Uticaj globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim ...scindeks-clanci.ceon.rs/data/pdf/1452-7405/2012/1452-74051222055b.pdfNoam Čomski definiše problem i u jednom članku kaže:

55CM : Communication Management Quarterly : Časopis za upravljanje komuniciranjem 22 (2012) 55–84 © 2012 CDC

Uticaj globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih dnevnih novina1

Bojan Blaževski2

Pravni fakultet „Justinijan Prvi“, Univerzitet u SkopljuBuild.mk

UDC 070.325(497.7)”520.1” : 070.431.2

Rezime: Osnovni cilj ovog istraživanja jeste da se dobiju empirijski dokazi o uticaju globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih dnevnih novina, čime bi se potvrdile ili odbacile teorijske tvrdnje o monopolu globalnih novinskih agencija na informacije o međunarodnim događajima i o stepenu zavisnosti makedonskih štampanih medija od njih.

Pomoću metode analize sadržaja u istraživanju su dobijeni podaci o pitanjima veza-nim za izvore objavljenih informacija, o broju izvora informacija, njihovom geografskom poreklu i žanrovskoj pripadnosti napisa preuzetih od transnacionalnih novinskih agencija tokom jednog meseca.

U vezi sa izvorima informacija, istraživanje je pokazalo veliki uticaj globalnih agencija na tekstualni sadržaj u listu Vest i na druge sadržaje objavljene u listu Nova Makedonija. Rezultati su takođe pokazali manju zastupljenost tekstualnih sadržaja preuzetih od ovih agencija u listovima Nova Makedonija i Utrinski vesnik. Zabrinjavajući su podaci koji ukazuju na to da je većina sadržaja u svim dnevnim novinama objavljena bez navođenja izvora iz kojih su preuzeti, što je posebno izraženo u slučaju fotografskog materijala. Pojedinačni rezultati pokazuju da je većina sadržaja o međunarodnim novostima u lis-tovima Večer, Vreme i Dnevnik, objavljena bez navedenih izvora informacija.

Velika zavisnost od globalnih agencija potvrđena je u slučajevima svih makedonskih novina u odnosu na broj izvora informacija i na geografsko poreklo preuzetih napisa iz ovih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama. Povezanost između žanrovske pripadnosti preuzetih tekstova i velikog uticaja transnacionalnih novinskih agencija nije potvrđena u okviru ovog istraživanja.

Ključne reči: globalne novinske agencije, spoljnopolitičke rubrike, dnevne novine, izvor informacija, međunarodni protok informacija, Makedonija

1 Tekst je proistekao iz magistarskog rada autora, Uticaj globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih dnevnih novina, odbranjenog 21.1.2011. na Pravnom fakultetu „Justinijan Prvi“, Univerziteta „Sv. Kiril i Metodij“ u Skoplju.

2 Kontakt sa autorom: [email protected].

ORIGINALAN NAUČNI RAD

55

56

Uticaj globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih dnevnih novina

Bojan Blaževski

CM : Communication Management Quarterly : Časopis za upravljanje komuniciranjem 22 (2012) 55–84 © 2012 CDC

Uvod

Globalizacija kao svojevrsni fenomen današnjice ubrzano se širi u svakoj društvenoj oblasti, a najizrazitija je u privredi, kulturi, medijima i komunika-cijama. „Bivši model (u okviru ‘nacionalne’ države) razvijenog i teritorijalno ograničenog javnog života, što ga posreduju radio, televizija, novine i knjige, bliži se svom kraju“ (Јакимовски, 2007: 4). Preplitanje komunikacijske supe-riornosti velikih medijskih kuća sa ekonomski opravdanim spajanjem medija dovodi do stvaranja malog broja globalnih medijskih konglomerata i velikog broja lokalnih medijskih kuća. Globalne medijske kompanije dele finansijski kolač među sobom u oblasti štampanih medija, novinskih agencija, elektron-skih i novih medija, ali se, u isto vreme, i spajaju u trci za osvajanjem sveta i publikom lokalnih medija.

Prvi oblik globalnih medija predstavljaju novinske agencije, koje se pojavlja-ju tokom 19. veka i koje se šire u tadašnje kolonije zapadnih zemalja (Herman i Mekčesni, 2004). U svojoj knjizi „Globalni mediji“ Edvard Herman i Robert Mekčesni tvrde da su telegrafske međunarodne novinske agencije prva značaj-nija forma globalnih medija.

Terhi Rantanen u knjizi „When News Was New“ navodi da se značaj novin-ske agencije često zaboravlja, zato što one predstavljaju ‘najnevidljivije medijske organizacije’, jer je njihova funkcija prodaja vesti drugim medijama (Rantanen, 2009). Iako ih naučnici zanemaruju, globalne novinske agencije učestvuju u kreiranju toka informacije o svetskim događajima, često delujući monopolski, što je problem i predmet istraživanja brojnih komunikologa širom sveta. Biroi ovih agencija u velikim zemljama širom sveta dopunjeni su novinarskim eki-pama koje stižu do najudaljenijih mesta na svetu, što pokazuje moć globalne agencije.

Dnevne novine su i dalje povezane sa transnacionalnim novinskim agencija-ma, kao najvećim izvorima informacija o zbivanjima u svetu. U tom kontekstu, Noam Čomski definiše problem i u jednom članku kaže: „ ...ako ste urednik novina u Dejtonu, u Ohaju, i ne razumete šta je vest, ili ne želite da razmišljate o tome, Asošiejted pres vam saopštava šta je vest“ (Chomsky, 1997: 2).

Čuvena Mekbrajdova komisija UNESKO-a, još osamdesetih godina 20. veka izašla je sa izveštajem u kojem se potvrđuje dominacija Rojtersa, Asošiejted presa, Junajted Pres Internešenela i AFP-a na svetski protok informacija (The MacBride Commission, 1980). U izveštaju „Mnogo glasova, jedan svet“ ukazu-je se na nejednaki pristup informacijama o svetskim događajima i komunikaci-jama i na zavisnost nacionalnih medija mnogih zemalja od novinskih agencija i

57


Bojan Blaževski


drugih međunarodnih izvora informacija prilikom izveštavanja o događajima i pojavima ne samo u svetu, već i u zemljama neposrednog okruženja.

Zbog toga se kao predmet istraživanja javlja povezanost globalnih novinskih agencija i makedonskih dnevnih novina, čiji je cilj utvrđivanje jačine uticaja ovih agencija preko istraživanja urađenog na sadržajima (tekstovi, fotografije, grafikoni itd.) o međunarodnim događajima objavljenim u spoljnopolitičkim rubrikama.

Osnovni cilj istraživanja je da pribavi empirijske dokaze o uticaju globalne novinske agencije na rubrike „Svet“ u makedonskim dnevnim novinama. Na ovaj način će biti potvđena ili odbačena tvrdnja uspostavljena još pre nekoliko decenija o monopolu globalnih novinskih agencija na informacije o svetskim događajima i stepenu zavisnosti štampanih medija od njih.

Namera istraživanja bila je i da postigne praktični cilj – dobijanje podataka o uticaju globalnih novinskih agencija na makedonske dnevne novine – jer taj podatak do sad nisu dovoljno istraživali ni mediji, ali ni autori radova posve-ćenih novoj medijskoj sceni u Makedoniji i eksploziji komunikacijskih servisa i usluga na nacionalnom medijskom tržištu. Određivanje vrsta i obima uticaja svetskih agencija na makedonske novine ima za cilj da podstakne i šire diskusije o profesionalnom odnosu makedonskih novinara prema međunarodnim deša-vanjima.

U okviru ovog istraživanja planirano je da se odgovori na sledeća istraživač-ka pitanja:

1. Koliko je sadržaja (tekstova, fotografija, dijagrama, grafikona itd.) preu-zeto od globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičke rubrike makedonskih dnevnih novina?

2. Da li makedonski dnevni listovi imaju razvijenu mrežu dopisnika u ino-stranstvu i koliki deo objavljenih sadržaja u rubrici „Svet“ su stvorili novinari, dopisnici i saradnici makedonskih dnevnih novina?

3. Koliko objavljenih sadržaja u spoljnopolitičkim rubrikama je preuzeto od stranih nacionalnih i alternativnih novinskih agencija?

4. U koliko objavljenih tekstova u rubrici „Svet“ u makedonskim dnevnim novinama se javljaju globalne novinske agencije kao jedini izvor informacija za određeni međunarodni događaj?

5. Koje žanrovske predstavnike uzimaju makedonske dnevne novine od globalnih novinskih agencija?

58


Bojan Blaževski


6. Koje je geografsko poreklo tekstova preuzetih od globalnih novinskih agencija u kontekstu teorije globalnog protoka informacija?

Kao osnova istraživačkog rada zadate su hipoteze, koje su podeljene na jed-nu glavnu i četiri dodatne.

