Vahdeddin'in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor

VAHDEDDNN SIRDAI AVN PAA ANLATIYOR Milli Mcadele ve Srgn Yllar Osman ndeTMA YAYINLARI | 2674

Osmanl Tarihi Dizisi | 69GENEL YAYIN YNETMEN

Emine EroluPROJE EDTR

Adem KoalEDTR

Zeynep BerktaKAPAK TASARIMI

Ravza Kzltu1. BASKI

2012, stanbulISBN

978-605-114-929-5TMA YAYINLARI

Caalolu, Alemdar Mahallesi, Alaykk Caddesi, No: 5, Fatih/stanbul Telefon: (0212) 511 24 24 Faks: (0212) 512 40 00 P.K. 50 Sirkeci / stanbul timas.com.tr [email protected] facebook.com/timasyayingrubu twitter.com/timasyayingrubu Kltr Bakanl Yaynclk Sertifika No: 12364BASKI VE CLT

Sistem Matbaaclk Ylanl Ayazma Sok. No: 8 Davutpaa-Topkap/stanbul Telefon: (0212) 482 11 01 Matbaa Sertifika No: 16086YAYIN HAKLARI

Eserin her hakk anlamal olarak Tima Basm Ticaret ve Sanayi Anonim irketine aittir. zinsiz yaynlanamaz. Kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.

VAHDEDDNN SIRDAI AVN PAA ANLATIYORMilli Mcadele ve Srgn Yllar

Osman nde

AHMED AVN PAA1878 senesinde Batumda dodu. ahinbaolu (Lortkipanidze) Sleyman Faik Paann oludur. Harp Okulundan mezun oldu. 1897 Osmanl-Yunan, Balkan Harbi ve Birinci Dnya Savalarna katld. 1915 senesinde oluturulan Lazistan ve Havalisi Umum Kumandanlna bal Grc Lejyonunun komutanln yapt. Son padiah Vahdeddinin bayaverlii grevini yrtt. Ayrca Bahriye Nazrl yapt. Cumhuriyetin ilanndan sonra 1924 ylnda Vatan Haini olarak ilan edilen 150likler Listesine son anda dahil edildi. Padiah Vahdeddinin vefatna kadar yannda kald ve daha sonra Lbnana yerleti. Vatan Haini olarak 150likler Listesine dahil edilmeyi hibir surette kabul etmeyen Ahmed Avni Paa 1930lu yllarda Lbnann sahil kasabas Cnyede vefat etti. Ahmed Avni Paa, Mustafa Kemal Paa ve arkadalarnn Samsun yolculuu ncesindeki hazrlklarn organize edenlerdendir. Harbiye Nazr Grc akir Paann damad idi. Sultan II. Abdlhamidin ei Bidar Hanmn annesi ahika ffet Lortikapanidze Avni Paann akrabasdr.

OSMAN NDE1931 ylnda, baba tarafndan dedesi skpl ve Selnikten muhacir kolaas Osman Sancakdar Efendi ve Hafize Fahriye Hanmn stanbul, skdar mrahordaki evinde dodu. Ankara-SBFden ayrlarak Deniz Harp Okuluna girdi. Bu okuldan dede ve baba meslei olan bahriye zabiti olarak birincilikle mezun oldu. Meslek yllarnda bir yla yakn ABD Maryland, ngilterede South Shields, Newcastle, Glasgow, 1968-70 yllarnda Malta Adasnda yaad. 1972de gemi komutan iken istee tbi olarak istifaen emekli oldu. rencilik yllarndan beri yazarlk yan hep ar bastndan Son Saat, Milliyet, Hrriyet, Gnaydn, Dnya, Referans, Hayat Tarih dergisi, Hayat Mecmuas ve Belgelerle Trk Tarihi, Atlas Tarih gibi yaynlar bata omak zere muhtelif gazete ve dergilerde yzlerce makalesi, aratrmalar ve Gnaydn gazetesinde Cemal Dndarn resmettii izgi romanlar yaynland. Eserleri; Boazii Yaynlar, Yamur Yaynevi, Altn Kitaplar, Milliyet Yaynlar, Hrriyet Yaynlar, Aksoy Yaynclk, Remzi Kitabevi, Yap Kredi Kltr Yaynclk, enocak Yaynlar, Kltr Yaynlar ve Tima Yaynlar gibi yaynevlerince neredildi. ngilterede, Lloyds of London Press, Informa, Seatrade, Shipbroker, Yunanistanda Naftiliaki, svirede International Journal of Transports dergilerinin Trkiye temsilcisi olarak alt ve bu srelerde ngilterede Colchester ve Londradaki merkezlerde temsilci olarak yer ald. Srekli Basn Kart sahibi Osman nde, Bahriye Nazr ve Sultan Vahdeddinin Seryaveri Avni Paa ailesi mensuplar tarafndan kendisine emanet edilen Avni Paann Hatrat ile tarihi ve vicdani bir perdeyi aralamaktadr.

NDEKLER

Sunu / 9 nsz / 11 1. Blm Ahmed Avni Paa ve Ailesi / 21 2. Blm Kimdi ve Nasl Seilmiti Bu Vatan Haini 150 Kii? / 47 3. Blm Milli Mcadelenin ncesi ve Sonras Ahmed Avni Paa / 133 4. Blm Sultan Vahdeddinin Srgn Yllar ve Ahmed Avni Paaya Yazdrd Hatrat / 333 5. Blm Sultan Vahdeddinin Vefat ve Sonrasnda Yaananlar / 357 Ek / 369 Kaynaka / 375 Dipnotlar / 377 Ahmed Avni Paa Albm / 427 ndeks / 455

Tercme-i Hlim Ben kimim? Rumi 1291 yl Temmuz ay ortasnda Batumun sayfiyesi olan akayda ahinbazade Sleyman Paann soyundan gelmiim. 1893 Moskof Muharebesinin ardndan, ailece Trabzona hicret ettik ve orada yerleerek, Trabzon mlki ve askeri rtiyesinden saadetimde stanbulda Kuleli Askeri dadiyesine nakil oldum. 1308 senesinde Mekteb-i Harbiyeye dahil oldum. 1313 ylnda (24 Ocak 1898) Erkn- Harbiye Yzba rtbesine terfi ettim. Henz, Erkn- Harbiye snfndayken Yunan Harbi sebebiyle Teselya Muharebesine katldm. Trabzonda Redif Frkasna Erkn- Harbiye zabiti olarak kumanda ettim. Hidemat Vakasna binaen Yunan Madalyas ve IV. Derece Mecidiye Nian ile dllendirildim. Erkn- Harbiye Umumi Dairesine tayinim kt. 1314te (18 Mays 1898) Kurmay kdemli Yzba-Kolaas rtbesine terfi ettim ve Yemene tayin olundum. 1318 senesinde Ankara Frkas ile Hassa Ordusunda Erkn- Harbiyede grevler aldm. Tercihen (28 Aralk 1901) Kurmay Binba rtbesine ve ardndan 16 Nisan 1903te Kurmay Yarbay-Kaymakam, 11 ubat 1908de Kurmay Albay-Miralay oldum. 1324 senesi ve Merutiyetin ilanndan sonra Yldzda II. Frka, Erkn- Harb riyasetinde 13. Alay Kumandanlna tayin edildim. Grevler birbiri ardndan geliyordu. Alayn skdar tarafna naklim ve oradan Samsun Redif Livas Kumandanlna tayinlerim kt. 1324 Maysnda Arnavutluk syannn bastrlmasna memur edildim. Alt ay Harekt- Askeriyedeki icraatn banda yer aldm. Temyize muvaffak oldum ve Padiah hazretlerinin huzurunda icra135

Ahmed Avni Paa

klnan merasime katldm. imdi V. Babaeski Kumandanlna tayin olunmutum! 1325 senesinde Yemen Harbinden dolay Miralaylk rtbesini muhafaza etmek kaydyla yaplan tasfiyeye maruz kaldm. 1326 senesi ubat aynda Yemende ortaya kan isyann bastrlmas iin sevk olunan Kuv-y Umumiye Erkn- Harbiye emrine ve II. Frka Kumandanlna tayin olundum. Hidemat Vakasnda ve bilhassa Hac Yahya ile yaplan ittifakta gsterdiim yksek ibirlii baarmdan dolay 1327 ylnda (10 Aralk 1911) tmgenerallie terfi edildim ve Sana Tmen Kumandan olarak tayin oldum. Bu grevim srasnda 1911-1912 Osmanl-talyan Savana ve 1912-1913 Balkan Harbine katldm. 1327 yl balarnda Yemendeki 12. Frka Kumandanlna vekaleten tayinim kt. Ardndan 1328 yl sonlarnda yine stanbula arldm. 1329 yl (31 Mart 1916) Erzurumdaki 23. Nizamiye Frkas Kumandanlna memuriyetimin deitirilmesi emrolundu. Erzincanda 10. Kolordu Ahz- Askeri Heyet-i Riyasetine (Asker Alma Kurulu Bakanl) tayinim gecikmedi. 8 Ocak 1917de 4. Kolordu Ahz-i Askeri Heyet-i Riyasetine (Asker Alma Kurulu Bakanlna) tayin edildim. 1330 senesi (1914) Birinci Dnya Harbi patlak verince 27 Mart 1915te 12. Ordu Menzil Mfettiliine, Erzurum ve Lazistan Havalisi Kumandanlna tayin edildim. Bir sene boyunca Moskoflarla cereyan eden sahil muharebelerinde bulunduktan sonra ayn sene Sivas Ahz- Askeri Heyet-i Riyasetine (Asker Alma Kurulu Bakanl) dndm.Karadeniz Cephesinde Geen Hayatm

Karadeniz Cephesi Avni Paann Hatratnda ayrntl olarak yer almamakta. Bu nedenle ksmen Ahmed Avni Paann hatratndan ve gerekse Genel Kurmay Bakanl Arivi ile balantl eserdeki kaytlardan istifade ederek nakledeceim; Kafkas Cephesindeki Tekilt- Mahsusa birlikleri Rus Ordusu birlikleri karsnda yenik dm, Ruslar hcuma geerek Artvin ve havalisini igale balamlard. Birliklerimiz bozulmu, blge halk korku ve tela ierisinde ge ba136

Milli Mcadelenin ncesi ve Sonras

lamlard. Bunun zerine Trabzon ve Havalisi Tekilt- Mahsusa Kumandanl lavedilerek, Ahmed Avni Paa 27 Mart 1915 tarihinde 12. Ordu Menzil Mfettiliine, Erzurum ve Lazistan Havalisi Kumandanlna tayin edildi. 93 Harbi olarak adlandrlan bu sefalet, 1877-1878 Osmanl-Rus Sava ile balamt. Rus ordular karsnda yenik dlnce, Rusyann ilhak ettii ve Mart 1918e kadar arlk ynetiminde bir vilayet (Rusasyla oblast) oluturan Osmanl Sancandan (Elviye-i Selase) Batum, ldr ve Kars sancaklarndan birincisi Ruslarn Batum oblastna, son ikisi de Kars oblastna dahil edilmiti. Kars oblast, bugnk Kars ve Ardahan illeri ile Erzurumun Oltu, Olur, enkaya ve Narman ilelerini kapsyordu. Ekim 1917 Sosyalist Devriminden sonra kurulan Bolevik Hkmeti 3 Mart 1918de imzalad Brest-Litovsk Antlamas ile Elviye-i Selaseden ekilecektir. Vahdeddin Gurbet Cehenneminde balkl eserin yazar Tark Mmtaz Gztepenin ifadesiyle; Miralay Avni Bey, Mahmud Muhtar Paann askeri hretlerinden birini temin eden ve 1910 senesinde Rumelide yaplan mehur sonbahar manevralarnda takdir ve tevecchn kazanm olan Karadenizin mahalli ve yiit balklaryla heybetli bir varlk gsteren, talim ve terbiye hususunda da birok ktalar arasnda seilen maruf Samsun Livasn kumanda etmiti. Avni Paa, Balkan savalarna Samsun Tugay kumandan olarak katlmasna ramen, nedense Genel Kurmay Bakanlnca yaymlanan, Balkan Savana Katlan Komutanlarn Yaam yks-Alay ve Daha stbirlik Komutanlar adl eserde anlalmaz bir ekilde yer verilmemitir. I. Dnya Harbinde Tekilt- Mahsusa balkl eserinde Arif Cemil, durumun vehametini iaret ederek yle der: Cephede durum hi de iyi deildi. Ordu Tekilt- Mahsusay kontrol altna almak ve nizami birlikler haline getirmek istiyordu. Lazistan ve Havalisi Kumandan olan Avni Paa, Erkn- Harp olarak emrine verilen Kara Vsf lakapl Miralay Vsf Beyle birlikte bu talebi gerekletirmek zere almalara balad. Dalan Tekilt- Mahsusa birlikleri, Tekilt- Mahsusa Alay adyla yeniden tekilatlandrld. Ancak bu durum Tekilt- Mahsusaclar rahatsz etti. Tekiltn reisi Dr. Bahattin kir yerine Filibeli137

Ahmed Avni Paa

Hilmi Beyi vekil brakarak gelimelere mdahele etmek amacyla stanbula gitti. Vekil brakt Hilmi Beyin kendisine ektii telgraf: Avni Paa ve Kara Vsf umumi Tekilt- Mahsusann nizamiye gibi tanzimine, sevk ve idaresine memur oldular. Cmlesiyle balyor ve Biz bu kadar zamandan beri altk, abaladk. imdi onlar gelip Tekilt- Mahsusaya sahip kyorlar () Biz bakalarnn emri altnda hareket edemeyiz. cmleleriyle devam ediyordu. Hilmi Bey ulaabildii her makam ve kiiye bu yndeki dncelerini ve duygularn bildirirken, kendisi de Tekilt- Mahsusac olan Arif Cemil Bey, Hilmi Beyin feryatlarnn beyhude olduunu ifade ederek yle anlatyordu: O ve Tekilt- Mahsusaya tbi olan zevat askeri vaziyeti laykyla kavrayamadklar iin kuvvet ve nfuzun ellerinden gitmesine tahamml edemeyerek saa sola bavuruyorlar ve yine iktidar mevkiine kmaya alyorlard. Harbin balangcnda etelerimizin dman topraklarnda faaliyet gstermeleri mevzu bahisken Tekilt- Mahsusann kendi bana hareket etmesi doru olabilirdi. Fakat zapt edilen dman, arazi tutamadktan ve Rus kuvvetleri bizim topraklarmza girmek zere bulunurken Tekilt- Mahsusann mstakil hareket etmesi askerlik asndan doru olamazd. Ordunun dncesi dmann ileri hareketini durdurmak iin are aramakt. Onun iin t Trabzon havalisinde yeni bir savunma hatt hazrlyordu. Avni Paay oraya kumandan tayin etmi ve Kara Vsf Beyi de Erkn- Harp reisi yapmt. Ruslar 14 Mart 1915te cepheden taarruz ve yandan hafif donanmalarnn yardm ile Arhaviyi igal ettiler ve 20 Mart gn Artvine taarruza baladlar. Mareal Fevzi akmak Byk Harbde ark Cephesi Hareketleri balkl Genel Kurmay Bakanlnca neredilmi eserinde birka gn sren iddetli atmalardan sonra Ruslarn itanke mfrezesinin tamamn 26 Martta Arhavi suyunun gerisine mevzilendirerek bu mevkide durduklarn yle anlatr: Bundan sonra Liyahof Artvin zerine olan basksn artrd. Burada Halit ve Bahaeddin kir Beyler savunmadaydlar. 27 Martta Artvin dt ve Halit Beyin Milo Mfrezesi, Milo istikametine doru ekildi. Trabzon Cephesi ehemmiyet arz etmekte olduundan Avni Paa Lazistan ve Havalisi Kumandanlna tayin olundu. Kara Vsf, Erkn-138


Harbiyesine verildi. Emrinde itanke Mfrezesi, Tekilt- Mahsusa, Trabzon Seyyar Jandarma Alay bulunuyordu. Milo Mfrezesi bamsz hareket etmekle beraber Erzurumun sol kanadn temin ediyordu. itanke Bey hastalanarak cepheden ayrlmt. anakkalede elde edilen zaferden sonra, bu cephedeki birliklerin Kafkas Cephesine nakilleri karsnda Ruslar Trabzonu ve Erzurumu Trk takviye birlikleri ulamadan igal etmek zere cepheye takviye birlikler sevk etti. Rus ar bu iki ehrin de vakit geirmeksizin igal edilmesi emrini vermiti. Trabzonu denizden de kuatan Ruslar, taarruzlarn aralksz srdrrken 3. Ordu Kumandan Vehip Paa, Trabzon Sahil Cephesi Kumandan Ahmed Avni Paaya Trabzonu mmkn olduunca d hudutlardan savunmaya almasna dair emir gndermiti. Fakat Ahmed Avni Paann birliinin Rizenin dousunda bir savunma hatt kurmasna vakit kalmadan Ruslar denizden kartma yaparak ileri harekata getiler. Bunun sonucunda Sahil mfrezesi tamamen dald. Rizenin batsnda yidere boyunca bir savunma hatt oluturulmaya alldysa da, burada ancak 250 kadar asker ve iki makineli tfekten oluan kuvvet toplanabilmiti. Bu birliin Ruslarn ilerleyiini engellemesi mmkn deildi. Rus birliklerinin ilerlemesi Trabzonun igali korkularn artrrken olas igale kar Vali Cemal Azmi Bey ehirdeki erzak ve cephanenin boaltlmas iin haftalk bir zamana ihtiya olduunu st makamlara telgrafla iletiyor ve birliklerimizin oyalama taktikleriyle kendilerine bu zaman kazandrmalarn istiyordu. Avni Paa emrindeki kk kuvvetle Ruslar yiderenn bat yakasnda durdurmak iin alrken Ruslar 9 Mart 1916da, bir tabur kadar kuvveti, denizden yiderenin bat yakasna kartarak buradaki kuvvetlerimizi kuatmak istedi. Buna karlk Avni Paa, Lazistan Havalisi Kumandan sfatyla gelip birliklerine Of un dousundaki Baltac Deresi boyuna ekilme emrini vererek yeni bir savunma hatt tesis etti. Bu suretle Ruslarn kuatma giriimi sonusuz kald. Genel Kurmay Bakanlnn Lazistan Cephesini aktaran belgelerinden ve Rusya Devlet Arivi kaytlarndan yararlanarak bir blm zetledim: Frtna Deresi srtlarnda Vie (Fndkl)-Hamidiye hattnda bulunan Lazistan Mfrezesine, 3 Mart 1916 gn saat 08.30da Rus139

Ahmed Avni Paa

taarruzu, balad belirtilerek yle devam edilmekte: Cepheden taarruz eden iki Rus piyade taburunu Rus Karadeniz Filosundan Imperatritsa Mariya ve Rostislav muharabe gemisi ile 6 muhrip ateleriyle desteklemekte. Bu gemilerden Imperatritsa Mariya 19 Ekim 1913te denize indirilmi ve 13 Temmuz 1915te Sivastopolde donanmaya katlm ok yeni bir harp gemisiydi. Yer ald bir filo halinde 5 ubat 1916 gn Kafkas Ordusu birliklerini Arhaviye kartmak zere bombardmana baladlar. 4 Martta Kubanetz ve Donetz gibi amfibik karma gemileri Atina (Pazar Deresi)ne ktlar. Karaya kan birlikler, iki piyade taburu, yedi Kazak bl ve bir top takm ile iki makineli tfekten oluuyordu. gn boyunca denizden yaplan bombardmandan sonra Ruslar, Rizeyi igal ettiler. Mart ay sonunda Rostislav ve Panteleimon (Eski ad-Knyaz Potemkin-Tavricheskiy), Trabzon liman kentinin kendilerine teslim edilmesi amacyla bombardmanlar youn ata devam ederken, halk panik iinde dalk araziden ierilere doru kamaktayd. Mfreze cephesi yarlnca Lazistan ve Havalisi Kumandan Mirliva Ahmed Avni Paa mfrezeye Atina (Pazar Deresi) batsna ekilme emrini verdi. Fakat bu emri vermede ge kalndndan Ruslarn iddetle devam ettirdikleri cephe taarruzu ve Rus sava gemilerinden alan youn bombardman altnda ky yolundan gndz ekilme imkan kalmad ve para para, yolsuz, dalk blgeye dtnden Pazar Deresine ulamada ge kald. Paa, o yllardaki ad Alanosohat olan Pazarn Kynde iken savunma iin sa kolun Mak Boazn zayf bir kuvvetle mdafaa etmesini, sol kolun deniz kenarnda Baltac Deresinin sol kysnda mevzilenmesini ve bu kolun harbin kaderini tayin edecek kadar nemli bir sorumluluk yklendiini anlatarak asl kuvvetin buraya toplanmasn emretmiti. Hattn merkezini Korkot (Yrca), Yia (Yarl), Alanosahot (Pazarn) kyleri tekil edecek ve bu merkezde atma durumu daha hafif bir kuvvetle savunulacakt. Rus birliklerinin Trabzonu ve Erzurumu bir an nce igal etmek iin srekli destek almalar ve deniz stnln ellerine geirmeleri, yre halknn gn zorunlu hale getirmiti. Blgeyi savunmak zere oluturulan Lazistan Mfrezesi ounlukla mahalli askerlerden ve yine140


mahalli milis glerinden oluuyordu. G dolaysyla bu kiilerin ou aile telana derek birliklerini terk dahi etmekteydiler. Ahmed Avni Paa mevcudu 700e kadar den birliini blgeyi savunacak gce ulatrabilmek iin youn aba sarf ediyordu. Ksa zamanda civardan asker temin edebilmek iin Of mfts ve Of un ileri gelenleri ile grmeler yapt. Kendilerine mektuplar yollayarak, bazlaryla bizzat grerek asker toplamaya gayret etti. 12 Mart 1916 tarihli mektubunda Of Mfts Bakkalolu Hseyin Sabri Efendiye yle hitap ediyordu: Bismillahirrahmannirrahim, Mft-yi kaza-y Of Hseyin Sabri Efendiye mektup vell-i salahiyetimdir. Bu kere kaza-y Of ta mukim ve misafir harb ve darbe veya nakliyat veya inaat- ceriyyeye kudreti vafir bil-umum firar, bakaya ve tebdil-i hava efradnn nezd-i fazilnelerine yollanan ve emir ve kararmza tefrik olunan Hac Haim Aann say ve gayreti ve sizin din ve devlet urundaki fedakrne faaliyetiniz ile cem ve tarafma sevk olunmaldr. Mfrezede ve kaps nnde almaktan ve merinize itaatten istinkaf edecek kimseler zerine dnyann eedd-i ceza ve mesaibini yadrmaya sana salhiyet-i tamme verdim. Bu gibi kimselerin hanelerini ihrak ve tahrip ve evlt ve ahfad ve akraba-y taallukatnn nefy tazib hususundaki icraatnz grmek isterim. Ve minellhi tevfik 28 ubat 1331 Lazistan Havalisi Kumandan Mirliva Ahmed Avni Avni Paa dmana kar mcadele etmek iin orduya asker celbi ve sair nlemlerin alnmas iin Mft Hseyin Sabri Efendiye her trl yetki verildiini ve btn ilgili makamlarn kesinlikle bu konuda yardmc olmalarn ve uymalarn ieren bir teblii ilgililere gnderdii gibi blgede nfuzlu olan Hacfazlolu Behram Aa, akrolu brahim Aa, Hacfettaholu Abdullah Aa, Saraliolu mer Aa, Osmanelebiolu brahim Aa, akrolu Hasan Efendi ile Telliolu Halim Aaya birer mektup yazmtr.141

Ahmed Avni Paa

Avni Paann, yrei vatan sevgisiyle dolu bir asker ve bir kumandan olarak yaadn ispat eden nice rneklerden biri de bu muharebelerdeki abalar ve hatta hangi yokluklar ierisinde olduudur. Huzuruna kabul ettii heyetlere yle seslenir: Burada dmanla harp edeceim. Askerlerimle harp etmek isteyenlere silah vereceim. Harp etmek istemeyenler olabilir. Onlar da askerlerim iin cephane tasnlar. Bunu da yapmayanlar olursa, askerlerim iin istihkm kazsnlar. Bunu da yapamam diyenler, askerlerime dua etsinler. Bunu da yapamam diyenleri, vallahi asarm, billahi asarm. Toplayabildii askerlere, nasl savaacaklarna dair taktikler vererek u emirleri verir: Askerler, sizleri sa cenaha, deniz kenarna gnderiyorum. Orada kahramanca harp edeceksiniz. Her kim bana bir dman apkas getirirse, kendisine bir gm Mecidiye vereceim. Bir dman tfei getirene bir altn vereceim. Bir dman kula getirene be altn vereceim. Askerler, bu kadar mkafat verebilirim. Vatan iin harb eden sizlere Allah daha ok eyler verecektir. ylesine derme atma birliklerle dzenli arlk Rusya ordusu birlikleri karsnda akbet deiemeyecek ve 27 Mart 1916 gn Ruslar Of ve aykaray igal edeceklerdir. Of u geri almak iin yaplan hcumlar da sonu vermeyecek ve Sahil Mfrezesi Srmene istikametinde ekilmeye balayacaktr. Bu safhada ok arpc bir karar ile Ahmed Avni Paa grevinden alnm ve 31 Mart 1916 tarihinde 10. Kolordu Ahz- Asker Heyeti (Asker Alma Heyeti) Bakanlna atanmtr. 2002 ylnda Ankarada dzenlenen XIII. Trk Tarih Kongresi srasnda Sadk Sarsamann Trabzon Mntkas Tekilt- Mahsusa Heyet-i daresinin Faaliyetleri ve Grc Lejyonu konulu tebliinde belirttii zere: Trabzon Valilii ve 3. Ordu Kumandanl tarafndan Grc Komitesine alet olduu gerekesiyle ikayet edilen Avni Paa 19 Kasm 1915 tarihli telgrafnda lejyonun Milo ve Erzurum taraflarna sevk edilebilecei gibi lejyon askerlerini databileceini de ifade ediyordu. Avni Paa lejyona yeni asker kaydna engel olacan da belirtmekteydi. ifadeleriyle Avni Paann grevden alnmasn, Batumlu olmas nedeniyle Grc Lejyonuna arka kmasna balayan iddialara aklk getirmektedir. Kurulu amacna hizmet edemeyen ve giderek bu amatan uzaklaan Grc Lejyonunun kapatlmasn142


destekleyen ilk teklifin Lazistan ve Havalisi Kumandan Ahmed Avni Paadan geldii de bir gerektir. Ahmed Avni Paann hatratn yazd birinci ve ayrntl olarak yeniden gzden geirdii ikinci defterin ayn sayfalarndan bazlarn karlatrma yapmak amacyla istisnai olarak vermek istiyorum. leriki sayfalarda haliyle 1934 tarihli an sayfalarn gnmz Trkesiyle vermeye devam edeceim. Birinci defterin sayfalarna dnersek, defter fihrist ile balar.Fihrist

Birinci Ksm: 1- Sadrazam Tevfik Paann stifas, 2- Hrriyet-i tilaf Frkasna Seilmek stemeyiim, 3- Bamszlk ve Tarafszlk Sorunu, 4- Birinci Damad Ferid Paa Kabinesinin Kurulmas, 5Kabinede Harbiye Nezaretine laveten Nafia Nezaretini stleniim, 6- Yemin Treni in Padiah Hazretlerinin Huzuruna Kabul, 7- Hatt- Hmayunnun okunmas, 8- Kabinenin Program, craat, 9- Divn- Harblerin Birletirilmesi, 10- Tutuklanma, 11- Sdk Beyin Dahiliye Nezaretine Vekaleti. kinci Ksm: 1- Abuk Paann Harbiye Nezaretinden stifas, 2Bahriye Nezaretine Tayinim, 3- Dahiliye Nazr Cemal Beyin stifas, 4- Mehmed Ali Beyin Dahiliye Nezaretine Tayini, 5- tilaf Devletleri Temsilcileriyle Grmeler, 6- Anadolu ve Rumeliye ehzadeler Bakanlndan Heyetlerin Gnderilmesi, 7- Mekteb-i Sultande Ziyafet ve Nutuklar, 8- Ermeni Tehcir ve Katliam Sorunu, 9- Krt Mustafa Paann Bana Hcumu, 10- Hrriyet ve tilaf Frkasnn ddia ve tirazlar, 11- Adliye Nazr Sdk Beyin stifasnn Nedeni, 12- Adliye Nezaretine Cemil Molla Beyin Tayini, nc Ksm: 1- Bahriye Nezaretindeki craatm, 2- Cemal Paann Bir Mektubu ile Souchon Paann Bir Raporu, 3- Franszlarn Bahriyeden Almak stedikleri stimbot, 4- Seyr-i Sefain Genel Mdrl, 5- Harp Kmr Merkezinin tilaf Devletleri ile Mtereken daresi, 6- General Franchet dEspereynin Mhim Bir Notas, 7- Heybeliadadaki Mektebin Tekrar Rumlara adesi, 8- Rauf Beyin Bahriye Mesleinden stifas, 9- Bahriye Mektebinin ntizam, 10-Almanyadan Dnen Bahriye Talebesinin pheli Tavr143

Ahmed Avni Paann Milli Mcadele Dnemini anlatt defterinin ilk sayfas.

Mukaddime Hatrat yazmak neden hatrma geldi? Hakikat-i halde bir sene kadar Nezaretten bir buuk sene de seryverlikten mtebid olarak bo kaldm zaman yazmaktan ziyade okumaya dalmtm. Okuduka da cehlim artm ve cereyn- hadist dndklerimi teyd, sylediklerimi tasdik etmeye balam olduu iin biraz da yazmaya heves ettim. Ancak elde vesika olarak bir kurunkalem bir de muht hafzamdan baka bir ey yok. Yalnz szlerimi iiten, bilen, hatta ezberleyen pek ok ilk sahifede ahsiyetlerini hrmetle kayd ve ihd eylediim zevt da beni ksmen muheze, ksmen teecc ettiler. Ben ise vekyi tamamen hafzamda menk olmasa bile kffesi alnmda imi gibi herkes okuyor, gryor zann ediyor idim. O halde ben de lehimde aleyhimde olsun yazlm, baslm grmek arzu ettim. Mnferid vasta-i ryet iken Gremez kendisini dde bile

Ahmed Avni Paa

Drdnc Ksm: 1- Cevat Paann Erkn- Riyaseti, 2- Mustafa Kemal Paann Anadoluya Grevli Olarak Hareketi, 3- Miralay smet Beyin ve Baz Arkadalarnn Eletirileri, 4- Damad Ferid Paann Hali ve an, Beinci Ksm: 1- stanbulda tilaf Devletleri Arasnda His Olunan Ayrlklar, 2- ngilizlerin Umum gal Kumandanln Almalar, 3General Franchet dEspereyin stanbuldan Ayrlmas, 4- ngilizler ile Yunanlarn Yeniden birlii, 5- talyanlarn Nazikane ve Tarafsz Vaziyetleri, 6- zmir Hakknda tilaf Devletlerinin Notas, 7- Lloyd George ve Venizelos, 8- Kabinenin Birleerek Topluca stifas, 9- Protestolar, Mitingler, Tutuklularn Tahliyesi Birinci Damad Ferid Paa Kabinesi Yenilgiye Uradndan Kabine Deiiklii Son Cemaat Safndan Mihraba Sramak Kuv-y Milliyenin Yz ile Yz Kuv-y Milliye, ttihad ve Terakki gibi bir oluumdur. Ben Kuvy Milliyeden korkmuyorum. Daha sonra ekil, hedef ve mahiyet deitirmesinden rkyorum. Avni Paa 21 Temmuz 1341 (1925)Balang

Hatrat yazmak neden hatrma geldi? Hakikat-i halde bir sene kadar nezaretten, bir buuk sene de bayaverlikten uzaklaarak, bo kaldm zaman yazmaktan ziyade okumaya dalmtm. Okuduka cehaletim artm, etrafmda cereyan eden hadiseler dndklerimi dorulamaya, sylediklerimi tasdik etmeye balam olduu iin biraz da yazmaya heves ettim. Ancak elde vesika olarak bir kurun kalem, bir de beni srekli hataya dren hafzamdan baka bir ey yok. Yalnz szlerimi iiten, bilen, hatta ezberleyen, ilk sayfada ahsiyetlerini hrmetle kaydettiim ve ahid gsterdiim pek ok zevat da beni kh eletirdiler, kh yazmaya yreklendirdiler.146


Ben ise olaylar tamamen hafzamda kaytl olmasa bile hemen hepsi elimde yazl imi gibi herkes okuyor, gryor sanyordum. O halde ben de lehimde veya aleyhimde olsun, yazlm ve baslm btn evrak grmeyi arzu ettim. Mnferid vsta-i ruyet iken Gremez kendisini dde bile1 Bir de dndm; fni insanlarn servetleri gibi bildiklerini de br dnyaya beraber gtrmeye haklar yoktur. nk hakikatlar ve yaanm olaylar da mterek bir tarihtir, ortak bir servettir. Her kimde bulunursa btn kardelerine, hemehrilerine verilmesi icap eden bir bortur. Byle bir gre dayanarak grdklerimi, iittiklerimi, hatta sylediklerimi bir araya topladm. Tarihlerin srasna pek de bakmadm. Zira benim niyetim, sanatm tarih yazmak deil. Bu kitaba ne tarih denilir, ne de hatrat. Bu kitap belki tarihilerin iine yarayacak ve tarihe ml olacak gizli kalm, memuriyetim icab bildiim ve tank olduum olaylar iine alan bir mecmuadr. Bu eser birilerine ho veya naho grnmek iin dnlp yazlmamtr. Asl hedefim ahlka ve bizden sonra gelecek olan nesle hizmet olduundan, gndeme getirirken ve yazarken, bu satrlara nakledilen her ahsiyetin gerek kimliiyle anlatlmasna ve bilhassa gereklere dayanarak kaydedilmesine dikkat edilmitir. Kanlmaz olarak ismi geen ahsiyetleri takdir etme veya aksine onlara saldrmak gibi bir tavrdan kesinlikle uzak kalnmtr. Bununla beraber kendilerini ve hizmetlerini tanmlarken kusursuzluk gibi bir iddiada bulunmuyorum. u kadar var ki hatal grlrsem azarlamaya hacet yok zira: Bir adama, her iittiini ve her yaptn sylemesi ve yazmas gnah ve ceza olarak kfi-i kfdir. Allahn selm zerinizde olsun!Birinci Cilt

Yazld tarihte okuyan ahslar: 2 1-Adliye Nazr- Esbk Ayndan Ebuzziyazde Velid Bey3 2- Sedat Simavi Bey (Resimli Gazete)147

Ahmed Avni Paa

3- Erkn- Harbiye Kaymakam Ahmed Muhtar Bey, 4- Esbak Mebuslardan ve Giresun Erafndan Eref Bey, 5- Baytar Muallimlerinden Cafer Fahri Bey, 6- Mlkiye Mfettilerinden Hac Hasan Bey, 7- Tefti Heyeti Umum Mdr Fethi Bey, 8- Kadzade Kadir Bey4, 9- Banka Direktrlerinden Selahaddin Fevzi Bey, 10-Yedek subaylar Faruk ve Hseyin Efendiler, Birinci Ksm: 1- Sadrazam Tevfik Paann stifas, 2- Hrriyet-i tilaf Frkasna Seilmek stemeyiim, 3- Bamszlk ve Tarafszlk Sorunu, 4- Birinci Damad Ferid Paa Kabinesinin Kurulmas, 5- Kabinede Harbiye Nezaretine laveten Nafia Nezaretini stleniim, 6Yemin Treni in Padiah Hazretlerinin Huzuruna Kabul, 7- Hatt- Hmayunnun Okunmas, 8- Kabinenin Program, craat, 9- Divn- Harblerin birletirilmesi, 10- Tutuklanma, 11- Sdk Beyin Dahiliye Nezaretine Vekaleti.1- Sadrazam Tevfik Paann stifas:

4 Mart 1335 Sal (1919) Gn geldiinde nc Tevfik Paa kabinesi, harp sorumlularn ve ttihad ve Terakki mensuplarndan birksmn tutuklam ve divn- harbler tekiliyle icraatna da balam idi. Tevfik Paa dahilden ve hariten zayf ve acizlikle sulanmasndan dolay artk yerinde duramayarak veya tutunamayarak istifaya mecbur olmu, daha dorusu zorlanmt. Daha kararl ve toparlayc ve azimkr bir kabinenin kurulmas eilimine cevap vermek zere Saray- Hmayunca ayandan Damad Ferid Paann bu makama getirilecei ifade ediliyor ve sylentiler duyuluyordu. Bu sralarda ben de Filistin Yldrm Ordular Grubunun hkmnn kalmay ve Bamenzil Mfettiliinin geersizlii ardndan stanbula dndkten sonra mera-y Divn- Harb azalna, Nakliye Mfetti Umumiliine ve Birinci Kolordu Asker Alma Bakanlna nakil ve tayin edilmitim.148


1334 (1918) senesi ubat ay son gnlerinde ve mer Yaver Paann zamannda Harbiye Nezaretinden sratle celp ve davet olundum. Mondros Mtarekesi gereince Diyarbakr tarafnda ngilizler tarafndan silahlar alnmak istenen Ali hsan Paa5 Kolordu veya ordunun terhis edilerek datlmasna ve silahszlandrlmasna ngilizlerin dahi onay vermesi ile sorumlu kumandan olarak tayin edildiinden bu grevi benim kabulm ve grev yerine hareket etmem teklif edildi. Btn harp mddetince, Sivas Asker Alma Bakanlndan Erzurum menziline, oradan Lazistan ve Havalisi Kumandanlna, tekrar Sivas ve zmir Asker Alma Bakanlna, hlasa menzilden menzile sayamayacam her trl hizmete, sevk ve grevli klnm ve hepsine de hibir itirazda bulunmadan rza gstermi iken, koskoca mparatorluun maruz kald feci yenilginin meydana getirdii haysiyet ve onur krc bir hizmete ve hele ngilizlerin onaylayaca byle bir greve katlamayacam, bu tarz bir makam kabul edemeyeceimi itiraz ederek bildirdim. Bir taraftan kaynpederim Mir akir Paa, Birinci Dnya Harbine girilmeyerek, hi olmazsa seferberlik halinde tarafsz bir lke olarak kalnmasn srarla ifade etmiti. Almanlarn akbetinin yenilgi olacan beyan etmesi ve bu grnde srarc olmas zerine ikinci defa Gemlike srgn edildi ve biraderim eski Denizli Mutasarrf smail Fevzi Paa Karamana sevk ve hatta tehdit ile uzaklatrld. Tm aile mensuplarn her frsatta bask altnda tutan ve takip eden ttihad ve Terakki Frkas Komitesi mensuplarndan kk bir ksm beni de rahat brakmad ve istediklerini reddediimi istismar ile ve canm vatanma adadm halde her hareketimi de suistimal etmekte idi. Dier taraftan ise komiteye mensup olmayan memleketin mnevverlerinden bir ksm da vatana hizmet adna daha erefli bir vazife ve memuriyeti bana layk grerek teklif ediyorlar ve bu yakn ilgilerini iltifatlarla ifade ediyorlard. 1335 senesi Mart aynn drdnc Sal gn (4 Mart 1919) Damad Ferid Paa Kabinesine dahil olundum ve Harbiye Nezareti Vekalet grevini mstakilen ve fedakr olarak stlendim.149

