-' -'. .. v . & '

-·- · - -

• ' *

...

v - s

'

41

ejus conscientia fieri possfet, tum homo malum libere voluisse et iddibere decrevisse non dici posset, sed quasi invitus solum peccato'o-brui atque teneri; et post conversionem numquam dici posset homosponte sua velle quod bonum est, sed quasi invitus ad bene facien-dum trahi atque a bono vinci. Itaque conversio hominis numquamfieri potest, nisi liberum ejus arbitrium conservatur. Si autém gratiairresistibilis est, tum homo libero illo arbitrio revera carét. — Quodnon ita dictum volumus, ut homo, veluti Hercules in bivio, in ipsodiscrimine boni malique, nec bonus nec malus, manere possit; namdum sibi videtur ex suo arbitrio posse eligere, dum in utramque par¬tum vacillet, in mala via adhuc remanet. Quum autem bonum ele-gerit, in bonam viam jam ingressus est*). — Dum homo nondumconversus, a gratia movetur, in hac duhitatione esse quodammodo dicipotest, quam dubitationem adversus gratiae operam, quamdiu vult, eort-tinuare potest. Quum autem in statum indurationis pervenit, tumprimum malum certe elegisse dici potest. Vis et effectus gratiae tumin eo se ostendet, quod homo illi gratiae resistit. — At Reformatidicere possunt, hoc arbitrium liberum, ubi electio jam facta sit, priusquam eligat homo, semet ipsum tollere, et reverå nihil esse. Homi-nem enim non renatum, velit, nolit, peccatum in se-fovere, priusquamid elegerit, quia peccatum ei sit innatum. Non posse igitur resisteremalo, quod eum inscium jam occupaverit. Et tarnen dici, hominemre vera velle, quod malum sit, et voluntatem ejus esse malam. Eo-dem etiam modo rem se habere, si hominem regeneratum respicias.Priusquam enim sciat, se quod bonum sit velle, Spiritum Dei Sanctumeffecisse, ut bonum vellet. Non magis igitur gratiae divinae resistere,non magis Spiritum Sanctum impedire posse, quominus voluntatem ejusboham reddat, quam infans efficere possit, ut non nascatur, vel im-

*) Hoc mathemathica quadam ratione conspicuum fieri potest. Si enim ani-mo proponimus, extremum punctum vineuli ejus, in quo duse Iineae concurrunt,hoc quasi punctum indifferentiae inter duo iatera vineuli esse dici potest, ut quodtum in hac tum in illa linea situm sit. Quum autem in hac est, non est in illaet tarnen in utraque est. In neutra igitur est. Si autem et-in utraque et inneutra est, esse non potest. Ita etiam se res habet, non enim nisi hoc et illudlatus est.· Itaque hoc punctum, tamquam omne punctum, soli cogitari, non autemesse, potest. Hoc se pari modo, atque t6 nihil, habet, quod etiam solum cogi^tari, non. esse potest. Quum primum cogitabatur, mundus fuit.

β.

42

psdire, ne peccatuin voluntatem sugm malam faciat. Quod ad id attinet,quod liberum arbitrium semet ipsum tollit, id non probat, hoc omninonihil esse. Est enim in eo, quod Semper tollitur. In electione, quamfeci, stare possum; sed novam facere ipse non possum, — Si malumeligo id fit, quia hoc malum jam me elegit. Quod bonum egt1, ipsenullo modo tunc eligere possum; quod si bonum per regenerationen!eligo, id fit, quia bonurn me jam occupavit atque elegit. — Contra^autem voluntatem meam bonum me hoc modo eligere non potuissetpüsque enim ad infinitum in electione mali stare potuissern. Liberum ar¬bitrium est, ut ita dicam, punctualitas voluntatis atque libeitatis. Ra¬tio ejus ad voluntatem eadem est ac puncti ad lineam. Punctum perse re vera non est; est autem in eo tantummodo, quod tollitur. Quumautem linea sit, necesse est punctnm esse; linea enim sine puncto nee iinchoari nec determinari nec partiri nec frangi potest*). Ut iinea con-tinuatio vel proeursus puncti est, sie libertas continuatio est liberi ar-bitrii. Itaque quia libertas est: quod Reformati saltem ore confitenturnecesse est, liberum quoque arbitrium esse,- qua de causa homo etvoluntatem aliam aliå permutare, et gratiae divinae resistere potest.