U glavnoj hipotezi istraživanja ističe se:Globalne novinske agencije Rojters, Asošiejted pres i Frans pres imaju veliki

uticaj na objavljene sadržaje u spoljnopolitičkim rubrikama u makedonskim dnevnim novinama, što se može sagledati kroz poreklo većine sadržaja iz svet-skih novinskih agencija objavljenih u makedonskim novinama u rubrici „Svet“, preko većine objavljenih tekstova u spoljnopolitičkim rubrikama u kojima se globalne agencije javljaju kao jedini izvor informisanja, preko napisa preuzetih iz transnacionalnih novinskih agencija u spoljnopolitičke rubrike, u kojima su većinom prisutni žanrovi kratka vest i komentatorski izveštaj, kao i preko većine tekstova preuzetih iz globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičke rubrike a vezanih za događaje koji su se odigrali na severnim kontinentima i regionima, kao komunikacijskim centrima na planeti.

Posebne hipoteze istraživanja detaljnije razrađuju navode istaknute u glav-noj hipotezi. Za istraživanje su predviđene četiri posebne hipoteze:

1. ako je prisustvo objavljenih sadržaja (tekstova, fotografija i sl.) u spoljno-političkim rubrikama, gde se kao izvor informisanja javljaju makedonski novi-nari, dopisnici i saradnici ili strane nacionalne i alternativne novinske agencije značajno nisko, onda globalne novinske agencije imaju veliki uticaj kroz većinu sadržaja preuzetih iz njih u spoljnopolitičke rubrike makedonskih novina;

2. ako je prisustvo objavljenih napisa u rubrici „Svet“, u kojima postoji više izvora informacija, nisko, onda globalne novinske agencije imaju veliki uticaj preko većine tekstova, u kojima se globalne novinske agencije pojavljuju kao jedini izvor informisanja u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih novina;

3. ako je mali broj tekstova preuzetih od svetskih novinskih agencija u spoljnopolitičke rubrike koji pripadaju žanrovima vest, vest u nizu, informativ-ni izveštaj, komentar, članak i sl, onda globalne novinske agencije imaju veliki uticaj preko većinskog prisustva preuzetih napisa u rubrikama „Svet“ makedon-skih dnevnih listova;

4. ako je mali broj napisa preuzetih od globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama poreklom sa južnih kontinenata i regiona, onda globalne novinske agencije imaju veliki uticaj kroz većinu napisa preuzetih od

59


Bojan Blaževski


njih a vezanih za događaje na razvijenim severnim kontinentima i regionima na planeti.

Za testiranje hipoteza korišćena je metoda kvantitativne analize sadržaja, koja je jedna od najrelevantnijih metoda u istraživanju medija. Pri tome, hi-poteze su testirane korišćenjem primarnih izvora – podataka dobijenih samim istraživanjem.

Za istraživanje je izabrano šest dnevnoinformativnih novina, sa distribuci-jom na celoj teritoriji Makedonije, pisanih na makedonskom jeziku i štampanih ćiriličnim pismom, koje objavljuju sadržaje o međunarodnim događajima u spoljnopolitičkoj rubrici. Prema ovom kriterijumu, u istraživanje su uključene novine: Nova Makedonija, Večer, Dnevnik, Utrinski vesnik, Vest i Vreme3.

Dinamika istraživanja definisana je tako da se rezultati dobiju za kraće vre-me. Istraživanje se odvijalo u periodu od mesec dana, od 10. jula do 10. avgusta 2010. godine. Zbog kratkog vremenskog perioda predviđena je vremenska se-rija za prikupljanje podataka svim danima u mesecu kad izlaze izdanja dnevnih novina, što znači svaki dan, osim nedelje i prazničnih dana.

Podaci istraživanja prikupljeni su upotrebom posebnih instrumenata istra-živanja – šifrarnika, koji se sastoje od numeričkih simbola za lakše prikupljanje i obradu podataka.

Istraživački rezultati

Celokupnim procesom istraživanja dobijeni su zbirni i pojedinačni rezul-tati, koji pokazuju uticaj globalnih novinskih agencija na makedonske dnevne novine. Zbirni rezultati pokazuju ukupan uticaj transnacionalnih novinskih agencija na spoljnopolitičke rubrike u novinama.

U rubrikama „Svet“ u jednomesečnom periodu objavljeno je ukupno 1.186 napisa, 688 fotografija i šest drugih vidova sadržaja (dijagrami, grafikoni itd.). U odnosu na izvor informacija, dobijeni su konačni zbirni rezultati, prema kojima su globalne novinske agencije u istraživanom jednomesečnom periodu prisutne sa ukupno 208 tekstova, 51 fotografijom i šest drugih vrsta sadržaja, što predstavlja 17,5% pisanog sadržaja, 7,4% fotografskog materijala i 100% ostalih sadržaja objavljenih u spoljnopolitičkim rubrikama u makedonskim dnevnim novinama. Dobijeni podaci pokazuju da ne postoji većinsko prisustvo agencijskih sadržaja u makedonskim novinama, što je u suprotnosti sa tvrd-njom koja je bila polazna tačka istraživanja. Međutim, drugi pokazatelj velikog

3 Ovaj makedonski list prestao je da izlazi 4. jula 2011. kada im je Poreska uprava Makedonije blokirala račun zbog sumnje o utaji poreza i pranju novca. Poslednji broj novina Vreme izašao je 1. jula 2011.

60


Bojan Blaževski


uticaja globalnih novinskih agencija dokazan je kod svih makedonskih novina, a on se krije u činjenica da je prisustvo sadržaja o međunarodnim događajima inače minimalno.

Dopisnici, izveštači i saradnici makedonskih novina iz inostranstva prisutni su sa 51 tekstom, što predstavlja 4,3% celokupnog broja objavljenih napisa, dok je broj tekstova čiji su autori novinari, urednici i saradnici iz matičnih redakcija u makedonskim novinama samo sedam članaka i 2 fotografije u spoljnopolitičkim rubrikama, odnosno 0,6% ukupnog broja tekstova i 0,3% fotografija. Sledstveno tome, redakcijski i saradnički personal sazdao je ukupno 58 napisa, ili 4,9% objavljenih tekstova i 2 fotografije, ili 0,3% ukupnog broja.

Važno je pomenuti i negativne rezultate alternativnih novinskih agencija. Nije objavljen nijedan sadržaj agencije Inter-pres servis (IPS) u spoljnopolitič-kim rubrikama, a isti rezultat se odnosi i na – Međunarodnu islamsku novinsku agenciju (International Islamic News Agency), Mrežu vesti nesvrstanih (Non–Ali-gned News Network) i za bilo koju drugu alternativnu novinsku agenciju.

Tekstovi i fotografije za koje nije naveden izvor informacija najbrojniji su sadržaji u spoljnopolitičkim rubrikama. Do ovakvog zaključka došlo se zahva-ljujući isključivo negativnim rezultatima: za 485 tekstualnih sadržaja i 635 foto-grafija nije naveden izvor, što predstavlja visokih 40,9% ukupnog broja napisa i čak 92,3% ukupnog broja fotografija.Tabela 1. Izvor informacija sadržaja u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih dnevnih novina

Izvor informacijeTekst Foto Drugi vid sadržaja

Broj % Broj % Broj %Rojters 107 9% 50 7,3% 3 50%Asošiejted pres 55 4,6% 1 0,1% 0 0%Frans pres 46 3,9% 0 0% 3 50%Dopisnik, izveštač i saradnik novina iz inostranstva

51 4,3% 0 0% 0 0%

Novinar, urednik i saradnik novina iz zemlje 7 0,6% 2 0,3% 0 0%

Makedonska informativna agencija 71 6% 0 0% 0 0%

Makfaks 0 0% 0 0% 0 0%E – Reporter 1 0,1% 0 0% 0 0%Netpres 0 0% 0 0% 0 0%BBC 59 5% 0 0% 0 0%CNN 10 0,8% 0 0% 0 0%

61


Bojan Blaževski



Broj % Broj % Broj %DPA 6 0,5% 0 0% 0 0%ITAR – TASS 2 0,2% 0 0% 0 0%Druga strana nacionalna agencija 18 1,5% 0 0% 0 0%

Inter pres servis 0 0% 0 0% 0 0%Međunarodna islamska novinska agencija 0 0% 0 0% 0 0%

Mreža vesti nesvrstanih 0 0% 0 0% 0 0%Druga alternativna novinska agencija 0 0% 0 0% 0 0%

Drugi izvori informacija 231 19,5% 0 0% 0 0%Nenavedeni izvor informacija 485 40,9% 635 92,3% 0 0%

Više izvora informacija 37 3,1% 0 0% 0 0%Ukupno 1.186 100% 688 100% 6 100%

U okviru ovog istraživanja dobijeni su i rezultati o poreklu događaja o koji-ma su objavljene vesti preuzete od neke od globalnih novinskih agencija. U vezi sa teorijskim konstatacijama o toku informacija u globalnim okvirima u pravcu ‘sever–jug’, koji najčešće aludiraju na svetske agencije, u ovaj deo istraživanja uključeni su samo napisi poreklom od globalnih novinskih agencija.