Ahmed Avni Paa

Nisan aynda (2 Nisan 1919) Bahriye Nezaretine dahil olundum. Bahriye Nazr iken Maysn on beinci gn, Yunanlarn zmiri istilaya balamalar zerine istifa ettim. kinci Damad Ferid Paa kabinesinde Bahriye Nazrl grevini yeniden muhafaza ettim ve Temmuz sonlarnda bir kez daha istifa ettim.62- Hrriyet ve tilaf Frkasna Katlmaya tiraz Ediim

zmir Asker Alma Bakanlnda buluduum srada tanm olduum, zmirin tannm dava vekillerinden smail Sdk Bey beni zmirliler namna Aydn Vilayeti valiliine tayin ettirmek iin stanbula gelmi ve Dahiliye Nezaretine mracaat etmi idi. Ancak mracaatndan nce Mirliva Nurettin Paann zmire tayin edilmi bulunmasyla sonusuz kalan bu giriiminden beni haberdar etmiti. O sralarda tekrar kurulan Hrriyet ve tilaf Frkasnn Genel Merkezi yeliine seilmi olunduunu ve frkaya mdavim bulunduunu da syledi. Frkann memlekette ilk defa ttihad ve Terakkiye kar muhalif olarak teekkl etmi ve bu kere yeni bakanlar arasnda mirlerden Zeki ve Nuri Paalar gibi memleketin eski ve tecrbeli komutanlar bulunduunu beyan ederek, bu frkaya benim dahi katlmam tavsiye etmiti. Ayn zamanda Damad Ferid Paann dahi bu frkaya dayanarak kabine tekil edeceini ve bu kabinede bana da Harbiye Nezaretinin teklif edileceini syledi. Henz grevli bir asker olduumdan dolay bir cemiyet veya siyasi frkaya katlamayacam ve esasen teden beri usul ve kaide ile yetimi bir adam olduum cihetle de bir frkann mensubu olarak vazife kabul edemeyeceimi delillendirerek syledim. Sdk Bey ayn zamanda frkaya da hsn-i ehadette bulunmakta devam ediyordu. Bununla birlikte frkaya dahil olmayarak dahi bir kere olsun Damad Ferid Paay Baltaliman Yalsnda birlikte ziyaret etmekliimizi talep eyledi. Ancak bu ekilde muvafakatimi elime alarak ubatn yirmi sekizinci gecesi Sdk Beyle birlikte Baltalimanna gittik. Baltalimannda Hrriyet ve tilaf Frkas azasndan olduklarn grp anladm ve150


ilk defa tandm Mustafa Sabri, Zeynelabidin ve Hakk Efendilerle, Ali Kemal ve Gmlcineli smail Beylerle bulutum. Hobeten sonra bulunduumuz salona gayet zarif giyinmi, arkllardan ziyade bir batlya benzeyen, gayet dzgn endaml bir zt reverans ile dahil oldu. Damad Ferid Paa olduu anlalan bu ahs, hepimizi selamladktan sonra takdim tekaddm muamelesi de ifa edildi.3- Bamszlk ve Tarafszlk Meselesi

Damad Ferid Paa, ok zarif bir ekilde ve son derece etkin bir konumayla toplantnn amacn izah etti. ttihad ve Terakki Komitesinin devleti hi gerekli olmad halde harbe sevk ettiinden, bunun sonucunda hasl olan elm yenilgiden dolay, bu ar sorumluluu kabul etmek gibi bir vatani grev karsnda her birinin stlenecei hizmet ve memuriyetleri tespit iin toplantda hazr bulunan zevat ile bazen hep birlikte ve bazen teker teker grerek durum deerlendirmesi yapt. Mevcut bulunmayan Mehmed Ali, Cemal ve Tevfik Beyler harb mddetince srgn olduklar amdan hezimeti mteakip Eskiehire dnmler ve orada Hrriyet ve tilaf Frkasnn ubesini tesis eden Ahmed Abuk Paa7 ve Gemlikteki srgn yerinden Dersaadete hasta olarak dnen Mir akir Paa iin dahi uzun uzadya grld. Bidayeten kabinenin sadece bir frka kabinesi olarak tekili iltizam edilmi ve zellikle eski Bursa Valisi Gmlcineli smail Bey frkaca Dahiliye Nezaretine getirilmek istenmiti. Fakat smail Bey, gayet edid beyanat ve kararlatrlm icraatlar ile Damad Ferid Paay rktm ve hatta beni de korkutmu idi. Bylesine bir hareket ve muhalefet; tpk bir adamn hanesine snm olanlar yok etmek iin kendi evini gazla tututurmaya benzer. Baz davranlar ve zellikleri ile Talat andran Gmlcineli smail Beye benzeyen bir Harbiye Nazr olamayacam anladmdan ve her eyi en ince ayrntsna kadar hesap eden bir frka kabinesinde benim gibi mstakil bir askerin yeri olamayacan srarla syleyip, bana teklif edilen Harbiye Nezaretinden ayrldm. Geri Talat Komiteci idi. Ama ayn zamanda kalp hrsz idi. Ancak Gmlcineli sonradan anlald zere bilkis hrszn vcud bulmu151

Ahmed Avni Paa

hali imi!! Gmlcineli, Talat Paann sahip olduu birok vasftan da mahrum olduu gibi esasen muhalif bir kiilikte yaratld iin namus ve fazilet ehli olan birok kiiye de kar imi. Ezcmle Umumi Harb srasnda dmanla ibirlii ederek, siyasi dman olduu ttihadclar ykmak iin anakkalede ordunun maneviyatn ve direncini kracak makaleler ieren gazeteleri uaklarla attrmtr. nk vatani grevini eitli mahrumiyetler iinde ifa ve ekseriya kan ile de eda eden fedakar ve cefakar ordu iindeki silah arkadalarm, Umumi Harbden sorumlu tutmak nokta-i nazarna ve Umumi Harb srasnda kabineyi alklamakta olan mebusan ile ayann hepsini de zanl hkmne koymak fikrine itirak edemedim. Hususiyetle acele edilerek alnan kararlarla sulular tayin ve cezalandrma emrinde hataya ve vebale dmekten kendimi alkoydum. Bamsz veya bitaraf olmak iddias, ttihadclarn memlekete zarar dokundu ise ve gelecekte dahi dokunmak tehlikesi varsa, onlara kar tarafszlk sakat bir vaziyet olaca iin Mustafa Sabri Efendi tarafndan hayli eletirilmi ve tarafsz kalnamayaca gibi bunun sakat bir davran biimi olacan kuvvetli mantyla delillendirerek ve fakat biraz da sinirlenerek ispata almt. Bununla birlikte drst hareketimden ve ak szl oluumdan ve tamaha tenezzl etmediimi grerek takdirlerini beyan etmi ve Damad Ferid Paaya kar da beni mazur grmesini sylemiti. Ferid Paa bu gr atmalar esnasnda kabinesini tamamen Hrriyet ve tilaf Frkasndan tekil etmemeye ve ksmen de, hatta Tevfik Bey gibi muhalefetle hi alkas olmayan bir zt da Maliye Nezaretine getirmeye ve Gmlcineli smail Beyden vazgemeye karar vermiti. Hatta hukuka olan yaknl hasebiyle Divn- Harb basavcln teklif etmi ise de nerilen savclk makamnn yetkileri ve gelecei konusunda uyuamayarak smail Bey tarafndan bu grev kabul edilmemiti. Damad Ferid Paann Hrriyet ve tilaf Frkas kabinesinden uzaklamasna belki benim de baz kiisel nerilerim ve grlerim etkili olmutur. nk ben diyordum ki: Mecliste hazr olan zevatn ekserisi teden beri ttihad ve Terakki Frkasna kar muhalefetiyle tannm ve ayn program ve mefkre etrafnda toplanm olduklarndan kabineyi152


birbirine uyumlu olarak tekil etmek ve Hrriyet ve tilaf Frkas kabinesi eklinde sorumluluk makamna gelmek onlarn da hakkdr. Bizler gibi usul ve kaidenin yetitirdii ve Umumi Harbe itirak etmi adamlarn ihtill kabinesinde deil ancak itidal kabinesinde vazife almalar doru olur. Binaenaleyh tepeden trnaa kadar kabineyi frkaclk ve komitaclktan anlayanlardan tekil etmeli, bizleri de sonraya brakmaldr. Bu grlerime karlk olarak Damad Ferid Paa: Bu ekildeki bir kabinenin bakanlna da Talat (Efendi) gibi biri lazmdr. Ben ise Talat (Efendi) olmadm gibi mrmde bir tavuk dahi kesmi deilim. Hususen evket-meab Efendimiz dahi sizler gibi Allahn emirlerine muhalefet etmekten saknan ve Umumi Harbde vazifesini suistimal etmemi, devlete sadk bir ahsiyetin kabineye itirakini tercih buyuruyorlar. dedi. Cevaben: Alel-hesab katarak lutfen tevecch buyurmaynz efendim. dedim. Bunun zerine Ferid Paa: Ben ok kimseyi tanmam, fakat sizin hakknzda etraftan aldm zel bilgilerden hakikaten kendi ahsi fikirlerinizle ayakta duran, kanun ve davanza bal bulunduunuzu, komitac olmadnz anladm. Kaynpederiniz Mir akir Paann henz hastal sebebiyle Bahriye Nezareti gibi hafif bir nezarete, zt- lilerinizin de Harbiye ve Dahiliye nezaretlerine tayininiz suretiyle yine kanun kabinesi tekili mmkn ve muvafk olur. dedi. Mir akir Paa ile istiareden sonra Harbiye Nezaretine uygun bir nazr buluncaya kadar vekaleten ve sadece teknik fenn bir daire olmak itibariyle Nafia Nezaretini asaleten ve her halde kanun dairesinde grev ifa etmek kayt ve artyla kabul ederim. dedim ve ilaveten: ttihad ve Terakki Hkmeti esnasnda bile refakatimizde vazifesini suistimal edenlere kar gerekli cezay uygulamaktan asla imtina etmedim. Binaenaleyh kanunun tayin ve tespit edecei sulular sizlerle beraber dahi cezalandrmaktan geri kalmam. Yalnz zulm ve merhametsizlikten ekinirim. dedim. Ferid Paa: Hay hay efendim. Ben de Allaha can vereceim. Mevcut olan medeni kanunlar neyi emrediyorsa bu kanunlara gre grevimizi yerine getireceiz. dedi.153

Ahmed Avni Paa

Hmi (Ek Bilgi): nancma gre bamsz demek, bir insann hata ve gnahlar kendisine kfi iken, bir de byk bir siyasi topluluun, hem de baz hallerde fikren ve hissen onlarn grlerini hi paylamad halde, onlarn hatalarn beraber tamas, beyaza siyah, siyaha beyaz demek gibi bir zorunluluu kabul etmemi demektir. zetle bamsz demek; fikir ve kanaatini kimseye zorlamam demektir. Halbuki muhalifler veya muhtelifler nazarnda tarafszlar, iki taraf da idare eder, renksiz, kokusuz, kanaatsiz, cesaretsiz, ictihadsz saylrlard. ttihadclar ise tarafszlk olamayacan, belki bir taraflk olacan kabul ettiklerini, kendilerinden olmayan bir kimseyi daima pheli, zanl telakki ettikleri cihetle aralarna hi de almyorlard. Bir ksm zevat da bizde, ttihadc, tilaf, Padiah, Hanerci olamayacan, belki hepsine bir ci ilave edilirse menfaati bulunacan sylyordu. Halbuki mutlaka (ci) ile ifade edilmek arzu edilirse, memleketi demek daha doru olacaktr. 4- Birinci Damad Ferid Paa Kabinesinin Teekkl

Nihayet Damad Ferid Paa Kabinesi mteakip satrlarda olduu gibi u ekilde teekkl eyledi; Sadrazam ve Hariciye Nazr: Ayandan Damad Ferid Paa eyhlislm: Mustafa Sabri Efendi (Eski Tokat Mebusu) Harbiye Nazr: Vekaleten Ahmed Avni Paa, Ahmed Abuk Paa Bahriye Nazr: Mir akir Paa Dahiliye Nazr: Cemal Bey (Konya Valisi) Adliye Nazr: smail Sdk Bey (eski Aydn Mebusu) Nafia Nazr: Ahmed Avni Paa Maliye Nazr: Tevfik Bey (Divn- Muhasebat Reisi) Maarif Nazr: Ali Kemal Bey ra-y Devlet Reisi: Ayandan Seyyid Abdlkadir Efendi, Evkaf Nazr: Hoca Vasfi Efendi (eski Balkesir Mebusu) Ticaret ve Ziraat Nazr: Ethem Bey Posta ve Telgraf Nazr: Mehmed Ali Bey5- Kabinede Vekaleten Harbiye Nezaretini stlenmem ile154


Nafia Nezaretini stleniim

Kabinenin ilk teekkl ettii Sal gn Harbiye Nezaretine gidip nezaret ilerini Topu Livas Ferit Paadan teslim alp ve ordulara da bir genelge ile vazifeye baladm tebli eyledim. O srada Erkn- Harbiye Bakanlnda Mustafa Fevzi Paa ve mstearlkta da Mirliva Hilmi Paa, stanbul Muhafzlnda da Mirliva Ahmed Fevzi Paa bulunuyordu. Ancak bir hafta kadar devam eden Harbiye Nezareti vekaletim esnasnda askeriyedeki ve ordudaki esasl deiikliklere kalem batrmam, grlerimi bildirmeyi asilliin gelme zamanna brakmtm. Yalnz Harbiye Nezareti erknyla hasl olan anlamazlk zerine istifa edip hanesine ekilmi olan Erkn- Harbiye-yi Umumiye Bakan Kavakl Mustafa Fevzi Paay memuriyetine iade ettim ve grevinde braktm. Her iki nezaretin grevlerini stlenmitim ve ynetiyordum. Her gn toplanan Bakanlar Kurulu toplantsna itirak eylemekte olduum zaman, geceli gndzl almaya mecbur kalmtm. Nafia Nezaretinde iken her taraftan beklenen ve tevik olunan deiikliklere lzum grmemi, bata Nafia Nezareti Mstear Muhtar Bey ve daireler reisleri Mustafa ve Sleyman Srr Beyler olduu halde hepsini vazifesinde tuttum. Teknik konularn uzman olan mhendisler arasnda frkaclk, komitaclk olamayacan ve hepsinin ancak bulunduklar ve memur olarak stlendikleri grevlerinden dolay sorumlu tutacam temin eyledim. Nafia Nezaretinde mtarekeden sonra, bayndrlk konusunda yatrm yapmak veya onarmlar takip etmek gibi bir imkan kalmam olduundan, stanbulun o aralk bozulmu olan ulam, aydnlanma ve snma konularnda, tilaf Devletleri yetkilileri ile bir zel komisyon vastasyla Zonguldaktan kmrcl glendirmek gibi zaruri bir konu ile itigal eylemitim.6- Grev Devir Teslimi in Padiah Hazretlerinin Huzuruna Kabul

Hatt- Hmayunun okunmasndan bir gn evvel, Damad Ferid Paa bizleri Saray- Hmayuna davet etmiti. Orada akamzeri toplandk. Fakat Padiah hazretlerinin huzuruna o gn kabul olunamadk.155

Ahmed Avni Paa

Sonradan iittiimize gre, Tevfik Paa nc defa olarak kabinesini tekil edeli henz bir hafta olduu halde istifa etmesinde, ne gibi acil ve zorunlu nedenler olduunun aratrlarak sorulmasn ve aklanmasn talep etmi, ardndan faaliyet ve uygulama asndan ok hzl hareket edilecei ve en yksek takibin yaplaca ve kabinesine sonradan Adliye Nezaretine alnan Cemil Molla Bey tarafndan hazrlanan ve kanun eklinde padiah katna arz olunan geici bir kanunun onaylanmas iin padiah katnda beklemekte olduu beyanyla sadrazamlk mhrn bir sre teslim edip etmemekte kararsz kalm olduu anlalmtr. Bu tereddt esnasnda kabine tarafndan hazrlanan ve takdim olunan drt maddelik son derece muhtasar ve yararl bir kanun Padiah hazretleri tarafndan pek iddetli ve ar bulundu. Esasen mevcut yasalar adaletin uygulanmasna ve vazifeye yeterli grldnden, Padiah hazretleri tarafndan uygun grlmemi ve Ferid Paann ise yeni kabine kurmasna gerek brakmayarak meseleyi halledeceini temin eyledii iitilmitir. Nihayet sadrazamlk mhrnn iade edilmesi zerine Martn drdnc Sal gn Tevfik Paann istifasnn gerekletii, hakkndaki padiahlk Hatt- Hmayunu Bablide okunarak ilan edildi. Hatt- Hmayunun okunmas iin her zaman yaplmakta olan baz merasimler yaplmam ve devlet erknndan katlmas gerekenler dahi mtareke devresinde bulunduumuzdan dolay davet edilmedii gibi sade bir ekilde sadece hazr olanlarn huzurunda icra olunmutur. Hatt- Hmayunun okunmas esnasnda Maliye Nazr Tevfik, Posta Telgraf Nazr Mehmed Ali, ra-y Devlet Bakan Abdlkadir, Ticaret ve Ziraat Nazr Ethem Beylerin katlmasyla resmi kutlama yaplm ve ardndan herkes kendi nezaretine dnerek nezaret ilerini zerlerine almt. Sal gn akam Bablide ilk defa olarak bir araya gelen Meclis-i Vkelda kabine programnn ana hatlar ve hudutlar tespit edilmi ve Saray- Hmayuna toplu olarak gidilmitir.7- Hatt- Hmayunun Okunmas

Ferid Paa o gn Saray- Hmayuna gelmeyeceini bizlere sylememi olduundan Bamabeynci Ltfi Bey vastasyla ve eyhlislm156


Mustafa Sabri Efendi refakatiyle ge vakit, kk mabeyn dairesindeki hususi bir odaya alndk ve Padiah hazretlerini ayakta bekledik. Zt- ahanelerinin terifinden sonra Ltfi Beyin elinde bulunan Hatt- Hmayunun okunmasn takiben, bu Hatt- Hmayun birer birer her birimiz tarafndan yksek sesle okundu ve yemin etmek suretiyle devir teslim treni bitmi oldu. Yine hepimizi ayakta ayr ayr dinleyip kabul etmi ve gayet derin bir nazarla szm bulunan Padiah hazretleri, cmlemize hitaben: Her trl intikam hissi gibi kt ve kiisel zaaflardan azade olarak grev icra etmenizi ve hakka hukuka riayet etmenizi tavsiye ederim. yolunda ahane bir tavsiyede bulunduktan sonra kendi dairelerine dndler.8- Kabinenin Program, craat

Mondros Mtarekenamesiyle eli aya balanm olan merkez hkmetin d siyaseti; stanbulu kara ve deniz kuvvetleriyle igal altna alm bulunan galip ve kahir tilaf Devletlerinin tesiri altnda galip glere kar direnme ve iyi geinme politikas eklinde olup; bu hkmetin dahil siyasetini dahi, memleketi Umumi Harbe srkleyenlerin sava srasnda iledikleri eitli sulardan dolay ayrlmalar ve cezalandrlmalar iin icraata balamas tekil ediyordu. Drt senelik hudutsuz mahrumiyet ve tarihin nadir kaydettii kahramanlk ve fedakarlklara mukabil ar bir yenilgiye maruz kalm olmaktan dolay ztrap ve kahr iinde olan millet, ektii zulm ve sefaletlerin sorumlularnn en ksa zamanda ve en iddetli ekilde cezalandrlmalarn, hi olmazsa vicdanlarnn teselli bulmas adna istiyorlard. Umumi olan bu eilim, igalci glerin milletten genellikle c almak iin skynetim uygulamalarn ve sonu gelmeyen yeni haklar talep etme isteklerini artryordu. Yurt iinde ve dnda bir noktada toplanan ve belirginleen cezalandrma politikas, basnn bile neriyatyla iddetlenerek kabineyi akl yoluyla ve sakin bir ekilde hizmet vermekten alkoyarak yoldan karmaya mecbur ve uygulamada iddete sevk ediyordu.157

Ahmed Avni Paa

Mondros Mtarekenamesinin ne gibi feci ve elm artlar altnda yaplm olduunu salahiyettar bir lisana terk ederim. bu utan dolu mtarekenin imzalanmasn hzlandran ve kanlmaz klan Filistin yenilgisi ile Yldrm Ordular Grubunun Bakyyets-syf8una kumandan tayin edilmi olan Yavern- Hazret-i ehriyariden Mirliva Mustafa Kemal Paa tarafndan Halepten zzet Paa kabinesine bir yaz gnderilmiti. Mirliva Mustafa Kemal Paann, bu yazsnda her ne bahaneye ml olursa olsun sulhu imzalamaya zorunlu klan askeri durumu ok zlerek reddettiini hatrlarm. Bununla birlikte kabine yeleri arasnda gr birlii olmadndan cezalandrma emrinin verilmesi ve uygulamaya geilmesi birok tartmaya yol am ve grlerin belirtilmesini takiben, hukukun kararlarna karmamak kaydyla hareket esas kabul edilmitir. Bundan dolay teden beri allm olan askeri ve kapal Divn- Harbin harekete geilmesinden vazgeildi. Bunun yerine zel adli mahkemeler kurulmas ve sanklara savunma hakk verilmesi, avukatlarn mahkemelerde yer almas gibi uluslararas ceza hukukunun kurallar sanklara da tannm oldu.9- Divn- Harblerin Birletirilmesi

Bu kararlarn alnmas srasnda Harbiye Nezareti vekaletinde bulunduum iin rf Divn- Harblerin tesisi ve yelerinin tayini hususunda yetkili klnmtm ve sorumluluk bana verilmiti. Ne var ki, mahkemelere azalarn tayini hususunda kabineden bana kar kanlara kar savunma durumunda kalyordum. zetle, Divn- Harbdeki davalarn kapal olaca ve hibir vakit ak olmayaca, ttihadclarn uyguladklar usuln aynsnn bu mahkemeler srasnda da uygulanmas gerektii gibi basklarla kar karya idim. Bu basklar yaparak nerdii yntemlerin gerekli olduunu iddia eden eyhlislm Mustafa Sabri Bey ile baz arkadalar Divn- Hrbe bilhassa ve sadece ttihadclarn kart olan kendi adamlarnn seilmesini kabul ettirmek istiyorlard. Bir gn nce Krt Mustafa Paa beni grm ve Divn- Harb Bakanl liyakatini ispat edecek surette bir aklamada bulunmutu. Hatta bir vesile ile bundan byle tutuklanacaklarn esasen sularnn158


millet indinde sabit olduundan ve Divn- Harbde bir resmi geit icra ettirmek suretiyle bunlar tehir edeceini syleyip: Yalnz isim ve kimliklerini tespit ettirerek, krk sekiz saat iinde her trl soruturmay tamamlatmay grev sayacam. Netice olarak ttihadclara bu hususta rahmet okutacam. gibi szler syledi. Kabinede tartmalar srd gitti. Ortaya konulan bir sr grn sonunda adaletin gereklerine sayg duyulmas, intikam hisleriyle hareket edilmemesi karar altna alnd. Mecliste Mustafa Paann grlerine itirak edenlere kar, Su-i misal, vacibul-imtisal9 olamaz denilerek ttihadclar katliam yaptysalar bizler de onlar idam edelim diyenler oldu. Mustafa Paa ve arkadalar ktil olabilirler, fakat hkim olamazlar. Biz ise hkim aryoruz. ntikamc ve cellat aramyoruz. dedim. Maliye Nazr Tevfik, Mehmed Ali Sdk Beylerle, Damad Ferid Paa ve sonradan vazifesine dnen Abuk Paa benim grm kabul ederek, Divn- Harb Mahkemelerinin ak bir ekilde tesisini ve aza reisinin lml kiilerden seilmesi fikrini ounlukla kabul etmilerdir. Bu suretle Tevfik Paa zamannda kurulmu olan Divn- Harb Mahkemeleri birletirilerek emekli Erkn- Harbiye feriklerinden Nzm Paa bakanlnda bir Divn- Harb tesis olunmutur. Halbuki ben Kanun, kanun diyerek ve Padiah hazretlerinin huzurundaki yemin treni esnasndaki her kabine mensubunu adalete ve skunete davet eden iradesini ve nerilerini dnerek her hal ve hareketimizi bu kurala ve kitaba uydurmak istiyordum. Belki bu kanun ve yntemler hususundaki itirak ederek yapacam ibirliinin esas olan durumdan biri de Yemende Mir erkez Abdullah Paa refakatinde bulunduum ve henz mektepten mezun olduum zamanlarn, aldm bir ibret dersi olacan zannediyorum. nk mutlakiyet devrinin ve bir anlamda ast astk, kestii kestik bir despot olmas lazm gelen bir mirin en hiddetli ve iddetli zamannda bile; Arkada, seni kanunun adaletine teslim ederim sz belleimizde yer etmiti. Umumi Harb esnasnda kabineyi alklamakta olan mebuslar ile parlamento (Ayan) mensuplarnn tmn sulu saymak fikrine ve bu dorultuda arlk kazanan grlere itirak etmedim. Bilhassa acele159

Ahmed Avni Paa

kararlarla sulular tayin etmek, sulu saymak ve cezalandrmak gibi bir hataya ve sorumluluk altna dmekten kandm. Bamsz ve tarafsz olmak iddias, ttihadclarn hareketlerinin memlekete zarar dokunmak gibi bir tehlikesi varsa ve gelecekte dahi bylesine zararlar devam edecek ise onlara kar tarafsz kalmak sakat bir vaziyet olaca cihetle, Mustafa Sabri tarafndan hayli eletirilmi ve tarafszlk olamayaca gibi kuvvet mantyla grlerini hatta asabiyet iinde ispata almt.ttihad ve Terakki stibdadndan Hrriyet ve tilf Frkasna

Ahmed Avni Paann Hatratna ek olarak Hrriyet ve tilf Frkasn anlatmak adna baka kaynaklardan nakledersek Merutiyetin ilanndan sonra her tarafta ve her snf halk tabakalarnda byk bir sevin uyanm, gnlerce sren gsteri ve trenlerle kutlanmt. Fakat bu umumi heyecan ok srmedi. Merutiyete edilen sadakat yeminlerine ve g nlatan Hrriyet ve Eitlik feryatlarna ramen, pek ksa bir zamanda anlald ki iktidar ellerine alanlarn memleket idaresinde bir yenilik yaratmaya ne niyetleri vard ve ne de iktidarlar. Devrim sadece ekilde kalmt. lk yaplacak iler arasnda en nemlileri, bask olaylarn ortadan kaldrmak, unsurlar arasnda mevcut geimsizlii ve gvensizlii dzeltmek ve hkmeti herkese kar hakkaniyetle yaklaan bir devlet makam haline koymak iken bu esaslar hi dnlmedi; tamamyla aksi ne varsa yapld ve ynetimin dengesi daha ziyade bozuldu. ttihad ve Terakki Cemiyetine ye olmak bir varlk ve hele merkez komitesi yesi olmak nazrlk seviyesinde bir kudret oluvermiti. Meydana gelmi olan bu olumsuz grnm ilk gnlerde gidermek isteyen Yzba Mustafa Kemal, birinci Selnik Kongresinin akabinde ttihad ve Terakki Cemiyetinin siyasi bir parti haline dnmesi ve subaylarn mesleki grevlerine dnmeleri nerisinde bulunmusa da, zafer cokunluu ierisinde olan devrimciler iyi niyetle sylenen bu szlere kulak asmamlar ve herkese bilinen akld uygulamalarn icrasna yol amlardr. Bundan dolaydr ki, Merutiyetin ilanndan sonra ynetim ilerinde geliigzel verilen kararlar daima memleket160


aleyhine neticelenmi ve ilk gnlerin yaratt sevin ve coku az zamanda umutsuzlua ve kedere dnmtr. Merutiyetin ilk gnlerinde Selnik merkezi ksmen stanbula nakledilmi ve hkmet denetim altna alnmt. Hatta icra kuvveti olmak zere de ordudan Halil Paa ve Mustafa Necip, Hoca Paal eref, Dada Salim Beyler stanbula gnderilmilerdi. O sralarda stanbulda greve balayan Genel Merkez u yelerden oluuyordu; Ahmed Rza, Talat Paa, eyhlislm Hayri Efendi, bir sre Nzm Paaya yaverlik yapan Hseyin Kadri, Maarif Nazr Mithat kr, Bulgur Palasn sahibi olarak tannan Yzba Habib, Enver Paa, Damad smail Hakk Paa, Dr. Bahaeddin akir ve Dr. Nazm. Merutiyetin ilanndan bir mddet sonra Prens Sebahaddinin 24 Eyll 1908 tarihinde Selnike ve Manastra seyahatleri srasnda stanbulda Ahrar Frkas kurulmutu. Ardndan Frka-i bd isimli bir frka daha kuruldu. Ahrar Frkasnn program Osmanll iine alan bir yaklamla hazrlanmt ve bir dereceye kadar Prens Sebahaddinin grlerini yanstyordu. Esasen kurucularndan bazlar Prensin Paris arkadalaryd. Seim srasnda ttihad ve Terakki genel merkezinin ald nlemlerle bu frka adaylar kazanamadlar ve bir milletvekili dahi kartamadlar. Merutiyetin ilan srasnda Sadrazam Avlonyal Ferid Paa istifa etmi ve yerine Said Halim Paa gelmiti. Az zaman sonra Kmil Paa sadrazam olmutur. ttihad ve Terakki genel merkezi Bosna Hersekten milletvekili seimine kalknca Avusturya Hkmeti 3 Kasm 1908de burasn kendi topraklarna katverdi. Yine genel merkezin bana buyruk hareketleri sonucu Kmil Paann haberi olmadan sadrazam namna baz ngiliz sekinleri iin dzenlenen ziyafet vesilesiyle Bulgaristan da 5 Kasm 1908de bamszln ilan etti. Daha da ileri gidildi ve Kmil Paann sadaret mhrne el konularak Hilmi Paa sadrazam yapld. ttihad ve Terakkiye kar kanlar susturuluyor veya tehdit ediliyordu. Susmayan veya tehditlere kulak asmayanlar ldrlmeye balanmt. Nitekim gazeteci Hasan Fehmi, kpr stnde katledildi.161

Ahmed Avni Paa

Sultan Abdlhamidin ikayet edilen bask rejimi yerine daha tehlikeli bir zorbalk rejimi gelmiti. Neticede 13 Nisan 1909 tarihinde 31 Mart Vakas diye tarihe geen ayaklanma meydana geldi. 31 Mart syannda hkmet km, asiler tarafndan katliam yaplm, ordu neredeyse tmyle Hamdi avu isminde bir askerin emir ve kumandasna girmiti. Bir taraftan Prens Sebahaddin yaynlad iki beyanname ile tehlikeyi duyururken, lmiye-i slmiye Cemiyeti de ttihad ve Terakki Frkas taraftar olan milletvekillerini vatan haini ilan ediyordu. Mizanc Murad, Serbest gazetesi sahibi Mevlanzade Rifat, Sabah gazetesi namna Ali Kemal, Volkanc Vahdeti Efendi ve dier baz ileri gelen ahsiyetler Beyolunda Kroker Otelinde toplanarak asilere kar takip olunacak hareket tarz hakknda kararlar almlard. Cemiyet-i lmiye-yi slmiyenin beyannamesine karlk Ermeni Tanaksuyon, Rum Cemiyet-i Siyasiyesi, Frka-i bad-i Demokrat, Arnavut Bakm Kulb, Krd Taavn Kulb, erkes Taavn Kulb, Bulgar Kulb, Mlkiye Mezunlar Kulb, Cemiyet-i Tbbiye-i Osmaniye gibi dernekler ve Osmanl gazetelerinin temsilcilerinin katlmyla 17 Nisan 1909da ttihad ve Terakki Hkmetinin ve znde Merutiyetin korunmas dorultusunda aldklar kararlar akladlar. Kanl olaylarn ve kargaann hkm srd gnler Selnikten gelen Hareket Ordusu birliklerinin stanbula girmesiyle sona erdi. 14 Nisan 1909da Sultan II. Abdlhamid yerine Veliahd Read Efendi padiah ilan edildi. Olaylarn akna hzl bir ekilde bakarsak, bir sre tutuklu kalan Prens Sebahaddin Parise iltica etmi Dr. Nazm ve Ali Rza Beyler bir sre sonra Selnike karlmlardr. Zamanla Paris, ttihad ve Terakki Hkmetinin diktatrlk politikasna kar kanlarn birletii bir kent haline gelirken 31 Mart Vakasnn bastrlmasna ramen lkedeki karklklarn hzla artt grlr. Merutiyetin ilanndan sonra Avrupa devletleriyle uyumlu bir siyaset istemelerine karn Osmanl mparatorluunu yok etmeye kesin kararl olan Avrupa devletleri gibi, arlk Rusyas iin bunlar nemsenmeyecek yaklamlar olarak kalmtr. Nitekim 24 Ekim162


1909da Rus ar ile talya Kral arasnda Boazlar ve Trablusgarb hakknda bir antlama imzalanmtr. Bu szlemenin amac, Osmanl mparatorluunun kalan son topraklaryla paralayp yok etmek politikalarnn bir belgesi olmutur. Aralk aynda Rusya ve Bulgaristan arasnda gizli bir antlama yaplmtr. Yemende mam Yahya ve dris isyanlar patlak vermi, Arnavutlukta ok kanl atmalar balamtr. 10 Haziran 1910 gn gidiat eletiren yazlar nedeniyle Sada-y Millet gazetesi bayazar Ahmed Samim sokak ortasnda bir suikasta kurban gitmi ve katili bulunamamtr. Muhalif milletvekillerinden Rza Nur, Ltf Fikri bata olmak zere tutuklananlar ar ikencelere maruz kalmlar, ikence srasnda bazlarnn trnaklar dahi sklmtr. Artk i atmalar orap sk gibi gelmektedir; ynetimdeki dzensizlik sonucu Adanada Ermenilere kar giriilen ok ar bastrma hareketi tepkiler yaratrken, Rumelide suikastlar ve karklklar artmtr. 1910 yl boyunca Arnavutlukta isyan, Karadan hudut talepleri, Girit syan, 1911de mam Yahyann Yemen syan ve talyanlarn Trablugarba saldrmalar imparatorluun uuruma gidiinin ne derecede hzlandn gsteren belirtiler olmutur. Hrriyet ve tilaf Frkasnn kurulmas Kasm 1911 tarihinde bu gidiata kar bir hareket olarak meydana gelmitir. Sonralar Ltf Fikri, Gmlcineli smail, Rza Tevfik, Damad Ferid Paa ve Salih Paa, smail Hakk Paa, Hoca Sabri, Zeynelabidinin de katld bir siyasi oluumun bana Mir Fuad Paa seilecektir. kinci Merutiyetten sonra kurulan en gl muhalefet partisi olan Hrriyet ve tilf Frkas, son derece bunalml bir dnemde kuruldu. Meclis iinde bulunan lml Hrriyet-pervern ve Ahli Frkalarna mensup mebuslarla, Rum, Arnavut, Arap, Ermeni mebuslar ve hibir partiye ye olmadklarn syleyen Hizb-i Mstakil mebuslarnn birlemesiyle ortaya kt. Bylece ttihad ve Terrakki karsnda dank durumda olan muhalefet toplanm oldu. Ayrca meclis dnda bulunan eski ttihadclar, devre d braklan ilmiyeciler, eski Ahrarclar, demokratlar ve sosyalistler gibi dnceleri farkl ve ttihad ve Terakkiye kar olan kimseler de bu frka iinde yer aldlar. Tek balarna ttihad ve Terakkiye kar koyamayan kiilerin ve partilerin163

Ahmed Avni Paa

birlemesi neticesinde ortaya kan frkann belli bir ideolojisi yoktu. Asl gyeleri, ttihadclarn, eteciliini ve komitacln nlemek ve iktidar tekelini krmakt. Ancak bnyesinde toplad unsurlarn eilimine gre, Osmanlclk, adem-i merkeziyetilik ve yerinden idare ve hr teebbs, mertiyetilik, serbest ekonomi gibi fikirlerin savunuculuunu yapt. ttihad ve Terakki Frkasyla kyasya mcadele etti. Meclis-i Mebusana 60-70 civarnda milletvekiliyle giren bu partinin varlna tahamml edemeyen ttihad ve Terakki Frkasyla trmanan kargaa sonunda Kanun-i Esasiyenin (Anayasa) baz hkmlerinin deitirilmesi oylamasnda bir sonu alnamamas sonunda Mebusan Meclisi 18 Ocak 1912de feshedilmitir. Trablusgarbn elden kmas, Arnavutluktaki Malisrlerin ayaklanmalar, kodrada balayan isyan hareketleri devam ederken 22 Haziran 1912de Yzba Tayyar, Mmtaz, Mlazm Cell ve Kasm ile, Nafiz ve Hamza Beylerin Manastrda isyan bayra aarak daa ktklar haberi gelir. Orduda subaylar tamamyla siyasetin girdabna dmlerdir. Kurmay subaylardan Gelibolulu Binba Kemal birka arkadayla stanbulda Halskran Grubunu kurmutur. Subaylar arasnda az zamanda byk alaka gren bu oluuma Dr. Rza Nur, Mahir Said, Kemal, Mithad, kurmay subaylardan Hilmi, Rosinbol Hsn, Hasan Ali, Tevfik Beyler katlmlardr. Bahriye subaylarndan ve Deniz Harp Okulunun unutulmaz retmen zabiti olarak daima anlan brahim Ak Bey bu grubun en faal yelerinden biri olmutur. Sopal seim olarak bilinen 1912 seiminde pek az mebus karabilen frka, ttihad ve Terakkinin uygulad bask politikalar yznden etkinliini kaybetti. Meclis-i Mebusann 4 Austos 1912 tarihinde feshedilmesinden sonra, Balkan Savann bunalml gnlerinde seimler ertelendi. Balkanlar kaynamaktadr; 17 Kasm 1912de nce Karada ve ardndan Bulgar ve Srp hkmetleri Osmanl Hkmetine sava ilan ettiklerini aklarlar. 15 Ekim 1912de Uide talyanlar ile bir sulh anlamas imzalamak zorunda kalnr. Balkan Harbinin patlak vermesiyle Trk tarihinde grlmemi mthi bir felaket, ztrap, ac ve facialar seller gibi akmaya balamtr. Denir ki: Bu facia sadece Rumelinin elden kmas deil, Trklk erefinin, cesaretinin ve kahramanlnn164

Documents

Vahdeddin'in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor