Phật giáo vào Việt

Nam trực tiếp từ Ấn Độ sang bằng đường biển. Một số tăng sỹ Ấn độ và Trung

Á sang truyền giáo ở Việt Nam như: Marajavaka, K ’sudara đến Việt Nam, sau

đó là Khương Tăng Hội, Lương Cương, tiếp đó Dharmadeva, dưới thời vua

Asoka đã có những tăng đoàn truyền giáo từ Ấn Độ sang Miến Điện, Thái Lan, Việt Nam…Tuy nhiên, đây là vấn đề vẫn còn được tiếp tục nghiên cứu.

Đến thế k ỷ V, tại Việt Nam Phật giáo đã được truyền đến nhiều nơ i. Đã

xuất hiện những nhà sư Việt Nam có danh tiếng như: Huệ Thắng, Đạo Thiền,

Đạo Cao và Pháp Minh.

Trong lịch sử Phật giáo Việt Nam, từ thế k ỷ VI đến đến thế k ỷ X đa số

các công trình vẫn coi là giai đoạn truyền giáo. Tuy nhiên, có thể thấy từ thế

k ỷ VI, ảnh hưởng của các nhà truyền giáo Ấn Độ giảm dần, trong khi đó các

nhà truyền giáo Trung Quốc tăng lên, nhất là một số thiền phái trung Quốc du

nhập ảnh hưởng rõ nét tại Việt Nam như: Thiền phái Tỳ-ni-đa-lưu-chi với 18

đời và 29 vị sư tổ, k ể từ người đầu tiên là Pháp Hiền (626) đến người cuối

cùng là Y Sơ n (1216), Thiền phái Vô Ngôn Thông với 15 đời và 40 vị sư tổ,

k ể từ người đầu tiên là Cảm Thành (860) đến người cuối cùng là Ứng Vươ ng

(1287) [58].

Trong gần mười thế k ỷ đầu truyền bá vào Việt Nam mặc dù trong hoàn

cảnh đất nước bị xâm lược và đô hộ nhưng do điều kiện hiện thực tươ ng hợp,

Phật giáo đã du nhập một cách hoà bình vào xã hội Việt Nam. Bước đầu Phật

giáo đã tạo ảnh hưởng trong nhân dân và có những chuẩn bị cho sự phát triển

mới trong giai đoạn đất nước độc lập tự chủ.



38

Việc nước ta bước vào kỷ nguyên độc lập tự chủ sau một ngàn năm Bắc

thuộc đã tạo điều kiện cho Phật giáo phát triển một bước mới. Từ thế kỷ X Phật

giáo đã trở thành quốc giáo. Tuy vậy nó vẫn mang đậm yếu tố dân gian. Ở kinhđô Hoa Lư chùa chiền xuất hiện nhiều chùa như chùa Bà Ngô, chùa Tháp… và

nhiều cột kinh Phật, hình tượng Phật đã quen thuộc với người Việt Nam.

Từ thế Kỷ X - XIV dưới thời Lý - Trần, Phật giáo phát triển đến mức

cực thịnh, hầu hết các đời vua đều sùng Phật, xây dựng chùa tháp, tô tượng,

đúc chuông, dịch kinh phật. Đông đảo quần chúng nô nức theo Phật giáo, dân

chúng quá nửa là sư. R ất nhiều chùa, tháp có quy mô lớn với kiến trúc độc đáo như chùa Phật Tích, chùa Diên Hựu, chùa Phổ Minh, chùa Quỳnh Lâm…

Giai đoạn này Phật giáo có vai trò r ất lớn đối với văn hoá (như thơ ca, kiến

trúc, điêu khắc), đối với đường lối đối ngoại, đặc biệt Phật giáo có vai trò lớn

đối với những thắng lợi trong các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược

chống Tống thời Lý và ba lần chống quân Nguyên Mông thời Trần .

Sang thế kỷ XV, cùng với sự xác lập của triều đình phong kiến nhà Lê

đã tuyên bố lấy Nho giáo làm quốc giáo. Mất vị trí quốc giáo nhưng Phật giáo

vẫn lan toả trong tầng lớp bình dân và những làng quê.

Thời k ỳ biến động thế k ỷ XVI đến thế kỷ XVIII cũng là thời k ỳ hậu

Nho, Phật giáo lại được sùng mộ. Thế k ỷ XVII, vua Quang Trung có quan

tâm chấn hưng Phật giáo, đã xuống chiếu xây cất chỉnh đốn các chùa lớn như

chùa Bút Tháp, Tây Phươ ng, Kim Liên, Keo, Hươ ng Tích, Tr ấn Quốc…

Sang thế k ỷ XIX, thời Nguyễn Phật giáo vẫn được phát triển nhưng

dưới sự kiểm soát của nhà nước. Đầu thế kỷ XX, đất nước r ơ i vào tay thực

dân Pháp. Tr ước trào lưu ảnh hưởng phươ ng Tây đến cả phươ ng Đông trong

đó có Việt Nam. Đã dẫn đến phong trào chấn hưng Phật giáo, Phật giáo từ đó

mới bắt đầu khởi sắc. Cũng từ đây Phật giáo đi vào hoạt động có tổ chức khác

với sự rời rạc, lỏng lẻo trước đó. Một loạt tổ chức Phật giáo ra đời trong thời



39

kỳ này ở ba miền, nhưng trong đó có 6 tổ chức quan trọng của tăng ni và cư

sỹ, đó là:

Ở Miền Nam có hai tổ chức: Hội Nam Kỳ nghiên cứu Phật học do nhà sưKhánh Hòa lập năm 1930 và Hội Tăng già Nam Việt lập tháng 6 năm 1951 .

Ở Miền Trung có hai tổ chức: An Nam Phật Học Hội do ông Lê Đình

Thám lập năm 1932 và Hội Tăng già Trung Việt thành lập năm 1949.

Ở Miền Bắc có hai tổ chức: Hội phật giáo bắc kỳ do ông Nguyễn Năng

Quốc lập năm 1934 và Hội chỉnh lý Tăng ni Bắc Việt do nhà sư Tố Liên lập

năm 1949, sau nay năm 1950 đổi thành hội Tăng già Bắc Việt Một sự kiện quan trọng trong lịch sử Phật giáo Việt Nam và là kết quả

của phong trào chấn hưng Phật giáo năm 1951 tại Huế các tổ chức Phật giáo

nói trên đã họp lại để lập ra Tổng hội Phật giáo Việt Nam. Đây được coi là

cuộc vận động thống nhất đầu tiên của Phật giáo ở Việt Nam về mặt tổ chức.

Đặc biệt ở Nam Bộ tổ chức Phật giáo cứu quốc thu hút nhiều Phật tử tham gia

hoạt động yêu nướ c.

Phong trào chấn hưng Phật giáo đã xây dựng được một số cơ sở đào tạo

tăng ni có quy củ. Đặc biệt sau khi các tổ chức Phật giáo ra đời, các kinh sách

được sưu tầm, biên dịch, ấn tống rộng rãi; các tạp chí Phật học ra đời làm

phương tiện chấn chỉnh về phương diện giáo lý, giáo luật,... Năm 1931, Hội

Nam kỳ nghiên cứu Phật học xuất bản tờ Từ Bi Âm; Năm 1932, An Nam Phật

Học Hội xuất bản tờ Viên Âm; Năm 1934, Hội Phật học Bắc kỳ xuất bản tờ

Đuốc Tuệ; Năm 1931, Hội Thiền Giáo Tông xuất bản tờ Bát Nhã Âm; Lương

Xuyên Phật học xuất bản tờ Duy Tâm Phật Học.

Sau 1954, đất nước bị chia cắt, tình hình Phật giáo ở hai miền có sự khác nhau.

Ở miền Bắc, tháng 3 năm 1958, “Hội Phật giáo Thống nhất Việt Nam”

ra đời đã quy tụ giới Phật giáo miền Bắc trong một tổ chức duy nhất, vừa hoạt

động tôn giáo, vừa hoạt động yêu nước. Có thể nói đây là bước chuyển quan



40

tr ọng trong tiến trình gắn bó với dân tộc của giới phật tử miền Bắc, Phật giáo

có điều kiện chuyển mình.

Sau đại thắng mùa Xuân năm 1975, đất nước hòa bình độc lập thốngnhất đã tạo cơ duyên rất thuận lợi cho giới Phật giáo thực hiện một Phật sự

lớn đã đặt ra từ lâu. Sau hai năm chuẩn bị, tháng 11 năm 1981, Đại hội đại

biểu thống nhất Phật giáo đã tổ chức tại thủ đô Hà Nội với 165 đại biểu tăng

ni, cư sỹ trong cả nước đã về dự. Đại hội đã tổ chức ra Giáo hội Phật giáo

Việt Nam, thông qua Hiến chương và chương trình hoạt động của giáo hội với

đường lối "Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã hội" và bầu ra Hội đồng Chứngminh gồm 50 vị hòa thượng; Hội đồng Trị sự gồm 50 vị tăng ni và cư sỹ tiêu

biểu là cơ quan lãnh đạo của Giáo hội. Sự kiện này cực kỳ trọng đại trong lịch

sử Phật giáo Việt Nam.

Thống nhất Phật giáo và việc ra đời Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã

đáp ứng tình cảm, nguyện vọng của tuyệt đại đa số tăng ni, phật tử, lại được

đảm bảo bằng chính sách tôn trọng tự do tin ngưỡng, tôn giáo của Đảng và

Nhà nước ta, nên Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã không ngừng trưởng thành

ngày càng khẳng định vị trí của mình trong lòng dân tộc. Đến nay, Giáo hội

Phật giáo Việt Nam đã trải qua 6 kỳ đại hội. Đại hội lần thứ nhất năm 1981,

Đại hội lần thứ hai năm 1987; Đại hội lần thứ ba năm 1992; Đại hội lần thứ tư

năm 1997; Đại hội lần thứ năm năm 2002; Đại hội lần thứ sáu năm 2007 [34].

Hiện nay tổ chức Giáo hội của Giáo hội Phật giáo Việt Nam được xây

dựng theo cơ cấu gồm cấp trung ương, cấp tỉnh, huyện và cơ sở, trong đó cấptrung ương và cấp tỉnh giữ vài trò chủ chốt, ở cấp trung ương có Hội đồng

Chứng minh và Hội đồng Trị sự.

2.1.2. Đặc điểm của Phật giáo ở Việt Nam

Trên bước đường truyền bá và hội nhập, Phật giáo tr ải qua nhiều biến

động, lúc thịnh, lúc suy, nhưng đã tự khẳng định như một thành tố không thể

tách r ời của văn hoá dân tộc. Phật giáo Việt Nam đã xây dựng cho mình



41

truyền thống yêu nước, gắn bó dân tộc trong tư tưởng đạo đức, tâm hồn, lối

sống của nhân dân. Chính vì vậy, khi vào nước ta Phật giáo đã dược nhân dân

ta tiếp nhận và phát triển tươ ng đối r ộng rãi, từ cái ngoại lai thành cái bản địa,từ cái xa lạ thành cái thân thuộc với mọi người. Đặc biệt, mặc dù Phật giáo

được tiếp nhận hoà vào đời sống tinh thần và tâm linh của người Việt Nam

nhưng Phật giáo lại tạo ra một nét thuần phong có những nét khác với tinh

thần Phật giáo ở các nước Đông Á. Đặc điểm nổi bật của Phật giáo Việt Nam

mang đậm sắc thái dân tộc dung nạp các tín ngưỡng dân gian, gắn bó với con

người một nắng hai sươ ng tạo ra những yếu tố tích cực trong phong cách của

nền văn minh lúa nước.

Một ví dụ điển hình cho sự k ết hợp này là truyền thuyết Tứ Pháp xuất

hiện từ đầu công nguyên, ngay khi có sự du nhập Phật giáo, được nuôi dưỡng

suốt thời Bắc thuộc, đến k ỷ nguyên độc lập. “Truyền thuyết kể rằng Phật Mẫu

Man Nương là người con gái rất sùng đạo, năm 12 tuổi đến theo học đạo ở

chùa Linh Quang, Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Tại chùa có thiền sư Khâu Đà La

là một vị cao tăng đầu tiên sang Việt Nam truyền đạo tại đây. Một hôm Man

Nương ngủ ở thềm, Khâu - Đà - La bước qua người, sau đó bà thụ thai. Cha

mẹ Man Nương trách cứ thì Khâu - Đà - La dặn rằng đó là con Phật, không

phải lo phiền. Mười bốn tháng sau, Man Nương sinh hạ một người con vào

ngày 8 tháng 4, đem đến chùa trả lại Thiền sư, ông gõ gậy tích trượng vào cây

dung thụ (cây đa) ở cạnh chùa, cây đa tách ra, thiền sư để đứa trẻ vào trong,

cây lại khép lại. Khâu - Đà - La trao cho Man Nương cây gậy và dặn khi nàohạn hán thì đem gậy cắm xuống đất để cứu nhân dân. Khi vùng Dâu bị hạn

hán ba năm liền, nhớ đến lời dặn của ông, Man Nương đã đem cây gậy thần

cắm xuống đất. Ngay lập tức nước phun lên, cây cối, ruộng đồng lại tươi tốt

và chúng sinh thoát nạn hạn hán. Tiếp đó có trận mưa to, cây dung thụ bị gió

bão quật đổ xuống sông Thiên Đức - sông Dâu rồi trôi về Luy Lâu. Khi đó,

Thái thú Sĩ Nhiếp cho quân lính vớt lên đã để làm nóc điện Kính Thiên,

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%B9a_Linh_Quang

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ti%C3%AAn_Du


http://vi.wikipedia.org/wiki/B%E1%BA%AFc_Ninh

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thi%E1%BB%81n_s%C6%B0&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Kh%C3%A2u_%C4%90%C3%A0_La&action=edit&redlink=1



http://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam



http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%ADt


http://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C3%A0y_8_th%C3%A1ng_4


http://vi.wikipedia.org/wiki/Luy_L%C3%A2u


http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Th%C3%A1i_th%C3%BA&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/wiki/S%C4%A9_Nhi%E1%BA%BFp



http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Th%C3%A1i_th%C3%BA&action=edit&redlink=1






http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thi%E1%BB%81n_s%C6%B0&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/wiki/B%E1%BA%AFc_Ninh


http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%B9a_Linh_Quang



42

nhưng không ai lay chuyển nổi. Man Nương đi qua liền xuống sông, buộc dải

yếm vào thì kéo cây lên dễ dàng. Sĩ Nhiếp thấy thế kính sợ, tuyển mười người

họ Đào tạc tượng Tứ pháp là Pháp Vân - Pháp Vũ - Pháp Lôi - Pháp Điệntượng trưng cho Mây, Mưa, Sấm, Chớp để thờ. Khi thợ tạc tượng gặp trong

thân cây một khối đá bèn vứt xuống sông. Đến đêm thấy lòng sông rực sáng,

Sĩ Nhiếp cho người vớt nhưng không tài nào vớt được. Man Nương liền đi

thuyền ra giữa sông thì khì khối đá tự nhiên nhảy vào lòng. Khối đá ấy được

gọi là Thạch Quang Phật (Phật đá tỏa sáng). Bốn pho tượng Tứ Pháp được thờ

ở bốn chùa Dâu, Đậu, Tướng, Dàn ở Thuận Thành, Bắc Ninh. Làng Mãn Xá

lập chùa Phúc Nghiêm thờ Man Nương, gọi là Phật Mẫu, nên gọi chùa này là

chùa Tổ. Hàng năm vào ngày hội chùa Dâu, thì ba làng Đậu, Tướng, Dàn

rước tượng Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện về chùa Dâu gặp Pháp Vân rồi bốn

chị em về chùa Tổ thăm Mẹ. Thời Pháp, chùa Đậu bị phá nên tượng Pháp Vũ

để ở chùa Dâu. Thạch Quang Phật cũng được thờ ở đây” [21, tr.278].

Tóm lại, Phật giáo khi du nhập vào Việt Nam, Phật giáo đã tiếp xúc

ngay với các tín ngưỡng truyền thống của dân tộc, và do vậy đã được tổng

hợp chặt chẽ ngay với chúng. Hệ thống chùa “Tứ pháp” thực ra vẫn chỉ là những

đền miếu dân gian thờ các vị thần tự nhiên Mây - Mưa - Sấm - Chớp và thờ đá.

Lối kiến trúc phổ biến của chùa Việt Nam là “tiền Phật, hậu Thần” với việc đưa

các thần, thánh, các thành hoàng, thổ địa, các anh hùng dân tộc vào thờ trong

chùa. Có những chùa còn có cả bàn thờ cụ Hồ Chí Minh ở Hậu đường. Hầu như

không chùa nào là không để bia hậu, bát nhang cho các vong linh hồn. Phật giáo Việt Nam có khuynh hướng dung nạp cổ tích, thần thoại dân

gian và “dân tộc hoá” nghi lễ tập tục Phật giáo, có nghĩa là hoà quyện hình

thức nghi lễ giữa đạo và đời, điển hình như một lễ trai đàn, lúc nào cũng theo

nguyên tắc “trong chay, ngoài hội”, tức bên trong lễ thì tụng kinh cầu quốc

thái dân an và siêu độ cô hồn tử sĩ, bên ngoài hội thì có sân khấu hát tuồng về

tích Phật (thay cho trước đó là hát bội tuồng Tàu- theo lệ của triều đình phong

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BB%A9_ph%C3%A1p


http://vi.wikipedia.org/wiki/M%C3%A2y

http://vi.wikipedia.org/wiki/M%C6%B0a



http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=S%E1%BA%A5m&action=edit&redlink=1


http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ch%E1%BB%9Bp&action=edit&redlink=1


http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=M%C3%A3n_X%C3%A1&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ch%C3%B9a_Ph%C3%BAc_Nghi%C3%AAm&action=edit&redlink=1


http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ch%C3%B9a_T%E1%BB%95&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Ch%C3%B9a_T%E1%BB%95&action=edit&redlink=1


http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=M%C3%A3n_X%C3%A1&action=edit&redlink=1




http://vi.wikipedia.org/wiki/M%C3%A2y




43

kiến). Chính khuynh hướng “dân tộc hoá” này đã làm nhân dân thích thú vì

họ không có bóng dáng chế độ phong kiến trong các mặt đời sống tinh thần ở

vùng đất mới này. Một đặc điểm nổi bật khác của Phật giáo Việt Nam là sự phối hợp và

kết tinh của Phật giáo với Nho giáo và Đạo giáo, được các vua thời Lý công

khai hoá và hợp pháp hoá. Chính vì đặc tính dung hoà giữa Nho - Phật - Đạo

nên Phật giáo việt Nam đã trở thành một tôn giáo truyền thống của dân tộc

Việt. Phật giáo Việt Nam không phải Phật giáo Trung Hoa hay Phật giáo Ấn

Độ, mà nó là tất cả những khuynh hướng tâm linh của người dân Việt. Chínhtinh thần khai phóng của Phật giáo Việt Nam đã kết tinh lấy Chân, Thiện, Mỹ

làm cứu cánh để thực hiện. Trong nhiều thế kỷ hình ảnh tam giáo tổ sư với

Phật Thích Ca ở giữa, Lão Tử bên trái, Khổng Tử bên phải đã in sâu vào

trong tâm thức của người dân Việt Nam như: chùa Châu Đài (Hà Nội) chùa

Nam Nhã (Cần Thơ) chùa Đất Sét (Sóc Trăng)...

Một nét đặc trưng rất riêng của Phật giáo Việt Nam so với các quốc gia

Phật Giáo láng giềng là sự dung hoà giữa các tông phái Phật giáo. Nếu như ở

Thái Lan, Lào, Campuchia chỉ có Phật giáo Nam Tông còn ở Tây Tạng, Nhật

Bản thuần tuý chỉ có Bắc Tông. Còn ở Việt Nam lại dung hoà và điều hợp cả

Bắc Tông và Nam Tông. Chính vì tinh thần khế lý, khế cơ của Phật giáo cộng

với tinh thần khai phóng của Phật giáo Việt Nam mới có kết quả như vậy .

Trong khi khai triển Phật giáo Việt Nam, các thiền sư đã không theo

thiền kiểu mẫu của các thiền sư mà mở lấy con đường riêng, phù hợp với dântộc. Khi tiếp nhận với hai luồng ảnh hưởng ấy, các thiền sư Việt Nam đã khéo

léo kết hợp, điều chỉnh tính hai cực Ấn Độ - Trung Hoa, một bên thì quá ham

chuộng sự bay bổng, thần bí còn một bên quá thực tiễn duy lý. Điều này được

thể hiện trên pháp đàn tư tưởng thời Lý cũng như thời Trần, thời kỳ vàng son

của Phật giáo Việt Nam và các thời kỳ sau này không có những mâu thuẫn

đối lập mà tất cả đều quy về một mục đích chính là tu hành giải thoát.



44

Bên cạnh đó, Phật giáo Việt Nam luôn có sự dung hoà với các thế hệ

chính trị xã hội. Phật giáo tuy là một tôn giáo xuất thế, nhưng Phật giáo Việt

Nam có chủ trương nhập thế, tinh thần nhập thế sinh động nàu nổi bật nhất làthời Đinh, Lý, Trần. Trong các thời kỳ này các vị cao tăng có học thức, có

giới hạnh đều được mời tham gia vào việc triều chính hoặc làm cố vấn trong

những việc trọng đại của quốc gia như: Thiền sư Ngô Chân Lưu thời vua

Đinh Tiên Hoàng, Tiền Lê có ngài Vạn Hạnh, thời Trần có các Thiền sư Đa

Bảo, Viên Thông… đều được các vua tin dùng trong bàn bạc quốc sự và cố

vấn triều đình. Đến thế kỷ XX trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp

và đế quốc Mỹ, Phật tử Việt Nam rất hăng hái tham gia các hoạt động đấu

tranh đòi hoà bình và độc lập dân tộc.

Tóm lại, Phật giáo có mặt ở Việt Nam từ rất sớm, trên cơ sở tiếp thu

ảnh hưởng từ cả hai phía Ấn Độ và Trung Hoa, hoặc là trực tiếp hoặc là gián

tiếp Phật giáo Việt Nam hội tụ cả hai dòng Phật giáo Bắc và Nam tông chính

là Đại thừa và Tiểu thừa và chịu ảnh hưởng của ba tông phái lớn: Thiền tông,

Tịnh độ tông và Mật tông. Trong đó Thiền tông là sâu sắc hơn cả, đồng thời

Phật giáo Việt Nam còn chịu ảnh hưởng của Nho giáo, Đạo giáo, những

phong tục tập quán và những tín ngưỡng dân gian, tạo ra những nét riêng biệ t.

2.2. Thực trạng phát triển của Phật giáo hiện nay ở Việt Nam và

những vấn đề đặt ra

2.2.1. Thực trạng phát triển của Phật giáo ở Việt Nam hiện nay

Đại hội VI của Đảng diễn ra vào tháng 12-1986 trong điều kiện đất

nước đầy khó khăn. Mục tiêu ổn định kinh tế xã hội không đạt được. Số người

bị thiếu đói tăng, bội chi lớn. Nền kinh tế rơi vào khủng hoảng trầm trọng.

Tình hình thực tế trên đặt ra 3 vấn đề lớn: Cơ cấu sản xuất; cải tạo xã hội; cơ

chế quản lý kinh tế. Đây là yếu tố khách quan đòi hỏi có sự đổi mới tư duy.

Đại hội VI của Đảng có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh

tế Việt Nam. Đại hội đã nêu ra năm phương hướng cơ bản của chính sách



45

kinh tế - xã hội và đề ra hệ thống các giải pháp để thực hiện mục tiêu: Bố trí

lại cơ cấu sản xuất, điều chỉnh lớn cơ cấu đầu tư; xây dựng và củng cố quan

hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, sử dụng và cải tạo đúng đắn các thành phần kinhtế. Coi nền kinh tế có nhiều thành phần là một đặc trưng của thời kỳ quá độ;

đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, dứt khoát xóa bỏ cơ chế quản lý tập trung

quan liêu, bao cấp, chuyển sang cơ chế kế hoạch hóa theo phương thức hạch

toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa; phát huy động lực của khoa học - kỹ thuật;

mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại.

Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam VI là bước đột phá đầu tiên về đổimới tư duy của Đảng. Những chính sách này đã đưa ra lối thoát cho cuộc

khủng hoảng kinh tế xã hội, thể hiện quan điểm đổi mới toàn diện đất nước,

đặt nền tảng cho việc tìm ra con đường thích hợp đi lên chủ nghĩa xã hội ở

Việt Nam. Những chính sách này được Đảng ta tiếp tục khẳng định, bổ sung

và phát triển trong Đại hội VII, VIII, IX, X. Với những đường lối chủ trương

đúng đắn, phù hợp với thực tiễn đất nước qua hơn hai mươi năm đổi mới, đất

nước ta đã có sự chuyển dịch mạnh mẽ cơ cấu kinh tế theo hướng công

nghiệp hoá, hiện đại hoá. Kết quả là sự nâng cao rõ rệt hiệu quả và sức mạnh

cạnh tranh của nền kinh tế. Chủ trương mở rộng kinh tế đối ngoại đã được

thực thi. Bên cạnh đó là những chuyển biến mạnh về giáo dục và đào tạo,

khoa học và công nghệ, phát huy nhân tố con người. Kinh tế phát triển tạo

được nhiều công ăn việc làm cho người lao động. Về cơ bản xoá đói, giảm hộ

nghèo, đẩy lùi các tệ nạn xã hội tiếp tục tăng cường kết cấu hạ tầng kinh tế -xã hội; hình thành một bước quan trọng thể chế kinh tế thị trường định hướng

xã hội chủ nghĩa. Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hàng năm trong 5 năm

từ 2001 đến 2005 là 7,5% năm. Năm 2006, tổng sản phẩm trong nước (GDP),

theo giá so sánh ước tính tăng 8,17% so với cùng kỳ năm trước [95].

Bước vào năm 2007, thế và lực của nền kinh tế nước ta cũng như những kinh

nghiệm tổ chức, quản lý và điều hành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Cu%E1%BB%99c_kh%E1%BB%A7ng_ho%E1%BA%A3ng_kinh_t%E1%BA%BF_x%C3%A3_h%E1%BB%99i&action=edit&redlink=1


http://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a_x%C3%A3_h%E1%BB%99i








46

chủ nghĩa đều đã được tăng lên đáng kể. Việc nước ta trở thành thành viên của

Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã tạo thêm cơ hội để nền kinh tế nước ta

hội nhập sâu hơn và rộng hơn vào kinh tế thế giới. Tuy nhiên, chúng ta cũng gặpnhiều khó khăn, thách thức: trong khi nền kinh tế còn nhiều mặt yếu kém, chất

lượng tăng trưởng, hiệu quả sản xuất kinh doanh và sức cạnh tranh thấp thì giá

của nhiều loại vật tư nguyên liệu đầu vào quan trọng phải nhập khẩu tăng cao.

Những tháng cuối năm lại xuất hiện một số khó khăn không lường trước được

như thiên tai, dịch bệnh. Tuy nhiên, với sự quan tâm lãnh đạo của Đảng và Nhà

nước, sự điều hành quyết liệt khẩn trương có hiệu quả của Chính phủ, hầu hết

các chỉ tiêu kinh tế xã hội đều đạt và vượt mức Quốc hội đề ra, nền kinh tế tiếp

tục phát triển, chính trị xã hội ổn định.

Tổng sản phẩm trong nước (GDP) năm 2007 theo giá so sánh 1994 ước

tính tăng 8,48%. Năm 2007 của nước ta đứng vào hàng các quốc gia có tốc độ

tăng trưởng kinh tế cao trong khu vực. Kinh tế - xã hội nước ta năm 2008 diễn

r a trong bối cảnh tình hình thế giới có nhiều biến động phức tạp, khó lường:

giá dầu thô và giá nhiều loại nguyên liệu, hàng hoá khác trên thị trường thế

giới tăng mạnh trong những tháng giữa năm kéo theo sự tăng giá ở mức cao

của hầu hết các mặt hàng trong nước; lạm phát xảy ra tại nhiều nước trên thế

giới; khủng hoảng tài chính toàn cầu dẫn đến một số nền kinh tế lớn suy thoái,

kinh tế thế giới suy giảm; ở trong nước thiên tai, dịch bệnh xảy ra liên tiếp

ảnh hưởng xấu đến sản xuất và đời sống dân cư. Năm 2008, GDP theo giá so

sánh 1994 ước tính tăng 6,23% so với năm 2007, trong đó nông nghiệp đónggóp 0,68 điểm phần trăm; công nghiệp, xây dựng đóng góp 2,65 điểm phần

trăm và dịch vụ đóng góp 2,9 điểm phần trăm. Trong bối cảnh khó khăn gay

gắt thì đây là một cố gắng rất lớn. Theo báo cáo công bố tình hình kinh tế xã

hội tháng 3 và quý I năm 2010 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư tại cuộc họp báo

Chính phủ ngày 1/4/2010, mặc dù đứng trước nhiều khó khăn, thách thức,

nhưng trong quý I/2010 nền kinh tế nước ta vẫn tiếp tục đà phục hồi của



47

những quý cuối năm 2009 với tốc độ tăng tổng sản phẩm trong nước đạt

5,83%, gấp gần 1,9 lần tốc độ tăng trong quý I/2009. Đáng chú ý là sự phục

hồi diễn ra ở hầu hết các ngành, các lĩnh vực kinh tế then chốt: Giá trị sảnxuất nông, lâm nghiệp và thủy sản tăng 5,8%; giá trị sản xuất công nghiệp

tăng 13,6%; thị trường trong nước tiếp tục phát triển ổn định với tốc độ tăng

trưởng cao, trong đó, tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng theo giá

thực tế tăng 24,1%, hoạt động du lịch sôi nổi, lượng khách quốc tế đến Việt

Nam tăng 36,2% so với cùng kỳ năm trước; thực hiện vốn đầu tư toàn xã hội

ước tính tăng 26,23% so với cùng kì năm trước đặc biệt là khu vực ngoài nhà

nước tăng tới 46,38%;... [95].

Đảng và Nhà nước có những chủ trương cụ thể định hướng sự phát

triển của đất nước:

- Phát triển kinh tế, công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là nhiệm vụ trung tâm;

- Phát triển kinh tế nhiều thành phần;

- Tiếp tục tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường; đổi mới và nâng cao

hiệu lực quản lý kinh tế của Nhà nước;

- Giải quyết tốt các vấn đề xã hội.

Mô hình kinh tế tổng quát được đề ra là mô hình kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa. Các thành phần kinh tế gồm 5 thành phần (bao gồm

cả thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài).

Đến giai đoạn này, nền kinh tế Việt Nam đã vượt qua được giai đoạn

suy giảm tốc độ tăng trưởng, đạt mức tăng trưởng khá cao; chất lượng hiệu

quả, sức cạnh tranh của một số lĩnh vực và sản phẩm có chuyển biến. Bình

quân tốc độ tăng trưởng trong ba năm liền là 7,1% [95].

Cơ cấu nền kinh tế tiếp tục có bước chuyển dịch theo hướng công

nghiệp hóa, và từng bước hiện đại hóa. Thể chế kinh tế tiếp tục được đổi mới,

đang tiếp tục hình thành và phát triển các loại thị trường.



48

Các lĩnh vực xã hội như giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập và đời sống

của đông đảo nhân dân, xóa đói giảm nghèo, phát triển sự nghiệp văn hóa, giáo dục

đã được quan tâm phát triển từng bước đồng bộ với phát triển kinh tế. Trong giai đoạn hiện nay tình hình kinh tế - xã hội có nhiều thay đổi đã

tác động đến đời sống tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng. Trong điều

kiện đó Phật giáo cũng có những thích ứng, biến chuyển cho phù hợp với thực

tiễn xã hội.

Kế thừa truyền thống và thích ứng với sự chuyển biến của thời đại, để

thực hiện nguyện vọng thống nhất Phật giáo của toàn thể tăng ni, phật tửtrong cả nước được sự giúp đỡ của Đảng và Nhà nước và Chính phủ, Giáo hội

Phật giáo Việt Nam ra đời vào tháng 11 năm 1981. Giáo hội Phật giáo Việt

Nam đã quy tụ chín tổ chức Giáo hội, hệ phái Phật giáo trong cả nước, tiêu

biểu cho nguyện vọng đoàn kết thống nhất Phật giáo Việt Nam. Quy tụ hầu

hết các hệ phái Phật giáo lớn qua 20 năm hoạt động Giáo hội Phật giáo Việt

Nam ngày càng được củng cố và hoàn thiện góp phần đáng kể làm nên sụ

phục hồi và phát triển của Phật giáo hiện nay về mọi mặt so với trước đây.

Theo thống kê của trung ương Giáo hội, tính đến cuối năm 1997, Giáo

hội Phật giáo Việt Nam trong cả nước có 28.787 tăng ni. Trong đó Đại thừa

có 19.221; Tiểu thừa có 7.687; Khất sĩ có 1.879, chưa kể số lượng khá lớ n là

trí thức Phật giáo (cư sĩ) [32, tr.6].

Có thể thấy số lượng gia tăng của tăng ni là rất nhanh "Trong nhiệm kỳ

III đến nay đã có 49 đại giới đàn được tổ chức trong cả nước, có 10.589 tăng

ni được thọ giới tu học và hành đạo, so với nhiệm kỳ II chỉ có 38 giới đoàn,

với 3.192 Giới tử [33, tr.38].

Theo báo cáo của Ban Tôn giáo Chính phủ năm 2005, cả nước có

khoảng 10.000.000 tín đồ Phật giáo; 37.775 chức sắc; 16.972 cơ sở thờ tự, 3

học viên Phật giáo, 1 viện nghiên cứu Phật học, 6 lớp cao đẳng và 31 trung

cấp Phật học [32, tr.80-81].



49

Năm 2007, cả nước có 24.000 cơ sở thờ tự trong đó Phật giáo có

14.321 ngôi chùa, tịnh xá, tịnh thất, niệm Phật đường [62, tr.105].

Theo Giáo sư Đặng Nghiêm Vạn, đạo Phật là tôn giáo có quy định tiêuchuẩn tín đồ vừa tự giác, vừa mềm dẻo nên số lượng tín độ Phật giáo khó

đoán định một cách chính xác. Nếu dựa vào người lên chùa, có niềm tin, thậm

chí thờ Phật trong nhà thì con số trên chưa đủ.

Viện nghiên cứu tôn giáo khảo sát cho thấy kết quả 70,8% người dân

được hỏi trả lời là theo Kitô hoặc theo đạo Phật, 60,1% có thờ Phật, 71,2 tin ở

Phật có khả năng giúp đỡ và 78,8% đi lễ chùa [91, tr.322].Phật giáo trước năm 1975 chỉ có một trường Đại học thì nay số trường,

lớp tăng dần hàng năm. Chẳng hạn năm 1993 có 22 trường thì đến 2001 có 34

trường. Giáo hội phật Việt Nam có bốn học viện Phật giáo trên 1000 tăng ni

sinh 35 lớp cao đẳng và trung cấp phật học trên 5000 tăng ni sinh; 1,076 cơ sở

từ thiện và nhân đạo, trong đó có 950 lớp học sinh tình thương. Phật giáo

Nam tông Khơ me có 2.500 các vị sư theo các lớp cao cấp và trung cấp Phật

học Pali, đào tạo, bồi dưỡng, chức sắc, nhà tu hành trong tôn giáo đang mở

rộng theo hướng rút ngắn thời gian chiêu sinh, tăng số lượng, mở rộng loại

hình đào tạo. Học viện Phật giáo thành phố Hồ Chí Minh và Học viện Phật

giáo Nam tông Khơme tại Cần Thơ sau khi được cấp đất xây dựng mới đang

tiếp tục hoàn tất thủ tục để triển khai xây dựng [62, tr.105].

Cũng trong tời gian qua, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã cử nhiều tăng

ni đi du học Ấn Độ, Nhật Bản, Srilanka.

Tính đến nay theo Ban tôn giáo Chính phủ Phật giáo Việt Nam có

khoảng trên 10 tr iệu tín đồ khắp 3 miền, có 44.498 vị chức sắc và 16.984 cơ

sở thờ tự [62, tr.110].

Giáo hội Phật giáo Việt Nam luôn quan tâm hoạt động văn hóa, thúc đẩy

mạnh mẽ việc nghiên cứu, tuyên truyền giáo lí đạo Phật. Một loạt các bộ kinh điển

quan trọng đã được dịch ra tiếng Việt và phát hành rộng rãi. Năm 2008 Phật giáo



50

in 40 ấn phật để phục vụ cho đại Lễ Phật đản Liên Hợp quốc. Ngoài ra có các tạp

chí nghiên cứu như Phật giáo tập văn của ban văn hóa Trung ương giáo hội, Báo

Giác ngộ của Thành hội Phật giáo Hồ Chí Minh, Tạp chí nghiên cứu Phật học,Tạp chí nghiên cứu tôn giáo. Mặt khác, giới Phật học Việt Nam thời gian qua

cũng đã tổ chức được nhiều cuộc hội thảo khoa học ở quốc tế và trong nước. Nội

dung các cuộc hội thảo được gắn liền Phật giáo với những vấn đề cấp thiết của xã

hội Việt Nam hiện nay như Phật giáo với văn hóa dân tộc, giáo dục Phật giáo,

Phật giáo trong giai đoạn hiện nay.

Nhìn chung trong thời gian gần đây việc tu hành nhộn nhịp trở lại mà taghi nhận được hiện thời không hề báo hiệu sự "quay trở lại đằng sau". Tình

cảm tôn giáo phát triển thích nghi trở lại theo xu hướng của một sự trừu tượng

hóa lớn hơn, đi vào đáp ứng nhu cầu nhiều mặt của phật tử. Nó xuất hiện dưới

nhiều hình thức một cách hài hòa với thế giới quan, vũ trụ quan, nhân sinh

quan. Trong điều kiện hiện nay để thích ứng Phật giáo phải hấp thụ xã hội

nhiều tư tưởng, nhiều quy phạm đạo đức để hoàn thiện quy phạm và giới luật

của mình chứ không gò bó, khô cứng như Phật giáo nguyên thủy xuất hiện.

Phật giáo chú trọng đến đời sống xã hội hiện thực và đời sống kiếp này nhiều

hơn. Phật giáo ngày càng nhấn mạnh giáo lí xây dựng một cuộc sống công

bằng, bình đẳng và tốt đẹp trên trần thế, gắn kết chặt chẽ các tín ngưỡng với

cải thiện tình trạng xã hội hiện thực, góp phần cải thiện đời sống tinh thần của

một bộ phận quần chúng mà không bỏ rơi tinh thần Phật giáo.

Chú trọng đời sống hiện thực, chủ trương "Phật giáo trần gian" nhưngPhật giáo Việt Nam không hề xa rời ý tưởng "Phật pháp là đời sống, đời sống

là Phật pháp". Các nhà tu hành có thể có cuộc sống được cải thiện nhiều với

cũng đầy đủ tiện nghi như nhà trên gác dưới, đèn điện, điện thoại thảm trải ti

vi, xe máy, ô tô... nhưng không vì thế mà họ buông thả đời sống nội tâm, tính

chất tôn giáo, tâm linh của họ giảm đi sự sâu lắng.



51

Chú trọng đến đời sống hiện thực, Phật giáo cũng chủ trương mở rộng

của chùa để làm chỗ dựa tinh thần cho những người gặp bao bất trắc của cuộc

đời, hiện nay Trong tinh thần hòa bình và hữu nghị, đoàn kết với các nước, với Phật

giáo trên thế giới được sự tạo điều kiện và giúp đỡ của Nhà nước, Giáo hội

Phật giáo Việt Nam với tư cách là thành viên của Tổ chức Phật giáo Châu Á

vì hòa bình (CABCP) đã có mối quan hệ hữu nghị, rộng rãi với nhiều quốc

gia như: Phật giáo Lào, Campuchia, Thái Lan, Trung Quốc, Myanma, Mông

Cổ, Nhật Bản, Triều Tiên, Hàn Quốc... Đồng thời Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã đón tiếp và làm việc với rất nhiều phái đoàn Phật giáo các nước đến

tham quan và trao đổi Phật giáo như đoàn thiền sư Thích Nhất Hạnh và tăng

thân Làng Mai (Pháp), Cục tôn giáo Trung Quốc, rồi các cuộc tiếp xúc với đại

sứ quán các nước như Mỹ, Lào, Campuchia để trao đổi và cung cấp những

thông tin chính xác, khách quan về tình Phật giáo hiện nay. Và nhiều đoàn

của Phật giáo Việt Nam tham gia đi nghiên cứu và tìm hiểu tình hình tôn giáo

ở các nước khác như Thái Lan, Hàn Quốc, Ấn Độ, dự Hội nghị thượng đỉnh

Phật giáo thế giới lần thứ V tại Nhật Bản.

Trong năm 2008 Giáo hội Phật giáo Việt Nam cùng phối hợp đăng cai

tổ chức, đại lễ phật đản thành công với sự tham dự của 4000 đại biểu, khách

quốc tế khoảng 2000 đến từ 74 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Đây là

một hoạt động văn hóa tôn giáo lớn nhất được tổ chức tại Việt Nam từ trước

đến nay, được các tổ chức cá nhân và khách quốc tế đánh giá cao, rồi đại lễtưởng niệm và hội thảo khoa học nhân kỉ niệm 700 năm ngày mất đức vua

Phật hoàng Trần Nhân Tông.

Đoàn đại diện Chính phủ Việt Nam và Giáo hội Phật giáo Việt Nam dự

Hội nghị thượng đỉnh Phật giáo lần thứ V tại Nhật Bản và nhận chuyển giao

quyền đăng cai tổ chức Hội nghị thượng đỉnh Phật giáo , tôn giáo lần thứ VI trong

năm 2010, Hội nghị chuyên đề về công tác đổi Phật giáo Nam tông Khơme.



52

Như vậy, Phật giáo ở nước ta hiện nay hội được nhiều nhân duyên tốt

đẹp và đang có xu hướng phát triển và tiếp tục phát triển hơn nữa. Điều đó

chứng tỏ Phật giáo còn là nhu cầu hiện thực của một bộ phận không nhỏ quầnchúng nhân dân như Đảng ta đã nhận định. Bằng sự phát triển này, với tư

cách là một thành tố văn hóa - Phật giáo xuống đáng được đối xử trân trọng.

Bên cạnh xu hướng vận động tích cực như trên Phật giáo Việt Nam hiện nay

đang có nhiều xu hướng biến đổi phức tạp, đi ngược lại giáo lý truyền thống đạo

Phật, ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống xã hội của nhân dân ta hiện nay.

Lợi dụng chính sách của Đảng và Nhà nước ta về tự do, tín ngưỡng tôn giáo,một số phần tử trong xã hội thường hoạt động buôn thần, bán thánh, lui tới các chùa

chiền để cầu may, giải hạn, hoạt động mê tín dị đoan, xóc quẻ, bói quẻ, tử vi, xem

số... Họ coi đây như là cơ hội để hành nghề. Thậm chí có những kẻ núp dưới bóng

nhà Phật để bao che cho các hành vi vi phạm pháp luật của mình. Từ đó ảnh hưởng

nhiều đến nhân dân đó là con người ngày càng tin nhiều hơn vào việc xóc quẻ, bói

quẻ, xem số tử vi, coi ngày giờ, đốt vàng mã.

Do sự suy thoái của một bộ phận nhỏ Phật giáo Việt Nam trong thời

gian dài mà sinh hoạt tín ngưỡng nhiều khi trở nên thần bí, xa rời những giác

lý tinh thần nguyên thủy nhà Phật. Rồi sự xa sút về đạo đức, lối sống của một

bộ phận tăng ni, phật tử. Nhiều vị sư có hành động mặc cả tiền bạc với gia

chủ trong việc cúng bái, cầu khấn. Họ nghĩ ra nhiều cách hay kéo dài thời

gian cúng bái để gia chủ tốn kém... Những việc làm này của một bộ phận nhỏ

đã là mất đi nét thanh cao của đạo Phật, mất đi thuần phong mỹ tục của nhândân ta. Trong xã hội thậm chí đã xuất hiện những "nhà sư giả", khoác áo cà sa

của nhà Phật đi quyên góp, bán hương nhưng thực chất là ăn mày, bịp bợm.

Trong giai đoạn hiện nay giải quyết công ăn việc làm cũng đang là vấn đề gay

gắt trong xã hội, cũng như trong mỗi gia đình, xuất phát từ đó, một số người

hiện nay đã coi đi tu cũng là một nghề. Một thực tế còn có nhiều dân chúng

đến chùa gồm đầy đủ mọi tầng lớp, có nhiều người đến chùa hiểu biết về giáo



53

lý Phật rất ít, hoặc có khi không hiểu gì cả. Vì vậy có khi do lợi ích mà một số

người xuyên tạc giáo lý nhà Phật, điều này đã dẫn đến một hệ quả đó là bị bọn

xấu lợi dụng đưa vào sinh hoạt tín ngưỡng tâm linh nhiều điều mê tín dị đoan,làm cho không khí chùa chiền thêm phần mơ hồ, huyền bí. Hiện tượng cửa

chùa bị lợi dụng vào hoạt động gây rối là mất ổn định xã hội, vào mục đích

chính trị, phản động ảnh hưởng đến đời sống văn hóa đang là xu hướng đáng

quan tâm trong những năm gần đây, ví dụ như lợi dụng đám tang của Hòa

thượng Thích Đôn Hậu 4/1992 đã mở đầu sự chống đối công khai của nhóm

Huyền Quang đối với tổ chức Phật giáo Việt Nam. Họ hoạt động ráo riết đưa

ra những yêu sách trái với tôn chỉ, giáo lý của Phật giáo, cũng như trái với

luật pháp của đất nước có độc lập, tự do có chủ quyền nhằm chia rẽ tổ chức

của Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Nhóm Huyền Quang lợi dụng danh nghĩa

hòa thượng Thích Đôn Hậu làm chúc thư giả phục vụ ý đồ khôi phục lại tổ

chức Phật giáo Việt Nam thống nhất. Khi hòa thượng Thích Đôn Hậu mất,

Huyền Quang công khai xuất hiện hoạt động với danh xưng quyền viện

trường Hóa đạo với ý đồ tạo thế hợp pháp và công khai di chúc, bày trò trao

con dấu Tăng thống viện trưởng viện Hóa đạo.Thực chất họ là một nhóm đội

lốt tôn giáo hoạt động gây rối cả đời, lẫn đạo, cố tạo ra tình hình không ổn

định cho đất nước. Đặc biệt nhân sự kiện có một người đàn ông từ xa đến

chùa Linh Mụ (Huế) tự thiêu vì gia cảnh bất hòa, nhóm này xem như một cơ

hội tốt, dựng đứng sự việc hòng bịa đặt vu cáo đường lối chính sách tôn giáo

của Đảng và Nhà nước ta. Ngày 27/11 năm 1994 nhóm người trong "Tăng đoàn Thừa Thiên Huế"

do một số người cầm đầu ngang nhiên kéo đến gây rối, ẩu đả tại lễ khai giảng

trường Phật học cơ bản của tỉnh hội Phật giáo, trong khi đồng chí phó chủ tịch

Ủy ban nhân dân tỉnh đang phát biểu, đe dọa và kéo đến lục soát nơi làm việc

của Hòa thượng Thích Thiện Siêu, phó chủ tịch thường trực Hội đồng trị sự

Giáo hội Phật giáo Việt Nam, đại biểu Quốc hội.



54

Thích Đức Nhuận và Thích Thông Bửu trong những năm gần đây cũng

có nhiều hoạt động chống đối ra mặt kích động vu cáo, xuyên tạc chính sách

của Đảng, Nhà nước về tôn giáo tín ngưỡng... Tháng 12 năm 2010, phần tử Phật giáo là Thích Thiện Hạnh (tự xưng là

tăng đoàn Thừa Thiên Huế, Giáo hội Phật giáo Thống nhất), cùng với Lê

Quang Liêm (đại diện Phật giáo Hòa Hảo), linh mục Nguyễn Văn Lý đã cấu

kết để "tuyên bố về chính sách tôn giáo của Cộng sản Việt Nam" với nội dung

xuyên tạc, bóp méo về chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta. Sau đó

khoảng 10 ngày, dưới sự chỉ đạo của thế lực bên ngoài, chúng đồng thời kíchđộng các dân tộc ở Tây Nguyên gây rối, bạo loạn chính trị. Tiếp đó , từ ngày

08 đến ngày 14 tháng 2 năm 2001 nhóm cực đoan kể trên đã bày trò tổ chức

"lễ cầu nguyện thiên niên kỷ mới" tại chùa Từ Hiếu với mục đích ra mắt công

khai tổ chức bất hợp pháp "Giáo hội Liên tôn đấu tranh vì tự do tôn giáo" và

phục hội lại tổ chức Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất. Chúng mời

khoảng 1000 người mà chúng cho là khó khăn đến chùa Từ Hiếu để nhận gạo,

chăn, màn và 100.000 đồng, chúng mời 300 sinh viên đến nhận học bổng và

trên 100 cô giáo nhà trẻ đến nhận lương hỗ trợ.

Ngoài ra, ở các nơi như Quảng Ngãi, Bình Định, Trà Vinh, Đà Nẵng...

một số phần tử đội lốt Phật giáo cũng ráo riết có những hoạt động chống phá

cách mạng ở nước ngoài, các thế lực người Việt phản động lưu vong được sự

trợ giúp của chủ nghĩa đế quốc, núp dưới danh nghĩa Phật giáo cũng ra sức

chuyển tải những tài liệu tuyên truyền chống phá cách mạng, từ những thủ đoạn công khai dưới các hình thức từ thiện, cứu hộ, phô trương, thanh thế,

đến việc phát tán, tài liệu xuyên tạc, vu khống, kích động... Gần đây đó là sự

kiện tiêu biểu diễn ra hai ngày 22 và 23/8/2007 do Thích Quảng Độ đứng đầu.

Để thực hiện ý đồ kích động những người khiếu kiện tham gia biểu tình

chống Nhà nước, Thích Quảng Độ đã cử Thích Không Tánh từ thành phố

mang 300 triệu đồng ra Hà Nội phát cho những người khiếu kiện nhẹ dạ, xúi



55

giục những người có mặt lôi kéo thêm nhiều người có mặt ở các địa phương

khác tập trung vào thời điểm dự kiến để tạo thành một cuộc biểu tình đông

đảo. Ông ta đã chỉ đạo cho bọn tay chân phát tiền cho những người khiếu kiệnvới cái gọi là "cứu trợ dân oan" kích động họ tổ chức thành cuộc biểu tình gây

rối trật tự an ninh trên các đường phố. Sau đó chúng chụp hình, ghi âm các

hình ảnh đó và tuyên truyền, phát tán trong và ngoài nước để phần tử lưu

vong phản động chống phá Nhà nước ta.

Ngày 22 tháng 8, tay chân của Độ kéo đến tụ tập người khiếu nại trước

cộng trụ sở tiếp dân của Trung ương Đảng ở 110 Cầu Giấy, Hà Nội để thựchiện âm mưu trên. Do kế hoạch bị lộ nên bọn chúng đã chuyển sang ngày 23

tháng 8. Trong thời điểm đó, một số tay chân khác của chúng tại Thành phố

Hồ Chí Minh cũng kích động đồng bào xuống đường biểu tình.

Điểm quan trọng của các âm mưu trên là Thích Quảng Độ không dừng lại ở

âm mưu gây rối, kích động mà luôn có hoạt động móc kết với các phần tử lợi dụng

tôn giáo lưu vong ở nước ngoài đã từng bị các cơ quan Nhà nước bắt giữ như

Hoàng Minh Chính, Nguyễn Văn Lý. Bọn chúng tự thành lập các tổ chức riêng tại

Mỹ; Đảng thăng tiến Việt Nam, báo điện tử "tự do ngôn luận" để quảng bá các âm

thanh hình ảnh chúng thu được từ các cuộc biểu tình kích động dân chúng để chống

lại Nhà nước và các cơ quan chức năng của ta.

Từ những ngày cuối tháng 9 năm 2009 đến nay, trên các trang điện tử

của những nhóm người Việt cực đoan ở nước ngoài cùng một số phần tử

trong nước rộ lên các thông tin xung quanh "vụ việc" tại Tu viện Bát Nhã gâychú ý cho nhiều người, đặc biệt là các phật tử trong nước và quốc tế về vụ

việc tại tu viện.

Bát Nhã đó là tăng thân Làng Mai trong ba lần về Việt Nam như: "mở

giới đoàn tụ giới và một số khóa tu, bổ nhiệm trụ trì, tấn phong giáo phẩm

không thông qua Giáo hội Phật giáo Việt Nam, đề cập sai lệch những vấn đề

chính trị của đất nước, đưa lên mạng Internet (website làng Mai) một số thông



56

tin sai sự thật về thực tế ở Việt Nam". Những việc làm đó tạo cớ cho những

kẻ xấu trong và ngoài nước xuyên tạc chính sách tôn giáo của Nhà nước ta

làm ảnh hưởng đến đoàn kết trong nội bộ Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Tóm lại, đây là các âm mưu hoạt động hết sức nguy hiểm đang đe dọa

hòa bình và an ninh nước ta. Những âm mưu lợi dụng tôn giáo vì chiến lược

"diễn biến hòa bình bạo loạn lật đổ" kể trên có thể diễn ra bất cứ lúc nào, ở

đâu. Bởi lẽ một số lượng lớn những kẻ khoác áo nhà Phật có mưu đồ đen tối

vẫn lưu vong ở nước ngoài hoặc âm mưu hoạt động bí mật trong nước. Do

vậy, Đảng và Nhà nước ta cần kế thừa và phát triển hơn nữa các di sản lý luậnMác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh để đưa các chủ trương, chính sách quản

lý để ngày càng phát huy được mặt tích cực và hạn chế tiêu cực trong sinh

hoạt Phật giáo.

2.2.2 . Những vấn đề đặt ra từ thực trạng phát triển của Phật giáo ở

Việt Nam hiện nay

Ở nước ta hiện nay, Phật giáo đang phát triển một cách toàn diện. Điều

đó cũng đặt ra những vấn đề mà chúng ta cần phái giải quyết để làm sao ngày

càng phát huy hơn nữa những giá trị tích cực của Phật giáo và có những biện

pháp khắc phục những thực trạng hiện nay đặt ra. Những vấn đề đặt ra hiện

nay như sau:

Thứ nhất, l ợi dụng Phật giáo để hoạt động mê tín.

Việc lợi dụng Phật giáo để thực hiện những hành vi mê tín là một thực

tế đang diễn ra hiện nay và gây bức xúc trong dư luận xã hội. Biểu hiện của

nó rất đa rạng, phong phú, như tình trạng đốt vàng mã một cách thái quá,

cúng sao giải hạn, bói toán, hay buôn bán sách có nội dung mê tín dị đoan.

Chẳng hạn với lý luận “trần sao âm vậy”, việc đốt vàng mã trong thời gian

gần đây đâng bị lạm dụng trên phạm vi cả nước trong dịp tết, hội hè, giỗ chạp,

sóc vọng,…Trong những ngày đó, đồ vàng mã được đốt rất nhiều ớ các chùa .

Các đài báo đưa ra con số khiến ai cung phải giật mình hàng năm nhân dân ta



57

đốt đi đồ vàng mã tương đương hàng nghìn tỷ đồng. Theo con số thống kê

cách đây 7 năm (2003) của Bộ VHTT mặc dù số liệu chưa thật đầy đủ, đã có

hơn 40.000 tấn vàng mã được sử dụng trong một năm và riêng tại Hà NộiTrung bình mỗi năm người dân Thủ đô tiêu tốn mất 400 tỷ đồng cho việc đốt

vàng mã. Riêng ở đền Bà Chúa Kho (Bắc Ninh), lượng vàng mã đem "hóa"

mỗi ngày lên tới hàng tạ, bằng 80-100 triệu đồng tiền thật. Một người có trách

nhiệm ở chùa Hương cho hay: Hai lò đốt vàng mã cực lớn đặt tại chùa Thiên

Trù và động Hương Tích không đáp ứng đủ nhu cầu hóa vàng của khách hành

hương khi mùa hội đến. Hơn thế, trong ngày lễ Vu Lan năm 2009, một đại gia thầu

cát xây dựng tại sông Hồng đã xác lập "kỷ lục" đốt vàng mã với việc bỏ ra hơn 400

triệu đồng thuê 6 người làm 1.000 người, ngựa giấy, đốt "tặng" Thổ công, Hà Bá

mong các "ngài" phù hộ cho giá cát tăng [94] ... Theo nhiều nhà nghiên cứu ở Việt

Nam, mỗi một năm, chúng ta đốt khoảng vài trăm tỷ đồng tiền vàng mã. Đây là một

số tiền không nhỏ mà người sống chúng ta cúng cho người chết chỉ để hy vọng rằng

được âm phù sẽ có dương trợ . Rõ ràng, đây là một con số “biết nói”. Hành động đó

rõ ràng rất lãng phí và mê tín.

T hứ hai, lợi dụng Phật giáo vào mục đích chính trị.

Trong giai đoạn hiện nay xu thế hoà bình hợp tác cùng phát triển là xu

thế chính của thời đại ngày nay. Nước ta cũng nằm trong xu thế đó tuy nhiên

thì giai đoạn hiện nay nước chúng ta vẫn luôn bị các thế lực thù địch tìm mọi

cách chống phá. Trong đó vấn đề lợi dụng tôn giáo để phá hoại công cuộc xây

dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Phật giáo là một tôn giáo lớn nhất ở nước ta cho nên các thế lực thù

địch lợi dụng Phật giáo vào mục đích chính trị là không ngoại lệ. Hoạt động

của chúng ngày càng tinh vi và xảo quyệt nó biểu hiện như: tuyên truyền phản

động, xuyên tạc đường lối chính sách dân tộc, tôn giáo của Đảng và Nhà nước

ta, tụ tập đông người, kích động người dân biểu tình gây nên tình trạng mất

http://www.saga.vn/view.aspx?id=18970








58

trật tự về an ninh xã hội, hay quốc tế hoá một số vấn đề còn tồn tại của Phật

giáo Việt Nam.

Thứ ba, sự sa sút phẩm hạnh của một số tăng ni.

Nhìn chung, đa số tăng ni Việt Nam đều là những vị chân tu, có lối

sống đạo đức tốt đẹp mặc dù hiện nay họ có thể có cuộc sống đã được cải

thiện nhiều với đầy đủ tiện nghi, nhưng không vì thế mà họ buông thả đời

sống nội tâm, tính chất tôn giáo, tâm linh của họ giảm đi sự sâu lắng mà họ

vẫn là những tấm gương sáng cho các tín đồ Phật giáo và nhân dân ta học tập.

Tuy nhiên hiện nay có một bộ phận tăng ni bị sa xút phẩm hạnh, gây bức xúctrong dư luận như: Tình trạng một số sư phạm giới, lơ là tu học, dành nhiều

thời gian cúng bái, tiến hành các hoạt động mang tính thương mại.

Tóm lại từ khi Phật giáo du nhập vào nước ta đến nay đã ảnh hưởng đến

mọi sinh hoạt của người Việt Nam từ triết lý, tư tưởng, đạo đức, văn học, nghệ

thuật cho đến phong tục tập quán. Từ nhân sinh quan, thế giới quan, đạo lý, thẩm

mỹ cho đến lời ăn tiếng nói của quảng đại quần chúng Việt Nam ít nhiều ảnh

hưởng của triết lý Phật giáo và tư tưởng Phật giáo. Vì vậy cho đến nay, Phật giáo

vẫn là tôn giáo có số lượng tín đồ lớn nhất trong các tôn giáo ở nước ta.

Tuy nhiên, cũng cần thấy rằng sự phát triển của Phật giáo Việt Nam

đang đứng trước một số khó khăn cần phải giải quyết như vấn đề lợi dụng

Phật giáo để hoạt động mê tín dị đoan, hoạt động chính trị, tình trạng sa sút

phẩm hạnh của một số tăng ni.

2.3. Vai trò của Phật giáo trong đời sống xã hội Việt Nam - nhìn từ

giác độ lịch sử phát triển tư tưởng và sinh hoạt văn hoá, xã hội Việt Nam

Phật giáo truyền vào Việt Nam đến nay đã khoảng 20 thế kỷ, Phật giáo

đã được nhân dân Việt Nam đón nhận một cách trân trọng có chọn lọc và đã

trở thành tôn giáo của dân tộc trên cơ sở đạo đời không thể phân l y. Trong

suốt hơn hai ngàn năm lịch sử Phật giáo luôn đồng cam cộng khổ với vận



59

mệnh thăng trầm của xứ sở và có những đóng góp tích cực cho sự nghiệp xây

dựng và bảo vệ đất nước ngay từ buổi đầu.

Sự gắn bó lâu đời giữa Phật giáo và dân tộc đã tạo cảm hứng cho nhàthơ Hồ Dzếnh viết nên ý thơ”.

“Trang sử Phật,

Đồng thời là trang sử Việt Nam

Trải bao độ hưng suy

Có nguy mà chẳng mất…” [17, tr.58]

Phật giáo gắn bó với người Việt Nam từ rất sớm và cho đến nay trảiqua nhiều thăng trầm của lịch sử Phật giáo vẫn có một vai trò lớn đối với lịch

sử phát triển tư tưởng và sinh hoạt văn hoá, xã hội Việt Nam.

Truyền thống của người Việt Nam hình thành từ thời tiền sử, vùng lên

vào thời đại Trưng Vương, đánh dấu tinh thần quật khởi của dân tộc, mở màn

cho những trang sử vô cùng oanh liệt trong những thế hệ sau. Truyền thống

đó trải qua nhiều thế kỷ, tập hợp mọi lực lượng, thu hút mọi tinh hoa của đấtnước trong quá trình này Phật giáo luôn gắn chặt với dân tộc Việt Nam. Là

một dân tộc thường xuyên bị giặc ngoại xâm nhòm ngó, chống ác trong Phật

giáo được nhân dân hiểu là chống cướp nước, cướp sự sống trong gia đình

mình. Trải qua quá trình lịch sử, Phật giáo được nhân đón nhận và tiếp thu

phù hợp với tâm lý truyền thống dân tộc và có đặc điểm không tách rời với tư

tưởng cứu quốc.

Lý Nam Đế (451 - 547) vừa tạo lập ra nước Vạn Xuân vừa xây dựng

chùa Khai Quốc. Hình ảnh nước Vạn xuân và chùa Khai Quốc đã quyện chặt

vào nhau trong buổi đầu dựng nước và giữ nước. Một ông vua khác Lý Phật

Tử cũng tự xưng mình là con Phật. Trong Phật giáo không có chủ nghĩa yêu

nước, nhưng Phật giáo Việt Nam đã sớm hoà đồng, gắn bó với truyền thống

yêu nước bất khuất của dân tộc. Giai đoạn Lý - Trần cũng là giai đoạn Phật

giáo có những đóng góp to lớn cho quá trình xây dựng đất nước. Sau cả ngàn



60

năm Bắc thuộc, đây là giai đoạn lịch sử phát triển trong xu thế độc lập dân

tộc, vừa xác lập nền móng vừa tạo lập những sắc thái riêng - những giá trị đặc

trưng được định danh bằng văn hóa lấy Phật giáo làm quốc giáo trên nền tảngnhận thức “Tam giáo đồng nguyên”, “hào khí Đông A”… Các thiền sư đồng

thời là quốc sư, mưu sĩ, cố vấn; nhiều hoàng đế đồng thời là đệ tử, chúng

tăng… Phật giáo đóng góp một vai trò quan trọng trong việc huy động toàn xã

hội tham gia công cuộc đánh đuổi quân xâm lược. Các thiền sư được giao

trọng trách ngoại giao để tiếp sứ nước ngoài. Họ đồng thời sử dụng sấm vỹ để

làm nên những cuộc vận động chính trị, để cổ súy cho ý thức độc lập trong

người Việt và giúp thay đổi cả triều đại như các ngài Đa Bảo và Vạn Hạnh

với việc đưa Lý Công Uẩn lên ngôi vua, chấm dứt sự cai trị bạo ngược của Lê

Ngọa Triều.

Chuyển sang giai đoạn lịch sử từ thế kỷ XV đến hết thế kỷ XIX, Phật

giáo Việt Nam phát triển trong điều kiện và hoàn cảnh xã hội mới. Tuy Phật

giáo ở từng thời kỳ và vùng miền cụ thể có những đặc điểm và mức độ phát

triển khác nhau nhưng điều dễ nhận thấy là các vương triều đã dựa hẳn vào hệ

tư tưởng Nho giáo và xây dựng thiết chế theo mô hình xã hội phong kiến. Hệ

tư tưởng Phật giáo trở nên thứ yếu trong hoạt động xã hội nhưng dường như

lại trở nên linh thiêng hơn trong đời sống tâm linh và tâm thức giới nho sĩ, đặc

biệt lan toả sâu rộng trong tầng lớp bình dân và các miền quê, từ đó tạo nên

xu thế dung hoà trong nhận thức: đất vua, chùa làng, phong cảnh bụt. Điều

quan trọng hơn, ngay cả các bậc vua chúa, quan lại và giới trí thức nho sĩ hiểnđạt cũng hiểu biết và tìm về Phật giáo như một lối giải thoát và như một thế

ứng xử nhân văn. Nhiều trang thơ văn của Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông,

Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Dữ, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Du, Ngô Thì

Nhậm…đều in đậm cảm quan Phật giáo hoặc biểu lộ những xúc cảm và cách

hình dung về cuộc đời tương đồng với Phật giáo…Những tư tưởng này đã

giúp cho xã hội Việt Nam ngày càng mang tính nhân văn hơn.



61

Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, Phật giáo một lần nữa lại sát cánh

cùng dân tộc trong công cuộc đánh đuổi ngoại xâm. Lớp tăng ni phật tử đã

tham gia cổ suý cho tinh thần chiến đấu của dân tộc và góp phần xoa dịunhững nỗi đau do chiến tranh gây ra. Đất nước được hoàn toàn thống nhất vào

năm 1975, mở ra một kỷ nguyên mới của dân tộc Việt Nam. Trong bối cảnh

chính trị này, một cuộc vận động được phát khởi nhằm thống nhất các tổ chức

và các hệ phái Phật giáo ở hai miền Nam và Bắc. Vào ngày 06 tháng 11 năm

1981, một Đại hội được tổ chức tại Hà Nội với sự tham dự của 165 đại biểu,

soạn thảo một bản Hiến chương, theo đó Giáo Hội Phật giáo Việt Nam là tổ

chức Giáo Hội duy nhất đại diện hợp pháp cho toàn thể tăng ni phật tử tại

Việt Nam.

Cho đến nay đất nước ta đã có nhiều sự thay đổi về nhiều mặt trong đó

có tôn giáo. Nằm trong xu thế chung Phật giáo cũng vận động theo xu thế vừa

dân tộc vừa hiện đại hoá, bắt nhịp và dung hoà với đời sống tư tưởng, tinh

thần thế giới hiện đại. Trong điều kiện xã hội hiện nay, phát huy tinh thần

phụng đạo yêu đời, thiết thân cùng xã hội, gắn bó với dân tộc, nhiều tăng ni,

phật tử đã làm được những việc lợi đạo, ích đời, thực hiện hoằng pháp độ

sinh. Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã vận động tăng ni, phật tử cả nước sống

chánh tín, thực hiện đúng pháp luật Nhà nước, tích cực tham gia các hoạt

động xã hội nhân đạo, giúp đỡ người già cả, neo đơn, trẻ tàn tật, mồ côi,

người khó khăn, thực hiện xóa đói, giảm nghèo, xây dựng cuộc sống văn

minh, tiến bộ.Với phương châm “Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã hội”, Trung

ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Ban Trị sự các tỉnh hội, thành hội Phật

giáo luôn động viên tăng ni, phật tử tại địa phương tham gia tích cực các

phong trào thi đua yêu nước, phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ

môi trường, xây dựng nếp sống văn hóa trong từng địa bàn dân cư. Bên cạnh

đó, giới Phật giáo còn góp phần củng cố chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và



62

các đoàn thể quần chúng, góp ý kiến cho các báo cáo chính trị của Đảng ở

Trung ương và địa phương, tham gia các hoạt động chính trị xã hội như: ứng

cử đại biểu Quốc hội, Hội đồng Nhân dân, Mặt tr ận Tổ quốc các cấp và nhiềuđoàn thể xã hội khác. Nhiều tấm gương người tốt, việc tốt của tăng ni, phật tử

được Nhà nước tặng thưởng huân chương cao quý, được bộ, ngành, uỷ ban

nhân dân các cấp tặng nhiều phần thưởng.

Ngày nay, toàn Đảng, toàn dân ta đang bước vào một giai đoạn lịch sử

mới, giai đoạn thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đồng thời hội nhập

quốc tế sâu rộng nhằm đưa Việt Nam từng bước trở thành một nước côngnghiệp hiện đại, dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ văn minh,

ngang tầm thời đại. Bên cạnh những thành tựu quan trọng đã đạt được, thì

thách thức của quá trình toàn cầu hoá và mặt trái của nền kinh tế thị trườ ng

đang là những nguyên nhân chính khiến cho nhiều giá trị văn hoá, đạo đức

truyền thống tốt đẹp của dân tộc bị mai một, xuống cấp. Vì thế, đóng góp của

Phật giáo Việt Nam trong việc giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa tốt

đẹp của dân tộc rất có ý nghĩa trong đời sống xã hội của nước ta hiện nay.

2.4. Vai trò của Phật giáo với đạo đức

Sự phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa

với quá trình mở cửa hội nhập quốc tế đã là một trong những nguyên nhân

trực tiếp hoặc gián tiếp biến đổi nền đạo đức xã hội theo chiều hướng xấu.

Trước tình hình đó, thì chúng ta cần có một cách nhìn nhận khách quan, khoa

học trong việc kế thừa và phát huy những giá trị tốt đẹp của đạo đức truyềnthống vừa chọn lọc, tiếp thu những giá trị tiến bộ trong văn hóa nhân loại để

xây dựng một nền đạo đức mới lành mạnh, tiến bộ.

Phật giáo ở Việt Nam với những giáo lý, đạo đức mang tính nhân văn

đã để lại những ảnh hưởng sâu sắc đến đạo đức tinh thần người Việt. Người

Việt Nam ít nhiều đều chị ảnh hưởng của đạo Phật, đặc biệt tinh thần từ bi,

bác ái của nhà Phật đã hòa quyện với truyền hóa, lối sống của Phật giáo đã



63

từng là vũ khí tinh thần của nhân dân ta trong suốt một nghìn năm Bắc thuộc

để tránh khỏi sự đồng hóa của phương Bắc.

Khai thác những yếu tố tích cực của đạo đức Phật giáo, khắc phụcnhững hạn chế của nó sẽ góp phần xây dựng một nền văn hóa mới, một nền

đạo đức mãi trong xã hội.

Trước tiên muốn nghiên cứu vai trò của Phật giáo đối với đạo đức

chúng ta cần hiểu khái niệm đạo đức và đạo đức tôn giáo.

Tr ong từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, 1997 giải thích đạo đức theo

hai nghĩa đó là: 1. Những tiêu chuẩn, nguyên tắc được dư luận xã hội thừa nhận, quy

định hành vi, quan hệ của con người đối với nhau và đối với xã hội.

2. Phẩm chất tốt đẹp của con người do tư dưỡng theo những tiêu chuẩn

đạo đức mà có.

Đạo đức học Mác-Lênin cho rằng: Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội

đặc thù, một phương thức điều chỉnh hành vi con người trong lĩnh vực của đời sốngxã hội qua một hệ thống những giá trị, nguyên tắc chuẩn mực biểu thị sự quan tâm

tự nguyện tự giác của con người với con người, con người với xã hội.

Theo quan điểm mácxít, đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, một

định chế xã hội thực hiện các chức năng điều chỉnh hành vi con người. Đạo

đức là những nguyên tắc sống, những quy phạm gắn liền và phù hợp với một

hình thái kinh tế - xã hội nhất định được hình thành từ những điều kiện sinh

hoạt vật chất của xã hội, những quy phạm, nguyên tắc tiêu chuẩn lý tưởng này

có tính chất nhất thời về lịch sử và mang tính giai cấp rõ rệt.

Đạo đức tôn giáo là toàn bộ những quan niệm, những quy tắc đạo đức được

thể hiện trong các giáo lý tôn giáo (đặc biệt thông qua các điều răn cấm) nhằm điều

chỉnh hành vi của con người theo thế giới quan và nhân sinh quan tôn giáo.

Phật giáo về bản chất không phải là một học thuyết về đạo đức, song xuất

phát điểm của nó là dạy cho con người nhận biết nguyên nhân của nỗi khổ và con



64

đường giải thoát khỏi đau khổ. Những giá trị đạo đức của Phật giáo phát khởi từ

tinh thần đại bi, có tác dụng tích cực, đến đạo đức xã hội và con người.

Phật giáo ở Việt Nam với những giáo lý, đạo đức mang tính nhân vănđã để lại những ảnh hưởng sâu sắc đến đạo đức tinh thần người Việt. Người

Việt Nam ít nhiều đều chịu ảnh hưởng của đạo Phật, đặc biệt là tinh thần từ

bi, bác ái của nhà Phật đã hòa quyện với truyền thống nhân ái của người Việt

Nam. Đạo lý của nhà Phật cũng ăn sâu vào nếp sống, nếp nghĩ của người dân

Việt và đã trở thành những giá trị tinh thần vô giá cho người dâ n. Đạo đức

Phật giáo không còn là kinh kệ trên sách vở mà đã đi vào đời sống hiện thực.Phật giáo đã góp phần không nhỏ vào việc hoàn thiện đạo đức con người, cho

từng cá nhân, cho mỗi gia đình và cho toàn xã hội. Có thể nói Phật giáo đã

góp phần củng cố nền đạo đức xã hội nói chung và hoàn thiện đạo đức cá

nhân nói riêng. Đặc biệt trong điều kiện chúng ta đang phát triển kinh tế thị

trường và hội nhập quốc tế thì điều đó càng trở nên có ý nghĩa.

Vai trò của Phật giáo đối với đạo đức trước hết là định hướng, giáo dục

con người theo những chuẩn mực, quy tắc đạo đức tốt đẹp từ đó xây dựng và

hoàn thiện đạo đức con người Việt Nam theo những chuẩn mực đạo đức mới.

Có thể thấy Phật giáo đi vào lòng dân tộc Việt Nam mấy nghìn năm

qua và cho đến nay vẫn phát huy vai trò tích cực bởi các giá trị đạo đức từ b i,

hỉ xả, vô ngã, vị tha... của nó thật sự gần gũi với giá trị nhân văn truyền thống

thương người như thể thương thân, nhân hậu, vị tha của người dân Việt Nam.

Đạo đức Phật giáo là đạo đức của tấm lòng đại từ, đại bi, lấy tình thương baola đối với con người và đối với muôn loài làm trọng, lấy việc cứu khổ và diệt

khổ cho con người làm mục đích tối cao [57, tr.26].

Tư tưởng từ bi, hỷ xả, vị tha, cứu khổ, cứu nạn của Phật giáo kết hợp

với bản tính của người Việt, lại đáp ứng được nhu cầu tinh thần của đa số

quần chúng vốn là những người lao động đã từng sống đau khổ từ kiếp này

sang kiếp khác. Những tư tưởng này cũng là những bộ phận hợp thành tư



65

tưởng hành vi đạo đức Phật giáo. Nó cũng là những biểu hiện cao thượng về

đạo đức trong điều kiện xã hội hiện nay của nước ta, mà hiện nay phát triển

kinh tế thường bên cạnh những tích cực thì mặt trái của kinh tế thị trường làmcho con người đề cao chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, bàng quan và coi trọng đồng

tiền. Do vậy tư tưởng đạo đức của Phật giáo đã góp phần tạo xây dựng cho

nhân đạo và lương tri hơn, con người sống một nếp không thù hận, không cố

chấp, nếp sống của mọi miền thông cảm, yêu thương.

Đạo Phật là đạo của lòng từ bi, hỷ xả, sẵn sàng xóa đi những oán ghét,

phục thù. Điều này rất hợp với bản chất nhân đạo của người Việt. Phật kêugọi "tự giác", "giác tha', không phải chỉ biết giải thoát cho nỗi khổ của chính

mình mà còn phải cứu nhân độ thế. Trong tư duy người Việt Nam bình

thường chắc chắn họ chưa thể hiểu được thế nào là "bản ngã" "chân như" theo

lẽ sâu xa của triết học Phật giáo, cái chủ yếu người ta tiếp thu được ở đây là

một chủ nghĩa nhân đạo lớn lao, tình thương vô hạn đối với con người. Điều

này đã hun đúc, củng cố thêm truyền thống nhân ái vốn có của dân tộc.

Đạo đức Phật giáo đã hòa quyện một cách tự nhiên vào lịch sử dân tộc

Việt Nam. Có thể nói đó chính là "Việt Nam hóa" đạo đức Phật giáo để tạo

nên cái riêng biệt, độc đáo của đạo đức Phật giáo ở Việt Nam. Ở Việt Nam

Phật giáo rất gần gũi với quần chúng nhân dân, từ nhà chùa đến cuộc sống

không cách nhau bao xa. Người Việt Nam cũng như người Phương Đông nói

chung, rất quí trọng những giá trị đạo đức tinh thần, trọng tình nghĩa. Vì vậy,

họ tìm thấy ở Phật giáo nhiều nét tương đồng, đó là sự phù hợp về tính cáchmục đích, ước mơ tồn tại" có thể nói chính truyền thống sẵn có của dân tộc đã

dễ dàng hòa quyện với giáo lý nhà Phật và đã tạo nên chủ nghĩa nhân đạo tích

cực mang màu sắc Việt Nam, một nhân tố bền vững trong nhân sinh quan

Việt Nam [43].

Đã từ lâu, trong nhân gian lưu truyền nếp nghĩ, nếp sống “ở hiền gặp

lành”, “ác giả ác báo”, “đời cha ăn mặn, đời con khát nước” hay



66

Ai ơi hãy ở cho lành,

Tu nhân tích đức để dành cho con

Ai ơi! Hãy ở cho lành

Kiếp này chẳng gặp, để dành kiếp sau.

Ai ơi chớ có ăn lời

Bụt kia có mắt, ông Trời có tai [93]

Những triết lý đó đã thấm sâu vào tâm thức của con người khiến cho họ

nhắc đến một cách rất tự nhiên nhưng nhiều người không nghĩ rằng đây chính

là triết lý nhân quả của nhà Phật. Luật nhân quả cần được quán sát và áp dụngtheo nguyên tắc Duyên sinh mới có thể gọi là luật Nhân quả của Đạo Phật.

Theo đạo lý Duyên sinh, một nhân đơn độc không bao giờ có khả năng sinh ra

quả, và một nhân bao giờ cũng đóng vai trò quả cho một nhân khác. Về giáo

lý Nghiệp báo hay Nghiệp Nhân Quả Báo của Đạo Phật đã được truyền vào

nước ta rất sớm. Giáo lý này đương nhiên đã trở thành nếp sống tín ngưỡng

hết sức sáng tỏ đối với người Việt Nam có hiểu biết, có suy nghĩ. Người ta biết lựa chọn ăn ở hiền lành, dù tối thiểu thì đó cũng là kết quả tự nhiên âm

thầm của lý Nghiệp báo, nó chẳng những thích hợp với giới bình dân mà còn

ảnh huởng đến giới trí thức. Có thể nói mọi người dân Việt điều ảnh hưởng ít

nhiều qua giáo lý này. Vì thế, lý Nghiệp báo luân hồi đã in dấu đậm nét trong

văn chương bình dân, trong văn học chữ Nôm, chữ Hán, từ xưa cho đến nay

để dẫn dắt từng thế hệ con người biết soi sáng tâm trí mình vào lý Nhân quả

Nghiệp báo mà hành động sao cho tốt đẹp đem lại hòa bình an vui cho con

người. Thậm chí trẻ con mười tuổi cũng tự nhiên biết câu: "ác giả ác báo".

Chúng phát biểu câu rất đúng hoàn cảnh sự việc xảy ra cho đối phương, hay

"chạy trời không khỏi nắng". Mặt khác, họ hiểu rằng nghiệp nhân không phải là

định nghiệp mà có thể làm thay đổi, do đó họ tự biết sửa chữa, tu tập cải ác tùng

thiện. Sống ở đời, đột nhiên những tai họa, biến cố xảy ra cho họ, thì họ nghĩ



67

rằng kiếp trước mình vụng đường tu nên mới gặp khổ nạn này. Không than trời

trách đất, cam chịu và tự cố gắng tu tỉnh để chuyển hóa dần ác nghiệp kia.

Có thể thấy rằng thuyết này có ảnh hưởng lớn tới mức nó đã trở thànhnhân sinh quan của đại đa số người Việt, có tác dụng khuyến thiện trừ ác lớn.

Quan điểm này có nét tương đồng với quan niệm linh hồn của người Việt. Họ

nhắc nhở nhau sống phúc đức, làm thiện, tránh ác để khi chết linh hồn khỏi bị

đày vào địa ngục hoặc hưởng sung sướng ở kiếp sau. Xét về phương diện nào

đó, quan điểm này mang tính chất tín ngưỡng song nó lại có ý nghĩa tích cực

trong việc giáo dục đạo đức của người Việt.

Phật giáo giáo dục con người đức từ bi, lòng yêu thương con người,

xây dựng cho con người một tâm hồn chân, thiện, mỹ. Đạo đức là đạo của sự

thực hành. Con người tu tu tập thể hướng đến giải thoát phải là con đường tự

tu tập của mỗi cá nhân bao gồm tam học (Giới - Định - Tuệ) trong đó giới gắn

liền với đạo đức. Để có đạo đức như vậy Phật giáo cũng chỉ ra 8 con đường

để tu dưỡng đạo đức (Bát chính đạo) - tám phương pháp đúng đắn: chính kiến

chính tư duy, chính ngữ, chính nghiệp, chính mệnh, chính tinh tấn, chính

niệm, chính định. Tám phương pháp tu dưỡng đạo đức và niềm tin Phật giáo

là sự kết hợp nhận thức với hành động, tuân theo một giá trị đạo đức rất rõ

ràng là "chính". Giới - Định - Tuệ là quá trình phát triển liên tục của niềm tin,

thực hành và giác ngộ một cách tự giác.

- Giới: là thực hành hướng thiện, cũng có nghĩa là lối ứng xử theo tinh

thần từ bi, trí tuệ.

- Định: là Thiền định - là phương cách tự chủ; rèn luyện năng lực tự giác

hướng nội để có thể làm chủ thân - tâm.

- Tuệ: là thực hành giác ngộ - khai mở trí tuệ Bát nhã

Giới - Định - Tuệ không tách rời trong quá trình tu hành để lần lượt diệt

được hết tham dục, vọng tưởng, thoát ngã chấp, đoạn vô minh, đạt giác ngộ. Khi



68

đã đạt tới giác ngộ thì trực giác tỉnh táo chuyển Giới thành bản năng không câu

nệ vào suy luận, đánh giá và tới lúc đó thiện tính tự tại vô phân biệt.

Với tinh thần từ bi, bác ái, hiếu hòa, hiếu sinh cũng có những ảnhhưởng sâu sắc trong tâm hồn người Việt. Điều đó được thể hiện rất rõ nét qua

các áng thơ văn, ca dao tục ngữ của người Việt Nam. Tinh thần thương người

như thể thương thân đã đi vào ca dao, tục ngữ rất phổ biến trong người dân

Việt: “Lá lành đùm lá rách”, “một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏ”, “một miếng

khi đói bằng một gói khi no”, “chị ngã em nâng”, “nhiễu điều phủ lấy giá

gương, người trong một nước phải thương nhau cùng”, “ thương người nhưthể thương thân”…

Khi đã thấm sâu vào tín ngưỡng dân gian, Phật giáo có một vai trò quan

trọng trong lối sống của người Việt. Triết lý nhà Phật đã tác động mạnh mẽ

đến nếp sống của người dân Việt Nam từ xưa cho đến nay.

Một trong những giáo lý khác của Phật giáo cũng ảnh hưởng rất sâu sắc

tới đạo lý người Việt đó là đạo lý tứ ân gồm: ân cha mẹ, ân sư trưởng, ân

quốc gia và ân chúng sinh. Đạo lý này được xây dựng theo một trình tự phù

hợp với bước phát triển của tâm lý và tình cảm của người Việt. Tình thương ở

mọi người bắt đầu từ thân đến xa, tình thương cha mẹ, họ hàng lan dần đến

tình thương trong mối quan hệ xã hội với thầy, bạn, đồng bào, quê hương đất

nước. Đặc biệt trong đạo lý tứ ân, việc coi trọng ân cha mẹ đã trở thành bản

tính tự nhiên, ăn sâu vào tâm khảm của người Việt, phù hợp với đạo lý truyền

thống của chúng ta. Trong gia đình, cha mẹ là người có công sinh thành,dưỡng dưỡng dục đối với con cái. Công ơn cha mẹ như non cao biển rộng

không thể cân, đong, đo, đếm được. Phận làm con phải có bổn phận biết ơn,

báo đáp, phụng dưỡng cha mẹ lúc sống, thờ phụng cha mẹ lúc mất. Phật dạy

rằng: “Con cái có báo đền cha mẹ bao nhiêu cũng không đủ, bởi một vai công

cha một vai công mẹ”. “Tu đâu không bằng tu nhà ; Thờ cha kính mẹ mới là

chân tu” [93]. Với Phật, những người con hiếu thảo là những người biết cúng



69

dưỡng cha mẹ bằng những vật phẩm do chính sức lao động của mình làm ra.

Cũng vì thương kính cha mẹ, nên người con luôn luôn cầu nguyện Phật trời

gia hộ cho cha mẹ:Đêm đêm khấn nguyện Phật Trời

Cầu cho cha mẹ sống đời vớ i con [93]

Thực ra, hiếu tâm tức thị Phật tâm, hiếu hạnh vô phi Phật hạnh, làm

tròn bổn phận của người con đối với cha mẹ chính là một trong những pháp tu

của nhà Phật:

Đi về lập miếu thờ vua Lập trang thờ Mẹ, lập Chùa thờ Cha [93]

Đạo lý tứ ân, với nghĩa rộng của nó còn là động cơ thúc đẩy lòng từ bi,

hỷ xả, khi ta sống hài hoà với xã hội, thiên nhiên, Những tư tưởng này đã hình

thành nên bản sắc đặc thù rất riêng biệt ở Việt Nam, góp phần làm phong phú

và đa dạng nền văn hoá tinh thần của dân tộc Việt.

Mối quan hệ gắn bó, đồng hành cùng dân tộc của Phật giáo Việt Namđã trở thành truyền thống, thành lịch sử và được biết đến như một đặc trưng

của Phật Giáo, khiến Phật Giáo mang màu sắc Việt Nam mà không bị hòa

trộn vào Phật Giáo trong khu vực. Sự đồng hóa về văn hóa của đế quốc

phương Bắc trong suốt hàng nghìn năm Bắc thuộc cũng không thể nào làm

phai mờ được bản sắc văn hóa Việt Nam, Phật giáo Việt Nam vốn đã đi sâu

vào tiềm thức và đời sống tinh thần của quần chúng nhân dân.

Trong mỗi giai đoạn, thời kỳ Phật giáo lại có những cách thích ứng và

hành xử khác nhau để phù hợp với thể chế chính trị của xã hội đó. Điều đó

không hoàn toàn làm mất đi những yếu tố tạo nên những đặc sắc của Phật

giáo, mà ngược lại, Phật giáo càng trở nên sinh động, linh hoạt và thích ứng

với xã hội.

Có một thực tế trong xã hội hiện nay bên cạnh những giá trị đạo đức

truyền thống tốt đẹp đó là sự quan tâm chia sẻ, bao dung, độ lượng, sống có



70

tình có nghĩa, hiếu đễ, chung thủy, có trách nhiệm với quê hương, đất nước,

đặt lợi ích cộng đồng trên lợi ích cá nhân. Thì các giá trị nhân văn vốn có của

dân tộc ta còn chịu sự tác động theo hướng tiêu cực của kinh tế thị trường,toàn cầu hóa những tác động tiêu cực đó xô đẩy con người hướng vào lối

sống ích kỉ, tuyệt đối hóa lợi ích cá nhân, bộ phận, chỉ biết mình không biết

người, lòng bao dung độ lượng bị lu mờ dần, quan hệ xã hội theo kiểu loại

trừ: ai khác mình tức là chống mình. Sự đùm bọc, cưu mang giúp đỡ người

khó khăn ít được diễn ra bằng tình cảm chân thật tự đáy lòng. Hiện tượng

"đèn nhà ai nhà ấy sáng" "sống chết mặc ai" quan hệ với nhau lạnh lùng theo kiểu

"tiền trao cháo múc", bất chấp cả đạo lí trong ứng xử có chiều hướng gia tăng mà

hiện nay trên báo chí, internet đề cập rất nhiều.

Không phải ngẫu nhiên mà một số người cho rằng nền đạo đức ở nước

ta hiện nay đang có nguy cơ "trượt dốc". Thực tế cho thấy rằng, trong đời

sống xã hội đã có những biểu hiện coi nhẹ những giá trị truyền thống, chạy

theo thị hiếu không lành mạnh.

Hơn hai nghìn năm qua, Phật giáo đã du nhập, truyền bá và ảnh hưởng

khá sâu đậm trong đời sống tinh thần người Việt Nam. Phật giáo được coi là

một thành tố tạo nên bản sắc văn hóa Việt Nam. Tư tưởng đạo đức Phật giáo

đã tác động mạnh mẽ đến đạo đức tâm lý, lối sống của con người. Phật giáo

ảnh hưởng tới lối sống nhân bản giữa con người với con người; đạo đức Phật

giáo với việc điều chỉnh hành vi đạo đức của tăng ni, quần chúng, phật tử hình

thành nhân cách con người mới. Trước hết đó là ảnh hưởng tới lối sống nhân bản giữa người với con người.

Chú trọng đến đời sống hiện thực chủ trương Phật giáo trần gian nhưng

Phật giáo Việt Nam không hề xa rời lý tưởng tôn giáo "Phật pháp là đời sống,

đời sống là Phật pháp". Niết Bàn lại được người ta nhấn mạnh ở ngay hiện

thực này, con người không phải tìm ở đâu xa lạ cả.



71

Cùng với việc chú trọng đến đời sống hiện thực Phật giáo chú trọng

nhấn mạnh đến tình cảm giữa người và người.

Phật giáo luôn hướng con người tới điều thiện nhấn mạnh đến cái tâm"Phật là tâm, tâm là phật". Phật giáo giáo dục con người đức từ bi (lòng yêu

thương xây dựng cho con người một tâm hồn chân thiện mỹ làm gốc. Đạo

đức Phật giáo luôn uốn nắn tính khí con người vào một kỷ luật giới răn lương

thiện rồi dần dần con người sẽ có phẩm chất đạo đức tốt. Đạo đức đối với gia

đình tình cảm hiếu với cha mẹ, thương yêu chị em ruột thịt, chung thủy hòa

thuận vợ chồng, đã dần dần hội với giáo lý "ngũ giới", "thập thiện" của Phậtgiáo làm thành nền tảng đạo đức tốt đẹp của cộng đồng người Việt.

Phật giáo cố gắng xây dựng quan niệm sống tích cực đối với xã hội thì

giàu lòng nhân ái, xã hội làm gì còn oan trái hận thù. Phật giáo góp phần xây

dựng một nền văn hóa hướng thiện trong gia đình và xã hội.

Làm thiện, từ bi cứu khổ cứu nạn vừa là tư tưởng vừa là hành vi của

nhà Phật tư tưởng này là một nét đẹp trong xã hội. Nó lên án chủ nghĩa cá

nhân thói ích kỷ bàng quan của xã hội coi trọng đồng tiền. Tạo cho xã hội

nhân đạo và lương tri hơn, con người sống một nếp sống không hận thù,

không cố chấp, nếp sống của mọi niền thông cảm yêu thương.

Người Việt Nam vẫn thường nói "quả báo", "gieo gió gặp bão", "nhân

nào quả đây",… Đây chính là những lời Đức phật dạy con người rèn luyện

đạo đức của chính mình bằng sự giáo dục nhân quả. Phật giáo khuyên con

người thiện để tránh ác nghiệp báo về sau vì "nhân nào quả đấy", "thiện giả

thiện báo, ác giả ác báo".

Với sự giáo dục nhân quả Phật giáo đã trả con người về chính nó giúp

con người nhìn nhận lại chính mình mà điều chỉnh hành động. Con người

nhất thiết phải chịu trách nhiệm cả về mặt nhận thức và hành động của mình.

Những tội lỗi mà chính con người gây ra có thể chạy trốn được pháp

luật nhưng không thể chạy trốn được chính mình.



72

Phật giáo luôn chủ trương bình đẳng bác bỏ sự phân biệt giai cấp giàu

nghèo. Đây cũng là một ý tưởng xây dựng một xã hội công bằng. .

"Ngũ giới" "Bát giới" "Thập giới" là những giới luật nhà Phật thực hiện. Trong đó cơ bản nhất là "ngũ giới". Ngũ giới là không sát sinh, không

trộm cắp, không tà dâm, không nói dối trá, không bậy bạ, không uống rượu,

giới luật này là điều kiện để giải thoát.

Những vấn đề xã hội thì nó đưa đến một hệ quả làm cho xã hội có một

cuộc sống bình yên, có quan hệ lành mạnh.

Phật giáo dạy con người phải nhàn tức, tức là chịu khổ, chịu hại mà khôngoán hận lấy oán trả ân. Với tư tưởng này Phật giáo đã cho xã hội ổn định, con

người đầy lòng nhân ái, yêu thương, sống không thù hận, không chém giết.

Ngày nay, với xu thế, "thế tục hóa", lý tưởng từ bi, bác ái của Đức Phật

càng có điều kiện đi vào thực tiễn bằng những hành động cụ thể.

Trong thời gian vừa qua, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã tiến hành

nhiều hoạt động thiết thực đóng góp vai trò của mình đối với xã hội như cứutrợ đồng bào gặp thiên tai, lũ lụt nuôi dạy trẻ mồ côi không nơi nương tựa, và

nhiều hoạt động từ thiện nhân đạo khác. Hiện nay, có trên 58 Tuệ Tĩnh

đường, nổi bật nhất là lớp Y học cổ truyền của Thành hội Phật giáo Thành

phố Hà Nội, các Tuệ tĩnh đường chùa Pháp Hoa, Tịnh xá Trung Tâm - Thành

phố Hồ Chí Minh, chùa Diệu Đế - Thừa Thiên Huế, Kiên Giang, Sóc Trăng,

Cần Thơ, Cà Mau, Pháp Hoa - Đồng Nai, Bình Dương, Vĩnh Long, Long An,

Tiền Giang, Ninh Thuận, Bà Rịa Vũng Tàu, Quảng Nam, Đà Nẵng, Bạc Liêu,

Kiên Giang… đã hoạt động có hiệu quả, khám bệnh và phát thuốc cho hàng

ngàn bệnh nhân, tổng trị giá hàng tỷ đồng. Một số các Tự viện còn có phòng

thuốc nam, bốc thuốc và châm cứu đang được đồng bào các giới hướng về

ngành trị liệu thuốc dân tộc, tổng trị giá hàng trăm triệu đồng.

Theo Thượng tọa Thích Quảng Tùng đưa ra số liệu hoạt động của Tuệ

Tĩnh đường và phòng thuốc chẩn trị y học dân tộc "qua 27 năm xây dựng và



73

phát triển, Giáo hội Phật giáo Việt Nam hoạt động từ thiện nhân đạo rất tích

cực và hiệu quả cao. Hiện nay giáo hội có 26 Tuệ tĩnh đường, 655 phòng chẩn

trị y học dân tộc đã hoạt động hiệu quả, khám và phát thuốc với trị giá trên 25tỷ đồng [87].

Bên cạnh việc khám chữa bệnh miễn phí, hệ thống Tuệ Tĩnh Đường

còn tham gia công tác phòng chống HIV/AIDS ở các cô nhi viện. Hiện nay cả

nước có trên 40 cơ sở nuôi dạy trẻ mồ côi, khuyết tật với trên 20.000 em. Nhà

dưỡng lường ở Thừa Thiên Huế có 2 cơ sở, hiện đang chăm sóc nuôi dưỡng

60 cụ già neo đơn, không nơi nương tựa, chi phí mỗi năm trên 250.000.000đồng, Giáo hội có hai cơ sở dạy nghề ở chùa Tây Linh và chùa Long Thọ, có

trên 1.500 lớp học tình thương, cứu trợ đồng bào lũ lụt bị tàn phá ở các tỉnh

miền Bắc, miền Trung và đồng bằng sông Cửu Long hơn 200 tỷ đồng (1997 -

2002). Ngoài ra, Ban Từ thiện xã hội còn xã hội 6 trường tiểu học, mẫu giáo,

ủng hộ 8.000 áo quan, 20.000 tấn gạo, 1.980 chiếc xuồng và hàng chục ngàn

tấn quần áo, thuốc men... Tổng cộng: 296.972.975.000 đồng [33].

Tính đến nay, tăng ni phật tử cả nước đã hăng hái tham gia các phong

trào quyên góp cứu trợ đồng bào các tỉnh bị lũ lụt hàng chục tỷ đồng; hưởng

ứng các phong trào đền ơn đáp nghĩa như mở trường học, xây dựng nhà tình

nghĩa, ủng hộ các chiến sĩ biên phòng, hải đảo, thăm hỏi và động viên hỗ trợ

các thương binh, bệnh binh, bệnh nhân nghèo khó tại các bệnh viện, trại

phong, trại tâm thần, nhà dưỡng lão, ủng hộ quỹ bảo thọ, trợ cấp học bổng

cho các học sinh, sinh viên nghèo hiếu học. Phật giáo đã có đóng góp xâydựng 12 trường tiểu học, mẫu giáo, ủng hộ xây dựng nhà tình nghĩa 5,4 tỷ

đồng; ủng hộ và nuôi dưỡng Bà mẹ Việt Nam anh hùng 2 tỷ 250 triệu đồng;

trợ cấp học bổng 2 tỷ 430 triệu đồng; nuôi dạy trẻ em và các cụ già cô đơn 5

tỷ 500 triệu đồng; cứu trợ đồng bào nghèo và bị thiên tai 52 tỷ 554 triệu đồng;

đóng góp quỹ xóa đói giảm nghèo 6 tỷ 351 triệu động [10, tr.74]. Thượng tọa

Thích Quảng Tùng đưa ra con số thống kê kết quả hoạt động từ thiện của



74

GHPGVN trong 27 năm qua như sau: "Qua 27 năm, công tác từ thiện của

Giáo hội đã thực hiện hơn 950 tỷ đồng, riêng năm 2006 xây 295 nhà đại đoàn

kết, tặng 24.500 kg gạo, mổ mắt 8.400 ca, xây 15 cầu, tặng 254 xe lăn, 57 xelắc cho người tàn tật, đào 163 giếng nước... với tổng giá trị là 141 tỷ 640 triệu

đồng" [87, tr.87].

Trên tinh thần trách nhiệm ưu đời mẫn thế của người con Phật, các lớp

học tình thương, trường nuôi dạy trẻ khuyết tật, mồ côi… thuộc Tỉnh, Thành

hội Phật giáo như: Thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Thừa Thiên

Huế, Quảng Nam, Đà Nẵng, Lâm Đồng, Đồng Nai, Bình Dương, Long An,Kiên Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Tiền Giang, Quảng Trị, Bạc Liêu đã

được hình thành và phát triển đồng bộ, tăng cường hiệu năng giảng dạy, góp

phần chia sẻ gánh nặng cho xã hội, chi phí cho công tác này ước tính hàng

chục tỷ đồng.

Hoạt động truyền thông phòng chống HIV/AIDS, phát tờ rơi, tư vấn

sức khỏe, hỗ trợ dinh dưỡng cho người nhiễm HIV, hỗ trợ xét nghiệm cần

thiết cho người nhiễm HIV, chăm sóc người nhiễm HIV, hỗ trợ giáo dục cho

người nhiễm HIV, tổ chức họp mặt, tặng quà cho trẻ em bị lây nhiểm HIV đã

được Ban Từ thiện Ban Trị sự Thành hội Phật giáo Thành phố Hà Nội, Thành

phố Hồ Chí Minh, Thành phố Đà Nẵng, Thừa Thiên Huế v.v... triển khai có

kết quả nhất định.

Thể hiện lòng từ bi của người con Phật, tình đồng bào dân tộc, tăng ni,

phật tử cả nước đã nhiệt liệt hưởng ứng các phong trào ích nước lợi dân, ủnghộ quỹ đền ơn đáp nghĩa, xây dựng hàng trăm nhà tình nghĩa, nhà tình

thương, nhà đoàn kết, tặng xe lăn, xây cầu đường, khoan cây giếng, ủng hộ

nạn nhân chất độc màu da cam, cho áo quần, ghe, xuồng, xe đạp tình thương,

cứu trợ hàng ngàn tấn gạo, mì, quần áo, thuốc men, ủng hộ tuyến đầu Tổ

quốc, chiến sĩ biên phòng, Trại tâm thần, Nhà dưỡng lão, Quỹ Bảo thọ, hiến

máu nhân đạo đã được tăng ni, phật tử các đạo tràng tích cực hưởng ứng.



75

Công tác từ thiện xã hội do Đại đức Thích Thanh Phong và các nhà tài

trợ ủng hộ xây dựng 2.500 căn nhà Nhân ái: 53 tỷ và các công tác từ thiện xã

hội khác: 19.976.430.000đ. Tổng công 72.976.430.000đ [34].

Các Phân banBan Từ thiện Trung ương như Phân ban đặc trách cứu trợ, Phân ban phụ trách

các vấn đề xã hội, đem ánh sáng cho người nghèo và giúp xe lăn, Phân ban

Tây y, Phân ban Nhân ái, Phân ban Huấn nghề và phát triển cộng đồng, Phân

ban Giáo dục, Phân ban phụ trách Từ thiện của Hệ phái Khất sĩ, Phật giáo

Người Hoa, Phật giáo Nam tông Khmer đều đã nỗ lực hoạt động có hiệu quả,

với tổng kinh phí đã thực hiện trên 100 tỷ đồng [34].

Trong năm 2009, công tác từ thiện xã hội đã thực hiện đạt trên 550 tỷ

đồng. Ngoài ra, do một số tỉnh không báo cáo cụ thể tổng số tiền của công tác

từ thiện xã hội và một số tỉnh chưa gửi báo cáo nên Ban Thư ký không thể cập

nhật [34].

Làm thiện, từ bi, cứu khổ, cứu nạn, bố thí... là những bộ phận hợp

thành tư tưởng và hành vi đạo đức Phật giáo. Tư tưởng và hành vi này là

những nét đẹp trong một xã hội mà ở đó cảnh khổ của con người còn nhiều,

cần có sự cứu vớt, là những nét cao thượng trong một xã hội mà cơ chế thị

trường đã tạo nên một số người nào đó phát triển chủ nghĩa cá nhân, phát triển

tính bàng quan và thói ích kỷ cần phải phê phán. Tư tưởng và hành vi đó phù

hợp với truyền thống nhân đạo, thương người như thể thương thân của đạo lý

làm người Việt Nam. Tất cả những điều đó làm xúc động những người có

lương tri, khiến họ chấp nhận Phật giáo làm đạo của mình.

Tuy nhiên, bên cạnh những tấm gương vô ngã, vị tha nói trên cũng còn

một số tăng ni có xu hướng giảm sút cả về phẩm chất đạo đức và trí tuệ. Lối

sống xô bồ, trần tục đã tràn tới cả chùa chiền nơi thâm nghiêm, u tịch của đời

sống. Phật giáo với tinh thần từ bi, hỷ xả, vô ngã, vị tha và một trí tuệ sáng

suốt, tăng ni phải là tấm gương sáng về tư tưởng này. Nhưng trên thực tế, có

những tăng ni đã rơi vào lợi danh của thế tục. Họ hành đạo nhưng vị ngã, đua



76

chen giành thứ vị, có người coi "đi tu là một nghề" khi không kiếm được một

nghề gì ngoài xã hội. Có người coi tu hành là một con đường để tiến thân.

Trong xu thế thế tục hóa của xã hội hiện đại, đạo ngày ngày càng gần với đời,một số nhà sư gần như đã trở về nếp sống thế tục mặc dù vẫn khoác áo tu

hành. Nhiều người tu hành nhưng không hiểu bản chất giáo lý giải thoát của

đạo Phật, một số bị sa ngã bởi những cám dỗ đời thường nên đã có những

hành vi phạm pháp...

Nhìn chung, giới luật của Phật giáo không được tuân thủ nghiêm ngặt

như xưa, một mặt là do tác động của cơ chế thị trường dẫn tới sự tha hóa biếnchất, mặt khác còn do sự ngụy biện trong cách hiểu về tư tưởng giải thoát

bằng con đường nhập thế của Phật giáo. Chính vì vậy, điều quan trọng là phải

hiểu một cách thấu đáo bản chất của Phật giáo. Đặc biệt, giới tăng ni cần phải

nâng cao tri thức về Phật học thì việc hành đạo mới mang đầy đủ ý nghĩa của

nó. Hành vi đạo đức tốt đẹp của giới tăng ni - những người đại diện cho đạo

Phật sẽ có sức lan tỏa mạnh mẽ hơn đến cộng đồng dân cư trong xã hội.

Tiếp đó nó ảnh hưởng đối với tầng lớp nhân dân lao động.

Với hệ thống giáo lý mang tính chất nhân văn hướng thiện, phù hợp với

tâm lý của con người, đạo Phật ở Việt Nam hiện nay vẫn đang hấp dẫn được

đông đảo quần chúng. Một bộ phận dân cư ngoài việc tin vào sự lãnh đạo của

Đảng về xây dựng mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,

văn minh còn tin vào một tôn giáo nào đó trong đó có Phật giáo. Họ lấy niềm

tin tôn giáo là một trong những lẽ sống của mình, lấy đạo đức tôn giáo làmmột trong những chỗ dựa để điều chỉnh hành vi, xử lý các mối quan hệ giữa

cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với xã hội.

Trong Phật giáo, đạo đức là một điều kiện quan trọng để đạt tới sự giác

ngộ, giải thoát. Để giải thoát con người phải thu theo Ngũ giới, Thập thiện,

Lục độ, Bát chính đạo... những phạm trù này cùng với những phạm trù đạo

đức Nho giáo đã tham gia cấu thành nhân cách đạo đức cho con người Việt



77

Nam, tạo thành truyền thống đạo đức nhân nghĩa, đoàn kết, yêu nước, thương

nòi của người Việt.

Phát huy tư tưởng giải thoát bằng cứu khổ, cứu nạn của Phật giáo nóichung, Phật giáo Việt Nam hiện nay giáo dục cho tín đồ tình yêu thương đối

với con người, thể hiện cụ thể là sự đồng cảm, cộng khổ, sẻ chia, tương trợ

giúp đỡ nhau. Tình thương đó bắt đầu từ việc thương yêu những người thân

trong gia đình, rộng hơn là hàng xóm, láng giềng, đồng bào, đồng chí.

Với chữ "thiện" trong tư tưởng giải thoát, Phật giáo đã góp phần thực

hiện chức năng giáo dục đạo đức, liên kết cộng đồng cho con người trong xãhội Việt Nam đương đại. Bởi thế người Việt Nam hôm nay tìm về với Phật

giáo còn bởi muốn thông qua Phật giáo gửi gắm tình yêu thương đến với mọi

người và nhận ở mọi người tình yêu thương, sự cảm thông, chia sẻ. Qua Phật

giáo con người giao cảm với cuộc đời, gắn bó với cuộc đời nhiều hơn chứ

không phải chỉ là lánh đời thoát tục. Nhìn chung, quan niệm về giải thoát của

Phật giáo ngày nay giúp con người tìm thấy sự cân bằng nhất định trong mối

quan hệ giữa con người với cộng đồng xã hội.

Tinh thần từ bi, bác ái của nhà Phật cũng đã góp phần vào trong dân ta

đạo đức thương người, cứu người. Và cũng chính từ lấy con người, cứu người

làm xuất phát điểm "con người là vốn quý" đã tạo lên sức mạnh cộng đồng

mà lâu nay đã được đúc kết trong dân ta, mà Phật giáo cũng phải chấp nhận

"dù xây chín bậc phù đồ, không bằng làm phúc cứu cho một người" và "cứu

người phúc đẳng hà sa" cứu người được phúc đức nhiều như cát trên sông.

Cũng từ Phật giáo, rút ra cho việc trau dồi đạo đức của con người: "Thứ nhất

tu tại gia, thứ hai tu chợ, thư ba tu chùa". Ở nhà hiếu với ông bà, cha mẹ, lễ

với anh chị, ở nhà kính trên nhường dưới. "Trong ấm thì ngoài mới êm", biết

bao điều phải tu luyện... Còn vào chùa, thoát ly mọi cám dỗ ngoài đời, ngày

ngày chỉ có tu kinh niệm Phật, coi Phật là ở trong tâm nên tu Phật là tu dưỡng

đạo đức ở trong lòng.



78

Ngày nay, trong khung cảnh hòa bình quan niệm của Phật giáo về cứu

khổ, cứu nạn, vòng luôn hồi, nhân quả, nghiệp báo không thể không tác động

đến quan niệm sống của người Việt. Có nhiều tầng lớp người, ngoài công việcđời sống dân sinh, xây dựng và phát triển xã hội, họ tìm đến chùa để cầu một

sự yên tĩnh trong tâm hồn và cũng là để sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Những

tổ chức gia đình hướng thiện, như gia đình Thiện ở Huế, gia đình Minh Tâm,

gia đình Liên Hoa ở Hà Nội đang là nơi giáo dục đào tạo thanh thiếu niên trở

thành những người công dân tốt, góp phần xây dựng xã hội mới.

Xét ở nhiều khía cạnh, những tư tưởng Phật giáo hiện vẫn còn ảnhhưởng đến thế giới quan của một bộ phận người Việt trong công cuộc đổi

mới. Có thể nói rằng, so với các tôn giáo khác, đạo Phật là một tôn giáo có

tinh thần nhân văn và độc đáo hơn cả, chính vì vậy nó đã chiếm được cảm

tình của đông đảo người dân Việt Nam.

Thông qua những sinh hoạt lễ hội, đạo đức Phật giáo tác động khá

mạnh đến lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội của người dân. Nếp sống vànhịp sống của người dân Việt Nam đã quyện chặt với sinh hoạt các lễ hội

chùa. Nó giúp người dân, khi cần có thể vượt lên những cái tầm thường của

đời sống thế tục như danh lợi... hướng tới những giá trị tâm linh cao cả. Lý

tưởng cao đẹp của nhà Phật, triết lý sống giản dị, có đạo đức của nhà Phật vẫn

đang hấp dẫn con người trong giai đoạn hiện nay.

Đạo Phật là một tôn giáo, đồng thời có thể xem như một phương pháphay cách sống để làm cho con người thêm tốt đẹp và cao quý. Triết lý đạo

Phật nhấn mạnh về tình thương, sự vô ngã, vị tha và lòng tư bi. Đạo đức Phật

giáo đã truyền dạy một lối sống đúng đắn có đạo đức, hợp dạo lý con người,

khuyến khích con người trở thành người tốt, sống có ích cho xã hội. Để đạt

tới đích này, con người phải quyết tâm nỗ lực bằng chính niềm tin tôn giáo và



79

cả bằng việc thực hành một đời sống đạo đức. Đó chính là mặt tích cực, nhân

bản của đạo đức Phật giáo.

Ngày nay trong xây dựng xã hội chủ nghĩa, đạo đức Phật giáo thương

người, cứu người, hẳn là vẫn có ý nghĩ tích cực. Và trong cơ chế thị trường,

thì đạo đức Phật giáo và luật nhân quả của nó, vẫn có ý nghĩa góp phần vào

làm lành mạnh đạo đức kinh doanh.

Có thể khẳng định, đạo đức Phật giáo đã có những đóng góp nhất định

trong việc hình thành ý thức đạo đức và điều chỉnh hành vi của con người,

duy trì một nền đạo đức xã hội lành mạnh, giữ gìn sự đoàn kết của dân tộc vàgóp phần tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo của nước nhà.

Ngoài ra đạo đức Phật giáo còn ảnh hưởng đến sự hình thành nhân

cách con người Việt Nam mới.

Có nhiều nhận định khác nhau về nhân cách. Nếu cho rằng, nhân cách

là một hệ thống tư duy và hành động, quan niệm và cách ứng xử của cá nhân

con người trước tự nhiên, xã hội và con người, trước thế giới bên ngoài cũngnhư trong bản thân mình thì nhân cách của con người Phật giáo ngày nay có

những nét khác với người người mácxít, cũng như khác với con người Nho

giáo, con người Đạo giáo.

Con người Phật giáo nhìn sự vật trong mối quan hệ nhân quả xem cái gì

cũng kết quả của một cái trước và là nguyên nhân của cái sau. Mỗi khi gặp sự

việc có hệ trong đến bản thân hoặc người nhà, họ đều nghĩ đến nguyên nhânđể tìm cách khắc phục. Họ còn nhìn thấy thế giới, xã hội và con người ở trong

dòng vận động không ngừng, ở đó không có cái gì là đứng im tại chỗ, cái gì

cũng đang chuyển biến từ cái này sang cái khác, cái gì cũng đang ở trong một

quá trình, với con người là: Sinh, lão, bệnh, tử; với thế giới là: Sinh, trụ, dị,

diệt; với vũ trụ là: Thành, trụ, hoại, không. Mỗi khi bản thân hoặc người trong

gia đình già lão, yếu đau, chết chóc, họ đều lấy đấy là điều an ủi, xem đó là



80

điều không thể tránh khỏi. Lý thuyết nhân duyên, vô thường, vô ngã của nhà

Phật đã chi phối ý nghĩ và hành động của họ.

Khác với con người theo các tôn giáo khác, con người Phật giáo chođời người là khổ, cuộc đời là bể khổ. Mỗi khi gặp phải sự rủi ro, mất mát,

chết chóc, mỗi khi gặp phải những sự việc không đáp ứng được tâm lý của

mình ước nguyện của mình họ đều lấy đó làm nguồn an ủi. Ngày nay người ta

nói khác đi, như nói: Con người không phải không chỉ có khổ mà còn sướng

vui, có sự an lạc trong trần gian, có hòa bình, hạnh phúc nơi dương thế.

Nhưng với đại đa số những Phật tự họ vẫn cho đời là khổ. Lý thuyết về "Tứ

diệu đế", về "Thập nhị nhân duyên", về Nhân quả, về Nghiệp là cơ sở tư

tưởng cho các quan niệm trên.

Lý tưởng của người Phật tử là làm sao thoát khổ, làm sao có được sự

bù đắp hạnh phúc ở thế giới mai sau mà ở thế giới này không đạt được và cao

nhất là được giải thoát khỏi vòng luôn hồi nghiệp chướng, được lên thế giới

Niết bàn, siêu sinh tịnh độ. Họ trì giới và thiền định là vì lẽ đó, họ tự giác và

giác tha cũng vì lẽ đó. Nhìn vào đời sống văn hóa và tinh thần của xã hội Việt Nam trong

những năm qua, ta thấy hiện tượng Phật giáo đang được phục hồi và phát

triển. Ở nhiều vùng của đất nước, số người theo Phật giáo ngày một đông, số

gia đình phật tử xuất hiện ngày một nhiều, số lễ hội Phật giáo và sinh hoạt

Phật giáo ngày càng có vị trí trong đời sống tinh thần xã hội, số sư sãi được

đào tạo ở các trường Phật học ngày một lớn, số kinh sách Phật giáo xuất bảnmỗi năm một tăng... Những biểu hiện đó đã liên tục tác động đến con người

ngày nay, trên thực tế đã góp phần tạo nên nhân cách của một bộ phận con

người Việt Nam đang sống.

Phật giáo là một tôn giáo. Như các tôn giáo khác, Phật giáo cũng gồm

giáo lý và hoạt động tín ngưỡng. Giáo lý là một hệ thống các quan điểm về

thế giới và con người, về cách thức tu luyện và hoạt động tín ngưỡng, là



81

những hành vi, những nghi lễ cần phải thực hiện để đạt đến ước nguyện. Cả

hai đều có ý nghĩ đến việc hình thành nhân cách của các tín đồ.

Hơn lúc nào hết trong mấy chục năm trở lại đây, người phật tử Việt Nam hiện nay rất chăm lo đến việc thực hiện các nghĩ lễ của đạo mình. Họ

chăm chú lên chùa trong những ngày sóc, vọng, họ trân trọng và thành kính

trong lúc thực hành các nghi lễ, họ siêng năng trong việc thiền định, giữ giới,

làm thiện. Mặt khác, nhà chùa luôn sẵn sàng thực hiện các yêu cầu của họ

như: giải oan, cầu siêu, nhận gửi hậu cho những người thân khi mất đi. Tất cả

những điều đó vừa củng cố niềm tin vào giáo lý, vừa quy định tư duy và hànhđộng của họ, tạo cơ sở để hình thành những nhân cách riêng biệt.

Trong bảng giá trị đạo đức của Phật giáo người ta tìm thấy rất nhiều

nguyên tắc cụ thể nhưng quy về nguồn gốc các giá tr ị đạo đức cao nhất đó

chính là từ bi hỉ xả. Các tín đồ phật tử thấm đượm tinh thần giáo dục nhân bản

này đều không ngừng dốc tâm gắng sức làm nhiều điều tốt, điều thiện góp

phần giúp đỡ những người nghèo khó hoạn nạn cùng các tổ chức, đoàn thể xã

hội, cùng Đảng, Nhà nước chia sẻ nỗi đau với đồng loại, đồng bào. Những

tình cảm này đã được thể hiện trong truyền thống đạo lý của cả dân tộc và nó

càng được nhân lên khi đất nước gặp khó khăn và thử tách. Sự đoàn kết, sự

đồng cam cộng khổ của nhân dân ta trong các cuộc đấu tranh chống giặc

ngoại xâm bảo vệ bờ cõi, trong các cuộc vật lộn với thiên tai, bão lũ phải

chăng đã quá đủ để minh chứng.

2.5. Vai trò của Phật giáo với văn hoá dân tộc

Tôn giáo nào cũng có nguồn gốc văn hóa của nó, chịu ảnh hưởng sâu

đậm của nền văn hóa dân tộc và ngược lại làm phong phú thêm nền văn hóa

dân tộc nơi nó ra đời. Trong quá trình truyền bá, nó lại thâm nhập vào các nền

văn hóa khác nhau hình thành nên sự tiếp biến lẫn nhau. Tất nhiên, dung hợp

tiếp biến đến mức độ nào còn tùy thuộc vào mỗi tôn giáo và đặc tính của mỗi

quốc gia dân tộc. Có tôn giáo truyền bá vào nước khác hàng trăm năm nhưng



82

nhìn chung vẫn chỉ như một mô ghép vào cơ thể văn hóa dân tộc mà nó đến,

nhưng cũng có tôn giáo lại rất nhanh chóng hòa nhập, sinh tồn và phát triển

trong nền văn hóa khác. Có một đặc điểm là, bất kỳ dân tộc nào cũng có nền văn hóa riêng của

mình, không ai có quyền phủ nhận, bác bỏ hay coi thường hoặc chụp lên nó

một nền văn hóa khác. Dân tộc Việt Nam là một dân tộc vốn có một nền văn

hóa lâu đời. Là một hệ tư tưởng không giáo điều, khiêm tốn khép mình, nên

khi vào nước ta Phật giáo sẵn sàng tiếp thu truyền thống bản địa, không buộc

người Việt phải từ bỏ những gì vốn có trong nền văn hóa bản xứ. Do đó, nó đisâu vào tâm hồn của con người một cách tự nhiên. Về phía dân tộc, dĩ nhiên

là nhận thức rằng cần tiếp thu Phật giáo để làm phong phú thêm đời sống văn

hóa của mình. Hơn thế nữa, dân tộc ta luôn phải đối mặt với âm mưu đồng

hóa văn hóa của kẻ thù phương Bắc, tư tưởng Phật giáo sau khi đã bản địa

hóa, kết hợp những yếu tố dân tộc là bức tường thành kiên cố, chặn đứng mọi

sự tiến công, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Trong quá trình tồn

tại và phát triển Phật giáo đã ảnh hưởng khá sâu sắc đến nền văn hóa dân tộc,

đặc biệt trên các sinh hoạt tín ngưỡng, nghệ thuật, kiến trúc.

Phật giáo tuy là một tôn giáo ngoại nhập nhưng Phật giáo có vai trò to

lớn đến đời sống sinh hoạt tín ngưỡng, phong tục tập quán của người Việt

Nam cho đến nay. Từ lâu, những ngôi chùa đã trở nên quen thuộc, trở thành

một phần không thể thiếu được với cộng đồng làng xã Việt Nam. Hiện nay,

hơn bao giờ hết, các ngôi chùa vẫn phát huy được vai trò tích cực của mìnhtrong việc đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, văn hóa tinh thần của nhân dân. Có

nhiều ngôi chùa hay quần thể di tích Phật giáo đã trở thành những trung tâm

văn hóa vùng, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tham quan vãng cảnh của nhân

dân cả nước và du khách nước ngoài như: di tích Chùa Hương, danh thắng

Yên Tử, Thiền viện Tây Thiên, chùa Mía, chùa Dâu, chùa Keo...các ngôi chùa



83

Khmer,... không những thế ngôi chùa còn đi vào thơ cả của nhiều thi sĩ về

cảnh đẹp nên thơ của các ngôi chùa.

Trong nhân dân vẫn lưu truyền câu nói "trẻ vui nhà, già vui chùa". Nhưng ngày nay lại khác, trong những dịp lễ hội sóc hay vọng có rất đông người

đi lễ chùa thuộc hầu hết các lứa tuổi, đặc biệt là tầng lớp thanh niên. Đây là một

điều đáng mừng. Điều này có tác dụng giáo dục to lớn, bởi vì đến với ngôi chùa

là đến với không gian văn hóa tâm linh tôn nghiêm, thành kính, từ đó mỗi người

đều tìm thấy cho mình những nhu cầu tinh thần cần thiết. Đối với thế hệ trẻ đây

thực sự là cơ hội tốt để họ giữ gìn một hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống.Với một hệ thống chùa tháp ở hầu khắp các địa phương trong cả nước, từ

Bắc vào Nam, từ thành thị đến nông thôn, Phật giáo đã trở thành một bộ phận

không thể thiếu của nền văn hoá Việt Nam. Thật khó hình dung nổi nền văn hoá

của chúng ta như thế nào nếu thiếu đi những ngôi chùa Phật giáo. Nó làm giàu,

làm đẹp, làm phong phú thêm nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc của dân tôc ta.

Theo số liệu của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, hiện nay cả nước có trên 13.775

tự viện, bao gồm: 11.432 của Phật giáo Bắc Tông (trong đó 76 tự viện Phật giáo

người Hoa), 517 của Phật giáo Nam Tông, 361 tịnh xá, 467 tịnh thất, 998 Niệm

phật đường. Trong đó có hơn 400 tự viện được Nhà nước công nhận là di tích

Lịch sử Quốc gia [3, tr.6].

Có thể thấy rằng kho tàng Phật giáo được lưu giữ đến ngày nay là hệ

thống chùa chiền. Các chùa Phật giáo Việt nam với những nét kiến trúc đặc

trưng của mỗi thời đại là minh chứng cụ thể cho lịch sử phát triển của đạoPhật Việt Nam. Kiến trúc Phật giáo Việt Nam vừa chịu ảnh hưởng của kiến

trúc Phật giáo Ấn Độ lại vừu chịu ảnh hưởng kiến trúc Phật giáo Trung Quốc.

Với sự ảnh hưởng của hai dòng kiến trúc nay đã tạo cho chùa Việt Nam sự đa

dạng về kiến trúc, điêu khắc. Chùa Việt mô phỏng chùa Hang Ấn Độ nên hình

thành kiến trúc chuôi vồ rất phổ biến trong chùa làng. Vốn mô hình một hang

đá như Ajanta (Ấn Độ) gồm có một tiền đường và một hậu cung đặt biểu



84

tượng Phật và một số tăng phòng vây quanh, chuyển sang kiến trúc nhà gỗ

nhà ở thì gian nhà ba gian được nối thêm một chuôi vồ, các thiền phòng thành

những hành lang nhà tổ. Ở mỗi miền của nước ta chùa ngoài những đặc điểmchung giống nhau thì lại có những đặc điểm rất riêng về kiến trúc, điêu khắc

Ở miền Bắc, với lợi thế thiên nhiên có những đặc điểm tự nhiên hùng

vĩ, có núi có sông, có chỗ nhô cao có nơi trũng thấp, nhiều cảnh đẹp sơn thủy

hữu tình thích ứng với việc dựng chùa. Các ngôi chùa thường được dựng tại

những nơi có cảnh trí thiên nhiên đẹp, ngoài ra còn phải có môi trường xã hội

thuận tiện và cho các sư tăng tu dưỡng và giáo hoá chúng sinh. Những điềukiện tự nhiên hòa hợp với điều kiện môi trường xung quanh tạo nên thế tổng

thể kiến trúc chùa nổi bật trên trong toàn cảnh.

Kiến trúc mở đầu của một ngôi chùa là Tam quan với 3 cửa biểu thị 3

cách nhìn về thế gian của Phật giáo. Qua cổng tam quan là vào bên trong chùa

là Tam bảo với ba tào Tiền đường, Thiêu hương và Thượng điện phần lớn gắn

với nhau theo kiểu chữ Công hoặc chữ Đinh tạo nên một không gian nội thất

chung, cũng có khi theo kiểu chữ Tam nhưng lại xây nối hai đầu thành chữ

Công. Ngoài ra có nhiều khu vực phụ mà đa phần là hành lang ở hai bên và

thường có hậu ở đường đằng sau, để tất cả quy thành hình chữ Quốc. Hành

lang thường bày tượng La Hán và để những đồ phục vụ lễ hội hàng năm. Hậu

đường có thể chia từng phần làm nhà Tổ, nhà Tăng và điện Mẫu. Những khu

nhà này có thể xây riêng ở bên trong hoặc bên cạnh khung hình chữ quốc.

Một số chùa thờ thần địa phương và Thánh hình thành kiểu kiến trúc tiền Phậthậu thần hay tiền Phật hậu Thánh.

Một kiến trúc không thể thiếu khi nói đến kiến trúc chùa là Tháp. Tháp

Phật giáo chia làm hai loại: tháp mộ và tháp chùa hay tháp điện. Kiến trúc

tháp nổi tiếng như: Tháp chùa Dâu, chùa Một Cột, Tháp phổ Minh, Tháp Báo

Thiên vòi vọi…



85

Các ngôi chùa Khmer ở miền Nam có một hình tứ giác nhiều tầng bậc, chỉ

thờ một tượng Thích Ca và trang trí nhiều bích họa kể về lịch sử tu hành của Phật

Tổ. Trên các thềm bậc có những tháp vây quanh và một cửa cổng rất đặc sắc vớihai apxara hai bên góc như chùa Xvay Ton ở An Giang. Kiến trúc chùa như vậy

làm người ta liên tưởng đến cổng tháp Sanchi nổi tiếng của Ấn Độ.

Chùa ở vùng Huế được xây dựng dưới thời Nguyễn, bên cạnh các

hương tự và quan tự như Thiên Mụ, Thánh Duyên, Giác Hoàng, Diệu Đế…

Những ngôi chùa này pha nét kiến trúc cung đình.

Trong các ngôi chùa cần phải nói đến một số lượng rất lớn tượng Phậtcó giá trị về nghệ thuật điêu khắc, trong đó có những pho tượng đẹp nổi tiếng,

như tượng A Di Đà (chùa Phật Tích), tượng Quán Thế Âm Thiên Thủ Thiên

Nhãn (chù Mễ Sở và chùa Bút Tháp), bộ tượng La Hán (chùa Tây Phương).

Đạo Phật hòa nhập vào nền văn hóa của dân tộc Việt Nam như sữa hòa

với nước, đến mức không phân biết được đâu là yếu tố đạo Phật, đâu là yếu tố

của dân tộc. Đặc biệt là ngôi chùa - Chùa không phải là của riêng ai mà là của

nhân dân, là trung tâm văn hóa của làng, của nhiều làng hay của một vùng,

nếu ở đó là một ngôi chùa lớn, một tổ đình. Chùa là nơi tổ chức các lễ hội tôn

giáo, đồng thời là trường học, là nhà thương, là nơi tạm nghỉ của khách qua

đường, thậm chí còn là nơi trọ thường xuyên của những của những kẻ không

nhà, không cửa.

“Mái chùa che chở hồn dân tộc

Nếp sống muôn đời của tổ tông” [17, tr.58].

Đúng vậy ngôi chùa hiện nay không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng

của nhân dân mà còn là nơi lưu giữ những giá trị về mặt kiến trúc và nghệ

thuật rất đặc sắc của cha ông ta cho đến nay nó vẫn còn những giá trị đối với

xã hội Việt Nam hiện nay.

Theo quan niệm truyền thống tập tục cúng rằm, mùng một là tập tục cúng

sóc vọng, tức là ngày mặt trời và mặt trăng thông suốt nhau. Cho nên thần thành,



86

tổ tiên có thể liên lạc thông thương với con người, sự cầu nguyện sẽ đạt tới sự

cảm ứng với các cõi giới khác và sự cảm thông sẽ được thiết lập là ngày trong

sạch để các vị tăng kiểm điểm hành vi của mình gọi là ngày Bồ tát sám hối. Tínđồ phật tử về chùa để tham dự lễ sám hối, cầm nguyện bỏ ác làm lành và sửa đổi

thâm tâm. Quan niệm ngày sóc vọng là những ngày trưởng tịnh, sám hối, ăn

chay là xuất phát từ ảnh hưởng của Phật giáo Đại thừa. Ngoài việc đi sám hối, ở

nhà vào ngày r ằm và mùng một, họ sắm đèn, nhang, hương hoa để dâng cúng

Phật, Bồ Tát, Thần linh, vong linh của người quá cố và cụ thể hóa hành vi tu tâm

dưỡng tính của mình.

Bên cạnh việc đến chùa sám hối vào ngày rằm, mùng một, người Việt

Nam còn có tập tục khác là đi lễ chùa, lễ Phật vào những ngày hội lớn như

ngày rằm tháng Giêng, rằm tháng Tư (Phật Đản) và R ằm Tháng Bảy - lễ Vu

Lan. Đây là một tập tục, một nhu cầu không thể thiếu được trong đời sống

người Việt Nam. Tuy nhiên, đi viếng chùa bao giờ cũng rộng cửa đối với thập

phương bách tính, nhất là các ngày hội lớn của Phật giáo, của dân gian (tết

Nguyên Đán) vào những ngày này, đông đảo các tầng lớp nhân dân, các giới

quy tụ về chùa. Trước cánh cửa Thiền môn, những khuôn mặt trang nghiêm,

vẻ đẹp thanh thoát của hoa huệ, hoa cúc xen lẫn với hương trầm quyện tỏa tạo

nên bầu không khí ấm cúng, linh thiêng, thể hiện tấm lòng thành kính của họ

đối với đức Phật và các bậc Thánh hiền. Những sinh hoạt đó đã góp phần tạo

nên bản sắc và nét đẹp văn hóa của dân tộc.

Qua một số tập tục tín ngưỡng tiêu biểu có thể thấy rõ tư tưởng Phậtgiáo thấm sâu vào cuộc sống, quan niệm và tâm lý người Việt Nam, trở thành

một phần vốn có trong truyền thống, trong bản chất của họ. Đổi lại, các nghi

lễ cúng tế trong Phật giáo cũng đã dần dần thâm nhập vào các tập tục dân gian

theo tín ngưỡng bản địa ấy, làm biến đổi từ mục đích đơn giản ban đầu để trở

thành những tục có ý nghĩa, thăng hoa hơn, mang tính chất chuyển tải triết lý

đạo Phật vào thực tế đời sống tạo nên một bản sắc văn hóa riêng của người



87

Việt Nam. Cho đến nay những bản sắc văn hóa riêng đó vẫn được bảo tồn và

phát triển để ngày càng phù hợp với thực tiễn đất nước.

Ngoài ra, Phật giáo còn ảnh hưởng tới rất nhiều những phong tục tậpquán khác như:

Ảnh hưởng Phật giáo qua ma chay, cưới hỏi: Đây cũng là sinh hoạt

thường xảy ra trong đời sống người Việt. Về ma chay theo phong tục của

người Việt Nam và Trung Hoa trước đây rất rất là phiền phức và hao tốn. Tuy

nhiên, nhờ có sự dẫn dắt của các tăng ni thì tang lễ diễn ra đơn giản và trang

nghiêm hơn. Khi trong gia đình (Phật giáo) có người quá cố, thân quyến đếnchùa thỉnh tăng ni về nhà để giúp đỡ phần tang lễ (thường gọi là làm ma

chay). Thông thường các nghi thức trong tang lễ được diễn ra tuần tự như: (1)

Nghi thức nhập liệm người chết; (2) Lễ phát tang; (3) Lễ tiến linh (cúng cơm);

(4) Khóa lễ cầu siêu cho hương linh; (5) Lễ cáo triều Tổ (cáo Tổ tiên ông bà

trước giờ di quan); (6) Lễ di quan và hạ huyệt; (7) Đưa lư hương, long vị,

hình vong về nhà hoặc chùa; (8) Lễ an sàng; (9) Cúng thất (tụng kinh cầu siêu

và cúng cơm cho hương linh trong bẩy tuần (49 ngày, mỗi tuần cúng một lần);

(10) Lễ tiểu tường (giáp năm, sau ngày hương linh mất một năm); (11) Lễ Đại

tường (lễ xả tang, sau ngày hương linh qua đời hai năm).

Ở những gia đình không theo Phật giáo nhưng do người quá cố hoặc

gia chủ mến chuộng đạo Phật nên họ thỉnh tăng ni đến tục kinh cầu siêu cho

hương linh và tổ chức tang lễ giống như những tín đồ theo đạo Phật. Nhìn

chung, tập tục ma chay tại Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu đậm từ những nghithức của Phật giáo.

Như vậy phong tục ma chay của người Việt ngoài việc chịu ảnh hưởng

của phong tục Trung Quốc thì còn chịu ảnh hưởng của Phật giáo rất sâu đậm

mà cho tới nay vẫn còn được lưu giữ.

Khác với một số tôn giáo xem hôn nhân là một nghĩa vụ tôn giáo, Phật

giáo quan niệm hôn nhân thuộc thế giới hiện thế và thuộc quyền quyết định



88

của mỗi cá nhân. Tuy nhiên Đức Phật vẫn có sự quan tâm đến việc duy trì g ia

đình trong mối toàn vẹn của nó. Trong kinh sách, tiêu biểu là kinh Thiện Sinh,

Kinh Thi Ca La Việt… Đức Phật đã đưa ra những lời khuyên cần thiết vềhạnh phúc gia đình như bổn phận của vợ đối với chồng, chồng đối với vợ, con

cái đối với cha mẹ, cha mẹ đối với con cái…

Vấn đề hôn nhân, việc cưới hỏi, tầm ảnh hưởng của Phật giáo tỏ ra ít

phức tạp hơn so với Công giáo, Nho giáo hay Hồi giáo. Trước khi tiến tới hôn

nhân, nhiều đôi bạn trẻ theo tín ngưỡng Phật giáo, thường đến chùa khấn

nguyện với chư Phật phù hộ cho mối lương duyên của họ được thuận buồmxuôi gió. Đến ngày cưới hỏi, họ được hướng dẫn về chùa để chư Tăng làm lễ

"hằng thuận quy y" trước khi rước dâu. Đó là một lễ chúc lành ngắn gọn và

được chư tăng khuyên dạy một số nguyên tắc đạo đức Phật giáo để làm kim

chỉ nam cho cuộc sống mới. Lễ cưới ở chùa chính là cầu nối giữa đạo với đời,

giữa hạnh nguyện giải thoát và ước nguyện xây dựng một xã hội tốt đẹp của

chư tăng và hàng phật tử tại gia.

Tập tục xin xăm bói quẻ: Xin xăm bói quẻ là một việc cầu may cũng

bắt nguồn từ Trung Quốc. Một loại hình sinh hoạt khá rầm rộ tại các chùa,

đình, miếu vào dịp đầu năm mới hoặc các ngày lễ lớn. Các chùa làng có thời

Quan Thánh Đế Quân thường có đi đôi với việc xin xăm. Người xin xăm

trước hết đến lạy Phật rồi sang bàn thờ Quan Thánh, khấn nguyện xin một quẻ

xăm, rồi họ lắc ống xăm có 100 thẻ để lấy một thẻ rớt ra, sau đó họ cầm què

xăm đến nhờ thầy trụ trì giải đáp giúp vận mệnh của mình. Mỗi thẻ ứng vớimột lá xăm có ghi sẵn trong những điều tiên đoán về công việc làm ăn, học

tập, hôn nhân, gia đình... của mỗi người bốc được quẻ xăm đó. Đây là một tập

tục không lành mạnh do tin tưởng vào sự may rủi của số phận đã được sắp

đặt, an bài từ trước. Như sách xưa có câu: "Phúc chí tâm linh, họa lai thần

ám". Nghĩa là người gặp lúc phúc đến thì giở quẻ ra điều tốt, khi hoạ lại thì

rút lá xăm nào cũng xấu. Thế là tốt xấu tại mình, không phải tại xăm quẻ.

Người Phật tử chân chính cần phải loại bỏ những loại hình mê tín này.



89

Ảnh hưởng Phật giáo qua tập tục ăn chay, thờ Phật, phóng sinh và bố

thí: Về ăn chay, hầu như tất cả người Việt Nam đều chịu ảnh hưởng nếp sống

văn hoá này. Ăn chay hay ăn nhạt xuất phát từ quan niệm từ bi của Phật giáo.Vì khi đã trở về với Phật pháp, mỗi người Phật tử phải thụ giới và trì giới,

trong đó giới căn bản là không sát sinh hại vật, mà trái lại phải thương yêu

mọi loài. Trong hành động lời nói và ý nghĩa, người phật tử phải thể hiện lòng

từ bi. Điều không thể có được khi con người còn ăn thịt, còn uống máu chúng

sinh. Để đạt được mục đích đó, người Phật tử phải dùng đến phương pháp ăn

chay. Cố nhiên người xuất gia ăn chay trường, còn Phật tử tại gia thì có nhiều

trở ngại nên chỉ ăn chay kỳ.

Thông thường người Việt Nam cả Phật tử và người không phải phật tử

cũng theo tục lệ đặc biệt này. Họ ăn chay mỗi tháng 2 ngày là ngày mùng 1 và

ngày rằm mỗi tháng. Có người ăn chay mỗi tháng 4 ngày là mùng 1, 14, 15 và

30. Nếu tháng thiếu thì ăn chay ngày 29. Có người ăn mỗi tháng 6 ngày là

mùng 8, 14, 15, 23, 29 và 30 (nếu tháng thiếu thì ăn chay ngày 28, 29). C ó

người phát tâm ăn chay mỗi tháng 10 ngày là mùng 1, 8, 14, 15, 18, 23, 24, 29và 30 (nếu tháng thiếu thì ăn chay ngày 27, 28, 29). Cũng có nhiều người phát

tâm ăn chay suốt cả tháng (thường là tháng 7 âm lịch) hoặc 3 tháng (tháng

giêng, tháng 7 và tháng mười) hay cả năm. Đôi khi có một số người đi phát

nguyện ăn trường chay giống như những người xuất gia.

Về mặt ăn uống, ăn chay rất phù hợp với phong cách ăn uống Á Đông,

chú trọng ăn ngũ cốc nhiều hơn thực phẩm động vật. Vả lại ăn chay giúp cho

cơ thể được nhẹ nhàng, trí óc được minh mẫn sáng suốt. Gần đây các bác sĩ

Soteylo và bác sĩ Vang Kiplami cho biết, trong các thứ thịt có nhiều chất độc,

rất nguy hiểm cho sức khoẻ con người. Các nhà khoa học đều cho rằng ăn

chay rất hợp vệ sinh và không kém phần bổ dưỡng. Trên tinh thần đó, nên

người Việt Nam dù không phải là Phật tử cũng thích ăn chay. Tập tục này đã

ảnh hưởng sâu rộng trong mọi giai tầng xã hội Việt Nam từ xưa đến nay.



90

Ăn chay và thờ Phật là việc đi đôi với nhau của người Việt Nam. Việc

thờ Phật trong dân gian cũng có nhiều điều thú vị. Người phật tử, người mộ

đạo thờ Phật đã đành, nhiều người không phải là phật tử cũng dùng tượngPhật hay tranh ảnh có yếu tố Phật giáo để chiêm ngưỡng, trang trí cho cảnh

nhà thêm đẹp và trang nghiêm. Theo quan niệm của nhóm người này thì Phật

giáo là một thành tựu về tư tưởng văn hoá của dân tộc và nhân loại.

Cũng xuất phát từ tinh thần từ bi của đạo Phật, tục lệ bố thí và phóng

sinh đã ăn sâu vào đời sống sinh hoạt của quần chúng. Đến ngày rằm và mùng

một, người Việt thường hay mua chim, cá, cua, ốc… để đem về chùa chú

nguyện rồi đi thả. Người Việt cũng thích làm phúc bố thí, họ tập tập trung về

chùa vào các ngày lễ hội lớn, sẵn sàng giúp đỡ kẻ nghèo khó, hoạn nạn. Tuy

nhiên, trong xã hội hiện đại những biểu hiện mang tính chất hình thức trên

càng bị thu hẹp. Thay vào đó mọi người tham gia vào những đợt cứu trợ,

tương tế cho các đồng bào gặp thiên tai, hoạn nạn, hoàn cảnh sống gặp khó

khăn đúng với truyền thống đạo lý của dân tộc "lá lành đùm lá rách".

Đến đây, chúng ta có thể kết luận rằng những tư tưởng và hình ảnh củaPhật giáo đã để lại những dấu ấn sâu đậm trong văn hóa của người Việt Nam. Ảnh

hưởng đó biểu hiện trong tất cả mọi mặt của nền văn hóa Việt, từ tư tưởng kinh tế

- xã hội, điêu khắc, kiến trúc, văn học, đến những phong tục tập quán lâu đời...

Những ảnh hưởng đó không chỉ trong lịch sử mà trong thời đại ngày nay nó vẫn

biểu hiện cực kỳ rõ nét. Ảnh hưởng của Phật giáo đến văn hóa Việt đã tạo nên một

nét văn hóa độc đáo, đặc sắc mang đậm bản sắc của người Việt.

Phật giáo và hòa nhập với văn hóa truyền thống, đã trở thành một trong

các yếu tố tạo dựng nên nền văn hóa Việt Nam, tạo dựng phong cách tư duy

Việt Nam, qua nhiều lần đổi mới. Do vậy, các hệ tư tưởng khác tìm đến Phật

giáo và Phật giáo tìm đến các tư tưởng khác, đó là một tất yếu lịch sử.

Tư duy Việt Nam hôm nay, lấy hệ tư tưởng chính thống là Chủ nghĩa

Mác-Lênin, song không thể bỏ qua những tinh tuý của đạo Phật, một phông

văn hoá có bề dày lịch sử. Và có sức thâm nhập quốc tế rất lớn. Quan điểm



91

duy vật của Chủ nghĩa Cộng sản khoa học không hề mâu thuẫn với nhu cầu

hoàn thiện tư duy, nâng cao tầm văn hoá, văn minh của dân tộc Việt Nam.

Cho dù bất cứ xã hội nào cũng cần tới các hệ thống điều chỉnh để giữ cho xãhội được cân bằng trong quá trình vận động. Trong số những hệ thống điều

chỉnh xã hội thì pháp luật, bộ máy Nhà nước và đạo đức là một hệ thống điều

chỉnh đóng vai trò quan trọng, và người ta không thể nói rằng vì xã hội đã có

hệ thống này rồi nên không cần tới những hệ thống khác. Trong đó có sự điều

chỉnh của Phật giáo.

Truyền thống văn hóa - tư tưởng Phật giáo vừa xa xưa, lâu đời vừa phổ

cập và đại chúng lại hàm súc một nội dung cao đẹp tích cực, đầy tính nhân

bản, nhân văn, thật sự là một truyền thống quý báu xứng đáng để cho hậu thế

chúng ta trân trọng, giữ gìn và phát huy một cách thích nghi nhất trong hoàn

cảnh lịch sử mới.

2.6. Vai trò của Phật giáo với chính trị tư tưởng

Tư tưởng hay đạo lý căn bản của Phật giáo là duyên khởi, tứ diệu đế và

bát chính đạo. Ba đạo lý này là nền tảng cho các tông phái Phật giáo. Trênmột phương diện nhất định, nhờ những tư tưởng này mà tính triết lý của

người Việt mang tính khái quát và trừu tượng hơn. Rồi Phật giáo với học

thuyết "vô ngã" là tôn giáo đầu tiên phủ nhận thần quyền. Đây là một bước

ngoặt vô cùng vĩ đại, giải thoát nhân sinh ra khỏi những nô lệ huyền hoặc mà

các tôn giáo đã buộc chặt số phận con người, xen con người và vạn hữu của

những kẻ tôi đòi của những quyền năng vô hạn. Tư tưởng giải thoát - hạt nhân

của triết học Phật giáo là một triết lý mang tính nhân bản sâu sắc với niềm tin

vào sức mạnh tự giải thoát của mỗi cá nhân con người, con người là nguyên

nhân của chính mình chứ không phải do đấng siêu nhiên nào sáng tạo ra Phật

giáo đề cao trí tuệ và khả năng tự giải thoát cho mình mà "bát chính đạo" là

con đường tự lực vạch ra con đường và chỉ ra cái đích là đi đến cõi Niết bàn.

Nhưng việc diệt bỏ lòng ham muốn của con người lại đi ngược lại với lẽ tự

nhiên của cuộc sống. Vì thế, học thuyết Phật giáo vừa đề cao vừa phù nhận



92

con người. Tinh thần từ bi, hỉ xả của nhà Phật thấm đậm trong "tứ vô lương

tâm" một mặt nó giúp con người sống thiện hơn, đẹp hơn nhưng mặt khác

chúng ta thấy rằng đó là thứ tình thương mang tính nhân bản chung chung,trừu tượng chủ trương "không có đẳng cấp trong máu cùng đỏ và trong nước

mắt cùng mặn" lại xóa đi ranh giới giữa các giai cấp trong xã hội, tinh thần từ

bi với hết thảy chúng sinh khiến con người không dám diệt trừ hết những bất

công trong xã hội để giải phóng cho mình. Yêu chuộng hòa bình và đề cao bất

bạo động trong Phật giáo dường như là một. Cho nên, việc đề cao bất bạo

động cũng là cơ sở để giai cấp thống trị lợi dụng, đè nén, áp bức con người.

Mặc dù thế giới quan mácxít khác biệt với thế giới quan Phật giáo,

song vẫn có thể tìm thấy ở đó chủ trương khắc phục sự khắc biệt bằng lòng

khoan dung, tôn trọng tự do tín ngưỡng, không xâm phạm đến đức tin bằng

mệnh lệnh hay sự bài xích. Dù bằng con đường và cách thức khác nhau nhưng

chúng ta có thể nhìn thấy điểm chung nhất ở nhân sinh quan Phật giáo và

nhân sinh quan của những người cách mạng đều mong muốn mang lại cuộc

sống ấm no, hạnh phúc cho con người. Tinh thần đó có thể thấy trong tưtưởng của Bác Hồ trong di chúc của Người "suốt đời tôi chỉ có một ham

muốn ham muốn đến tột bậc là làm sao cho đất nước ta hoàn toàn độc lập,

dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng

được học hành. Chính nét tương đồng về nhân sinh quan của Phật giáo và

người cách mạng nên việc tiếp thu những chính sách, chủ trương, đường lối

của Đảng và Nhà nước của người Việt thuận lợi hơn.

Bằng con đường hòa bình với những quan tâm giản dị gần gũi với cuộc

sống của người dân Việt Phật giáo với lòng từ bi, bắc ái và vị tha đã được

người Việt chấp nhận và tôn thờ

Trong lịch sử, Phật giáo đã từng có vai trò quan trọng trên lĩnh vực

chính trị tư tưởng ở nước ta, đặc biệt khi dưới triều đại phong kiến Lý, Trần

Phật giáo là quốc giáo đã có đóng góp tích cực trong công việc lãnh đạo và

quản lý đất nước của các vị vua.



93

Tiếp theo đó, trong quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc của nước

nhà, Phật giáo luôn ủng hộ đường lối chính sách giải phóng dân tộc của Đảng

và nhà nước ta có những hoạt động cụ thể đóng góp cho cách mạng. Trongcuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ không ít tăng ni, cư sĩ, huyền trưởng

gia đình phật tử đã hăng hái tham gia cách mạng và trở thành nòng cốt của

các phong trào Phật giáo cứu quốc. Đặc biệt có người đã trở thành nhân sĩ cao

cấp, đóng góp nhiều công lao trong việc tranh thủ mạnh mẽ sự ủng hộ của

nhân dân trên thế giới đối với công cuộc kháng chống Pháp và chống Mỹ của

nhân dân Việt Nam như cư sĩ Lê Đình Thám, các nhà sư Thích Minh Châu,

Thích Đức Tam, Thích Tô Hiên, Thích Quảng Độ. Phong trào đấu tranh của

Phật giáo chống Mỹ và ngụy quyền với đông đảo quần chúng phật tử tham gia

trong đó phải kể đến lực lượng sinh viên phật tử... là phong trào đấu tranh bảo

vệ đạo pháp gắn liền với phong trào đấu tranh đòi giải phóng dân tộc, do

Đảng ta lãnh đạo [22, tr.14-19].

Thông qua các cuộc đấu tranh bảo vệ đạo pháp, chống chiến tranh, vãn

hồi, hòa bình... thì Phật giáo đã đóng góp một phần không nhỏ vào sự nghiệpđấu tranh giải phóng dân tộc, hun đúc tinh thần yêu nước và tinh thần dân tộc

trong hệ trẻ.

Kể từ sau Đại hội thống nhất Phật giáo Việt Nam năm 1981 đến nay,

hơn bao giờ hết, Phật giáo tiếp tục có những hoạt động thiết thực đóng góp

cho đất nước trên lĩnh vực chính trị tư tưởng và luôn luôn đồng hành cùng

dân tộc. Phương châm hành đạo của Giáo hội Phật giáo Việt Nam là: "Đạo

pháp - dân tộc - chủ nghĩa xã hội". Với việc phát huy tinh thần phụng đạo,

yêu nước thiết thân cùng xã hội hiện hữu trong lòng dân tộc, quyết tâm giữ

vững tinh thần độc lập dân tộc, phụng sự chúng sinh là cúng dường chư Phật,

trang nghiêm cho thế gian tức là trang nghiêm tịnh độ cho chư Phật tại thế

gian với tư cách là thành viên trong khối đại đoàn kết toàn dân. Tăng ni, phật

tử của Giáo hội Phật giáo Việt Nam luôn luôn gương mẫu trong việc thực

hiện đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, sống tốt đời đẹp đạo ngoài



94

ra các tăng ni, phật tử tại các địa phương trên cả nước hoàn thành tốt các

phong trào ích nước, lợi dân bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ môi trường, xây dựng

nếp sống văn hóa văn minh trên địa bàn dân cư, góp ý kiến xây dựng chínhquyền vững mạnh, góp ý báo cáo chính trị của Đảng ta từ trung ương đến địa

phương, tham gia các đoàn thể, các hoạt động xã hội, vì lợi ích của đất nước

của dân tộc như tham gia Đại biểu Quốc hội, Hội đồng Nhân dân, Mặt trận Tổ

quốc các cấp đã có những ý kiến đóng góp hiệu quả cho Đảng và nhà nước.

Qua đó xuất hiện nhiều tấm gương người tốt việc tốt của tăng ni, phật tử trong

cả nước được Nhà nước tặng danh hiệu bà mẹ Việt Nam anh hùng, đặc biệt cố

Hòa thượng Thích Đức Nhuận, Thích Thiện Hòa được tặng huân chương Hồ

Chí Minh cố Hòa thượng Thích Thuận Đức. Kim Cương Tử được Nhà nước

tặng Huân chương kháng chiến; hòa thượng Thích Minh Châu được tăng

Huân chương độc lập, Hòa thượng Thích Thanh Tứ được Nhà nước tặng K ỷ

niệm chương chiến sĩ cách mạng bị đích bắt tù đày và một số tăng ni, phật tử,

tự viện được Nhà nước trao tặng Huân chương lao động như: Thành hội Phật

giáo Hà Nội, chùa Lừ Quan II, tịnh xá Ngọc Phượng. Trong giai đoạn hiện nay Phật giáo đã luôn tích cực chống lại những

hoạt động lợi dụng tôn giáo để phá hoại cách mạng nước ta của các thế lực

thù địch, vạch rõ âm mưu thâm độc của chúng, qua dó bảo vệ chính sách dân

tộc, tôn giáo đúng đắn của Đảng và nhà nước ta, góp phần vào sự ổn định,

phát triển của đất nước.

Việc Nhà nước ta chính thức đăng cai tổ chức Đại lễ Phật đản Liên hợp

quốc năm 2008 tại Việt Nam là sự đánh giá đúng mức những giá trị tiến bộ

của Phật giáo và vai trò của Phật giáo của nó ở nước ta qua đó mong muốn

Phật giáo tiếp tục có những điều kiện thuận lợi để phát triển.

Như vâ y , Phật giáo du nhập vào nước ta từ rất sớm và ngay từ khi du

nhập Phật giáo đã hòa nhập với nền văn hóa bản địa để tạo nên một Phật giáo

Việt Nam thống nhất mang bản sắc riêng. Nhờ đó, Phật giáo được người Việt

Nam coi như một tôn giáo “truyền thống” và được đón nhận bởi mọi tầng lớp



95

trong xã hội như vua quan, trí thức, nông dân, công nhân, thương gia. Phật

giáo Việt Nam đã có những ảnh hưởng tích cực và sâu rộng đối với đạo đức,

văn hóa, chính trị tư tưởng trong đời sống xã hội Việt Nam, góp phần pháttriển nền văn minh của nước nhà. Bên cạnh đó, Phật giáo còn đón nhận các

tín ngưỡng và tôn giáo khác của đất nước, cùng phát triển trong tinh thần hòa

hợp xã hội, phát huy tinh thần đoàn kết để chống lại ngoại xâm và phát triển

đất nước bền vững, thịnh vượng.

Hiện nay, với sự phát triển của khoa học kỹ thuật cũng như các trường

phái triết học, nhiều câu hỏi đặt ra về vai trò của Phật giáo đối với xã hội. Tuy

nhiên, có thể khẳng định rằng Phật giáo với nền tảng triết học và khoa học vững

chắc, không lỗi thời cũng như những lý luận đạo đức sâu sắc, đang và sẽ đóng

góp một vai trò quan trọng trong xã hội và đời sống tâm linh của con người.

Việt Nam đang xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa. Trong thời gian quá

độ này và đặc biệt là trong bối cảnh toàn cầu hóa, Phật giáo Việt Nam đang có

xu thế vận động nhanh theo hướng phát triển một cách toàn diện và vai trò to

lớn tới một số lĩnh vức trong đời sống xã hội như: Đạo đức, văn hóa, chính trịtư tưởng... Sự phát triển ấy một mặt nó phản ánh sức mạnh tiềm tàng từ lâu

đời của Phật giáo ở nước ta với tư cách là dòng chảy liên tục của lịch sử. Mặt

khác sự vận động đó còn có những lệch lạc trong sinh hoạt Phật giáo gây ảnh

hưởng tiêu cực đến xã hội, đời sống con người Việt Nam. Do vậy cần có

những giải pháp tích cực để phát huy vai trò tích cực và hạn chế tiêu cực

trong sinh hoạt Phật giáo là rất cần thiết trong xã hội Việt Nam hiện nay.



96

Chương 3

NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ TÍCH CỰC

CỦA PHẬT GIÁO TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI VIỆT NAM HIỆN NAY

3.1. Tôn trọng và quản lý tốt hoạt động của Phật giáo theo đúng

pháp luật và chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước

Phật giáo là một thực thể xã hội - chính trị còn tồn tại lâu dài, muốn hay

không chính quyền của giai cấp nào cũng phải chung sống với nó. Điều đó đặt ra

cho chúng ta cần phải có cách nhìn nhận đánh giá vai trò xã hội tích cực của Phật

giáo một cách chính xác, để từ đó có quan điểm, chính sách đối với Phật giáo

hiện nay cho được phù hợp. Trong lịch sử Phật giáo có nhiều vai trò đối với các

triều đại phong kiến. Trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể của xã hội Việt Nam hiện

nay, Phật giáo vẫn còn có vai trò xã hội rất to lớn bởi vì Phật giáo vốn có truyền

thống gắn bó với dân tộc ta từ lâu đời. Ngày nay giới tăng ni Phật tử cùng những

người có cảm tình với Phật giáo chiếm đa số trong nhân dân, họ có thể phát huy

năng lực sáng tạo to lớn trong lao động sản xuất và bảo vệ Tổ quốc để xây dựngcuộc sống mới nếu như một loại nhu cầu tinh thần của họ - nhu cầu tín ngưỡng

được tôn trọng và bảo đảm đúng như pháp luật quy định.

Như chúng ta biết thế giới quan giữa Phật giáo và chủ nghĩa Mác tuy

khác nhau nhưng về mặt nhân sinh quan có những điểm giống nhau đó là con

người được giải phóng, ấm no, hạnh phúc ở ngay trần thế này. Trước những

vấn đề toàn cầu đang đặt ra hiện nay như: chiến tranh hủy diệt, khủng bố, ônhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, tài nguyên cạn kiệt, nghèo đói, bệnh tật,

tội phạm gia tăng, văn hóa đạo đức suy thoái... cả nhân loại đều phải quan tâm

thì Giáo hội Phật giáo Việt Nam cùng một số tôn giáo khác có thái độ tích cực

và tinh thần trách nhiệm.

Với tinh thần ấy, Đảng ta thật sự tôn trọng và bảo đảm tự do tín ngưỡng tôn

giáo và đối Phật giáo Đảng và Nhà nước ta cũng có những đường lối, chính sách

riêng phù hợp để chỉ đạo hoạt động của Phật giáo trong giai đoạn hiện nay.



97

Các tư tưởng chỉ đạo của Đảng đối với Phật giáo được Đảng và Nhà

nước ta cụ thể hóa bằng các văn bản, Nghị quyết, Chỉ thị, Thông tư.

Ngay từ khi thành lập nước CHXHCN Việt Nam, Đảng và Nhà nước ta đãcó những đường lối chính sách cụ thể đối với Phật giáo như: Chỉ thị số 10 CT-TW

ngày 20 - 11 - 1957 về việc thành lập tổ chức Hội Phật giáo thống nhất. Năm

1973, Phủ Thủ tướng đã ra Chỉ thị số 88-TTg ngày 26-4-1973 về việc chấp hành

chính sách đối với việc bảo vệ các chùa thờ Phật và đối với tăng ni. Năm 1981,

Ban Bí thư Trung ương Đảng đã có chủ trương ủng hộ sự thống nhất của các tổ

chức Phật giáo ở hai miền Nam Bắc để thành lập tổ chức Phật giáo chung cảnước. Quyết định số 83/BT ngày 29-12-1981 của Hội đồng Bộ trưởng "về việc

cho phép thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam".

Từ đó đến nay, Hội Phật giáo Việt Nam được thành lập đã tiến hành

Đại hội vào các năm 1981, 1987, 1992, 1997, 2002, 2007. Đảng và Nhà nước

ta đã sát sao chỉ đạo các hoạt động trên của Giáo hội Phật giáo và đã có thông

báo của Ban Tôn giáo Chính phủ "về việc chấp nhận Hiến chương sửa đổi và

nhân sự mới của Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam".

Liên quan đến các hoạt động phức tạp của tín đồ Phật giáo, Đảng và

Nhà nước ta đã ra nhiều Thông tư, Chỉ thị hướng dẫn hoạt động cho đồng bào

Phật giáo. Nếu từ năm 1955, Ban Tôn giáo Chính phủ đã có Thông tư "Hướng

dẫn đối với việc quản lý Gia đình Phật tử của Giáo hội Phật giáo Việt Nam"

thì đến năm 1999, Ban Tôn giáo Chính phủ lại tiếp tục ra quy định mới "Về

việc sinh hoạt của Gia đình Phật tử Giáo hội Phật giáo Việt Nam".

Bên cạnh đó, để tạo điều kiện cho Phật giáo phát triển hơn nữa Đảng và

Nhà nước ta còn thành lập các Học viện Phật giáo, mở các lớp Cao đẳng,

Trung cấp Phật học...

Khái quát nội dung các văn bản nói trên, có thể thấy Đảng ta đã kế thừa

và vận dụng một cách có hiệu quả, sáng tạo các nguyên lý của chủ nghĩa Mác



98

- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nhận thức các vấn đề của Phật giáo một cách

toàn diện, dựa trên các căn cứ thực tiễn phong phú.

Quan điểm đổi với tín đồ Phật giáo

Hồ Chí Minh thường quan tâm nhiều đến vấn đề con người, mọi hoạt

động của Người đều xuất phát từ vấn đề con người. Hồ Chí Minh thường dạy:

trong một xã hội, khi trực tiếp tham gia vào các hoạt động cụ thể dù đơn giản

hay khó khăn, muốn thành công phải có ba điều kiện cơ bản: thiên thời, địa

lợi, nhân hoà. Cả ba điều kiện trên đều quan trọng nhưng thiên thời không

quan trọng bằng địa lợi mà địa lợi lại không quan trọng bằng nhân hoà [69,tr.479]. Học tập theo tư tưởng của Bác, trong các văn bản, chỉ thị, Đảng ta

luôn đặt vấn đề công tác vận động tín đồ là quan trọng nhất. Thống nhất trong

các văn bản, Đảng ta đều tôn trọng tín đồ Phật giáo như tín đồ các tôn giáo

khác. Với tư cách là một người theo tín ngưỡng tôn giáo, tín đồ Phật giáo

được sinh hoạt tôn giáo một cách bình thường "được tự do bày tỏ đức tin,

thực hành các nghi thức thờ cúng, cầu nguyện và tham gia các hình thức sinh

hoạt, phục vụ lễ hội, lễ nghi tôn giáo và học tập giáo lý tôn giáo mà mình

theo" [75, tr.10].

Bên cạnh chủ trương tạo điều kiện để các tôn giáo hoạt động bình

thường, Đảng, Nhà nước có chủ trương, chính sách quan tâm đến tín đồ, tăng

ni già yếu, gặp khó khăn trong cuộc sống: "Đối với các tăng ni già yếu, mất

sức lao động, đời sống gặp khó khăn, các địa phương cần quan tâm, giúp đỡ.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh, thành phố, huyện nên báo cáo và đềnghị với Ủy ban hành chính địa phương về Biện pháp giúp đã cụ thể, thiết

thực các tăng ni kể trên. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và Hội Phật giáo thống

nhất nên có kế hoạch bố trí các tăng ni có sức lao động để giúp đỡ nhau trong

công việc sản xuất và đời sống và có thể xét trợ cấp cho các tăng ni mà đời

sống gặp khó khăn" [80, tr.9-10]. Đây chính là tư tưởng chủ đạo của Đảng và



99

Nhà nước, thể hiện sự quan tâm, chăm sóc cả đời sống vật chất cũng như tinh

thần của đồng báo tín đồ Phật giáo.

Bên cạnh các chính sách mềm dẻo như trên, Đảng đã chỉ đạo tín đồPhật giáo như mọi tôn giáo khác với tư cách là công dân để bình đẳng trước

pháp luật về nghĩa vụ và quyền lợi công dân, không phân biệt, đối xử vì lý do

tôn giáo, tín ngưỡng trong xã hội.

Quan điểm đổi với chức sắc Phật giáo.

Chức sắc của Giáo hội Phật giáo là nòng cốt của Giáo hội. Họ giữ vai

trò, vị trí quan trọng trong quá trình lãnh đạo, quản đạo và truyền đạo. Họcũng giữ vai trò chủ yếu thực hiện mối quan hệ giữa Nhà nước và Giáo hội,

giữa Giáo hội Phật giáo với các Giáo hội khác.

Chính sách đối với chức sắc trong Giáo hội Phật giáo đã được quy định cụ thể

trong Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam mà Đảng và Nhà nước ta đã thông

qua. Theo đó các chức sắc tham gia Giáo hội Phật giáo Việt Nam phải là các "tăng,

ni, cư sĩ có năng lực, đạo đức và tiêu biểu của các hệ phái Phật giáo Việt nam, có

công đức với đạo pháp dân tộc và trung thành với Tổ quốc" [31, tr.13].

Chức sắc Giáo hội Phật giáo Việt Nam được Giáo hội và Nhà nước

quan tâm đào tạo và tổ chức chặt chẽ: theo ngành dọc gồm Hội đồng chứng

minh, Hội đồng trị sự, Ban trị sự, Ban đại diện. Trong mỗi hội, ban đó lại có

quy định ngành hoạt động và thành phần tham gia hoạt động.

Các chức sắc trong khuôn khổ của các tổ chức là do Giáo hội Phật giáo

Việt Nam quy định. Bên cạnh đó các hoạt động của họ cũng phải phù hợp với

pháp luật hiện hành của Nhà nước. Đây là quy định chung đối với mọi chức sắc

cũng như tín đồ khi đóng vai trò là một công dân Nhà nước. Sự thực, Hiến chương

của Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã tôn trọng chính sách này của Đảng và Nhà

nước ta. Tại Điều 5, Chương II, Hiến chương có ghi: "Giáo hội Phật giáo Việt

Nam hoạt động theo đúng Phật chế và trong khuôn khổ pháp luật" [31, tr.5- 6].



100

Quan điểm đối với việc xét duyệt và công nhận tư cách pháp nhân của

tôn giáo Phật giáo.

Đảng chỉ đạo xây dựng nội dung quản lí Nhà nước về Phật giáo. Theoquy định chung đối với mọi tôn giáo, Nhà nước cho phép công nhận tư cách

pháp nhân đối với một tổ chức tôn giáo khi: Các Giáo hội, Hệ phái tôn giáo

có đường hướng hoạt động gắn bó với dân tộc có tôn chỉ, mục đích, điều lệ

phù hợp với pháp luật Nhà nước. Có tổ chức thích hơp và có bộ máy nhân sự

đảm bảo tốt cả mặt đạo và mặt đời. Hoạt động của các chức sắc tôn giáo phụ

trách tôn giáo ở cơ sở phải đăng ký với chính quyền cơ sở về tổ chức nhân sựvà chương trình hoạt động.

Theo tinh thần này, tôn giáo Phật giáo đã đáp ứng đủ nhu cầu của Đảng

và Nhà nước. Nhà nước ta đã thừa nhận danh hiệu, huy hiệu, mục đích, tôn

chỉ của đạo cũng như tổ chức bộ máy nhân sự của đạo.

Danh hiệu Phật giáo được quy định tại Điều 1, Chương 1, Hiến chương

Giáo hội Phật giáo Việt Nam: "Tổ chức Phật giáo Việt Nam cả nước lấy danh

hiệu là Giáo hội Phật giáo Việt Nam, viết tắt là GHPGVN".

"Huy hiệu của GHPGVN hình tròn, ở giữa vòng trong có hoa sen trắng,

trên nền xanh lá cây đậm, với gương sen 8 hột, vòng ngoài có chữ "GHPGVN"

màu trắng".

Và tôn chỉ mục đích của đạo Phật là "Điều hòa hợp nhất các hệ phái

Phật giáo Việt Nam cả nước để hộ trì hoằng dương Phật pháp và tham gia xây

dựng, bảo vệ Tổ quốc, phục vụ dân tộc, góp phần xây dựng hòa bình và an lạc

cho thế giới" [31, tr.5].

Rõ ràng, Đảng và Nhà nước ta đã công nhận tư cách pháp nhân của đạo

Phật. Cho nên, Đảng ta đã ra các chỉ thị cho phép thành lập GHPGVN và chỉ

thị chấp nhận hiện chương GHPGVN như một đường hướng hành đạo, quy

định hoạt động đối với GHPGVN.



101

Quan điểm về cơ sở vật chất của tôn giáo Phật giáo.

Theo tinh thần này, từ sau đổi mới, Đảng lãnh đạo Nhà nước ban hành

Hiến pháp năm 2004. Trong Hiến pháp có quy định cụ thể về cơ sở vật chấtcủa các tôn giáo: các cơ sở vật chất của mọi tôn giáo đều được pháp luật bảo

hộ, các cơ sở này được Nhà nước cho phép sử dụng lâu dài ổn định. Ngoài ra,

Đảng và Nhà nước còn quan tâm đến cơ sở vật chất của tôn giáo là di tích lịch

sử văn hoá, danh lam, thắng cảnh. Các công trình này ngoài việc hoạt động

bình thường như mọi cơ sở tôn giáo khác còn được bảo hộ trong luật di sản

văn hoá, được pháp luật quy định đối với việc nâng cấp, trùng tu tôn tạo. Ngoài các chính sách cơ bản như trên, Đảng và Nhà nước ta cũng ra nhiều

văn bản quy định hoạt động của một số tổ chức như hoạt động của gia đình Phật

tử; văn bản cho phép thành lập các cơ sở nghiên cứu: 3 Học viện Phật giáo, các

trường Cao đẳng, Trung cấp Phật học, Viện nghiên cứu Phật học...

Tất cả các chủ trương trên đều nhằm mục đích phát huy vai trò của Phật

giáo trong công cuộc xây dựng CNXH, tạo hệ thống pháp luật chặt chẽ, chống

âm mưu lợi dụng của các thế lực thù địch. Ngoài ra còn tạo hành lang pháp lý

cho đạo Phật tự do hoạt động, phát triển trong khuôn khổ cho phép nhằm thực

hiện đúng tôn chỉ Phật giáo: "Đạo pháp - Dân tộc - CNXH".

Tóm lại, thực hiện các chủ trương, chính sách trên của Đảng và Nhà

nước đối với tôn giáo nói chung, Phật giáo nói riêng đã thu được những thành

tựu đáng kể. Nó góp phần động viên đồng bào có tôn giáo tham gia nhiệt tình

vào công cuộc đổi mới đất nước vì sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, xã hội

công bằng, dân chủ văn minh. Mặt khác điều đó cũng tạo ra xu thế hành đạo

trong khuôn khổ của Pháp luật Nhà nước và tuân thủ sự quản lý của chính

quyến. Hơn nữa, đã tạo được xu thế gắn bó với khối đại đoàn kết dân tộc, đại

đoàn kết toàn dân để cùng nhau xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Bên cạnh những thành tựu đó, các chính sách đối với tôn giáo của Đảng

và Nhà nước ta cũng còn nhiều hạn chế chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực tiễn



102

phát triển của giáo lý, cần được bổ sung. Các chính sách của Đảng và Nhà

nước tuy có sự đổi mới nhưng còn chậm trong khi các thế lực thù địch ráo riết

tranh thủ, giành giật, lôi kéo quần chúng tín đồ, chức sắc tôn giáo. Các chủtrương, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với tôn giáo chậm được thể chế

hoá. Tổ chức, bộ máy làm công tác tôn giáo của hệ thống chính trị nhất là đội

ngũ cán bộ làm công tác tôn giáo và hệ thống chính trị cơ sở ở các vùng đông

tín đồ tôn giáo, vùng đồng bào các dân tộc thiểu số còn yếu, việc tập hợp quần

chúng còn hạn chế. Trong khi đó Nhà nước chưa kịp thời bổ sung các văn bản

hướng dẫn và quy định cụ thể về các hoạt động tín ngưỡng tôn giáo cho phù

hợp với tình hình mới. Việc quản lý Nhà nước đối với tôn giáo vừa có biểu

hiện cứng nhắc, vừa có biểu hiện buôn lỏng, chưa kiên quyết đấu tranh với

các hành vi lệch lạc, sai trái của một số người lợi dụng tôn giáo để hoạt động

vi phạm pháp luật, xâm phạm lợi ích của nhân dân. Từ đó, trong lĩnh vực tôn

giáo đã xuất hiện một số các hiện tượng như truyền đạo trái pháp luật ở một

số nơi. Một số loại tôn giáo mới đi ngược lại thuần phong, mỹ tục, truyền

thống văn hoá tết đẹp của nhân dân. Hiện tượng mê tín dị đoan thâm nhập vào

một số hoạt động tôn giáo vẫn tồn tại. Do vậy, Đảng và Nhà nước ta cần vận

dụng và phát triển sáng tạo hơn nữa chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí

Minh về lĩnh vực tôn giáo để đưa ra hệ thống giải pháp đồng bộ để chỉ đạo

tình hình tôn giáo thực tiễn hiện nay.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh việc tuyên truyền sâu rộng mọi chủ trương,

chính sách đến tín đồ Phật giáo, khi cần thiết có thể kiến giải, giải thích để tínđồ thực sự hiểu được chính sách tôn trọng tự do tín ngưỡng của Đảng và Nhà

nước nhằm mục đích xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho đồng bào cả

nước, trong đó có tín đồ Phật giáo.

Quan trọng hơn, Đảng và Nhà nước ta cần coi trọng hơn nữa công tác

tư tưởng, tuyên truyền chủ trương của Đảng và Nhà nước về tôn giáo đến các



103

tín đồ Phật tử vùng sâu, vùng xa, vùng có nguy cơ các thế lực thù địch dễ

dàng lợi dụng.

Mặc dù Đảng và Nhà nước ta đã có đường lối chính sách đối với Phậtgiáo đã đầy đủ, rõ ràng và cụ thể, song vấn đề thực tiễn hiện nay đặt ra là việc

thực hiện đường lối chính sách đó trong thực tiễn như thế nào. Do vậy phải có

những biện pháp tích cực để Phật giáo ngày càng phát huy tốt vai trò của

mình đối với đời sống xã hội hiện nay là rất cần thiết.

3.1.1. Tăng cường bảo vệ các cơ cở vật chất và tôn trọng các nghi lễ

của Phật giáo

Mặc dù hiện nay Đảng và Nhà nước ta đã có đường lối chính sách

nhằm bảo vệ cơ sở vật chất và tôn trọng nghi lễ của Phật giáo, song thực tế

hiện nay vẫn còn nổi cộm lên nhiều hiện tượng vi phạm công tác bảo vệ cơ sở

vật chất và các nghi lễ của Phật giáo. Bởi vây, tôn trọng và bảo vệ quyền tự

do tín ngưỡng của nhân dân đối với Phật giáo, điều thiết thực nhất hiện nay là

phải bảo vệ các cơ sở vật chất và tôn trọng nghi lễ của Phật giáo.

Vấn đề đặt ra ở đây là thái độ của các cơ quan hữu trách và tăng ni phậttử phải có những biện pháp hữu hiệu để tôn tạo, giữ gìn và bảo vệ các ngôi

chùa, đặc biệt những ngôi chùa đã được xếp hạng.

Biện pháp hữu hiệu đối với vấn đề đặt ra ở trên là Nhà nước cùng với

chính quyền địa phương các tỉnh, thành phố có trách nhiệm đứng lên tổ chức

tu sửa và bảo vệ những ngôi chùa đã được nhà nước xếp hạng . Các ngành

chức năng như: Công An, Hải Quan và các cơ quan pháp luật phải có thái độ

kiên quyết trừng trị thích đáng những kẻ lấy trộm đồ thờ và các cổ vật quý

của nhà chùa.

Kiến trúc chùa trở thành một bộ phận không thể tách rời văn hóa Việt

Nam nhưng hiện nay thực tế là việc tu sửa kiến trúc chùa, xây dựng cảnh quan

không đúng với nguyên gốc đã làm mất đi những giá trị về văn hóa. Do vậy Nhà

nước và Chính quyền địa phương cùng với nhà chùa kết hợp với các cơ quan văn



104

hóa, khoa học để việc việc tu sửa sao cho đúng đắn, thích hợp có như vậy mới có

thể bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa của ngôi chùa.

Đối với tình trạng xâm lấn đất đai và việc sử dụng đất đai không đúngmục đích của nhà chùa, điều cần thiết là phải tăng cường công tác tuyên

truyền, giáo dục mọi tầng lớp nhân dân, nhất là những người đang sống ở đất

nhà chùa về ý thức bảo vệ di tích - lịch sử - văn hóa… ý thức bảo vệ tài sản

của nhà chùa. Các ngành, các cấp chính quyền và đặc biệt Ban Tôn giáo

Chính phủ và Ban Tôn giáo, dân tộc các tỉnh và thành phố phải thực hiện

nghiêm Pháp lệnh về tôn giáo nói chung, Phật giáo nói riêng và Pháp lệnh về

bảo vệ và sử dụng di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh, cũng như

luật pháp bảo vệ cơ sở đất đai của nhà chùa, ngăn chặn kịp thời các hình vi

xâm phạm. Kiên quyết xử lý những tình trạng lấn chiếm đất đai của lịch sử để

lại để trả lại đất đai cho nhà chùa phù hợp với mục đích sử dụng của nó. Đây

thực sự là biện pháp tôn trọng tự do tín ngưỡng của nhân một cách thiết thực

và cụ thể nhất.

Chính quyền địa phương giúp đỡ và hướng dẫn cho các chức sắc, cánhân tôn giáo trong hoạt động của mình, xem xét giao đất để để xây dựng cơ

sở vật chất cho Phật giáo ở địa phương mình để đáp ứng nhu cầu của nhân

dân trong các hoạt động sinh hoạt tôn giáo tín ngưỡng

Muốn cho quyền tự do tín ngưỡng Phật giáo của nhân được thực sự

đảm bảo thì Đảng và Nhà nước nên giáo dục và quán triệt sâu rọng tới đội

ngũ cán bộ, đảng viên, đặc biệt là đội ngũ làm công tác tôn giáo phải thực sự

tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng của nhân dân. Sự tôn trọng này phải được

thể hiện bằng hành động cụ thể là bảo vệ các cơ sở vật chất và tôn trọng các

nghi lễ của Phật giáo.

3.1.2 . Tăng cường công tác quản lý của Đảng và Nhà nước đối với

hoạt động và tổ chức của Phật giáo

Nhằm phát huy vai trò tích cực và hạn chế tiêu cực trong sinh hoạt Phật

giáo đang tồn tại hiện nay thì Đảng và Nhà nước cần tiến hành quản lý, giám



105

sát việc quán triệt, thực thi pháp luật, pháp quy và chính sách liên quan đến

Phật giáo. Chính quyền các tỉnh và thành phố phải căn cứ vào luật pháp để

bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức Phật giáo, cơ sở vật chất,các nghi lễ của Phật giáo, cùng các chức sắc và quần chúng tín đồ… Phòng

ngừa và ngăn chặn kịp thời các phần tử không tuân thủ pháp luật lợi dụng

Phật giáo hoạt động phá hoại, gây rối, phạm tội, ngăn chặn các thế lực thù

địch bên ngoài lợi dụng Phật giáo trong chiến lược “diễn biến hòa bình”. Bởi

vậy, quản lý công việc Phật giáo bằng pháp luật không trái với chính sách tôn

trọng và bảo vệ quyền tự do tín ngưỡng của nhân dân, là đòi hỏi của việc duy

trì ổn định đoàn kết và lợi ích của nhân dân.

Hiện nay hệ thống quản lý tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng

của nước ta đã và đang được kiện toàn từ trung ương đến địa phương. Song

thực tế hiện nay hầu hết cán bộ làm công tác tôn giáo thường được thuyên

chuyển từ một công tác khác thậm chí chỉ là cán bộ kiêm nghiệm nên việc

nắm bắt và ứng phó với các tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng rất bị

động và lúng túng khi có những sự việc xảy ra. Trước tình hình đó thì mở cáclớp bồi dưỡng lý luận và hướng dẫn nghiệp vụ cho các cán bộ quản lý tôn

giáo ở địa phương, nhất là cán bộ là người dân tộc là rất cần thiết. Để mở các

lớp đó thì Đảng và Nhà nước và Bộ giáo dục và Đào tạo cần nghiên cứu để

mở các ngành chuyên đào tạo cán bộ làm công tác tôn giáo ở bậc đào tạo đại

học, cao đẳng. Đối với cán bộ làm công tác tôn giáo hiện nay thì chính quyền

địa phương cần tạo điều kiện để cho họ tham gia học tập.

Đảng và Nhà nước tiếp tục nghiên cứu để có sự đổi mới hơn các chủ

trương, chính sách về công tác tôn giáo và cần thể chế hoá các chủ trương,

chính sách của Đảng về vấn đề tôn giáo. Nhà nước tạo hành lang pháp lý cho

các hoạt động của Phật giáo cho phép tôn giáo này tham gia tích cực hơn

trong việc giải quyết các vấn đề xã hội. Nhà nước cần quan tâm và hỗ trợ kinh

phí để tôn tạo chùa, tăng cường công tác bảo vệ chùa, xử lý tốt tình trạng lấn



106

chiếm dụng dụng đất đai của nhà chùa, xử lý nghiêm minh những kẻ lợi dụng

Phật giáo vào mục đích xấu, vi phạm pháp luật.

Đại biểu của giới tăng ni cũng luôn có mặt trong thành phần của Quốchội và Hội đồng nhân dân các cấp, tham gia trực tiếp vào các cơ quan quyền

lực của Nhà nước. Điều đó thể hiện quan điểm tôn trọng quyền tự do tín

ngưỡng tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta. Hiện nay Giáo hội Phật giáo Việt

Nam là một thành viên của Mặt trận Tổ quốc, giới tăng ni, phật tử cũng là một

bộ phận hữu cơ trong khối đại đoàn kết dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng từ

đó làm cho Phật giáo ngày càng gắn bó với dân tộc, đạo gắn với đời, tuân thủ pháp luật, giữ gìn độc lập chủ quyền dân tộc.

Như vậy, quản lý các hoạt động và tổ chức của Phật giáo bằng pháp

luật chính là tạo điều kiện pháp lý cho Phật giáo phát triển bình thường, là cơ

sở để tăng cường đoàn kết xây dựng cuộc sống “tốt đời, đẹp đạo”, phát huy

tính tích cực và hạn chế tiêu cực trong sinh hoạt của Phật giáo Việt Nam góp

phần vào công cuộc xây dựng đất nước trong thời kỳ đổi mới hiện nay.

3.2. Từng bước khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực trong sinh

hoạt Phật giáo hiện nay

Đảng ta khẳng định: tín ngưỡng tôn giáo là hiện tượng còn tồn tại lâu

dài và là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân mà mọi người cần tôn

trọng như các nhu cầu vật chất, tinh thần chính đáng khác. Đồng thời Đảng ta

cũng chỉ rõ muốn khắc phục ảnh hưởng tiêu cựctrong sinh hoạt Phật giáo ở

nước ta hiện nay thì chúng ta phải khắc phục từ những nguyên nhân về kinh

tế- xã hội, nhận thức, tâm lý… làm nảy sinh và nuôi dưỡng sự tồn tại và phát

triển của Phật giáo ở Việt Nam.

Trong nhận thức, mọi người đều khẳng định Phật giáo là một tôn giáo

dân tộc Việt Nam và là chỗ dựa tinh thần của một số bộ phận nhân dân tuy

nhiên trong thực tế các sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo hiện nay còn tồn tại

không ít vấn đề cần phải suy nghĩ. Các hiện tượng như xem tướng số, cúng



107

sao giải hạn, đốt vàng mã v.v… tại các cơ sở thờ tự của Phật giáo còn diễn ra

khá phổ biến, gây tốn kém về kinh tế và ảnh hưởng xấu đến đời sống xã hội.

Chùa chiền vốn là nơi thanh tịnh, giúp con người thư thái, tĩnh tâm. Nhưngcảnh chen lấn, xô đẩy của những dòng người đi hội chùa vào dịp đầu xuân

năm mới cho thấy sự nhận thức của đa số phật tử, nhân dân đối với Phật giáo

còn nhiều mặt hạn chế mà chúng ta cần đấu tranh để xoá bỏ nó.

3.2.1. Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân

Theo chủ nghĩa Mác-Lênin vật chất quyết định ý thức và ý thức tác

động to lớn tới vật chất. Biểu hiện của mối quan hệ giữa vật chất và ý thứctrong xã hội là tồn tại xã hội và ý thức xã hội. Muốn ý thức trong đó có ý thức

tôn giáo của con người thay đổi thì cơ sở kinh tế sinh ra nó phải thay đổi. Do

vậy muốn khắc phục những hạn chế trong hoạt động của Phật giáo thì nâng

cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nói chung và đồng bào Phật

giáo nói riêng là vô cùng quan trọng.

Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không chỉ là ý

muốn của Đảng và Nhà nước ta mà còn là nguyện vọng tha thiết của nhân dân từ

bao đời nay. Ý nguyện này là tất yếu khách quan của cuộc sống loài người,

nhưng thực hiện nó là cả một quá trình lâu dài, đầy những thử thách và gian khổ.

Thực tế trong những năm vừa qua, những nơi có điều kiện kinh tế khó

khăn, trình độ dân trí thấp… thì ở đó mê tín dị đoan phát triển. Vì vậy, nâng

cao trình độ về mọi mặt cho nhân dân chính là điều kiện tiên quyết để cho

Phật giáo Việt Nam phát triển đúng hướng, lấy đạo pháp phục vụ dân tộc. Mặt

khác, đó cũng chính là điều kiện để xáo bỏ những mê tín dị đoan, phát huy

những giá trị tốt đẹp của Phật giáo trong đời sống xã hội hiện nay.

Để nâng cao đời sống vật chất cho nhân dân chính là việc phát triển

kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Để

phát triển kinh tế thì phải tiếp tục đổi mới toàn diện và mạnh mẽ hơn, tận

dụng thời cơ và thuận lợi, tiếp tục thực hiện một cách nhất quán chính sách



108

phát triển kinh tế nhiều thành phần , coi các thành phần kinh tế k inh doanh

theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường

định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranhlành mạnh. Không nên có thái độ định kiến và kỳ thị đối với bất cứ thành

phần kinh tế nào, tiếp tục tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường; đổi mới và

nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của Nhà nước . Nhìn chung, kinh tế thị

trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam mới được bắt đầu, trình độ

còn thấp, chất lượng, hiệu quả, khả năng cạnh tranh chưa cao. Nhiều thị

trường còn sơ khai, chưa đồng bộ. Vì vậy, phải đổi mới mạnh mẽ tư duy hơn

nữa, đẩy mạnh việc hình thành các loại thị trường. Đặc biệt quan tâm các thị

trường quan trọng nhưng hiện chưa có hoặc còn sơ khai như: thị trường lao

động, thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản, thị trường khoa học và

công nghệ, đáp ứng nhu cầu đa dạng và nâng cao sức mua của thị trường

trong nước, cả ở thành thị và nông thôn, chú ý thị trường các vùng có nhiều

khó khăn. Chủ động hội nhập thị trường quốc tế. Hạn chế và kiểm soát độc

quyền kinh doanh.

Mặt khác, phải đổi mới sâu rộng cơ chế quản lý kinh tế, phát huy

những yếu tố tích cực của cơ chế thị trường, triệt để xóa bỏ bao cấp trong

kinh doanh, tăng cường vai trò quản lý và điều tiết vĩ mô của Nhà nước, đấu

tranh có hiệu quả chống các hành vi tham nhũng, lãng phí, gây phiền hà. Nhà

nước tạo môi trường pháp lý thuận lợi, bình đẳng cho các doanh nghiệp cạnh

tranh và hợp tác để phát triển; bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và chínhsách, kết hợp với sử dụng lực lượng vật chất của Nhà nước để định hướng

phát triển kinh tế - xã hội, khai thác hợp lý các nguồn lực của đất nước, bảo

đảm cân đối vĩ mô nền kinh tế, điều tiết thu nhập; kiểm tra, thanh tra mọi hoạt

động kinh doanh theo quy định của pháp luật, chống buôn lậu, làm hàng giả,

gian lận thương mại.



109

Tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền

kinh tế, trong đó đặc biệt coi trọng việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống các

cơ chế chính sách, luật pháp, đổi mới công tác kế hoạch hóa, nâng cao chấtlượng công tác xây dựng các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển

kinh tế - xã hội; tăng cường công tác thông tin kinh tế - xã hội trong nước và

quốc tế, công tác kế toán, thống kê; ứng dụng rộng rãi các thành tựu khoa học

và công nghệ trong công tác dự báo, kiểm tra tình hình thực hiện ở cả cấp vĩ

mô và doanh nghiệp.

Giải quyết tốt các vấn đề xã hội, hướng vào phát triển và lành mạnhhóa xã hội, thực hiện công bằng xã hội, coi đây là một nội dung rất quan trọng

của định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tính ưu việt của chế độ xã hội mới.

Điều đó chẳng những tạo động lực mạnh mẽ nhằm phát triển sản xuất, tăng

năng suất lao động mà còn thực hiện bình đẳng trong các quan hệ xã hội,

khuyến khích nhân dân làm giàu chính đáng và hợp pháp, điều tiết các quan

hệ xã hội.

Trong tình hình cụ thể hiện nay ở Việt Nam, phải bằng nhiều giải pháp

tạo ra nhiều việc làm mới. Chăm lo cải thiện điều kiện làm việc, bảo đảm an

toàn vệ sinh lao động, phòng chống tai nạn và bệnh nghề nghiệp cho người

lao động. Từng bước mở rộng hệ thống bảo hiểm xã hội và an sinh xã hội.

Sớm xây dựng và thực hiện chính sách bảo hiểm cho người lao động thất

nghiệp. Cải cách cơ bản chế độ tiền lương đối với cán bộ, công chức, khuyến

khích người có tài, người làm việc giỏi, khắc phục tình trạng lương và trợ cấp bất hợp lý; tôn trọng thu nhập hợp pháp của người kinh doanh.

Tiếp tục thực hiện chương trình xóa đói, giảm nghèo, chăm sóc những

người có công với nước, thương binh, bệnh binh, cha mẹ, vợ con liệt sĩ, gia

đình chính sách - một yêu cầu rất lớn đối với một đất nước phải chịu nhiều

hậu quả sau 30 năm chiến tranh. Đồng thời đẩy mạnh cuộc đấu tranh phòng

chống tội phạm, giữ gìn trật tự và kỷ cương xã hội, ngăn chặn và bài trừ các tệ



110

nạn xã hội, nhất là tệ nạn ma tuý, mại dâm, lối sống không lành mạnh, những

hành vi trái pháp luật và đạo lý. Kiên quyết đấu tranh với tệ tham nhũng, hối

lộ, làm giàu bất chính, kinh doanh không hợp pháp, gian lận thương mại…cùng với những tiêu cực khác do mặt trái của cơ chế thị trường gây ra. Kết

quả cụ thể của cuộc đấu tranh này là thước đo bản lĩnh, trình độ và năng lực

quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân.

Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản . Đây là vấn đề

có tính nguyên tắc và là nhân tố quyết định nhất bảo đảm định hướng xã hội

chủ nghĩa của kinh tế thị trường, cũng như toàn bộ sự nghiệp phát triển củađất nước. Đây cũng là một trong những bài học lớn nhất được rút ra trong

những năm đổi mới.

Càng đi vào kinh tế thị trường, thực hiện dân chủ hóa xã hội, mở rộng

hợp tác quốc tế càng phải tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng Cộng

sản. Thực tế ở một số nước cho thấy, chỉ cần một chút mơ hồ, buông lỏng sự

lãnh đạo của Đảng là lập tức tạo điều kiện cho các thế lực thù địch dấn tới phá

rã sự lãnh đạo của Đảng, cướp chính quyền, đưa đất nước đi con đường khác.

Đảng lãnh đạo có nghĩa là Đảng đề ra đường lối, chiến lược phát triển

của đất nước nói chung, của lĩnh vực kinh tế nói riêng, bảo đảm tính chính trị,

tính định hướng đúng đắn trong sự phát triển kinh tế, làm cho kinh tế chẳng

những có tốc độ tăng trưởng và năng suất lao động cao, có lực lượng sản xuất

không ngừng lớn mạnh mà còn đi đúng định hướng xã hội chủ nghĩa, tức là

hạn chế được bất công, bóc lột, chăm lo và bảo vệ lợi ích của đại đa số nhândân lao động. Trên cơ sở đường lối, chiến lược đó, Đảng lãnh đạo toàn bộ hệ

thống chính trị và guồng máy xã hội, trước hết là Nhà nước, tổ chức thực hiện

bằng được phương hướng và nhiệm vụ đã đề ra.

Đương nhiên, để có đủ trình độ, năng lực lãnh đạo, Đảng phải thực sự trong

sạch, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, gắn bó chặt chẽ với nhân

dân, được nhân dân tin cậy và ủng hộ. Đặc biệt, trong tình hình hiện nay, đội ngũ



111

cán bộ, đảng viên của Đảng phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định mục

tiêu lý tưởng, có trí tuệ, có kiến thức, giữ gìn đạo đức cách mạng và lối sống lành

mạnh, đấu tranh khắc phục có hiệu quả tệ tham nhũng và các hiện tượng thoáihóa, biến chất trong Đảng và trong bộ máy của Nhà nước.

Phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống vật chất cho nhân dân

là một điều kiện để con người có thể phát triển một cách toàn diện. Muốn làm

được điều đó thì phải thực hiện đồng bộ các chính chính phát triển kinh tế có

như vậy mới đem lại cuộc sống tốt đẹp cho người dân.

Bên cạnh với việc phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chất chonhân dân, việc không ngừng nâng cao đời sống tinh thần cho họ cũng không

kém phần quan trọng. Muốn khắc phục được những tiêu cực của một số hoạt

động của Phật giáo trong đời sống tinh thần của người dân thì việc nâng cao

dân trí, trình độ nhận thức khoa học và chủ nghĩa vô thần khoa học là một vấn

đề quan trọng. Muốn nâng cao dân trí cho người dân thì Đảng và Nhà nước

cần quan tâm đến công tác giáo dục chủ nghĩa vô thần, giáo dục chủ nghĩa

Mác-Lênin, cách cải cách giáo dục và đào tạo cho phù hợp với thực tiễn hiện

nay, xây nhiều thư viện, khuyến khích nhân dân tự học, đọc sách báo, tuyên

truyền và phổ cập quần chúng tri thức đặc biệt là những nơi còn có điều kiện

kinh tế còn khó khăn, vùng sâu, vùng xa, vùng nông thôn. Ví dụ để nâng cao

dân trí thì việc đưa internet để cập nhật thông tin, tìm hiểu kinh nghiệm sản

xuất của các vùng, các miền cũng là một biện pháp hữu hiệu để nâng cao trình

độ dân trí đồng thời cũng góp phần phát triển kinh tế. Đây cũng là mô hìnhmà Nhà nước cần quan tâm hơn nữa để nó ngày càng phát huy hiệu quả.

Hiện nay Phật giáo đang tìm cách tuyên truyền, đổi mới để tồn tại và

phát triển, thích ứng với điều kiện mới. Mặt khác đối với thế hệ trẻ, thanh

niên và học sinh, sự ảnh hưởng niềm tin tôn giáo từ cha mẹ, từ gia đình cũng

là một nguyên nhân làm tôn giáo phát triển lan rộng. Do đó đối với tầng lớp

này cần có những phương pháp giáo dục hữu hiệu, trang bị những kiến thức



112

khoa học ngay từ khi đang ngồi trên ghế nhà trường để giúp họ có nhận thức,

định hướng cho niềm tin của chính mình. Do vậy giáo dục tri thức tôn giáo

trong các nhà trường như một môn học như các môn học khác ngay từ phổthông là rất cần thiết. Ngoài ra cần lưu hành rộng rãi những cuốn sách phổ

thông về tôn giáo. Trên cơ sở hiểu biết khoa học về tôn giáo nói chung và

Phật giáo nói riêng, người dân mới có được thái độ ứng xử của mình với tôn

giáo, thấy được những giá trị tích cực của Phật giáo đối với văn hóa, đạo đức,

chính trị tư tưởng trong đời sống xã hội hiện nay để từ đó họ tiếp tục lưu giữ

và phát triển những giá trị tích cực đó mặt khác để họ cũng xa lánh được

những biểu hiện tiêu cực của Phật giáo trong giai đoạn hiện nay như mê tín dị

đoan, những hiện tượng có tính chất phản văn hóa.

Mặt khác Đảng và Nhà nước cần khuyến khích các chùa phát triển các

hình thức dịch vụ, hoạt động kinh tế có hiệu quả phù hợp với xã hội để nâng

cao đời sống cho nhà tu hành, tạo điều kiện cho họ tham gia vào các hoạt

động chính trị, xã hội và văn hóa từ đó khơi dậy ở họ tinh thần làm chủ đất

nước, đóng góp sức lực của mình cho công cuộc đổi mới.

Cần thường xuyên cung cấp cho quần chúng những thông tin khoa học

cần thiết, định hướng tư tưởng vô thần để tạo cho quần chúng nhân dân có

khả năng tự lựa chọn đúng đắn niềm tin của chính m ình.

Bên cạnh đó cần khuyến khích quần chúng phê phán mạnh mẽ mọi hủ

tục, mê tín dị đoan, những hiện tượng buôn thần, bán thánh, làm ảnh hưởng

đến cuộc sống của nhân dân.

3.2.2. Tăng cường công tác tuyên truyền nhận thức đúng về vai trò

tích cực của Phật g iáo trong đời sống xã hội

Muốn thực hiện tốt những chính sách của Đảng và Nhà nước về Phật

giáo thì phải thay đổi nhận thức của nhân dân về vai trò của Phật giáo bởi

Phật giáo đang tồn tại vận động và phát triển chứng tỏ còn là nhu cầu hiện

thực của một bộ phận không nhỏ của quần chúng nhân dân. Bằng sự tồn tại



113

vận động và phát triển với tư cách là một thành tố văn hóa Phật giáo cần được

nhìn nhận, đánh giá một cách công bằng và khoa học để thấy được mặt tích

cực của nó, sự đóng góp của nó đối với dân tộc. Tăng cường tuyên truyềngiáo dục để không chỉ đồng bào không có đạo mà cả người có đạo hiểu rõ và

nhận thức đúng đắn về vai trò của Phật giáo. Mặt khác cũng cần giáo dục

tuyên truyền cho đồng bào nâng cao tinh thần cảnh giác chống lại các thế lực

phản động lợi dụng Phật giáo vào các hình vi mê tín dị đoan, làm ảnh hưởng

đến thuần phong mỹ tục của dân tộc. Để thực hiện điều đó thì cần:

Thứ nhất, Đảng và Nhà nước nên khuyến khích khôi phục và phát triểncác lễ hội Phật giáo mang những giá trị văn hóa, đạo đức, chính trị tư tưởng

đối với quần chúng nhân dân từ đó tạo động lực cho tín đồ phật tử ý thức

được tầm quan trọng của văn hóa truyền thống, giúp họ phát huy được những

yếu tố tích cực của Phật giáo.

Thứ hai, dù vẫn còn được cộng đồng dân cư tôn vinh theo đạo lý truyền

thống nhưng hiện nay một số tăng ni về giáo lý, về văn hoá dân tộc, tư tưởng

chính trị… còn hạn chế. Sự hạn chế này đã làm giảm vai trò của sư sãi đối với

cộng đồng, thậm chí bị kẻ xấu lợi dụng cho nên phải tăng cường giáo dục

chính trị, mở các lớp bổ túc văn hoá cho các sư sãi.

Thứ ba, Các cơ quan thông tấn, báo chí ở các địa phương và trung

ương cần mở chuyên mục, đưa tin về các hoạt động tốt của Phật giáo như:

công tác từ thiện, gương người tốt, việc tốt của các cá nhân, tổ chức Phật giáo

nói riêng và các tôn giáo khác nói chung.

Từ trước tới nay, Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định quyền tự do tín

ngưỡng tôn giáo của nhân dân. Quan điểm đó được thể chế hoá bằng đường

lối chính sách, hiến pháp và pháp luật… để thực thi trong xã hội. Thực tế

trong những năm qua đã đem lại những kết quả đáng trân trọng, song thực

tiễn xuất hiện và nảy sinh những vấn đề mới yêu cầu cần phải có những giải

pháp căn bản nhằm phát huy mặt tích cực và hạn chế tiêu cực của Phật giáo



114

trong xã hội hiện nay bởi nó là yêu cầu khách quan của sự nghiệp đổi mới

theo định hướng xạ hội chủ nghĩa. Những giải pháp này có sự tác động qua

lại, rằng buộc và thúc đẩy lẫn nhau, do đó trong hoạt động thực tiễn yêu cầucần phải được tiến hành một cách toàn diện đồng bộ và thường xuyên lâu dài.

Từ việc nghiên cứu sự du nhập, phát triển của Phật giáo, thực trạng của

Phật giáo hiện nay và vai trò của Phật giáo đối với đời sống xã hội ở Việt

Nam hiện nay, có thể thấy rằng.

Phật giáo tồn tại và phát triển ở nước ta hiện nay là một tất yếu khách quan.

Phật giáo có ảnh hưởng to lớn và lâu dài đến tư tưởng, tình cảm của nhândân ta.

Chính vì Phật giáo có một vai trò to lớn trong đời sống xã hội Việt

Nam hiện nay co nên cần phải có thái độ thực sự khoa học đối với tôn giáo

này. Điều đó phải được thể hiện một cách sinh động và thiết thực trong hệ

thống chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước.

Từ trước tới nay, Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định quyền tự do tínngưỡng, tôn giáo của nhân dân. Quan điểm đó luôn dược thể chế hóa bằng

đường lối chính sách, hiến pháp và pháp luật… để thực thi trong xã hội. Thực

tế những năm gần đây đã đem lại những kết quả đáng trân trọng, song thực

tiễn cũng xuất hiện và nảy sinh những vấn đề mới yêu cầu phải có những giải

pháp căn bản nhằm phát huy mặt tích cực và hạn chế tiêu cực trong hoạt động

Phật giáo ở nươc ta trong giai đoạn hiện nay.

Để phát huy mặt tích cực và hạn chế tiêu cực trong hoạt động Phật giáo

về phía Đảng và Nhà nước, các cấp chính quyền các thành phố, tỉnh cần có sự

tăng cường quản lý hiệu quả và sâu sát hơn nữa. Sự quản lý đó phải được thể

chế hóa bằng luật pháp, tạo điều kiện pháp lý cho Phật giáo hoạt động bình

thường. Ngoài ra Đảng và Nhà nước không ngừng nâng cao đời sống vật chất

và tinh thần của nhân dân. Kết hợp với tăng cường công tác tuyên truyền nhận

thức đúng về vai trò tích cực của Phật giáo trong đời sống xã hội ở nước ta



115

hiện nay. Về phía Giáo hội cũng cần có sự tăng cường giáo dục chức sắc tăng

ni và quần chúng tín đồ hướng theo các giá trị chánh tín thể hiện trong tôn chỉ

mục đích, loại trừ dần các biểu hiện tiêu cực trong sinh hoạt Phật giáo. Nhữnggiải pháp căn bản này luôn có sự tác động qua lại, ràng buộc và thúc đẩy lẫn

nhau, do đó trong hoạt động thực tiễn yêu cầu cần phải được tiến hành một

cách toàn diện đồng bộ và thường xuyên lâu dài.



116

KẾT LUẬN

Phật giáo Việt Nam hiện nay có nguồn gốc và chịu ảnh hưởng sâu sắc

của Phật giáo Ấn Độ và Trung Quốc, hoà nhập với tín ngưỡng dân gian,

truyền thống văn hoá dân tộc ta từ hàng nghìn năm. Tuy có lúc thịnh suy,

mạnh yếu khác nhau nhưng đã tự khẳng định mình như một thành tố không

thể tách rời của nền văn hoá truyền thống Việt Nam. Qua quá trình hội nhập

và phát triển, thông qua sự chọn lọc và tiếp thu của các thời đại, Phật giáo

Việt Nam không những chia thành các tông phái và hệ phái khác nhau mà

mỗi địa phương, mỗi miền cũng thể hiện sự khác nhau trong nội dung, nghithức sinh hoạt và kiến trúc, lễ hội…Song nét tiêu biểu là Phật giáo ở đây có

sự hoà quyện chặt chẽ với Nho giáo, Đạo giáo và đã được dân tộc hoá, dân

gian hoá trở thành Phật giáo Việt Nam với những bản sắc riêng biệt, phù hợp

với tâm linh tín ngưỡng người Việt Nam.

Sau Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Đảng chủ trương đổi mới

một cách toàn diện. Nền kinh tế nước ta chuyển từ kinh tế kế hoạch tập trung bao cấp sang vận hành theo cơ chế của nền kinh tế thị trường theo định hướng

xã hội chủ nghĩa. Bước chuyển này đánh dấu sự tăng trưởng nhanh của nền

kinh tế Việt Nam. Đi liền với cải cách kinh tế là một quá trình đổi mới tư duy,

đổi mới nhận thức của các cấp lãnh đạo về lĩnh vực tư tưởng, tinh thần, tôn

giáo đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân về nhu cầu sinh hoạt văn hóa

tâm linh, tôn giáo. Phật giáo Việt Nam cũng có điều kiện vận động nhanh.

Thực trạng Phật giáo Việt Nam hiện nay chứng tỏ Phật giáo Việt Nam

hiện nay đang trong xu thế phát triển một cách toàn diện. Sự phát triển này nó

phản ánh sức mạnh tiềm tàng từ lâu đời của Phật giáo Việt Nam với tư cách là

dòng chảy liên tục của lịch sử. Hiện nay, với sự phát triển của khoa học kỹ

thuật và các trường phái tư tưởng khác nhau, nhiều câu hỏi đặt ra về vai trò

của Phật giáo đối với xã hội. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng, Phật giáo từ

khi Phật giáo du nhập đến nay đã ảnh hưởng đến mọi sinh hoạt của người



117

Việt Nam từ triết lý, tư tưởng, đạo đức, văn học, nghệ thuật cho đến phong

tục tập quán. Từ nhân sinh quan, đến thế giới quan, đạo lý, thẩm mỹ cho đến

lời ăn tiếng nói của quảng đại quần chúng Việt Nam ít nhiều ảnh hưởng củatriết lý Phật giáo và tư tưởng Phật giáo.

Với những nghi lễ nghiêm túc, với bản chất từ bi hỷ xả và kêu gọi

hướng thiện Phật giáo đã làm phong phú thêm đời sống văn hóa, đạo đức của

dân tộc ta. Thông qua những sinh hoạt tôn giáo, văn hóa Phật giáo đã có tác

dụng làm cho con người xích lại gần nhau hơn và cũng từ đó tăng cường khối

đại đoàn kết cộng đồng dân tộc. Phật giáo có một vai trò rất quan trọng trong xã hội Việt Nam hiện nay

do vậy Đảng và Nhà nước ta cần có những chính sách phù hợp với Phật giáo.

Tuy nhiên, để có những chính sách phù hợp thì cần có những cơ sở khoa học

về Phật giáo đó là cần có những công trình nghiên cứu một cách toàn diện

làm sáng tỏ hơn nữa những mặt tích cực và hạn chế tiêu cực trong sinh hoạt

Phật giáo ở nước ta hiện nay, nên nghiên cứu một cách toàn diện và sâu sắc

hơn những vấn đề đặt ra hiện nay của Phật giáo Việt Nam, dự kiến chính xác

về xu hướng vận động của chúng.

Khi đã có cơ sở khoa học để kết luận sự tồn tại của Phật giáo Việt Nam

hiện nay là một tất yếu khách quan, thì đồng thời đó cũng chính là cơ sở lý

luận trực tiếp cho việc đề ra những giải pháp căn bản phù hợp nhằm phát huy

để phát huy những mặt tích cực và hạn chế những tiêu cực trong sinh hoạt của

Phật giáo hiện nay. Điều đó được thể hiện bằng những thái độ khoa học cùngnhững biện pháp cụ thể khả thi kết hợp với nhau một cách biện chứng.

Tôn trọng và quản lý tốt hoạt động của Phật giáo là quan điểm nhất

quán và đã được cụ thể hóa bằng những Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng cũng

như chính sách và pháp luật của Nhà nước. Những chính sách này thể hiện sự

nhất quán chủ trương tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng tôn giáo của nhân dân,

tôn trọng các nghi lễ Phật giáo, bảo vệ các di tích lịch sử, văn hóa Phật giáo.



118

Với những chính sách phù hợp của Đảng và Nhà nước về Phật giáo đã tạo

điều kiện tốt cho Phật giáo hoạt động bình thường và ngày càng phát huy vai

trò quan trọng đối với một số lĩnh vực của đời sống xã hội Việt Nam hiện naynhư đạo đức, văn hóa, chính trị tư tưởng... Tuy nhiên bên cạnh những thành

tựu đạt được thì vẫn còn những hạn chế muốn khắc phục được điều đó thì về

phía Đảng và Nhà nước ta cần sớm ban hành những chính sách, pháp lệnh cụ

thể hơn để bảo tồn các giá trị văn hoá của Phật giáo , ngày càng nâng cao đời

sống vật chất và tinh thần của nhân dân hơn nữa, tăng cường công tác tuyên

truyền, giáo dục về vai trò tích cực của Phật giáo. Còn về phía Giáo hội cũng

có sự tăng cường giáo dục, chức sắc, tăng ni và quần chúng tín đồ để hướng

theo các giá trị chánh tín thể hiện trong tôn chỉ mục đích loại trừ dần các biểu

hiện suy thoái của Phật giáo. Các biện pháp phải được thực hiện đồng bộ,

thường xuyên và có sự kiểm tra, giám sát cụ thể nhằm gián tiếp phá hoại âm

mưu của các thế lực thù địch mưu toan lợi dụng tôn giáo trong đó có Phật

giáo để thực hiện mưu đồ diễn biến hoà bình. Để Phật giáo Việt Nam thực

hiện đúng tôn chỉ, mục đích chung mà Giáo hội đặt ra là “Đạo pháp - Dân tộc

- Chủ nghĩa xã hội”, “sống tốt đời đẹp đạo”.

Phật giáo có lẽ sẽ tồn tại lâu dài như nó đã tồn tại song hành với lịch sử

nhân loại vậy. Với khả năng cảm hóa của tôn giáo và khả năng thuyết phục của tư

duy triết học, với tinh thần nhân đạo, vị tha, gần gũi với người lao động, Phật giáo

Việt Nam chắc chắn sẽ phát huy những giá trị tích cực, tiến bộ về đạo đức, văn

hóa, chính trị tư tưởng trong đời sống xã hội Việt Nam hiện đại.



DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đào Duy Anh (1992), Việt Nam văn hoá sử cương , Nxb. Thành phố Hồ

Chí Minh.2. Toan Ánh (1992), Nếp cũ con người Việt Nam, Nxb. Thành phố Hồ Chí

Minh.

3. Ban tôn giáo Chính phủ (2004), Tài liệu phổ biến Pháp lệnh tín ngưỡng,

tôn giáo, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.

4. Ban Tôn giáo Chính phủ, Các văn bản của Nhà nước về hoạt động tôn

giáo, quyển 2, Tài liệu lưu hành nội bộ.

5. Ban tôn giáo Chính phủ (2006), T ôn giáo và chính sách tôn giáo ở Việt

Nam, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.

6. Báo Nhân dân (20/10/1953).

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Giáo trình những nguyên lý cơ bản của

chủ nghĩa Mác-Lênin, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.

8. Đặng Văn Bài (2006), “Phật giáo Việt Nam từ góc nhìn di sản văn hoá”,

Văn hoá Nghệ thuật , (1).

9. Thích Đồng Bổn (2004), “Phật giáo với tập tục tín ngưỡng trong đời

sống văn hóa Nam Bộ”, Tạp chí N ghiên cứu Tôn giáo, (3).

10. Lương Phan Cừ (2008), Chính sách xã hội và Phật giáo nhìn từ góc độ

xây dựng hệ thống pháp luật về quản lý xã hội, Phật giáo với Văn hóa -

Xã hội Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Nxb. Khoa học

Xã hội, Hà Nội.

11. Huyền Chân (1986), Vấn đề thời điểm các con đường đạo Phật du nhập

vào Việt Nam. Mấy vấn đề về Phật giáo và lịch sử tư tưởng Việt Nam,

Viện Triết học.

12. Thích Minh Châu (1993), N ăm giới một nếp sống lành mạnh, an lạc,

hạnh phúc, Giáo hội Phật Giáo Việt Nam Thiền viện Vạn Hanh xuất

bản.



13. Thích Minh Châu (2002), Đạo đức Phật giáo và hạnh phúc con người ,

Nxb Tôn giáo, Hà Nội.

14. Võ Minh Cường (1986), Mấy suy nghĩ về tính chất nhân bản của phật

giáo, mấy vấn đề về Phật giáo và lịch sử tư tưởng Việt Nam, Viện Triếthọc, Hà Nội.

15. Nguyễn Công Chương (1992), “Tinh thần đạo Phật đầy nhân ái”, Nội

san nghiên cứu Phật học, (5).

16. Viên Chiếu (2003), Phật giáo và phong tục văn hoá, Mỗi năm một

chuyện, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh.

17.

Minh Chi (2004), “Vài suy nghĩ về sự hội nhập của Phật giáo vào nềnvăn hóa Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo, (4).

18. Minh Chi ( biên soạn - 2005), Phật giáo trong thời đại chúng ta, Dịch:

Nguyên Tạng, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

19. Nguyễn Đăng Duy (1999), Phật giáo với văn hoá Việt Nam, Nxb. Hà Nội.

20. Nguyễn Hồng Dương (chủ biên - 2008), Phật giáo với văn hóa - xã hội

Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa , Nxb. Khoa học Xã hội,Hà Nội.

21. Đại cương lịch sử Phật giáo (1997), Tỳ kheo Thiện Minh dịch, Nxb.

Chính trị quốc gia , Hà Nội.

22. Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh (1995), Công tác đoàn kết, tập

hợp thanh niên tín đồ Phật giáo, Kỉ yếu đề tài khoa học, Hà Nội.

23.

Đảng cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII , Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội.

24. Đảng cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc

lần thứ VIII , Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội.


lần thứ IX , Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội,


lần thứ X , Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội.



27. Nguyễn Tất Đạt (2008), “Tìm hiểu một số đặc điểm của Phật giáo trong

hệ thống tôn giáo Việt Nam”, Tạ p chí N ghiên cứu Tôn giáo, (3).

28. Lê Tâm Đắc (2008), “Lễ thành hôn tại ngôi chùa ở Việt Nam lịch sử và

hiện tại”, Tạ p chí N ghiên cứu Tôn giáo, (3).

29. Nguyễn Khắc Đức (2008), “Vai trò của Phật giáo ở Việt Nam hiện nay” ,

Tạ p chí N ghiên cứu Tôn giáo, (7).

30. Lưu Phóng Đồng (1994), Lịch sử triết học Phương Tây hiện đại, Nxb.

Chính trị quôc gia, Hà Nội.

31. Giáo hội Phật giáo Việt Nam (1998), Hiến chương Giáo hội Phật giáo

Việt Nam, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh.32. Giáo hội Phật giáo Việt Nam (2002), Báo cáo tổng kết hoạt động Phật

sự nhiệm kỳ III (1992 - 1997) và chương trình hoạt động nhiệm kỳ IV

(1997- 2002), tại Đại hội đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ V , Hà

Nội.

33. Giáo hội Phật giáo Việt Nam (2002), Báo cáo tổng kết hoạt động Phật

sự nhiệm kỳ IV (1997 - 2002) và chương trình hoạt động nhiệm kỳ IV(2002- 2007 tại Đại hội đại biểu Phật giáo toàn quốc lần thứ IV , Hà

Nội.

34. Giáo hội Phật giáo Việt Nam (10/2006), Báo cáo thành quả 25 năm hoạt

động của Giáo hội Phật giáo Việt Nam.

35. Giáo hội Phật giáo Việt Nam (2009), Báo cáo tổng kết công tác Phật sự

năm 2009 của Giáo hội Phật giáo Việt Nam.

36. Đinh Hồng Hải (2005), “Trào lưu mới trong kiến trúc Phật giáo Việt

Nam”, Báo Dân tộc và Thời đại, (77).

37. Thích Trí Hải (2004), Hồi ký thành lập Hội Phật giáo Việt Nam, Nxb.

Tôn giáo, Hà Nội.

38. Nguyễn Hùng Hậu (2002), Đại cương triết học Phật giáo Việt Nam,

Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội.



39. Nguyễn Duy Hinh (1999), Tư tưởng Phật giáoViệt Nam, Nxb. Hội Nhà

văn, Hà Nội.

40. Nguyễn Duy Hinh (2006), Triết học Phật giáo Việt Nam, Nxb. Văn hoá

Thông tin, Hà Nội.

41. Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam (1999), Được tu hành tại Đại

hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV Giáo hội Phật giáo Việt Nam tại Hà

Nội ngày 22-23 tháng 11 năm 1997, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh.

42. Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam (2005), Được tu chỉnh tại

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV Giáo hội Phật giáo Việt Nam ,

Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.43. Hiến chương giáo hội Phật giáo Việt Nam (2008), Được tu chỉnh tại Đại

hội đại biểu toàn quốc lần thứ 6 Giáo hội Phật giáo Việt Nam , tại Hà Nội

ngày 14 tháng 12 năm 2007, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.

44. Trần Đình Hiệu (2006), “Vai trò của Phật giáo trong đời sống hiện đại” ,

Văn hoá nghệ thuật , (2).

45.

Trần Xuân Hiền (2008), “Một số kết quả công tác tôn giáo 6 tháng đầunăm 2008”, Tạp chí N ghiên cứu Tôn giáo , (6).

46. Hồ Trọng Hoài (1995), Vai tr ò của tôn giáo trong đời sống xã hội Việt

Nam hiện nay, Luâ n a n tiến s Triết ho c .

47. Tạ Chí Hồng (2004), Ảnh hưởng của đạo đức Phật giáo trong đời sống

đạo đức của xã hội Việt Nam hiện nay, Luâ n a n tiến s Triết ho c .

48.

Đỗ Quang Hưng (2008), Vấn đề tôn giáo trong cách mạng Việt Nam lýluận và thực tiễn, Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội.

49. Nguyễn Quế Hương và Nguyễn Ngọc Quỳnh (2005), “Về công tác bảo

tồn và phát huy giá trị di tích Phật giáo trong những năm gần đây” , Tạp

chí Khoa học xã hội Việt Nam, (1).

50. Đinh Thị Thanh Huyền (2008), “Một số quan điểm phi mácxít về nguồn

gốc tôn giáo”, Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, (2).



51. Lê Khánh (2005), “Giáo hội Phật giáo Việt Nam với việc "Hoằng dương

chính pháp, lợi lạc quần sinh", Tạp chí N ghiên cứu Phật học, (1).

52. Trần Trọng Kim (2005), Phật giáo, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.

53.

Vũ Khiêu (1993), Bàn về văn hóa Việt Nam, Nxb. Khoa ho c Xa hô i, Hà Nội.

54. Kỷ yếu Đại hội đại biểu Phật giáo toàn quốc lần IV 1999: Ngày 22-23

tháng 11 năm (1997), Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh.

55. Kỷ yếu hội thảo kỷ niệm 20 năm thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam

(2002), Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.

56. Đặng Thị Lan (2006), Đạo đức Phật giáo với đạo đức con người Việt

Nam, Nxb. Đại học quốc gia, Hà Nội.

57. Hoàng Thị Lan (1997), “Góp phần tìm hiểu một số vấn đề về đạo đức Phật

giáo trong xã hội Việt Nam hiện nay”, Tạp chí N ghiên cứu Phật học, (2).

58. Nguyễn Lang (1994), Việt Nam Phật giáo sử luận, tâ p 1, Nxb. Văn học, Hà

Nô i.

59. Nguyễn Lang (1994), Việt Nam Phật giáo sử luận, tâ p 2, Nxb, Văn học,

Hà Nội.60. Nguyễn Lang (1994), Việt Nam Phật giáo sử luận, tâ p 3, Nxb, Văn học,

Hà Nội.

61. Thiền sư Định Lực, Cư sĩ Nhất Tâm (2003), Phật giáo Việt Nam và Thế

giới, Nxb. Văn hoá Thông tin, Hà Nội.

62. Nguyễn Đức Lữ (2009), Tôn giáo - quan điểm chính sách của Đảng và

Nhà nước Việt Nam hiện nay, Nxb. Chính trị - Hành chính, Hà Nội.63. V.I.Lênin (1994), Chủ nghĩa xã hội và Tôn giáo trong về tôn giáo, Nxb.

Khoa ho c Xa hô i , Hà Nôi.

64. C. Mác - Ph.Ăngghen (1980), T uyển tập, tập 1, Nxb. Sự thật, Hà Nội.

65. C. Mác - Ph.Ăngghen (1995), Toàn t ập, tập 1, Nxb. Chính trị quốc gia ,

Hà Nội.

66.

C. Mác - Ph.Ăngghen (1995), Toàn tập, tập 19, Nxb. Chính trị quốc gia ,Hà Nội.



67. Lâm Thế Mẫn (2008), Những điểm đặc sắc của Phật giáo, Thích Chân

Tính dịch, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.

68. Hồ Chí Minh (1995), Toàn t ập, tập 4, Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội.

69.

Hồ Chí Minh (1995), T oàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội.

70. Hồ Chí Minh (1995), T oàn tập, tập 6, Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội.



73. Hồ Chí Minh (1998), V ề vấn đề tôn giáo tín ngưỡng , Nxb. Khoa ho c Xa

hô i. Hà Nội.

74.

Hồ Chí Minh (2006), Biên niên tiểu sử , tập 3, Nxb. Chính trị quốc gia ,

Hà Nội.

75. Pháp lệnh tín ngưỡng tôn giáo và nghị định hướng dẫn thi hành (2006),

Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội.

76. Phùng Hữu Phú (chủ biên - 1997), Hồ Chí Minh với Phật giáo Việt

Nam, Nxb. Chính trị quốc gia , Hà Nội.

77.

Phùng Hữu Phú (chủ biên - 2005), Hồ Chí Minh với Phật giáo Việt Nam(1945-1969), Nxb. Văn hoá Thông tin, Hà Nội.

78. Nguyễn Cao Thanh (2008), Khái lược Phật giáo Việt Nam, Nhà xuất

bản Thế giới biên dịch, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.

79. Lê Mạnh Thát (1999), Lịch sử Phật giáo Việt Nam, tâ p 1: Từ khởi

nguyên đến thời Lý Nam Đế, Nxb. Thuận Hoá, Huế.

80.

Tôn Đức Thắng (1973), Chỉ thị về việc chấp hành chính sách đối vớichùa thờ Phật và đối với tăng ni.

81. Thích Mật Thể (2004), Việt Nam Phật giáo sử lược, Nxb. Tôn giáo, Hà Nội.

82. Trần Quang Thuận (2007), Phật giáo tổng quan, Nxb. Văn hoá Sài Gòn.

83. Nguyễn Tài Thư (1988), Lịch sử Phật giáo Việt Nam, Nxb. Khoa ho c

Xã hội, Hà Nội.



84. Nguyễn Tài Thư (chủ biên - 1994), Lịch sử tư tưởng Việt Nam, tập 7, Nxb. Khoa

học Xã hội, Hà Nội.

85. Thư của Hồ Chủ tịch và Chủ tịch Tôn Đức Thắng gửi Đại hội Phật giáo

toàn quốc lần thứ 3 và lần thứ 4 (1973), Nxb. Thành hội Phật giáo Thống nhất Hà Nội.

86. Nguyễn Thị Toan (2004), “Kế thừa và phát huy những giá trị tích cực

của Phật giáo trong thời đại toàn cầu hóa”, Tạp chí Nghiên cứu Phật

học, (6).

87. Thích Quảng Tùng (2008), Hoạt động từ thiện của Phật giáo: một số

biểu hiện của giáo lý lục độ trong xã hội ngày nay, Phật giáo với Vănhóa - Xã hội Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Nxb.

Khoa ho c Xa hô i, Hà Nội.

88. Thích Thanh Tứ (2006), “Phật giáo Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới

xây dựng bảo vệ Tổ quốc”, Tạp chí Nghiên cứu Phật học, (3).

89. Thích Thanh Tú (2005), “Phật giáo Việt Nam đoàn kết về đạo pháp, dân

tộc và chủ nghĩa xã hội”, Tạp chí Cộng sản, (21).90. Viện nghiên cứu Tôn giáo (1996), H ồ Chí Minh về vấn đề tôn giáo, tín

ngưỡng , Nxb. Khoa ho c Xa hô i, Hà Nội.

Documents

Vai Trò Của Phật Giáo Trong Đời Sống Xã Hội Việt Nam Hiện Nay