PATRE,QUAM,

VENIA ÄMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.IN REG. ATHEN. UPSAL.

PRiESIDEV1RO CE LEB

λα PETROEKERMAN,

Eloquentt. PROFESS. Reg. ποτ,rXJWutCM LENSUR2E

LAURENTIUS L.SUDERMANNUS.

IN AUDIT. CAROL. MAJ.anni MDGCLXL

η prifca Ecclefia Doftorum me¬moria aninios dum fubit noftrosinon po flumus non venerabundi a-gnofcere maxima donaaDeo inil-los, iarga manu , collataj nec nonfummam lllorum conßantiam & a-lacritatem , eo praefertixn tempo¬re, quo Eccleflöe Chrifthnse Inter¬nus pariter, atqu.e externns, fta-

tus tam magnis diwerfisque quatiebatur moeibus. Worum,Inquam, eleganter & cum judicio, conflgnata monumen¬ts , tantum nobis adierunt ufum, ut verbis fat idoneise-narrari, nedum prsedicari, nequeat. Sciiicer cum ad Hi-ftoriam Ecclefiaiiicam iHufirandam». veteresque Hserefeicögnöfcendas, tum ad Scripturam Sacram melius intelli-ge^fÉJlnterpretandamque, mirandurn in modum , condu-cunfft.Ät, praeter fingularem illam dodlrinam, quse infiSti^^^iiinodi Patrum elucet; quaque déEcClefiaChri*ftiana non minus , quam univerfo iiterato orbe, eos me.ruifiTe judicamusr plurimi infuper, inter Latinos Patres,teperiuntur Eloquentiae Romano; laude ionge cdebratilfi-

ml

9K :) 3 { # ►

ιτίί,Μ. MinutiusFelix puta, Thafcius Gecilius CypHanus,Lucius Caeilus La&aotius, Hilarius Pibhvtenlis, Ambro·fius, Hieronymus, Aureliüs Augüftinus, quorum ilifu*„adeo eft nitidus, fvavis& excelfus, ut, Latineferibendo*„certare quafi videantur cum illis, quas in hac eadem„palasdtra numeramus fummos, Ciceronem loquor, Gaefa-„rem , aüos o). Pietatis licet eos magis, quam Lat?ni-tatis debeamus habere magiftros b)\ tarnen nihUo minusjure contender.e· poiTumus 1iios ad imitationen·), ubicun-que ufus δε argumentipofcar ratio, proponendos. Op¬portune autem, hoc. ioco, obfervandum efTe arhitramur,quod Scnptores Tcekhaftiei prjmorum feculorum , quteadem rarfione scfethmci, iltiüorum ii.orum Fnem flo-ridior.i miiituebant, eodemqooque modo fcriptitaverim, &figurato flilo. pUis, . .Quam par erat, indulferiut c),* Inearnenibrn mdu&ä fyenant i\ qua exceiienriora, an

hypt rholica, fsrent, rebus, ad: rehgipnem pertinemibus,majeiiate π tHgnitatemque tnaximam pofTe conciiiare.Hinc mos apu i iilos irxvaluit, in foro Theologie© oceu-patos» declamatoria procedere oratione, adeo quidem,utraro ad fe redean t, "δε fimpiiciter id, quod intendere cu-piant, exprimaot <i). indeque non rrvirum videbitur,quodpduitima, in iliorum fcripris, Rhetorum regulis ex«polita , & conferta nimisynon sequi faeiie intelligantur.Ejuimodi hgurati ftili veitrgia apud unumquemque vete-rurn Ee iefiafticorum Scriptbrum occurruntj major licereorundem copia in aliis, minor in aliis, Invenistur. Ineorum grege, qui de nirnio Rhetorlco ftilo foHiciti fue-runt, Q. Septimium Florentem lertulltanum, jure fuo,adnumerandum, cenfemus. Qu* autem potiffimum ipikus dicendi genus illuftrare potuerint, quseve ad hujus ima-ginem rite adumbrandam conducere videantur, hacopel-ia, exponere conftiiuimus, tenuesque conatus noftrosTuo B,L. favori commendarmjs.

A 2 ß)Conf.

S ) 4 ( »a) Conf.ClMag. Torgner Di§ert. de Patribuf, farna

Latinitatis Celebrcitis fuk moderamint CeL Praeßdis A*o tyfåbete habitam. b) Vofftus de Virus lermanis Latini p. $z.c) Ckrici Art, Crit. P. IJ. S. l\ C.XVII. (.13. d) Ibidm.

§. iL .

Ih antlquorum monumentis qvoties nofter comme-iTiOratur , haud alicer, quam Tertullianus vocari foiet ; ficetjam femetipfum nominat a): apud recentiores vero Scri^ptores,deprehendere licet communi quaii ore, eumQSepti-mium Fiorentem Xertullianum ad peHar i. Nec cerifeinu®aliquid η©minibus efte. detrahendum. Floruerunt e-Rim multi Tertullianl, & Tertulli, aliquando prseno«mine, aliquando agnomine» aliquando comiitione ipfadiveriiÅ)f ut Conful Tertullus, Tertullianus Martyr,necnon JurisConfultus Tertullianus, aliique, a quibus utdi-gnofcatur nofter Tertullianus, opus fuit, Romanorummore , diftin<fta infigniretur adpellatione c). Locus ejusnatalitius Carthago fuit, urbsantiquitate non minus,quamopum, refumque bellicarum gloria olim celeberrima.Quo anno primas vitales duxerit auras, non iiquet, ete-nim hac de re altum eft fikntium 5 Veroiimile tarnen vi¬detet eum„ circa; Seculi II. medium, in lueern fuifie e-ditum. Patre fuo, qui Centurionem agebat in aliquacohorte Proconfularis Provinci®, eft fatis mature or-batus ; ftudio tamers & cura matris viduse, in ScholaCarthaginenfi primum inftituebatur, tum temporis floren-tiffima d). Porro lllum quoque, Rom®, adoleicentiam bo¬rds artibusaluiffe, non, utopinamur, ignorabir, qui velfugitivis oculis feripta ejus pervolutarit. Habebaturpro·feélo Romä totius orbis emporium illuftriflimum, quoconfluebant, qui vel artes profitebantur liberales, vel ho*nores anhclabant, vldelicet, ex omnibus Romani Imperiiprovinciis, eo eontendere Xvevif nobiliiiimorum juve-num fpecioftflimum agmen 1 ho»/*! .i .c

Nam

) 5 c mNam Rom c qurs von ?

Sumfa toga virili, Chrifto nooien eum dediffe conftat,fecrafiffiinseque reögionis neftrse princlplis imbutum fuis-fe, dereliéto horrido idolorum cultu r cui faiutari nego-tio occafionem dedit diligens & adtenta Scripturse facrseLeåio. Erat Tertulliano, natura, acutiilimum Judicium,Guius divina vis, certis limitibus fefe vix coanftura, ad ma¬xima quaeque adfpirabat ceque, ac minima. Hoc, inquarn,*facile perfpexit deorum infirmifatem , fummamquein eisftultitiam, qui ilios cultu profequebantur divinos viditet*jam Chriftianorum integritatem, ac innocentlsm prorfusadrrdrandam, quse fuerunt veluti calcaria Chriftianiirnumampleétendi. Huic fententise robur addunt verba More-„ri e): „Dieu lui ayant donné un efpric curieux, qui ne,-,pouvoit fe contenter des connoiffances du mcnde, il pe->,netra jufques dans Cie! pour aquerir celics de la veritéiNec id diffimulandum, quod, moribus perditiftimis ali-quantisper fuerit deditus vitio tarnen Uli, hoc eo minus effctnbuenr!tim,quo certius conftat, eum, po/lquam initiatu»fuerit facris Chriftianorum, cafthatis atque continentisefoiffe ftudloiifftrnurn/): etenirn eft noxa, fateor, ante fidemvitia habulffe, grandis gloria poft fidem eadem per vicis-fe. Tertullianum matrimoniun) contraxiiTe ex fcriptsse-jus edocemur, fed uxorem duxerit, gentiiisne, an Chri·ßianus, incertum manet y etjamfi verofimilius illum, Chrl-ftianum facftum, thalami confortem aceepifife. Annis ali¬quot poft ejus converfionem, Presbyter conftituebaturEcclefise Carthaginenfis, ad quod munus evexftus, fidel·Chriftianoe caufTam, & Ecdefiac doftrinam, fimul ac difci-plinam, herolco fpiritu tutatus eft g). Primus fuit ex Pa-tribus, qui Latino fermone dogmata fua ediderit, Florultmaxime fubSevero Imperätore & Antonino Caracalla h)iCatholicus quamdiu fuit, eum Optatus Millevitanus interproecipuos fidei adfertores cum Zephyrino Pontifice Ro^

• A3 rnanOi

«ί )« ( »

mano, a'ilsqueEcclefise co!umnis,recenfuJt/). Optandurneilet magnopere in piohoece propofito,ad finem usque vitseperrnaniifTet, at, proh dolor, cum ad n.ediam setatemfuerit Presbyter, fubito eum m errorem Mootamflarumprolapfwm fuifTe tradit Hieronymus k\ Quid autem pra> -cipue commoverit illum, ut defereret puriora Eccleiisefcita, cum inter eruditos multum difceptarur., dtfficileno-bss eft decernere. Etenim nonnulli cum Piaronio /) eum,Vnftorem Tibi praelatum ajgre ferentem, ab Eceleila defei-vifTe contendunt: alii.,cum Pameiio w)9 ob repulfamEpi·.fcopatus Carthaginenbs, fe a communione Ecciefuc fepa-raiTe urgent; nos vero, cum Hieronymo //), invidiuu& cofttumeiias Ciericorum Romanorum in cauiTa FuifTe,curMontaniflis fe adjunxerif, credimus. ScHicer,.doéhfR-misfuisicriptis, non potuit non omnium fere laudem a<|-plaufumque promereri Tertuliianus o)j & ut invidia ple*rumque glorise eil comes, non mirucn iuit, quod in invi-diam facerdotum Eccleiise Romanse incident (ummam,qut·que virus iuurn, apud cum ut evomerent, maximopereconnitebantur. Uli, cum viderent duriusi ingenium*nimiam-que morum ejus afperitatem 5 vindicem MontanJftarumeum accufabant atque patronum. His ille commotus, inpartes Montani tranfiit; quanquam non diiiimularnusiilumante a profefTum fuifTe, fibi nec plane difplicere MontaniIneptias p). Monfanifta fädus fe&am hanc, pro viribus,propugnabat» atque defenfitabat, editis Jibrls, in quibusdifciplinse fuce rigorem a contemtu vindicare ftuduft^ &in alios, quibus, in Ecclella Catholica, ηomen Pfyehico-rum adhseferar, invedos eft q). Hac de re ita Vincen-tius Lirinienfis: Tertuliianus Catholici dogmatis, id eil„univerfälis ac vetuilse fidel, parum tenax ac difertior mul-„to, quam fideiior, rnutata Heinde fententia fecitadex·,,trernum , quod de eo heatus ConfeiTor Hilarius quodam,>ioco fcriblt: fequatfi, inquit, errore detraxit icriptis

„pro-

$ ) 7 C 8?„probabilibus auåoritatem: & fult ipfe quoque in Ecclefia„magna tentatio r). A Caraphrygibus tandem defcivir,fuoqoe nomine feftam inftituir, cujus fedlatores Tertul-lianiftae fuerunt norninati, ex quibus nonnulli tantum fu-per/tifes, tempore Augu/tini, in Cathoiicam tranfeuntEcclefiam /). Quid Tertuliiano prseterea· acciderif, quiprimorum Ecc Iefi as feculoruoi monuméhta iiluitrarunr,baud ieviter per/tringunf,, eumque ad deerepitam usquesetaiem vixiiTe referunt t),

a) Ltb- de Veland. Virginibus c. ultim. b) Georg Am·bian. Vind. lertull. cj Du Pin Nouv. Biblioth.Ant,Ec-tief. loin. Ι.ρ.ΐοό. d) Fr. ffunius in vita lertull. e) Mo¬veriDiclionaire Hiflorique loin: IV, f) Qfianå; Epit. Hifl.Ecclef. Cent. Ill, L 1. c. V. g) Gvil. Cave Hiß. Liter. Script,Ecclef b) Hieron. CataL Ser. Ecclef i) L. I. adverjusΡarmenian. k) CataL Script. Ecclef. I) Paronii AnnaLEcclef, ad annum zor. n. g. m) In Vita lertidliani. nyCat«Scr. EecL o) Hollbergs Tkiiviåfw bißoria ρ toz. ρ) Rbe~nani Vita lemdlianh q) Gro. Hiß. L Ser. Eecl, r) Con¬tra Heref cap. 24. s) Augu/lιnur de Hcerefi cap. $6. t) Hie-ron. Catalog, Script, EccL

§. III.Ut nova femper, teile Plinio, apud Afros monftra,,

iic& prodigiofa virorum ingenia, fuere. Horum in nu¬mera ii non prirnum, (altem non ultimum, mereri locum,Tertullianum judicamus. Grande quippe a natura acce-perat ingenlum & ad literas natum, teiteque Hieronymo,a) fult acris ac vehementis judieü. Pracclaris adeo doti·bus ornatus, tion tantum lireris humanioribus , quse, tunctemporis, in iummo habebantur pretloy quibusque pueripreeiertim imbui folebant, addlfcendis fedulam navavit o-perarn, verum & iludiis Philofophicis, nec non Philofo-phorura fe&is, eorumque difcipllnis, indagandis» exami«

nan·

'38 ) 8 C BnancItequé,non ftne voIuptate,eft: immoratus. Re! veritatemconfirmat Vincent. Lirinienfis : Omnem,inquit, Philo-*•fophiam, & cundas Philofophorum ieélas, au&ores ad-5*ferioresque fe&arum, omnesque eorum [difciplinäs, omne in hiitoriarum ac iiudiorum varietatem, mira quadam3*mentis capacitate, amplexus eft h), Legum quoque con~y'.ftitutionumque Romanarum admodum erat peritus, ex in-dicio Eufebii c) atque Nicephorid). Prseterea, quam ver-fatus fuerit in palaeilra TheoIogica,non eél,quod multisos-tendamus, quoniam hoc ex plurimis ejus fcriptis dilucidepatet. Et quid opus eil plura adducere, cum ipfe Chri-ftianorum Cicero, Laétentius, eum omni genere literarumcffloruiile teiletur e) ? Tantam in fuis fcriptis proditdo&rinam ae eruditionem, ut Hieronymus illis, quod cun-£tam feculi doélrinam obtineant, tribuere non vereatur/O*Hinc non potuit non multos fibi comparare amatores, neriicam admiratores, quos inter fuit Cyprianus, qui ipfiusdoÄrinam acque ingenium tanti fecit, nuliuin ut diem abs-que ejus leétione prsetermitteret, fuoque Notario de Ter-tulliano frequenter diceret j da magiftrum g). Quod adnaturae ejus indolem ac rationem fcribendi, quam ufurpat,adtinet, id fubmonendumutiqueent,admodum facilemeumfuiile in credendo, ne c minus tenacem in ccnceptis opi-nionibus.propygnandis defendendisque 5 hinc hepius evenit,Ut, tam prcepropero judicio aélus, abfurdiflimis adfenfumdederit quisquijiis, & ab iftiusmodi ineptiis vix, aut nevjx quidem, fe deducifuerit paffus. Etiamh igneavisani-rni prseconiis & admiratione noilra maxime digna videatur,non tarnen temporäre nobis poiTumus, quin miremur rnultaper eidem, ad) perfeifu Doctoris laudem, dehjiiTe; cujusrei teftes proyocamus doétiiTimos Criticos, qui de noftrofcriptitarunt, a quibus,his coloribus dellneatum deprehén-des Tgrtuilianum. Mediocritateth furpifiime f&piusque ex«cedit; in omhibus fere exardefcit, & concifatur, Jocis 8c

face-

» 09 ( &Fflcetlis aiper!« & mordacibus nimium eft deditus* Auda-cibus.fuisenuntiationibus interdum plus perftringit, quamrationum ac argumeniorum pondere convincit. Adver-farios dum adgreditur, eos fumma eopla dicendorum3 qu®Invicern fe fubfequuntur, profligat. Denique Π fui$ not»perfvadeat motivis, adfenfum faltem, verborum magnificapompa, extorquet b).

a) Catal. Script. Ecclef, b) Contra Haeref. c. 24Iς) LAl Hiß, Ecclef. c. 2. d) l. II. Hiß. Ecclef. r.j.·e) L. f c. /♦ y ) Epift♦ ad Mag. Tom.3. f. 149. g) Hieron.Gtfrf/. & 2s. /?) DUPin Nouv% Eibl. Aut. Eccl· Tcw. /-p« 22$, 22p,

§■ IV.Libros ejus, quorum quidam contra Gentiles funt

confcripti ali! adverfus Hasreticos, nonnulli autem mo-rurn difciplinam continent, quam fieri poteft breviftime,commemorare nobis eft animus. Sic obfervanda erit di-ftin&io inter eos, quos ante Apoftafiam elaboraverit, ce-terosque, qui poftquam gregiMontaniftarum fe addixiftef,eundem agnofcunt Au(ftorem, Ex illis primum nominaridebet Liber, qui agit de Peenitentia. Hune ErafmusRo-terodamus &, qui ejus veftigia prefiit, Rhenanus Selezfta-dienfisö) inter fuppofititiaTertulliani fcripta referendumjudicant, & fibi vifi funt hoc extra omnem dubitationisaleam pofuifte, argumento fumto ab ftili dtftionisque fal¬tem adparente differentia cum ceteris Tertulliani labo-ribus, cujus tarnen fententise fidem impugnare nobis vide-tur teftimonium Panciani, Scriptoris Seculi IV:ti, quieundem Tertulliino tribuit b), Liber de Paptifmo, quo ad¬verfus Quintillam, quae Cajanam hserefin profitebatur,plurimosque Carthagine doétrina fua infecerat, de neces^fitate & efficacia Sacramenti Baptifml, aliisque, quae adipfam difciplinam pertioent, egregtej diflerit? Liber de

B Orat

a ) c &Oratione, ubiOrationem dominicam explicat,ac nonnut-Ja, qu® Chrlftiani in precibus fuis obiervare debenr,per-tra&at. Liber Apologericus adverfus Gentes , initio Seculitertii, dum cruenta illa fub Severolmperatore excitaba-tur perfecutio, eft confcriptus} quo, caufiam Chriftiano-rum in fe fufcipiens,Tertullianus, illos criminum, quorumaccufabantur, rninime reos efle, ac proinde iniquameamefTe,quae in illos exercebatur,fseviciam uberius exponit.Adeofeliciter hoc in negotio fe gefiit Autfor, ut eumibicaus-fam plene peroraile teftetur Ladlantius c)· Pamelius,a-liique miilti, Senatui Romano bunc librum fuifle adfcri-ptum opinantur j funt vero rationes, quse eum PrsefidibusProvinciarum potius fuiiTe oblatum fvadeant d)t Liber dePatientia, quo Chriftianos ad patientiam adhortatur, abimpatientia vero abfterrer« Liber ad Martyras, hujuslibri fcopus prxcipue is fuit, utanimos Martyrum confir-met, eosque, ut alacres in Chriftianifmo & gratia Dei,perfeverent, patientiam & pacem cofendo, exhortetur.Liber de fpetfäculis, in quo Chriftianos a fpeéhculis, tam·quam periculofis, illis prsefertim, qui pompis ac volu-ptatibusmundanis femel renuntiaverint, deterret. Hunclibrum dum confcripfit Autftor, partibus Montaniftarumfavere videtur. Liber de Idololatriäy ubi de variis idolo¬la triae fpeciebus fufius aglt. Liber de babitu muliebri,quo Chriftianas mulicres ab eo, quod nimium eft tum invi&u, turn et jam in ornatufe, abftinere fvadet. Liber detuitu feminarum ejusdem fere, cum pnecedenri, eft argu-nenti, praeterquam quod hic curam capilii ac cutis pecu-liariter reprobet. Libri aduxorem duo, bi libri ad formamteftamenti funt confcriptij in priori, conjugem fuam, fiiprior ipfe e vivis difcederet, ne denuo cuipiarn nubat, ad¬hortatur: in alfero, Γι fecundas nuptias iniret, falteman atrimonio, cum gentili quodam ineundo, ut caveat, prac-αρneu Liber de teßimonio Amma adverfus Gentes♦ fift illeT · Uber

t

JK ) » ( 3Küber tanquam continuatio ejus Apologetici, eundemque obfinem adornatus. En ! fcripta, quse abillo ante lapfum fuiffeconfetfta, tuto adilruere poffunius; opera etjam illa,quar,Montanifia fadlus, congefferit, enumerare oportet. Libriquinque adverfus Marcionem. Marcion, natione Ponticus,Cerdonis impil magiiiri difcipulus e), & ha?refiarcha>/!Li-bros quosdam novi foederis, ad omnes partes, non recepif,nonnuiios pro falfis damnavie. Hujus dogmata deftru&u-rus, Teriullianus, opus iftud confecit, quoargumentis tamex ratione, quam exipfis S:se S:ae fontibus, nec non mirailla, quse inter vetus ac novum Teftamentum conlp eitur,harmonia, thefes ejus refellit. Hujus argumenti opufculumbrevius antea delineavit Au&or, at> iliofurtim aquodarafurrepto, id renovare fuit coa&us, quoevenit, ut pluraadjecerit, ac quinque libros compleverit /). Liber deAnima, in quo de qualitatibus Animse cum Philofophisdi-micat. Liber de prcefcriptionibus j videns Audor Haere-ticos dlfputationibus nihil, aut parum, corrigi, eos cer-tis prsefcriptionibus, revincendos efte exiftimavit > quemin finem hunc compofuit librum. Liber de carne Cbri-fii, in quo, contra Marcionem aliosque hsereticos, Je-fum Chrißum veram carnem, noftrse fimilem, in uterovirginis adfumßiTe probat. Heic in quibusdam , a commu-ni orthodoxorum Theologorum (ententia eum paullulumdifcedere obfervavit Rhenanus g), Liber de rejurreblio-ne carnify quam adverfus Sadducaeos, aliosque, qui eamnegabant , urget. Liber, cui titulus eft Scorpiacon adver¬fus Gnofticos de bono martyr ii confcriptus. Liberde Co¬rona militis, ubi fa&um militis cujusdam Chriitiani, quicoronam fibioblatam detredaverit, defendit; Chriftianisquoque capite coronari, prohibitum eile docet. Liberde Pallio: cumis, reje&atoga, tamquam veße fplendi-diori, pallio fimpliciori ac Philofophico indumento vefti-retur, ut ßmplicitati Religionis refponderei funplicitas

B 2 cultuf

» )."( &culius, inconftantise notatuseft: quapropter,hac inoratlone,rationem fadi ful reddit, idque eominus inirandum eile di¬elt, quod veftem mutaveric ,tcum, quicquid in hoc univer-foexiftat, mutationi fit obnoxium; id quod plurimis ex-emplis probat. Scaliger contendit hunc librum primumfuiffe, quem confcripferit Tertuilianus, at ejus opinionen»conjecluram effe oftendit Du Pin b). Liber adverfus ffu-ibeos , quo legem Ceremonialem in adventu Chriiti finemobtinuiffe, nec non Mefiiam in mundum veni/Te, eum-que effe Jefurn Cbriftum demonffrat. Liberadverfus Pra-xeam j hoc volumine propugnat orthodoxam pietatem*tres' perfonas inDivinis conftituentem, adverfus Praxeamji

/ qui dicebat unicum dominum omnipotentem mundi crea-torem, nempe Patrem ipfam & natum & cruci adfixum :ipfum denique effe Jefum Chriffum. Liber adverfusHer-tnogenem. Hic, Patropaffianorum dux» Stoicorum opi¬nionen» fecutus, materiam Deo coaeternam ftatuit 5 cujusargumenta heic refelluntur. Liber adverfus Valent inia-nos. Hi, a magiftro fuo Valentino nomen fortiti, puriffi-mse fimpliciflimaeque Religioni Chriffianae Platonicas fa-bulas immifcere quam maxime ftuduerunf. Iftis nugatori-bus, in hoc Jibro, fefe oppofuit Tertuilianus, at faliameorum do&rinam jocis argutis, & mordacibus irridere,quam rationum pondere deftruere,confuItius duxir, Libriquatuer adverfus Eccleftam fcripti, fcilicet de exbortatio»ne Cafiitatis, de Monogamia, de Jefunits adverfus Ρfycbi-ros, de Pudteitia. In his, opiniones Cataphrygurn pu-gnacius tuetur, fuumque contra Catholicam Ecelefiam o·mne evomit virus. Liber de veiandis Virginibus, quovirgines, in Cbriftianorum eongregationibus aperto capiteftare folitas, veterem morem obfervare feque velarerno-net. Liber de fuga in Perfeeutione, ad Fabium fcriptus, u-bi Chriftianis timidius fugitare diffvadet. Liber ad Scapu-Im* Cum iije Atricfc Prasies» ceceris crudeüus inChri-

tiia-

JK ) »3 ( YS.'

'

-

> . V , - Xu.Pianos fsevitfam fuam exerceret, hunc Itbefium, veTutdeprecatorium, ad eum mifit, Libri ad Nationes duo, ejus»dum argumenta funt cum Apologetico, iisdem rationibusmuniti, hnmo & iisdem plerumque verblsicripti. Intergenuina opera Terfuiliani, nonnulia etjam feripta repe-riunturcommixta, quse eum Aucftorem fuum minimeagno-fcere poftunf* fed procul dubio fuppofititia erunt, vetυποβολιμαία. Ne quis Ifta pro veris habeat Tertulliani»Ieviter ea sdringere confuitum duxlmus. Haec funt ie-quentia: Cataloqus H<zreticorum,Xibto de Pr<zfcriptione IL·-reticorumt3.i\pznA\c\s loeo , fubnexus, quem praeter ftilidiveriitatem, aliaque complura argumenta, Codicum Ms,fere omnium audioritas Tertuiiiano abjudicat, nec prius,quam poft Hieronymf sstatem,, in Iucem prodiifle vide·tur /). Liber de Trinitate, in quo nominatlm Sabellia·na hasrefis refutatur. Sabeiiius autem poft tempora Ter»tuiiiani adparuit, & in tempora Novatiani incidit,uteon·ilat ex epiftola Dionyßi Alexandrini apudEufebium A)»Hunc iibrum, fummis nixi rationibus, Novatiano adtribui-jmus, Liber de cibis Judaicis. Praeterquam quod non ha·heat ftifum Tertulliani, ab Epifcopo quodam, plehl fcri»ptusre(fteexiftimatur/),idemque haud dubie erif, quem deeadem re a Novatiano compofitum fuifie teftatur Hiero¬nymus m}. Poemata varia Gehefis, Sodorna, Itbri quin-φte adverfus Marcionem de Judkio Dei, Carmen ad Sena*toreniy de Jona ac Ninive, quse nonnulli Tertullianoadjudicarunt. IHos vero non majori jure, qtfam Virgilio,,ac Homero adtrrbui pofTe, eontendimus , cum nulluminveniatur antiquum teftimonium, quo hsec carmina abeo fuiffe condita probét. Poéma, quod Geneßs adpeila-tur, idem fuiffe, quod Gennadius n) Salviano, Presby·teroMaflllienfiitribuat» nohis perplacet. Carmen de jfudi<-tio Dei, quod Vereeundus, Epifcopus Airicanus, tefte Ifi-doro o) contexuerit, effe arbitrariiur. Opus adverfm

B β Mar»

• & >14 C »

Marcionem genuinus Tertulliani fcetus minimeefie poteft,cum hulus carminis fufor, quis fuerit, In quibusdam, a-lias St plane diverfas ab illis, quasTeriullianus antea ha-boerat, opiniones fovere videatur* Hos iibros non prius,quam poft sevum Hieronymi,natos fuiiTe veriiimile eii p).Carmen ad Senatorem^quod interCypriani Opera, Tom. I Ii.legitur» ante Gonftantini tempora confcriptum opinaturDoétiffimus Alixius q)· Carmen de Sodorna, ac Poémade Sfonazc Ninive, quse in Bibliotheca Ρ. P. Terfullianoadfcripta vidimus, antiqui cujusdam fcriptoris fcetus efieconjicit Ell. Du Pin r). Plures quidern libros confecitAuétor*, at ex his quidam, tempore Hieronymi, deperditifuerunt, ceteri poit ejus gevum perierunt, Hos, qui re-cenfitos videre cupiat, adeat Gvil. Cav. Hi'ft. Liter. Ec-clef. Script. & Thom.Blount cenL Celebr· Virorum.a) Ejus Annot. in Itbrum de poenitentia. b) EU du Pin

Nouv. Bibi, Aut. Eccleftom.l. p.pr. c) Lib. p.c. q, d)DuPin l. c. p. ro$. e) Latal. H<eret. lib. de Pr<efcript.fubuexus./) G. Cav. Hiß. L. Ser. Eecl. S. iu g) Ejus Annot, in bunclibrum. b)Loc.cit.p. io%. i) Cavei loc. cit. k) Lib. 7*Hiß. c. f. 1) Gerh. Pstrologia. m) CataL Ser. Eccl,n) CataL Script. cap. 6, 7. 0) De Viris lllußr. cap.y. p) Ali-xii diβert. de Vita ef Script is lertulUanu q) Ibidem,r) Loc. cit. p. 92.

5. V.Tertullianae vitie, morum atque eruditionis, defcri-

ptione breviter delineata, ftilum ejus ac dicendi genuslevi penicilloadumbrare, ad noftrum jam pertinet inifitu-tum. Obfervare licet plurimos, immo doélifiimos, ex-ftitifie viros, qui TertuIIiano fummam Eloquentise tribue-rint laudem, Sic a Vincent. Lirin. princeps Latinoruinhabetur, a Taubmanno ineulpatas Latinitatis Audtor, & aDemftero PatrumLatiniilimusnominatur. Nec defuerunt,

qui

•K J υ C ;!»

qui eum aut Cicerone praiftantiorem habuérint, aufhuiepalmam prasripuiiie autumaverint a). Tantorum viro-rum teftirnonia etfimagnilacimus, nihilofecus eos In lau-dibus afque praeconijs Tertulliani nimlos fuifte arbitra-mur. Novimus enim Scriptores Latinos, tum facros,tum profanas, praeter purltatem in dlcendo, cul prsecipueftudeant, de eo debere eile follicitos, ut, quicquid ab il-lis proponatur, Leäoribus pateat. Äpud quem ha?c de--fiderantur, is ne boni quidemOrator}s,muIfo minus omni-um eloquentiflimi nomen merebitur. In Tertullianumnon adeo fumus injuriofi fut omnem politioris ftili lau-dem ei denegare velimug, fed potiusin quibusdam ftilumejus omatum & fucci plenum b) fsteamur; attamen, no¬tis non temperare poflumus, quin dicamus, eum in plu-rimis, nimis duro ac difficili uti ftilo , fen, ut aitLaétan-fius y Tertullianum in loquendo efle parum facilem, &?)minus comtum c)* Quemadmodum enim Africae mon-5,ftrorum ferax eft, ita ftilus Africanus monftrofus efty„obfcurus, afper & parum fibi conftans dy, habitumque„prse fe fert minus nativum, fed eum potius , qui mox5,diftortus eft, mox caput inter nubila condit. Hsecin di-eendo vifia apud omnes fere Scriptores Africanos occur-runt$ nifi quodfolusTerentius, qui quidemrante Illa tem-pora, vixit , nihil tale in fuis fcriptis admitfat, at ahum,qui hifce magis laboret, longe,quam Tertullianum, vixreperies. Prsecipue enim in locis communibut conftitutusAuftor, orationem de induftria videtur afperam ac diffici-lem reddere, & horridum quid adfetfare, quafi parumprfieftantem eam Eloquentiam putaret, qua* elegantior &concinnlor efiet. Ad hane difficultatem augendam, nonparum confert fumma copia figurarum ac hyperbolarum,quae, quidem in cun&is libris, ne dicam in omnibus, de-prehenduntur. Tarnen fpinofiflimus Über eft de Pallio, quiInter totius antiquitatis obicuriflima volumina referri de¬

bet,«

& ) I« ( &f>et. Tarn tenuem caufamaélurus, grandibus adeo ince«dit cothyrnis, ut>in Philippum inve&us, Demofthenes nongravius, fublimiusque loqui potuifTet. Audiamus Salmäfii„de eo Judicium; qui in reliquis fcriptis, naturse fuse vel„gentis genio quodarn, ubique obfcuricatem adfedavilf,TertulIianus ? in hoc opufculo videtur confulto confilio„operam dedifle,& hoc unum laboraiTe,ut a nemine intel-„ligeretur; niiiqui plurimumlaboraret: sddo neminem ad„hoc tempus exftitiffe, qui poflit jurare hunc libeilurn a„capite ad calcem usque totum a fe ηση minus bene in-„telle&um, quam Iedium, nihil majusdicam: nec enim„protinus, fi, quis mentem ejus fe recte cepifle putavif,Ideo cepit. Neque aliter fentit Jo. Laurent. Moshemius:me Γι hodie Tertullianus adiret „ ficque verba faceret, u£de Pallio olim , infidias fortaflis metuerem. Ego vero idmeum effe credim, ut, qui ipfe noluit intelligi» clare lo¬qui faciam? Suntj licet non indiferti, qui multis tarnenvocabulis fcateant perobfcuris & infvetisg). In libris Pole-micis planior quidem eil & facilior, Ted neque ornatusftili,qiri exfpeélaripofTet, ibi reperitur.

a) F. Georg. Ambtan in 7erfüll, Rediv. praf. ad Lett.b) Nolr.de Script. at. /En. c) L. V. c. i. d) Veijjius deStil. Rom.p.334. e) Boeclerui Rift. Univ. See. Il.S.f,f.i?t f) Praf. ad Edit. 7ert. de Pallio. g) Orat. de eo,quod titmium eil inftudiis Iingvarum & Crittcesp. 14.

§. VI.Quod jam, in genere, de ftilo Terfuiliani di&um eft,

per fingula eundo, quibus caßitas Latina? lingvx viola«tur, confirmare ftudebimus, Prater voces barbaras^ qua-rum permagna caterva in illius invenitur fcriptis, nimi-am iibi in vocabulis Innovandis immutandisque permi-„fit iibertatemj qua de reßorrichius: rnagnus Afer, cu-„jus Ingenium (id quod in Apulejo atque Martiano Ca·„peila notatpus) vocabulis innovandis, quam antiquisreti-

& ) '7 cnendis adcommodatius fuir, ut pafiim ex facro illiusope-^re iiquidiflimum eit a), Nemo eredat nos adeo temera-i4os,efTer ut omnia novs vocabula rejiciamusj potius cumCeleb. Valchio exiftimamus, nova vocabula non penitus,,eile profcribenda, quoniam neceilitas rerum novarum,,,de quibus djclmus, interdum noscogit ifta adhlbere \ et-,*jam fcribendi ratio ifta jure quodam fibi vindicat b ).Quemadmodum neminem fibi pr&euntem ex JPatribus harbuif,qui in re Theologica Latino fermone volumen confe-cerit 5 opus iili fuir prius vocabula qusecJam technica fin¬gere, quam Religionis Chriftianse cspsta commode expli-care poftet: de bis nulla eft controverfta , fed de iMis, quae,pr«ter fieceftitatem-5 inventa ariduxerit, vocabulis prae-cipue jam eft fermo. Horum teque, ac barbarorum ex-

empla, quae in diflertatione de Africitate in Scriptoribustum Eccleftaßicis, tum Profanis, iub tutela Celeb. Prse-fidis allata funt, denuo recitare fupervacaneum duci-mus 5 qusdam tarnen illis adjicere voiumus ρa flina obvia.Verba: Appretiare, blätire, depalare, recapitulare,liare,incruftare , fupplaulire, conftriélare , excaudicare, pa-riare , pipiare, recorporare, remediare, contemporare,defcrobare, oculare, recompingi, obmuflare, galeare , ob-iaqueare, tunicare, vacuare, acerbare, funerare, incerare,compreilari·? ArijeffivaiTitu} ztu$sexancillatus, extremis-ilmus, palabundus, paflionalis, confribulatus, paiftbilis,effumigatus, exiricabilis, poftremiilirrsus, infpeciatus, Iu-ridatus, impafiibifts, incorporalis, contradicibilis, inat-tarninafus, Incraflatusj Subßantiva: Animator, genicu-latlOjConvallstio, arrjpl!atio,pia$rn.atbr,!apidof]fas,pairivitai,principalatus, aponatio, concorporaiio, nimietas, fuper-nitas, cothurnatio , moCiuncidjm,corpulfntia, reliquatio,,parilitas , compaiflo , nolentis , valeritia , deferifcen-tia , defcecatio , nulliflcamen ; Aoverbia: Irrationabi-Bter, maflaliter, ovamer, cognofcenters, aemulanter, ex-

G agge-

$ ) »8 ( ft

aggeranter. Hüc etjam perdnere poteil, quocl voces,quse in fe probat« fuerunt, in novis ac alienis iignificado-nibus, quam quibus, apud ceterosUatinos fcriptores furnifolent , adhibuerit, Sic advocare", ponitur pro confölari*anteceffor , pro Dö&ore , convenire pro acquieicere,intervenire pro interdum venire, tot pro tanti5quot proquanti, &c. ScriptaGnrcorum ut diligenter evolveraf,in iis-que omni meditatione verfatus fuerayta praeter Grcecismos,qui haudnimis abanalogia lingvse Latin« difcedunt, quique-ab omnibus fere antiquis fcriptoribus ufurpantur, aliasminuselegantes, & abanalogia lingv« Latin« rnultum remotos,.adamauit. Sicinfinitlvos pro conjunétivis, Gerundils, &participiis, poiitos, nec non coniirudiones Graecas La-tinis 3 quse aptiores fuerunt, ab iiio faepJilime fubftitu-tas comperimus. Archatfmi fuppetunt fere innu-merabiies, non tantum in orthographia, verum & in aliive. g. quando verba fungor» fruor, utor, potior, cum cafuaccufandi conjungit. Pkrumque etjam evenit,ut verba de*ponentia in paffiva fr«quentet iignificatlone, variaque ad-je&iva cum cafibusr Genitivi, Dativi, Accufativi» quosnon regunt, conftruaf. Quis eft, qvi hinc non concludat,,,in Tertulliano, toleranda magls pieraque, quamadimi-„tationem aliquam trahenda r)? At vero ? ne, ut pro*verbium habet, cornicum ocuios configere videar,neveTertulliano negotium, temere, faceflere^ non difiimu*iabo vocabulum per/ong, a icena primurn, ab ipfo,

in Eccleiiam eile tranflatum adfacra exprlmen¬da, item facrammtt ex militia.

d) Cogitat, devariis L. L etntib p, 2?/. b)Hiß. Crit.iL. Li. Gap. II fi.XVlI v) Seheff. de ftilo p, d)Bteimanni Hiß* wcabnl, L Lat, ρ» 661

TANTUM: