Uwolnienie rynku gazu w Polsce a rozwój odnawialnych źródeł energii

• rozpoczęcie funkcjonowania w 2015 r. jednolitego rynku gazu ziemnego w Unii Europejskiej

• Istotą regulacji jest stworzenie docelowo zharmonizowanego i pozbawionego barier rynku gazu ziemnego, obejmującego wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej, działającego w oparciu o zasady pełnej konkurencji.

Elementy: • skuteczne oddzielenie działalności w zakresie dostaw i

produkcji gazu od działalności sieciowej(unbundling); • udostępnianie infrastruktury sieciowej przez właściciela lub

operatora podmiotom trzecim, • zapewniające im niedyskryminacyjny dostęp do sieci

przemysłowych i dystrybucyjnych, czyli tzw. third party access (TPA);

• dywersyfikacja źródeł pozyskania gazu (import gazociągami, LNG oraz produkcja krajowa);

• możliwość dokonania wyboru dostawcy surowca • uwolnienie cen dla odbiorców końcowych.

Prezes URE opublikował w styczniu 2013 r. „Map ę drogow ą uwolnienia cen gazu ziemnego”, okre ślającą pakiet działa ń mających na celu eliminacj ę barier rynkowych dla przedsi ębiorstw i wprowadzenie rynkowych metod kształtowania cen gazu ziemnego dla wszystkich odbi orców. Jako główne priorytety Prezes URE okre ślił nast ępujące zadania:

• 1) stworzenie podstaw do uwolnienia cen dla odbiorc ów komercyjnych,

• 2) rozwój konkurencji na krajowym rynku gazu ziemne go i integracja z rynkami regionalnymi UE

• 3) stworzenie warunków do uwolnienia cen dla małych

odbiorców i gospodarstw domowych .

Obligo gazowe • 11 września 2013 r. wszedł w życie tzw. mały trójpak

energetyczny , czyli nowelizacja Prawa energetycznego i niektórych innych ustaw z 26 lipca 2013 r. Nowe przepisy miały między innymi decydujące znaczenie dla rozwoju konkurencji na rynku gazu, dając Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki możliwość uwolnienia cen surowca dla odbiorców przemysłowych. Równocześnie, tzw. mały trójpak nakładał na Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo tzw. obligo giełdowe, czyli obowiązek sprzedaży części surowca na Towarowej Giełdy Energii (TGE).

• W 2013 roku w ten sposób nasz gazowy potentat miał sprzedać aż 30 proc błękitnego paliwa. Faktycznie był to tylko ułamek tej kwoty (około 3 procent). W 2014 r. – 40 % , w 2015 r. – 55 %

PGNiG nie wykonało obliga giełdowego za 2013 r., zaś przyczyny tego upatruje się głównie w dysproporcji pomiędzy poziomem obliga a niższym zapotrzebowaniem na gaz wśród podmiotów prowadzących działalność w zakresie obrotu tym surowcem. Z tego też względu Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy PGNiG uchwałą z dnia 24 kwietnia 2014 r. wyraziło zgodę na wniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa spółki PGNiGaportem do spółki PGNiG Obrót Detaliczny Sp. z o. o.Spółka ta –zajmująca się handlem detalicznym – ma dokonywać zakupu gazu od PGNiG za pośrednictwem giełdy, realizując w ten sposób ustawowy poziom obliga.

Zmiany na rynku gazu – proponowane i wprowadzone zmi any rozporz ądzenie dywersyfikacyjne - MG rozpoczęło uzgodnienia międzyresortowe i konsultacje społeczne projektu rozporządzenia w sprawie minimalnego poziomu dywersyfikacji dostaw gazu z zagranicy - Poprzednie - z 2000 r. - nie przystaje do rzeczywistości liberalizującego się rynku gazu. W uzasadnieniu do projektu nowelizacji resort gospodarki przyznaje, że obowiązujące przepisy, przyjęte jeszcze w 2000 r. nie przystają do rzeczywistości. Po pierwsze ze względu na rozwój rynku gazu ziemnego i zmiany zachodzące w sektorze na świecie. Powstają międzynarodowe huby gazowe, giełdy gazu, rozwija się przesył rewersowy, wreszcie następuje gwałtowny rozwój rozwoju rynku LNG. Po drugie, przepisy z 2000 r. zamiast pomóc, mogą wręcz zaszkodzić dywersyfikacji bo mogą one stanowić barierę w pełnym wykorzystaniu dostępnej infrastruktury gazowej na terytorium Polski utrudniając rzeczywistą dywersyfikację dostaw gazu

Market maker na rynku gazu• Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo podpisało z

Towarow ą Giełdą Energii umow ę umo żliwiaj ącą spółce pełnienie funkcji animatora na giełdowym rynku gazu . Zadaniem animatora jest utrzymywanie płynno ści na rynku.Celem działalności tzw. market makera jest utrzymanie płynności obrotu w taki sposób, by możliwie duża liczba transakcji dochodziła do skutku, a efektem takiego działania jest zwiększenie płynności na giełdzie, przez co podmioty uczestniczące w handlu paliwem mają możliwość realizacji swoich zleceń kupna i sprzedaży po cenach rynkowych

Obowiązek przedkładania przez przedsiębiorstwa energetyczne do zatwierdzenia przez Prezesa Urzędu Regulacji taryf na gaz ziemny sprzedawany wszystkim grupom odbiorców

• W lutym 2013 roku Prezes URE stwierdził, że segment hurtowego obrotu gazem ziemnym może zostać uznany za rynek konkurencyjny, a dalsze utrzymywanie dotychczasowych zasad zatwierdzania taryf ograniczałoby wzrost jego płynności. W związku z tym Prezes URE zwolnił przedsiębiorstwa energetyczne z obowiązku przedkładania do zatwierdzenia taryf stosowanych w obrocie hurtowym. Wcześniej decyzje indywidualne o zwolnieniu z obowiązku zatwierdzania taryf były wydawane przedsiębiorstwom posiadającym koncesję na ich wniosek.

• Utrzymany został obowiązek przedkładania do zatwierdzenia taryf dla odbiorców niespełniających przesłanek ilościowych konsumpcji gazu, jak również dla odbiorców w gospodarstwach domowych.

Rynek gazu a nowa ustawa oze• Najważniejszą zmianą w stosunku do obowiązującego prawa jest

wprowadzenie systemu aukcji, w ramach którego odbywałyby się przetargi na wytwarzanie energii elektrycznej z OZE. Kryterium ma być najniższa cena, a gwarancja wsparcia dla wytwórcy obowiązywać ma 15 lat. Osobne aukcje będą dotyczyły obiektów do 1 MW i powyżej 1 MW. Zgodnie z nowymi przepisami co najmniej 25 proc. energii elektrycznej powstawałoby w instalacjach OZE o zainstalowanej mocy do 1 MW

Podczas pierwszego głosowania nad ustawą o OZE, które odbyło się w Sejmie 16 stycznia br., posłowie zdecydowali, że istniejące biogazownie o mocy do 1 MW należy włączyć do grupy aukcji dla istniejących instalacji o mocy do 1 MW.Do art. 73 ustawy o OZE wpisano wówczas ustęp 8, mówiący iż: „Wszystkie instalacje wytwarzające energię elektryczną z biogazu rolniczego istniejące w dniu wejścia w życie ustawy mogą wejść do sytemu aukcyjnego dla instalacji do 1MW

Decyzji Sejmu sprzeciwił się później jednak Senat, który zagłosował przeciwko dodatkowym preferencjom dla istniejących biogazowni o mocy większej niż 1 MW.

• W uzasadnieniu tej decyzji senatorów czytamy, że: „art. 73 ust. 8 jest przepisem zbędnym ze względu na fakt, iż istniejące w dniu wejścia w życie ustawy biogazownie rolnicze o mocy zainstalowanej powyżej 1 MW będą mogły uczestniczyć w dodatkowej aukcji, o której mowa w art. 80 ust. 4. Aukcja ta będzie przeznaczona dla wytwórców, którzy wytwarzają energię elektryczną w instalacji odnawialnego źródła energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 1 MW oraz nie większej niż 2 MW i stopniu wykorzystania mocy zainstalowanej elektrycznej większym niż 4000 MWh/MW/rok. Istniejące biogazownie rolnicze o mocy zainstalowanej elektrycznej powyżej 1 MW spełniają wszystkie kryteria opisane w art. 80 ust. 5, stąd zbędna jest dodatkowa regulacja zakłócająca rynkowe i neutralne technologicznie podejście wspierania źródeł odnawialnych”.

Z takiego rozwiązania nie jest zadowolona branża biogazowa. – Należy zapewnić istniejącym biogazowniom umożliwienie wejścia do nowego systemu wsparcia w formie aukcji tak, by trafiły do systemu akcyjnego dla instalacji do 1 MW, ewentualnie wprowadzić taki mechanizm ochrony praw nabytych, by istniejące instalacje biogazowe po wejściu w życie ustawy mogły pozostać w starym systemie wparcia – w postaci świadectw pochodzenia (przy realnym obowiązku zakupu otrzymywanych świadectw pochodzenia). Tymczasem istnieje bardzo duże ryzyko, iż po wejściu w życie rozdziału 4 procedowanej ustawy i zaspokojeniu swoich potrzeb przez podmioty zobowiązane do zakupu zielonej energii na aukcjach, nie będą one zainteresowane zakupem zielonych świadectw pochodzenia, których wartość rynkowa może spaść do zera – Polskie Stowarzyszenie Producentów Biogazu Rolniczego (PSPBR) apelowało na etapie prac nad ustawą o OZE w parlamencie.

Czy to znaczy, że sytuacja jest poniek ąd stosunkowo prosta, a mianowicie je śli ceny referencyjne dla energii z biogazu rolniczego nie b ędą zapewniały opłacalno ści produkcji to po prostu biogazownie rolnicze nie b ędą powstawały?

Tak będzie w sytuacji biogazowni rolniczych projektowanych w oderwaniu od gospodarstw rolnych, czyli przy założeniu, że surowiec będzie kupowany, a cała energia elektryczna będzie sprzedawana do sieci. Oczywiście, w praktyce na rynku mogą się pojawiać różne modele biznesowe i w efekcie dla jednych ceny referencyjne mogą być za niskie, a dla innych opłacalne. Poza tym małe biogazownie , o mocy zainstalowanej poniżej 0,5 MW, będą prawdopodobnie powstawały niezależnie od tego czy i jak zadziała aukcyjny system wsparcia. Budowa takich biogazowni zakładająca wykorzystanie własnego surowca oraz zużywanie energii elektrycznej i ciepła na własne potrzeby ma sens ekonomiczny.

Stała cena za zielona energi ę a biogaz • Nowa ustawa przewiduje wprowadzenie stałej, nie waloryzowanej

wskaźnikiem inflacji, ceny za zieloną energię przez 15 lat. Taki okres wsparcia w przypadku biogazowni rolniczych może być za krótki, aby zwróciły się nakłady inwestycyjne, zwłaszcza że przedsiębiorcy nie będą mogli jednocześnie skorzystać z dotacji unijnych na budowę instalacji OZE

• Zagrożone jest funkcjonowanie już zrealizowanych inwestycji, bo w analizach finansowych zakładały one rosnące przychody z zielonych certyfikatów. W projekcie ustawy przewidziano ponadto, że jednostkowa opłata zastępcza - wyznacznik maksymalnej ceny zielonych certyfikatów - nie będzie już indeksowana o wskaźnik inflacji, jak było do tej pory.

Zalety biogazowni:• mniejsze straty energii na przesyle i dystrybucji z uwagi na lokalizację

źródeł bliżej odbiorcy,• możliwość lokalizacji źródła niemal w każdej gminie rolniczej.• Biogazownie zagospodarowują i utylizacją odpady dzięki wykorzystaniu

procesu fermentacji metanowej do produkcji biogazu, a masa poferementacyjna może być wykorzystywana do nawożenia pól uprawnych.

• Produkcja biogazu rolniczego pozwala przede wszystkim zmniejszyć emisję metanu i innych gazów cieplarnianych, pochodzących z rozkładu odchodów zwierzęcych

• Biogazownie dają też szansę napływu kapitału do gmin rolniczych i intensyfikację produkcji rolnej na nowe rynki zbytu;

• nowe miejsca pracy i wzrost przychodów z tytułu podatków• biogaz może być wykorzystywany do wytwarzania prądu, jak i ciepła -

instalacje produkują energię w sposób ciągły, niezależnie od słońca, wiatru

Biogazownie na świecie – stan energetyki biogazowej • Liderem w produkcji biogazu wśród krajów rozwiniętych są Niemcy,

które posiadają blisko 3400 MW zainstalowanej mocy elektrycznej w 8700 biogazowni. Stany Zjednoczone znacząco odstają od Niemiec, posiadając mniej niż 450 biogazowni, z których uzyskują zaledwie 175 MW mocy.

• Szwecja dysponuje mniej niż 200 biogazowniami, jednak posiada najwybitniejszy krajowy program dotyczący biogazu. W większości szwedzkich miast autobusy miejskie zasilane są biogazem. Uwzględniając domowe biogazownie oraz instalacje, które nie są podłączone do sieci to Chiny są liderem w wykorzystaniu biogazu.

• Biogazownie na przykładzie Niemiec• „Obecnie 80% działających na świecie biogazowni – w tym dwie największe

o mocy 20 MW każda – funkcjonuje w Niemczech. W większości są to instalacje o wysokim stopniu zaawansowania technologicznego. Co więcej, nasi zachodni sąsiedzi wcale nie zamierzają zwalniać tempa i nadal utrzymują się w czołówce krajów, w których buduje się najwięcej nowych instalacji.

• regulacje prawne przyjaznym energetyce odnawialnej, które w Niemczech funkcjonują już od 2000 r.

• model oparty na niemieckich taryfach gwarantowanych (EEG) dla producentów energii z OZE – w mniej lub bardziej zmienionych formach –funkcjonuje już w kilkudziesięciu krajach świata.

• Biogazownie rolnicze naturalny element krajobrazu terenów uprawnych, a farmerzy tworzą specjalne spółdzielnie, które nie tylko inwestują w budowę biogazowni, ale czerpią wymierne korzyści ze sprzedaży biogazu i nie mają problemów z utylizacją odpadów organicznych ze swoich gospodarstw.

• Polityka, której Niemcy zawdzięczają tak dynamiczny rozwój rynku biogazowego, opiera się na cenach gwarantowanych, określających stałą cenę minimalną za wyprodukowaną w OZE energię elektryczną przez okres 20 lat oraz na systemie „bonusów” za wykorzystanie roślin energetycznych, gnojowicy i wyprodukowanego ciepła.

• Możliwe jest również uzyskanie niskooprocentowanego kredytu. • Różnicuje się wysokości wsparcia w zależności od mocy zainstalowanej.• Model niemiecki opiera się w większości na wykorzystaniu do produkcji

biogazu roślin energetycznych, za których zastosowanie przewidziane są dodatkowe dopłaty w postaci bonusów. Wsparcie energetyki odnawialnej w Niemczech reguluje wprowadzona w 2000 roku Ustawa o wsparciu dla odnawialnych źródeł energii (EEG), której ostatnia nowelizacja z 2009 r. przedstawia szczegółowo zróżnicowany system taryf za zieloną energię elektryczną wytworzoną z biogazu w Niemczech. Należy zaznaczyć, że system stymuluje budowę biogazowni w jak najkrótszym czasie – im prędzej jest ona oddana do użytkowania tym większa jest podstawowa cena

gwarantowana.

• W Niemczech wsparcie dla biometanu uwarunkowane jest następującymi aktami prawnymi: Rozporządzeniem o dostępie do sieci gazowych (GasNZV)2 z 2010 r. i Ustawą o wsparciu dla odnawialnych źródeł energii z 2009 r. (EEG). Dokumenty te regulują takie kwestie jak: uprzywilejowany dostęp do sieci przesyłowej gazu ziemnego oraz standardy jakości biometanu, określające jak mają wyglądać pomiary i standaryzowana aparatura pomiarowa dla biometanu wprowadzanego do sieci.

• Biogaz może być wprowadzany do sieci tylko po dokładnym oczyszczeniu. Aby zrealizować te założenia na terenie Niemiec musi powstać około 1 000 biogazowni wraz z instalacjami do oczyszczania biogazu (inwestycje rzędu 10 mld Euro).

• Natomiast system stałych cen dla biometanu wprowadzonego do sieci 2 Rozporządzenie o dostępie do sieci gazowych (Verordnung über den Zugang zu Gasversorgungsnetzen (Gasnetzzugangsverordnung -GasNZV). Bundesgesetzblatt, Nr I, S. 1261 z 3.09.2010. gwarantuje przychody przez 20 lat eksploatacji. Rozporządzenie GasNZV stwierdza, że dostęp dla biometanu jest uprzywilejowany, gdy długość przyłącza do sieci nie przekracza 10 km. Na operatorze sieci gazowej spoczywa obowiązek dostosowania jakości biometanu przed wtłoczeniem do sieci (liczba Wobbego, ciśnienie, dezodoryzacja). Natomiast zgodnie z ustawą EEG inwestor ma gwarancję otrzymywania stałych cen (feed-in tariffs) przez 20 lat od rozpoczęcia eksploatacji instalacji. Biogaz, który jest wtłaczany do sieci gazu ziemnego musi być oczyszczony do jakości gazu ziemnego według określonych standardów i nie może wpływać na pogorszenie jakości gazu ziemnego. Tak dynamiczny wzrost ilości instalacji produkujących biometan w Niemczech możliwy jest dzięki stabilnemu otoczeniu prawnemu i gwarancjom dochodu w długim okresie czasu, co minimalizuje ryzyko inwestycyjne. Ważnym czynnikiem jest też istnienie dobrze rozwiniętej sieci przesyłowej gazu ziemnego

Przykłady funkcjonuj ących i nowo powstałych biogazowni w naszym regionie

• Nowa biogazownia w miejscowości Brzeżno k. Świdwina. Na początku stycznia rozpoczęto napełnianie zbiorników w nowej biogazowi rolniczej. W instalacji będzie wykorzystywany substrat pochodzący z hodowli trzody chlewnej. Genezą powstania Biogazowni Brzeżno sp. z o. o. jest fakt, iż firma zajmuje się hodowlą trzody chlewnej posiada odpad i równocześnie doskonały wsad do biogazowi. Rosnące koszty utylizacji gnojowicy bądź obornika stają się istotnym czynnikiem stawiającym pod znakiem zapytania ekonomiczne uzasadnienie hodowli trzody. Prace przygotowawcze do inwestycji trwały 4 lata. Budowę rozpoczęto w styczniu 2014 r., natomiast od 2 stycznia br. trwa napełnianie zbiorników gnojowicą i rozruch instalacji. Koszt wybudowania instalacji o mocy 800 kW el (1 agregat MWM) wyniósł ponad 10 mln zł (netto). Projekt otrzymał dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 w wysokości 42 proc. kosztów kwalifikowanych.

• Biogaz jest mieszaniną gazową, która składa się głównie z metanu i dwutlenku węgla. Powstaje w procesie fermentacji odpadów organicznych.Biogaz to gaz powstający z przetworzenia organicznych związków zawartych w biomasie. Jest źródłem wtórnym powstającym z przetworzenia biomasy przy wykorzystaniu różnych procesów. Najbardziej rozpowszechnioną techniką wytwarzania biogazu jest fermentacja metanowa, gdzie w warunkach beztlenowych fizyko-chemiczne procesy wspierane bakteriami metanowymi rozkładają masę organiczną do postaci gazowej.

• Istnieje kilka możliwości przeprowadzenia procesu fermentacji:• fermentacja mokra lub sucha;• ciągła lub porcjami;• jednostopniowa lub z rozdziałem faz procesu;• temperatura procesu ok. 10-25C (z użyciem bakterii psychrofilowych),

pomiędzy 32oC a 42oC (mezofilny zakres temperatur) oraz pomiędzy 50oC a 57oC (z użyciem termofilnych kultur bakterii).

Proces technologiczny

• Po przyjęciu i krótkim okresie przechowywaniu w zbiornikach wstępnych, określona część biomasy jest codziennie rozdrabniana, mieszana z płynem i wpompowywana do zbiorników fermentacyjnych. W zbiornikach, przeciętnie w ciągu 30-50 dni od dostarczenia porcji biomasy zachodzi proces fermentacji i wydziela się biogaz, który zbiera się w górnej części zbiornika fermentacyjnego pod charakterystyczną dla biogazowni wypukłą membraną, utrzymującą określone ciśnienie biogazu. Biogaz jest następnie oczyszczany i dostarczany do układu kogeneracyjnego, w którym jest spalany. Wyprodukowana energia elektryczna jest sprzedawana do sieci elektrycznej, ciepło jest częściowo wykorzystane do ogrzewania zbiorników fermentacyjnych (20-30% wyprodukowanego ciepła), a pozostała część może być wykorzystywana np. do ogrzewania lub również sprzedana.

• Ze zbiorników fermentacyjnych codziennie również jest odbierany tzw. płyn pofermentacyjny, w ilości zbliżonej do wpompowanej, rozcieńczonej biomasy. Część tego płynu może być użyta do ponownego rozcieńczenia biomasy jako tzw. recyrkulat, a część trafia do zbiornika pofermentacyjnego lub laguny, a w odpowiednim czasie jako nawóz naturalny o wysokiej zawartości azotu, fosforu i potasu jest rozwieziona na pola w celu użyźniania gleby.

• Technologia biogazowa może być rentowna w polskich warunkach, ale nie każda biogazownia będzie rentowna przy dzisiejszych rozwiązaniach prawnych i przy dzisiejszym poziomie dopłat do energii mającej status energii odnawialnej.

• Jako korzyść z istnienia biogazowni rolniczej należy też uznać, że utylizuje ona gnojowicę, więc przynosi efekt ekologiczny, nie tylko finansowy.

• Ze względu na odmienne uregulowania prawno-finansowe niż na przykład w Niemczech, w Polsce obecnie opłacalność biogazowni typowo rolniczych jest stosunkowo niska.

• W celu umożliwienia budowy biogazowni typowo rolniczych, należy zastanowić się nad stworzeniem mechanizmu ew. dofinansowania produkcji rolniczej (kiszonki, zboża) na cele produkcji odnawialnej energii elektrycznej, lub przeanalizować inne możliwości wspomożenia tego sektora odnawialnych źródeł energii (np. zwiększyć cenę płaconą za energię elektryczną wytworzoną w biogazowniach rolniczych).

Maria Kry ń Radca prawny

Kwalifikacje

• Radca prawny

• 2009-2014 aplikacja radcowska przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Szczecinie

• od 2008 w Goldenstein & Partner w Szczecinie

• 2005-2008 Sąd Rejonowy w Szczecinie• 2000-2005 Studia prawnicze na

Uniwersytecie Szczecińskim• Wyjazd stypendialny w ramach Programu

Erasmus – Uniwersytet w Rostoku•

Obecnie

• Radca prawny w Kancelarii Goldenstein w Szczecinie

Znajomo ść języków obcych

• Niemiecki

• Angielski

• Francuski

Obszary działalno ści

• Prawno-gospodarcza obsługa niemieckich i polskich przedsiębiorców

• Prawo ochrony środowiska • Prawo samorządowe• Prawo gospodarcze

Dziękuję za uwagę!