Vahhabilik-Prof. Yusuf Ziya Yörükan

8/7/2019 Vahhabilik-Prof. Yusuf Ziya Yrkan

1/17

VARRABILK

Prof. YUSUF ZYA YRKAN

Vahhabilik, tarihte bundan iki yz yl nce Necit taraflarnda grnmee balamtr. Bugn

Suudi Arabistan'n resmi mezhebidir. Hint mslmanlar iinde bu mezhebin yolcular, Msr'da

ve baz yerlerde taraftarlar vardr.

Vahhabilie' bir mezhep denir mi, 'yoksa bu, Selef mezhebine dnmek ve bn-iTeymiyye mesleini ihya etmek midir? Vahhabiler: biz itikatta Selef, amelde Han-

beli . mezhebindeyiz; esasen Ahmet b. Hanbel. itikat hususunda Selef mezhebinin

nas (Eseriye) kolunu temsil eder, onun amelde de yolu budur, binaenaleyh biz amelde ve itikatta

Hanbeli'yiz, Vahhabilik diye bir ey yoktur, Muhammet b. Abdlvahhap ilmen ve fiilen bu mezhebi

yenileyen bir eyhlislam olmaktan baka bir ey deildir, derler. Ancak, bunlarn, amelde ve

itikatta yeni bir takm esaslar kabul ettiklerini, taassupta kan dkecek derecede ifrata vardklarn,

fikir ve vicdan hurriyeti tanmadklarn, birok yerlerde Ahmet b. Hanbel'den de, bn-i Tey-

miyye'den de ayrldklarn syleyenler vardr. Bu sebeple durum incelenmeye muhtatr.

Selef mezhebi, Peygamber devrindeki dini. hayatn sahabeler ve sonra tabi'ler tarafndan

icma suretiyle fiilen ve naklen getirdikleri yolun addr. Bu yolda akla kymet verilmemi, rey

ve itihat red edilmi deildir. u kadar ki Kur'an- Kerim'de mezkilr olan mteabih ayetlerinmanalarnda hikmet ve hRkikat Allahn ilmine terk olunur. Allahn knh ve zat hakknda m-

nakaa 'edilemez, Allahn isinileri ve sfatla~ Kur'an- Kerimde yazl olduu gibi kabul edilir,

Mslmanln btn esaslarn izah hususunda Kur'ann ayetleriyle ve Kur'an yoluyla yerinilir,

mantk ve keHim yoluna ba vurmaa lzum grlmez. te selefin nas olanlarnn akideleri

budur. Bunlara gre, Kur'an mahlk mudur, deil midir? Byle bir mesele konuulmaz; mukad-

derat ve kyamet ahvali kabul edilir, keyfiyetleri aratrlmaz; her eyin halk Allahtr, insanlar

tam bir acz iindedirler. Bununla beraber hareketlerinden mesuldrler; mkellef olduklar amelleri

yerine getirmekten sorumludurlar. Bu sebeple de amel, imanda dahildir ve iman artar ve eksilir.

Bu hkmlerde Kur'ann ayetlerinden ve Peygamberin hadislerinden baka bir kstas yoktur,

aklmzn kavramad yerlerde Kur'ann lafzi beyanna iman ile mkellefiz.

Ahmed b.' Hanbel bu esaslarda mnakaay kab;l etmi, Mutezile'ye ve Cehmiye'ye k~rreddiyeler yazmtr. Sfat meseLsinde ve mteabih ayetlerde kelimeleri zahirine ve lugata gre

ma'nalandrm ve M.ebbihe'ye yaklamtr. Bu yzden de.Selefyolunda, yeni bir anlayla, yeni

grlerle yeni bir mezhebin mmessili olmutur.

AHMET b. HANBEL

mam- Ahmet, Serahs valisi Muhammet b. Hanbel'in oludur, (164 H) 780 de Badad'da

domu, tahsil iin Kfe, Pa,ra; Medine ve Mekke'ye gitmi, hadis aratrmalar 'iin Horasan

Marib ve Yemen taraflarn dolamtr. Badad'da mam- afii'nin yannda uzun mddet kal-

m, ondan ve mam- Ebu Yusuftan fkh ve hadis dersi almtr. mam- Ebu Yusuf'un lmnden

ve mam- afii'nin Msra gitmesinden S()nraBadadd.'a Ahmetten .fakih ve siilih adam kalma-


2/17

Prof. YUSUF ZiYA YRKAN

dn bizzatafii sylemitir. Bu zat Seleften bazricale, Mutezile'ye Cehmiyye'yeve Mrci~'ye

idc!etle mukabele ediyordu. Memun devrinde hreti her tarafa yayld. Kendisine Kur'ahn

mahlk olduu akidesinin kabul teklif edildi, bunu red etti, Memun, onunla grp mnaiaraetmeye 'vakit bulamadan ld, Mutasm bu yzden onu iki yldan fazla hapsetti. Red-du-d~h-

miyye adl eserini hapishanede yazmtr. (222 H.) 838 tarihinde hapisten knca fikirle~ini

ve eserlerini serbese yaymaa balad, Vask zamannda serbes kald, Mtevekkil ise onu ken~i-

sine mavir ~dindi. Devir, akliyecilikten nasla geti, fikir hareketlerine, kelamcla, ve *il-

hassa mutezileye kar iddetle hareket edilmesine sebeb oldu. (241 H.) 859 tarihinde 77 ya;da

Badadda lmtr. bn-i Halegan, ld gn Hrisiyan, Yahudi ve Mecusilerden 20.000 kiiiJ-in

Mslman olduunu ve cenazesinde 80.000 erkek ve bir okadar kadnn hair bulunduunu k~yd

eder. Enmehr eseri Msneddir.Bu eserde 3.000 hadis cem etmitir. Hadis ilminin bxk

imamlarndan saylr. Pek ok kimseler ondan hadis rivayet etmilerdir. Buhad, Muslim ve Begavi

onun raklarndandr. Hadise, tarihe' ve kelama dair eserleri vardr. Amelde bal bana i,bir

mezheb gderdi, bir ok kimseler onun yolunda yriimlcrdir. Akaidde Kur'an yolundaiveSelef mezhebinde yrd halde Selef yolunu daha darlatrm ve nascl sistemletirm1-

tir. Bu bakmdan ameldei olduu kadar itikattada Hanbeliliin imam saylmtr,

Ahmed b. Hanbel fikir hrriyetini kabul etmiyen bir ad2mdl, rey ve itihat sahiplerine t~n

eder ve Kur'an ayetlerini tevil edenleri tekfir ederdi. Mtevkkil'den sonra onun bu mezh~bi

bir mddet hkmn srd, fd:at Abbasi devletinin medeniyette gerilemesine ve tedricen k~'v-

vetten dmesine yol at, akidesi ve fkh lde yaayanlar ve tedeviler arasnda kald. Selef m~z-

-hebinin daha mnevver ve geniletici yolu ve Ebu Har, ife 2kidesi daha ziyade reva bul4u;

Hanbelilerin ifratlar akslameller doum) (r ve h2.smlarnn kolaylkla zafer kazanmalar:h

teminediyordu.

slam memleketi Moollarn istilas devrinde alt st olduu mala~da iiler ortal

9 0 'buldular. Bu gibi ahvalde ruhlarda dini hisler kabarr ve tarikatlara temayl oalr. Bu, 8si-kolojik tesirlerle memlekette tarikatlar, eyhler ve istismarclar oald; iiler, kuvvetlendi, d/ini

mnakaalar artt, kelam tamamiyle felsefi bir renk almt. te bu sralarda bn-i Teymi~ye

yetiti, Ahmet b. Hanbel'in yolunu tuttu, selef yolunu savundu, kelam sistemine hc~m

etti, tasavvufu redetti, Batini1ii ilhat ve iilii dalalet sayd ve' Ahmed b. Hanbel' in yolu.ru

yeniledi.

BN- TEYMYYE

bn-i Teymiyye, Taki yd-Din Ah~et, birok alim yetitirmi bir slalenin evladdr, bab~s

Abdulhali~~ Hanbeli imamlarndan, anneleri, halalar alim kadnlardand. Soyadnn, bunlara,ilirnde hret kazanm olan Teymiyye adndaki byk annelerinden geldiini syleyenler vard:r.

(661 H.) 1262 de Harran'da domutur. Moollarn tazyiki zerine ailesiyle Harran'dan anj'a

g ettii zaman be yanda idi; babasndan, hanefi, hanbeli ve afii alimlerinden ders alm~r.

Hayatnda 200 kiiden ders ald rivayet ediliyor. phesiz bu hocalarn ou hadis ravisidirl~r.

15 yanda va'zetmee, 17 yanda eser yazmaa balamtr, 21,. yanda ilim ve mubahase mec-

lislerinde temayz etmi ve o gnlerden itibaren ahsiyeti etrafnda taraftar ve aleyhtar gurupla~n

teekklne sebeb olmu, bu yzden de defalarla hapse girmitir. Fikrini pervasz syler ve nl,a-

ruf-u emirden ekinmezdi. Onun yetitii devirde kelamclar. mantk ve felsefeyi, dini esasl~r

mdafaada esas tutmular ve akliyecilie nem vermilerdi. Batiniler .h~r tarafta davetle~ini 3 1 r-

trm, iiler Moollara dayanarak kuvvedenmiler, eserler yazarak nfuz kaznamlard. Durum-

danfaydalanan sofiler tarikatlar kuruyor ve halk istismar ediyorlard. bn-i Teymiyye bunlahamcadeleye balad;Hikem~i Ataiyye sahibinin etrafnda toplanaIl tarikatlarn ou, tai,'i~


3/17

VAHHABLK 5 3

btl terk ettilerl. Rufailer, bn-i Teymiyye'nin aleyhinde tahrikte devam ediyyorlard. Ken-

disini ,fukahadan ekemiyenler de oald. Her zaman olduu gibi din tacirleri kendilerini dindar,

halciki alimleri ve fikir adamlarn sapk gstermek ve cahilleri istismar etmek iinharek~te ge-

tiier, Baybars' onun aleyhine kazandlar, bu sebeple am'da yaplan muhakeme ve mubahaselerleiktifa edilmedi, bn-i Teymiyye Kahire'ye getirildi, hapsedildi, am'a gnderildi, yine hapsedildi ,

ve (728 H.) 1327 de 67 yandayken hapiste ld.

bn-i Teymiyye birok eserler brakt. bn-i Kayyim ve Zehebi gibi byk alimler yetitirdi.

Eserlerini msveddesiz yazd iin yazdklarnn birok yerlerinde tekrarlar vardr. Talebesi bu eser

leri oaltarak y~ydlar. Bunlardan (Minhacs-Snne adl eseri Mutezile ve Cehmiyye'yi ve bilhassa

iileri red iin yazmtr. Bu eser onun dinlere ve mezheplere olan derin vukufunugsterdii gibi

,J-,~:l\ tF~\ JJ~'l\ t-"4l~\-,,' ..)\::-'. adl eseri d~ kelam~;lara kar yazlmtr, onun slamfelsefesine olan nfuzunu gstermektedir. Nitekim .._)l.lI ..\,\~ J .o .,)\ adl eserini de filo-

zoflar ve mutasavvflar red iin yazmtr. Bu mevzuda yazlm birok eseri daha vardr.2

bn-i Teymiyye, fkhta mtehit ve itikatta da imamdr. Hanbeli olduu halde ahkam ve

fm'da bu mezhebe muhalif fetvalar vardr. Talebesinden bn-i Kayyim'in yolu da budur, herikisi zamann ihtiyacna ve masIahat icabna gre fetva verilmesinin lzumuna kani idiler. H-

kmlerinde, imamlarn itihadna ve nakillerine deil, birinci derecede delillere dayanrlard.

cabnda Haneri veya afii ve Maliki usulne gre hkm verir ve bazan kendi kanaatlerine gre

yeni itihatlarda bu~unurlard. bn-i Teymiyye'ye gre delil, subutu kat'i olan nastr. cma, Kur'an

ve hadise dayanrsa muteberdir. Drt mezhep mtehitleri bir maddede ittifak etseler de bu,

icma saylmaz, bunlarn icmalarna ve her birinin itihadna muhalefet caizdir. Herhangi bir

mtehidin bir meseledeki itihadnn


4/17

54 Prof. YUSUF ZYA YRKAN

hibir sebep yoktur. nk nakil, akll szdr ve akllya sylenir. Dier tabir ile nakil akl iind~r,

aklsz nakilolamaz. Yani, mene ve gaye itibariyle menba ayndr. Bunlardan birini rtm~k

dierini ~rtmektir. Bundan baka insanlarda akl farklar vardr. Keza insann bugnk akl lite

yarnki akl da' birbirine uymaz; Bu ise ilerde kargaalk ve duzensiZ1ik tevlit eder. Nakil i.sei

daima birletiricidir. Meneini akldan ald halde sabit bir hakikattir. Binaenaleyh tercih edilm;ek

vasf naklindir. Bunun iin b-i Teymiyye, btn eserlerinde kitap ve snnetin yeterliini

ispata gayret etmi ve bunun haricindeki fikir hareketlerini bit'atve peygamber zamannda vazei Teymiyye, Muvajakat, Msr: Bulak, 1321 H. , C. I, S. 2 ve sonras.

_ 4 eyhAbdurrahman, Fethu'l-Mecid (Kitab- Tevhid erhi) , Msr, 1362 H. tab', S. II.


5/17

VAHHABLK 5 S

havv eder. Ehli beyte svmeK, e:hab seb etmek, birinci nevidendir. Cuma namazna snnet

namazar eklemek~ tesbih ekmek ve minare yapmak ise iknci nevidendir.

bn-i Teymiyyeden ve raklarndan sonra ancak onun' eserlerini bulupokumaa muvaffakolanlar onun yolundan gittiler. Biroklau ve sofilcr ile tarikatlar ise aleyhine yrdler. Bu h-

cumlar onun eserlerini okuyup, tenkit etmek suretiyle yaplmad, tahayyli olarak, mademki

bn-i Teymiyye nakli esas alr ve Kur'ann zahiri manasndan ayrlmay kabul etmez ve Ahmet

b. Hanbel'in yolunu giider, u halde bn-i Teymiyye de mLc~ssimedendir, dediler. Ve Allahn

mekan, eli, aya vardr gibi akideleri ona nisbet ettiler. Nitekim aameCelaleddin-i-D~vva-

ni, Akaid.,.i Adudiye erhi)} ~de, - : . . . . \ " ;- ,0 1 1 J .: . 0~ )h) bahsinde bn-i Teymiyye'yi mces-

simeden sayar5; bn-i Hacerel-Heytemi email erhmde, bn-i Teymiyye Allaha cihet

ve cismiyet isbat. etmek iin bir ok deliller getirmitir, diyor. bn-i Batuta ise: am'da camiye

gittim, br-i Teymiyye cuma gn va'z ediyordu: Ben bu merdivenden nasl bir basamak ini-

yorsam, Allah dnya semasna yle ind) dediini kayd eder6 Halbuki bn-i Teymiyye'ninbtn

eserleri bu szleri yalanlar. Minhac s-Snne'nin birinci cildinde sayfa 237 - 261 mcessimeyive mebbiheyi redde dair uzun bir bahis yazm ve ehli Snnet'den Ahmet bn-i Hanbel'den

byle bir sz gsterilemez hatta bunlar Allah'n dnyada grlemeyeceinde mttefiktirler. Bi-

naenaleyh bunlar kamilen iftiradr, demitir? bn-i Teymiyyeyi tasvip eden ve aleyhte bulunan

bu iki fikir srp gitti. Muhammed b. Abdulvahhabn yetitii sralarda baz Hanbeli alimler ara-

snda onun yolum gdenler vard. Vahhap olu bunlardan ders almt. Necit halknn bu akidelere

intib.ak edeceini sezdi, meselede ekicilik de vard. Peygamber ve, drt halife devrine avdet,

Selef mezhebine yapmak, herkesin istedii bireydi. Hareket memlekette oalan muhtelif mez-

hepleri ve muhitte yaayan kabileleri birletirici, iilii, tarikatlar ve apulculuu kaldrc mahi-

yette idi. Hanbeli mezhebini saf hale irca etmek, Kur'ana sarlmak ve hakiki tevhid dinini ihya

etmek davasile Abdulvahhab olu faaliyete geti.

MUHAMMED b. ABDULVAHHAB

Abdulvahhab olu Necit'te Beni Temim kabilesindendir. (1115 H) 1703 ylndaJUyeyne'de

domu ve 92 ya~nda (1206 H) 1791 de Der'iyede lmtr. lk tahsilini babasnn yannda yapm,

sonra Medineye giderek afii imanlarndan Muhammed b. Sleyman el- Krdi'nin ve Hanefi

iman1arndan eyh Muhammed Hayat'n ve Hanbeli alinlerinden bazlarnn derslerine devam

etmiti. Oradan ,Mekke'ye ve bir 'lralk am'a giderek tahsilini ikmal etti. Babas Abdulvahhab,

Hanbeli alimlerinden salih bir adamd. Zeyni Dahlan olu'nun yazd.na gre ; hocalar ve babas

bu gencin daha tahsil anda sapklk yolunu tuttuunu sezmiler ve teessre dmlerdis.

Tahsilden dndkten sonra Necdin dou taraflarna halk tevhide ve irki terke cavet iin seyahata

kt. Bu seyahatrda cahil halktan ve Bedevilerden ona uyanlar olmutu. Bedevilerin ou Hanbelimezhebinde idiler, hurafelerin zebunu olmulard. Burada dini hayat geleneklerden ibaretti,

Abdulvahhap olu faaliyet iin tam yerini bulmutu.Necit ktas 'ok eskiden Yemen.ve Aden, ran ve Hint, Irak ve am tesirleri altnda muhtelif

akidelere sahe olmu bir yerdir. Burann halk Peygamber devrinde Mslman oldular, ok geme-

den Mseylemet-l-Kezzap ve Secah, Tuleyhat-ul-Esedi ve Esvet-i Anesi gibisahte peygamberlere

uydular. Ebu Bekir devrinde uzun bir mcadele devri geirdiler, Hazreti Ali devrinde balca

s Cellil, erh-l-Akaid, 1290 Hac' Muharrem tab 56,Seyahatname, M. eriftercemesi, C. 's. 99 Aklnda biraz halel vard, mnbere kp... halkka-

dar ddler ki sar dt ve bandaki ipekli serpu zahir oldu, Hanbeli kads ddrd ve halis etti ve...

7 Minhacu's-Snne, C. 1, S. 240.8 bn-i Zeyni DahIlin, Ed-Drerii's-Seniyye, Msr Meymeniyye tab', S. 48.


6/17

Prof. YUSUF ZYA YRKAN

Hariciler bu lkeden kt, bir mddet sonra Karmatileri yetitirdiler. Ebu Tahir'in kumandas!

altnda Mekke ve Medineyi bir ka defa yama ve haclari katliam ettiler, isyankilr bir ruh ta-i

yorlard. Yamacla mtemayil idiler, bununla iftihar ederlerdi. Buralarda her mezheptensa..;

likler,. snniler ve iiler oktu, aralarnda batini gelenekleri ve harici akideleri gdenler vard.:

Necd'in yksek yerlerinde kasabalar ve medeni hayat kurulmutu. Fakat lkenin drtte l,

halinde olduu iin bedevilik hayat devam etmekte idi. Cehalet ber taraf sarmt ; kanun, Bedevi,

adetlerinden; ahkam, kabile eyhlerinin emrinden ibaretti.

EI-Menar mecmuasnda, Vahhabiler haklunda makaleler yazan Reit Rza, buralardaki Vahhabi,

hareketini yerinde ve 1zumlu gryor. Ve u sebepleri kaydediyor : Bunlar ilk cahiliyet devrinden

daha fena bir cahiliyet iinde idiler, aaca, taa, hayvana, lye, diriye taparlard. Namaz klmazlar,

zekat vermezler, bakasna ait mallar yerler, adam ldrm olmak iin adam ldrurlerdi. Cenab-l

Allah bunlara eyh Muhammed b. Abdulvahhab ve hafidini gnderdi, bunlar oralarda selefin!

akidelerini, esere dayanan tefsiri, hadis kitaplarn ve mam- Ahmet b. Hanbel'in fkhn neret-i

rnek suretile Mslmanl yenilediler. Bu hareketin tesiri ile halk dine yle sarld ki mem-Ileketlerinde namaz terkeden, zekat vermeyen, ktl irtikap eden bir kimse kalmad. i

Muharrmed b. Abdulvahhap, bn-i Teymiyye'nin eserlerini istinsah ederek oaltmak ve bun-;

lar etrafndakilere okutmakla ie balad. bni Teymiyye'nin ateli ifadesi tesirini gsterdi. Bir ok

hanbeli alimleri kazanlmt. Kardei Sleyman b. Abdulvahhap, amcas ve dier Hanbeli alimleril

. kendisine muhalefet ediyor, onun hareketlerini Hanbeli me;hebine ve eriata uygun bulmuyor-i

lard. Fakat o faaliyetinde devam etti; 600 senedenberi insanlarn dalalette kaldklarn, mslman!

adn tayan mevcut kalabaln, tevessl, tarikatlara girmek ve trbeleri ziyaret etmek gibi .ileri!

yznden mrik olduklarn ve bunlarn mallarnn hakiki muvahhitlere heliil olduunu ilan:

etti9 Bu telkinler, Bedevilerin yamaya olan meyillerine uygun geliyor, Der'iye eyhlerinin de!

hissiyatn okuyordu, bir ok kimseler, bu tahriklere kar koyar ve Vahhap olunun hakiki bir'

alim olmadn iddia ediyorlard. Bir aralk Uyeyne'de hayat tehlikeye dt ve oradan firara!mecbur'~ald. Basra'ya gitti, hakaret grd, Necde dnd Huraymilede oturdu. Sonra baba yurdu,

olan Uyeyne'ye dnd. Uyeyne emiri Osman b. Hamd'a fikirlerini kabul ettirdi ve ondan fikrini,

yaymak iin yardm grd halde ok gemeden Osman, Vahhap olunu yanndan kovdu. 0,1

tekrar seyahata kt, bedeviler arasna girdi; fakat buralarda tutunamad10 Sonra (1143 H) 1730 de

Yemame nahiyelerin ien Deriye'ye gitti ve burann nufuzlu kabile eyhi Muhammet b .. Suudu i

elde etti. Bekledii zaferi, fikirlerini yrtmek, tekilatlanmak iin arad himayeyi buldu.

DEVRN TARHNE BR BAK

Der'iye eyhi Muhammed b. Suutnufuz blgesini geniletmek iin iyi bir vesile bulmutu,

halk Vahhap oluna tabi olmaa zorlad, Der'iye ve evresindekiler bu davet etrafnda birletiler.Alim geinenlerin ou kazanlm~t. (1146 H) 1733 de Mekke emiri erif Suut (lm 116SH)

.1752) zamannda hac etmek iin bunlar, Mekkeye gelrnee izin istediler, maksatlar Medine ve

Mekke halkn kendi mezheplerine davet etmekti, bu' maksatla otuz kadar alim gndermilerdi.'

~rif Suut bir ilim meclisi aktederek Haremeyn alimlerile bunlar mubahase ettirdi. Dailer g- .

ln bir vaziyete dtler. Mahkeme kads bunlarn kfrune hkmetti, birka hapse atld bir

ksm firar etti, bunlar Mekke ziyareti iin, yllk muayyen bir para vermeyi de teklif ettikleri halde:

hac msaad~si alamadlar, Vahhap olu taraftarlarna kar byk bir nefret uyand.

9 CevdetPaa tarihi, C. 7, S. 283. Cevdet Paa'nn eserinin muhtelif yerlerinde Yahhabiler hakknda

bilgi vardr. C. 7, S. 290 ve 297'de nakledilen vak'alar ibret vericidir; stanbulda bir ilmiye meclisi kuruluyor,

c.6 s. 100. AdernEfendi isminde birisi mubahase iinoralara gnderiliyor. Keza bk. Ed-Drer s-Seniyye, S. 46.

. 10 El-A'yan, Ibn-i Abdu'l-Yahhab maddesi.


7/17

VAHHABILK57

Muhammed b. Suut 15 sene bu mezhebi yaymaa alt. Ancak olu Abdlaziz zamannda

baarlar elde edildi. Necit, Asir,Yemen'in i taraflar Vahhabi olmutu. Vahhap olu bir Peygamber

gibi evrede itibar grrnee balad. bn-i Suut onun her emrini yerine getirirdi, onun emriyle

millkt etrafa saldrmaa ve aldklar ganimetlerden bni Suuda bete bir ganimet hissesi verrneebaladlar. Hkmet merkezinden uzak olmalar muvaffakiyetlerini kolaylatryordu. Mekke

erifleri vaziyeti kavrayamadlar, Medine vali ve kumandanlar _da sadrazam mtekaitlerindendi,

Vahhabi hareketi kuvvetlendikten sonra bunlar stanbul makamlarna ikayet etmekle yetindiler.

bn-i Vahhap ile bn-i Suut birleip etrafa saldrdklar srada stanbul hkmeti Lale dev~

rinin straplarn ekiyordu. Birinci Mahmut (1143 H.) 1730 da henz tahta kmt. Patrona

yaran ile ve yenierilerle meguld. Nadir ah hudutlar tehdit ediyor, Rusya ve Avusturya de-

vaml tecavzlerde bulunuyorlard. Vahhabiler . Abdlhamit (1773 - 1788) devrinde faaliyet-lerini artrdlar, devlet Rus harbiyle meguld. Cezar Paa amda, Klemenler Msrda isyan

etmilerdi. nc Se1im devrinde ise Rus ve Avusturya tecavzlerinden baka, Franszlar Msr'a

girmilerdi. Pazvant olu ve Tepedelenli isyanlar, Belgrat days, Srp isyan ve Nizamcedid

hareketleri Harameyni igal eden Vahhabileri grrnee vakit brakmyordu, kiici Mahmut devriayn mklat iinde idi. Vahhabi'ler haclar Harameyne gitmekten menediyor, mallarn da ga:..

nimet sayyorlard, tehlike byd. 1790 da erif Galip ile Suudiler arasnda fiilen harp balad,

Taif kalesi tamir ettirildi. Mekke dalarnda burlar yaptrld. 1802 de Atdlazizj olu Suudu

byk bir kuvvetle lrak'a gndermiti. Muntefik eyhinin mracaan zerine Kethda Ali paa

asker toplamaa alrken, Vahhabiler iilerin matem ayinini icra ettikleri gece Kerbelay ba;;arak

iki binden fazla adam ldrdler. Hseyin'in trbesindeki altn ve gm kandilleri ve

kymetli eyay alarak Der'iye'ye dndler. ran ah, asiler cezalandrlmad takdirde Badat'a

hc,m edeceini bildirdi, Vahhabiler bu taraftan Basra'ya ve hatta Badat snrna kadar ilerlerken,

beri taraftan Hicaz istilas tamamlanmt, Taif igal edildii zaman ana kucandaki ocuklar

katliam'dan kurtuiamadlarll. 1803 de bunlar, Suud zamannda Mekkeye ve Medineye girdiler.-

Hkmdar isminin hutbede sylenmesi usuln kaldrdlar, ttn menedildi, nargileler kr~d,haa ime yerleri kaldrld, namazlarn cemaatle klnmas emredildi. Fuhu ve yol kesicilik

menedildi, lde dahi yollar emniyet altna alnd12 Halkta fikir ve kanaat birlii husule geldi.

Yalnz snni olan amelde drt mezhep kabul ediliyordu. Caferi, Zeydi, sna Aeriye veya mamiye

mezheplerine slUk kfr sayld ; tarikatlk ve iilik yasak edildi. erifterin bir ksm zeydi,

bir ksm tarikat olduklar iin dier tarikatlar gibi memleketten karldlar. bn-i Teymiyye'nin,

bn-i Hanbel'in ve Muhammet b. Abdulvahhab'n eserlerinden, hadis ve Kur'ana' dair olailardan

bakalar, ilmi kelam, tasavvuf kitaplar kaldrld. Tevhit risalesi halka datld ve bu kitabn

resmi din ve mezhep kitab olduu ilan edildi. ok gemeden bunlar, Badat, am ve Msr hu-

duduna kadar ilerlediler, bu kuvvetlere kar Badat ve am valileri birey yapamadlar. Nihayet

Sultan Mahmut tarafndan bu i Msr valisi Mehmet Ali Paaya havale edildi. nce Mehmet

Ali Paa bizzat kuvvetlerile, Piyade ordusu deniz yolu ile Yenbu'a, svari ordusu sahil yolu ileHicaz'a, yrd. Mekke ve Medine geri alnd, bozulan ve kaan Vahhabileri takip iin Mehmet

Ali, olu brahim p;ay memur etti. Der'iye tahrip edildi ve Suud'~n olu emir bulunan Abdullah

esiredildi ve stanbulda idam edildi. Muhammet b. -Abdlvahhabn en mutaassp oullarndan

Sleyman da ldrlm, Abdurrahman esir olarak Msra getirilmiti. Msr kuvvetleri ekildikten

sonra Abdullah b. Trki tarafndan yeniden bir hkmet kuruldu. Harap olan Deriye yerine

Riyad hkmet merkezi ittihaz edildi. 18 sene sonra Trki'nin olu Faysal zamannda Msrllar

IIEd-Diil'erii's-Seniyye, S. 46.12 bn-i Zeyni Dahlan,(,bunlar gz boyamak iindi. 600 ,eneden beri geen Mslmanlar tekfir ederler,

mallar ve canlar heial, Peygambere hrmeti haram sayarlar, halk yeniden imana davet ve bu dav(t~ icabet-

ten evvel kafir olduklarn itirafa mecbur ederlerdi.>' demektedir(Bk. Ed_Drer's-Seniyye S. 46

).


8/17

Prof. YU.SUF ZIYA YRKAN'

tekrar buralarn istila ettiler. Faysal yeniden hkmet kurmaa muvaffak oldu. Olu Abdul1a~

ile Ali Suut ve dier taraftan bn-i Reit birbirine dtler, bunlardan bn-i Reit Osmanl dev).

letine sadk ve hkmdarlarn mzaheretine mazhar olduu halde, duruma hakim olamad, j l!i

Suut yeniden kuvveti ele ald3.

VAHHAB ESERLER

Muhammet bn-i Abdlvahhap, tasarlad hareket iin ibn-i Teymiyye'rtin, Minhacu's-,.

Snnesini ve risa1elerini, bn-i Kayyim'in eserlerini telkin ve tedris ie ie balamt. Kendisi de

selef mezhebine, Hanbeli'lie dair eserler yazd. bni Hiam'n Siyerini ihtisar etti. Usul-l-

man ve Kelime-i ahadetin tefsir, Kelime-i Tayyibenin manas} adl eserleri balca, mezhebinil

mdafaa iin yazlmt. Risale-i Kefibehav) Tefsir-i Fatiha, Kitab'l-Kebair, Taklit cazl

midir, vacip midir risales, Kiinin Rabbn, dinini, Peygamberini marifet, emir bil maruf,

nehiy ani! mnker, Mufide'l-Mstefid, adl 'eserleride ayn mefkre urunda yazlmtr.w

Bundan baka onun Necid kasabalarna ve muhtelif lkelere yazd risaleleri vardr. Taraftarlar!

ve bilhassa iki torunu bu mevzuda birok eserler yayinladlar. bn-i Vahhabn yazd eserlerin.

en mehuru ,Hicazda medreselerde okutturulan Kitab'ut- Tevhid'dir. Bu eser bni Teymiyye'nin.

ve bni Kayyim'in tevhid hakkndaki yazdklarnn bir zeti mahiyetindedir. Bu yaynlara gre

slamn ve imann esas olan tevhid, kelime-i ehadetle iktifa etmeyip her nevi ibadeti Allaha:

tahsis etmek, irkin byk ve kk nevilerinden korunmaktr. Bu esasa tevhid-i mabudiyet, onun

kitaptaki tabiri vehile tevhidi ameli ad verilmektedir. Ona gre kelamclarn tevhid, tevhidi .

ilmidir ki insan bu kadarla mmin olamaz, bu sebeple, Ebu Hasan E'ari ve Ebu Mansur Maturidi

ve hatta Tahavi gibi imamlarn tevhidi, hakiki tevhid deildir; nk Arap mrikleri de her-

eyin haliki olan Allahn bir olduu esasn kabul ederlerdi. Bununla beraber arada vesile ve taut

.ittihaz ettikleri iin mriklikten km deillerdi. Dorudan Allaha ibadet etmiyorlard, araclar,efaatiler kabul ederlerdi. Kur'an Kerimde V J l . . i . . : . .)1';~ j)J . o : . - ' ayeti de bunu gsterir.

Binaena1eyh iman ile kfr ayrt eden tevhid, bu deil, ameli tevhiddir ki bu tevhidi yerine

.getirmeyen, Mfir ve bu gibilerin mallar ve canlar muvahhidlere helaldr.5

Muhammet bn-i Abdlvahhab~n torunu Sleyman bn-i Abdullah bu kitab erhetmiadn da ..I;:> >:1I ,:-,l:..f'C __; J ..1)..1 ]:;.II_-::-~' koymutur. Bu erhte ekseriyetle bn-i

Teymiyye'den ve Hafz bn-i b. Hacer il-Askalani'ien ibareler nakledilmitir. .Ancak bu eser

tamamlanmamtr. nk Sleyman 81'? de ld~1mt. Muhamme! bn-i Abdlvahhabn

yolunu takip ile onun dailiini yapan, marufu emir, mnkeri nehyedenlerin banda gelen bu zat

3 Cevdet Paa tarihi, C. 6, S. !OO - 292'de Badad valisinin mektubu ve dier maddeler; C.7, S. 152,

190 ve 230'da am valisinin mektubu ve dier tafsilat vardr. Bu hususda Vas! Tarihi'nde de bilgi vardr.Zeyni DahIan olunun Vahhablleri red iin yazd Drer's-Seniyye'sinde ve Vahhabllere tarafdar olarakyazlan Unvan'l-Mecd adl Necd Tarihinde ve El-Menar mecmuasnda Vahhabller hakknda yazlan makale-lerde "Ceberti Tarihi'nde (Msr hakknda) bu menular zerine vesikala. ve bilhassa Ibn-i Vahhab'n davetiin etrafa yazd risaleler;n metinleri vardr. erifin mektubu, Cevdet P. Tarihi C, 7, s. 260; Mekke

ahalisine Emannamesi, dine davet mahiyetindedir, s. 304; Suud'un am valisi ile muharebeleri ve Veh-habi reisIerinden Ulyan'n akideleri aklyan mektubu c. 9, s. 366; Suudun dini beyannamesi,. mezarlarakubbe yapmak, kutuplara. inanmak ve saire irktir, ayni sahifelerde; brahim Paa'nn Haremeyti istirdadc. iI, s. 60; Bonapart'n Vahhabnerle elbirlii teebbs 1213 senesi vukuat iindedir. Cevdet P. nnc. s. 152-230da verdii malfmat buraya alnmam, yalnz zeylde verdii vesikalardan faydalanlmtr.

14 El-A'yan, Muhammed b. Abd ul-Vahhab maddesinde bu eserlerin Arapa adlar ve ayrca birka kitapismi daha vardr.

5 Vahhap oluna Harici denilmesinin sebebi bu akidedir. Zira bu Haricilerin esasdr; selef, bn-i

Hanbel ve bn-i Teymiyye bunu kabul etmezler.


9/17

VAHHABdK S 9

olduu iin Mehmet Ali Paa'nn olu brahim Paa, Der'iye'yi istila ettikten sonra onu getitt-

.mi, nnde alg aldrp, engi oynattktan sonra mezarla gtrterek! kuruna dizdirmiti6

.

bn-i Vahhabn diertorunu Abdurrahman b.Hasan (lm 1793) ise, yeeni Sleymann yarda

brakt eseri tamamlam ve tevhid kitabna -\:~\

';" 'l:- 5 - - LP~!..jc:! adl byk bir erhyazmtr. eyh Abdurrahman, bn-i Bir'in yazdna grel7 1825 tarihinde Msra giderekorada da okumu ve okutmutur. Mezheplerin reddine dair eserleri, ipek elbise giymenin haram

ve heHn olan hakknda da kitab vardr. Necid halkna bu dinin nimetlerini gstermek iin birok

mektuplar yazm, dedesinin yoluna ve yeeninin usulne devam etmitir. Bu zat, ayrca tevhid

kitabna yazd byk erhi ihtisar etmi ve buna j.-\e>- .,\j-,~ ~)>> adn vermitir. BudaHcaz'da medreselerde tedris edilmektedir. Drdnc tab yaplm olan byk erhe bu eserdeki

ibareler alnm bulunuyorls. Abdlvahhap olunun d~er torunlar da vardr. Bunlarn nesilleri

eyh oullar diye byk itibar mevkiinihaizdirler, bunlar, dedelerinin fikirlerini savu~an canl

eserlerdir.

AKIDE ESASLARI

Selef yolunun (Ehli Snnet Mezhebinin) yolcular akaid mevzularnda birok esaslarda bir-

letikleri halde baz yerlerde gr farklar arzederler. Bu farklar balca u esaslarda grlr:

Akli delilin kymeti nedir? Mteabih ayetlerde tevil mi, tavakkuf mu, zahirle hkm m gerektir,

amel imanda dahil midir? .Selef, yerine gre aklda delildir, nakilde, Ahmet bn-i Hanbel akl zayftr, gvenitemez;

delil nakildir, bn-i Teymiyye akl ile nakil birbirine kar konulamaz, nakil akla uygun ve ondan

kuvvetlidir, derler. Mteabih ayetler selefe gre manalandrlmaz, tevakkuf edilir. bn-i Hanbele

gre lafzn zahirine gre manalandrlr, Ln-i Teymiyyeye gre manalandrlr, manann. medlu-

lne tatbikinde tavakkuf edilir. Selefin bir ksmna gre amel im!Ulda dahil deildir. Bir ksmna

gre dahildir. Ahmet bn-i Hanbel ve ibni Teymiyye bunlardandr. Ancak ibni Teymiyye bu mev-zua tevhidin manas meselesini de eklemektedir. Tevhid yalnz Allahn birliine iman deildir,

her t.rl ibadeti yalnz Allaha yapmak ve her ii Allah iin grmektir, hakiki tevhid budur; bunu

yapmayanlar, mriklikten kamaz, der.Muhammet ibni Abdlvahhap, akl ve nakil meselelerile asla megulolmaz. O akl tamamen

bir kenara atar, ve her yoldan ayrlr. Ona gre akl ile naklin muvafakat bahis mevzuu olamad

iin mteabih ayetler olduu gibi manasile kabul edilir. O burada Ahmet ibn-i Hanbel ile birleir,

Seleften ve bn-i Teymiyye'den ayrlr. Amel imanda dahildir esasn ehemmiyetle alarak bn-i

Teymiyye'nin ibadetlerin Allaha yaplmas manasna tevhid bahsi zerinde israrla durur ve buna

tevhid-i ameli adn verir. Bunlara birde bid'atlar ve bilhassa tevessl terk esasn ilave eder~

Bunlar, onun selefve Hanbeli yolunda olduu halde onlardan nerelerde ayrldn gstermektedir.

Buna gre Peygamber devrinde olmayan herey bid'at ve dalalettir. Halbuki mam Ahmet kel~myapm, dinde mnakaa kabul etmitir. Vakflarn bir ksmn kabul etmitir. bni Teymiyye tse

akl ile naklin muvafakatn sylemi binaenaleyh din felsefesi yapmtr. bni Vahhaba gre bunlar

kamilen bid'attr. Grlyorki, Vahhabilik baz esaslarda seleften, baz esaslarda Ahmet ibni

Hanbelden, bazlarnda bn-i Teymiyye'den ayrlm ve ayrld yerde ifrat ve taassup cihetini

tutmutur. Esaslardaki bu ayrlklara binaen Vahhabilii, yeni bir mezhep telakki etmek icap eder.

Bu yeni mezhebin balca farik vasflar unlardr :

16 Unvan'-Mecd ( Necd Tarihi ), C. I, S. 210.

17 Tarih-i Necd, 1241yl havadisi..18 Bu eser 194

6'da Ezher'de Suud veliahdmn parasiyle basdnlm ve mecdinen haclara datlmtr.

Dier Vahhab eserleri iin Bk. Cevdet Tarihi c. 7, s. 17.


10/17

60 Prof. YUSUF ZYA YRKA.N

i- Akln delil olmas bahis mevzuu deildir.

2 - Kitap kat'i delildir. Hadislerde (Ktb Sttede olanlar) dirayeten ve rivayeten sabit

o!urlarsa. delilolur. iann, tarikatlarn, kelamclarn, mutasavvfann, ahlaklarn istinat ettil-

lt;ri hadisler mutlak surette mevzudur, delilolamaz. Kur'an ve hadise dayanan icma ve itihatmuteberdir, balfas deil.

3 - Mteabih ayetler delildir, Zahiri murattr, ona gre manalandrlr ve hkm olunur.Bunlar tevil yolu ile tefsir kfrdr.

4 - Amel imanda dahildir, buna tevhid-i ameli (Tevhidi mabudiyet) denir.

5 - Tevhidden maksat, tevhid-i amelidir. Tevhidde yalnz Kelime-i ehadet kafi deildir,

iman ile ameli birletirmek ve yalnz Allaha ibadet ve dua etmek dahildir. Herhangi bir eyi,veya insanlar veli, yesile ve murit ittihaz etmek kfrdr.

6 - Allahn sfatlar, hakiki sfatlardr. Gerek zat v.::gerek sfatlar hakknda varit olan ayetler

olduu gibi kabul edilir. Bunlardan tebih manalar kacak diye manadan saknmak doru deildir.Eer doru olsayd Peygamber. bunu bildirirdi.

7 - Tevessl, kfrdr. Allahtan bakasna herhangi bireyden, meleklerden, peygamber-lerden ve ruhlardan istimdat kfrdr. Peygamberden efaat unuhmaz.

8 - Peygamberin ve Kur'ann tebliatndan baka dine giren eyler bid'attr. Bu bid'atlardan

ibadetlere ve itikada girmi olanlar kfr, ahlaka ve adetlere girmi} olanlar dalalettir. Kabirler

zerine kubbe yapmak, onlara adak adamak kfrdr, ziyaret dalalettr.

9 - Amelde drt mezhep vardr, bunlar ahkamda hadise ve Kur'ana dayanrlar, bunlara . 1

msaade var ;lakin itikatta mezhepler memnudur. Ve bilhassa tarikatlara suIilk ve mride balan-mak kfrdr.

Bu esaslardaki ayrlklardan baka fer'i bir takm ayrlklar daha vardr, mesela unlar:

i-

Vakf messesesi batldr.2 - Namazn cemaatle klnmas farzdr ,e her fert bevakit camiye gelmeye mecburdur.

3 - Sigara veya nargile ienlere, sarholuk iin olduu gibi, krk deynek vurulur.

4 - Mslmanl tevhid-i ameli akidesine gre ifa etmeyenlerin kestikleri yenmez ve bugibilere harp ilan edilir.

5 - Zekat, vergidir. Hkmetin vergi almadg kazanlardan da zekat vermek lazmdr;

Bunlar ayn zamanda nikah ve talak, miras ve vasiyet (:;iile hukuku)hkmlerinde ve eriatn ukubat

(ceza hukuku) ksmnda Ahmet bn-i Hanbelin mezhebinden ve bn-i Teymiyye'nin itihatlarn-dan ayrlmaktadrlar.

Gerek esaslarda ve gerek feri'lerde baz meseleleri dorudan doruya kendileri vazetmiler,

biroklarn ise Ahmet bn-i Hanbel'in veya bn-i Teymiyye'nin memnu veya saknlmas gerekdediklerini iddetlendirrnek suretile kfre ve irke kadar gtrmlerdir. Tutulan bu yol bir

btn halinde alnr ve ana fikirlere balanacak olursa gr ve gidi tarznda mezhebin yukarda

kaydettiimiz mihver etrafnda dnd grlr. Dinde akla yer verilmemesi esas, mevcut

naslar haricine: itihat, kyas ve istihsan yollarna, gidilmee msade etmez. Byle olunca da Pey-

gamber devrinden sonra kan her hadiseyi iyi olsada, yine bid'at saymak lzumu hasl olur. Bu

artlar altnda ilim-i kelam, felsefe ve tasavvuf yaplamaz. Bunlara gre Kur'an ayetlerinde derin-

lemekte caiz. deildir; nk Hazreti mer, Subeyg- Msri'yi, kader meselesine dair bir ayetin

manasnda derinlernek istedii iin, Msra nefyetmitir. Bu gibi meselelerde: kelamullah,

kader ve kyamet ahva~ hakknda sorular bid'attr. Namazlardan sonra tesbih ekmek Allahn

farzetmedii ve Peygamberin klmad namazlar ihdas etmek, yeni din vaz etmek kadar gnah

olur. Minare yapmak, el pmek, boyun kesrnek bid'attr. Bu zihniyete gre slamda bin seneden


11/17

VAHHABILK61

beri mevcut fikir hareketlerini bertaraf etmek, tarih boyunca ihtiyalarn dourduu hadiseleri

bid'at saymak icap eder. Bu neticelerin bir ksmn bn-i Hanbel, ounu bn-i Teymiyye ve

bn-i Kayyim kabul etmezler. nk bunlar itihada nem verirler ve zamamn ihtiyacna greverilen hkmlerin meru ve yerinde olduunu kabu1 ederler.

Tevhid-i ameli aslna ve bundan ayrlanlar tekfir esasna gelince btn Vahhabilik sisteminin mih

veri budur. Amel imandan cz'dr, kaidesi de bu esasa balanmnr. Bu sebeple namaz ve oru, hac-

yerine getirmernek kfrdr. Tevhid, yalnz kelime-i ehdet ve kelime-i tayyibeden ibaret deildir.

ve zekat emirlerini nk mriklerde halik ve razk olan Allahn bir olduunu tastik ederlerdi.

Bununla beraber onlar Ku'ann sarahan ile mriktirler, nk birtakm tautlar, vesile ittihaz

ederlerdi. Binaena1eyh Allahtan baka, bir mezar, bir eyhi hatta Peygamberi vesile ittihaz etmek

irktir. Bu sebeple Peygamberden istiane ve efaat istenemez, efaat eden, hidayet veren, affe-

den yalnz ~Allahtr. Edilmez, evliyamn kabirlerini ziyaret ve onlardan hizmet dilernek kfr

dr. Zira Nuh'un zamannda halk birtakm salih adamlar putJa)trmslar ve onlara tapmlard.

Kur'an bunun irk olduunu aklyor. llere niyaz, eyhlere tevessl, mneccimlere, kahinlereve falclara inanmak mahiyeti itibariyle evliyay takdis etmekten farkszdr. Trbelere mum yak-

mak,kabirlere kubbe yapmak, evliyaya nezretmek,kabirlere kurban adamak, cinlerin errini defet-

rnek iin kurban kesmek,bunlar ~kamilen irktir.

Nazar dememek iin boncuk takmak, Allahtan bakasnn insan zerinde tesirini kabul

etmektir. Hamayl taknmak, gzel grnmek iin muska taknmak, muhabbet celbetmek iin

vefk veya azaim yapmak bunlarda ayn sebeple irktir. Bir aa' ile teberrk bir ta mukaddes

saymak, bir su menbanda hassalar bulunduuna inanmak, ya pir yeti! ya eyh, ya imam, ya Ali

gibi szler Allaha erik komaknr, baykutan teem etmek, gvercin uurmak, sihiryapmak,

yamur duasna kp talar suya atmak gibi hareketler, Allahtan baka eylerden istiane etmektir.

Peygamberin hanralarn taziz, Hrkai erif, Sakal erif ziyaretleri bir nevi Allahtan gayrya.

tapmaktr, bunlarda irktir. nk Hazreti mer, altnda Rdvan biy'at yaplm olan aac halkn

bir tarih hanras olarak ziyaret etmeleri zerine kestirmitir. Delail-i hayr:;t okumak memnudur,

zira bu Peygambere ibadet mahiyetindedir, evet HazretiPeygambere selavat getirilir, ancakbunu

bir ibadet haline getirmernek, Seyyiduna ve Mevlana)} demernek artile.

Allaha irk komann birde hafi ve manevi olan vardr. Riya olarak namaz klmak ve sofuluk

yapmak bu nevidendir, nk bu iler, Allahtan bakasna gsteri~ iin yaplmaktadr. Bir kimsenin

salih adam gibi grnerek menfaat celbetmeside irktir. Menfaat iin ibadet etmek ve hayr ile-

rnek ayn eydir. iilerin Kerbela toprana secde etmeleri Kabeyi ziyaret etmeyip Mehedi eVe"""

Necefi ziyaretleri aym mahiyettedir. Ali'ye bal olmak iin ip tamak, basur hastalna kar

halka kullanmak ve bilhassa mehdi kacak, Hzr sadr, lyas sadr demek, olduu gibi

baz tarikatlarda eyhe rabta yapmak, bunlar da aka irktir. Gavsa, kutupa~ abdallarn varlna,

,lere, Yedilere, Krklara inanmak ve llerin diriler zerinde tasarrufuna kabul etmek irktir.

Dehre, havaya, rzgara svmek irktir.

Bu meselelerde bn-i Teymiyye ve Ahmet bn-i Hanbel birtakm tahditler yapmlard.

Vahhabiler ise ok ileri giderek buakidede olanlar irke nisbet etmekle kalmyor. Bu gibilerin

mal can helaldr ve hakiki muvahhitlerin, bu mriklere hcum ile bunlar katil ve mallarn

yama etmeleri helaldir, derler. Bu cihetler mezhebin en mhim farik vasflardr. '

VAHHABiLERE GRE TASAVVUF VE TARKATILIK

Muhammet bn-i Abdl Valhaba gretasavvuf slami olmayan bir bid'attr, ,slilmda zikir,

NIah up.utma::,* y;;t;;fe~r tmektir, bir ayin de~ildir. T;rikat ise, ba~kalaq~ istismar i~in bir


12/17


vasta, ve mridin kendisini vesile ittihaz ettirmesine bir yoldur. Hazreti Peygamber her trl dini

tebliat yapmtr, Kur'am kerimin sarahat vehile eer bir eyi tebli etmeseydi, Peygamberlik

vazifesiii yapmam olurdu. Binaenaleyh Ebubekir i-Sddk'a gizli bir zikir usul, Hazreti Ali'yemahrem baz srlar verilmi olmas dine en byk iftiradr. Bu, Peygamberin umuma gnderilmi

ve btn insanlar aym yola davet etmi olmas esasna da aykrdr. Mutasavvfann mkaefe

dedikleri ey tamamen aslszdr. Bakalarm kendi yoluna intisap etmelerini istemesi ise din iinde

din ihdas etmektir. Rehbaniyeti Kur'an Kerim kt1edii gibi, baz salih adamlara tabi olmay da

Nuh zamamndaki salih adamlar vesile ittihaz edenlerin mrik olduklarna dair Kur'an ayetlerile '

menetmitir. Kur'amn batni manalar olduunu sylemek, Kur'am inkar etmek ve kendi arzu-

larna gre din ile oyun oynamaktr. Mkaefenin ilim ifade etmediinde ve Kur'andan sarahate

aykr batn manalar karlmasnn kfr olduunda btn Mslmanlarn icmavardr. Bu esas-

lardan hareketle Vahhabiler, batnilere ve ia'ya ve bunlardan azma olan mutasaVvfeye ve slam

dinine eski dinlerin adet ve ayinlerini sokan tarikatlara iddetle hcum ederler. Bu yzden nekadar

tarikat eyhleri ve tasavvuf erbab varsa onlar memleketlerinden karmlardr.Bunlara gre tarikatlarin. en erir olanlar rabtay kabul edenlerdir. Zira rabta aka irktir.

Rufailerin atee girmeleri ve i saplamalar kendilerinde tasarruf kuvveti iddiasm. ifade ettii

iin irktir. Ticaniler, her akam Peygamberle bulutuklarn ve Peygamberden ifahen emir al-

dklarm iddia ettikleri iin lden emir alma ve llerin tasarruf1arndan faydalanma iddialar

irktir9. Kadriler ve bedeviler, eyhlerine secde ederler ve Mecusi rakslarn ihya ederler.

Dier tarikatlar ehli beyt sevgisi altnda Hazreti Ali'yi ve onun evlatlarn masum itikad ederler,bunlar da irktir .

.Bunlarn ve mutasavvfe ad altnda meydana kanlarn maksad Mslmanl paralamak

ve eski dinleri ihya etmekten baka birey deildir, Yahudi Abdullah EI-Kaddah da bu kisveye

brnerek davete balam ve nesli Ubeydiler ve sonra Fatniler devletini kurmutu2o Bunlarn

dalaletleri btn Mslman1 kaplam ve her keye girmitir. Tasavvuf perdesi altnda tekke

postundan, saltanat tahtna kanlarn adedi sayszdr. Bunlar, bu hareketin mahiyetini izah edenbalca tarihi delillerdir.

Bunlara gre tasavvuf ve tarikat ad altnda insanlar saptanlarn balca hileleri : insanlarn

. bir eyhe balanmadan hakikate ul2ar.yaca iddiasdr. eyh, maridi dalaletten ve hatadan

korur, seyri slfik olmadka nefis tasfiye edilemez, tasavvuf manevi bir gdadr, insann nefsini

terbiye etmesi ve maneviyatnn ykselmesi, tarikat sayesinde temin edilir, salih adamlardan

inabe almaldr, eshap Peygambere biat ettikleri gibi ya bir gizli imama veya onun daisine veya

mride biat etmelidir. Bunlar lmeden evvel lrler, fenafillah olurlar, dnyadan g edince

kabirlerinde yaarlar. Allahn velileri bunlardr. Onlarn kabirlerinden teberrk etmelidir; bunlar

vesile ittihaz etmedike insan hayrette kalr. Bunlar hayatlarnda ve mematlarnda tasarruf sahi-.bidirler. Gavs, kutup, Abdal, ler, Krklar dnyay iQare edenler, bunlardr. Bugn burada

yarn Mekkede'dirler, alemi misalden haber verirler, levh-i mahfuzu mtalaa ederler, demeleridir.

Bunlar, halk bu akidelere hazrlamak iin Hzr veya lyas sadr, Mehdi gizlidir, yarn zuhur

edecektir gibi szler de uydurm)llar ve Peygambere hadisler isnat etmilerdir. bni Teymiyye

19 Ankarada son zamanlarda grlen Ticaniler, Medineden Vahhabiler tarafndan kovulmu olan eyhAbdlkadir Medeni'den bu tarikat almlardr. Ayin yaptklar zaman ona da salat ve selam okumakta-drlar. Vahhabilerin,memleketlerinden kovmu olduklareyhlerin bir ksm Suriye ve Irak'a snarak orada

ayinlerini devam ettirmektedir1er. Tafsilat iin Bk.: Feth-l-mecid s. 164-169. Ticaniler iin Bk. s. 219.

Burada Ahmed-i Tican Deccal diye vasflandrlr, neuzu billah kfrn bu derecesinde onu kimse ee-memitir, deni1iyor.

!OAbdullah-el-kaddah yahudi. deildir. Mecusi1erin Deysan reisIerinden Meymunun oludur. Yahudiolan bn-i Sebe'dir. Biz ~Unvan-l-Mecd)'in szlerini naklettik (s. 95-102 ve s. 230-244).


13/17

VAHHABLK

diyor ki : Abdal, aktab, evliyaya dair hadisler kamilen yalandr . bni Haldun Mehdiye dair

nekadar hadis varsa yalandr, Hznn sa olduunu lyasn gkte olduunu kabul etmek kadar

haysiyet krc bir celialeti olamaz. Kitabut-tevhid,)'de bu itikadlar Kur'an ayetlerile ve hadis-

lerle uzun uzadya red edildikten sonra bunlarn Mslmanlar paralamak ve aldatmak iin ileri

srdkleri eriat, tarikat, marifet, hakikat adl kaplar kamilen uydurmadr. Marifet, biyat; mu-

habbet, el tutma, irad ve makamlar, dereceler kazanma ve hakikata ulama davalar halkn gzn

boyamak iindir. Byle eyler dinde ve Kur'anda yoktur, bu gibi szlerin ve davetlerin herbiri

dinden kmak, Peygamberden baka mbelli, Kur'andan baka mrit V~ Allahtan baka hidayet

verici aramaktr, denilmektedir. Kitabu't-tevhid'in arihleri, bu meselede daha ileri giderek Pey-

gambere dahi tevessl ve ondan efa'at isternek caiz deildir, derler. Zeyni Dahlan olu'nun yaz-

dna gre Der' ye mescidinde, Cuma hutbesinde, bni Vahhab, her defasnda bir kimse Peygam-

bere tevessl ederse kafir olur, derdi. Kardei eyh Sleyman ibni Abdl-Vahhab, alim bir adamil.

Birgn kardeine sordu : Erkam slam katr ? ,) O da Betir cevabn verdi, Sen bunlara altn-

csn ilave ediyorsun, sana tabi olmay din erkamndan sayyorsun,') dedi. Bir dieri ona slamn

art Mslmanlar tekfir etmek deildir,,) demiti . Sonra Sleyman onun errinden Medineye

g etmek zorunda kald. Orada bunlar red iin bir isale yazarak kendisine gnderdi. Muhammet

ibni Abdul- Vahhab diyor ki : Hazreti mer yamur duasna karken Hazreti Abbastan tevessl

etti, bu Peygambere ldkten sonra tevessln caiz olmadn gsterir. Halbuki hadise iddiann

aksini de isbat etmekte, tevessln cevazm gstermektedir. Nitekim ashab Peygamberin sa ve

sakallarndan teberrk ettikleri zaman Peygamber bunu menetmemiti.

bni Vahhab Peygamberin kabrin ziyaret iin gidip gelenleri bir gn Der'iye de y~alatt ve

sakallarm tra ettirdi. Bir defasnda Delail-l-Hayrat,) okuyan bir salih adama nstlad, elindeki

kitab alp yaktrd, ibadet ve dua yalnz Allaha yaplr. Allahn farz kld namazardan ve farz-

lardan baka zikir ve ayin dinden olmayan eyi dine sokmaktr, derdi.

VAHHABLGtN AIdSLER

Bu yazmzla Suudi Anibistann tarihi, siyasi ve itimai durumu veya bugnk dini hali,

mevzuumuzun tamamile dndadr. Elimizde mevcut olan malzeme bize. ancak Muhammet ibni

Abdl-Vahhab'n faaliyete getii tarihten Vahhabiliin bir mezhep olarak tutunduu zamana

kadar geen devirdeki dini tarihe dair bulunmaktadr. O devirde siyasi ve corafi durum bak-

mndan Neciddeki Vahhabi hareketi Osmanl hkmetine isyan ve Medine eriflerini tehdit ma'"

hiyetinde idi. Bu ssbeple Osmanl mellifleri bu hareketi batl bir mezhep ve kt bir bid'at,

erifler ise bir irtidat ve Peygamber dmanl. halinde gstermek iin yaynlarda bulundular.

Cevdet Paann byk tarihinde Vahhabiler hakknda veren bilgilere bu yzden gvenilemez,

stanbul Meihat evrak hazines~ndeki vesikalarn deeri de byledir. O sralarda iki defa Msr

kuvvetleri tarafndan buralarda askeri hareket yapld iin Msrda da Vahhabiler hakkndaki

gr tamam~n menfi idi. Vahhabiler defaatle Kerbelii ve ia mukaddesatna tecavz ettikleri

iin ranllarn nazarnda Vahhabiler din dman idi. Lakin ok gemeden durum deiti, Hi-

cazda Vahhabi tarafn tutanlar oald, Adene ve Yemene doru bir hayli taraftar tredi. Bura-

lar tamamile Vahhabiletiken sonra ise Msrda Vahhabilie intisap edenler oldu. Irak ve SUri-

yede Vahhabi taraftarlar grnmeye balad. Mezhep, btn Hanbellierde genelleti, stanbulda,

Msrda, garpte ve Trkistanda ibni Teymiyye'nin eserleri incelenmee ve Vahhabilie meyil

gsterilrnee balanld. Mezhep baz yerlerde yrrle girdi; nitekim Hindistanda Piaverde

bir Vahhabi isyan karak 1830 da bir hkfmet bile kuruldu.

21 Minhac's-Snne, C. 4, S. II5.

23 Ed-Dreri/s-Semiyye, S. 36.

22 Mukaddime, Cevdet Paa tercmesi, Tasavvuf bahsi.


14/17

Prof. YUSUF ZiYA YRKAN

Hintli Seyit Ahmet isminde biri, hac niyetiyle Mekkeye geldii zaman Vahhabilii kendi

Mslmanlk anlayna uygun bulmu ve bunu Hindistanda yaymt. Bu hareket Hindistandaii. . i

tarikatlara kar byk bir baar kazand. Bu mezhep taraftarlar lndus nehrinin evresind;ehalen kesif bir kitle halinde mevcutturlar. Hindistanda bu babta birok yaynlar yapld gi*

Msrda EI-Menar mecmuas tamamile Vahhabi mdafii kesildi. Vahhabilerin lehinde ve aleyhind'ei

yazlan szlerden bir rnek. olmak zere biri Medine Mfts ve mehur bir mverrih olan Seyyit

Ahmet bn-iZeyni DahIan, dieri EI-Menar'n bayazar ve Msr Mfts eyh Muhammeit

Abduh'un byk akirdiReit Rzann olmak zere karlkl iki yaz zetini veriyoruz. .

Ahmet bn-i Zeyni Dahlan'a gre Muhammet bn-i Abdul Vahhab, Peygamberlikiddiasndh

idi. Ancak bu iddiasn izhar edemedi. Daima Mseylime gibi yalanc Peygamberlerin tarihlerin.

okurdu. Bununla beraber kendi tebliat iin, dini cedid, adn verirdi. Bu sebeple btn mezheplere, i

ta' n eder, Kur'an arzusuna gre tevil eder ve hadisleri inkar ederdi. lcma ve kyas kabul etmezdi ..

Kendi beldesi ahalisine ensar ve hariten gelenlere muhacirin derdi. Bu akidelerinden dolay~i

kardei Sleyman, ona birreddiye yazm ve bu akidelerini iddetle tenkid etmiti. Nitekim birol,'alimler bizzat Ahmet bn-i Hanbelin szlerile bunlar reddettiler ve eserler yazdlar. Bunlam~

Hanbeliyiz, demeleri bir perdeden ibaretti. Namazdan sonra dua etmeyi reddederlerdi 24. Ahme~

bn~i Zeyni Dahlan bu mevzudaki reddiyeleri yazdktan sonra kendisi de bunlarn aleyhinde

birok hadisler nakleder ve szlerine bunlarn, kendilerine intisap eden kadnlarn salarn kesf

tirdiklerini, evliyann kabirlerini hela yaptklarn, mevlt okutmay, snnet namazlar ve delail-

.hayrat okumay ve minarelerde salat ve selam okumay ve hatta Peygambere seyyidna ve mev.~

lana diyenleri kafir saydklarn ilave eder 25.

Msrn byk alimlerinden Reit Rza diyorki: Vahhabiliin ilk zuhurunda siyasi dman+

lar bu hareketi ktlemek iin ok eyler uydurdular. Eskiden garp memleketlerinde Mslmanla;

hakknda neler sylenmemiti. imdi sylenenlerde de muayyen maksat ve gaye vardr. Bunlarn.

sebebi, onlarn sebebinin ayndr. Mfteriler kendi kt akidelerini atacak yerde iyiyi fena gster~diler. Hicaz erifleri o zaman bu hareketi krklediler. Vahhabileri tekfir eden ve fena surette

tasvir eden onlard. Bunlar gazeteleri aleyhte neriyata tevik ettiler. Vahhabilerin balca d-;

manlar iiler, tarikatlar ve sapklardr. nk kabirler zerinde kubbeler yapan ve mezarlar'

mescid ittihaz eden onlardr. iilerin bu adetleri uIIlumi bir hal ald. Tarikatlar, eyhlerine,

batniler yatrlara tapnmaa baladlar. Bunlar phesiz irktir. Binaenaleyh Vahhabilerin bUii

. hareketleri tamamen dinidir. Bunlar hakknda yaplan tenkidler azimet yolunu iltizam, ruh' sat

. yolunu terketmelerinden ileri gelir. Evet bunlar, baz ilerde ifrata vardlar, baz ahkamn tatbi-i

kindeve naslarn tefsirinde hata olabilir; bu, havastan hi kimsenin kurtulamad bir eydir. i

Lakin alimleri, onlarn hareketlerine kar skut etmiyorlar, birok eserler yazm bulunuyorlar,i

diyor.

24 Ed-Drer's-Seniyye, S. 48.5 Ed-I)reri/ s-Seniyye, S. 52,


15/17

VAHHABILK

TAHLL VE TENKn

65

Valhabiler'in mezhebi hususiyetlerini tekil eden, dinde akla yer vermemek, mkaefeyi26

red ile sofiyane ne'eyi inkar etmek ve tevhid akidesini ameli tevhid manasna almak, esaslarmn

ilmi deeri zerinde bir tahlil yapmak herhalde faydal olacaktr.

Tevhid akidesi, slam tarihi boyunca, Muhammet ibn-i Abdu'l-Vahhab zamanna kadar onun

anlad manada alnm deildir. Mutezile tevhidi, Allah'n zatiyle sfatlarnn aym olduu ve

zatndan baka hakiki sfatlarn bulunmas hakiki tevhidi ihlal edecei dncesiyle sfatlar za-

tndan ibarettir ve tevhidin manas 'budur, denilerdir. Bunlara kar selef, Allahn sfatlar vardr

ve sfatlarn bulunmas hakiki tevhide mnafi deildir, fikrinden hareketle bu tevhidin Allahn

birliine imandan ibaret olduu esasnda birlemiler ve imann tastik, ikrar ve amelden ibaret

olup olmamas. meselesinde ayrlmlard. Amel imanda dahildir diyenler ve bunlardan Ahmet

ibn-i Hanbel meseleyi, tevhit meselesi deil, iman meselesi olarak mtalaa etmitir. Ebu Hanife,

Allah birdir, bu birlik say cihetinden deil, eriki olmamak bakmndandr, dedii zaman Allaha

erik komamay; dier ilahlarn vaJn selbetmei kastetmitir. Kur'am Kerim'deki Burhan-

temanu'u27 ifade eden ayetleri de buna delil gstermitir. Esasentevhit akidesinin kymeti, Hristi-

yanlarn uknum, mecusiler'in iki mebde ve Yahudiler'in kendine has bir ilah kabul etmelerine

kar olduuna gre, tevhidin hakiki rra~asnn kelime-i ehadet ve vahdaniyet akidesi olduunda

ittifak vardr. Bu izaha gre tevhidi, ameli tevhid diye izaha kalkmak cumhura muhalefettir. Ni-

tekim mutasavvfadan bazlarnn tevhidi vahdet-i vcut28 manasna almalar da ayn vehile cum-

hura muhalif bir grtr. Kald ki Muhammet ibn-i Vahhab'n tevhidi byle bir manaya al

Allahn birliini, ta:~tik ve krar edene kafir, demek neticesine varr ki bu Peygamberin yoluna da

aykrdr. nk ~ayberde yeni Mslman olan bir oban Peygambere, bu Mslmanln hakk

nedir, dedii zaman, Peygamber, u k~lc alp harbetmektir, cevabn verri:i ve bu oban hibir

'ibadeti yerine getirmedii halde harpte lnce ashabn en kymetlilerinden ehit olan Mahmut

ibn-i Mesleme ile bi~ mezara gmlerek ehit muamelesi grmtr. Nitekim Peygamberin Ben

Allahn birliini kabul edenlere silah ekmemee memurum 1 mealindeki hadisi de mttefekun

aleyh (yani herkesin kabu1 ettii bir hadis). tir.

Geri Allahn Vahdaniyetine iman, ibadet edilecek baka mabut yoktur,manasm mutazam-

mndr. Ancak bu,'Allaha ibadette kusur edenler Mfirdir, manasna gelmez, amel imanda dahildir

.esasndan hareket edenler, imamn arttm kabul ederler, bu:esass kabul etmeyenler iman herkeste

msavidir, reyindedirler. Bunu kfre kadar gtrenler Haricilerden bir ubedir ki Vahhab olu

bu meselede onlar taklid etni oluyor.

26 Mkaefe : Kalp gz ile grmeCManevimahede), bir nevi hads veya ilham demektir ki sofiyyeye

mahsus bir ilim yoludur. Nasclar, ilirnde nakli; kelamclar, akl esas aldklar gibi sofiler de mkaefe usuln

esas tutarlar. Buna kef ve zevk yolu (Felseje-i zevkiyye) de denir. Murakabe, vecd, ilahi cezbe, vuslat gibi fikir-

leri, remz, esrar, seyr-i slCkgibi usulleri iine alr. Kef veya mkaefe, hakikata muttali olmak ve onu

bizzat yaamak manasna da kullanlr; misal alemini mahede gaybe ittla ve nurani aleme ykselme'

bununla olur.27 Burhan- temanu: Kur'an- kerimdeki (,Eeryerde ve gkte birden fazla ilah olsayd, yer ve gk fesada

urard ayetinin ifade ettii vahdaniyet delilinin addr.28 Vahdet-i vcu : Allahdan baka varlk kabul etmeyip insanlarn ve her eyin iliihi varlkla bir olduunu

kabul eden Tasavvuf nazariyelerinden biridir.

5

_ _ _ _ _ _ ~ ~ _ _ _ " , i


16/17


Dinde akla yer vermemek meselesine gelince: bu, evvela slam ruhuna, Peygamberin yoluna ve

Kur'an- kerim'in beyyine ayetine29, tefekkr edin, nazar edin, emirlerine muhaliftir. Saniyen Ms-

lmanln hayatiyetibakmndan din sosyolojisi ve din felsefesi1e ilgili bir mevzudur. Eer dinakla kymet verniyorsa demek fikir hrriyeti ve vicdan hrriyeti yoktur. Halbuki mkellefiyetin

birinci art akl olduunda cumhurun ittifak vardr. Anlamadan inanmak zorla inandrmaktr.

Bu ise dindarlarda taassup ve istipdad dourur, zihinleri uyuturur, insanlar hurafelerden haki-

katleri temyiz edemez olurlar. Halbuki Mslmanlkhurafelerle mcadele eden ve batl itikadlar

reddeden, hamle verici bir dindir. Peygamber, Mslman olmak iin mracaat edenlere: evvela

batl itikadlar ve hurafeleri terkedeceinize sz verin ondan sonra size Mslmanl tebli

ederim derdi. Hakikat byle iken akln kabul etmedii eylere insanlar inanmaa mecbur etmek,

onlar dinden soutmak ve fikirler de ayrlklar vcuda getirmektir. Fikir ve kanaat ayrl

bir milleti paralayan ve ykan balca amildir. Terakki ve teEanl hamlesi el birlii ile olur, ni-

tekim slam tarihinde mezheplerin oaldn grdmz devirlerde Mslmanlarn birbirini

krdklarna ahit olduk. nsanlarn ilerlemesi ve g~rilemesi tad akidelere baldr. Her trltefekkr serbestisi yasak olan bir yerde medeni inkiaf olamaz, sebebi aratrlmayan akideler ise

insanlar uyuuklua gtrr. Bu gnn kltr seviyesi karsnda geriye dnmek ve kendi iine

ekilmek millete felaket getirir. slam tarihinde akliyecilerle nassiyecilerin arpt devirler gz

.nne alnmaldr. Abbasi1erden Memun ve halefleri zamannda akliyecilik hkm sryordu.

Bu devir slamda ilim ve medeniyetin ilerledii ve insanlarn refaha kavutuu bir devirdir, M-

tevekkil zamannda Ahmet ibni Hanbelin nufuzu dolaysiyle nassiyecilik hakim olunca medeniyet

sratle karard ve Abbasi devrinin insanlar bir daha refah gremediler, Endlste fikir hr-

ryeti yaad devirde Avrupay uyandran bir medeniyet vucuda geldii halde, Hanbelilik orada

hakim duruma getikten sonra ok gemeden Endls devleti ykld,. Nizaniye medresesinde

resmi tedrisat E'ari mezhebine gre ve hkmetin kontrol altnda yaplnca da fikir hareketi

durdu, Osmanllar devrinde Ebussuud ile mam- Brgivi arasndaki mnakaann mahiyeti veneticesi de budur.

mam Brgivi vakfn birok ksmlarn inkar eder, hocalarn ve imamlarn maa almasn

tecviz etmez, akliyecilere hcum eder ve her bid'at dalalet sayar~. Ona gre itihada izin yok,

bir mezhebe taklit esast. Bu ruh ondan sonraki devirlerde hakim duruma geti. Kanuninin

yaptrd Tp ve Fen Fakltelerinde okunan dersler bid'at sayld. Medreseiller ile tekkeiller

kavgalar, Kadzade ile eyh Sivasi taraftarlar arasnda cidaller ortal sard, halkn birbirine

sevgisi kalmad, iki nevi taassup vcuda geldi : ilmiyye, memlekete faydal ve milleti ykseltici

ilimlerle uraaca yerde mezhep ve tarikat mnakaasn artran mezvulara dald. Milleti,. mem-

leketi deil ahsi ihtiraslarn, mensup olduu snfn arzusunu dnd. SofHerde kendi nefislerini

tasfiye edecek yerde, taraftar toplamak ve rakiplerine kar koy!Uakla uratlar, lzfnsuz ve ma-

nasz konular ortaya a!yorlard. Bu halOsmanl devletinin inkraznda en messir anillerdenbiridir. .

Tarikat erbabnn mkaefe yoluna ve sofiyane ne'elerine gelince: herkesin vicdanndan

kopan sese uymas ve tefekkrnde serbest olmas kadar tabiibir hal dnlemez. Fakat m-

kaefe ancak sahibine ilim ifade eder. Kiinin bakasn kendine tabi klmaa ve duygularn genel

bir yol gibi halka kabul ettirmek davasn gtmee hakk yoktur. Zira tasavvuE, ahsn zel hayatdr,

herkesin yaad bir hal deildir, yani psikolojiktir, sosyolojik deildir, bunu sosyal bir messese

haline sokmak, mevzuun dna kmaktr. Bundan dolay da hareket marazi bir hal alr. Birtarikata

balanmak arzusu eski kabile hayatnn manevi bir surette yaanmas mahiyetindedir. Hurafelere

29 Beyyine dyeti : Kur'an- kerimdeki lecek olan delile dayanarak lsn, yaayan delile dayanarak ya-asn', ayetinin addr.


17/17

VARRABILK

tutsak olmak, kiinin bir ahsa iradesini terketmesi, ancak klelik ruhunu tayanlarn iardr.

Bunun daha bariz ekli pederahi aile sisteminde babalara tapmak ve ldkten sonra ecdadn

tasarrufat icra ettiklerine inanmak geleneklerinde grlr. Tasarrufat, kutuplarn30 ve llerin elin-de olduuna inanacak kadar derinleen cehaleti baka ekilde izaha imkan yoktur. Bir memlekette

llerin tasarruflar devam ediyorsa dirilerinin ne durumda olduklarn kestirmek zor olmaz.

Mehdi diye bir akide beslemek ve bunun bin seneden beri uykuda olduunu veya bir tarikat eyhi

bulunduunu kabul etmek Mslmanln kemale ermi bir din olmas akidesile tam bir tezat

halindedir. Bu fikir, bir zaman Emevilere kar ayaklanmak ii~ karlmt. Sonralar Mslman-

ln bana bela oldu. Bu yzden gelen felaketlerin hesab yoktur. kan her Mehdi, cep doldur-

mak, tebaa toplamak gayreti gtt, kendisinin de milletinin de perianlna sebep oldu. Bu

akideler hangi memlekette ok ise o memleket periandr ve halk esirdir. nk bu akideler

insanlar tembellie altrr, san'attan, ziraattan alkor, sofiyane neeye daldrr ve uyuklatr.

Sofiyane nee ancak ilim ve edebiyat ile, ruh yksekliile duyulan bir zevktir. Bununla beraber

.ahsidir, hayatn gayesi ise ykselme, milletin ve memleketin refahna yarayacak bilgilereulamadr. Mehdi, kutup, mukaefe iilem-imisat31, vahdeti vcut ve bu hayallerden doa~ hu-

rafeler memlekete ne kazandrabilir? te hakiki ilim ile hurafenin blm noktas budur. Bu

bakmdan vesile ittihaz etmek ve kabirlerden meded ummak etrafnda Vahhabi'lerin grleri

insanlar hurafelerden ve tefrikalardan kurtarc bir mahiyet tad, eyhlere ve tarikatlara

balanacak derecede iptidai olan bir zihniyetten uzaklap yksek bir kltr seviyesine ula-

may ifade ettii halde onlarn akla kymet vermemek hususundaki grleri medeni hayatn

icaplarna gz yummak, camaattan ayr bir yol gtmek mahiyetini gstermektedirki bu, yukardaki

fikirlerle .tezat arzetmektedir. Tevhit akidesinin, iman birlii manasn tanmamak ise sevad-

azarn 32 ve hanifiyye-i semha'y 33 inkara, islam ruhunu darlatrmaa ve islam camiasn para-

lamaa gtrr. Bu netice de davann esas olan tevhit fikrile tezat halindedir.

30 Kutup veya gavs : Sofilere ve tarikat ehline gre, ruhanf aleme vakf olan ve bu dnyada tasarrufllt

icra eden, ler, yediler den veya drt kutuptan biridir.31 Alem-i misal: Safiyyenin kabul ettii be alemCa'yan-sabite, alem-i mulk, alem-i ervah, alemi mis-al,

alem-i insan) den biridir ki, Eflatun'un idelerinden alnm ve ruhani alemler mahiyeinesokulmutur. Bunla-

rn her birini, her mutasavvf, kendi zevkine gre tasvir etmektedir. e32 Sevad- a'zam : Cumhurun yolu demektir; Peygamberin

Documents

Vahhabilik-Prof. Yusuf Ziya Yörükan