Liberum autem arbitrium, ab alia parte consideratum, magis po-sitivum est. — Homo, ut qui malus et corruptus sit, semet ipse bo¬num facere non potest; bonum non eligere, non capere potest, nisi aDeo ei dalur. Quum primum autem bonum (gratia divina) ad mini- fmam quoque partem hominem movere coeperit, per voluntatis pote-statem**) propter vim, quam habet, sui ipsius cogendi, gratiam retinere

*) Haec ipsa comparatio cum linea, quae inchoari cet. potest declapat, liberumarbitrium nön nisi ad animantem finitam proprie accommodari posse. Itaque nonad eum^ qui initio caret, sive aeternus esL De eo dici potest, deleetum ejus abaeterno factum esse et simul in aeternum cönfectum. Hic tarnen a malo semper

sollicitatur, non vero ut aliquo modo id sibi conciliet, sed contra ut ei repugnetidque deleat. Quod ita contra malum dimieat, bonum semper eligere dici potestyi. e. se ipse confirmare.

**) In hac ipsa eligendi potestate, in hoc sui ipsius coactu, qui, ut talis, quomagis gratia voluntatem penetrat et occupat, eo magis tollitur et minuitur, haec 'libertas indifferentiae, se ipsa semper tollens, posita est (quamquam ex altera parte,quoniam quivis veritatis radius per se immensi pretii est, immensamque vim ha¬bet, ut qui extrinsecus, ex lucis immenso fönte adfluat, ne hoc quidem propriedici potest); quae quidem libertas tunc modo pura esse posset, si voluntas nec bonanec mala esset, quo posito natura ejus tolleretur, aut si ea, quae eligenda essent,

45

polest, donec ad veram eam caritatem pervenerit, quse major est a-more peccati vel donec gaudium in Deo atque in bono majus meliusquesentiatur et cognoscatur, quam leetitia pristina in peccatis. Homo igi—tur, dum gratia eum movet, identidem bonum eligere dici potest, qu®electio ab altera parte est resistentia a gratia identidem sublata. Fa-cile apparet, hominem, si gratia opus suum non continuaret, nec mu-nera augeret (vel si homo nesciret, ubi plus acciperet, vel quomodoet ubi sitim expleret), non curaturum esse, ut, quod jam accepisset ,

retineret, quamquam hoc certe facere posset, si aceeptum retineri pos-set, nec potius absumeretur, veluti oleum in lampade, quum nihil am-plius infunditur; sed, etiamsi gratia opus suum continuat. potest tarnen

i homo non sotum non id tueri, sed etiam gratia in infinitum resistere.Revera., nisi ab altera parte in peccato dormiens et induratus est homo,?ut> ab altera in gratia vere firmatus, grati® et resistit et non resi-stit, revera in vicem eligit eam atque abjicit, quin immo simul, rtatit acceptio illa et abjectio altera in altera versatur*). Videtur sane,in hominis potestate non esse hanc pugnam decernere, et eum interboni et mali inter se pugnantes potestates non voluntarium dislrahi.Tarnen non ita est; habet enim homo voluntatem eamque liberam etinfinitam, qua de causa in infinitum et gratise resistere et eam reti-nere potest. Voluntas igitur bonum eligere potest, quum ad eam ve-

f nit, et eam occupat; regenerationem eligere — regerierari velle —·

potest; ipsa autem hanc regenerationem sibi dare et comparare, no-vam voluntatem sibi creare nequit. —· Itaque homo conversionem necinchoare nec ad finem perducere polest.

Quod si comparamus regenerationem sive ortum in vitam spiritu—alem et moralem eum hominis partu sive ortu in vitam naturalem etpeceaminosam (qu® quidem comparatio magni momenti esse videtur ,

inter se ejusdem plane pretii essent., quod si ita se haberet, priusquam hoc autillud cuperetur, voJuntas ut voluntas, non .esset; quum autem alterum eljgeretur,

, indiffercntia lolleretur.*) Perspicuum est, hanc dialectieam voluntatis definite describi non posse.. Tam

taria et copiosa est, quam singuli homines. Momenta, quorum in ea conspicuafacienda mentionem reddere opusj esset, sunt omnes animi functiones earumqueinter se ratio et. modus, quo se invicem determinant. Ostendere oporteret, quo¬modo nunc major scientiae claritas sensum et voluRtatem moveat, nunc voluntasab atfectione s,ensus determinetur, nunc imaginandi vis sensum intendat., cet.

Μ

et ad quam hac de causa animum aliquantulum advertamus), magnainter eos est similitudo, sed simul vera ,dissimilitudo. Nec qui.natus,nec qui regenitus est,, se ipse genuit. Natus impedire non potuit, quo-minus nasceretur, nec regenitus, quodam sensu, quominus regigneretur;nam id ipsum, quod est regenitus, indicio est, eum id impedire nonpotuisse (noluisse); hic saltem regenitus id impedire non potuit (noluit).Irregenitus, ut homo generalis, in Adamo*) malum el.egit,; aut malonon pro sua potestate restitit (nam severee illi Calvinismi sententiae,Deum de industria lapsum instituisse, nos consentire non possumus).Quam- electionem is, ut individualis, irritam face-re non potest, sed con¬tra voluntarie eam confirmat, quamdiu in pecccto vivit, et divinus Spi¬ritus, quod factum est, in eo nondum sustulit. Nijnirum simili, ut vi-detur, sed tarnen re vera longe alio modp, regenitus se habet, quiquidem ut homo generalis in Christo bonum (Dei amorem) idealiter, ele-git, realiter autem in electione peccati, ab Adamo facta, adhuc manet,donec illa reali aliquo ipsius actu libertatis tollitur, Hunc actum über—tatis non is ipse sed solum Dei Spiritus per eiim efficere potest; ve-.rum tarnen noji sine adhihita ejus quoque opera et juvante volun-tate, Si seque necesse esset, justitia Christi secundum legem na¬tur® ad hominem transiret; ac e natura necesse est, peccatum ex A-damo ad omnes posteros ejus propagetur**), gratia etiam esset irresisti-

*) Non tarnen Adamum ut externum tantummodo vicarium intelligimus, sed in-ternum, propterea, quia illa ad peccatum proclivitas et propensio, quae per eumin genus human um intravit, proprium quiddam et omnium hominum communefacta est, et semper quasi hereditate propagatur.

**) Quamquam igitur unusquisque homo cum peccato nascitur, et ita culpaeobnoxius est, in ipsa tarnen ejus natura a Deo creata hoc, inest, ut possit etiambonus fieri, quae quidem possibilitas sola Dei gratia ad effectum perduci potest.Quum autem in Adamo idealiter, ut ita dicam, peccatum elegerit, — id est, ele¬ctionem ejus approbaverit; necesse est, aut peccatum ut suum re vera agnoscat,ut ab ea liberari possit, aut approbet, ut retineat, priusquam culpa· (peccatum) abeo et libere et realiter possideatur. Si agnoscat homo, culpa ut ejus tollitur, eo-dem tempore, quo eam ut suam vere agnoscit, si vero approbet, culpå ut praeci-pue alius potius quam ipsius possessio tollitur, eodem tempore, quo vere et libereipsius fit. Haec autem electio fieri non potest, peius quam conscientia ad eumgradum, ut ita dicam, evolutionis, pervenerit, ut, quid bonum, quid malum sit,scire possit. Bene est, si vere christiana. educatione instruetus, et Dei Spirituadjutus, electionem ab Adamo factam non ratam facit; prima enim electio.magnamvim in sequentessemper exercet. Electio, si.bona est, facilius iteratur;.si mala, dif—

48

bilis, idque non solum paucis quibusdam absolute eleclis, sed omnibus,quoniam Christus pro omnibus mortem passus est. Atqui tantum abest,ut gratia vi absoluta et irresistibili hominem occupet, ut hac demumgratia communicata potestas quodammodo fiat illi libere peccatum Ada-mi suscipiendi et electum ejus plane confirmandi» sicuti ex sola Divina

ficilius mutatur. Educatio id, qtiod Adamus ut concreatum donum accepit, quan-tum fieri potest, supplere debet-; quamquam (id quod usus nimis saepe docet) opti¬ma quoque disciplina ad peccata voluntaria prohibenda non sufficit; involuntaria in-firmitatis peccata eam non passe prohibere, satis apparet. — Convenienter iis, quaejam diximus, homo non prius regenerari posse videtur, quam ad id perfectionispervenit, ut sciens quid bonum sit, quid malum, et idem sciens atque sentiens, se-met ipsum malum esse, bonum Dei gratia eligere possit et vere eligat. His igi-tur positis, non possumus quin contendamus, christianam educationem, in quaigitur Dei Spiritus adest, esse quasi gremium matris, in quo homo tamquam fetusfertur et alitur, atque ad regenerationis horam, quae fortasse numquam veniet,praeparatur. — In sententia Catholicorum, quae est de puris naturalibus, verumquodammodo inest. In se (a Deo) homo quidem bonus erat, sibi autem neque bo-nus neque malus, priusquam sciret, quid bonum et quid malum esset, priusquamelectionem suam faceret, in quo tristissima haec inter se contraria exorta sunt, ut,quamvis in se esset bonus, sibi malus fieret. Nunc vero in se (a natura) homomalus est et sibi quoque malus fiat (cognoscatur) necesse est, ut in se denuobonus fieri (regenerari) possit, et simul non nisi Deus ei bonus fieri (existimari)possit. Haec, quae nunc proposuimus, nec pulcherrimo illi ideali paedobaptismi si-gnificationi utpote qui vim benevolentiae Dei universalis exprimat (cfr. Math. 19:14. Marc. 10: 14), nec reali ejus significationi, ut solatii et hortationis parentibus,(cfr. Marc. 9: 37) repugnant. Neque vero nos negare audemus, in paedobaptis-rao posse infanti quoque ipsi inesse significationem, quae a ratione non satis in-telligi. nec demonstrari possit, et si effectus ejus vel minimus esse videretur, nobisest considerandum, quod spjrituale est, id nos non admodum accurate metiri posse.Atque. effectus quidem illi, qui oculis subjecti, in tempore sunt, quam non suffi-ciant ad rectum et verum judicium de praeteritis rebus faciendum, indicio sunt,praeter alia, lapsus Adami et communis generis humani morum pravitas et perversitas.Ex quibus effectibus in falsam illam consecutionem facile incidere possemus, bonumin Adamo cum malo comparatum minimum quoddam fuisse, in quo simul oblivisce-remur, de lapsu aliquo tum ne dici quidem potuisse. Baptismum autem infantium,ad aeternam eorum salutem necessarium esse, ita ut, qui infantes prima aetate a-qua sacra non initiati moriuntur, ii aeternae damnationi addicerentur, — non po¬test non negari, quoniam quod sunt, et quales sint, ab infantibus ipsis non pen-det. Regni Dei sunt, et in benevolentia ejus inclusi. Et nimirum id, quod in iissocietatibus, in quibus paedobaptjsmus ex pia mentis persuasione rejicitur, ut a-pud Baptistas fieri novimus, tot millia aqua non initiati moriuntur, sufficit ad eamsententiam refellendam, his.aeternam beatitudinem adimi.

46

gratia potestas quoque homini illius electum rejiciendi et tollendi fit.Itaque si speciem veri sequi velimus, diei posse videatur gratiam per sealium hominem ad peccatum et reprobationem, alium ad salvationem etbeatitudinem eligere; rectius verum dicatur, hominis ipsius culpam esse,si ex naturae sua) et mentis depravatione peccatum elegerit, quum con¬tra per gratiam fidem recipere et Christum eligere debuerit.· Non ma¬gis enim quam Adamus absoluta et irresistibili vi ad peccatum duce-batur, homo, in peccatum lapsus, ad regenerationem absolute et irresi—stibiliter ducitur; Uber enim est. Sed quid causae sit, cur alter homoita eligat, ut se regenerari patiatur, alter contrarium eligat, id quo-dammodo non minus est explicatu difficile, quam cur primus homomalum elegerit*). — Priusquam ad extremum documentum, quo ratafit aucloritas cujusque theologicae philosophicae considerationis, Scripturamsacram dico, nos convertamus, subsidia quaedam nonnulla, minus qui-dem illis quae supra conclusimus necessaria, quse tamen ad perversita-tein doctrinse de gratia irresistibili ostendendam non inutilia sint, pro-ponere in animo est.

Si gratia irresistibilis esset, et sola ex sua parte libera et in-finita, vires autem, quse ex altera parte quasi contra eam agunt, plane,ex ea penderent, itaque non liberee -essent; tum apparet, — nisi hu-jus gratise ipsius per se dignitatem et vim veritatemque detrahere vo-lumus, nisi in Deo arbitrium quoddam poneremus, quod contra perfe-ctionem ejus naturce repugnaret; nisi Deus in actione sua intermissio-

*) Videri quidem potest, prorsus ex casu quodam pendere, utrum homo rege-jieretur, et tum, quum gratia Divina revocatus quasi ad proximos status corruptio-nis fines accessit ictu gratiue divinae (si his v-erbie uti liceat), impulsus, uno quasiimpetu ad statum gratiae transferatur, an hic ictus reactionem quandam in ho-mine efficiat, qua rursus in malum repellatur. Sin autem in casu quodam po-situm esset, homo bonus an malus fieret, tum qusestio fieri non posset de reatu,de damnatione, de ratione reddenda, quae omnia in certa quadam et rata causa,non in re omnium maxime incerta et fortuita nitantur necesse est. Verum enimxero hoc non magis casu fit quam mnndus universus, nosmet ipsi, Deus deni-que casu exsistat. Casus enim non nisi tum esse potest, quum inter res leveseiparvi moment i eligitur, vel quae aliae alii tam similes sunt, ut nullum inter easdiscrimen cerni possit, aut cum sine conditionibus in oonscientia sitis, quae ad eli—gendum necessariae sunt, eligitur. Qui vero a verbo Dei illuminatus est et quieligere potest, infinitasque vires peccato resistendi ejusque non eligendi gratia di-5?jna accepit, — ejus culpa infinita erit, et Yindex justitia Dei aequissima.

47

nera quandam sibr permitteret, et defectum, qui ipsi natur® divina?et infinitae sanclitati et amori non convenit, ostenderet; nisi in Deo re-

pugnantia inter cogitatum et actum, inter finem et effectum, esset;nisi denique hic mundus spectaculum quoddam esset, consumendi otiigratia a Deo institutum, in quo tamquam oblectationis caussa non

paullum improbitatis, maliti®, vilitatis, adversae fortunae, luctus, mi-seriae, desperationis, fieri jubet —: apparet, inquam, fore, ut sum¬ma illa omnium rerum praepotens vis et gratia non modo partemaliquam improbitatis, vitiositatis et circumscriptionis tolleret et depelle-ret, idque non sensim et tempore aliquo intermisso, sed penitus, id-que extemplo et statim illa frangeret et deleret. Si nobis constarevolumus, sequitur, ut hunc mundum eodem temporis puncto, quoeum creavit, delevisset, quid? quod ne creasset quidem. Omissisautem his conclusionibus, quae quidem dur®, esedem tamen solae revera rectae, e Reformatorum duris et et perversis sententiis sequuntur,oporteret tamen, Deum, si ad quoddam tempus «vasa iree» suae con-servare iisdemque parcere vellet, ut deinde istam justitiam, de quaReformati dicunt, gravissimam sentiant, tum quod ad eos attinet, quiquasi objecta «misericordis amoris» sunt, (quorum quidem numerus nonminor esse deberet) ostendere non solum tantam grati® vim, ut saepe,provecta demum aetate, peccatum vincere incipiant, idque interdum nonad modum bene, sed talem, ut in majore saltem parte setatis su®essent non modo regeniti, sed plane sanctificati; tum quod ad eosattinet, quos quasi instrumenta grati® et veritatis pronunciandee divini—tus inspirata, fecit, eam habere vim, ut in scriptis operae eorum mo-mentis, Semper manentibus, vitia aliqua humanae naturae, imperfecteeet finibus circumscriptse T inveniri non possent.

Äd utrumque hoc Ioco propositum fundamentum argumentorumnostrorum contra doctrinam 'gratiae irresistibilis, quae in praedestinationisdisciplina continetur*), nunc breviter animum convertamus. Si quidem

*) De industria dicimus: doctrina gratiae irresistibilis7 quae in praedestinatio¬nis disciplina continetur; nam eo ipso, quod reformati absolqtam illam praedestina-tionem ut primum et summum quoddam ponunt, totum eorum systema tarn du¬rum et quasi rigidum fit atque determinismo favet, et omnes hujus systematis sen-tentiae magis minusye falsae fmnt, quam vis per se non tam falsae, vel interdumetiam reccae sint. Itaque, si doctrina gratiae irresistibilis per se sola considerata T

ut universa veritatis vincendi vis existimaretur, tum nihil esset contra dicendum

48

(ju® invidia suse potestatis, praestantiae et beatitudinis Deis antiquaeGraeciae tribuebatur, eam in Christianorum Deo ponere non possumus;necessario sequitur, ut Deus — si, ut Reformati judicant, vim et po-testatem, omnium voluntatis suae consiliorum perficiendorum absolutamet perfectam teneat, nisi huic voluntati perficiendae circumscriptionemquandam, veritati naturee ejus repugnantem ipse posuerit — in eleclisvoluntatem illam ad effectum perducat et quod de iis sibi proposuerit,consequatur, quod propositum nihil nisi perfecta sanctitas perfectusqueamor esse potest; quum enim Deus sit sanctus, sit amor, gratia, utcui resisti non possit, praesertim quum in homine «nulla absolut® liberta—tis scintilla» insit (vide Schweizer. Yol. % ρ. 185) hominem etiam san-ctum et amoris plenum reddat, necesse est*). Unde autem, si ita est,tam ssepe fit, ut in liberis Dei electis ille sui amor, illa superbia, totalias mal® cupiditates exsistant, qu® obedientiam cordis interdum quaminaxime diminuunt? unde fit, ut interdum «electus in tam gravia sceleraprolabatur, qualia impii et repudiati»? (Zw. IV. 4 40). — Si autemcontra contenditur, gratiam liberos Dei, quum in aliam et altioremvitam venerint, his vitiis liberare. eosque igitur in hac vita ad eumtantummodo quasi gradum perfectionis ducere, ad quem ducere velit,mcidimus in eam falsam sententiam de Deo, quae, ut eum recte po¬tentem faciat, arbitrium quoddam in eo ponere cogatur.

quamquam ex Scriptura Sacra id tarnen teneatur, necesse est, multas homines pos-se se huic potestati non subjicere, contra quam diabolus et angeli ejus ut adver-sarii, etiamsi devicti, numquam ei conciliati manent.

*) Dici potest gratia, non nisi in Θ(αρ&ρωπω sive in humana Christi natura,se vere et proprie irresistibilem ostendisse. Itaque quum divinitas Christi in ma¬tris utero humanam naturam sibi indueret, gratia se irresistibilem primum in eoostendit, quod tum peccatum originale s. habituale depellebat et delebat, atque itain' eo eamdem puritatem et sanctitatem, quae Adamo concreata erat, restituebat;ita ut in humana Christi natura non nisi ea abstracta possibilitas peccati commit-tendi, quae in Adamo fuerat, inesset. De cetero gratia se irresistibilem apud Chri¬stum in eo ostendit, quod, ut ita dicam haec abstracta possibilitas numquam, si-cut in Adamo, per tentationem realis possibilitas (impetus), nedum realis actio fi-eri poterat, nec fieri ei licebät. Hanc autem firmam unitatem, qua humana-vitaquasi transit in divinam ab eoque sustinetur, homo in hac vita numquam conse- *"qui potest. Sed Christus etiam θΐαν&ρωπος fuit, homo in Deum receptus; quumcontra homo non nisi Άν&ρωπο&ίος (si hoc vocabulum fingere licet), Deus in homi-»nem receptus s. in eo habitans. '