Događaji iz Azije (uključujući i Bliski istok) najzastupljeniji su. Oni su pri-sutni u 74 članka u makedonskim novinama, što predstavlja 35,6% ukupnog broja napisa preuzetih od globalnih novinskih agencija.Tabela 2. Kontinent ili region dešavanja događaja u tekstovima preuzetim od globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih novina

Kontinent ili regionTekst

Broj %Azija (uključujući i Bliski istok) 74 35,6%Evropa (uključujući i Rusiju) 67 32,2%Balkansko poluostrvo (uključujući Tursku) 30 14,4%Severna Amerika (SAD, Kanada i Meksiko) 22 10,6%Afrika 6 2,9%Južna Amerika 6 2,9%Srednja Amerika 3 1,4%Australija, Okeanija i Novi Zeland 0 0%Ukupno 208 100%

62


Bojan Blaževski


Zaključak iz dobijenih rezultata podržava teoriju o globalnom protoku informacija u pravcu ‘sever–jug’. Pisani sadržaji preuzeti od transnacionalnih novinskih agencija neravnomerno su raspoređeni, i to samo 5,8% napisa potiču iz južnih geografskih oblasti nasuprot velikih 94,2% napisa preuzetih od neke od svetskih agencija koji potiču sa severnih kontinenata i regiona. Ovi rezul-tati potvrđuju da su međunarodne novinske agencije agenti globalnog protoka informacija u pravcu ‘sever–jug’. Podaci pokazuju da makedonske dnevne no-vine ne koriste alternativne novinske agencije, koje pokušavaju da događaje sa južnih kontinenata predstave kao jednako važne kao što su oni sa severnih kontinenata i regiona. Jednosmerni protok informacija od severa ka jugu, od razvijenih ka nerazvijenim regionima, od centra ka periferiji prisutan je u svim spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih dnevnih novina.

Stepen zavisnosti od transnacionalnih agencija u okviru istraživanja sagle-dava se u odnosu na broj izvora informacija u preuzetim napisima. Dobijeni rezultati odnose se na tekstove preuzete od globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičke rubrike.Tabela 3. Broj izvora informacija u tekstovima objavljenim u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih dnevnih novina u kojima se globalne novinske agencije javljaju kao izvor ili jedan od izvora

Broj izvora informacijaTekst

Broj %Jedan izvor informacija 193 92,8%Dva izvora informacija 15 7,2%Tri izvora informacija 0 0%Više od tri izvora informacija 0 0%Ukupno 208 100%

Za čak 193 objavljena teksta neke od globalnih novinskih agencija pojav-ljuju se kao jedini medij pri preuzimanju informacija vezanih za taj konkretni događaj, što predstavlja visokih 92,8% preuzetih napisa u makedonskim listovi-ma i ukazuje na visoki uticaj ovih agencija. Ovi mediji u preuzetim napisima najčešće se javljaju kao jedini izvor o konkretnom događaju. Shodno tome, uti-caj svetskih novinskih agencija povećava se u pravcu neke vrste monopola nad informacijama vezanim za određena dešavanja objavljena u dnevnim novinama.

U okviru istraživanja dobijeni su rezultati o žanrovskoj pripadnosti teksto-va preuzetih od međunarodnih novinskih agencija u spoljnopolitičke rubrike makedonskih listova. Pitanje koje se ovde može postaviti jeste kako većinsko prisustvo žanrova kratka vest i komentatorski izveštaj može da dovede do pove-

63


Bojan Blaževski


ćanog uticaja globalnih novinskih agencija. Odgovor leži u sadržaju koji nude ova dva novinarska žanra. Žanr kratka vest karakteriše odsustvo odgovora na sva najvažnija novinarska pitanja (ko, šta, kad, gde, kako i zašto) u celosti jer se radi o opisu događaja u jednoj rečenici. Shodno tome, smatra se da kratka vest može doprineti nedovoljnoj informisanosti o konkretnim događajima ili manipulisanju informacijama o događaju zaobilaženjem odgovora na deo no-vinarskih pitanja. Sa druge strane, žanr komentatorski izveštaj nudi informacije vezane za određeni događaj udružene sa mišljenjima i komentarima ‘stručnjaka’ ili samih novinara, čime se ‘servira’ mišljenje uredništva globalne agencije koje se ‘pretapa’ u oficijalnu uređivačku politiku makedonskih novina.

U saglasnosti sa dobijenim rezultatima, uticaj globalnih novinskih agencija nije povećan zbog veoma niskog prisustva žanrova kratka vest i komentatorski izveštaj.Tabela 4. Žanrovska pripadnost tekstova preuzetih iz globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih dnevnih novina

Novinarski žanroviTekst

Broj %Vest 130 62,5%Informativni izveštaj 25 12%Kratka vest 21 10,1%Komentatorski izveštaj 12 5,8%Foto-vest 8 3,8%Drugi žanr 6 2,9%Vest u nizi 5 2,4%Članak 1 0,5%Komentar 0 0%Kolumna 0 0%Reportaža 0 0%Intervju 0 0%Ukupno 208 100%

Dobijeni rezultati ukazuju na to da su napisi preuzeti od globalnih novin-skih agencija žanrovski najčešće vest i informativni izveštaj, što ukazuje na to da istraživačka hipoteza nije dokazana.

Pored zbirnih rezultata dobijenih za makedonske dnevne novine, istraživa-nje daje pojedinačne podatke i za svaki dnevni list. Dobijeni rezultati razlikuju se za svake od ispitivanih dnevnih novina.

Dnevne novine Nova Makedonija u jednomesečnom periodu objavile su ukupno 220 tekstova, 93 fotografije i šest drugih vidova sadržaja (grafikona,

64


Bojan Blaževski


dijagrama itd.) u spoljnopolitičkoj rubrici. Transnacionalne agencije u rubrici „Svet“ u Novoj Makedoniji prisutne su sa 52 teksta, što predstavlja 23,8% celo-kupne sume objavljenih napisa i sa šest drugih vidova sadržaja, odnosno 100% njihovog broja.Tabela 5. Izvor informacija sadržaja u spoljnopolitičkoj rubrici novina Nova Makedonija


Broj % Broj % Broj %Rojters 11 5% 0 0% 3 50%Asošiejted pres 0 0% 0 0% 0 0%Frans pres 41 18,8% 0 0% 3 50%Dopisnik, izveštač i sarad-nik novina iz inostranstva 0 0% 0 0% 0 0%

Novinar, urednik i sarad-nik novina iz zemlje 4 1,8% 2 2,1% 0 0%

Makedonska informativna agencija 27 12,4% 0 0% 0 0%

Makfaks 0 0% 0 0% 0 0%E – Reporter 1 0,5% 0 0% 0 0%Netpres 0 0% 0 0% 0 0%BBC 8 3,6% 0 0% 0 0%CNN 2 0,9% 0 0% 0 0%DPA 0 0% 0 0% 0 0%ITAR – TASS 0 0% 0 0% 0 0%Druga strana nacionalna agencija 3 1,4% 0 0% 0 0%


Mreža vesti nesvrstanih 0 0% 0 0% 0 0%Druga alternativna novinska agencija 0 0% 0 0% 0 0%

Drugi izvori informacija 68 31% 0 0% 0 0%Nenavedeni izvor infor-macija 48 21,9% 91 97,9% 0 0%

Više izvora informacija 7 3,2% 0 0% 0 0%Ukupno 220 100% 93 100% 6 100%

U spoljnopolitičkim rubrikama nije objavljen nijedan tekst dopisnika, novinara ili saradnika lista Nova Makedonija iz inostranstva, dok su novinari, urednici ili saradnici iz Makedonije zastupljeni sa četiri napisa i dve fotografije

65


Bojan Blaževski


u spoljnopolitičkim rubrikama, što predstavlja samo 1,8% objavljenih tekstova i 2,1% fotografskog materijala.

Dnevni list Nova Makedonija ne koristi kao izvor nijednu od alternativnih novinskih agencija, pri čemu je ovakav zaključak zasnovan na rezultatima koji pokazuju da Inter pres servis, Međunarodna islamska novinska agencija, Mreža vesti nesvrstanih i druge alternativne agencije nisu zastupljene ni sa jednim sadr-žajem u spoljnopoličkoj rubrici ovog lista.

Nije zanemarljiv broj sadržaja u kojima nije naveden izvor informacija o do-gađaju. U 48 storija i u čak 98 fotografija nije naveden medij iz kojeg je preuzet sadržaj, ili, izraženo u procentima, u 21,9% ukupnog broja tekstova i u visokih 97,9% celokupnog broja fotografija nije objavljen izvor sadržaja.

Dobijeni rezultati ukazuju na to da je uticaj globalnih novinskih agencija na Novu Makedoniju relativno mali, jer je tek 23,8% objavljenih tekstova preuzet od ove agencije. Međutim, na osnovu istraživačkih podataka može se konstato-vati da su svi grafikoni i dijagrami u spoljnopolitičkoj rubrici preuzeti od neke od globalnih novinskih agencija, što potvrđuje činjenicu da ove agencije, ipak, imaju uticaj na novine Nova Makedonija kada su u pitanju drugi vidovi sadrža-ja. Važan podatak je i to što se agencija Frans pres javlja kao najčešće korišćeni izvor informacija u spoljnopolitičkoj rubrici. Iz dobijenih podataka može se zaključiti da postoji apsolutni uticaj globalnih novinskih agencija u spoljnopoli-tičkoj rubrici dnevnog lista Nova Makedonija u pogledu drugih vidova sadržaja i relativno nizak uticaj svetskih agencija u odnosu na tekstualne sadržaje, ali se uticaj transnacionalnih agencija u odnosu na fotografski materijal ne može u potpunosti utvrditi zbog ogromnog prisustva ovih sadržaja bez navedenih izvora.

S obzirom na kontinent ili region odvijanja događaja o kojem je objavljen napis u spoljnopolitičkoj rubrici, dobijeni rezultati pokazuju da su 52 teksta objavljena u novinama Nova Makedonija preuzeta od globalnih novinskih agencija.

U skladu sa dobijenim rezultatima, može se zaključiti da su događaji vezani za južne kontinente i regione prisutni tek u pet tekstova, ili skromnih 9,6% preuzetih od globalnih agencija, nasuprot 47, ili 90,4% ukupnog broja, koji se odnose na događaje na severu. Ovi indikatori potvrđuju relevantnost teorije globalnog protoka informacija od severa ka jugu, u čemu veliki uticaj još uvek imaju globalne novinske agencije.

U spoljnopolitičkoj rubrici dnevnog lista Nova Makedonija objavljeno je 48 tekstova, u kojima se neka od svetskih novinskih agencija javlja kao jedini izvor

66


Bojan Blaževski


informacija, što predstavlja 92,3% ukupnog broja tekstova, nasuprot skromna četiri napisa, ili 7,7%, gde je uključen i drugi izvor informacija pored jedne od globalnih novinskih agencija. Nova Makedonija u spoljnopolitičkoj rubrici nije objavila nijedan napis sa tri ili više od tri izvora informacija o nekom svetskom događaju. Prema tome, možemo zaključiti da se u Novoj Makedoniji javlja visok stepen poverenja u globalne novinske agencije, jer se iste najčešće javljaju kao jedini izvor informisanja o događajima. Ovi rezultati potvrđuju hipotezu u ko-joj se navodi da se uticaj međunarodnih novinskih agencija na dnevne novine povećava ukoliko se koriste kao jedini izvor informisanja.Tabela 6. Broj izvora informacija u tekstovima objavljenim u spoljnopolitičkim rubrikama svih makedonskih novina u kojima se globalne novinske agencije javljaju kao izvor ili jedan od izvora

Broj izvora informacija

Nova Makedonija

Večer DnevnikUtrinski vesnik

Vest Vreme

TekstBroj % Broj % Broj % Broj % Broj % Broj %

Jedan izvor informacija

48 92,3% 8 100% 11 91,7% 48 96% 66 95,7% 12 70,6%

Dva izvora informacija

4 7,7% 0 0% 1 8,3% 2 4% 3 4,3% 5 29,4%

Tri izvora informacija

0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Više od tri izvora infor-macija

0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Ukupno 52 100% 8 100% 12 100% 50 100% 69 100% 17 100%

Rezultati o žanrovskoj pripadnosti napisa preuzetih od globalnih agencija u spoljnopolitičkoj rubrici pokazuju da je većina objavljenih tekstova vest i in-formativni izveštaj, i to ukupno 42 sadržaja, odnosno 80,8% napisa preuzetih od svetskih agencija.

Nasuprot tome, publikovana su samo četiri teksta koji pripadaju žanrovima kratka vest i komentatorski izveštaj, što predstavlja 7,6% celokupnog broja napisa preuzetih od globalnih agencija u spoljnopolitičkoj rubrici lista Nova Makedonija.

Tabloid Večer u jednomesečnom periodu istraživanja objavio je 226 tekstova i 195 fotografija u rubrikama „Balkan“ i „Svet“. Rezultati dobijeni za Večer ra-zlikuju se od onih za novine Nova Makedonija, i to pre svega u odnosu na izvore informacija.

67


Bojan Blaževski


Globalne novinske agencije u novini Večer zastupljene su sa ukupno osam tekstova, što predstavlja skromnih 3,5% pisanih sadržaja objavljenih u jedno-mesečnom periodu. Nasuprot tome, rezultati ukazuju da dnevni list Večer nema stalne dopisnike ili saradnike iz inostranstva, pa je tako redakcijski ili saradnički personal retko prisutan u rubrikama „Balkan“ i „Svet“.

Ove novine nisu preuzele nijedan sadržaj od alternativnih novinskih agen-cija Inter pres servis, Međunarodna islamska novinska agencija, Mreža vesti nesvr-stanih i od drugih alternativnih novinskih agencija.

Najveći procenat sadržaja u spoljnopolitičkim rubrukama lista Večer objav-ljen je bez navedenog izvora informacija. Ukupno 152 teksta i 195 fotografija preuzeto je bez navođenja izvor, što predstavlja 67,5% celokupnog broja napisa i apsolutnih 100% fotografskog materijala.

Dobijeni podaci ukazuju na to da postoji znatno mali broj sadržaja, u ko-jima se globalne agencije javljaju kao izvor informacija u rubrikama „Balkan“ i „Svet“ lista Večer. Međutim, zbog ogromnog broja objavljenih sadržaja bez navedenog izvora informacija, nije moguće testirati hipotezu u slučaju novina Večer u odnosu na uticaj globalnih novinskih agencija. U nekim istraživanim napisima prisutni su sadržaji u kojima se navode sledeći termini: „agencije javljaju“, „globalne agencije javljaju“, „u skladu sa informacijama iz svetskih agencija“ itd. Ovakvi termini se i dalje mogu smatrati nenavođenjem tačnog izvora informacije.Tabela 7. Izvor informacija sadržaja u spoljnopolitičkim rubrikama novina Večer


Broj % Broj % Broj %Rojters 2 0,9% 0 0% 0 0%Asošiejted pres 3 1,3% 0 0% 0 0%Frans pres 3 1,3% 0 0% 0 0%Dopisnik, izveštač i sarad-nik novina iz inostranstva 3 1,3% 0 0% 0 0%

Novinar, urednik i sarad-nik novina iz zemlje 1 0,4% 0 0% 0 0%

Makedonska informativna agencija 0 0% 0 0% 0 0%

Makfaks 0 0% 0 0% 0 0%E – Reporter 0 0% 0 0% 0 0%Netpres 0 0% 0 0% 0 0%BBC 3 1,3% 0 0% 0 0%CNN 1 0,4% 0 0% 0 0%

68


Bojan Blaževski



Broj % Broj % Broj %DPA 0 0% 0 0% 0 0%ITAR – TASS 1 0,4% 0 0% 0 0%Druga strana nacionalna agencija 6 2,7% 0 0% 0 0%

Inter pres servis 0 0% 0 0% 0 0%Međunarodna i s lamska novinska agencija 0 0% 0 0% 0 0%

Mreža vesti nesvrstanih 0 0% 0 0% 0 0%Druga alternativna novin-ska agencija 0 0% 0 0% 0 0%

Drugi izvori informacija 48 21,2% 0 0% 0 0%Nenavedeni izvor infor-macija 152 67,5% 195 100% 0 0%


Jednomesečnim istraživanjem dobijeni su rezultati i o poreklu događaja o kojima su objavljene vesti preuzete od svetskih novinskih agencija u spoljnopo-litičkim rubrikama lista Večer.

Istraživački podaci pokazuju da se svi napisi, poreklom od globalnih no-vinskih agencija, objavljeni u listu Večer, odnose na događaje koji su se desili na severnim kontinentima i regionima. U slučaju lista Večer potvrđeni su iskazi Mekbrajdove komisije UNESKO-a o kontinuiranom protoku informacija iz severnih kontinenata i regiona ka južnim kontinenatima i regionima. Međutim, zbog većine tekstova u kojima se ne navodi izvor informacija, dovedena je u pitanje mogućnost da se do kraja testira istraživačka hipoteza.Tabela 8. Kontinent ili region dešavanja događaja u tekstovima preuzetim od globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama kod svih makedonskih novina

Kontinent ili region

Nova Make-donija

Večer DnevnikUtrinski vesnik Vest Vreme

Broj % Broj % Broj % Broj % Broj % Broj %Azija (uključujući i Bliski istok)

15 28,8% 0 0% 5 41,7% 23 46% 26 37,7% 5 29,4%

Evropa (uključujući i Rusiju)

22 42,3% 3 37,5% 1 8,3% 16 32% 20 29% 5 29,4%

69


Bojan Blaževski


Kontinent ili region

Nova Make-donija

Večer DnevnikUtrinski vesnik Vest Vreme

Broj % Broj % Broj % Broj % Broj % Broj %Balkansko poluostrvo (uključujući Tursku)

7 13,5% 4 50% 3 25% 4 8% 9 13,2% 3 17,6%

Severna Amerika (SAD, Kanada i Meksiko)

3 5,8% 1 12,5% 2 16,7% 6 12% 7 10,1% 3 17,6%

Afrika 3 5,8% 0 0% 1 8,3% 0 0% 1 1,4% 1 5,9%Južna Amerika

2 3,8% 0 0% 0 0% 1 2% 3 4,3% 0 0%

Srednja Amerika

0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 3 4,3% 0 0%

Australija, Okeanija i Novi Zeland

0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Ukupno 52 100% 8 100% 12 100% 50 100% 69 100% 17 100%

U odnosu na broj izvora informacija o događajima u teksovima preuzetim od globalnih novinskih agencija, dobijeni su rezultati za osam tekstova iz spolj-nopolitičkih rubrika novina Večer. Transnacionalne novinske agencije javljaju se kao jedini izvor informacija u svim preuzetim napisima. S druge strane, u rubrikama „Balkan“ i „Svet“ nije zastupljen nijedan tekst sa dva, tri ili više od tri izvora informacija o konkretnom događaju. Iako je mali broj preuzetih tekstova u novinama Večer iz globalnih novinskih agencija, iste se pojavljuju kao jedini medij koji je korišćen za dobijanje informacija o međunarodnim novostima.

U istraživanom jednomesečnom periodu dobijeni su rezultati i o žanrovskoj pripadnosti napisa preuzetih iz svetskih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama.

Iako 87,5% ukupnog broja tekstova pripada žanrovima vest i informativni izveštaj, što je u suprotnosti sa početnim pozicijama istraživačke hipoteze, kod novina Večer nije u potpunosti potvrđena ili odbačena hipoteza zbog velikog broja napisa za koje nije naveden izvor informacija.

U dnevnom listu Dnevnik u toku istraživanja objavljeni su 182 napisa i 63 fotografije o novostima međunarodnog karaktera.

70


Bojan Blaževski


U odnosu na izvor informacija, transnacionalne novinske agencije u rubrici „Svet“ zastupljene su sa skromnih 12 tekstova, što predstavlja samo 6,6% tek-stualnih sadržina.

U Dnevniku je objavljeno i 17 napisa, ili 9,4% ukupnog broja, od dopisni-ka, izveštača ili saradnika ovog lista iz inostranstva, dok novinari, urednici ili saradnici iz zemlje nisu zastupljeni ni sa jednim sadržajem u spoljnopolitičkoj rubrici.Tabela 9. Izvor informacija sadržaja iz spoljnopolitičke rubrike novina Dnevnik


Broj % Broj % Broj %Rojters 12 6,6% 0 0% 0 0%Asošiejted pres 0 0% 0 0% 0 0%Frans pres 0 0% 0 0% 0 0%Dopisnik, izveštač i sarad-nik novina iz inostranstva 17 9,4% 0 0% 0 0%

Novinar, urednik i sarad-nik novina iz zemlje 0 0% 0 0% 0 0%


Makfaks 0 0% 0 0% 0 0%E – Reporter 0 0% 0 0% 0 0%Netpres 0 0% 0 0% 0 0%BBC 2 1,1% 0 0% 0 0%CNN 0 0% 0 0% 0 0%DPA 0 0% 0 0% 0 0%ITAR – TASS 0 0% 0 0% 0 0%Druga strana nacionalna agencija 2 1,1% 0 0% 0 0%



Drugi izvori informacija 20 11% 0 0% 0 0%Nenavedeni izvor infor-macija 102 56% 63 100% 0 0%


71


Bojan Blaževski


Slični rezultati dobijeni su i u odnosu na alternativne novinske agencije. Novinari iz rubrike „Svet“ nikad ne koriste sadržaje agencije Inter pres servis, Međunarodne islamske novinske agencije, Mreže vesti nesvrstanih kao ni iz drugih alternativnih novinskih agencija.

Kao i kod lista Večer, tako je i u Dnevniku izrazito prisutan neprofesionalni odnos prema medijima iz kojih je preuzeta sadržina. Za 102 teksta i 63 foto-grafije nije objavljen izvor informacija, što predstavlja većinskih 56% ukupnog broja napisa i apsolutnih 100% objavljenih fotografija.

Dobijeni rezultati pokazuju da je broj preuzetih sadržaja od globalnih agencija izuzetno mali, međutim u većini su prisutni sadržaji za koje nije na-veden izvor informacija. Sledstveno tome, hipoteza o uticaju svetskih agencija u odnosu na izvore informacija u slučaju lista Dnevnik se ne može potvrditi ili odbaciti, odnosno ne može se do kraja utvrditi zavisnost spoljnopoličke rubrike od transnacionalnih agencija.

U odnosu na geografsko poreklo napisa preuzetih od globalnih agencija u rubrici „Svet“ lista Dnevnik, dobijeni su rezultati za 12 tekstova.

Prema podacima, samo jedan tekst, ili 8,3% ukupnog broja, preuzet je o novostima sa juga. Ovakvi pokazatelji, i u ovom slučaju, idu u prilog tezi da je kretanje vesti u svetu usmereno od severa ka juga i time je sprečen napredak u razmeni informacija između zemalja u razvoju (The MacBride Commission, 1980). Međutim, zbog većine tekstova za koje nije naveden izvor informacija, ova hipoteza u slučaju makedonskog lista Dnevnik ne može se u potpunosti potvrditi.

U pogledu broja izvora informacija u napisima preuzetim od svetskih no-vinskih agencija, podaci pokazuju da je objavljeno 11 napisa sa jednim izvorom informacija, nasuprot jednom tekstu sa dva izvora informacija, što predstavlja samo 8,3% ukupnog broja.

U preuzetim napisima kod lista Dnevnik globalne novinske agencije najče-šće se javljaju kao jedini izvor informacija, što pokazuje da se uticaj ovih agenci-ja uvećava u rubrici „Svet“ ovih novina. Međutim, i ovo pitanje je problemati-zovano zbog malog broja tekstova preuzetih iz globalnih novinskih agencija, tj. zbog većinskog prisustva napisa bez navođenja izvora informacija.

Za žanrovsku pripadnost tekstova preuzetih od globalnih novinskih agenci-ja u spoljnopolitičkoj rubrici lista Dnevnik dobijeni su podaci koji ukazuju na to da žanrovi foto-vest, komentar, članak, reportaža, kolumna i intervju nisu objavljeni u spoljnopolitičkoj rubrici u istraživanom periodu.

72


Bojan Blaževski


Iako su kratke vesti najbrojnije, njihovo prisustvo zajedno sa komentator-skim izveštajima nije većinsko. Mali broj tekstova uopšte preuzetih od globalnih novinskih agencija dovodi do zaključka da se hipoteza o velikom uticaju svet-skih agencija ne može do kraja dokazati u slučaju novina Dnevnik.

Dnevni list Utrinski vesnik u istraživanom periodu objavio je 189 tekstova i 126 fotografija u spoljnopolitičkim rubrikama.

U odnosu na izvor informacija za sadržaje u rubrikama „Svet“, publikovano je ukupno 50 tekstualnih sadržaja i 44 fotografije preuzete od globalnih novin-skih agencija, što predstavlja 26,5% ukupnog broja tekstova i 34,9% objavlje-nih fotografija.

Ovaj dnevni list jedini je koji ima razvijenu mrežu dopisnika i saradnika iz inostranstva. Utrinski vesnik ima dopisnika, izveštača ili saradnika u Briselu, Londonu, Moskvi, Atini i Beogradu, tako da su 31 tekst, odnosno 16,4% sa-držaja, došli od njih. Novinari i urednici ovog lista prisutni su sa dva napisa, odnosno sa 1,1% u rubrici „Svet“, što ukazuje na to da su ukupno 33 teksta, ili 17,5%, autorski, što je najveći procenat među svim posmatranim makedon-skim dnevnim novinama.Tabela 10. Izvor informacija sadržaja u spoljnopolitičkoj rubrici novine Utrinski vesnik


Broj % Broj % Broj %Rojters 43 22,8% 44 34,9% 0 0%Asošiejted pres 5 2,6% 0 0% 0 0%Frans pres 2 1,1% 0 0% 0 0%Dopisnik, izveštač i sarad-nik novina iz inostranstva 31 16,4% 0 0% 0 0%

Novinar, urednik i sarad-nik novina iz zemlje 2 1,1% 0 0% 0 0%


Makfaks 0 0% 0 0% 0 0%E – Reporter 0 0% 0 0% 0 0%Netpres 0 0% 0 0% 0 0%BBC 39 20,6% 0 0% 0 0%CNN 2 1,1% 0 0% 0 0%DPA 0 0% 0 0% 0 0%ITAR – TASS 0 0% 0 0% 0 0%Druga strana nacionalna agencija 1 0,5% 0 0% 0 0%

Inter pres servis 0 0% 0 0% 0 0%

73


Bojan Blaževski



Broj % Broj % Broj %Međunarodna islamska novinska agencija 0 0% 0 0% 0 0%


Drugi izvori informacija 31 16,4% 0 0% 0 0%Nenavedeni izvor infor-macija 16 8,5% 82 65,1% 0 0%


Dobijeni ishod pokazuje da većina objavljenih napisa u rubrici „Svet“ nije preuzeta od globalnih novinskih agencija, tako da nije dokazan njihov veliki uticaj u slučaju ovog dnevnog lista. S druge strane, rezultati ukazuju i na činje-nicu da su sadržaji transnacionalnih agencija najčešće korišteni u ovoj spoljno-političkoj rubrici. Podaci ukazuju na to da je većina fotografija objavljena bez navođenja izvora, tako da se uticaj svetskih agencija ne može do kraja utvrditi u slučaju fotografskog materijala objavljenog u Utrinskom vesniku.

Za geografsko poreklo napisa preuzetih od globalnih agencija, konačni podaci pokazuju da se potvrđuje teza o neuravnoteženom protoku informacija od severnih ka južnim kontinentima i regionima. Istraživanje sprovedeno na Utrinskom vesniku pokazuje da globalne agencije predstavljaju jednog od glav-nih inicijatora postojanje ovog toka informacija na planeti. Nekorišćenje alter-nativnih i nacionalnih novinskih agencija kao izvora jedan je od glavnih razloga za ovakvu situaciju u slučaju novina Utrinski vesnik.

U pogledu broja izvora informacija u napisima objavljenim u spoljnopo-litičkoj rubrici, dobijeni rezultati pokazuju da se u čak 48 tekstova, ili 96% ukupnog broja preuzetih tekstova, neke od svetskih agencija javljaju kao jedini izvor informacija o konkretnom događaju. U rubrici „Svet“ objavljena su samo dva teksta, odnosno 4% njih, u kojima su zastupljena dva medija kao izvori informisanja. U istraživačkom periodu nije preuzet nijedan napis sa tri ili više izvora informacija u spoljnopolitičkoj rubrici. Ovakav ishod potvrđuje hipote-zu o velikom uticaju globalnih agencija na list Utrinski vesnik, zbog većinskog prisustva tekstova sa jednim izvorom koji se koristi za dobijanje informacija o određenom međunarodnom događaju.

74


Bojan Blaževski


U odnosu na žanrovsku pripadnost sadržaja preuzetih od transnacionalnih agencija, podaci ukazuju na to da je najveći broj tekstova vest, ukupno 29 , što predstavlja 58% celokupnog broja.

Ukupno 36 tekstova globalnih agencija su vest i informativni izveštaj, ili procentualno 72% ukupnog broja, nasuprot žanrovima kratka vest i komenta-torski izveštaj, koji su prisutni u 11 slučajeva, odnosno sa 22%.

Istraživački podaci odbacuju hipotezu o velikom uticaju svetskih novinskih agencija u slučaju novina Utrinski vesnik.

U tabloidnom dnevnom listu Vest objavljena su 124 teksta i 70 fotografija u rubrici „Svet“ tokom istraživačkog perioda.

Globalne novinske agencije javljaju se kao najčešći izvor informacija o međunarodnim događajima. Sumirani ishod ukazuje na to da je od global-nih agencija preuzeto 69 priloga i sedam fotografija, što predstavlja većinskih 55,7% ukupnog broja tekstualnih sadržaja i 10% fotografskih sadržaja.

Nasuprot većini tekstualnih sadržaja, u spoljnopolitičkim rubrikama nije objavljen bilo kakav sadržaj od dopisnika, izveštača, saradnika, novinara ili urednika lista Vest, što je razumljivo, jer ovaj list predstavlja tabloidno izdanje, sve češću pojavu na sceni dnevnih novina u Makedoniji.

U novinama Vest nije objavljen bilo kakav sadržaj agencija Inter pres service, Međunarodne islamske novinske agencije, Mreže vesti nesvrstanih i ostalih alterna-tivnih novinskih agencija.

Istraživački podaci pokazuju da je dnevni list Vest pod velikim uticajem globalnih novinskih agencija u odnosu na tekstualne sadržaje, međutim ova tvrdnja se ne odnosi i na fotografije, jer za većinu objavljenih nije naveden izvor. Sledstveno tome, konstatovana je nemogućnost utvrđivanja zavisnosti od svetskih agencija u odnosu na fotografski materijal preuzet u rubrici „Svet“ lista Vest.Tabela 11. Izvor informacija sadržaja u spoljnopolitičkoj rubrici novina Vest


Broj % Broj % Broj %Rojters 30 24,2% 6 8,6% 0 0%Asošiejted pres 39 31,5% 1 1,4% 0 0%Frans pres 0 0% 0 0% 0 0%Dopisnik, izveštač i sarad-nik novina iz inostranstva 0 0% 0 0% 0 0%


75


Bojan Blaževski



Broj % Broj % Broj %Makedonska informativna agencija 0 0% 0 0% 0 0%

Makfaks 0 0% 0 0% 0 0%E – Reporter 0 0% 0 0% 0 0%Netpres 0 0% 0 0% 0 0%BBC 1 0,8% 0 0% 0 0%CNN 0 0% 0 0% 0 0%DPA 6 4,8% 0 0% 0 0%ITAR – TASS 1 0,8% 0 0% 0 0%Druga strana nacionalna agencija 1 0,8% 0 0% 0 0%




Više izvora informacija 5 4% 0 0% 0 0%Ukupno 124 100% 70 100% 0 0%

U pogledu kontinenta ili regiona dešavanja konkretnog događaja o kojem je objavljena vest u spoljnopolitičkoj rubrici, podaci pokazuju da je preuzeto 69 napisa globalnih novinskih agencija. Istraživački podaci ukazuju na to da su događaji sa juga zastupljeni sa sedam napisa, odnosno 10% preuzetih tekstova, nasuprot novostima sa severnih kontinenata i regiona, o kojima su objavljena 62 napisa, što predstavlja većinskih 90% celokupnog broja preuzetih sadržaja iz svetskih agencija.

Iako je samo kod novina Vest potvrđen veliki uticaj globalnih novinskih agencija u odnosu na tekstualni sadržaj, dobijeni rezultati za geografsko poreklo preuzetih napisa identični su kao i u slučajevima ostalih dnevnih novina. Tako se potvrđuje da su i danas aktuelni zaključci iz Mekbrajdovog izveštaja u odnosu na međunarodni protok informacija od severa ka juga.

Velika zavisnost od globalnih agencija dnevnog lista Vest potvrđena je i u odnosu na broj izvora informacija za preuzete napise o međunarodnim do-gađajima. U čak 66 tekstova, ili 95,7% ukupnog broja, korišćena je neka od

76


Bojan Blaževski


transnacionalnih agencija kao jedini medij za dobijanje informacije, nasuprot tri napisa, ili 4,3%, u kojima je korišćen i drugi medij za dobijanje verodostojne informacije. U novinama Vest nije objavljen nijedan sadržaj sa tri ili više od tri izvora informacija u istraživanom periodu. Dobijeni rezultati potvrđuju hipo-tezu o povećanom uticaju svetskih agencija u slučaju lista Vest zbog većinskog broja napisa sa jednim izvorom informacija objavljenih u spoljnopolitičkoj rubrici.

U odnosu na žanrovsku pripadnost napisa, sumirani podaci ukazuju na to da su 54 preuzeta teksta, ili 78,4% ukupnog broja, vesti ili informativni izvešta-ji, dok je samo sedam napisa, ili 13% celokupnog broja, kratke vesti i komen-tatorski izveštaji, što odbacuje hipotezu o uticaju globalnih agencija u odnosu na spoljnopolitičku rubriku novine Vest.Tabela 12. Žanrovska pripadnost tekstova preuzetih iz globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim rubrikama svih makedonskih novina

Novinarski žanrovi

Nova Make-donija

Večer DnevnikUtrinski vesnik

Vest Vreme

TekstBroj % Broj % Broj % Broj % Broj % Broj %

Vest 35 67,3% 6 75% 2 16,7% 29 58% 49 71,2% 9 53,1%

Informativ-ni izveštaj

7 13,5% 1 12,5% 2 16,7% 7 14% 5 7,2% 3 17,6%

Kratka vest 2 3,8% 1 12,5% 5 41,7% 6 12% 5 7,2% 2 11,7%

Komen-tatorski izveštaj

2 3,8% 0 0% 1 8,3% 5 10% 2 2,9% 2 11,7%

Foto vest 0 0% 0 0% 0 0% 1 2% 7 10,1% 0 0%

Drugi žanr 3 5,8% 0 0% 1 8,3% 0 0% 1 1,4% 1 5,9%

Vest u nizi 3 5,8% 0 0% 1 8,3% 1 2% 0 0% 0 0%

Članak 0 0% 0 0% 0 0% 1 2% 0 0% 0 0%

Komentar 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Kolumna 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Reportaža 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Intervju 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Ukupno 52 100% 8 100% 12 100% 50 100% 69 100% 17 100%

U novinama Vreme u istraživačkom periodu objavljeno je 245 tekstova i 141 fotografija o međunarodnim događajima u spoljnopolitičkoj rubrici.

77


Bojan Blaževski


U pogledu izvora informacija u rubrici „Svet“, u listu Vreme zastupljen je mali broj sadržaja preuzet od svetskih agencija. Ukupni rezultati pokazuju da je od globalnih novinskih agencija preuzeto 17 tekstova, što predstavlja samo 7% celokupnog broja pisanih sadržaja.Tabela 13. Izvor informacija sadržaja u spoljnopolitičkoj rubrici novine Vreme

Izvor informacije Tekst Foto Drugi vid sadržajaBroj % Broj % Broj %

Rojters 9 3,7% 0 0% 0 0%Asošiejted pres 8 3,3% 0 0% 0 0%Frans pres 0 0% 0 0% 0 0%Dopisnik, izveštač i sarad-nik novina iz inostranstva 0 0% 0 0% 0 0%



Makfaks 0 0% 0 0% 0 0%E – Reporter 0 0% 0 0% 0 0%Netpres 0 0% 0 0% 0 0%BBC 6 2,4% 0 0% 0 0%CNN 5 2% 0 0% 0 0%DPA 0 0% 0 0% 0 0%ITAR – TASS 0 0% 0 0% 0 0%Druga strana nacionalna agencija 5 2% 0 0% 0 0%





S druge strane, u slučaju dnevnog lista Vreme nisu zastupljeni sadržaji o međunarodnim događajima od dopisnika, izveštača, saradnika, novinara i ured-nika ovog lista iz zemlje i inostranstva. Kao i kod većine ostalih makedonskih

78


Bojan Blaževski


novina, tako i kod lista Vreme nema dopisnika i saradnika ovog lista iz inostran-stva, što predstavlja negativni indikator u odnosu na uticaj globalnih agencija.

Inter pres servis, Međunarodna islamska novinska agencija, Mreža vesti nesvr-stanih i druge alternativne agencije nisu prisutne kao izvori u spoljnopolitičkoj rubrici lista Vreme.

Najveći broj objavljenih sadržaja u listu Vreme je bez navedenog izvora. U Vremenu su objavljena 134 teksta i 141 fotografija bez navođenja medija iz kojeg je preuzet sadržaj, što predstavlja većinskih 54,7% ukupnog broja napisa i 100% fotografija. Kod većine ovih napisa zabeleženi su termini: „prema agen-cijama“, „prenose globalne agencije“, „u skladu sa informacijama iz svetskih agencija“ itd., što ipak ne identifikuje medij iz kojeg je preuzet sadržaj.

Istraživački ishod prikazuje da je broj sadržaja preuzetih iz globalnih agenci-ja minoran u spoljnopolitičkoj rubrici lista Vreme. Ipak, najveći broj objavljenih sadržaja je iz nenavedenog izvora, što ukazuje na činjenice da se ne može do kraja utvrditi uticaj globalnih novinskih agencija kod ovog makedonskog lista.

U jednomesečnom periodu istraživanja dobijeni su podaci i u odnosu na ge-ografsko poreklo događaja o kojem je vest preuzeta od svetskih agencija. Podaci pokazuju da su događaji sa severa prisutni sa 16 tekstova, odnosno sa 94,1% pisanog sadržaja, nasuprot aktuelnostima sa juga koje su zastupljene sa jednim tekstom, ili sa 5,9% celokupnog broja napisa. Ovakvi rezultati potvrđuju teori-ju protoka informacija u svetu od severa ka jugu planete.

U odnosu na broj izvora informacija u objavljenim napisima preuzetim od međunarodnih agencija u spoljnopolitičkoj rubrici lista Vreme, pribavljeni su podaci za 17 tekstova.

Globalne novinske agencije javljaju se kao jedini izvor informacija u 12 storija, što predstavlja visokih 70,6% celokupnog broja. Dobijeni podaci uka-zuju na to da je dokazana hipoteza o velikom uticaju ovih medija u slučaju lista Vreme, jer se ove agencije javljaju kao jedini izvor informacija kod većine napisa.

Istraživački rezultati dobijeni su i u pogledu žanrovske pripadnosti objav-ljenih tekstova iz svetskih agencija, koji prikazuju da su većina preuzetih napisa vesti i informativni izveštaji. Ukupno 12 napisa, ili 70,7% celokupnog broja, pripadaju žanrovima vest i informativni izveštaj, dok su svega četiri teksta, ili 23,4% ukupnog broja, kratke vesti i komentatorski izveštaji. Dobijenim po-dacima nisu potvrdili hipoteza o velikom uticaju svetskih agencija po ovom pitanju na list Vreme, iako se ne može do kraja utvrditi njeno negiranje, jer za većinu objavljenih tekstova nije naveden izvor informacija.

79


Bojan Blaževski


Zaključak

Dobijeni rezultati iz jednomesečnog istraživanja slični su podacima iz istraživanja sprovođenih u međunarodnim okvirima tokom nekoliko proteklih decenija i u skladu su sa teorijskim raspravama o uticaju globalnih novinskih agencija.

Veliki uticaj globalnih novinskih agencija potvrđen je u slučaju makedon-skog lista Vest u odnosu na tekstualne sadržaje i u slučaju lista Nova Makedonija u odnosu na druge vidove sadržaja (dijagrami, grafikoni i sl.). Kod ovih novina zabeleženo je većinsko prisustvo sadržaja preuzetih iz transnacionalnih no-vinskih agencija. Pored toga, kao indikator za veliki uticaj globalnih agencija dobijeni su i podaci koji pokazuju da je znatno manja zastupljenost sadržaja o međunarodnim događajima čiji su autori dopisnici, izveštači, saradnici, novina-ri i urednici u spoljnopolitičkim rubrikama lista Vest i Nova Makedonija.

Za novine Nova Makedonija i Utrinski vesnik utvrđeno je da ne postoji velika zavisnost od globalnih novinskih agencija u odnosu na pisane sadržaje, jer njihovo prisustvo nije većinsko u spoljnopolitičkim rubrikama. Međutim, svetske agencije kod ovih listova javljaju se kao najčešći izvori informacija o me-đunarodnim novostima u odnosu na tekstove i kao jedini identifikovani izvor informacija u odnosu na fotografski materijal.

Deo sumiranih podataka se preklapa sa rezultatima dobijenim kroz istraži-vački projekat UNESKO-a za međunarodno izveštavanje u 29 zemalja, sprove-den krajem sedamdesetih godina prošlog veka. U ovom projektu pod imenom „Foreign news in the Media: International reporting in 29 countries“ dobijeni su podaci koji ukazuju na to da je teško utvrditi izvor informacija o međuna-rodnim događajima u slučaju većine novina iz afričkih i južnoameričkih država. Novine iz ovih država ne objavljuju izvore informacija: „90% novina u Tunisu, 87% novina u Zairu, 84% novina u Obali Slonovače, 70% novina u Brazilu, 54% novina u Alžiru i 52% novina u Nigeriji ne navode izvore informacija“ (Mohammady - Sreberny i sar., 1982: 49 – 50).

Rezultati dobijeni za jedan deo makedonskih dnevnih novina su identični. Najveći broj sadržaja o međunarodnim aktuelnostima u novinama Večer, Vre-me i Dnevnik objavljeni su bez navođenja medija iz kojih su preuzeti. Takođe, zbirni rezultati za sve novine pokazuju da je najveći deo sadržaja objavljen bez navedenih izvora informacija, što svrstava makedonske dnevne novine u grupu sa štampanim medijima iz afričkih i južnoameričkih država. Preuzimanje infor-macija o događajima, bez navođenja medija iz kojih su isti preuzeti, predstavlja prekršaj osnovnih pravila u novinarstvu. Nenavođenje izvora informacija izu-zetno je često pri objavljivanju fotografskog materijala, što predstavlja praksu

80


Bojan Blaževski


svih makedonskih dnevnih novina. Zbog ovakvih rezultata može se konstatova-ti da u sličaju novina Večer, Vreme i Dnevnik nije moguće do kraja utvrditi uticaj globalnih novinskih agencija, a u slučaju objavljivanja fotografskih sadržaja to se odnosi na sve posmatrane dnevne makedonske novine.

Dodatni indikator o velikom uticaju svetskih agencija na spoljnopolitičke rubrike makedonskih novina je slabo prisustvo sadržaja stranih nacionalnih i alternativnih novinskih agencija.

Istraživački podaci ukazuju da su jedino kod listova Utrinski vesnik i Dnev-nik zastupljeni sadržaji od dopisnika i saradnika ovih listova. Utrinski vesnik ima dopisnike i saradnike iz Brisela, Londona, Moskve, Atine i Beograda, dok Dnevnik ima dopisnike i saradnike iz Brisele i Tirane. Nijedan od ostalih ma-kedonskih listova (Večer, Vest, Vreme, Nova Makedonija) nema svoje novinare u inostranstvu.

Napisi preuzeti od globalnih novinskih agencija izuzetno su neprofesio-nalno obrađeni. Hipoteza u odnosu na broj izvora informacija dokazana je u slučaju svih makedonskih listova, čak i onih koji su objavili mali broj napisa preuzetih od svetskih agencija. Globalne novinske agencije javljaju se kao jedini izvor informacija u većini preuzetih tekstova. Izuzetno su retki napisi u kojima se koristi dodatni medij za upoređivanje i dobijanje informacija o međunarod-nim novostima. Sledstveno tome, veliki uticaj globalnih novinskih agencija dokazan je u spoljnopolitičkim rubrikama svih makedonskih novina prema ovom kriterijumu.

Dobijeni podaci o žanrovskoj pripadnosti tekstova preuzetih od svetskih agencija pokazuju da poslednja hipoteza ovog istraživanja nije potvrđena ni za jedan od posmatranih makedonskih listova. Većinsko prisustvo žanrova kratka vest i komentatorski izveštaj nije dokazano ni kod jednog dnevnog lista, jer se kao najbrojniji u spoljnopolitičkim rubrikama javljaju žanrovi vest i informa-tivni izveštaj. Ovakvim rezultatima pokazuje se da su retki napisi, u kojima se informacije prepliću sa komentarima i mišljenjima, kao i tekstovi, koji nisu odgovorili na najvažnija novinarska pitanja (ko, šta, kada, gde, kako i zašto).

Teorija o međunarodnom protoku informacija iz severnih ka južnim ge-ografskim područjima na planeti dokazana je i u okviru ovog istraživanja. Preuzeti tekstovi od globalnih agencija najčešće se odnose na događaje iz Azije, Evrope, Balkana ili iz Severne Amerike. U spoljnopolitičkim rubrikama izuzet-no su retke novosti iz Afrike, Srednje i Južne Amerike i Australije. U slučaju ovog istraživanja, makedonski listovi se javljaju jedino kao kanali za protok informacija globalnih novinskih agencija, objekat umesto subjekta delovanja, što predstavlja negativan pokazatelj u odnosu na uticaj ovih agencija.

81


Bojan Blaževski


Jednosmerni protok informacija i neuravnoteženo prisustvo sadržaja o me-đunarodnim događajima sa svih kontinenata i iz svih regiona nisu demantovani u slučaju makedonskih novina. Takođe, kao značajan segment novih infor-maciono-komunikacijskih sistema, novine ne koriste alternativne i regionalne novinske agencije koje se trude da prevaziđu neravnomeran protok informacija. Da li je u pitanju produžena rutina marginalnog tretiranja spoljnopolitičkih pi-tanja, nedostatak specijalizovanih novinara ili oštar presing na unutrašnje teme, verovatno bi pokazalo neko drugo istraživanje.

Globalne novinske agencije i dalje se pojavljuju kao sredstvo za proširivanje jednosmernog protoka informacija, gde južni kontinenti i regioni predstavljaju komunikacijsku periferiju, dok su severni kontinenti i regioni komunikacijski centri.

Dobijeni rezultati ovog istraživanja i razmišljanja iz dosadašnih teorijskih rasprava ukazuju da ništa nije promenjeno u samom vrhu globalnih medija. Niti pojava globalnih televizija, niti pojava novih medija na internetu ne omo-gućuje kreiranje novih izvora međunarodnih novosti. Globalne novinske agen-cije nisu ugrožene na samom vrhu. Poslednjih decenija dobile su konkurenciju u vidu BBC-ja i CNN-a, ali sa pojavom novih medija na internetu pokazale su da i dalje predstavljaju najveći izvor informacija o svetskim događajima i za nove vrste medija na internetu.

Umnožavanje novina, radio i televizijskih stanica i novih medija na inter-netu dovodi do rasprskavanja mogućnosti formiranja ozbiljne dopisničke i saradničke mreže iz inostranstva. Primer iz makedonskih novina dovoljan je da potkrepi ovakve tvrdnje. U periodu Jugoslavije postojalo je svega dvoje dnevnih novina – Nova Makedonija i Večer. U to vreme Nova Makedonija imala je stalne dopisnike iz nekoliko stranih gradova. Danas Nova Makedonija nema dopisnike u inostranstvu. Utrinski vesnik je jedini koji se može pohvaliti sa nekoliko sa-radnika iz Moskve, Londona i Beograda, kao i sa jednim stalnim dopisnikom iz Atine. Utrinski vesnik i Dnevnik koriste istog dopisnika iz Brisela, a list Dnevnik ima i stalnog dopisnika iz Tirane. Nijedan drugi dnevni list u Makedoniji nema dopisnika i saradnika iz inostranstva. Ovakav ishod samo potvrđuje tezu da veći broj novina ne znači veći kvalitet u izveštavanju o međunarodnim događajima. Zanemarljiva je i mogućnost formiranja horizontalne mreže dopisnika iz ino-stranstva, kao što su građani – novinari i korišćenje blogova i društvenih mreža. Makedonske novine ne koriste nove mogućnoste koje nudi internet.

Glavni zaključak o spoljnopolitičkim rubrikama makedonskih novina je da redakcije ne ulažu napor pri prikupljanja informacija o međunarodnim novo-stima. Uređivačka politika makedonskih novina izoluje međunarodne doga-

82


Bojan Blaževski


đaje na periferiju izdanja. Spoljnopolitičke rubrike u makedonskim novinama smeštene su u sredini ili u drugoj polovini njihovih izdanja. Njihov prostor se umanjuje zbog velikog broja lokalnih tema ili zbog prisustva oglasa. Na taj na-čin su spoljnopolitičke rubrike svedene u grupu manje značajnih rubrika, kao što je skopska rubrika.

Ravnodušnost prema međunarodnim aktuelnostima odnosi se na sve ma-kedonske dnevne novine, sa izvesnim odstupanjima, u slučaju lista Utrinski vesnik. S druge strane, poznata je marginalizacija spoljnopolitičkih rubrika kod tabloidnih novina. „Žuta štampa“ najčešće objavljuje informacije iz sporta, zabave ili crne hronike, dok se međunarodni događaji tretiraju bez upotrebe dopisnika, izveštača i saradnika iz inostranstva. Kao tabloidna izdanja u ovom istraživanom primeru se javljaju Večer i Vest. Dnevni list Vreme pokušava da preživi kao izdanje koje balansira između velikog broja tabloida i malog broja ozbiljne štampe. Dnevne novine Nova Makedonija i Utrinski vesnik oduvek su bili deo makedonske ozbiljne štampe, dok se prvi privatni makedonski list Dnevnik u zadnje vreme profiliše kao još jedan „elitni“ list. Sa ovih pozicija, donekle se može razumeti položaj novina Večer i Vest u odnosu na ravnoduš-nost prema međunarodnim aktuelnostima i veliki uticaj globalnih novinskih agencija. Međutim, istraživački rezultati do kojih se došlo za listove Dnevnik, Nova Makedonija i donekle Utrinski vesnik, kao pretendente za ozbiljne novine, potpuno su neprihvatljivi i u suprotnosti sa uređivačkom politikom ozbiljnih stranih novina.

Uticajne novine, kao što su: Njujork Tajms, Vašington post, Le Mond ili Delo, najčešće daju prioritet spoljnopolitičkim rubrikama i izdižu ih na pijedestal međunarodnih događaja, za koje redovno pišu dopisnici, izveštači i saradnici ovih novina. Dnevnik, Nova Makedonija i Utrinski vesnik ne prate primere ozbiljnih stranih novina. Sledstveno tome, ključna kritika zbog dobijenih re-zultata istraživanja odnosi se na ove ozbiljne novine, koje nedovoljno tretiraju strane događaje i ne obraćaju pažnju na navođenje izvora informacija i na uticaj globalnih agencija.

Inertni pristup spoljnopolitičkim novostima nije samo profesionalna ano-malija, već vuče poreklo iz politike. U uslovima globalizacije, makedonska štampa orijentisana je prema lokalnim pitanjima. Dešavanja izvan zemlje obra-đuju se najčešće ako su u vezi sa evroatlanskim institucijama i organizacijama (EU i NATO). Izvan ovih okvira, postoji servilnost i nezainteresovanost za me-đunarodne događaje, što dovodi do preuzimanja vesti od globalnih novinskih agencija ili do neobjavljivanja izvora iz kojih su preuzete informacije.

83


Bojan Blaževski


Literatura

Chomsky, N. (1997). What Makes Mainstream Media Mainstream. Chom-sky Info. Posećeno 12.6.2010. URL: http://www.chomsky.info/arti-cles/199710--.htm.

Herman, S. E, MekČesni, V. R. (2004). Globalni mediji. Beograd: Clio.Јакимовски, Љ. (2004). Јавноста и комуницирањето во дигиталната ера.

Клуб 360, 53, 4–5.MacBride Commission. (1980). Many Voices, One World: Towards a New, More

Just, and More Efficient World Information and Communication Order. Paris: Unesco.

Mohammadi, S. A., Nordenstren, K., Stevenson R., Ugboajah, F. (1982). For-eign news in the media: International reporting in 29 countries. Reports and Papers on Mass Communication, 93, Paris: Unesco.

Rantanen, T. (2009). When news was new. Chichester: Wiley – Blackwell.

84


Bojan Blaževski


The impact of global news agencies on foreign policy sections of the Macedonian daily newspapers

Summary: The main purpose of this research is to obtain empirical data about the influence of global news agencies on foreign policy sections of the Macedonian daily newspapers, and thus to confirm or reject theoretical statements about the monopoly on information about world events from global news agencies and the degree of dependence on them in Macedonian print media.

Using the method of content analysis, the research gathered data for one-month period about questions related to the source of content, and a number of sources of infor-mation, their geographic origin and genres of texts taken from global agencies.

For the question related to the sources of information, research has proved the great influence of transnational news agencies over the textual content of the newspaper Vest and over the other kinds of content of the newspaper Nova Makedonija. The results show that, in relation to textual content, newspapers Nova Makedonija and Utrinski vesnik are largely independant from global news agencies.The alarming data show that most of the content in foreign policy sections is published without the source of information, especially regarding the photographic material. Results for individual newspapers show that the majority of content about international events in newspapers Vecer, Vreme and Dnevnik is published without the source of information.

The great impact of global news agencies has been confirmed in all daily newspapers in terms of number of information sources and geographical origin of texts taken from the transnational news agencies in foreign policy section. The relation between the genres of texts taken and dependence on global agencies has not been confirmed in this research.

Key words: global news agency, foreign policy section, daily newspaper, source of information, international flow of information, Macedonia

Documents

Uticaj globalnih novinskih agencija u spoljnopolitičkim ...scindeks-clanci.ceon.rs/data/pdf/1452-7405/2012/1452-74051222055b.pdfNoam Čomski definiše problem i u jednom članku kaže: