UNIVERZITET U SARAJEVUFILOZOFSKI KAKULTETODSJEK HISTORIJA

VLADAVINA EURIKA (ESEJ IZ HISTORIJE RANOG SREDNJEG VIJEKA)

Mentor: ass. Filipović EmirStudent: Naila Uzunović-Hasičić

SARAJEVO, 2007. godina

1. UVOD

Tema ovoga eseja odnosi se na obradu historijske ličnosti- vizigotskog kralja Eurika, koji je vladao u periodu 466.-484. godine.

S obzirom da je riječ o periodu opće anarhije i konfuzije koja je vladala u to vrijeme na područiju Zapadnog rimskog carstva, izvora za ovu temu nema u dovoljnoj mjeri. Uslijed toga vladavina Eurika, kao najmeritornijeg vizigotskog vladara nije dovoljno osvijetljena.

To je ostavilo i odraza na sadržaje literature po ovome pitanju. Uz Marka Šunjića, koji daje određene šture podatke o ovom vladaru, nešto informacija može se naći i u dijelu Edwarda Gibbona "The History of the Decline and Fall of the Roman Empire" ("Historija opadanja i propasti rimskog carstva"). On u svome dijelu, poglavlje 38, iznosi na životopisan način podatke o ovome vladaru, koga opisuje na slijedeći način: "The lawful pretensions of Euric were justified by ambition and success" ("Strahovite Eurikove pretenzije bile su opravdane ambicijom i uspjehom").

Određene informacije općeg značaja mogu se naći na internetu, Wikipediji, Encarti, Enciclopaediji Brittanici i enciklopediji La Ruz.

2. VIZIGOTI PRIJE EURIKA

Goti, kao dio germanskih plemena, podijelili su se na Istočne Gote (Ostrogote) i Zapadne Gote (Vizigote) još prije prodora na rimsko tlo u okviru seobe naroda. Dok su Huni u IV stoljeću privremeno zadržali Ostrogote, Vizigoti su napredovali u rimskoj službi kao federati a zauzvrat su dobijali zemlju. Problem je bio nomadski mentalitet ovih plemena koje Rim želi trajno da nastani.

Migracije Vizigota 375.-418. godine

Nakon pobjede nad Rimljanima kod Hadrijanopolja 378. godine, oni se kreću prema zapadu a 410. pustoše Rim. Konačno jezgro svoje buduće države počinju da formiraju 418. preko Alpa, na područiju Akvitanije (jugoistočna Francuska).

Tada na područiju umirućeg Zapadnog rimskog carstva već haraju barbarske horde Franaka, Burgundinaca, Vandala, Alana, Sveva, Sasa i Ostrogota. Vizigoti su morali da nađu svoje mjesto na ruševinama Imperije.

Vizigotski vladari Alarih, Atauf, Sigerik, Valija, Teodorik I, Torismund i Teodorik II vode borbe s okolnim plemenima. Međutim za trajanja ovog perioda (395.-466. godine), Vizigoti su i dalje rimski federati, koji za službu i mir uživaju 1/3 zemlje na područiju nekadašnje južne Galije.

Upravo je nasljednik Teodorika II bio vizigotski vladar koji je načini prekretnicu i utemeljio nezavisno vizigotsko kraljevstvo.

3. DOLAZAK EURIKA NA VLAST

Eurik, poznat kao i Evarik, Erwig ili Euriko, rođen je 415. godine i bio je mlađi brat kralja Teodorika II. Pripadao je kraljevskoj porodici Balta. Na historijsku scenu stupa u momentu kada njegov brat vodi pohod protiv Sveva u Španiju, pri čemu ga Eurik ubija i stupa na prijestolj 466. godine.

Nije bilo neobično za tadašnje barbarske dinastije da se na vlast dolazi ubistvom svoga prethodnika, kraljevska vlast još nije bila nasljedna a kralja biraju u principu vizigotski velikaši. Pri tome ovi velikaši nastoje da ograniče pokušaje kraljeva da vlast učine nasljednom.

Eurik nije bio obrazovan poput svoga brata, jedva je poznavao latinski jezik i nije mogao bez prevodioca. Rimska kultura ga nije naročito impresionirala, bio je prožet gotskim ponosom, ratništvom i posjedovao je ogromne ambicije. Upravo te ambicije i vojni uspjesi će Vizigotsko kraljevstvo učiniti najmoćnijim i najvećim na područiju nekadašnjeg Zapadnog rimskog carstva.

Kada je došao na vlast već je imao pune ruke posla, započeti rat s Svevima u Španiji te sve veći pritisak Franaka sa sjevera. Vladao je u burnome periodu, ispunjenom ratovima koji su konačno odredili i propast Zapadnog rimskog carstva 476. godine i početak nove epohe- srednjeg vijeka.

Ono što je najviše obilježilo epohu Eurika jesu njegovi ratovi na širenju kraljevstva, njegov dvor i diplomatske veze, njegov uspjeh da se osamostali i kodifikacija prvog vizigotskog zakonika.

Statua Eurika u Madridu (J. Porcel, 1753.)

4. EURIKOVI RATOVI

Eurik je nasljedio ojačalo Tolosadsko kraljevstvo, koje je ime dobilo po prestolnici Tuluzu u Akvitaniji. U ratovima koje je počeo Teodorik II Vizigoti su osvojili sjeverne dijelove Španije a Eurik potiskuje Sveve, Alane, Baske i Vandale s Iberijskog poluotoka.

Međutim, prije ekspanzije trebalo je konsolidirati poziciju i vlastitoj državi. Eurik je morao povesti niz ratova s lokalnim vizigotskim velikašima i natjerati ih da priznaju njegovu vlast i da mu se pokoravaju.

Eurik je veći dio vladavine proveo ratujući, 469. godine pobjeđuje Bretonce da bi okupirao Akvitaniju a 470./471. godine privremeno osvaja Arl, Avinjon i Valans . 474./475. osvaja Alverniju i ratne uspjehe kruniše i postizanjem suvereniteta za svoje kraljevstvo.

Naime, iste 475. godine car Julije Nepot priznaje Eurikova osvajanja i priznaje mu puni suverenitet, zauzvrat je Eurik caru vratio Provansu.

Rim je u međuvremenu zbrisan s političke scene pa galo-rimske mase više nemaju drugoga suverena nego vizigotskog kralja. Unatoč tome Eurik je bio izrazito antirimski raspoložen, što je izazivalo nezadovoljstvo njegovih galo-rimskih podanika i povremene nemire.

Ratovi u Španiji donijeli su najveću nagradu, da bi obezbijedio legitimnost svojim osvajačkim pohodima on upućuje diplomatsko poslanstvo istočnorimskom caru Leonu (457.-474.). Također, dobija i

saglasnost vandalskog vladara sjeverne Afrike Genzerika. Na ruku mu idu i pozivi u pomoć od strane španjolskog rimskog stanovništva, koje teroriziraju Svevi.

Eurik prelazi Pirineje i 472.-474. godine osvaja Pamplonu i Zaragozu. Uskoro osvaja cijelu Tarakonsku oblast, što mu priznaju Odoakar i Zenon. Nestanak zapadnog cara omogućuje mu odriješene ruke za osvajanje skoro cijelog Pirinejskog poluotoka. Osvojena je Kartahena, veći dio Betike, Portugal, Aragonija, Leon i Kastilja. Izvan Eurikove države ostao je mali dio Betike, mala Baskija i umanjena država Sveva u Galiciji.

Iz ovoga razloga Eurik se smatra "prvim kraljem vizigotske Španije" i danas zauzima značajno mjesto i španskoj nacionalnoj historiografiji. Iza Eurika Španija je ostala vizigotska sve do 711. godine, kada su je pregazila arabljanska osvajanja. To je značajno i iz razloga jer se jezgro vizigotske države, Tolosadsko kraljevstvo, predalo Francima ubrzo nakon Eurika 507. godine.

Nakon Španije, Eurik svoje ambicije okreće Galiji. Međutim, ovdje ima za rivala moćnu Franačku državu koja teži prodoru na jug. Još je 470. godine Eurik zaustavio Riotamusov pokušaj invazije sa sjevera i proširio svoju državu na sjever sve do Some.

474. godine car Julije Nepot morao je da ustupi Alverniju Euriku, Eurikov najljući protivnik u Galiji Sidonije Apolinar morao je da mu preda Klermont, a sve je potvrđeno carskim mirom 475. kada je Eurik isposlovao i suverenitet. Time je Eurik ovladao cijelom južnom Galijom. 476. godine u momentu kada nestaje Zapadnog rimskog carstva, Eurik i Odoakar (Ostrogoti) vladaju većim dijelom nestalog carstva. Ovo je bio vrhunac gotske historije ali ubrzo slijedi i opadanje jer Vizigote potiskuju Franci a Ostrogote Bizant.

Između Franaka i Vizigota bilo je i burgundsko kraljevstvo, koje u ovom periodu sarađuje sa Eurikom, jer ga prepoznaju kao dominantnijeg vladara od Hilderika (457.-481.). Ovo nam potvrđuje i Gibbon kada navodi da burgundski vladar Vijena Gundobad zarobljene franačke vojnike predaje Euriku i ovaj ih nastanjuje u okolini Tuluza. U Galiji se vizigotska država prostirala do Loare na sjeveru i Rone na istoku.

Eurik, sada nezavisni vladar, pažnju poklanja i događajima oko propasti Zapadnog rimskog carstva. On diplomatskim putem obavještava istočnorimskig cara Zenona (474.-491.) da ne priznaje ravenski prevrat u kome je zadnji zapadnorimski car Romul Augustul zbacio Julija Nepota. Zato je okupirao Provansu i uputio ekspediciju protiv Odoakra u Italiju ali bez efekta, pa se nagodio s Odoakrom koji mu ustupa Arl, Marsej, Narbonu i Primorske Alpe.

Eurikovo vizigotsko kraljevstvo

5. EURIKOV DVOR

Centar Eurikove moćne države bio je grad Tuluz u Akvitaniji. Tu je Eurik imao svoj dvor i primao poslanstva i diplomate iz susjednih zemalja i od susjednih plemena. U naprijed izloženom tekstu vidjeli smo da Eurik nije samo ratovao već i vodio diplomatsku korespodenciju s ostalim vladarima poput careva Julija Nepota, Leona, Zenona, kraljeva Odoakra, Genzerika, Gundobada itd. Službeni jezik korespodencije s rimskim carevima bio je latinski jezik i pismo, zašto je Euriku bio potreban prevodilac (primjerice, pri potpisivanju carskog sporazuma 475. godine -pavijski biskup Epifanije). S drugim barbarskim kraljevima bilo je lakše služiti se germanskim jezikom.

Po prijestolnici je dobilo ime i Tolosadsko kraljevstvo, mada je Eurik često i grad Bordo u Akvitaniji koristio kao dvor. Kao dvor se pominje i Arl, gdje je Eurik i umro prirodnom smrću 484. godine.

Eurik je za državne poslove odredio i ministre poput Kasiodora i Leona, a nije mijenjao ni zateknutu galo-rimsku i hispano-rimsku municipalnu organizaciju. Za lokalne knezove je imenovao i Gote i Romane. O eventualnim kulturnim poduhvatima Eurika nema potadaka u izvorima i literaturi.

Dvorsku diplomatsku vrevu na Eurikovom dvoru opisao nam je Gibbon. On tu opisuje stepen poštivanja Eurika od strane okolnih plemena i država. Heruli, koji su oslikavali svoje tijelo, dolazili su u Bordo da traže zaštitu, Sasi su poštivali njegove primorske posjede iako on nije imao nikakvu flotu da im se usprotivi, Burgundinci poštuju njegov autoritet i predaju mu franačke zarobljenike, Vandali njeguju prijateljstvo s Eurikom a panonski Ostrogoti traže pomoć protiv Huna.

6. CODEX EURICIANUS

Marko Šunjić je okarakterizirao Eurika kao "zatucanog arijanca, oskudno obrazovanog i izrazitog antirimljanina". Neobjašnjivo je da je gotovo prešao preko činjenice da je Eurik bio prvi vizigotski vladar koji je naredio da se kodificira vizigotski zakonik- Codex Euricianus . Obično historiografija posveti više pažnje ovakvim događajima ali taj propust je ispravila sva ostala literatura.

Eurikov zakonik predstavlja kompilaciju dotadašnjih vizigotskih zakona, tradicije i običaja. Zakon je kodifikovan prije 480. godine, vjerovatno u Tuluzu ili Arlu. Kompilacija je dijelo Leona, kraljevog pravnika, ministra i savjetnika. Zakonodavni koncil u Toledu je pregledao i ratificirao njegov zakonik. Kodifikacijom ovog zakona, koji se obično dijeli u 12 knjiga, običaji Vizigota su prepoznati i afirmisani u mješanom gotsko-rimskom društvu. Sami zakoni su dosta konfuzno objašnjeni i izgleda da su puko sabrana gotska tradicija pod utjecajem rimskog prava. Zakonik utvrđuje jasnu slojevitost vizigotskog i galo-rimskog društva. Postoji grupa velikaša, koji se zovu domini ili patroni , ovisno o tome dali su nadređeni robovima ili slobodnim ljudima.

Postoje i dvije klase slobodnjaka iznad kojih su velikaši- Buccellarii i Saiones. Zakonik je prva pravna potvrda buccellariatusa. Buccellarii su bili slični klasi vitezova, mogli su da promjene gospodara ali su mu prije toga morali da vrate sve utvrđene beneficije koje su dobili od njega. Dokle god su Vizigoti bili zadovoljni grubim zakonima svojih predaka, dopuštali su svojim podanicima rimsko pravo. U pisanju ovog zakonika imitirane su rimske institucije. U zakoniku su opisane i ratne tradicije po kojima

je velikaš morao da se javi u rat i da pošalje ili da vodi sa sobom i desetinu svojih robova.

7. ZAKLJUČAK

Kada se pogleda historija Vizigota od 375. do 711. godine, uviđa se da je Eurik kao kralj bio centralna ličnost u historiji ovoga naroda. Eurik je višestruko zaslužan za afirmaciju ove germanske države. On je doveo vizigotsko kraljevstvo na teritorijalni vrhunac od Loare do Gibraltara, od Atlantika do Alpa. U ratovima je svim susjedima dokazao svoj autoritet, što se potvrđuje i diplomatskim aktivnostima na dvoru Eurika. Svoje uspjehe je krunisao 475. godine kada dobija potvrdu suvereniteta od zapadnorimskog cara.

Iako nema izvora o eventualnoj kulturnoj djelatnosti ovog ambicioznog kralja, zasluge za kodifikaciju prvog vizigotskog zakonika također pripadaju ovom vladaru.

Negativan efekat izazvalo je njegovo antirimsko raspoloženje, koje je sigurno poljuljalo vjeru galo-rimskih slojeva u vizigotsku vladavinu i olakšalo Francima 507. godine osvajanje Tolosadskog dijela države.

8. LITERATURA

Šunjić Marko: Narodi i države ranog srednjeg vijeka Gibbon Edward: The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, chapter XXXVIIIInternet: WikipedijaEnciclopaedija Brittannica 2007.Microsoft Encarta reference edition 2004.Enciklopedija La Ruz